De impact van de cultuureconomische globalisering binnen de festivalmarkt in Europa

De impact van de cultuureconomische globalisering binnen de festivalmarkt in Europa.

Thys Joris

Masterproef ingediend tot het behalen van de graad van Master in de handelswetenschappen.

Academiejaar 2005 - 2006

Promotor : Dhr. Konings

CAMPUS VLEKHO - Departement Handelswetenschappen van de Hogeschool voor Wetenschap & Kunst

De impact van de cultuureconomische globalisering binnen de festivalmarkt in Europa.

Thys Joris

Masterproef ingediend tot het behalen van de graad van Master in de handelswetenschappen.

Academiejaar 2005 - 2006

Promotor : Dhr. Konings

CAMPUS VLEKHO - Departement Handelswetenschappen van de Hogeschool voor Wetenschap & Kunst

Woord vooraf Alvorens u de kans te geven om deze thesis te lezen, wil ik toch enkele mensen bedanken voor de ondersteuning en medewerking bij de totstandkoming van deze thesis. Ik zou vooral mijn promotor, Dhr. Konings, willen bedanken voor zijn goede begeleiding en voor het aanreiken van enkele interessante ideeën waarrond ik deze thesis kon opbouwen. Vervolgens zou ik Dhr. De Greef, Secretaris Generaal van de Europese Festival Associatie, willen bedanken voor het interessante gesprek en voor de vele onderzoeksstudies ik heb bekomen via hun website. Ook ben ik de vele festivalorganisaties dankbaar voor de informatie die ze mij hebben opgestuurd in verband met de programmering van de muziekfestivals.

Tot slot wil ik nog alle personen bedanken die mij doorheen mijn studies geholpen hebben door mij bij te staan met wijze raad en informatie. Ook mijn ouders zou ik willen bedanken voor hun jarenlange steun en voor het nalezen en corrigeren van deze thesis.

Inhoudsopgave Algemene inleiding ............................................................................................... 9

Hoofdstuk 1: Muziekfestivals ............................................................................ 11 Inleiding ................................................................................................................................... 11 1.1 Wat is een muziekfestival?................................................................................................ 12 1.2 Geschiedenis...................................................................................................................... 12 1.3 Soorten muziekfestivals .................................................................................................... 14 1.4 Economische aantrekkelijkheid......................................................................................... 15 1.4.1 De vraagzijde.................................................................................................................. 15 1.4.2 De aanbodzijde............................................................................................................... 16 1.5 Festivalpubliek .................................................................................................................. 16 1.6 Toekomst........................................................................................................................... 17

Hoofdstuk 2: Globalisering ................................................................................ 18 Inleiding ................................................................................................................................... 18 2.1 Wat is globalisering?......................................................................................................... 19 2.2 Geschiedenis...................................................................................................................... 21 2.2.1 Premoderne globalisering............................................................................................... 22 2.2.2 Vroeg moderne globalisering ......................................................................................... 22 2.2.3 Moderne globalisering.................................................................................................... 23 2.2.4 Huidige globalisering ..................................................................................................... 24 2.3 Ontwikkeling van de globalisering ................................................................................... 24 2.3.1 Economische globalisering ............................................................................................ 25 2.3.1.1 Horizontale integratie.................................................................................................. 25 2.3.1.2 Verticale integratie ...................................................................................................... 25 2.3.2 Politieke globalisering.................................................................................................... 26 2.3.3 Sociale globalisering ...................................................................................................... 26 2.3.4 Culturele globalisering ................................................................................................... 26 2.3.5 Technologische globalisering......................................................................................... 27 2.4 De oorzaken van globalisering .......................................................................................... 27 2.5 De gevolgen van globalisering .......................................................................................... 28 2.6 Hoe ziet de toekomst eruit?............................................................................................... 29 -5-

Hoofdstuk 3: Culturele globalisering ................................................................. 30 Inleiding ................................................................................................................................... 30 3.1 De transculturele wereld.................................................................................................... 31 3.1.1 Culturele uitwisseling..................................................................................................... 31 3.1.2 Culturele dominatie ........................................................................................................ 32 3.1.3 Cultureel imperialisme ................................................................................................... 34 3.1.4 Transculturalisatie .......................................................................................................... 35 3.2 De cultuur imperialistische thesis ..................................................................................... 36 3.2.1 Overheersing door de sterkste cultuur............................................................................ 36 3.2.2 Kapitalisme als drijfveer ................................................................................................ 37 3.2.3 Amerikaanse culturele export......................................................................................... 37 3.3 Het Amerikaanse cultuurimperialisme.............................................................................. 38 3.3.1 De vermeende dominantie van de Amerikaanse muziekindustrie ................................. 38 3.3.2 De verengelsing van de populaire muziek ..................................................................... 38 3.3.3 Is er wel een dominantie?............................................................................................... 39 3.4. Onderzoeksopzet .............................................................................................................. 42 3.4.1 Onderzoeksvraag............................................................................................................ 42

Hoofdstuk 4: Onderzoeksmethode..................................................................... 43 Inleiding ................................................................................................................................... 43 4.1 Werkwijze onderzoek........................................................................................................ 43 4.2 Afbakening van het onderzoek.......................................................................................... 43 4.3 Muziekfestivals in het onderzoek...................................................................................... 45 4.3.1 Popfestivals in Nederland............................................................................................... 45 4.3.2 Popfestivals in Duitsland................................................................................................ 46 4.3.3 Popfestivals in Frankrijk ................................................................................................ 48 4.3.4 Popfestivals in Groot-Brittannië..................................................................................... 49 4.4 Samenstelling van de onderzoeksvariabelen..................................................................... 50

Hoofdstuk 5: Onderzoeksresultaten ................................................................... 53 Inleiding ................................................................................................................................... 53 5.1 Overheersing van Britse en Amerikaanse artiesten?......................................................... 53 5.2 De festivalmarkt in Nederland .......................................................................................... 56 5.3 De festivalmarkt in Duitsland ........................................................................................... 57 5.4 De festivalmarkt in Frankrijk ............................................................................................ 58 -6-

5.5 De festivalmarkt in Groot-Brittannië ................................................................................ 59 5.6 De muziektaal van de artiesten.......................................................................................... 60 5.7 Conclusie........................................................................................................................... 61

Algemeen Besluit ................................................................................................ 62 Lijst van geraadpleegde werken.......................................................................... 64 Bijlagen................................................................................................................ 68

-7-

Lijst van tabellen en figuren 1. FIGUREN Figuur A: Culturele uitwisseling .............................................................................................. 31 Figuur B: Culturele dominantie................................................................................................ 33 Figuur C: Cultureel imperialisme............................................................................................. 34 Figuur D: Transculturalisatie ................................................................................................... 35

2. TABELLEN Tabel 1: Belgische festivals met hun jaar van ontstaan ........................................................... 13 Tabel 2: Europese festivals met hun jaar van ontstaan ............................................................ 13 Tabel 3: Omzet platenmaatschappijen per werelddeel periode ’84 tot ‘89.............................. 40 Tabel 4: Marktaandeel van de 5 grootste platenmaatschappijen.............................................. 41 Tabel 5: Frequentietabel van de Angelsaksische identiteit van de artiest................................ 53 Tabel 6: Kruistabel met de evolutie van de Angelsaksische artiesten ..................................... 54 Tabel 7: Frequentietabel van de oorsprong van de artiesten .................................................... 54 Tabel 8: Frequentietabel van de oorsprong van de artiesten op Nederlandse festivals............ 56 Tabel 9: Frequentietabel van de oorsprong van de artiesten op Duitse festivals ..................... 57 Tabel 10: Frequentietabel van de oorsprong van de artiesten op Franse festivals................... 58 Tabel 11: Frequentietabel van de oorsprong van de artiesten op Britse festivals .................... 59 Tabel 12: Kruistabel van de zangtaal van de artiesten ............................................................. 60

-8-

Algemene inleiding Het bezoeken van muziekfestivals is ingebakken in de huidige jongerencultuur, net zoals de gsm en de iPod. Ieder jaar worden de muziekfestivals ook druk bezocht, niet enkel door de jeugdige bezoeker maar ook door de iets oudere rocker. Het succes van deze festivals is enorm, want ze zijn ieder jaar weer uitverkocht. Veel onderzoek naar dit fenomeen is er echter nog niet gebeurd. Er is al wat onderzoek gedaan naar het succes van de muziekfestivals. Meestal gebeurt dit onderzoek door aan de bezoekers te vragen waarom ze zich geroepen voelen om festivals te bezoeken. Maar er kunnen nog veel meer interessante onderzoeken gedaan worden rond het thema muziekfestivals. Het onder de loep nemen van de artiesten op muziekfestivals is zo’n interessant onderzoek. Van over de hele wereld komen artiesten naar België om op een muziekfestival zoals Rock Werchter op te treden. Wat drijft deze artiesten om zo ver hun muziek te komen promoten? Waarom is het publiek verzot op deze buitenlandse acts? Om al deze vragen op te lossen is er nog veel onderzoek nodig. De laatste jaren hoor je veel klachten van lokale, Belgische artiesten die zeggen dat er voor hen geen plaats meer is op de Belgische muziekfestivals. Onder druk van de toenemende globalisering in de muziekindustrie worden de muziekfestivals ook vaak overstelpt met artiesten uit de Verenigde Staten en Groot-Brittannië. Deze thesis wil door middel van een kwantitatief onderzoek duidelijkheid scheppen in deze discussie en aan de hand van objectieve gegevens de huidige situatie op de Europese festivalmarkt schetsen. Deze thesis zal daarom handelen over de invloed van Angelsaksische (Amerikaanse en Britse) artiesten op de belangrijkste muziekfestivals van Europa.

We kunnen twee delen onderscheiden in deze thesis. De eerste drie hoofdstukken vormen het theoretische kader waarin het onderzoek wordt gevoerd. De twee laatste hoofdstukken beschrijven het onderzoek en geven een duidelijke interpretatie van de resultaten. De bedoeling van het eerste hoofdstuk is om aan de lezer duidelijk te maken wat een muziekfestival nu juist is. Ook de geschiedenis en de economische aantrekkelijkheid van een muziekfestival worden hier in het kort beschreven. In het tweede hoofdstuk wordt het begrip globalisering geïntroduceerd. Dit begrip wordt dikwijls foutief gebruikt. We proberen daarom in dit hoofdstuk duidelijk te maken waar globalisering voor staat en wat de oorzaken en de gevolgen van globalisering zijn. Dat deze gevolgen niet enkel positief zijn, mag nu al gesteld worden. Om het theoretische deel af te sluiten, gaan we in hoofdstuk 3 dieper in op de culturele globalisering. De cultuur imperialistische thesis wordt uitgelegd en het al dan niet bestaan van het Amerikaanse cultuurimperialisme wordt besproken. We beëindigen dit -9-

hoofdstuk met de beschrijving van het onderzoek en met de formulering van de onderzoeksvraag. Het vierde hoofdstuk beschrijft de werkwijze die gevolgd wordt doorheen het onderzoek. Ook wordt beschreven hoe de steekproef tot stand is gekomen. Op het einde van dit hoofdstuk worden de analyse-eenheid en de onderzoeksvariabelen besproken. Ten slotte beschrijft het vijfde hoofdstuk de resultaten van het onderzoek. Eerst worden de resultaten algemeen besproken en daarna wordt er een opsplitsing gemaakt naar de verschillende landen waar het onderzoek heeft plaatsgevonden.

-10-

Hoofdstuk 1: Muziekfestivals Inleiding

Ieder jaar kijken duizenden jongeren weer uit naar de zomermaanden. Niet enkel voor de welverdiende vakantie, maar ook voor de vele muziekfestivals die plaatsvinden in deze zomermaanden. Het festivalseizoen start eigenlijk al in april, kent zijn hoogtepunt in de maanden juli en augustus en eindigt in oktober.

Het succes van muziekfestivals is enorm groot in België. De bezoekersaantallen swingen de pan uit en het aantal muziekfestivals is zeer groot. We kunnen stellen dat bijna ieder dorp zijn eigen muziekfestival heeft. Volgens de directeur van de Federatie van Muziekfestivals in Vlaanderen (FMiV), Serge Platel, tellen we in Vlaanderen en Brussel in de zomermaanden zo’n 180 festivals, zonder daar de 200 kleine dorpsinitiatieven bij te rekenen. (Peeters 2004). Ook is er volgens Serge Platel nergens ter wereld zo’n grote diversiteit aan festivals als in Vlaanderen. Redenen die hij als oorzaak hiervoor ziet is de grote graad van ondernemingschap bij de Vlamingen. Ook wil de Vlaming feesten in de zomermaanden en een muziekfestival biedt de ingrediënten om de warme zomermaanden aangenaam door te komen. Een derde oorzaak is de mate van muziekbeleving bij de jongeren. Deze was nog nooit zo groot (Peeters 2003).

Ook buiten België is er een zeer grote festivalmarkt. In Nederland, Groot-Brittannië, Duitsland en Frankrijk zijn er vele muziekfestivals, maar ook de Scandinavische landen herbergen vele succesvolle festivals.

In dit eerste hoofdstuk lichten we de algemene betekenis en de geschiedenis van het begrip muziekfestivals toe. Verder gaan we wat dieper in op de vele soorten muziekfestivals en bekijken we kort mogelijke toekomstige trends bij muziekfestivals.

-11-

1.1 Wat is een muziekfestival?

Een festival wordt door de Encarta Encyclopedie omschreven als: “ Een periodieke reeks opvoeringen van muziek, toneel, film, e. d. waaraan een bijzonder karkater gegeven wordt door keuze of kwaliteit” (Encarta Encyclopedie 1999).

Een festival hoeft dus niet noodzakelijk gepaard te gaan met muziek. Er bestaan ook filmfestivals, kunstfestivals, theaterfestivals. Een voorbeeld hiervan is het filmfestival van Berlijn of het theaterfestival van Avignon. In deze thesis concentreren we ons enkel op de muziekfestivals. Als er in deze thesis het woord festival wordt gebruikt, verwijst dit naar muziekfestival.

Een muziekfestival wordt vaak omschreven als een, meestal herhalend, evenement waarbij meerdere artiesten of muziekgroepen live optreden voor een publiek (Wikipedia Encyclopedie). De aantrekkingskracht van festivals is waarschijnlijk de sfeer; je waant je voor een paar dagen in een andere wereld, even ver weg van je eigen normale leven.

Bekende muziekfestivals in België zijn Rock Werchter, Marktrock Leuven of Pukkelpop in Kiewit. Ook buiten België zijn er vele muziekfestivals. Enkele grote festivals in het buitenland zijn: Glastonbury in Groot-Brittannië, Rock am Ring in Duitsland, Pinkpop in Nederland, Roskilde in Denemarken, …

1.2 Geschiedenis

Muziekfestivals vinden hun oorsprong in Amerika. Rond 1965 doorbraken muziekfestivals, dankzij de flowerpower beweging in San Francisco, de heersende dancingmentaliteit. Deze flowerpower beweging bestond grotendeels uit studenten en onder de druk van deze grote groep idealistisch ingestelde jongeren, die individuele expressie en het samenzijn hoog in het vaandel droegen, ontstonden de eerste alternatieve muziekfestivals (Popfestivals in de VS). Het eerste grote muziekfestival was Woodstock. De eerste editie van dit festival vond plaats van 15 tot en met 17 augustus 1969. Woodstock was ontstaan uit de hippiegeest van liefde, vrede en plezier. Sindsdien schoten de vele festivals als paddestoelen uit de grond.

-12-

Tabel 1: Belgische festivals met hun jaar van ontstaan

Naam festival :

Jaar van ontstaan :

Rock Werchter

1974

Sfinks festival

1975

Marktrock Leuven

1982

Pukkelpop

1985

Bron: www.yourope.org

Tabel 2: Europese festivals met hun jaar van ontstaan

Naam festival :

Jaar van ontstaan :

Pinkpop

1970

Glastonbury

1970

Roskilde Festival

1971

Rock am Ring

1985

Bron: www.yourope.org

De eerste popfestivals waren gratis toegankelijk voor het publiek. Ze werden georganiseerd op grond van het ideaal, maar dit motief werd steeds meer vervangen door commerciële motieven. In de beginfase was het doel van het festival louter kostendekking. De groepen traden bijna kosteloos op en de prijs van het toegangskaartje was afhankelijk van de kosten die de organisator had om zijn festival te organiseren. Naarmate de festivals echter groter werden, kon de winstmarge voor de organisator zeer aantrekkelijk zijn, zeker als je iets meer toegangsgeld vroeg. Er moest ook wel meer geld worden geïnvesteerd in de omkadering van het festival en de grote artiesten vroegen steeds hogere gages.

Festivals werden in de Verenigde Staten ook gebruikt om het politieke engagement van de muziekband weer te geven. De Verenigde Staten hadden in de jaren ‘70 ook vele maatschappelijke problemen, zoals het rassenprobleem en de Viëtnamoorlog. Door het enorme succes van muziekfestivals was een professionalisering van de festivalorganisaties bijna onvermijdelijk, wat ook gebeurt is en dat nu resulteert in vele vzw’s die zich bezig houden om op professionele wijze een festival in goede banen te leiden.

-13-

Tegenwoordig zijn muziekfestivals nog steeds een groot succes. Getuige hiervan de vele toeschouwers die jaarlijks naar de muziekfestivals gaan (Jullie waren met zeer veel 2005). Dit is in fel contrast met de financiële problemen waarmee operahuizen, orkesten en kunstmuseums mee te maken hebben, omdat ze veel te weinig bezoekers trekken (Frey 2000: 2). Muziekfestivals met een rijke historie zoals het Glastonbury festival in Groot-Brittannië kunnen rekenen op zo’n trouw publiek, dat het festival vaak reeds is uitverkocht alvorens de affiche volledig is (Klug 2003: 3).

1.3 Soorten muziekfestivals

We kunnen de muziekfestivals indelen in twee groepen (Dragan 2000: 5-6). Enerzijds de festivals die georganiseerd worden door de stad of regio met als doel om de populariteit van de stad of regio te verhogen en om meer toeristen aan te trekken. Deze festivals hebben dikwijls al in het eerste jaar een organisatiecomité en ze maken gebruik van professionele managers om het festival te organiseren. Hun budget bestaat voornamelijk uit subsidies van de organiserende stad of regio.

Anderzijds zijn er de festivals die ontstaan door een bepaald idee. Deze festivals hebben een focus op een vernieuwend en soms krankzinnig idee en zijn in het begin vooral gericht op een klein publiek. Deze festivals starten vaak met een beperkt budget en groeien jaar na jaar samen met de organisatie, totdat ze een punt bereiken dat ze door de stad, provincie of overheid worden gesubsidieerd.

Het publiek merkt geen verschil tussen deze twee typen. Beide typen festivals kunnen professioneel geleid zijn, goede artiesten hebben en een positief imago creëren voor de stad of regio waar ze plaatsvinden. Het is echter wel zo dat festivals van het eerste type een grotere garantie hebben dat ze zullen blijven bestaan. Het voortbestaan van de festivals van het tweede type hangt af van de visie van de organisator van het festival. Dit type festival groeit en overleeft op de ideeën en de verlangens van zijn organisator. Als deze organisator het beu wordt, dan zal het festival waarschijnlijk ook verdwijnen.

-14-

1.4 Economische aantrekkelijkheid

Hoe komt het nu dat muziekfestivals zeer veel publiek trekken en andere culturele organisaties zoals operagezelschappen, kunstmuseums of orkesten veel minder kunnen rekenen op een massale opkomst. Professor Bruno S. Frey, een gerenommeerde Zwitserse professor in de economie, heeft de festivalmarkt bestudeerd en ziet een aantal oorzaken voor dit fenomeen (2000: 3-8).

1.4.1 De vraagzijde

• Hoge inkomenseffect Consumenten spenderen een steeds groter aandeel van hun inkomen aan het bezoeken van muziekfestivals. Dit komt omdat er een inkomenselasticiteit is groter dan 1. De markt van muziekfestivals is dus een groeiende markt en de muziekfestivals bevinden zich hierdoor in een comfortabele positie.

• Aantrekken van bezoekers Muziekfestivals vinden plaats op publieke plaatsen en hierdoor vinden ze meer aantrek bij de grote massa. Muziekfestivals doen ook een inspanning om naar het publiek toe te gaan, door bijvoorbeeld het festival te laten plaatsvinden in een sportstadium of op een populaire ontmoetingsplaats. Ook de beperkte duur van een festival zorgt ervoor dat er meer bezoekers komen.

• Media-aandacht Muziekfestivals trekken zonder veel moeite de aandacht van televisie, radio, de kranten en dit kosteloos. Het is gemakkelijk om de media verslag te laten uitbrengen over de opening van een festival. Deze media aandacht versterkt de positie van het festival ten opzichte van sponsors.

• Lage prijselasticiteit van de vraag De sterke aantrekkingskracht van festivals op toeristen en bezoekers van buiten de stad beïnvloedt de prijselasticiteit van de vraag. Toeristen vergelijken de prijs van het ticket met de totale kosten van de reis. Een stijging van de prijs van het ticket lijkt dan kleiner en heeft minder impact op de vraag.

-15-

1.4.2 De aanbodzijde

• Lage productiekosten De absolute kosten van een muziekfestival zijn hoog, maar als ze voor alle middelen de volle prijs moesten betalen dan zou het prijskaartje veel hoger liggen. De plaats waar de muziekfestivals plaatsvinden zijn dikwijls publieke plaatsen die men kan huren tegen een lage prijs en die men dikwijls zelfs gratis krijgt omdat deze plaatsen anders toch niet gebruikt worden. Ook wordt er gewerkt met vele vrijwilligers, die natuurlijk niets kosten.

• Duidelijke scope op het artistieke Muziekfestivals richten zich duidelijk op een specifiek publiek. Door te kiezen voor een bepaald muziekgenre en door muziekgroepen aan te bieden die uitblinken in dit muziekgenre, slaagt een muziekfestival erin om een specifiek publiek aan te spreken. Dit verklaart ook voor een stuk waarom er zo veel muziekfestivals zijn en waarom deze festivals in de smaak vallen. De festivals focussen op een specifieke doelgroep en proberen uit elkaars vaarwater te blijven om een zo groot mogelijke opkomst te genereren.

• Meer sponsoring Bedrijven zijn meer bereid om muziekfestivals te sponsoren dan andere culturele activiteiten. Een belangrijke oorzaak die wordt aangehaald is dat een bedrijf dat een muziekfestival sponsort, meer controle heeft over hoe het sponsorgeld wordt beheerd en dit in tegenstelling door sponsoring van een operagezelschap waar veel sponsorgeld wordt verkwist door een onefficiënte bureaucratie. Een tweede reden is ook dat muziekfestivals veel meer aandacht krijgen van de media dan andere culturele activiteiten.

1.5 Festivalpubliek

Het is zeer belangrijk voor muziekfestivals om hun publiek door en door te kennen. Enkel op deze manier kunnen ze zeer effectief het programma en de omkadering van het festival afstemmen op het publiek. Dit is noodzakelijk om het festival op lange termijn te laten groeien. Het doel van een muziekfestival moet zijn om het bestaande publiek te behouden en zelfs nog nauwer te betrekken bij het festival en om een nieuw publiek aan te trekken.

-16-

We onderscheiden 3 grote groepen onder het festivalpubliek (Dragan 2000: 41-43):

• Geïnteresseerd in het festival • Geïnteresseerd in een specifieke muziekgroep • Willen een veelbelovende en prettige ervaring hebben De interessantste groep voor het festival zijn natuurlijk deze mensen die geïnteresseerd zijn in het festival op zich. Deze bezoekers zijn nauw betrokken bij het thema en de gehele formule van het festival. Vaak vertrouwen deze mensen de organisatie en weten ze dat deze organisatie zal zorgen voor een kwalitatief festival met een goede sfeer en bekende muziekgroepen. De tweede groep zijn de dagjestoeristen. Zij komen naar het festival enkel op de dag dat hun favoriete artiest optreedt. Tot slot is er de groep van mensen die gewoon een leuke tijd willen beleven op het festival. Dit is de groep die vaak lang op de camping blijft liggen en hier veel plezier maakt. Zij zullen ook wel naar artiesten gaan kijken, maar dit is niet hun hoofddoel.

1.6 Toekomst

Hoe ziet de toekomst er nu uit voor de muziekfestivals. De laatste 5 jaar is de festivalmarkt enorm gegroeid en zijn er zeer veel festivals bijgekomen en de vraag is of er nog plaats is voor meer festivals. Is de markt niet verzadigd? Doordat de muziekfestivals vorig jaar bijna allemaal uitverkocht waren, is er nog een duidelijke vraag van het publiek naar nieuwe festivals en dus zullen er nog nieuwe bijkomen, maar hoelang dit succes nog zal aanhouden is moeilijk te voorspellen. Er is tegenwoordig wel een specifieke vraag naar niche festivals. Dit zijn festivals die zich op een specifiek publiek richten en die bijvoorbeeld slechts één bepaalde muziekstijl programmeren.

-17-

Hoofdstuk 2: Globalisering Inleiding

Het is vandaag de dag bijna onmogelijk om naast het begrip globalisering te kijken. Bijna elke krant, tijdschrift of magazine bevat wel een artikel dat op de een of andere manier handelt over globalisering. Veel mensen denken dat globalisering enkel op economisch gebied plaatsvindt. Globalisering gaat veel verder en komt in principe op alle vlakken van de samenleving

voor.

