De Hoofdzaak. Feest! Bezoek aan St. Petersburg Salvador Dali Week van de Psychiatrie Foto: Jeroen Erkamp. Cliëntenkrant. voor cliënten van de GGZ

De Hoofdzaak Cliëntenkrant voor cliënten van de GGZ maart 2008

Feest! Bezoek aan St. Petersburg Salvador Dali Week van de Psychiatrie Foto: Jeroen Erkamp

INHOUDSOPGAVE Pag 2 Training Cliëntenraden, Truus Groot Pag 3 Feest!, Anne Marie Sijm Pag 4 De Schrijfclub, Grace van der Gulik Pag 6 Loop eens binnen bij RCO De Hoofdzaak Congres ‘Van verblijf naar herstel’, Elles Beers Pag 7 Schijngeluk, Ko Majoor Pag 8 Bezoek aan Sint Petersburg, Jebby Lawant Pag 9 Mensbeeld, Grace van der Gulik Pag 10 Salvador Dali, Edwin Schut Pag 11 Boekbespreking: Effectief afvallen op een eenvoudige manier! Pag 12 Werken met eigen ervaring; ‘Vernieuwde Kracht’, Rini

TRAINING

CLIËNTENRADEN

Hieronder een verslag van Truus Groot van de tweedaagse training die, net als vorig jaar, door Cliëntenraad De Dijk werd georganiseerd voor de leden van alle Cliëntenraden en DAC Deelnemersraden van de GGZ Noord-Holland Noord. Het geheel vond plaats in Hotel Blooming te Bergen met Michel Jonker als trainer. Op donderdag 1 november 2007 werden we ontvangen met koffie en thee in de koffiekamer van het hotel. Om 10.30 uur begon