Voorbeelden

van

globalisering

is

de

Noord-Atlantische

Verdragsorganisatie (NAVO), de Europese unie (EU), het broeikaseffect, het internationaal monetair fonds (IMF), de Europese festival associatie (EFA), etc. Deze voorbeelden maken duidelijk dat globalisering naast het economische gebied ook plaats vindt op het politieke, culturele en sociale gebied. Wel wordt er algemeen aangenomen dat de globalisering eerst en vooral een economische ondergrond heeft en dat de globalisering op cultureel, politiek en sociaal gebied daaruit volgt.

Globalisering zou ook iets nieuws zijn, maar niets is minder waar. Zolang de mensen al op de aarde wonen is er sprake van globalisering. Natuurlijk nam de globalisering niet steeds dezelfde vorm aan. Er zijn verschillende perioden te herkennen, met allemaal hun eigen kenmerken van globalisering. Maar waarom denken vele mensen dan dat globalisering iets nieuws is? Dit heeft waarschijnlijk te maken met het feit dat mensen tegenwoordig veel meer met de neus op de gevolgen van globalisering worden gedrukt. De mensen zijn tegenwoordig veel meer op de hoogte van wat er in hun omgeving en in de rest van de wereld gebeurt.

Dit hoofdstuk zal dieper ingaan op wat globalisering nu eigenlijk is, de oorsprong van globalisering verklaren en de evolutie doorheen de jaren beschrijven. Verder zullen we meer uitleg geven bij de verschillende gebieden van globalisering en de gevolgen en oorzaken ervan.

-18-

2.1 Wat is globalisering?

Er is in de literatuur geen eenduidige definitie terug te vinden over wat het begrip globalisering nu precies betekent. Wel is er al zeer veel over gediscussieerd in de sociale literatuur. Letterlijk betekent globalisering: “ het wereldwijd verspreid worden of maken” (Koenen 1992: 421). Verschillende academici geven er andere, doch soortgelijke, definities aan. Anthony Giddens definieert globalisering als “[…] the intensification of worldwide social relations which link distant localities in such a way that local happenings are shaped by events occurring many miles away and vice versa” (1996: 64). Ritzer (2004: 72) sluit zich bij de definitie van Anthony aan. Hij ziet globalisering ook als een kracht die de globale relaties en het globale bewustzijn zal verhogen. Ritzer: “[…] the worldwide diffusion of practices, expansion of relations across continents, organization of social life on a global scale, and growth of a shared global consciousness”. Lubbers en Koorevaar (1998) wijzen ook op de gevolgen van globalisering. Niet iedereen staat positief tegenover globalisering want globalisering brengt wel degelijk negatieve gevolgen met zich mee. Lubbers en Koorevaar definiëren globalisering als “[…] a process in which geographic distance becomes less a factor in the establishment and sustenance of border crossing, long distance economic, political and socio-cultural relations. People become aware of this fact. Networks of relations and dependencies therefore become potentially border crossing and worldwide. This potential internationalization of relations and dependencies causes fear, resistance, actions and reactions.” Volgens Roland Robertson in Waters (1995: 38-39) is globalisering “[…] a concept that refers both to the compression of the world and the intensification of consciousness of the world as a whole … both concrete global interdependence and consciousness of the global whole in the twentieth century”. Een sluitende definitie bestaat niet. Over het algemeen genomen wordt er een beperktere invulling aan het begrip globalisering gegeven. Globalisering wordt hier eerder omschreven als een evolutie waarbij ondernemingen steeds meer rekening gaan houden met de internationale dimensie, zowel in de organisatiestructuur als in de strategie (Saerens).

-19-

David Held is een autoriteit op het gebied van globalisering. Hij vindt dat de concepten omtrent globalisering grofweg kunnen worden ingedeeld in vier onderdelen (2000: 22-24). Deze indeling wordt ook ondersteund door Van den Boogaard en Bernaards (2002: 2-3).

• Uitgebreid sociaal netwerk Over heel de wereld zijn er culturele, economische en politieke verbindingsnetwerken, die nog steeds worden uitgebreid. Het gevolg hiervan is dat gebeurtenissen en beslissingen aan de ene kant van de wereld een aanzienlijke invloed hebben op de andere kant van de wereld. Individuele beslissingen kunnen dus mondiale gevolgen hebben. Als bijvoorbeeld een lid van de Organisation of the Petroleum Exporting Countries (OPEC) zijn aanbod aan olie vermindert, dan zal de prijs van een vat olie stijgen en dan zullen automobilisten over de hele wereld meer moeten betalen voor hun benzine of diesel (Mankiw 2004: 110-111).

• Intensivering van relaties De sociale contacten tussen landen, bedrijven, individuen zijn intenser geworden. Elke persoon geraakt meer betrokken met de wereld om zich heen. Dit komt voor een groot deel door de steeds modernere communicatiemiddelen. De vooruitgang van de technologie heeft veel bijgedragen tot de steeds snellere opgang van globalisering. De uitvinding en creatie van het internet en het ontstaan van e-mail biedt ons de mogelijkheid om met gebieden verspreid over de hele wereld in contact te komen. We weten wat er in de Derde Wereld gebeurt en staan er ook minder ver vanaf. Deze intensivering heeft als gevolg dat we de impact van gebeurtenissen sterker voelen dan ooit tevoren. Een voorbeeld ter illustratie van de betrokkenheid tussen personen is de tsunami in Azië (Oxfam 2005) of de aardbeving in Pakistan, die nooit geziene hulpacties in Europa en Amerika tot gevolg hadden. Mensen over heel de wereld voelden zich sterk verbonden met de slachtoffers van deze natuurrampen en gaven steun aan deze mensen. Nog een interessante anekdote om de vooruitgang van de communicatiemiddelen aan te tonen. Het duurde twee weken voordat Europa op de hoogte was van de moord op president Lincoln, maar het duurde slechts 1,3 seconde voordat de hele wereld hoorde van Neil Armstrongs eerste stap op de maan (Van Seters 2004: 3). Beckers (2003: 9) verwoordde het als volgt: “De wereld is nu vijftig keer kleiner dan in de tijd van Columbus, omdat een straalvliegtuig vijftig keer sneller reist dan een zeilschip uit de 15de eeuw”.

-20-

• Toenemende onderlinge beïnvloeding Door het vorige punt komen verschillende culturen met elkaar in contact. Deze culturen beïnvloeden elkaar en ze nemen elkaars gebruiken en gewoonten over. Deze invloeden zijn het meest te zien op economisch en politiek gebied. Voorbeelden van toenemende onderlinge beïnvloeding is een McDonald’s in Thailand of een Chinees restaurant in Brussel.

• Mondiale infrastructuur Netwerken handelen buiten de nationale grenzen. Ze hebben hun eigen institutionele ‘infrastructuur’. Hiermee bedoelen we de formele en informele institutionele omstandigheden die vereist zijn voor mondiale netwerken om goed te kunnen opereren. Voorbeelden hiervan zijn de Dow Jones, de New York Stock Exchange (NYSE), de Financial Times Stock Exchange (FTSE), etc.

2.2 Geschiedenis Er wordt vaak gedacht dat globalisering een proces is dat slechts een tiental jaren bezig is, maar de werkelijkheid is anders. Globalisering is al net zo oud als de mensheid. Er zijn vele voorbeelden die dit aangeven: de verspreiding van het Christendom, het Romeinse Rijk of de Verenigde Oost-Indische compagnie (VOC). Door de eeuwen heen kunnen we de rode draad van de globalisering opmerken. Deze rode draad houdt in dat de mens altijd bezig is om nieuwe gebieden te verkennen en om de omgeving of zelfs de hele wereld zo efficiënt mogelijk te gebruiken. Dit is echter niet altijd zo geweest. Op het ene moment was de handel tussen twee gebieden het meest belangrijk, op een ander moment draaide alles rond militaire macht. David Held (1999: 417-435) onderscheidt vier perioden van globalisering door de eeuwen heen:

• Premoderne globalisering (< 1500 na Chr.) • Vroeg moderne globalisering (ca. 1500 – 1850) • Moderne globalisering (ca. 1850 – 1945) • Huidige globalisering (> 1945) Iedere periode heeft zijn eigen kenmerken. De geschiedenis van de globalisering valt eigenlijk buiten deze thesis, maar om een beter beeld te krijgen over wat globalisering is en hoe we er al vele eeuwen mee te maken hebben, gaan we er hier in het kort even wat dieper op in.

-21-

2.2.1 Premoderne globalisering

Deze periode wordt vooral gekenmerkt door de agrarische expansie en de verspreiding van wereldreligies. De mensen leefden in deze periode vooral van landbouw en veeteelt. Steeds grotere delen van de wereld werden gebruikt voor agrarische doeleinden. In beperkte mate werd er aan handel gedaan en dan voornamelijk gericht op producten uit de agrarische sector. Naast het voorzien in de levensbehoefte was religie een belangrijk aspect in het dagelijkse leven. Men reisde naar andere gebieden in de overtuiging dat de hele wereld bekeerd moest worden tot een bepaald geloof. Dit kan gezien worden als een vorm van globalisering.

Van handel tussen landen was er in deze periode nog niet veel sprake. Dit kwam omdat de landsgrenzen vaag waren en niet goed vastgesteld. Handel vond dus eerder plaats tussen regio’s en gebieden. Vaak vond de handel plaats over lange afstanden, bijvoorbeeld tussen Europa en Azië. Vooral grote steden en elite nederzettingen die aan de hoofdroutes lagen en daardoor deel uitmaakten van de handelsnetwerken deden aan handel. De gewone bevolking die geen deel uitmaakte van deze handelsnetwerken was dus voor veel dingen afhankelijk van haar directe omgeving.

De globalisering in deze periode wordt ook wel de ‘thin globalization’ genoemd, doordat de vele beschavingen van elkaar afgescheiden bleven. De Amerikaanse beschaving bleef gescheiden van die in Europa, Azië en Afrika.

2.2.2 Vroeg moderne globalisering

Deze periode wordt gekenmerkt door de vele Europeanen die op ontdekkingsreis gingen naar onbekende, overzeese delen van de wereld. De globalisering in deze periode wordt dan ook vooral gekenmerkt door demografische stromingen tussen Europa, Amerika en Oceanië. Deze demografische stromingen werden verder versterkt door de politieke en militaire expansie van Europa. Er werd gepoogd om een Europees wereldrijk te vormen.

De globalisering drong ook verder door in de handel. Nieuwe vormen van economische globalisering begonnen terrein te winnen, zoals grote handelsorganisaties. Op deze manier kwamen steeds meer plaatsen op aarde in aanraking met Europa wat kolonisatie tot gevolg had. Ook ontstonden er meer relaties tussen Europa en het Midden-Oosten en Afrika dan in de voorgaande periode. De transatlantische handelsnetwerken werden gedomineerd door -22-

Europese machten en hun koloniën. Nog steeds waren het echter mensen en centra die aan de hoofdroutes lagen die deel uitmaakten van de mondiale netwerken.

Aan het einde van deze periode hadden veel Noord-Amerikaanse koloniën gebroken met Groot-Brittannië en Nederland en waren veel Zuid-Amerikaanse landen onafhankelijk van Spanje en Portugal geworden.

2.2.3 Moderne globalisering

Kenmerkend voor deze periode is de verovering van gebieden door het Westen. Grote groepen Europeanen migreren naar de Verenigde Staten en beginnen hier een nieuw leven. Europa is niet langer de enige wereldmacht die het voor het zeggen lijkt te hebben in de wereld, want het moet de Verenigde Staten naast zich dulden. Er wordt gesproken over een westerse wereld die de regels bepaald. Gevolg is het overspoelen van de wereld met westerse ideologieën en opvattingen op vrijwel alle vlakken van de maatschappij. Het koloniseren van landen door Europese staten gaat onverminderd door en met deze kolonies ontstaan militaire, politieke en culturele banden. Er vindt vooral een kolonisatie van Afrika plaats.

Het begin van de internationale migratie kondigt zich aan. Mensen migreren van de ene kant naar de andere kant van de wereld. De globalisering is in deze periode wel degelijk mondiaal geworden, doordat hoofdzakelijk het Europese koloniale systeem alle delen van de wereld bij elkaar brengt. Er kan ook wel worden gesteld dat deze periode dwingende vormen van globalisering kent, waarbij het de bedoeling was zo veel mogelijk van de wereld te overheersen.

Er is een enorme vooruitgang op technologisch gebied. De uitvinding van de telegraaf, de telefoon en de radio zorgen ervoor dat de hele wereld met elkaar in verbinding geraakt en maken van afstand een factor die niet meer van belang is. De ingebruikname van de spoorwegen versnelt dit proces enkel.

Er komt echter een abrupt einde aan deze turbulente globalisering door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Men maakt kennis met de negatieve kanten van de globalisering. Veel landen worden terughoudender ten opzichte van andere landen na deze oorlog en richten zich meer op het eigen land. Vele landen namen een protectionistische houding aan omdat ze bang waren voor een nieuwe wereldoorlog. -23-

2.2.4 Huidige globalisering

Volgens Held begint de huidige globalisering na de Tweede Wereldoorlog. Tijdens en na de Koude Oorlog ontstaan er militaire samenwerkingsverbanden, regionale en mondiale wetgevingen en het internationaal recht. Dit resulteert in de oprichting van organisaties zoals de Verenigde Naties en Unicef. Er komt een golf van dekolonisatie op gang en steeds meer gekoloniseerde landen worden onafhankelijk. Er is een sterke economische globalisering door het ontstaan van een financiële markt, de evolutie naar wereldhandel en de productie op multinationaal niveau van goederen overal ter wereld. Het maakt niet meer uit waar je op de wereld zit, want in principe is alles binnen handbereik. Een belangrijke verschuiving binnen de productiemarkt heeft tot gevolg dat goederen nu worden geproduceerd in een land met lage loonkosten, worden vervoerd naar de afzetmarkt en daar geconsumeerd.

De globalisering lijkt mondiaal te zijn daar ongeveer overal op de wereld dezelfde situaties voorkomen. We kunnen echter slechts spreken over een beperkte mondiale globalisering, omdat slechts een klein gedeelte van de bewoners op de wereld er op een positieve manier gebruik van kan maken. De tweedeling tussen rijk en arm wordt steeds groter. In deze periode blijkt heel goed dat globalisering niet alleen positieve kanten heeft, maar dat er ook een heleboel negatieve gevolgen aan verbonden zijn.

2.3 Ontwikkeling van de globalisering

Globalisering vindt plaats op 5 grote gebieden: • Economische globalisering • Politieke globalisering • Sociale globalisering • Culturele globalisering • Technologische globalisering

-24-

2.3.1 Economische globalisering

Steeds meer landen en regio’s worden betrokken in de internationale handel. De hoeveelheid goederen en diensten die de wereld rondgaan is in de geschiedenis van de mensheid nog nooit zo groot geweest als nu. Dit komt onder andere door de Europese eenheidsmarkt, door internationale afspraken en verdragen en door de vrije handel dankzij de Europese eenheidsmarkt. Al deze zaken hebben de economische globalisering versneld. Echter waren ondernemingen als Philips, Unilever en Shell al lang global voordat het woord globalisering werd uitgevonden (Naert & Coppieters 2000: 12 en Naert 1997: 6).

Deze versnelde economische globalisering resulteerde eind jaren ’80 in een ware golf van overnames, vooral in de informatie-, communicatie- en amusementsindustrie. Diverse amusementsbedrijven volgden een strategie van fusies, allianties en overnames. In de economie noemen we deze strategieën horizontale of verticale integratie.

2.3.1.1 Horizontale integratie

We spreken van horizontale integratie als er samenwerkingsverbanden of samensmeltingen ontstaan tussen bedrijven die in dezelfde sector als concurrenten actief zijn. Een voorbeeld van horizontale integratie was de fusie tussen Sony Music Entertainment en de Bertelsmann Music Group in 2004. Horizontale integratie geeft de onderneming een betere marktpositie en zorgt voor lagere kosten door het behalen van schaalvoordelen. Zo kon Sony BMG na hun fusie 2000 mensen ontslaan wat hen jaarlijks ongeveer 350 miljoen euro bespaart.

2.3.1.2 Verticale integratie

Verticale integratie is een economische term die verwijst naar het samennemen van verschillende stadia van het productieproces door één onderneming. Het resultaat van een verticale integratie is een grotere marktautonomie doordat de productieprocessen vereenvoudigd worden omdat er nu minder plannen en contracten moeten worden opgesteld. Na dit proces van verticale integratie heeft het bedrijf de voordelen van verminderde competitie en een marktvoordeel ten opzichte van de concurrentie. Een voorbeeld van verticale integratie is het oprichten van eigen muziekwinkels door platenmaatschappijen. Het vroegere platenlabel Virgin Records verkocht zijn muziek via hun eigen winkels, namelijk de

-25-

Virgin Megastores. Virgin Records is nu echter eigendom geworden van de EMI group, wat weer een voorbeeld is van horizontale integratie.

2.3.2 Politieke globalisering

Wetten en regels worden steeds vaker gecreëerd op internationaal niveau in plaats van door nationale instanties. Organisaties zoals de Europese Unie (EU) en de Verenigde Naties (VN) leggen steeds meer wetten op aan hun leden. Na de val van de Berlijnse muur in 1989 leek het er toch sterk op dat de politieke globalisering zich in versneld tempo zou voltrekken, maar vooralsnog

blijft

de

politieke

globalisering

de

zwakste

schakel

in

het

hele

globaliseringsgebeuren (Naert & Coppieters 2000: 12, 184-185).

2.3.3 Sociale globalisering

Door te reizen komen mensen op de hele wereld met elkaar in contact. Ook een telefoongesprek voeren met personen aan de andere kant van de wereld is geen probleem meer. Mensen zijn 24 uur per dag bereikbaar via de moderne communicatiemiddelen. Het internet heeft er mede voor gezorgd dat de sociale globalisering een enorme vooruitgang heeft geboekt tijdens de laatste jaren (Ritzer 2004: 72).

2.3.4 Culturele globalisering

De culturele globalisering verloopt net als de sociale globalisering veel trager, omdat cultuur en waarden immers diep geworteld zijn in het verleden van een maatschappij met als gevolg dat verandering traag en geleidelijk gebeurt (Naert 1997: 7). Er is nog een groot verschil tussen de culturele waarden van bijvoorbeeld Amerika, Europa en Azië. Deze verschillende culturen en waardesystemen resulteren in verschillende managementstijlen. Elk bedrijf met internationale ambities moet daarom, om goed te willen functioneren in een globaliserende economie, aandacht hebben voor culturele verschillen en rekening houden met het minder snel globaliseren van culturen en waarden (Naert & Coppieters 2000: 51-55 en Naert 1997: 10).

Het proces van globalisering zou ons laten denken dat we straks allemaal dezelfde cultuur hebben. Er wordt gevreesd dat deze cultuur dan de Amerikaanse zal zijn, omdat deze cultuur het meest dominant is in de wereld. Nu al worden vele Amerikaanse trends overgenomen op -26-

gebied van merkkleding, schoenen en de films en muziek uit Amerika worden uitgezonden in vele landen. De meningen verschillen over het feit of culturen, gewoonten en tradities zullen verdwijnen. Verder in deze thesis zal er dieper worden ingegaan op culturele globalisering en meer specifiek op de invloed vanuit Amerika op de Europese muziekcultuur.

2.3.5 Technologische globalisering

Ook op technologisch gebied vindt een verregaande globalisering plaats. De ontwikkeling van computers, satellieten, gsm en internet zorgen voor een versnelde globalisering. Hamelink (1994: 107) stelt zelfs dat deze technologieën de essentiële infrastructuur leveren voor globale transacties. Verder zegt Hamelink (1994: 59-65) dat er twee ontwikkelingen centraal staan die enorm hebben bijgedragen aan de technologische globalisering. Dit is de ontwikkeling van de computer technologie en de telecommunicatie technologie. Dankzij deze twee technologieën en de combinatie ervan, bevindt de technologische globalisering zich op het huidige niveau.

2.4 De oorzaken van globalisering

Er zijn verschillende oorzaken die aan de basis liggen van het globaliseringsproces (Ritzer 2004: 73), maar de hoofdoorzaak voor de versnelde en toenemende globalisering sinds de jaren 80 zijn ongetwijfeld de omvang en de gevolgen van technologische ontwikkelingen in met name de transportsector, de telecommunicatie en de automatisering(Went 1996: 49-60). Ook de snelheid waarmee nieuwe technologie zich wereldwijd verspreidt en algemeen beschikbaar wordt draagt bij tot toenemende globalisering. De begrippen afstand en tijd vervagen dankzij de mogelijkheden van telecommunicatie. Men kan bijvoorbeeld software in India laten ontwikkelen en er toch eender waar over de hele wereld gebruik van maken (Naert & Coppieters 2000: 12).

Naast technologische ontwikkelingen is het kapitalisme ook een belangrijke oorzaak voor de toenemende globalisering. Karl Marx zag eeuwen geleden al in dat kapitalistische bedrijven hun activiteiten moesten blijven uitbreiden of ze zouden verdwijnen. Zelfs in de eerste kapitalistische bedrijven waren er reeds globale ambities. Een kapitalistische onderneming steunt op het principe van winstmaximalisatie en wanneer de mogelijkheid om grote winsten te maken verdween in eigen land, dan moest deze onderneming winsten gaan zoeken in andere landen (Ritzer 2004: 80-82).

-27-

2.5 De gevolgen van globalisering

Globalisering heeft vurige voorstanders maar ook tegenstanders. Dit komt omdat er aan globalisering voordelen, maar vooral ook vele nadelen verbonden zitten. Voorstanders zien in globalisering wereldwijde groei, een lage inflatie vanwege dalende kosten en prijzen, een kans voor steeds meer mensen om volwaardig deel te nemen aan het maatschappelijke en economische leven, samengevat een nooit geziene ouverture naar meer welvaart (Naert & Coppieters 2000: 11).

Er zijn echter heel wat redenen die ons doen twijfelen aan de goedheid van globalisering (Naert & Coppieters 2000: 13-20). We sommen ze hieronder even op:

• Een toename van de inkomensongelijkheid Er zijn

verschillende voorbeelden

over de hele wereld

die aantonen

dat

de

inkomensongelijkheid verder toeneemt. Niet enkel tussen het rijke Noorden en het arme Zuiden maar ook tussen de mensen onderling in hetzelfde land. In 1979 leefde in GrootBrittannië 9% van de bevolking onder de armoedegrens. In 1996 was dit percentage gestegen tot 25%. In de Verenigde Staten beschikte in 1977 ongeveer 1% van de bevolking over een netto inkomen dat gelijk was aan het totale netto inkomen van de 49 miljoen armste inwoners. In 2000 was het totale netto inkomen van de 100 miljoen armste inwoners nodig om het inkomen te evenaren van deze 1% van de bevolking.

Het gezamenlijke inkomen van de top 358 der dollarmiljardairs verspreid over de wereld ligt hoger dan dat van de 2,3 miljard meest arme mensen op de wereld.

• Stijging van de werkloosheid Het huidige economisch beleid van de ondernemingen houdt in dat er een continu streven naar schaalvoordelen is. Deze schaalvergroting is vaak noodzakelijk omdat de onderneming meer en meer te maken krijgt met stijgende investeringskosten. Samen met schaalvergroting worden de randactiviteiten van de onderneming vaak uitbesteed naar bedrijven waar ze het snelst en het goedkoopst kunnen gebeuren. De daling van transportkosten, de communicatierevolutie en de hoge loonkosten aan de onderkant van de Europese loonpiramide hebben deze delocalisatie bespoedigd. Westerse bedrijven kiezen bijvoorbeeld massaal voor Indische partners om hun IT-infrastructuur te beheersen. Deze delocalisatie leidt tot werkloosheid in het westen. -28-

• Onmacht van de overheid De macht van de overheid eindigt bij de landsgrenzen, maar die van de multinationale onderneming niet. Heel wat grote multinationals hebben een omzet van dezelfde grootte als het BNP van een klein land en deze landen staan machteloos tegenover grote bedrijven. Ook is de politiek van de klassieke democratische natiestaat te klein geworden voor de grote problemen. Om de sociaal-economische en maatschappelijke uitdagingen nog enigszins aan te kunnen, is de natiestaat gedwongen te decentraliseren, dan wel heel wat belangrijke beslissingsbevoegdheden over te dragen aan supranationale instanties zoals de Europese Unie. De klassieke overheidsinstanties lijken niet bij machte om de kwalijke gevolgen van de globalisering weg te werken of af te zwakken.

• Internationale criminaliteit Zoals multinationale ondernemingen niet aan landsgrenzen gebonden zijn, zo is de internationale misdaad dit evenmin. Niet alleen houdt de staatsmacht bij de landsgrenzen op, zij is ook gebonden aan allerlei procedures die willekeur moeten voorkomen, maar anderzijds de staat aan slagkracht doet inboeten tegenover terreurorganisaties en maffiaclans die nergens voor terugdeinzen. Interpol mag zich dan al moderniseren en Europol mag dan al samenwerken met landen van buiten de Europese Unie, de internationale misdaad blijft steeds enkele zetten voorsprong behouden. De globalisering lijkt wel een gedroomd vehikel voor internationale criminelen om ongestraft en met ongekende brutaliteit nog meer macht aan zich te trekken. Door de economische liberalisering ontstaat er een schemerzone van parallelle economie en politiek, van corruptie en van trafieken van kunst, wapens, drugs, afval en zelfs van mensen. De internationale criminaliteit loont meer dan ooit tevoren.

2.6 Hoe ziet de toekomst eruit?

Het is zeer waarschijnlijk dat de tendens naar verdergaande globalisering zich doorzet. Er zijn in vele landen problemen gekomen door de globalisering en er is hiertegen verzet gekomen, maar dat heeft tot nu toe weinig of geen gevolgen gehad.

We leven in een nieuw tijdperk, met een internationale economie die zich heeft omgevormd tot een wereldeconomie. Het organiseren van de productie wordt in een toenemend aantal bedrijven en sectoren vervangen door just-in-time productie. De belangrijkheid van economies of scope als factor voor het dalen van de productiekosten werkt een verdere globalisering in de hand (Went 1996: 105). -29-

Hoofdstuk 3: Culturele globalisering Inleiding

In de volgende 3 hoofdstukken van deze thesis zullen we aan de hand van een onderzoek de impact van de cultuureconomische globalisering analyseren op muziekfestivals in Europa. Eerst zullen we wat dieper ingaan op de theorie die rond dit onderwerp geschreven is en zullen we de invloed van de globalisering op de algemene muzieksector bekijken. Verder in dit hoofdstuk zullen we dan het doel van dit onderzoek toelichten. We zullen ook de probleemstelling en de grenzen aan het onderzoek beschrijven, zodat het opzet van het onderzoek duidelijk geschetst wordt.

Culturele globalisering vindt op verschillende domeinen. Er vindt culturele globalisering plaats op het gebied van de kunst, film, tv, muziek, enz. Voorbeelden hiervan zijn de vele Amerikaanse televisieseries die over de hele wereld worden uitgezonden, muziek van Amerikaanse artiesten die over de hele wereld wordt uitgezonden. Als we spreken over culturele globalisering, is er één land dat altijd centraal staat namelijk de Verenigde Staten. De Amerikaanse populaire cultuur wordt beschouwd als de motor van het culturele globaliseringsproces. Opvallend is toch dat de Verenigde Staten niet over specifieke instellingen beschikt om haar cultuur te verspreiden. In tegenstelling tot België is er in de Verenigde Staten geen Ministerie van Cultuur dat cultuur zou kunnen promoten.

De vraag is dan ook of de Verenigde staten daadwerkelijk als motor moeten worden aanzien in het culturele globaliseringsproces. Nu gaan we eerst het onderdeel culturele globalisering bestuderen en de invloed van culturele globalisering op de muziekindustrie analyseren. We zullen proberen de link te leggen tussen het theoretische deel van deze eindverhandeling en het onderzoek dat in de volgende hoofdstukken zal worden uitgevoerd.

-30-

3.1 De transculturele wereld

In de loop van de geschiedenis zijn er altijd overheersende machten geweest die hun politieke, economische, religieuze en culturele macht oplegde aan de gebieden onder hun invloed. Toch was er soms ook sprake van een uitwisseling van culturele elementen tussen de ondergeschikte gebieden met hun overheerser. Wallis en Malm (1984) brachten deze culturele uitwisselingen in beeld door de ontwikkelingen van de muziekindustrie in negen zogenaamde kleine muzieklanden te bestuderen. Ze ontdekten een vier categorieën waarbij iedere categorie een nieuw stadium voorstelt in het veranderingspatroon. Hoewel dit boek al vrij oud is, biedt het nog altijd een erg duidelijk referentiekader om vroegere muziekontwikkelingen te begrijpen.

3.1.1 Culturele uitwisseling

De meest eenvoudige vorm van interactie is de culturele uitwisseling of ‘Cultural Exchange’ (Wallis en Malm 1984: 297). Twee of meer (sub)culturen wisselen eigenschappen uit en beïnvloeden elkaar op een min of meer eerlijke manier en op gelijke voet.

Figuur A: Culturele uitwisseling

Culture 1

Culture 2

Bron: Wallis, R., K. Malm (1984), Big sounds for small peoples, The music industry in small countries, London, Constable, p. 297.

Deze culturele uitwisseling speelt zich vaak af op interpersoonlijk niveau. Een voorbeeld hiervan is een Turkse muzikant die in de jaren ’70 naar Zweden migreerde en er met Zweedse folk en jazz muzikanten begon mee te spelen. Op zeer korte termijn was de Turkse folk muziek, de Zweedse folk muziek en jazz muziek versmolten in een nieuw soort muziek gespeeld door groepen met namen als Sevda, Oriental Express en Oriental Wind.

-31-

Culturele uitwisseling komt echter niet enkel op interpersoonlijk niveau voor. Een voorbeeld ter illustratie is de wederzijdse beïnvloeding tussen Afrika en de Caribische gebieden. De Afrikanen werden als slaven naar Amerika gebracht, waar ze de Afro-Amerikaanse muziekvormen ontwikkelden. Tijdens de jaren ’40 en ’50 zou deze Caribische muziek zijn weg terugvinden naar Afrika en dit via Europa. Zwarte intellectuelen van de Caraïben en Afrika ontmoeten elkaar op universiteiten in Engeland en Frankrijk en wisselen muziekvormen uit. Via dit soort wegen vond de Afro-Caribische muziek zijn weg naar Afrikaanse landen waar men deze muziek thuis afspeelde of luisterde naar de radio. Deze muziek slaat aan in de Afrikaanse stedelijke gebieden en de rumba en calypso muziek wordt gekopieerd.

Een andere voorbeeld is de culturele uitwisseling die ontstaat wanneer Zaïrese muzikanten migreren naar Oost-Afrika en de Tanzanianen lokale elementen van hun muziek binnenbrengen in de Zaïrese. Deze uitwisseling resulteert in het ontstaan van de Swahili Jazz die op zijn beurt vele Zaïrese muzikanten eind jaren ’50 zal beïnvloeden. In de jaren ’60 zullen Afrikaanse platen hun weg terugvinden naar de Caraïben via Londen en Parijs. Door het ontluiken van de ‘Black Power’ beweging vinden deze Afrikaanse platen gemakkelijk ingang bij jonge muzikanten op zoek naar hun Afrikaanse roots. Dit resulteerde tot nieuwe versmeltingen van muziekvormen in de jaren ’70 zoals de Afro-Jazz in Martinique en Guadeloupe en Afro-Dadian muziek in Trinidad (Ketelers 2000: 26).

3.1.2 Culturele dominatie

De tweede vorm van interactie is die van de culturele dominantie of ‘Cultural Dominance’ (Wallis en Malm 1984: 298). Een cultuur, gewoonlijk die van een machtige maatschappij of groep, wordt opgelegd aan een andere cultuur op een min of meer formeel georganiseerde manier.

-32-

Figuur B: Culturele dominantie

Culture 1

Culture 2

Bron: Wallis, R., K. Malm (1984), Big sounds for small peoples, The music industry in small countries, London, Constable, p. 298.

In de vorige paragraaf bespraken we de ontwikkeling van de Afro-Amerikaanse muziek. De blanke cultuur is hier duidelijk de dominante. Van culturele uitwisseling op gelijke voet was geen sprake. Toch was het opleggen van de blanke cultuur aan de zwarte slaven in sommige delen van Amerika zeer los, in andere dan weer erg formeel georganiseerd. Deze verschillen leidden tot vele varianten in de cultuurverschillen, variërend van een bijna puur Afrikaanse muziek met enkele zeer lichte Europese invloeden tot een complete verbanning van het zwarte Afrikaanse culturele erfgoed.

Een ander voorbeeld van culturele dominantie is de beïnvloeding door missionarissen in Kenia of Tanzania. Hier werden scholen gevestigd waar men de leerlingen een mix van Europees-Christelijke waarden en muziek oplegt. Deze dominantie leidde vaak tot de uitsluiting van traditionele Afrikaanse instrumenten. Ook het schoolsysteem, met zijn ideaal van westerse klassieke muziek, is ook een belangrijk instrument van culturele dominantie. Radio en massamedia kunnen ook worden ingezet als cultureel dominerend instrument. Een voorbeeld hiervan is de dominantie van de Noord-Indische kunstmuziek in de programmering van de Sri Lanka Broadcasting Corporation.

Enkele auteur maken de opmerking bij deze figuur dat de peil van cultuur 2 naar cultuur 1 niet een vergissing is (Ketelers 2000: 27). Ik denk dat de Wallis en Malm hiermee willen aangeven dat hoe overheersend de ene cultuur ook is, het altijd enkele kenmerken overneemt van cultuur 2.

-33-

3.1.3 Cultureel imperialisme

De derde vorm van culturele interactie is het culturele imperialisme, ‘Cultural Imperialism’ (Wallis en Malm 1984: 299). Hierbij wordt de culturele dominantie nog versterkt door de overdracht van geld en/of bronnen van de gedomineerde naar de dominerende culturele groep.

Figuur C: Cultureel imperialisme

Culture 1 Forms of culture

Money resources

Culture 2

Bron: Wallis, R., K. Malm (1984), Big sounds for small peoples, The music industry in small countries, London, Constable, p. 299.

Voorbeelden

van

geldoverdracht

zijn

de

winsten

gemaakt

door

aandelen

van

platenmaatschappijen tot de dominante cultuur of copyrightgeld. De bronnen kunnen getalenteerde muzikanten, muziekstukken of unieke traditionele muziekinstrumenten zijn die worden overgebracht naar musea in de dominante culturele gebieden.

Om van financiële voordelen te kunnen genieten, zijn vele getalenteerde muzikanten verhuisd van Latijns-Amerika en de Caraïben naar de Verenigde Staten. Sommige artiesten, zoals Bob Marley, hebben het recht om copyrightgeld te innen overgedragen aan een Amerikaanse copyright organisatie. De financiële en andere voordelen die cultureel imperialisme met zich meebrengt, zorgt ervoor dat de gedomineerde cultuur onder nog hogere druk komt te staan als in het geval van de zuiver culturele dominantie. Cultureel imperialisme versnelt niet enkel het veranderingsproces, maar het kan ook leiden tot tegenwerkingen zoals het opzetten van een lokale ‘Musicians Performing Right Society’ in Kenia of het vormen van kleine onafhankelijke en niet-commerciële platenmaatschappijen door lokale muzikanten.

-34-

De meeste vormen van cultureel imperialisme in de muzieksector vereisen dat muziek wordt verpakt, dat er een product is van gemaakt dat kan worden geruild voor geld in de vorm van een cd of een concert waar inkom kan worden gevraagd. Dit commerciële aspect van cultuurimperialisme heeft bijgedragen aan de verkoop van muziek aan zoveel mogelijk culturen en subculturen.

3.1.4 Transculturalisatie

Aan de drie vorige vormen van culturele interactie werd in de jaren ’70 een vierde vorm toegevoegd, namelijk transculturalisatie of ‘Transculturation’ (Wallis en Malm 1984: 301). Dit veranderingspatroon is het gevolg van de wereldwijde ontwikkeling van transnationale samenwerkingen op cultureel gebied en de daarmee gepaard gaande technologische verspreiding en groei van wereldwijde marketingnetwerken voor wat een transnationale cultuur of kortweg transcultuur genoemd kan worden.

Figuur D: Transculturalisatie

Transculture

Culture 1

Culture 2

Culture 3

Culture 4

Bron: Wallis, R., K. Malm (1984), Big sounds for small peoples, The music industry in small countries, London, Constable, p. 301.

De transnationale muziekcultuur komt voort uit een combinatie van kenmerken uit diverse muzieksoorten. Deze combinatie is het resultaat van een socio-economisch proces waarbij de laagste gemeenschappelijke muzikale deler voor de grootst mogelijke markt wordt gedefinieerd door te bouwen op veranderingen teweeggebracht door de drie voorgaande veranderingspatronen. Een voorbeeld van transculturele muziek is disco muziek. Ook muziek van Grease of de groep Boney M zijn typische voorbeelden van transculturele muziek. De -35-

marketing van disco muziek gedurende de jaren ’75-’78 gebeurde door wereldwijde reclamecampagnes via film, tv-shows, platen en merchandising zoals John Travolta T-shirts, Boney M-pins, Abba posters. Ook etnische of traditionele muziekstijlen kunnen omgezet worden in transculturele muziek. Bij dit veranderingsproces wordt de muziek meestal ontdaan van zijn meest originele kenmerken. Zo wordt reggae opgevoerd in country and western stijl of worden melodieën van Chopin vergezeld door drums.

3.2 De cultuur imperialistische thesis

In de vorige paragrafen hebben we kennis gemaakt met 4 vormen van culturele globalisering. We gaan nu wat dieper in op de derde vorm van culturele globalisering namelijk het cultureel imperialisme. De cultuur imperialistische thesis wordt gebruikt om de overheersing van de ene cultuur door de andere aan te duiden. Deze these is opgebouwd uit 3 pijlers (Tomlinson 1991: 1-33):

• Overheersing door de sterkste cultuur • Kapitalisme als drijfveer • Amerikaanse culturele export 3.2.1 Overheersing door de sterkste cultuur

Als er een botsing tussen twee culturen plaatsvindt, dan kunnen we nooit spreken van een eerlijke strijd. Eén van deze twee culturen is altijd bevoordeeld omwille van historische gebeurtenissen die deze cultuur sterk gemaakt hebben. Een voorbeeld hiervan is de kolonisatie van Azië, Afrika en Amerika door westerse landen. De niet-westerse culturen werden vergeleken met de westerse cultuur. Deze westerse cultuur staat veel sterker door de economische vooruitgang en liberale democratie en op deze manier werd de culturele superioriteit van de westerse cultuur bevestigd. Het resultaat was dat de westerse landen hun waarden oplegden aan de veroverde culturen en op deze manier werd de westerse cultuur steeds sterker (Hall 1992: 276-312).

-36-

3.2.2 Kapitalisme als drijfveer

De tweede pijler heeft betrekking op het totstandkomen van het kapitalisme in de westerse wereld. Het kapitalisme heeft een belangrijke invloed gehad op het structureren en het regelen van culturele uitwisseling, vooral tussen de economisch ontwikkelde ‘eerste wereld’ en de ‘ontwikkelingswereld’. De totstandkoming van het kapitalisme in de ‘eerste wereld’ heeft geleid tot aanzienlijke economische voordelen voor deze ‘eerste wereld’, doordat men nieuwe handelskansen heeft gekregen en zo hun handel en winsten kon uitbreiden. In navolging van winstverhoging trok de kapitalist de hele wereld rond om zijn transnationale onderneming verder uit te breiden. Deze uitbreiding kon enkel plaatsvinden als de kapitalist zich overal zou vestigen en hij zijn aandacht naast het economische ook op het culturele aspect zou richten (Marx 1977). Een voorbeeld van een onderneming die met het culturele aspect rekening moet houden is Coca Cola. Enkele jaren geleden introduceerde Coca Cola een 2 liter fles in Spanje. In de Verenigde Staten was gebleken dat deze 2 liter fles veel succes had en dat er hierdoor meer cola verkocht werd. In Spanje werd de 2 liter fles echter niet veel verkocht. Na onderzoek bleek dat dit falen werd veroorzaakt doordat de 2 liter fles niet in een Spaanse koelkast paste, omdat de fles te groot was. De Amerikaanse koelkasten zijn veel groter dan de Spaanse en dit cultuurverschil zorgde ervoor dat Coca Cola de 2 liter fles in Spanje uit de handel haalde en terug een kleinere fles introduceerde.

3.2.3 Amerikaanse culturele export

De derde pijler heeft betrekking op de gevolgen van de Amerikaanse culturele uitvoer naar de rest van de wereld. Vooral na de tweede wereldoorlog werd Amerika niet enkel een militaire maar ook een economische supermacht. De uitvoer van Amerikaanse films door Disney en Columbia, televisiezenders zoals CNN en NBC en fastfoodketens zoals Pizza Hut en McDonalds worden aanzien als bedrijven die culturele producten verspreiden en die zo de lokale producten en waarden uitsluiten. Het Amerikaanse kapitalisme moet de mensen in de rest van de wereld overtuigen dat de Amerikaanse manier van leven ook is wat zij willen (Barker 1990: 292-295). Deze ‘Amerikanisering’ is het symbool geworden van de westerse overheersing.

In de volgende paragrafen gaan we wat dieper in op dit Amerikaanse cultuurimperialisme en de invloed ervan op de muziekindustrie.

-37-

3.3 Het Amerikaanse cultuurimperialisme

Vanaf de jaren ’60 verspreidde het idee van een steeds kleiner wordende wereld zich via een welbepaald model van dominantie, namelijk dat van cultuurimperialisme dat in verband gebracht wordt met de Amerikanisering van culturen en de verengelsing van talen (Van Poecke en Van den Bulck 1994: 103-117, Negus 1996: 165).

3.3.1 De vermeende dominantie van de Amerikaanse muziekindustrie

Voor zover bekend, hebben alle culturen ten alle tijden muziek gekend. Muziek is een belangrijk en invloedrijk aspect in het dagelijkse leven. Muziek brengt mensen bij elkaar, maar trekt tegelijk ook grenzen tussen groepen. Muziek heeft een nationale en internationale institutionele context waarin het geproduceerd, verdeeld en geconsumeerd wordt.

Volgens Rutten (1996: 68) wordt muziek vaak beschouwd als de meest geïnternationaliseerde vorm van cultuur. Mensen uit verschillende landen die verschillende talen spreken, luisteren vaak naar dezelfde soort muziek. Zowel voor populaire als voor klassieke muziek geldt dit. Het feit dat teksten in een andere taal gezongen worden, weerhoudt mensen er niet van om bepaalde uitvoeringen uit andere culturen goed te vinden. Tegenwoordig hebben vooral liedjes met een Engelstalige tekst een internationale aantrekkingskracht.

3.3.2 De verengelsing van de populaire muziek

De laatste decennia is er een opvallende tendens binnen het vlak van populaire muziek waar te nemen, namelijk een toenemende internationalisatie van de klank van deze muziek. De oorsprong van de meeste muziekgenres die hun stempel gedrukt hebben op de populaire muziekindustrie van het West-Europese continent ligt in de Angelsaksische landen, namelijk de Verenigde Staten en Groot-Brittannië (Rutten 1991: 294). De oorzaak van de prominente positie die de Verenigde Staten inneemt als wereldwijde culturele trendsetter kan in verband gebracht worden met de veranderde machtsrelaties tijdens en na de tweede wereldoorlog. De Verenigde Staten belichaamden een jong, modern, vrij en geïndustrialiseerd land met een cultuur die een aantrekkelijk alternatief vormde voor de oude Europese cultuur.

-38-

De Amerikaanse populaire cultuur wordt door velen beschouwd als de motor van het culturele globaliseringsproces. Een beetje vreemd omdat Amerika geen specifieke instellingen heeft die haar cultuur verspreiden. Zo beschikken de Verenigde Staten niet over een Ministerie van Cultuur dat de cultuur zou kunnen promoten. Meer nog, de Amerikaanse cultuur is in handen van privé ondernemingen en projecten in naam van de Amerikaanse overheid. Maar dit kan wel eens de oorzaak zijn van de dominantie. Onderzoek heeft immers aangetoond dat privé bedrijven beter presteren dan overheidsinstellingen (Shestalova 2004: 12).

Ook Negus (1998: 170) stelt vast dat er enkele belangrijke naties zijn, vooral de Verenigde Staten en Groot-Brittannië, die de internationale muziekconsumptie en radio- en televisieprogrammering proberen te overheersen. Een onderzoek gedaan door Larry Store in de jaren ’70 bevestigt dit muzikale éénrichtingsverkeer. Het onderzoek dat Negus (1992: 297) zelf gedaan heeft begin jaren ’90 bevestigt ook de trend dat Britse en Anglo-Amerikaanse opnames een bevoorrechte positie innemen in vergelijking met muziek uit andere Europese landen. Vooral populaire muziek is één van de vormen van massacommunicatie die het meest onderhevig is aan het globaliseringsproces. Muziekvideo’s en opnames van grote artiesten zoals Madonna en U2 worden op hetzelfde moment wereldwijd ‘geconsumeerd’. Hun muziek en imago doorbreken taal en culturele grenzen.

3.3.3 Is er wel een dominantie?

De Meyer (1999: 56-58) heeft aangetoond dat de Amerikaanse dominantie van de muziekindustrie te relativeren valt. Er is een ontwikkeling in de muziekindustrie gestart begin jaren ’90 die het dalend belang van de Amerikaanse fonogrammenmarkt enerzijds en het stijgend belang van de Westerse en Japanse markten anderzijds aantoont. Ook Rutten (1991: 296) heeft deze ontwikkeling opgemerkt en ziet hier twee verklaringen voor. Enerzijds is er de waardevermindering van de Amerikaanse dollar en anderzijds de relatieve hoge groeicijfers van de fonogrammenmarkt in West-Europa en Japan vergeleken met de Amerikaanse markt. Uit cijfers van de International Federation of the Phonographic Industry (IFPI) blijkt duidelijk dat Europa een hogere omzet behaalt dan de Verenigde Staten en Japan. Verder onderzoek toont aan dat sinds 1988 de Verenigde Staten niet langer de grootste markt voor de verkoop van geluidsdragers zijn, maar wel de Europese Unie.

-39-

Tabel 3: Omzet platenmaatschappijen per werelddeel periode ’84 tot ‘89

Bron:

1984

1989

West Europa

31 %

41 %

Verenigde Staten

45 %

34 %

Japan

13 %

16 %

Rest van de wereld

11 %

9%

Totaal

100 %

100 %

Rutten,

P.

(1997),

Local

Music

and

the

International

Marketplace,

http://www2.hu-berlin.de/, 15 April 2006, Online.

Rutten (1991: 296) denkt dat dit verschil waarschijnlijk in de toekomst groter zal worden door de toenemende eenmaking en uitbreiding van de Europese Unie en door het ontstaan van potentiële nieuwe markten in het oosten van Europa. Verder kan dit volgens Rutten leiden tot een reorganisatie van de structuur van de internationale muziekmarkt en tot beduidende veranderingen in het beleid inzake de internationale muziekindustrie. Als de Europese markt veel belangrijker gaat worden dan de Amerikaanse, dan zullen de platenmaatschappijen zich in de toekomst misschien meer gaan concentreren op Europese artiesten en minder op de Amerikaanse.

Als we kijken naar de belangrijkste platenmaatschappijen, dan merken we dat er slechts één platenmaatschappij, Warner Music Group, volledig in Amerikaanse handen is. Hierbij is op te merken dat de moederfirma van Warner, het Amerikaanse media- en ontspanningsconcern Time Warner, bovendien een joint venture heeft gesloten met het Japanse Itoh & Co en Toshiba Corp. Een tweede half Amerikaanse, half Franse platenmaatschappij is de Universal Music Group. Op dit moment is dit de grootste speler op de markt. Daarnaast hebben we nog Sony BMG Music Entertainment. Deze platenmaatschappij is in augustus 2004 gevormd en bestaat uit het Japanse Sony Music Entertainment en de Duitse Bertelsmann Music Group. Door deze fusie is dit de tweede grootste speler geworden. De laatste grote platenmaatschappij is de EMI group, een Britse platenmaatschappij. Het valt op dat er een Europese en Japanse overheersing is op de markt van platenmaatschappijen. We zouden denken dat deze overheersing resulteert in meer kansen voor artiesten uit deze landen, maar de eenrichtingsstroom van West naar Oost blijft tot op de dag van vandaag gehandhaafd. We zijn in onze hitparades nog geen liedjes van Japanse artiesten tegengekomen. De controle over -40-

het productie- en distributiekanaal is dus geen garantie om een ommekeer in de muziekindustrie teweeg te brengen.

Tabel 4: Marktaandeel van de 5 grootste platenmaatschappijen

Company

Market Share

Market Share

Market Share

2002

2003

20041

Universal Music Group

25,4 %

23,5 %

25,5 %

Warner Music Group

11,8 %

12,7 %

11,3 %

Bertelsmann Music Group

9,6 %

11,9 %

21,5 %2

Sony Music Entertainment

13,8 %

13,3 %

Electric and Musical Industries Ltd

12,2 %

13,4 %

13,4 %

Total (Big Five)

72,9 %

74,7 %

71,6 %

Independents

27,1 %

25,3 %

28,4 %

Bron: www.ifpi.org

Op bovenstaande ontwikkelingen zijn er volgens Rutten (1991: 296) twee mogelijke reacties mogelijk van de muziekindustrie. Een eerste optie is om meer te investeren in Europese en Japanse artiesten om zo een hogere winst te boeken op de respectievelijke thuismarkten. Een tweede optie waarvoor de platenmaatschappij kan kiezen is om zich volledig op de internationale artiesten, voornamelijk Britse en Amerikaanse, te richten. Dit is de strategie die Warner in 2004 besloot om te volgen. Ze gaan niet langer investeren in artiesten die uit Nederland komen zoals Krezip, Ilse De Lange of Postman, maar gaan zich volledig toe leggen op de distributie en marketing van buitenlandse artiesten, meer specifiek op het AngloAmerikaanse repertoire in de Nederlandse markt.

1

Opmerking: De cijfers worden ieder jaar in augustus bekendgemaakt. De cijfers van 2005 zijn nog niet

beschikbaar. 2

In 2004 vond de fusie tussen Sony Music en Bertelsmann Music Group plaats.

-41-

Een derde vaststelling omvat de groeiende integratie van de Europese muziekindustrie en een verlangen naar een Europese identiteit. Platenmaatschappijen opereren steeds vaker op Europees niveau, de distributie van fonogrammen gebeurt meer en meer over de landsgrenzen heen, auteursverenigingen spreiden hun activiteiten over heel Europa voor de inning en de distributie van mechanische reproductierechten en men werkt aan de uniformisering van de auteurswetgeving.

3.4. Onderzoeksopzet

Het doel van het onderzoek ingesloten in deze thesis is om uit te zoeken of er wel degelijk sprake is van een overrompeling van artiesten uit de Angelsaksische landen, Amerika en Groot-Brittannië, op de Europese muziekfestivals. Zorgen deze Angelsaksische artiesten ervoor dat de artiesten uit eigen land minder kansen krijgen op muziekfestivals? Waarom willen festivalorganisaties liever deze Angelsaksische groepen op hun festivals?

3.4.1 Onderzoeksvraag

De onderzoeksvraag luidt: “Is er een invloed van Angelsaksische artiesten op het festivalgebeuren in Europa?”. Uit het onderzoek moet blijken of er een invloed is of niet. Ook willen we weten hoe groot deze invloed is en of deze situatie in alle landen vergelijkbaar is? Tot slot zullen we de evolutie onderzoeken om te zien of de situatie aan het verbeteren is of aan het verslechteren.

-42-

Hoofdstuk 4: Onderzoeksmethode Inleiding

In dit hoofdstuk zal de methode die we hanteren om het onderzoek uit te voeren beschreven worden. Ook zal duidelijk worden welke festivals in aanmerking komen om opgenomen te worden in het onderzoek en welke variabelen allemaal moeten bijgehouden worden om tot een goed gefundeerd onderzoek te komen. Tot slot zullen enkele voorwaarden worden geformuleerd waaraan dit onderzoek moet voldoen om de betrouwbaarheid en geldigheid van het onderzoek te waarborgen.

4.1 Werkwijze onderzoek

Het onderzoek bestaat uit een kwantitatieve analyse van de gegevens van artiesten die op de geselecteerde muziekfestivals zullen spelen. Verder in dit hoofdstuk zal worden uitgelegd hoe de selectie van de festivals gebeurt en aan welke voorwaarden deze festivals moeten voldoen. Ook zal er dieper ingegaan worden op welke gegevens er worden bijgehouden van de artiest. Deze gegevens worden vervolgens ingegeven in SPSS en aan de hand van analysetechnieken zullen hier conclusies uit getrokken worden en zal de onderzoeksvraag bevestigd of weerlegd worden.

4.2 Afbakening van het onderzoek

De festivals die we gaan onderzoeken moeten voldoen aan enkele voorwaarden:

• De festivals moeten reeds 6 jaar bestaan. We willen een evolutie waarnemen in ons onderzoek. Daarom onderzoeken we de festivals gedurende een periode van 6 jaar. Ons onderzoek start in het jaar 2000 en loopt tot en met het jaar 2006.

• De festivals moeten jaarlijks plaatsvinden. De data over de artiesten die op de diverse festivals spelen willen we jaarlijks evalueren, dit om een evolutie te kunnen waarnemen. We gaan dus op zoek naar festivals die ieder jaar plaatsvinden gedurende de looptijd van het onderzoek.

-43-

• Festivals mogen indoor of outdoor plaatsvinden De meeste muziekfestivals vinden plaats gedurende de zomermaanden. In deze periode is het vaak mooi weer, dus worden de meeste zomerfestivals in open lucht gehouden. De laatste jaren worden er echter meer en meer festivals buiten deze zomermaanden geprogrammeerd. Doordat het veel kouder is in deze periode, worden de festivals indoor gehouden. Dit heeft geen invloed op de programmering van de festivals, dus maakt het voor dit onderzoek niet uit of de festivals indoor of outdoor plaatsvinden.

• De festivals moeten populaire muziek programmeren Dit is een zeer belangrijke factor waar we rekening mee moeten houden. Tegenwoordig hebben we te maken met muziekfestivals die artiesten programmeren uit dezelfde muziekstijl. Een niet ongebruikelijke indeling van muziekstijlen is de volgende:




Jazz




Blues




Klassieke muziek




Popmuziek




Volksmuziek of Wereldmuziek

Dit is enkel een hoofdindeling. Deze hoofdstijlen bevatten nog vele substijlen die op hun beurt weer onderverdelingen kennen. Deze indeling valt echter buiten deze thesis en wordt dus niet verder besproken. Dit onderzoek zal zich enkel richten op artiesten die populaire muziek spelen en die op pop- en rockfestivals optreden.

• De organisatie van het festival moet in Europa gevestigd zijn De organisatie van een muziekfestival bepaalt welke artiesten er mogen optreden. Het is dus van belang dat de organisatie van het festival in Europa gevestigd is, als we een onderzoek willen doen naar de nationaliteit van de artiesten die op het festival optreden. Een organisatie die in de Verenigde Staten is gevestigd, zal veel sneller Amerikaanse artiesten programmeren dan een organisatie die in Europa gevestigd is. Doordat dit onderzoek de impact wil meten op de festivalmarkt in Europa moet de organisatie van de festivals in Europa gevestigd zijn.

-44-

4.3 Muziekfestivals in het onderzoek

Welke muziekfestivals komen nu in aanmerking om opgenomen te worden in het onderzoek? We willen een analyse maken van de invloed van de Angelsaksische artiesten op de festivalmarkt in Europa. Het is echter niet mogelijk om binnen het tijdsbestek van deze thesis een analyse van heel Europa te maken. Daarom hebben we een keuze moeten maken en de analyse uitgevoerd in een beperkt aantal landen. Volgens Rutten (1996: 74) bevinden de drie grootste Europese markten zich in Groot-Brittannië, Frankrijk en Duitsland. Deze drie landen moeten dus zeker in het onderzoek worden opgenomen. Het vierde en laatste land dat in het onderzoek is opgenomen is Nederland. Een tweede reden waarom de keuze op deze 4 landen is gevallen en niet op andere landen zoals Spanje of Italië, is het taalprobleem dat we bij de 4 eerstgenoemde landen niet hebben maar bij de laatste 2 wel.

De grootste 5 festivals uit deze 4 landen zijn opgenomen in het onderzoek. De variabele die gebruikt wordt om deze top 5 te bepalen is het bezoekersaantal. Deze variabele is het beste geschikt om de grootte van een muziekfestival aan te duiden.

4.3.1 Popfestivals in Nederland

In Nederland is er een beperkte festivalmarkt. Er zijn vele kleine popfestivals die ontstaan door een initiatief van de plaatselijke gemeente en enkele grote popfestivals zoals Pinkpop en Lowlands die worden georganiseerd door commerciële organisaties. Enkele bekende Nederlandse festivals vielen echter uit de boot omdat ze niet aan de voorwaarden voldeden. Arrow Rock bijvoorbeeld bestaat slechts 4 jaar en komt dus niet in aanmerking voor het onderzoek. Een ander bekend Nederlands festival is Dynamo Open Air. Dit festival is echter een metal festival en zit dus niet in het pop/rock repertoire. Volgende Nederlandse festivals zijn wel opgenomen in het onderzoek:

• Pinkpop Pinkpop is een jaarlijks popfestival dat plaatsvindt in Landgraaf. De naam Pinkpop is afgeleid van Pinksteren, want Pinkpop vindt altijd plaats in dit weekend. De organisatie achter Pinkpop wordt geleid door Jan Smeets, de bekendste festivalorganisator in Nederland. In 2004 beleefde Pinkpop haar 35e editie en sindsdien is Pinkpop naar eigen zeggen het oudste, jaarlijks terugkerend rockfestival ter wereld.

-45-

• Parkpop Parkpop is een gratis muziekfestival en vindt plaats in het Zuiderpark in Den Haag. De eerste editie vond plaats in 1981. Parkpop is het grootste popfestival in Nederland. In 2005 waren er circa 350 000 bezoekers.

• Lowlands A campflight to Lowlands Paradise is een driedaags popfestival dat vanaf 1992 jaarlijks wordt ingericht. Lowlands is opgericht door concertorganisator Mojo Concerts, een onderdeel van de Amerikaanse multinational Live Nation en dit als reactie op het succes van festivals als Pinkpop en Parkpop.

• Appelpop In 2005 vond Appelpop reeds voor de 14de maal plaats en trok 80 000 bezoekers. Dit gratis, meerdaags popfestival werd voor het eerst georganiseerd in 1992 door de Stichting Muziekstad Tiel en sindsdien succesvol herhaald.

• Bospop Bospop is een jaarlijks popfestival dat plaatsvindt in Weert. De eerste Bospop vond plaats in 1980 en was enkel voor regionale bands. Het festival is geëvolueerd tot een tweedaags festival met vele internationale acts.

4.3.2 Popfestivals in Duitsland

De Duitse festivalmarkt is indrukwekkend groot. Het lijkt wel of iedere stad in Duitsland zijn eigen muziekfestival heeft. Het Wacken Open Air festival en M’era luna kwamen niet in aanmerking omdat het hier gaat over metal festivals en geen popfestivals. Ook het Bizarre Festival werd niet in het onderzoek opgenomen omdat het de laatste twee jaar niet meer plaatsvond. Het was niet gemakkelijk om uit deze grote festivalmarkt 5 festivals te kiezen, maar met de variabele bezoekersaantal als leidraad zijn volgende festivals opgenomen in het onderzoek:

-46-

• Rheinkultur In het centrum van Bonn vindt elk jaar Rheinkultur plaats. Dit gratis festival is ontstaan in 1983 en is ieder jaar groter geworden. Zo kwamen er in 2005 ongeveer 130 000 bezoekers naar dit ééndaags popfestival. Het spreekt voor zich dat Rheinkultur het grootste popfestival in Duitsland is.

• Rock am Ring Rock am Ring is het bekendste popfestival in Duitsland. Het festival vond voor de eerste keer plaats in 1985. Dit festival staat bekend om de vele topartiesten die hier jaarlijks komen. De locatie van het popfestival is ook speciaal. Het vindt plaats op de Nürburgring, een bekende Formule 1 omloop.

• Rock im Park Rock im Park is een nog relatief nieuw festival. Het is ontstaan in 1993 en is de kleine broer van Rock am Ring. Zowel op organisatorisch- als op artistiek niveau wordt er samengewerkt met Rock am Ring. In 2005 trok dit festival 45 000 bezoekers.

• Hurricane Festival Dit popfestival is ontstaan in 1973 en vindt plaats in de buurt van Bremen, in het noorden van Duitsland. De organisatie van het festival is in handen van VIVA, een Duits privaat televisiestation. Het Hurricane festival kan ieder jaar zo’n 50 000 bezoekers verwachten op dit voormalige motorcrossterrein.

• Southside Festival Het Southside festival is ontstaan uit het Hurricane festival in 1999. In tegenstelling tot het Hurricane festival, vindt het Southside festival plaats in het zuiden van Duitsland. Er is een verregaande samenwerking tussen de twee popfestivals en de line-up is ook bijna identiek. Ook dit festival trekt vele bezoekers, in 2005 zo’n 40 000.

-47-

4.3.3 Popfestivals in Frankrijk

Meer bekende festivals zoals Fury Fest, Rock en Seine of Les Transmusicales de Rennes bestaan nog niet lang genoeg om in dit onderzoek te betrekken. Een ander groot festival, Musiques sur l’Ille, is geen popfestival en komt dus ook niet in aanmerking voor dit onderzoek. Volgende festivals zijn wel opgenomen:

• Solidays Festival Het Solidays Festival is meer dan een popfestival. Het festival is ook een manifestatie tegen aids en heeft als doel om de bezoekers in te lichten voor de gevaren van aids. Dit popfestival vond voor de eerste maal plaats in 1999.

• Les Eurockéennes Les Eurockéennes de Belfort is een groot popfestival in het Oosten van Frankrijk. Ieder jaar komen er meer dan 80 000 bezoekers naar dit festival. Merkwaardig is ook dat het festival plaatsvindt op een schiereiland, aan 3 zijden omgeven door een meer.

• Festival des Vieilles Charrues Meer dan 170 000 bezoekers, verspreid over 3 dagen, bezochten dit festival in 2005. Hiermee is het Festival des Vieilles Charrues het grootste muziekfestival in Frankrijk. Opmerkelijk is dat het festival geen subsidies ontvangt en de gemaakte winsten investeert in de culturele ontwikkeling van Bretagne, de streek waar het festival plaatsvindt.

• La Route du Rock Een ander festival gelegen in Bretagne is La Route du Rock. Dit rockfestival is ontstaan in 1991. Ieder jaar trekt dit festival ongeveer 30 000 bezoekers. Vanaf 2006 wil dit festival een zomer- en een wintereditie organiseren.

• Le Rock dans tous ses Etats In 1984 is dit rockfestival ontstaan. Het is geen heel groot muziekfestival, maar toch slaagt dit festival er jaar na jaar in om internationale artiesten naar Evreux, waar dit festival plaatsvindt, te lokken.

-48-

4.3.4 Popfestivals in Groot-Brittannië

De grootste en bekendste muziekfestivals van Europa vinden plaats in Groot-Brittannië. Ook hier vallen er wel een groot aantal festivals uit de boot. Het bekendste Europese muziekfestival, Glastonbury, kan niet in het onderzoek worden opgenomen omdat het niet ieder jaar plaatsvindt. Daarnaast bestaan popfestivals als Ilse of Wight en O2 Wireless nog niet lang genoeg om te betrekken in het onderzoek. Ten slotte vallen het Greenbelt festival en Ashton Court festival af omdat het geen popfestivals zijn. Volgende festivals werden wel opgenomen in het onderzoek:

• T in the Park Dit Schotse popfestival vindt sedert 1994 ieder jaar plaats. Het festival is genoemd naar zijn sponsor, namelijk de Schotse brouwer Tennets. Dit festival groeide sinds 1994 en kon in 2005 meer dan 65 000 muziekliefhebbers bekoren met zijn indrukwekkend programma. Het festival is zo populair, dat het in 2005 reeds 5 maanden op voorhand uitverkocht was.

• V Festival De Virgin Group van eigenaar Richard Branson is de organisator van dit popfestival dat is ontstaan in 1996. Het festival staat erom bekend dat ze echte popbands, boybands en girlbands, durft programmeren.

• Reading Festival Het Reading Festival is één van de oudste Britse popfestivals ontstaan in 1971. Sinds 1989 is de organisatie van het festival overgenomen door Mean Fiddler, een Britse muziekpromotor. Samen met het Leeds Festival vormen ze het Carling Weekend.

• Leeds Festival Doordat het Reading Festival te klein werd om alle bezoekers te ontvangen, werd in 1999 het Leeds Festival georganiseerd. Beide festivals afzonderlijk trekken nu ieder jaar meer dan 50 000 bezoekers.

• Guilfest Het Guilfest, oorspronkelijk Guildford Festival, is met zijn 15 000 bezoekers het kleinste festival van de 5 Britse festivals opgenomen in deze studie. Dit festival vindt plaats sinds 1992 op het festivalterrein in Stoke Park. -49-

4.4 Samenstelling van de onderzoeksvariabelen

De analyse-eenheid in ons onderzoek is de nationaliteit van de artiest. Deze analyse-eenheid stelt ons in staat om de invloed van Amerikaanse en Britse artiesten binnen de festivals in ons onderzoek in kaart te brengen. Volgende onderzoeksvariabelen worden bijgehouden in onze onderzoeksdatabank:

• Naam Artiest Alle artiesten die op de geselecteerde festivals spelen, worden opgenomen in de onderzoeksdatabank. In dit specifiek onderzoek zijn er 2976 artiesten opgenomen in de onderzoeksdatabank. In bijlage 2 vinden we de lijst terug van al deze artiesten. Via diverse bronnen op het internet en via de organisaties van de popfestivals hebben we de programma’s van de diverse festivals in handen gekregen. Bijlage 4 bevat de lijst van internetadressen die we geraadpleegd hebben om de programma’s van de festivals vast te krijgen. We kunnen dus stellen dat deze informatie betrouwbaar is. Sommige festivals beschikken echter over een “locals-only stage” of een “talent stage”, waar enkel lokale artiesten optreden. De artiesten die op deze podia optraden, werden niet opgenomen in het onderzoek omdat dit anders de verhouding nationale artiesten tegenover de internationale artiesten te zeer zou beïnvloeden en we op die manier geen objectief beeld krijgen van het percentage Angelsaksische artiesten.

• Nationaliteit Artiest Nadat we de naam van de artiest hadden gevonden, moest de nationaliteit ervan bepaald worden. Dit moest zeer nauwkeurig gebeuren, omdat dit de kern van het onderzoek vormt. De nationaliteiten werden bepaald aan de hand van verschillende bronnen. Bij sommige festivals stond de nationaliteit van de artiest vermeld achter de naam. Bij deze artiesten zijn we dus zeker dat de nationaliteit klopt. Bij andere artiesten hebben we met behulp van het internet geprobeerd om achter hun nationaliteit te komen. Dit gebeurde via de homepage van de desbetreffende artiest, via bekende sites zoals festivalinfo.be, virtual-festivals.com of efestivals.co.uk of via een online encyclopedie zoals wikipedia. Hoewel de informatie betreffende de nationaliteit niet altijd even duidelijk was, is getracht zo nauwkeurig mogelijk te werk te gaan.

-50-

• Nationaliteit gegroepeerd In ons onderzoek vinden we artiesten terug met 46 verschillende nationaliteiten. Om enigszins structuur aan te brengen, hebben we deze nationaliteiten ingedeeld per landengroep. Zo komen we tot 12 verschillende landengroepen. Het voordeel hiervan is dat we een duidelijker overzicht krijgen van de herkomst van de artiesten.

• Zangtaal Diverse onderzoekers zoals Van Poecke en Van den Bulck (1994) en ook Negus (1996: 165) spreken over een verengelsing van de muziekcultuur. Daarom leek het interessant om de zangtaal van de artiesten te bepalen om de stelling van deze onderzoekers te bevestigen of te ontkennen. Omdat we specifiek de verengelsing willen bestuderen, heeft deze variabele slechts drie keuzemogelijkheden namelijk engels, andere taal of intrumentaal/electronisch. Als een artiest zowel in het engels als in een andere taal zong, dan werd de optie andere taal aangeduid.

• Festivalnaam, Festivalland en Festivaljaar Deze drie variabelen werden enkel bijgehouden om controle te behouden over de ingevoerde data. Met behulp van deze drie variabelen was het altijd mogelijk om een controle uit te voeren op de ingevoerde artiesten. Een tweede voordeel die deze variabalen hebben, is dat het nu mogelijk is om het aantal Angelsaksische artiesten per land te analyseren en een trend doorheen de jaren te analyseren.

• Angelsaksisch Deze Boolean variabele wordt ingevuld aan de hand van de variabele nationaliteit. Als een artiest uit de Verenigde Staten, Groot-Brittannië of Ierland komt, de Angelsaksische landen, dan krijgt deze variabele de waarde “ja” mee. Komt de artiest echter uit een nietAngelsaksisch land, dan wordt de waarde “nee” ingevuld. Door behulp van deze variabele kunnen we een snel en duidelijk overzicht krijgen tussen het aantal Angelsaksische en nietAngelsaksische artiesten op de muziekfestivals in ons onderzoek.

-51-

In de bijlagen achteraan in deze thesis vinden we extra informatie over de onderzoeksdatabank. In bijlage 1 is het codeboek te zien dat gebruikt wordt om de onderzoeksdatabank in te vullen. Aan elke van voorgaande variabelen wordt per artiest een aantal gegevens bijgehouden via numerieke waarden. Via dit codeboek zien we waar deze numerieke waarden voor staan. Om een idee te krijgen van hoe zo’n onderzoeksdatabank eruit ziet, kunnen we kijken naar bijlage 3. Hier zien we een uittreksel uit de onderzoeksdatabank. In combinatie met het codeboek kunnen we de informatie interpreteren.

-52-

Hoofdstuk 5: Onderzoeksresultaten Inleiding

In het laatste hoofdstuk van deze thesis zal aan de hand van de onderzoeksresultaten geprobeerd worden om de onderzoeksvragen op te lossen.

5.1 Overheersing van Britse en Amerikaanse artiesten?

Uit tabel 5 kunnen we afleiden dat van de 2976 artiesten die hebben opgetreden op de festivals in Nederland, Duitsland, Frankrijk en Groot-Brittannië, er 1718 komen uit Angelsaksische landen. Dit komt overeen met 57,7% van de totale populatie. We kunnen dus stellen dat er een overheersing is van Angelsaksische artiesten op de festivalmarkt in Nederland, Duitsland, Frankrijk en Groot-Brittannië. Doordat deze 4 landen samen een groot deel uitmaken van de festivalmarkt van Europa en dus een representatieve steekproef vormen, mogen we deze analyse doortrekken naar heel Europa.

Tabel 5: Frequentietabel van de Angelsaksische identiteit van de artiest

Valid

Frequency

Percent

Valid Percent

1 Ja

1718

57,7

57,7

Cumulative Percent 57,7

2 Nee

1229

41,3

41,3

99,0

3 Onbekend

29

1,0

1,0

100,0

Total

2976

100,0

100,0

Bron: SPSS-Output

Als we kijken naar de evolutie van het aantal artiesten die uit de Angelsaksische landen komen, dan zien we dat dit aantal in de laatste jaren heel constant blijft. Enkel van 2000 naar 2001 zien we een stijging van het aantal Amerikaanse artiesten en een daling van het aantal Britse artiesten, maar er treedt echter snel een stabilisatie op.

-53-

Tabel 6: Kruistabel met de evolutie van de Angelsaksische artiesten

In welk jaar treed de artiest/groep op dit festival op? Nationaliteit

Total

1 Amerikaanse

2000 109

2001 150

2002 131

2003 142

2004 143

2005 142

817

4 Britse

162

123

128

147

148

149

857

5 Ierse

8

11

4

5

7

9

44

279

284

263

294

298

300

1718

Total

Bron: SPSS-Output

Voor gedetailleerde informatie over de nationaliteit van de artiesten kijken we even naar tabel 7. Uit deze tabel kunnen we afleiden dat 27,6% van de artiesten uit het onderzoek van Amerikaanse oorsprong zijn en 29% van Britse oorsprong. Verder valt ook op dat er maar liefst 11,7% van de artiesten uit Frankrijk komen, 7,6% uit Duitsland en 6,6% uit Nederland. Deze resultaten moeten een beetje genuanceerd worden omdat Groot-Brittannië, Nederland, Duitsland en Frankrijk als land in het onderzoek betrokken zijn. Het is logisch dat de organisatie bij de programmering van festivals vooral voor de eigen nationale artiesten kiest. Als we kijken naar de aanwezigheid van artiesten uit landen die geen deel uit maken van de steekproef, dan valt het op dat er veel artiesten uit de Scandinavische landen, Noorwegen (1,3%), Zweden (2,5%) en Finland (0,9%), op de muziekfestivals optreden. Ook de aanwezigheid van Belgische artiesten 1,9% op de festivals is niet gering. Als we de verhouding Amerikaanse versus Britse artiesten objectief willen bekijken, dan moeten we de aanwezigheid van deze artiesten analyseren op de festivals buiten Groot-Brittannië. Daarom zullen we nu ieder land afzonderlijk bespreken.

Tabel 7: Frequentietabel van de oorsprong van de artiesten

Valid

Frequency

Percent

Valid Percent

1 Amerikaanse

817

27,5

27,6

Cumulative Percent 27,6

2 Canadese

67

2,3

2,3

29,9

3 Australische

21

,7

,7

30,6

4 Britse

857

28,8

29,0

59,5

5 Ierse

44

1,5

1,5

61,0

6 Franse

347

11,7

11,7

72,8

7 Italiaanse

7

,2

,2

73,0

8 Spaanse

16

,5

,5

73,5

9 Noorse

37

1,2

1,3

74,8

10 Deense

11

,4

,4

75,2

11 Zweedse

74

2,5

2,5

77,7

12 Finse

26

,9

,9

78,5

-54-

Missing Total

13 Ijslandse

11

,4

,4

78,9

14 Nederlandse

195

6,6

6,6

85,5

15 Belgische

57

1,9

1,9

87,4

16 Duitse

233

7,8

7,9

95,3

17 Oostenrijkse

2

,1

,1

95,4

18 Jamaïcaanse

29

1,0

1,0

96,4

19 Nieuw Zeelandse

11

,4

,4

96,7

20 Mexicaanse

5

,2

,2

96,9

21 Puertoricaanse

3

,1

,1

97,0

22 Congolese

1

,0

,0

97,0

23 Senegalese

3

,1

,1

97,1

24 Japanse

5

,2

,2

97,3

25 Zuidafrikaanse

4

,1

,1

97,4

26 Portugese

3

,1

,1

97,5

27 Zwitserse

5

,2

,2

97,7

28 Haïtiaanse

2

,1

,1

97,8

29 Braziliaanse

7

,2

,2

98,0

30 Uruguayaanse

2

,1

,1

98,1

31 Nigeriaanse

5

,2

,2

98,2

32 Algerijnse

8

,3

,3

98,5

33 Ivoriaanse

7

,2

,2

98,7

34 Rwandese

1

,0

,0

98,8

35 Kaapverdische

1

,0

,0

98,8

36 Malinese

10

,3

,3

99,2

37 Ex-Joegoslavische

1

,0

,0

99,2

38 Griekse

1

,0

,0

99,2

39 Egyptische

2

,1

,1

99,3

40 Russische

2

,1

,1

99,4

41 Cubaanse

1

,0

,0

99,4

42 Guinese

1

,0

,0

99,4

43 Israëlische

2

,1

,1

99,5

44 Hongaarse

1

,0

,0

99,5

45 Georgische

1

,0

,0

99,6

46 Marokaanse

1

,0

,0

99,6

98 Onbekend

12

,4

,4

100,0

Total

2959

99,4

100,0

99

17

,6

2976

100,0

Bron: SPSS-Output

-55-

5.2 De festivalmarkt in Nederland

Als we een blik werpen op de festivalmarkt in Nederland, dan zien we een ander beeld als op het globale overzicht. De overheersing van de Angelsaksische artiesten is kleiner in Nederland. Ongeveer 44% van de artiesten op Nederlandse festivals is Angelsaksisch. Opvallend hier is dat de Amerikaanse artiesten talrijker aanwezig zijn dan de Britse artiesten. Verder valt vooral het hoge aantal Nederlandse artiesten (36,9%) op. Een reden die we hiervoor vinden is dat op het gratis festival Appelpop bijna uitsluitend Nederlandse artiesten optreden. Als we dit festival niet meerekenen, komen we op 27,8% Nederlandse artiesten. Ook valt het op dat Belgische artiesten goed zijn vertegenwoordigd op popfestivals in Nederland.

Tabel 8: Frequentietabel van de oorsprong van de artiesten op Nederlandse festivals

Valid

Frequency

Percent

Valid Percent

1 Amerikaanse

124

24,4

24,4

Cumulative Percent 24,4

2 Canadese

7

1,4

1,4

25,7

3 Australische

2

,4

,4

26,1

4 Britse

94

18,5

18,5

44,6

5 Ierse

5

1,0

1,0

45,6

6 Franse

8

1,6

1,6

47,2

7 Italiaanse

3

,6

,6

47,7

8 Spaanse

2

,4

,4

48,1

9 Noorse

7

1,4

1,4

49,5

10 Deense

4

,8

,8

50,3

11 Zweedse

6

1,2

1,2

51,5

12 Finse

7

1,4

1,4

52,8

14 Nederlandse

188

36,9

36,9

89,8

15 Belgische

22

4,3

4,3

94,1

16 Duitse

14

2,8

2,8

96,9

18 Jamaïcaanse

3

,6

,6

97,4

19 Nieuw Zeelandse

1

,2

,2

97,6

20 Mexicaanse

1

,2

,2

97,8

21 Puertoricaanse

3

,6

,6

98,4

22 Congolese

1

,2

,2

98,6

23 Senegalese

1

,2

,2

98,8

24 Japanse

1

,2

,2

99,0

25 Zuidafrikaanse

2

,4

,4

99,4

26 Portugese

1

,2

,2

99,6

27 Zwitserse

1

,2

,2

99,8

36 Malinese

1

,2

,2

100,0

Total

509

100,0

100,0

Bron: SPSS-Output -56-

5.3 De festivalmarkt in Duitsland

De festivalmarkt in Duitsland bevestigt het algemene beeld en toont een duidelijke overheersing van Amerikaanse (35,2%) en Britse artiesten (17,6%). Net als in Nederland treden er meer Amerikaanse artiesten op dan Britse artiesten. De Duitse festivals hebben ook aandacht voor hun nationale artiesten. Liefst 23,7% van de totale populatie komt uit het eigen land. Dit is minder dan in Nederland, maar er is nog hoop voor Duitse artiesten die in eigen land willen optreden. Ten slotte is de aanwezigheid van de Scandinavische landen ook opvallend. Deze artiesten nemen meer dan 11% van de markt in. Mogelijke reden hiervoor is misschien de nabijheid van deze landen bij Duitsland en via Denemarken komt de Duitse markt misschien in aanraking met deze Scandinavische artiesten.

Tabel 9: Frequentietabel van de oorsprong van de artiesten op Duitse festivals

Valid

Missing Total

Frequency

Percent

Valid Percent

1 Amerikaanse

282

35,1

35,2

Cumulative Percent 35,2

2 Canadese

32

4,0

4,0

39,2

3 Australische

3

,4

,4

39,6

4 Britse

141

17,5

17,6

57,2

5 Ierse

19

2,4

2,4

59,6

6 Franse

8

1,0

1,0

60,5

8 Spaanse

5

,6

,6

61,2

9 Noorse

21

2,6

2,6

63,8

11 Zweedse

47

5,8

5,9

69,7

12 Finse

16

2,0

2,0

71,7

13 Ijslandse

7

,9

,9

72,5

14 Nederlandse

6

,7

,7

73,3

15 Belgische

10

1,2

1,2

74,5

16 Duitse

190

23,6

23,7

98,3

18 Jamaïcaanse

1

,1

,1

98,4

19 Nieuw Zeelandse

2

,2

,2

98,6

20 Mexicaanse

2

,2

,2

98,9

25 Zuidafrikaanse

2

,2

,2

99,1

27 Zwitserse

1

,1

,1

99,3

28 Haïtiaanse

2

,2

,2

99,5

29 Braziliaanse

2

,2

,2

99,8

30 Uruguayaanse

2

,2

,2

100,0

Total

801

99,6

100,0

99

3

,4

804

100,0

Bron: SPSS-Output

-57-

5.4 De festivalmarkt in Frankrijk

De overheersing van Angelsaksische artiesten is in Frankrijk zeer beperkt. Amerikaanse, Britse en Ierse artiesten halen slechts een marktaandeel van 33,3% of één derde van de totale markt. Franse artiesten halen echter 41,8 % van de markt. De hoofdreden hiervoor is dat Franse festivals subsidies krijgen als ze voldoende artiesten van eigen bodem programmeren. Een tweede reden die we hiervoor kunnen aanhalen is wellicht het taalprobleem. De bezoekers van Franse festivals horen liefst groepen die in de Franse taal zingen omdat er weinig Fransen zijn die Engels verstaan. Opvallend is ook de verscheidenheid aan nationaliteiten op de Franse festivalmarkt. Vele Afrikaanse artiesten staan op de podia van festivals in Frankrijk. Dit heeft ongetwijfeld te maken met de vroegere kolonisatie door Frankrijk van Noord-Afrikaanse landen zoals Marokko, Algerije en Ivoorkust.

Tabel 10: Frequentietabel van de oorsprong van de artiesten op Franse festivals

Valid

1 Amerikaanse

Frequency 125

Percent 15,8

Valid Percent 15,9

Cumulative Percent 15,9

2 Canadese

19

2,4

2,4

18,4

3 Australische

3

,4

,4

18,8

4 Britse

130

16,4

16,6

35,3

5 Ierse

6

,8

,8

36,1

6 Franse

328

41,4

41,8

77,9

7 Italiaanse

4

,5

,5

78,4

8 Spaanse

9

1,1

1,1

79,6

9 Noorse

6

,8

,8

80,4

10 Deense

3

,4

,4

80,7

11 Zweedse

2

,3

,3

81,0

12 Finse

1

,1

,1

81,1

13 Ijslandse

2

,3

,3

81,4

14 Nederlandse

1

,1

,1

81,5

15 Belgische

24

3,0

3,1

84,6

16 Duitse

26

3,3

3,3

87,9

17 Oostenrijkse

2

,3

,3

88,1

18 Jamaïcaanse

25

3,2

3,2

91,3

19 Nieuw Zeelandse

4

,5

,5

91,8

20 Mexicaanse

2

,3

,3

92,1

23 Senegalese

2

,3

,3

92,3

24 Japanse

2

,3

,3

92,6

26 Portugese

2

,3

,3

92,9

27 Zwitserse

3

,4

,4

93,2

29 Braziliaanse

5

,6

,6

93,9

31 Nigeriaanse

4

,5

,5

94,4

32 Algerijnse

8

1,0

1,0

95,4

33 Ivoriaanse

7

,9

,9

96,3

-58-

Missing

34 Rwandese

1

,1

,1

96,4

35 Kaapverdische

1

,1

,1

96,6

36 Malinese

9

1,1

1,1

97,7

37 Ex-Joegoslavische

1

,1

,1

97,8

38 Griekse

1

,1

,1

98,0

39 Egyptische

2

,3

,3

98,2

40 Russische

2

,3

,3

98,5

41 Cubaanse

1

,1

,1

98,6

42 Guinese

1

,1

,1

98,7

43 Israëlische

2

,3

,3

99,0

44 Hongaarse

1

,1

,1

99,1

46 Marokaanse

1

,1

,1

99,2

98 Onbekend

6

,8

,8

100,0

Total

784

98,9

100,0

99

9

1,1

793

100,0

Total

Bron: SPSS-Output

5.5 De festivalmarkt in Groot-Brittannië

Net als de Franse festivalmarkt is het aandeel van de nationale artiest in Groot-Brittannië ook heel groot. De Britse artiesten nemen maar liefst 56,9% van de markt in. Als we hier de Amerikaanse (33,1) en de Ierse (1,6%) artiesten bijrekenen, dan behalen de Angelsaksische artiesten een marktaandeel van maar liefst 91,6%. De Britse festivals hebben dus weinig interesse in niet-Angelsaksische artiesten. Enkel Zweedse artiesten en in mindere maten Australische artiesten treden ook op in Groot-Brittannië.

Tabel 11: Frequentietabel van de oorsprong van de artiesten op Britse festivals

Valid

1 Amerikaanse

Frequency 286

Percent 32,9

Valid Percent 33,1

Cumulative Percent 33,1

2 Canadese

9

1,0

1,0

34,1

3 Australische

13

1,5

1,5

35,6

4 Britse

492

56,6

56,9

92,5

5 Ierse

14

1,6

1,6

94,1

6 Franse

3

,3

,3

94,5

9 Noorse

3

,3

,3

94,8

10 Deense

4

,5

,5

95,3

11 Zweedse

19

2,2

2,2

97,5

12 Finse

2

,2

,2

97,7

13 Ijslandse

2

,2

,2

97,9

15 Belgische

1

,1

,1

98,0

16 Duitse

3

,3

,3

98,4

19 Nieuw Zeelandse

4

,5

,5

98,8

-59-

Missing

24 Japanse

2

,2

,2

99,1

31 Nigeriaanse

1

,1

,1

99,2

45 Georgische

1

,1

,1

99,3

98 Onbekend

6

,7

,7

100,0

Total

865

99,4

100,0

99

5

,6

870

100,0

Total

Bron: SPSS-Output

5.6 De muziektaal van de artiesten

Artiesten kunnen naast hun nationaliteit ook gegroepeerd worden op basis van de taal waarin de artiesten zingen. We kunnen hieruit dan afleiden in hoeverre de organisatie van muziekfestivals een voorkeur heeft voor artiesten die in het Engels zingen. Uit tabel 12 blijkt duidelijk dat er een sterke voorkeur is voor artiesten die zich in de Engelse taal uitdrukken. Maar liefst 81,9% van de artiesten op de muziekfestivals in ons onderzoek zingt in de Engelse taal. Het enige land dat niet zo erg gesteld is op engeltalige muziek is Frankrijk. Bijna 40% van de artiesten zingt hier in een niet-Engelse taal. Dit is te verklaren als we terugkijken naar het aantal Angelsaksische artiesten in Frankrijk, dat ook niet erg hoog was. Tot slot valt ook nog op te merken dat er op festivals in Groot-Brittannië geen plaats is voor artiesten die niet in het Engels zingen.

Tabel 12: Kruistabel van de zangtaal van de artiesten De zangtaal die overwegend wordt gebruikt door de artiest/groep.

Landen :

1 Nederland 2 Duitsland 3 Frankrijk 4 Groot-Brittannië

Total

De zangtaal die overwegend wordt gebruikt door de artiest/groep. Andere Instrumentaal Engels Taal /Electronisch 416 74 19 81,7% 14,5% 3,7% 700 94 6 87,5% 11,8% ,8% 445 305 34 56,8% 38,9% 4,3% 862 3 0 99,7% ,3% ,0% 2423 476 59 81,9% 16,1% 2,0%

Bron: SPSS-Output

-60-

Total 509 100,0% 800 100,0% 784 100,0% 865 100,0% 2958 100,0%

5.7 Conclusie

Het doel van dit onderzoek was om de dominantie van Amerikaanse en Britse artiesten te analyseren op de festivalmarkt in Europa. We wilden weten of we wel konden spreken over een dominantie, hoe groot deze was en of er een evolutie waar te nemen was. Na de resultaten geanalyseerd te hebben komen we tot enkele interessante conclusies. Als we kijken naar de totale steekproef, dan zien we dat meer dan de helft van de artiesten van Angelsaksische oorsprong zijn. We kunnen dus concluderen dat de Angelsaksische landen hun muziekcultuur opdringen aan de rest van Europa. Er is dus sprake van een overheersing. Het is echter niet zo dat de aanwezigheid van Angelsaksische artiesten verder toeneemt doorheen de jaren. We zien een constante lijn in het aantal artiesten van Angelsaksische oorsprong.

Als we de cijfers dieper analyseren, dan zien we dat er fundamentele verschillen zijn tussen de verschillende landen in Europa. Het percentage Angelsaksische artiesten is logischerwijze het grootst in Groot-Brittannië, waar er bijna geen ruimte is voor artiesten met een andere nationaliteit. Het Engels is als overheersende muziektaal ook bijna voor de volle 100% vertegenwoordigd in Groot-Brittannië. In Duitsland en Nederland zijn de Angelsaksische artiesten ook in de meerderheid en in Duitsland hebben ze zelfs de absolute meerderheid. Toch valt op te merken dat vooral in Nederland en in mindere mate in Duitsland de nationale artiesten ook een groot marktaandeel behalen. Hier is dus nog toekomst op de festivals voor de lokale artiesten. In Frankrijk ten slotte is de overheersing van Angelsaksische artiesten minimaal. Hier kunnen we niet spreken van een overheersing, want de Franse artiesten halen een hoger percentage dan de Angelsaksische artiesten. We kunnen dus besluiten dat er een overheersing is van Angelsaksische artiesten, maar de mate van dominantie hangt af van het land waarin de muziekfestivals plaatsvinden.

Een tweede conclusie die we kunnen trekken is dat de verengelsing van de muziekcultuur zich doorzet en ook effect heeft op de festivalindustrie. Maar liefst 8 op 10 artiesten in ons onderzoek treed op in het Engels. Deze overheersing van de Engels taal speelt in het voordeel van de Angelsaksische landen en zorgt er mede voor dat de overheersing van Angelsaksische artiesten op Europese festivals de komende jaren blijft bestaan.

-61-

Algemeen Besluit De muziekfestivals hebben sinds begin jaren ’70 een gestage groei meegemaakt die in het begin van de 21ste eeuw waarschijnlijk aan zijn top zit. Van gratis muziekfestivals georganiseerd op grond van het ideaal zijn de festivals geëvolueerd tot commerciële megaevenementen, ondersteund door professionele organisaties. De aantrekkelijkheid van muziekfestivals komt vooral door de grote media-aandacht en door de hoge mate van toegankelijkheid voor het publiek. Anderzijds kan een muziekfestival rekenen op veel sponsoring en relatief lage productiekosten. Deze factoren samengeteld maken van een muziekfestival een commercieel succesproduct.

Het begrip globalisering is eeuwenoud. Globalisering zorgt voor de uitbreiding van het sociaal netwerk, voor de intensivering van relaties en voor een toenemende onderlinge beïnvloeding. Oorzaken voor de globalisering worden onder andere gezocht in technologische ontwikkelingen en in de ontwikkeling van het kapitalisme. De globalisering heeft ook gevolgen voor de maatschappij. De toename van de inkomensongelijkheid en de stijging van de werkloosheid zijn onrechtstreeks te danken aan de globalisering. De globalisering heeft ook de cultuur beïnvloed. We onderscheiden 4 vormen van interculturele beïnvloeding. De agressiefste vorm is het cultureel imperialisme. De Amerikaanse cultuur wordt verweten om zo’n imperialistische cultuur te zijn.

De culturele globalisering heeft ook de muziekfestivals niet ongemoeid gelaten. De aanwezigheid van Angelsaksische artiesten is groot. We kunnen bijna spreken van een overheersing. Door middel van een onderzoek kunnen we de dominantie van de Angelsaksische artiesten analyseren. Dit onderzoek bestaan uit een kwantitatieve analyse van de artiesten die optreden op muziekfestivals uit 4 Europese landen. Deze 4 landen zijn Nederland, Duitsland, Frankrijk en Groot-Brittannië. De keuze is op deze 4 landen gevallen omdat ze de grootste markten voor muziek zijn in Europa. De 5 grootste festivals van ieder land wordt gedurende 6 jaar onder de loep genomen. De artiesten die gedurende deze periode op de muziekfestivals optreden, worden in een onderzoeksdatabank ingegeven. Aan de hand van 8 onderzoeksvariabelen kunnen we de gestelde onderzoeksvragen oplossen.

-62-

Het onderzoek levert zeer interessante gegevens op. Als we naar de totale steekproef kijken, is er inderdaad een overheersing van Angelsaksische artiesten op de festivalmarkt in Europa. Echter is de mate van overheersing afhankelijk van het land waar het muziekfestival plaatsvindt. In Duitsland is de overheersing groter dan in Nederland en in Frankrijk is er nog nauwelijks sprake van een overheersing. De situatie moet dus land per land bekeken worden.

-63-

Lijst van geraadpleegde werken • Boeken Barker, M. (1990), Comics: ideology, power and critics, Manchester, Manchester University Press.

Beckers, T. (2003), Het verlangen naar de eindeloze zee, in: Beckers, T. et al., Ruimte voor duurzaam Brabant: Themaboek Telos 2003, Tillburg, Telos, pp. 7-13.

De Meyer, G., A. Trappeniers (1994), De muziekindustrie van A tot Z : alles wat u moet weten over de industrie achte de muziek, Keerbergen, Trappeniers-De Meyer.

De Meyer, G. (1999), Het zijn maar liedjes: handboek populaire muziekstudies, Leuven, Garant.

Giddens, A. (1996), The consequences of Modernity, Cambridge, Polity Press.

Held, D. et al. (1999), Global transformations: politics, economics and culture, Cambridge, Polity Press.

Held, D. (2000), A globalizing world? Culture, economics, politics, New York, Routledge.

Ketelers, P. (2000), Wereldmuziek als authentieke muziek in een transculturele wereld, Leuven, Katholieke Universiteit Leuven, Departement Communicatiewetenschap, Licentiaatsverhandeling.

Koenen, M.J., J.B. Drewes (1992), Wolters’ Woordenboek Nederlands Koenen, Bewerkt door W.Th. de Boer, 29ste druk, Groningen/Leuven, Wolters.

Mankiw, G. (2004), Kernbegrippen van economie, Den Haag, Academic Service.

Marx, K. (1997), Selected Writings, Oxford, Oxford University Press.

-64-

Naert, P. (1997), Globalisering, hyperconcurrentie en maatschappij, Tilburg, Faculteit der Economische Wetenschappen.

Naert, P., B. Coppieters (2000), Globalisering: Zegen en vloek, Tielt, Lannoo.

Negus, K. (1992), Producing Pop: Culture and Conflict in the Popular Music Industry, London, Arnold.

Negus, K. (1996), Popular music in theory: an introduction, Cambridge, Polity press.

Negus, K. (1998), Music genres and corporate cultures, London, Routledge.

Ritzer, G. (2004), The globalization of nothing, California, Pine Forge Press.

Rutten, P. (1991), Local Popular Music on the National and International Markets, Cultural Studies.

Tomlinson, J. (1993), Cultural Imperialism: A Critical Introduction, London, Pinter.

Van Poecke, L. (1994), Culturele globalisering en lokale identiteit: amerikanisering van de Europese media, Leuven, Garant.

Wallis, R., K. Malm (1984), Big sounds for small peoples, The music industry in small countries, London, Constable.

Waters, M. (1995), Globalization, London, Routledge.

Went, R. (1996), Grenzen aan de globalisering?, Amsterdam, Het Spinhuis.

• Tijdschriftartikels Hall, S. (1992), The West and the Rest: Discours and Power, in: Hall, S., B. Gieben (red.), Formations of Modernity, Cambridge, Open University/Polity Press, pp. 275-332.

-65-

Rutten, P. (1996), Global sounds and local brews., Music development and music industry in Europe, in: European Music Office, Music in Europe, Brussel, European Music Office, pp. 65-77.

• Krantenartikels Jullie waren met zeer veel (2005), Het nieuwsblad, 29 augustus, http://www.nieuwsblad.be, 14 februari 2005, Online.

Peeters, T. (2004), Elk dorp zijn zomerfestival, De TIJD, 2 juli, tijd.info2clear.com, 22 januari, Online.

Peeters, T. (2003), Muziek is een vergankelijk product geworden, De TIJD, 20 november, tijd.info2clear.com, 22 januari, Online.

• Electronische bron Dragan, K. et al. (2000), Festivals: Challenges of Growth, Distinction, Support Base and Internationalization, http://efaextra.efa-aef.org/efadoc, 26 februari 2006, Online.

Derksen, L. (2001), Festivals in de culturele industrie; van alternatief naar commercieel?, http://www.ethesis.net/festivals, 14 februari 2006, Online.

Frey, B. (2000), The Rise and Fall of Festivals, Reflections on the Salzburg Festival, http://efaextra.efa-aef.org/efadoc/, 26 februari 2006, Online.

Klug, E. (2003), Sold Out – Increasing Attendance at the Performing Arts, www.city.ac.uk, 25 februari 2005, Online.

Lubbers, R., J. Koorevaar (1998), The Dynamic of Globalization, http://www.xs4all.nl/~koorevaa/, 21 februari 2006, Online.

MS Encarta Encyclopedie Winkler Prins (1999), Verenigde Staten, Microsoft Corporation, CD-ROM.

-66-

Oxfam (2005), Tsunami-rapport over grootste hulpactie uit Oxfam-geschiedenis, http://www.oxfamsol.be, 23 januari 2006, Online.

Saerens, K. (s.a.), Globalisering: kent geen grenzen, http://users.pandora.be/wost, 10 februari 2006, Online

Shestalova, V., M. Machiel (2004), Better safe than sorry?, Reliability policy in network industries, http://www.cpb.nl/, 11 april 2006, Online.

Van den Boogaard, L., C. Bernaards (2002), Globalisation & Cosmopolitan democracy, http://www.ru.nl, 4 februari 2006, Online.

Van Seters, P. (2004), Duurzame globalisering als uitdaging, http://www.tilburguniversity.nl, 10 februari 2006, Online.

Wikipedia (s.a), Popfestivals in de VS, http://nl.wikipedia.org/wiki/Muziekfestival, 14 februari 2006, Online.

-67-

Bijlagen Bijlage 1: Spss-codeboek 1. Naam Artiest 2. Nationaliteit Artiest 1. Amerikaanse 2. Canadese 3. Australische 4. Britse 5. Ierse 6. Franse 7. Italiaanse 8. Spaanse 9. Noorse 10. Deense 11. Zweedse 12. Finse 13. IJslandse 14. Nederlandse 15. Belgische 16. Duitse 17. Oostenrijkse 18. Jamaicaanse 19. Nieuw-Zeelandse 20. Mexicaanse 21. Puertoricaanse 22. Congolese 23. Senegalese

24. Japanse 25. Zuid-Afrikaanse 26. Portugese 27. Zwitserse 28. Haïtiaanse 29. Braziliaanse 30. Uruguayaanse 31. Nigeriaanse 32. Algerijnse 33. Ivoriaanse 34. Rwandese 35. Kaapverdische 36. Malinese 37. Ex-Joegoslavische 38. Griekse 39. Egyptische 40. Russische 41. Cubaanse 42. Guinese 43. Israëlische 44. Hongaarse 45. Georgische 46. Marokaanse

3. Nationaliteit gegroepeerd 1. Noord Amerika 2. Zuid Amerika 3. Britse Eilanden 4. Noord Europa 5. Zuid Europa 6. West Europa 7. Oost Europa 8. Midden Europa 9. Zuidoost Europa 10. Afrika 11. Azië 12. Oceanië

-68-

4. Zangtaal 1. Engels 2. Andere taal 3. Instrumentaal/Elektronisch 5. Naam van het festival 11. Solidays Festival 12. Les Eurockéennes 13. Festival des Vieilles Charrues 14. La Route du Rock 15. Le Rock dans tous ses Etats 16. Reading Festival 17. Leeds Festival 18. V Festival 19. T in the Park 20. Guilfest

1. Pinkpop 2. Parkpop 3. Lowlands 4. Bospop 5. Appelpop 6. Rheinkultur 7. Rock am Ring 8. Rock im Park 9. Hurricane Festival 10. Southside Festival 6. Land waar het festival plaatsvindt 1. 2. 3. 4.

Nederland Duitsland Frankrijk Groot-Brittannië

7. Jaar waarin het festival plaatsvindt 1. 2. 3. 4. 5. 6.

2000 2001 2002 2003 2004 2005

8. Angelsaksische Oorsprong 1. Ja 2. Nee 3. Onbekend

-69-

Bijlage 2: Artiesten in het onderzoek 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60.

61. Semisonic Dead Punk Society 62. 3 Doors Down The Get Up Kids 63. Anouk Caesar 64. Manic Street Preachers The Tea Party 65. Limp Bizkit Bush 66. Radiohead Oasis 67. Supergroover Lais 68. After Forever Green Lizard 69. Groove Armada Spookrijders 70. P.O.D Def Rhymz 71. Bush Laurent Garnier 72. Heather Nova Junkie XL 73. Live Andreas Johnson 74. An Pierlé Tracy Bonham 75. Super Furry Animals Novastar 76. E-life Krezip 77. Zero 7 Guano Apes 78. Racoon 16 Horsepower 79. Di-rect Madrugada 80. Alien Ant Farm Muse 81. Def P & Beatbusters Arid 82. Dropkick Murphys Gomez 83. Lamb Travis 84. Faithless TheThe 85. Daryll Ann Die Toten Hosen 86. Black Rebel Motorcycle Postmen club Counting Crows 87. Beef Kane 88. Starsailor Venice 89. Sergent Garcia De Dijk 90. Millionaire Korn 91. Morgan Heritage Pearl Jam 92. Gomez Live 93. Macy Gray Moby 94. System of a Down Concubine Arid Queens Of The Stone Age 95. 96. Jewel Within Temptation 97. Kane Dreadlock Pussy Muse Michael Franti & Spearhead 98. 99. Lenny Kravitz Krezip 100. Rammstein Das Pop 101. Liftid Brainpower 102. Tom McRea Outkast 103. Skin St. Germain 104. Junior Senior Johan 105. Deftones Ellen Ten Damme 106. Placebo Green Lizard 107. Moby Papa Roach 108. Silkstone Zita Swoon 109. Ozark Henry K's Choice 110. The eighties matchbox BJJ72 line disaster The Hives 111. Zuco 103 Toploader 112. Peter Pan Speedrock Tindersticks 113. Flogging Molly Tool 114. Lifehouse Lifehouse 115. The Dandy Warhols Stereophonics 116. Counting Crows Postmen 117. Anouk The Offspring 118. Massive Attack Basement Jaxx

-70-

119. 120. 121. 122. 123. 124. 125. 126. 127. 128. 129. 130. 131. 132. 133. 134. 135. 136. 137. 138. 139. 140. 141. 142. 143. 144. 145. 146. 147. 148. 149. 150. 151. 152. 153. 154. 155. 156. 157. 158. 159. 160. 161. 162. 163. 164. 165. 166. 167. 168. 169. 170. 171. 172. 173. 174. 175. 176. 177. 178.

Relax Danko Jones Röyksopp Moloko Saybia Solomon Burke Ilse de Lange Zwan Audioslave Junkie XL Beef The Cardigans Krezip Queens Of The Stone Age Evanescence Manu Chao ADHD The Sheer Vive la Fête 37 Stabwoundz Roy Paci Hoobastank Kaizers Orchestra T. Raumschmiere Audio Bullys Dave Clarke Live After Forever Seeed Less than Jake The Rasmus The Pixies Tiësto Novastar The Thrills Goldfrapp Ojos de Brujo Starsailor The Datsuns Franz Ferdinand Jet The Roots Moloko Lostprophets Sugababes The Black Eyed Peas N*E*R*D Lenny Kravitz Muse The Coral Rowwen Hèze Epica Mindfold Intwine Millencolin Chemical Brothers Moneybrother Madrugada The Frames De Heideroosjes Molotov

179. Sick Of It All 180. Beef 181. Within Temptation 182. The Prodigy 183. Triggerfinger 184. Thirteen Senses 185. Kaiser Chiefs 186. Bloc Party 187. Gabriel Rios 188. Wir Sind Helden 189. Di-rect 190. Cake 191. Apocalyptica 192. Saybia 193. The Presidents of the USA 194. Beth Hart 195. Novastar 196. Golden Earring 197. Kane 198. Faithless 199. Racoon 200. Rich Wyman 201. Blof 202. Bloodhound Gang 203. Kane 204. Les Tambours de Braza 205. Band Zonder Banaan 206. Reef 207. P18 208. Leningrad Cowboys 209. Bomfunk MC's 210. Rowwen Hèze 211. Johan 212. Sonia Dada 213. Ilse DeLange 214. Wipneus & Pim 215. George Thorogood & The Destroyers 216. Venice 217. Saul Williams 218. Novastar 219. Heideroosjes 220. Anthony B. 221. Fun Lovin' Criminals 222. Anouk 223. Kirsten 224. Bintangs 225. Within Temptation 226. Mimezine 227. Suzanne Vega 228. The Dandy Warhols 229. Ozark Henry 230. Di-rect 231. Sergent Garcia 232. Ekova 233. Kane 234. Levellers 235. 16 Down 236. Ozomatli 237. Brainpower 238. An Pierlé 239. Morgan Heritage 240. Youssou N'Dour

241. Van Katoen 242. Kathleen Edwards 243. Ska-P 244. Luka Bloom 245. Krezip 246. De La Soul 247. League of XO Gentleman 248. Roy Paci 249. Nits 250. Steel Pulse 251. Beth Hart 252. The Stranglers 253. Peter Pan Speedrock 254. Ilene Barnes 255. Zuco 103 256. The Von Blondies 257. The Gathering 258. Outlandish 259. Relax 260. Tokyo Ska Paradise Orchestra 261. Ali B. 262. Fish 263. Zita Swoon 264. Within Temptation 265. Thomas Dybdahl 266. Gabriel Rios 267. Killing Joke 268. De Dijk 269. Elvis Costello 270. Blink 182 271. Motorpsycho 272. Osdorp Posse 273. Underworld 274. Heather Nova 275. Toploader 276. De La Soul 277. Guano Apes 278. HIM 279. Green Lizard 280. K's Choice 281. Limp Bizkit 282. Deftones 283. Coldplay 284. Kosheen 285. Muse 286. Kelis 287. Krezip 288. Dropkick Murphy's 289. The Prodigy 290. Placebo 291. Eels 292. Muse 293. Brainpower 294. Hooverphonic 295. Less Than Jake 296. Reel Big Fish 297. Zero 7 298. System of a Down 299. Mogwai 300. Live 301. Stone Temple Pilots 302. Manu Chao

-71-

303. 304. 305. 306. 307. 308. 309. 310. 311. 312. 313. 314. 315. 316. 317. 318. 319. 320. 321. 322. 323. 324. 325. 326. 327. 328. 329. 330. 331. 332. 333. 334. 335. 336. 337. 338. 339. 340. 341. 342. 343. 344. 345. 346. 347. 348. 349. 350. 351. 352. 353. 354. 355. 356. 357. 358. 359. 360. 361. 362. 363. 364. 365.

Anouk Incubus Face Tomorrow Korn Underworld Ozark Henry Röyksopp Flogging Molly Hawksley Workman Danko Jones Millionaire Laidback Luke Filter Speedy J The Dandy Warhols Junkie XL Within Temptation Nickelback Eels Foo Fighters Admiral Freebee Spearhead Guano Apes Less Than Jake Reel Big Fish Nightwish Goldfrapp T. Raumschmiere Lamb A Fire Inside (AFI) Papa Roach Faithless Chemical Brothers The White Stripes The Darkness N*E*R*D Franz Ferdinand The Offspring Within Temptation Flogging Molly Dropkick Murphys Danko Jones Bloodhound Gang Beatsteaks Gabriel Rios Kaiser Chiefs Franz Ferdinand The Prodigy Zuco 103 Apocalyptica Bad Religion Nightwish Marilyn Manson Amadou & Mariam Korn Dropkick Murphys Queens Of The Stone Age Incubus Foo Fighters After Forever Within Temptation Spock's Beard Anathema

366. 367. 368. 369. 370. 371. 372. 373. 374. 375. 376. 377. 378. 379. 380. 381. 382. 383. 384. 385. 386. 387. 388. 389. 390. 391. 392. 393. 394. 395. 396. 397. 398. 399. 400. 401. 402. 403. 404. 405. 406. 407. 408. 409. 410. 411. 412. 413. 414. 415. 416. 417. 418. 419. 420. 421. 422. 423. 424. 425. 426. 427. 428.

Rowwen Hèze Lukather & Winter Joe Satriani Dream Theater Green Lizard Kane Dilana Smith Paul Weller De Dijk Tower of Power Palace Of The Brave Beam Ilse DeLange Venice Anouk The Black Crowes Superfly 69 Nashville Pussy Paradise Lost De Heideroosjes Pendragon Living Colour Savatage Megadeth Fools Fatal Van Dik Hout Venice Willy Deville & Band Toto UB40 Raging Speedhorn Silkstone In Extremo Moonspell Suicidal Tendencies Kane Therapy? Bush Action In DC Ten Years After Saxon DIO Motörhead ZZ Top Intwine Ilse DeLange 16 Down Blof Anouk INXS Simple Minds Deep Purple Status Quo Cheap Trick Thunder Gotthard Vernon Reid Zucchero Todd Rundgren Blof Patti Smith Solomon Burke Di-Rect

429. 430. 431. 432. 433. 434. 435. 436. 437. 438. 439. 440. 441. 442. 443. 444. 445. 446. 447. 448. 449. 450. 451. 452. 453. 454. 455. 456. 457. 458. 459. 460. 461. 462. 463. 464. 465. 466. 467. 468. 469. 470. 471. 472. 473. 474. 475. 476. 477. 478. 479. 480. 481. 482. 483. 484. 485. 486. 487. 488. 489. 490. 491.

Beef Joe Cocker Roger Hodgson Marillion Uriah Heep Steve Lukather Peter Frampton V-Male Iron Maiden Y&T Within Temptation Masterplan In Extremo Dragon Force SQY Rocking Team After Forever Fools Fatal Racoon Rowwen Hèze Van Dik Hout Refuse Beatbusters Green Lizard Fools Fatal De Kast Tröckener Kecks De Dijk Kane Laloosh Within Temptation Birgit Boo! Defeat Fools Fatal Johan Runt & Rukvet No. 7 Silkstone Henk Westbroek Blof Busted Eric Corton Trio De Heideroosjes Rowwen Hèze Safety Blanket Z-Bomb Unit Band Zonder Banaan Blend Di-rect De Dijk Eleven Nirika Peter Pan Speedrock Van Dik Hout Beatbusters Busted Dialogue Dorst Intwine Non-Divine Silkstone Within Temptation Estatic Zuco 103

-72-

492. 493. 494. 495. 496. 497. 498. 499. 500. 501. 502. 503. 504. 505. 506. 507. 508. 509. 510. 511. 512. 513. 514. 515. 516. 517. 518. 519. 520. 521. 522. 523. 524. 525. 526. 527. 528. 529. 530. 531. 532. 533. 534. 535. 536. 537. 538. 539. 540. 541. 542. 543. 544. 545. 546. 547. 548. 549. 550. 551. 552. 553. 554.

Rowwen Hèze Treble Dewi League of XO Gentlemen Within Temptation Skik Anouk Soulvation J-Stars Intwine Ilse DeLange Ali B Di-rect Peter Pan Speedrock Within Temptation The Sheer Krezip Guus Meeuwis 4 Backwoods Skimp! Dumbell Steakknife Superwosh Soulwax Fluid To Gas Donots A Fu Manchu Therapy? Sindikaat Pump Galactic Supa-t Madrugada Incubus Die Firma Fun Lovin' Criminals The Fyredogs Leatherface Molotow Soda Jimmy Eat World Backyard Babies Michael Franti & Spearhead Suzanne Vega Die Sterne Eskobar Dirty Deeds '79 Sensefield Jan Plewka Heyday Alle im Schrank Bronco Grand Voyage Turbo AC's Smoke Blow Union youth Readymade Mustasch Danko Jones Boysetsfire The Hellacopters The Darkness Stereophonics

555. 556. 557. 558. 559. 560. 561. 562. 563. 564. 565. 566. 567. 568. 569. 570. 571. 572. 573. 574. 575. 576. 577. 578. 579. 580. 581. 582. 583. 584. 585. 586. 587. 588. 589. 590. 591. 592. 593. 594. 595. 596. 597. 598. 599. 600. 601. 602. 603. 604. 605. 606. 607. 608. 609. 610. 611. 612. 613. 614. 615. 616. 617.

Wilco Slut Mother Tongue Winson LebensWeGe Madeleine Dizzy Farin Urlaub Racing Team Doves Feeder Nosliw Moneybrother John Butler Trio Tiger Lou Kino Monoment Sting Santana Eurythmics Freundeskreis Vonda Shepard Andreas Johnson Die Toten Hosen Rage Against The Machine Korn NoFX Mundstuhl Such a Surge P.O.D. Pearl Jam Oasis Live Bush Counting Crows Matchbox Twenty The Tea Party Limp Bizkit Kid Rock Linkin Park 3 Doors Down OPM Boy Hits Car Radiohead Alanis Morissette Manic Street Preachers Outkast K's Choice A-Ha HIM Anastacia Reamonn Turin Brakes Toploader Briskeby Ozzy Osbourne Tool System Of A Down Bad Religion P.O.D. Drowning Pool Black Label Society Lenny Kravitz Santana

618. Faithless 619. Michael Mittermeier 620. Counting Crows 621. Jewel 622. Laith Al-Deen 623. Neil Young 624. Jamiroquai 625. Bush 626. Wyclef Jean 627. Natalie Merchant 628. Gomez 629. Metallica 630. Marilyn Manson 631. Deftones 632. Queens of the Stone Age 633. Disturbed 634. Boysetsfire 635. Iron Maiden 636. Zwan 637. The Cardigans 638. Mana 639. Lifehouse 640. The Donnas 641. Murderdolls 642. Placebo 643. Audioslave 644. Evanescence 645. Stone Sour 646. Apocalyptica 647. Emil Bulls 648. Die Toten Hosen 649. Avril Lavigne 650. Dick Brave & The Backbeats 651. The Rasmus 652. Donots 653. Static-X 654. Korn 655. Evanescence 656. Motörhead 657. Machine Head 658. H-Blockx 659. Seether 660. Tape 661. Red Hot Chili Peppers 662. Faithless 663. Muse 664. Nickelback 665. 3 Doors Down 666. Jet 667. Lostprophets 668. Wir Sind Helden 669. Velvet Revolver 670. HIM 671. Billy Idol 672. The Hellacopters 673. Subway To Sally 674. Avenged Sevenfold 675. Meshuggah 676. R.E.M. 677. Green Day 678. Incubus 679. Maroon 5

-73-

680. 681. 682. 683. 684. 685. 686. 687. 688. 689. 690. 691. 692. 693. 694. 695. 696. 697. 698. 699. 700. 701. 702. 703. 704. 705. 706. 707. 708. 709. 710. 711. 712. 713. 714. 715. 716. 717. 718. 719. 720. 721. 722. 723. 724. 725. 726. 727. 728. 729. 730. 731. 732. 733. 734. 735. 736. 737. 738. 739. 740. 741. 742.

Weezer Mando Diao World Leader Pretend Mardo Iron Maiden Marilyn Manson Mötley Crüe Slayer Life Of Agony Helmet Towers Of London Sting Santana Eurythmics Freundeskreis Vonda Shepard Andreas Johnson Die Toten Hosen Rage Against The Machine Korn NoFX Mundstuhl Such a Surge P.O.D. Pearl Jam Oasis Live Bush Counting Crows Matchbox Twenty The Tea Party Limp Bizkit Kid Rock Linkin Park 3 Doors Down OPM Boy Hits Car Radiohead Alanis Morissette Manic Street Preachers Outkast K's Choice A-Ha Him Anastacia Reamonn Turin Brakes Toploader Briskeby Ozzy Osbourne Tool System Of A Down Bad Religion P.O.D. Drowning Pool Black Label Society Lenny Kravitz Santana Faithless Michael Mittermeier Counting Crows Jewel Laith Al-Deen

743. Neil Young 744. Jamiroquai 745. Bush 746. Wyclef Jean 747. Natalie Merchant 748. Gomez 749. Metallica 750. Marilyn Manson 751. Deftones 752. Queens of the Stone Age 753. Disturbed 754. Boysetsfire 755. Iron Maiden 756. Zwan 757. The Cardigans 758. Mana 759. Lifehouse 760. The Donnas 761. Murderdolls 762. Placebo 763. Audioslave 764. Evanescence 765. Stone Sour 766. Apocalyptica 767. Ministry 768. Emil Bulls 769. Die Toten Hosen 770. Judas Priest 771. Avril Lavigne 772. Dick Brave & The Backbeats 773. The Rasmus 774. Donots 775. Static-X 776. Korn 777. Evanescence 778. Motörhead 779. Machine Head 780. H-Blockx 781. Seether 782. Tape 783. Red Hot Chili Peppers 784. Faithless 785. Muse 786. Nickelback 787. 3 Doors Down 788. Jet 789. Lostprophets 790. Wir Sind Helden 791. Velvet Revolver 792. HIM 793. Billy Idol 794. The Hellacopters 795. Subway To Sally 796. Avenged Sevenfold 797. Meshuggah 798. R.E.M. 799. Green Day 800. Incubus 801. Maroon 5 802. Weezer 803. Mando Diao 804. World Leader Pretend

805. 806. 807. 808. 809. 810. 811. 812. 813. 814. 815. 816. 817. 818. 819. 820. 821. 822. 823. 824. 825. 826. 827. 828. 829. 830. 831. 832. 833. 834. 835. 836. 837. 838. 839. 840. 841. 842. 843. 844. 845. 846. 847. 848. 849. 850. 851. 852. 853. 854. 855. 856. 857. 858. 859. 860. 861. 862. 863. 864. 865. 866. 867.

Mardo Iron Maiden Marilyn Manson Mötley Crüe Slayer Life Of Agony Helmet Towers Of London A Ani DiFranco Blind Passengers Bomfunk MC's Bush Die Firma Eat No Fish Element of Crime Emiliana Torrini Fink FM Einheit Fu Manchu Gentleman Giant Sand Gomez Groove Armada HIM Laika Live Lotte Ohm Macy Gray Madrugada Missing Link Moby Nice Inch Nails Project Pitchfork Rico Rollins Band Sandy Dillon Skunk Anansie Station 17 Surrogat The Cranberries The Tea Party Therapy? Tonic Uncle Ho 5 Sterne Deluxe American Hi-Fi Ash Backyard Babies Blackmail Blumfeld Deftones Die Toten Hosen Donots Faithless Fantômas Fink Goldfinger Grand Theft Audio H-Blockx Iggy Pop Incubus Jan Delay

-74-

868. Jimmy Eat World 869. JJ72 870. Krezip 871. K's Choice 872. Last Days of April 873. Nashville Pussy 874. OPM 875. Paradise Lost 876. Phoenix 877. Placebo 878. Queens of the Stone Age 879. Stereo MC's 880. Superfunk 881. The Hellacopters 882. The Hives 883. The Offspring 884. The Weakerthans 885. Thomas D 886. Tool 887. Weezer 888. Wheatus 889. ...And You Will Know Us by the Trail of Dead 890. 4Lyn 891. A 892. Beatsteaks 893. Black Rebel Motorcycle Club 894. Die Happy 895. Die Ärzte 896. Dover 897. Emil Bulls 898. Fettes Brot 899. Garbage 900. Gluecifer 901. Heyday 902. Jasmin Tabatabai 903. Kane 904. Lambretta 905. Less Than Jake 906. Lostprophets 907. Madrugada 908. Mercury Rev 909. Nelly Furtado 910. New Order 911. No Doubt 912. Queens of the Stone Age 913. Readymade 914. Red Hot Chili Peppers 915. Rival Schools 916. Simple Plan 917. Soulfly 918. Sportfreunde Stiller 919. Such A Surge 920. Television 921. The (International) Noise Conspiracy 922. The Breeders 923. The Flaming Sideburns 924. The Notwist 925. The Promise Ring 926. Tocotronic 927. Zornik

928. 22-20s 929. Anouk 930. Apocalyptica 931. Asian Dub Foundation 932. Beth Gibbons and Rustin Man 933. Bjork 934. Blackmail 935. Brendan Benson 936. Cellophane Suckers 937. Coldplay 938. Console 939. Counting Crows 940. Danko Jones 941. Fu Manchu 942. Goldfrapp 943. Good Charlotte 944. Grandaddy 945. Guano Apes 946. GusGus 947. International Pony 948. Interpol 949. Kettcar 950. Massive Attack 951. Millencolin 952. Moloko 953. Nada Surf 954. NoFX 955. Patrice 956. Pinkostar 957. Radiohead 958. Röyksopp 959. Seeed 960. Sigur Ros 961. Skin 962. Slut 963. Starsailer 964. Supergrass 965. The Datsuns 966. The Hellacopters 967. The Mighty Mighty Bosstones 968. The Roots 969. The Sounds 970. Therapy? 971. Tocotronic 972. Turbonegro 973. Underwater Circus 974. Underworld 975. Union Youth 976. Venus Hum 977. 5 Sterne Deluxe 978. Air 979. Amplifier 980. Anti-Flag 981. Ash 982. Backyard Babies 983. Beatsteaks 984. Beginner 985. Billy Talent 986. Black Rebel Motorcycle Club 987. Breed 77

988. Bright Eyes 989. Colour of Fire 990. Cypress Hill 991. Danko Jones 992. David Bowie 993. Die Fantastischen Vier 994. Die Happy 995. Donots 996. Dropkick Murphys 997. Fireball Ministry 998. Franz Ferdinand 999. Gentleman 1000. Gluecifer 1001. Graham Coxon 1002. I Am Kloot 1003. Ill Nino 1004. Life of Agony 1005. Mando Diao 1006. Mclusky 1007. Modest Mouse 1008. Mogwai 1009. Monster Magnet 1010. Pixies 1011. P J Harvey 1012. Placebo 1013. Sarah Bettens 1014. Snow Patrol 1015. Sportfreunde Stiller 1016. The (International) Noise Conspiracy 1017. The Bones 1018. The Cure 1019. The Hives 1020. TigerBeat 1021. Tomte 1022. Wilco 1023. Within Temptation 1024. 3 Doors down 1025. ... And You Will Know Us by the Trail of Dead 1026. Ashton! 1027. Audioslave 1028. Beatsteaks 1029. Beck 1030. Boysetsfire 1031. Brendan Benson 1032. Broken Social Scene 1033. Die Ärzte 1034. Dinosaur Jr. 1035. Eagles of Death Metal 1036. Fantômas 1037. Feist 1038. Flogging Molly 1039. Ken 1040. Kettcar 1041. La Vela Puerca 1042. Madrugada 1043. Madsen 1044. Millencolin 1045. Moneybrother 1046. New Order 1047. Nine Inch Nails 1048. Oasis

-75-

1049. Olli Schulz 1050. Phoenix 1051. Queens of the Stone Age 1052. Rammstein 1053. Sarah Bettens 1054. Ska-P 1055. Slut 1056. System Of A Down 1057. Team Sleep 1058. The Dresdan Dolls 1059. The Eighties Matchbox BLine Disaster 1060. The Sands 1061. Turbonegro 1062. Underoath 1063. Wir Sind Helden 1064. A 1065. Ani DiFranco 1066. Blind Passengers 1067. Bomfunk MC's 1068. Bush 1069. Die Firma 1070. Eat No Fish 1071. Element of Crime 1072. Emiliana Torrini 1073. Fink 1074. FM Einheit 1075. Fu Manchu 1076. Gentleman 1077. Giant Sand 1078. Gomez 1079. Groove Armada 1080. HIM 1081. Laika 1082. Live 1083. Lotte Ohm 1084. Macy Gray 1085. Madrugada 1086. Missing Link 1087. Moby 1088. Nice Inch Nails 1089. Project Pitchfork 1090. Rico 1091. Rollins Band 1092. Sandy Dillon 1093. Skunk Anansie 1094. Station 17 1095. Surrogat 1096. The Cranberries 1097. The Tea Party 1098. Therapy? 1099. Tonic 1100. Uncle Ho 1101. 5 Sterne Deluxe 1102. Ash 1103. Backyard Babies 1104. Blackmail 1105. Die Toten Hosen 1106. Donots 1107. Faithless 1108. Fantômas 1109. Fink 1110. Fun Lovin' Criminals

1111. Goldfinger 1112. Grand Theft Audio 1113. Iggy Pop 1114. Incubus 1115. JJ72 1116. Krezip 1117. Last Days of April 1118. Manu Chao 1119. Nashville Pussy 1120. OPM 1121. Paradise Lost 1122. Phoenix 1123. Placebo 1124. Queens of the Stone Age 1125. Stereo MC's 1126. Suit Yourself 1127. The Hellacopters 1128. The Hives 1129. The Offspring 1130. The Weakerthans 1131. Thomas D 1132. Tool 1133. Weezer 1134. Wheatus 1135. ...And You Will Know Us by the Trail of Dead 1136. A 1137. Beatsteaks 1138. Black Rebel Motorcycle Club 1139. Die Ärzte 1140. Dover 1141. Emil Bulls 1142. Garbage 1143. Gluecifer 1144. Heyday 1145. Jasmin Tabatabai 1146. Lambretta 1147. Less Than Jake 1148. Lostprophets 1149. Madrugada 1150. Mercury Rev 1151. Nelly Furtado 1152. New Order 1153. No Doubt 1154. Queens of the Stone Age 1155. Readymade 1156. Red Hot Chili Peppers 1157. Rival Schools 1158. Simian 1159. Simple Plan 1160. Soulfly 1161. Sportfreunde Stiller 1162. Such A Surge 1163. Suit Yourself 1164. Television 1165. The (International) Noise Conspiracy 1166. The Breeders 1167. The Flaming Sideburns 1168. The Notwist 1169. The Promise Ring 1170. Tocotronic

1171. Union Youth 1172. Zornik 1173. 22-20s 1174. Apocalyptica 1175. Asian Dub Foundation 1176. Beth Gibbons and Rustin Man 1177. Blackmail 1178. Brendan Benson 1179. Circus 1180. Coldplay 1181. Conic 1182. Console 1183. Counting Crows 1184. Danko Jones 1185. Fu Manchu 1186. Goldfrapp 1187. Good Charlotte 1188. Grandaddy 1189. Guano Apes 1190. GusGus 1191. International Pony 1192. Interpol 1193. Kettcar 1194. Live 1195. Massive Attack 1196. Millencolin 1197. Moloko 1198. Nada Surf 1199. NoFX 1200. Patrice 1201. Pete Yorn 1202. Pinkostar 1203. Radiohead 1204. Röyksopp 1205. Seeed 1206. Sigur Ros 1207. Skin 1208. Slut 1209. Starsailer 1210. Supergrass 1211. The Datsuns 1212. The Hellacopters 1213. The Mighty Mighty Bosstones 1214. The Roots 1215. The Sounds 1216. Therapy? 1217. Turbonegro 1218. Underwater Circus 1219. Underworld 1220. Union Youth 1221. 5 Sterne Deluxe 1222. Air 1223. Amplifier 1224. Anti-Flag 1225. Ash 1226. Backyard Babies 1227. Beatsteaks 1228. Beginner 1229. Billy Talent 1230. Black Rebel Motorcycle Club

-76-

1231. Breed 77 1232. Bright Eyes 1233. Bungalow Bang Boys 1234. Colour of Fire 1235. Cypress Hill 1236. Danko Jones 1237. Die Kleinen Götter 1238. Die Fantastischen Vier 1239. Die Happy 1240. Dropkick Murphys 1241. Fireball Ministry 1242. Franz Ferdinand 1243. Gentleman 1244. Gluecifer 1245. Graham Coxon 1246. Grannysmith 1247. I Am Kloot 1248. Ill Nino 1249. Jupiter Jones 1250. Life of Agony 1251. Mando Diao 1252. Mclusky 1253. Mogwai 1254. Monster Magnet 1255. Pixies 1256. P J Harvey 1257. Placebo 1258. Sarah Bettens 1259. Snow Patrol 1260. Sportfreunde Stiller 1261. The (International) Noise Conspiracy 1262. The Bones 1263. The Cure 1264. The Hives 1265. Tomte 1266. Wilco 1267. Within Temptation 1268. 2raumwohnung 1269. Amplifier 1270. ... And You Will Know Us by the Trail of Dead 1271. Athlete 1272. Audioslave 1273. Beatsteaks 1274. Beck 1275. Boysetsfire 1276. Brendan Benson 1277. Broken Social Scene 1278. Die Ärzte 1279. Dinosaur Jr. 1280. Dioramic 1281. Dresden Dolls 1282. Eagles of Death Metal 1283. Fantômas 1284. Feist 1285. Flogging Molly 1286. Idlewild 1287. Ken 1288. Kettcar 1289. La Vela Puerca 1290. Long Jones 1291. Madrugada

1292. Madsen 1293. Mando Diao 1294. Millencolin 1295. Moneybrother 1296. New Order 1297. Nine Inch Nails 1298. Oasis 1299. Phoenix 1300. Queens of the Stone Age 1301. Rammstein 1302. Sarah Bettens 1303. Ska-P 1304. Slut 1305. System Of A Down 1306. Team Sleep 1307. The Eighties Matchbox BLine Disaster 1308. Disaster 1309. The Robocop Kraus 1310. The Sands 1311. Turbonegro 1312. Underoath 1313. Wir Sind Helden 1314. M 1315. Sinsemilia 1316. Louise Attaque 1317. Les négresses vertes 1318. Paris Combo 1319. Keziah Jones 1320. Rachid Taha 1321. Iggy Pop 1322. Les Rita Mitsouko 1323. Matmatah 1324. Faudel 1325. FFF 1326. Starsailor 1327. Saïan Supa Crew 1328. Sinclair 1329. Les Rita Mitsouko 1330. Big Mama 1331. Hawksley Workman 1332. Patrice 1333. No Doubt 1334. UB40 1335. Sanseverino 1336. Dolly 1337. Dionysos 1338. Llorca 1339. Tiken Jah Fakoly 1340. La Ruda Salska 1341. Garbage 1342. MC Solaar 1343. K2R Riddim 1344. Marcel et son orchestre 1345. Cheb Mami 1346. Ska-P 1347. Bénabar 1348. Tarmac 1349. Yann Tiersen 1350. Jean-Louis Aubert 1351. Earth, Wind and Fire 1352. Laurent Voulzy 1353. Kool & The Gang

1354. 1355. 1356. 1357. 1358. 1359. 1360. 1361. 1362. 1363. 1364. 1365. 1366. 1367. 1368. 1369. 1370. 1371. 1372. 1373. 1374. 1375. 1376. 1377. 1378. 1379. 1380. 1381. 1382. 1383. 1384. 1385. 1386. 1387. 1388. 1389. 1390. 1391. 1392. 1393. 1394. 1395. 1396. 1397. 1398. 1399. 1400. 1401. 1402. 1403. 1404. 1405. 1406. 1407. 1408. 1409. 1410. 1411. 1412. 1413. 1414. 1415. 1416.

The Roots Dionysos Mickey 3D La Tordue Michel Jonasz Les Wampas Ska-P The Gladiators Toots and the Maytals The Music Souad Massi Death in Vegas Nada Surf Bob Sinclar Superbus The Skatalites Les Wriggles Indochine Aston Villa No One Is Innocent Corneille Patrice La Ruda Babylon Circus N&SK Enhancer Alain Bashung Marcel et son orchestre Tété Pleymo Alpha Blondy Sergent Garcia Luke Sinclair As Dragon David Guetta La Grande Sophie Cali -MCesaria Evora Dolly Les Cowboys Frigants Joachim Garraud DJ Ralph Sanseverino Les Hurlements de Léo Bikini Machine Max Roméo Keziah Jones Jah Mason Bénabar Junior Kelly IAM Têtes Raides The Servant Java Thomas Fersen Sinsemilia Fabulous Trobadors Patti Smith Starsailor Mickey 3D Arno

-77-

1417. 1418. 1419. 1420. 1421. 1422. 1423. 1424. 1425. 1426. 1427. 1428. 1429. 1430. 1431. 1432. 1433. 1434. 1435. 1436. 1437. 1438. 1439. 1440. 1441. 1442. 1443. 1444. 1445. 1446. 1447. 1448. 1449. 1450. 1451. 1452. 1453. 1454. 1455. 1456. 1457. 1458. 1459. 1460. 1461. 1462. 1463. 1464. 1465. 1466. 1467. 1468. 1469. 1470. 1471. 1472. 1473. 1474. 1475. 1476. 1477. 1478. 1479.

Sinsemilia Hollywood Porn Stars Jeanne Cherhal Déportivo Morgan Heritage Kent Jamait Garbage Têtes Raides The Servant Luke Saez Le Peuple de l'Herbe La Rue Kétanou Les Ogres de Barback Les Cowboys Frigants Juliette Alexis HK Aldebert Mass Hysteria AqME AS Dragon Bumcello Tiken Jah Fakoly Vincent Delerm Camille Kool Shen Steel Pulse Black Uhuru Matmatah Prohom Gomm Ridan Mouss & Hakim Debout sur le zinc A Perfect Circle Alanis Morissette Amon Tobin Asian Dub Foundation Cinematic Orchestra Coldplay Cranberries Day One Dionysos Eels Emiliana Torrini Femi Kuti France Cartigny Fu Manchu Goah Sativa Intik Kid Koala La Ruda Salska Laurent Garnier Lenine Luke Slater -MMacy Gray Massilia Sound System Mister Gang Moby Mukta Muse

1480. 1481. 1482. 1483. 1484. 1485. 1486. 1487. 1488. 1489. 1490. 1491. 1492. 1493. 1494. 1495. 1496. 1497. 1498. 1499. 1500. 1501. 1502. 1503. 1504. 1505. 1506. 1507. 1508. 1509. 1510. 1511. 1512. 1513. 1514. 1515. 1516. 1517. 1518. 1519. 1520. 1521. 1522. 1523. 1524. 1525. 1526. 1527. 1528. 1529. 1530. 1531. 1532. 1533. 1534. 1535. 1536. 1537. 1538. 1539. 1540. 1541. 1542.

Natty Jay Nine Inch Nails Oasis Oomph Rico Rita Mitsouko Saez Skirt Slayer St. Germain Tao Titan Tryo Uncommonmanfrommars Venus Wonderspleen Skull Incubus Matmatah Yann Tiersen Tété Têtes Raides Enhancer K's Choice Disiz la peste Burning Spear The Young Gods Tricky La Brigade Anthony B. Joseph Arthur Rae et Christian Freestylers Ben Harper Nashville Pussy Innocent Criminals Dies Coroles Marcel et son orchestre Amadou et Mariam Mass Hysteria K2R Riddim Sergent Garcia Le Peuple de l'Herbe Badmarsh et Shri Fantômas Iggy Pop Pleymo Sinclair Noir Désir Soulfly Aston Villa Ska-P Lofofora The Chemical Brothers Un Air Deux Familles Muse Travis Rammstein Asian Dub Foundation Bunny Wailer Dave Gahan Dionysos Massive Attack

1543. Mickey 3D 1544. Radiohead 1545. The Roots 1546. Slayer 1547. Tokyo Ska Paradise Orchestra 1548. Toots And The Maytals 1549. Tricky 1550. Les Wampas 1551. Zebda 1552. IAM 1553. Franz Ferdinand 1554. Placebo 1555. Seeed 1556. PJ Harvey 1557. The Pixies 1558. Scissor Sisters 1559. Le Peuple de L'Herbe 1560. Slipknot 1561. Groove Armada 1562. Korn 1563. Broken Social Scene 1564. AS Dragon 1565. The Rapture 1566. Röyksopp 1567. Kaizers Orchestra 1568. Queens of the Stone Age 1569. Nine Inch Nails 1570. The Chemical Brothers 1571. Cake 1572. Amadou & Mariam 1573. Ghinzu 1574. Cali 1575. Garbage 1576. The Killers 1577. Mass Hysteria 1578. Sonic Youth 1579. Louise Attaque 1580. The Cranberries 1581. William Sheller 1582. Alan Stivell 1583. La Ruda Salska 1584. Saïan Supa Crew 1585. Silmaris 1586. Gomez 1587. Emir Kusturica and The No Smoking Orchestra 1588. Raspigaous 1589. Hilight Tribe 1590. Joe Cocker 1591. Louise Attaque 1592. -M1593. 16 Horsepower 1594. Mass Hysteria 1595. Day One 1596. Marcel et son Orchestre 1597. Percubaba 1598. Rinôcerôse 1599. Beck 1600. Eddy Mitchell 1601. Joan Baez 1602. Asian Dub Foundation 1603. Muse

-78-

1604. 1605. 1606. 1607. 1608. 1609. 1610. 1611. 1612. 1613. 1614. 1615. 1616. 1617. 1618. 1619. 1620. 1621. 1622. 1623. 1624. 1625. 1626. 1627. 1628. 1629. 1630. 1631. 1632. 1633. 1634. 1635. 1636. 1637. 1638. 1639. 1640. 1641. 1642. 1643. 1644. 1645. 1646. 1647. 1648. 1649. 1650. 1651. 1652. 1653. 1654. 1655. 1656. 1657. 1658. 1659. 1660. 1661. 1662. 1663. 1664. Divas 1665.

The Skatalites Femi Kuti U Roy Sergent Garcia Les Goristes Black Uhuru Henri Salvador Ben Harper Denez Prigent Brooklyn Funk Essentials Mickey 3D Hooverphonic Georges Moustaki Arno Le Peuple de l'Herbe Java Claude Nougaro Têtes Raides Noir Désir St. Germain Klatonclown Gnawa Diffusion Zenzile K2R Riddim Rubin Steiner Kat Onoma Matmatah Placebo Manu Chao Gilles Servat Dupain Occidentale de Fanfare Maceo Parker Ska-P Vanessa Paradis Buju Baton Cheb Mami Les Rita Mitsouko Tarmac Big Soul Spook & the Guay Joseph Arthur Paris Combo De la Soul Patrice Rodolphe Burger Abstrackt Keal Agram Robert le Magnifique Gonzales Louis Chedid Miossec Asian Dub Foundation The Cure JimmY Luxury Les Caméléons Dionysos Tiken Jah Fakoly Dominique A Hawksley Workman Aqua Bassino Fred Galliano & African Llorca

1666. Youngster 1667. Sanseverino 1668. Yann Tiersen 1669. Gérald De Palmas 1670. Iggy Pop 1671. Youssou N'Dour 1672. Susheela Raman 1673. Brigitte Fontaine 1674. Sergent Garcia 1675. Marianne Faithfull 1676. US3 1677. DJ Seb the Player 1678. Dreadzone 1679. Bauchklang 1680. Greg Dread 1681. Salif Keïta 1682. The Pretenders 1683. Renaud 1684. Arno 1685. Röyksopp 1686. Hocus Pocus 1687. Enrico Macias 1688. Israel Vibration 1689. Flogging Molly 1690. Stupeflip 1691. Monsieur Orange 1692. Ez3Kiel 1693. High Tone 1694. Interlope 1695. Nada Surf 1696. Carlos Nunez 1697. Zazie 1698. Tricky 1699. Gotan Project 1700. Arthur H 1701. Massilia Sound System 1702. Les Wampas 1703. Mickey 3D 1704. Le Peuple de l'Herbe 1705. DJ Vadim & Russian Percussions 1706. The Herbaliser 1707. Hexstatic 1708. Amon Tobin 1709. 22 Pistepirkko 1710. Laurent Voulzy 1711. Bénabar 1712. Supergrass 1713. R.E.M. 1714. Ceux qui marchent debout 1715. Karin Clercq 1716. Bikini Machine 1717. Rodolphe Burger 1718. Calexico 1719. Ganga 1720. Tony Allen 1721. DJ Maüs 1722. Gnawa Njoum Experience 1723. Rokia Traoré 1724. The Coral 1725. Texas 1726. The Divine Comedy 1727. Pleymo

1728. 1729. 1730. 1731. 1732. 1733. 1734. 1735. 1736. 1737. 1738. 1739. 1740. 1741. 1742. 1743. 1744. 1745. 1746. 1747. 1748. 1749. 1750. 1751. 1752. 1753. 1754. 1755. 1756. 1757. 1758. 1759. 1760. 1761. 1762. 1763. 1764. 1765. 1766. 1767. 1768. 1769. 1770. 1771. Burger 1772. 1773. 1774. 1775. 1776. 1777. 1778. 1779. 1780. 1781. 1782. 1783. 1784. 1785. 1786. 1787. 1788. 1789.

1790. Vitalic New Paulette Orchestra Fabulous Trobadors 1791. Swayzak Starsailor 1792. La Phaze Alain Bashung 1793. Nils Petter Molvaer Ralph Myerz 1794. Missill Iration Sleepers 1795. Franz Ferdinand Little Axe 1796. Bernard Lavilliers Junior Delgado 1797. Tiken Jah Fakoly Adrian Sherwood 1798. Laurent Garnier Tété 1799. Tinariwen Paul Personne 1800. Jon Spencer Blues Patti Smith Explosion -M1801. Michel Delpech The Streets 1802. Rachid Taha AS Dragon 1803. Nosfell Jim Murple Memorial 1804. Florent Marchet Cali 1805. Kool Shen Girls in Hawaii 1806. TTC Blood & Burger 1807. Busdriver Erik Truffaz 1808. Goldie Looking' Chain Emilie Simon 1809. Psykick Lyrikah Abstrackt Keal Agram 1810. Placebo X-Makeena 1811. Laurent Garnier Lhasa 1812. Roni Size Reprazent Thomas Fersen 1813. Death in Vegas IAM 1814. Day One Muse 1815. Gonzales Freestylers 1816. The Baby Namboos Sonic Machine 1817. Zend Avesta Hugues Auffray 1818. Bentley Rhythm Ace Ilene Barnes 1819. Saint-Etienne Kings of Leon 1820. Dot Allison Horace Andy 1821. Smith & Mighty Clotaire K 1822. A Guy Called Gerald Svinkels 1823. Bradly Drawn Boy Buck 65 1824. The Flaming Lips La Rumeur 1825. The Delgados Deep Purple 1826. Shane Cough New Order 1827. Pulp Buena Vista Social Club 1828. Muse LCD SoundSystem 1829. Yann Tiersen Ba Cissoko 1830. Superheroes Luke 1831. Mogwai Erik Marchand vs Rodolphe 1832. Tom Mc Rae 1833. Ladytron Jane Birkin 1834. Lali Puna Jeanne Cherhal 1835. The Avalanches Sheer K 1836. Goldfrapp Ghinzu 1837. Interpol An Pierlé 1838. Frank Black & The Hollywood Porn Stars Catholics Dj Morpheus 1839. I Am Kloot Sold Out 1840. Lift To Experience Iggy and The Stooges 1841. Troublemakers Mickey 3D 1842. Chokebore Ridan 1843. Alpha Amadou et Mariam 1844. M83 The Sunday Drivers 1845. The Divine Comedy Louis Bertignac 1846. Röyksopp 1847. Interpol Jamie Cullum 1848. Programme Devendra Banhart 1849. The Coral The Kills 1850. Departure Lounge Laetitia Sheriff

-79-

1851. Jean-Louis Murat 1852. Archive 1853. Trash Palace 1854. Kid Loco 1855. Electric Soft Parade 1856. Destroyer 1857. DJ Shadow 1858. Suede 1859. Black Rebel Motorcycle Club 1860. The Notwist 1861. Leaves 1862. The Bees 1863. The Big Knife 1864. Arnaud Rebotini 1865. Slurg 1866. Bobby Hardcore Liberace 1867. DJ Oof 1868. Death in Vegas 1869. Travis 1870. 2 Many DJ's 1871. Yeah Yeah Yeahs 1872. Grandaddy 1873. Audio Bullys 1874. M83 1875. Hot Hot Heat 1876. Hoggboy 1877. Broken Social Scene 1878. Buck 65 1879. Playdoh 1880. Black Dice 1881. Cyann & Ben 1882. Syd Matters 1883. Ms. John Soda 1884. Styrofoam 1885. Manitoba 1886. Tujiko Noriko 1887. Prefuse 73 1888. Stuntman 5 1889. Four Tet 1890. Pita 1891. Trevor Jackson 1892. Thomas Morr 1893. Arnaud Rebotini 1894. DJ Kieran Hebden 1895. Bobby Hardcore Liberace 1896. Magnetic D-Jukebox 1897. Air 1898. Dionysos 1899. dEUS 1900. TV on the Radio 1901. Phoenix 1902. The Kills 1903. Rjd2 1904. LCD Soundsystem 1905. The Jon Spencer Blues Explosion 1906. Blonde Redhead 1907. Mojave 3 1908. Flotation Toy Warning 1909. Now It's Overhead 1910. Troublemakers 1911. Peaches

1912. Girls in Hawaii 1913. Lali Puna 1914. The Beta Band 1915. CocoRosie 1916. Laura Veirs 1917. Fennesz 1918. Gravenhurst 1919. Murcof 1920. Velma 1921. Nouvelle Vague 1922. Colleen 1923. Margo 1924. Dj Oil 1925. La Kuizine 1926. Magnetic D-Jukebox 1927. The National 1928. !!! 1929. Vive La Fête 1930. Mercury Rev 1931. The Cure 1932. Metric 1933. Yo La Tengo 1934. The Raveonettes 1935. Sonic Youth 1936. The Wedding Present 1937. Colder 1938. The Polyphonic Spree 1939. Alamo Race Track 1940. The Organ 1941. Maxïmo Park 1942. Art Brut 1943. Boom Bip 1944. Animal Collective 1945. Camille 1946. Sébastien Schuller 1947. Leslie Winer 1948. Great Lake Swimmers 1949. Mus 1950. Marsen Jules 1951. Christopher O'Riley 1952. Thomas Morr 1953. Alexis 1954. Antipop 1955. Sonic Youth 1956. Jean-Louis Murat 1957. Day One 1958. Autour de Lucie 1959. -M1960. Knoxville Girls 1961. Jon Spencer Blues Explosion 1962. Boss Hog 1963. Bad Seeds 1964. Bentley Rhythm Ace 1965. Pooka 1966. Zita Swoon 1967. Tryo 1968. Maarten 1969. Massilia Sound System 1970. Venus 1971. Candy Prune 1972. La Ruda Salska

-80-

1973. Karma Lines of U-Man Kind (KLUK) 1974. Tokyo Overtones 1975. Bertrand Burgalat 1976. Enhancer 1977. Modest Mouse 1978. Chumbawamba 1979. Live Human 1980. Saul Williams 1981. Superheroes 1982. Tom McRae 1983. Java 1984. K2R Riddim 1985. Nashville Pussy 1986. Les Têtes Raides 1987. Dawnhill 1988. King Riddim 1989. Kampec Dolores 1990. Percubaba 1991. Spor 1992. The (International) Noise Conspiracy 1993. Mickey 3D 1994. Asian Dub Foundation 1995. Le Peuple de l'Herbe 1996. The Jon Spencer Blues Explosion 1997. Hooverphonic 1998. Muse 1999. I am Kloot 2000. Sergent Garcia 2001. Noir Désir 2002. Tiken Jah Fakoly 2003. Kid Loco 2004. Big Soul 2005. Amadou et Mariam 2006. Joseph Arthur 2007. Ed Harcourt 2008. Big Boss Man 2009. Zen Guerilla 2010. Mardi Grass BB 2011. Sayag Jazz Machine 2012. Mouloud 2013. Tricky 2014. Sinclair 2015. Miossec 2016. Dionysos 2017. The Music 2018. Alec Empire 2019. Dirty Three 2020. Jack 2021. Jim Murple Memorial 2022. Stanley Beckford 2023. Robots In Disguise 2024. Calexico 2025. Mickey 3D 2026. Burning Spear 2027. Soulfly 2028. Les Wampas 2029. Mighty Mighty Bosstones 2030. DJ Vadim & Russian Percussions 2031. Stupeflip

2032. 2033. 2034. 2035. 2036. 2037. 2038. 2039. 2040. 2041. 2042. 2043. 2044. 2045. 2046. 2047. 2048. 2049. 2050. 2051. 2052. 2053. 2054. 2055. 2056. 2057. 2058. 2059. 2060. 2061. 2062. 2063. 2064. 2065. 2066. 2067. 2068. 2069. 2070. 2071. 2072. 2073. 2074. 2075. 2076. 2077. 2078. 2079. 2080. 2081. 2082. 2083. 2084. 2085. 2086. 2087. 2088. 2089. 2090. 2091. 2092. 2093. 2094.

Viva l'American Death Ray 2095. Garbage Beth Gibbons & Rustin Man 2096. Ska-p 2097. Ghinzu Zebda 2098. Devendra Banhart Band Tricky 2099. Blonde Redhead The Skatalites 2100. The Bravery Suicide 2101. Morgan Heritage Ellen Allien 2102. CocoRosie Tahiti 80 2103. Loïc Lantoine La Rue Ketanou 2104. Mode selektor Jeffrey Lewis 2105. Balkan Beat Box Kimya dawson 2106. Sean Kosa Maximilian Hecker 2107. A An Pierlé 2108. Asian Dub Foundation Krikor 2109. Beck DJ Feadz 2110. Blink 182 Attila & Dave Project 2111. The Bluetones -M2112. Boss Hog The Divine Comedy 2113. Cay Buck 65 2114. Daphne and Celeste Toots and the Maytals 2115. Deftones Les Hurlements d'Léo 2116. The Delgados The Von Blondies 2117. Doves Svinkels 2118. Elastica Luke 2119. Foo Fighters Tinariwen 2120. Gomez Radioactive Man 2121. Gorkys Zygotic Mynci Ramsay Midwood 2122. Idlewild Detroit Grand Pubahs 2123. Kent OMR 2124. Limp Bizkit Vegomatic 2125. My Vitriol Komori 2126. Oasis Wax Tailor 2127. Ooberman Supergrass 2128. Placebo Alain Bashung 2129. Primal Scream The Rapture 2130. Pulp Keziah Jones 2131. Rage Against The Machine Sanseverino 2132. Slipknot Daniel Darc 2133. Stereophonics Fabulous Trobadors 2134. Super Furry Animals Feist 2135. Supersuckers Ben Kweller 2136. (Hed) pe Sharon Jones 2137. ... And you will know us by Spektrum the trail of dead Prototypes 2138. Boy Hits Car Broken Social Scene 2139. The Cult Tiken Jah Fakoly 2140. The Donnas Sonic Youth 2141. The Eels Amadou Et Mariam 2142. Eminem Le Peuple de l'Herbe 2143. Fear Factor The Kills 2144. Feeder Vitalic 2145. Frank Black Sage Francis 2146. Fun Lovin' Criminals Sons & Daughter 2147. Green Day Hollywood Porn Stars Quintron & Miss Pussycat 2148. Iggy Pop 2149. Living End Chloé 2150. LK Kinski 2151. Lo Fidelity Allstars Heko 2152. Manic Street Preachers Dick Voodoo 2153. Marilyn Manson David Rockmore 2154. OPM Tokyo Overtones 2155. P.J. Harvey As We Bleed 2156. Papa Roach Alice The Goon

-81-

2157. 2158. 2159. 2160. 2161. 2162. 2163. 2164. 2165. 2166. 2167. 2168. 2169. 2170. 2171. 2172. 2173. 2174. 2175. 2176. 2177. 2178. 2179. 2180. 2181. 2182. 2183. 2184. 2185. 2186. 2187. 2188. 2189. 2190. 2191. 2192. 2193. 2194. 2195. 2196. 2197. Club 2198. 2199. 2200. 2201. 2202. 2203. 2204. 2205. 2206. 2207. 2208. 2209. 2210. 2211. 2212. 2213. 2214. 2215. 2216. 2217. 2218.

Public Domain Queens of the Stone Age Rancid Run DMC Staind Supergrass System of a Down Terris Travis A Amen's Andrew Wk Ash The Dandy Warhols Dillinger Escape Plan Foo Fighters The Hives Hundred Reasons Incubus Jane's Addiction Less than Jake Mercury Rev The Moldy Peaches Muse NoFX The Offspring The Prodigy Puddle of Mudd Pulp Raging Speedhorn Sahara Hotnights Slipknot Soundtrack of our lives The Strokes Sum 41 Vex Red Weezer The White Stripes Beck Biffy Clyro Black Rebel Motorcycle Blink 182 Blur Bowling for Soup Cave In The Darkness The Datsuns Doves Finch Good Charlotte Inme Jay-z Junior Senior Less than Jake The Libertines Linkin Park Metallica Placebo Primal Scream The Sleepy Jackson Staind The Streets

2219. 2220. 2221. 2222. 2223. 2224. 2225. 2226. 2227. 2228. 2229. 2230. 2231. 2232. 2233. 2234. 2235. 2236. 2237. 2238. 2239. 2240. 2241. 2242. 2243. 2244. 2245. 2246. 2247. 2248. 2249. 2250. 2251. 2252. 2253. 2254. 2255. 2256. 2257. 2258. 2259. 2260. 2261. 2262. 2263. 2264. 2265. 2266. 2267. 2268. 2269. 2270. 2271. 2272. 2273. 2274. 2275. 2276. 2277. 2278. 2279. 2280. 2281.

Sugarcult Sum 41 System of a Down The Used The Darkness The Offspring Ash The Hives The Distillers Jurassic five Hundred Reasons Reel Big Fish Taking Back Sunday Goldie Lookin' Chain The White Stripes Morrissey The Libertines Franz Ferdinand The Roots My Morning Jacket Young Heart Attack Thursday 5,6,7,8's Green Day 50 Cent Placebo The Streets The Lost Prophets Dropkick Murphy's The Rasmus Thrice New Found Glory Yellowcard Pixies The Killers Queens Of The Stone Age The Coral Elbow Graham Coxon Dropkick Murphys The Wedding Present Goldie Lookin' Chain Do Me Bad Things Foo Fighters Kings Of Leon Razorlight The Charlatans Dinosaur Jr. Roots Manuva Biffy Clyro All American Rejects From Autumn To Ashes Iron Maiden Marilyn Manson Incubus Iggy Pop & The Stooges NoFX Funeral for a Friend Alkaline Trio Turbonegro Bullet For My Valentine A Asian Dub Foundation

2282. Beck 2283. Blink 182 2284. The Bluetones 2285. Boss Hog 2286. Cay 2287. Daphne and Celeste 2288. Deftones 2289. The Delgados 2290. Doves 2291. Elastica 2292. Foo Fighters 2293. Gomez 2294. Gorkys Zygotic Mynci 2295. Idlewild 2296. Kent 2297. Limp Bizkit 2298. My Vitriol 2299. Oasis 2300. Ooberman 2301. Placebo 2302. Primal Scream 2303. Pulp 2304. Rage Against The Machine 2305. Slipknot 2306. Stereophonics 2307. Super Furry Animals 2308. Supersuckers 2309. (Hed) pe 2310. ... And you will know us by the trail of dead 2311. Boy Hits Car 2312. The Cult 2313. The Donnas 2314. The Eels 2315. Eminem 2316. Fear Factor 2317. Feeder 2318. Frank Black 2319. Fun Lovin' Criminals 2320. Green Day 2321. Iggy Pop 2322. Living End 2323. LK 2324. Lo Fidelity Allstars 2325. Manic Street Preachers 2326. Marilyn Manson 2327. OPM 2328. P.J. Harvey 2329. Papa Roach 2330. Public Domain 2331. Queens of the Stone Age 2332. Rancid 2333. Run DMC 2334. Staind 2335. Supergrass 2336. System of a Down 2337. Terris 2338. Travis 2339. A 2340. Amen's 2341. Andrew Wk 2342. Ash 2343. The Dandy Warhols

-82-

2344. 2345. 2346. 2347. 2348. 2349. 2350. 2351. 2352. 2353. 2354. 2355. 2356. 2357. 2358. 2359. 2360. 2361. 2362. 2363. 2364. 2365. 2366. 2367. 2368. 2369. 2370. Club 2371. 2372. 2373. 2374. 2375. 2376. 2377. 2378. 2379. 2380. 2381. 2382. 2383. 2384. 2385. 2386. 2387. 2388. 2389. 2390. 2391. 2392. 2393. 2394. 2395. 2396. 2397. 2398. 2399. 2400. 2401. 2402. 2403. 2404. 2405.

Dillinger Escape Plan Foo Fighters The Hives Hundred Reasons Incubus Jane's Addiction Less than Jake Mercury Rev The Moldy Peaches Muse NoFX The Offspring The Prodigy Puddle of Mudd Pulp Raging Speedhorn Sahara Hotnights Slipknot Soundtrack of our lives The Strokes Sum 41 Vex Red Weezer The White Stripes Beck Biffy Clyro Black Rebel Motorcycle Blink 182 Blur Bowling for Soup Cave In The Darkness The Datsuns Doves Finch Good Charlotte Inme Jay-z Junior Senior Less than Jake The Libertines Linkin Park Metallica Placebo Primal Scream The Sleepy Jackson Staind The Streets Sugarcult Sum 41 System of a Down The Used The Darkness The Offspring Ash The Hives The Distillers Jurassic five Hundred Reasons Reel Big Fish Taking Back Sunday Goldie Lookin' Chain

2406. 2407. 2408. 2409. 2410. 2411. 2412. 2413. 2414. 2415. 2416. 2417. 2418. 2419. 2420. 2421. 2422. 2423. 2424. 2425. 2426. 2427. 2428. 2429. 2430. 2431. 2432. 2433. 2434. 2435. 2436. 2437. 2438. 2439. 2440. 2441. 2442. 2443. 2444. 2445. 2446. 2447. 2448. 2449. 2450. 2451. 2452. 2453. 2454. 2455. 2456. 2457. 2458. 2459. 2460. 2461. 2462. 2463. 2464. 2465. 2466. 2467. 2468.

The White Stripes Morrissey The Libertines Franz Ferdinand The Roots My Morning Jacket Young Heart Attack Thursday 5,6,7,8's Green Day 50 Cent Placebo The Streets The Lost Prophets Dropkick Murphy's The Rasmus Thrice New Found Glory Yellowcard Pixies The Killers Queens Of The Stone Age The Coral Elbow Graham Coxon Dropkick Murphys The Wedding Present Goldie Lookin' Chain Do Me Bad Things Foo Fighters Kings Of Leon Razorlight The Charlatans Dinosaur Jr. Roots Manuva Biffy Clyro All American Rejects From Autumn To Ashes Iron Maiden Marilyn Manson Incubus Iggy Pop & The Stooges NoFX Funeral for a Friend Alkaline Trio Turbonegro Bullet For My Valentine Richard Ashcroft Paul Weller James Cypress Hill Barenaked Ladies Brand New Heavies Bjorn Again Toploader Travis Macy Gray Ocean Colour Scene Morcheeba All Saints Semisonic Bootleg Beatles Andreas Johnson

2531. Elvis Costello 2469. Moby 2470. Beth Orton 2532. The Bluetones 2471. Joe Strummer & The 2533. Mull Historical Society Mescaleros 2534. Ed Harcourt 2472. Feeder 2535. Basement Jaxx 2473. Dandy Warhols 2536. Doves 2474. Coldplay 2537. SWR 2475. Hepburn 2538. Elbow 2476. Webb Brothers 2539. The Coral 2477. Supergrass 2540. The Donnas 2478. Mansun 2541. Seafood 2479. Bloodhound Gang 2542. Stone Sour 2480. Saint Etienne 2543. Dave Gahan 2481. Dum Dums 2544. Chemical Brothers 2482. Soulwax 2545. Ian Brown 2483. Hefner 2546. The Beta Band 2484. Big Leaves 2547. Sigur Ros 2485. Red Hot Chili Peppers 2548. My Vitriol 2486. Foo Fighters 2549. Halo 2487. David Gray 2550. Athlete 2488. Placebo 2551. Missy Elliot 2489. Neil Finn 2552. Leaves 2490. Idlewild 2553. Red Hot Chili Peppers 2491. Powderfinger 2554. David Gray 2492. Witness 2555. Queens of the Stone Age 2493. Texas 2556. PJ Harvey 2494. The Charlatans 2557. Morcheeba 2495. Coldplay 2558. Inspiral Carpets 2496. Faithless 2559. Skin 2497. Embrace 2560. Tom McRae 2498. Nelly Furtado 2561. Coldplay 2499. Spooks 2562. Foo Fighters 2500. Jimmy Barnes 2563. Ash 2501. Toploader 2564. The Hives 2502. The Divine Comedy 2565. The Cardigans 2503. Doves 2566. Reel Big Fish 2504. Starsailor 2567. Echo and the Bunnymen 2505. Ben Folds 2568. Eisley 2506. Webb Brothers 2569. Underworld 2507. Turin Brakes 2570. The Coral 2508. Ed Harcourt 2571. Tim Burgess 2509. Lifehouse 2572. Evan Dando 2510. Muse 2573. The Distillers 2511. JJ72 2574. Shack 2512. Shed Seven 2575. Michael Franti and 2513. Wheatus Spearhead 2514. Nina Persson 2576. Haven 2515. Michael Franti & Spearhead 2577. The Stands 2516. Phoenix 2578. The Zutons 2517. Snow Patrol 2579. Feeder 2518. Ben's Symphonic Orchestra 2580. Turin Brakes 2519. Stereophonics 2581. Super Furry Animals 2520. Primal Scream 2582. Killing Joke 2521. Gomez 2583. Athlete 2522. Starsailor 2584. Damien Rice 2523. Counting Crows 2585. The Bees 2524. Kosheen 2586. The Basement 2525. Beverley Knight 2587. Martin Grech 2526. The Raveonettes 2588. Rachel Mari Kimber 2589. The Futureheads 2527. Travis 2590. Muse 2528. Baby Ford 2591. Dido 2529. Nickelback 2592. The Charlatans 2530. Supergrass

-83-

2593. 2594. 2595. 2596. 2597. 2598. 2599. 2600. 2601. 2602. 2603. 2604. 2605. 2606. 2607. 2608. 2609. 2610. 2611. 2612. 2613. 2614. 2615. 2616. 2617. 2618. Club 2619. 2620. 2621. 2622. 2623. 2624. 2625. 2626. 2627. 2628. 2629. 2630. 2631. 2632. 2633. 2634. 2635. 2636. 2637. 2638. 2639. 2640. 2641. 2642. 2643. 2644. 2645. 2646. 2647. 2648. 2649. 2650. 2651. 2652. 2653. 2654.

Faithless Pink Athlete Divine Comedy Big Brovaz The Strokes Pixies N*E*R*D The Thrills Badly Drawn Boy Snow Patrol Jamie Cullum Kosheen Kings of Leon Embrace Elbow Keane Dashboard Confessional All-American Rejects The Killers HAL Thirteen Senses The Black Velvets Massive Attack Starsailor Black Rebel Motorcycle Scissor Sisters The Zutons Fountains of Wayne Mull Historical Society Chikinki Kasabian Scissor Sisters Franz Ferdinand Embrace Athlete Joss Stone Tony Christie Idlewild Rooster Oasis The Streets Maroon 5 The Zutons Jet The La's Goldie Lookin' Chain The Stands The Prodigy The Hives The Music Turin Brakes The Ordinary Boys Thirteen Senses I Am Kloot The Frames El Presidente No Hope In New Jersey Chemical Brothers Doves Kaiser Chiefs The Bravery

2655. 2656. 2657. 2658. 2659. 2660. 2661. 2662. 2663. 2664. 2665. 2666. 2667. 2668. 2669. 2670. 2671. 2672. 2673. 2674. 2675. 2676. 2677. 2678. 2679. 2680. 2681. 2682. 2683. 2684. 2685. 2686. 2687. 2688. 2689. 2690. 2691. 2692. 2693. 2694. 2695. 2696. 2697. 2698. 2699. 2700. 2701. 2702. 2703. 2704. 2705. 2706. 2707. 2708. 2709. 2710. 2711. 2712. 2713. 2714. 2715. 2716. 2717.

Good Charlotte KT Tunstall The Magic Numbers The Departure Tom Vek Moby Ocean Colour Scene Fun Lovin' Criminals Gomez The Bluetones All Saints Feeder Lynden David Hall David Gray Travis Macy Gray Supergrass Iggy Pop Idlewild Lulu Bootleg Beatles Clint Boon Experience Beth Orton Morcheeba The Wannadies Doves My Vitriol At the Drive In Aereogramme LSK Muse Embrace David Holmes Groove Armada Dark Star JJ72 Day One Manchild Olu Dara Stereophonics David Gray Placebo James Muse Dandy Warhols The Strokes Tom McRae Texas Beck Coldplay Toploader Feeder Shed Seven Starsailor Nikka Costa Catalonia Paul Weller Wheatus The Proclaimers My Vitriol King Adora Proud Mary Biffy Clyro

-84-

2718. 2719. 2720. 2721. 2722. 2723. 2724. 2725. 2726. 2727. 2728. 2729. 2730. 2731. 2732. 2733. 2734. 2735. 2736. 2737. 2738. 2739. 2740. 2741. 2742. 2743. 2744. 2745. 2746. 2747. 2748. 2749. 2750. 2751. 2752. 2753. 2754. 2755. 2756. 2757. 2758. 2759. 2760. 2761. 2762. 2763. 2764. 2765. 2766. 2767. 2768. 2769. 2770. 2771. 2772. 2773. 2774. 2775. 2776. 2777. 2778. 2779. 2780.

Relish JJ72 Ash Grandaddy Goldfinger Cosmic Rough Riders Astrid Little Hell Jimmy Eat World Electrelane Oasis Primal Scream Gomez No Doubt Starsailor Dandy Warhols Proud Mary Arthur Baker Mick West Band The Soundtrack of our Lives Foo Fighters Chemical Brothers Green Day The Hives Jimmy Eat World Mull Historical Society Beverley Knight Basement Jaxx Morcheeba Idlewild A Less Than Jake The Cooper Temple Clause Rival Schools Hoobastank Halo Air Doves The Beta Band Hundred Reasons Spunge Seafood Dogs The Parkinsons Biffy Clyro R.E.M. Flaming Lips Idlewild The Cardigans The Proclaimers Biffy Clyro Skin Martin Grech DJS Steve Tilley Coldplay The Charlatans Feeder Supergrass The Coral Sugababes Echo and the Bunnymen The Darkness The Music

2781. 2782. 2783. 2784. 2785. 2786. 2787. 2788. 2789. 2790. 2791. 2792. 2793. 2794. 2795. 2796. 2797. 2798. 2799. 2800. 2801. 2802. 2803. 2804. 2805. 2806. 2807. 2808. 2809. 2810. 2811. 2812. 2813. 2814. 2815. 2816. 2817. 2818. 2819. 2820. 2821. 2822. 2823. 2824. 2825. 2826. 2827. 2828. 2829. 2830. 2831. 2832. 2833. 2834. 2835. 2836. 2837. 2838. 2839. 2840. 2841. 2842. 2843.

The Polyphonic Spree Super Furry Animals John Squire The Saw Doctors Kings of Leon Snow Patrol Turbonegro The Warlocks DJ Grant McSleazy Underworld DJ Darren Price The Streets Turin Brakes The Roots Inspiral Carpets The Cooper Temple Clause Hell is for Heroes The Raveonettes Longview DJ Ali Jengahead The Darkness The Charlatans Starsailor Faithless Pink Black Eyed Peas The Beta Band Big Brovaz The Strokes Pixies Kings of Leon PJ Harvey The Thrills Franz Ferdinand Scissor Sisters Goldie Lookin' Chain Muse The Libertines Wu-Tang Clan Keane Funeral For A Friend British Sea Power The Zutons Dogs Die in Hot Cars Kasabian Massive Attack N*E*R*D Badly Drawn Boy Goldfrapp The Rapture Stellastarr The Killers Razorlight The Cribs Foo Fighters Keane The Killers Embrace Audioslave Joss Stone The Beautiful South Alabama 3 Green Day

2844. Travis 2845. Queens of the Stone Age 2846. Snoop Dogg 2847. Razorlight 2848. Athlete 2849. Biffy Clyro 2850. Rachel Fuller 2851. New Order 2852. The Streets 2853. The Coral 2854. Jimmy Eat World 2855. The La's 2856. The Ordinary Boys 2857. Maximo Park 2858. Death From Above 1979 2859. Fightstar 2860. The Prodigy 2861. Kassabian 2862. Bloc Party 2863. Kaiser Chiefs 2864. The Bravery 2865. Thirteen Senses 2866. Eagles Of Death Metal 2867. Nine Black Alps 2868. The Departure 2869. Motörhead 2870. Terrorvision 2871. The Crocketts 2872. Cay 2873. Culture Club 2874. Aswad 2875. Marc Almond 2876. Stiff Little Fingers 2877. Bad Manners 2878. Counterfeit Stones 2879. Mo Solid Gold 2880. Van Morrison 2881. Jools Holland & his Rhytm & blues Orchestra 2882. David Gray 2883. The Hamsters 2884. Joan Armatrading 2885. London Community Gospel Choir 2886. Pulp 2887. Tindersticks 2888. Alabama 3 2889. Fuzz Light Years 2890. James 2891. Cast 2892. The Saw Doctors 2893. Bert Jansch & Bernard Butler 2894. Chumbawamba 2895. The Chameleons 2896. Ben Andrews 2897. Bjorn Again 2898. Reef 2899. Roland Gift 2900. Delirious? 2901. The Blockheads 2902. Eddi Reader 2903. Ed Harcourt

-85-

2904. Mull Historical Society 2905. Jools Holland and the Rhythm & Blues Orchestra 2906. Lonnie Donegan 2907. Ska Wars 2908. The Handsome Family 2909. Fun Lovin' Criminals 2910. Mercury Rev 2911. Billy Bragg & The Brokes 2912. New Model Army 2913. Rolf Harris 2914. Dead Men Walking 2915. The Grim Northern Social 2916. The Pretenders 2917. Echo and the Bunnymen 2918. Glenn Tilbrook 2919. Fish Belly White 2920. Alice Cooper 2921. Love with Arthur Lee 2922. The Wildhearts 2923. The Darkness 2924. Arthur Brown 2925. Madness 2926. The Stranglers 2927. Skin 2928. Aqualung 2929. The Undertones 2930. The Vessels 2931. Atomic Kitten 2932. The Mavericks 2933. Tom McRae 2934. Daniel Bedingfield 2935. The Androids 2936. Jemini 2937. The Jeevas 2938. Blondie 2939. The Stranglers 2940. The Damned 2941. Speedway 2942. Simple Minds 2943. Katie Melua 2944. Rickie Lee Jones 2945. Tim Booth 2946. Rolf Harris 2947. The Alarm 2948. Mohair 2949. Bernard 2950. UB40 2951. Ocean Colour Scene 2952. Midge Ure 2953. Femi Kuti 2954. The Saw Doctors 2955. Eve Selis 2956. The Ukulele Orchestra of Great Britain 2957. The Pogues 2958. Alabama 3 2959. The Proclaimers 2960. The Stands 2961. This Is Seb Clarke 2962. Paul Weller 2963. Echo & The Bunnymen 2964. The Others

2965. 2966. 2967. 2968. 2969.

The Subways Hal The Black Velvets Tom Baxter Citadel

2970. 2971. 2972. 2973. 2974.

Status Quo Daniel Bedingfield Lulu Marillion Chas & Dave

-86-

2975. The Zombies 2976. Ukulele Orchestra of Great Britain

Bijlage 3: Uittreksel onderzoeksdatabank

-87-

Bijlage 4: Website’s festivalprogrammatie 1. Algemene festivalsite’s Virtual festivals : Use Your Ears : Efestival : Yourope : Festivalinfo : Festival Guide : Net Festival :

http://www.virtual-festivals.com/festivals http://www.useyourears.co.uk/music-live/festivals http://www.efestivals.co.uk/festivals/ http://www.yourope.org http://www.festivalinfo.be/ http://www.festivalinfo.nl/ http://www.festivalguide.de/festivals http://www.netfestival.be/pages/framesets/framesets/rock.htm

2. Nederland: Pinkpop :

http://www.pinkpop.nl/page.php?pagID=210#top

Parkpop :

http://www.parkpop.nl/index.php?nodeID=32

Lowlands :

http://www.lowlands.startbewijs.nl/ http://nl.wikipedia.org/wiki/Lowlands_%28muziekfestival%29

Bospop :

http://www.bospop.nl/ http://nl.wikipedia.org/wiki/Bospop http://www.festivalinfo.nl/festival_detail.php?festival_id=28

Appelpop :

http://www.appelpop.nl/ http://www.festivalinfo.nl/festival_detail.php?festival_id=7 http://www.festivalinfo.nl/festival_detail.php?festival_id=334 http://www.festivalinfo.nl/festival_detail.php?festival_id=1158 http://www.festivalinfo.nl/festival_detail.php?festival_id=1863 http://www.festivalinfo.nl/festival_detail.php?festival_id=2968

3. Duitsland Rheinkultur :

http://www.dooyoo.de/archiv-musik/rheinkultur/622044/ http://www.bonnerillustrierte.de/bonnnews/0600/bonnerthemen/bonnert hemen4b.html http://www.wildwild-web.de/cgi-bin/wwwdb/eventdesc.cgi?id=40416& desctmpl=wwwedesc.tmpl&listtmpl=wwwflist2.tmpl&bdesctmpl=ww wbdesc.tmpl http://www.bonnaparte.de/story.php3?articleid=2808 http://www.bumbanet.de/music/specials/2003/rheinkultur.shtml http://www.rockpalast.de/konzerte/2004/rheinkultur/ http://trendmag.de/article/922.html http://www.trendmag.de/article/1690.html

Rock am Ring :

http://www.ringrocker.com/history.php?op=showall

-88-

Rock im Park :

http://www.rock-im-park.de/index.php?navi=1&rid=26

Hurricane Festival : http://en.wikipedia.org/wiki/Hurricane_Festival http://www.festivalinfo.nl/festival_detail.php?festival_id=129 Southside Festival : http://en.wikipedia.org/wiki/Southside_Festival

4. Frankrijk Solidays Festival :

http://www.solidarite-sida.org/solidays//B_PROGRAMME/ concerts.php?day=3&artiste=34&tx=tiken http://www.artmaniaque.com/article.php3?id_article=255 http://www.netfestival.be/pages/framesets/framesets/rock.htm

Les Eurockéennes :

http://www.eurockeennes.fr/dn_history/

Vieilles Charrues :

http://www.vieillescharrues.asso.fr/festival/artistes/listing.php http://www.waxx-music.com/articles/index.php?p=431

La Route du Rock :

http://www.laroutedurock.com/_pages/programmation_gb.htm

Le Rock dans … :

http://www.popnews.com/popnews/evreux/ http://www.cosmosonic.com/news/fr/modules.php?name=News&file=a rticle&sid=444 http://www.cosmosonic.com/news/fr/modules.php?name=News&file=a rticle&sid=719 http://www.cosmosonic.com/news/fr/modules.php?name=News&file=a rticle&sid=853 http://cosmosonic.com/news/fr/modules.php?name=News&file=article &sid=910 http://www.netfestival.be/pages/framesets/framesets/rock.htm http://www.zouloop.org/index.php?2005/05/07/38-le-rock-dans-tousses-etats http://www.courrierdemantes.com/news/archivestory.php/aid/13157/%9 3Rock_dans_tous_ses_%C9tats%94%A0:_la_classe_internationale.htm l

5. Groot-Brittannië Reading Festival : + Leeds Festival:

http://www.ulfius.com/naive/reading2000.html http://www.efestivals.co.uk/festivals/lineups.php http://www.reading-festival.org.uk/reading-festival-2002-lineup.asp http://www.reading-festival.org.uk/leeds-festival-2003-lineup.asp http://www.reading-festival.org.uk/leeds-festival-2004-lineup.asp http://www.readingfestivals.com/

V Festival :

http://www.thisisessex.co.uk/essex/vfestival/ http://www.efestivals.co.uk/festivals/v/

-89-

T in the park :

http://www.efestivals.co.uk/festivals/titp/2000/stages.shtml http://www.efestivals.co.uk/festivals/lineups.php?FestID=131 http://www.efestivals.co.uk/festivals/lineups.php?FestID=264 http://www.efestivals.co.uk/festivals/lineups.php?FestID=414 http://www.efestivals.co.uk/festivals/lineups.php?FestID=610 http://www.efestivals.co.uk/festivals/lineups.php?FestID=799

Guilfest :

http://www.efestivals.co.uk/festivals/guilfest/2000/stages.shtml http://www.efestivals.co.uk/festivals/lineups.php?FestID=135 http://www.efestivals.co.uk/festivals/lineups.php?FestID=252 http://www.efestivals.co.uk/festivals/lineups.php?FestID=400 http://www.efestivals.co.uk/festivals/lineups.php?FestID=563 http://www.efestivals.co.uk/festivals/lineups.php?FestID=810 http://www.guilfest.co.uk/2005/html/about-the-bands.htm

-90-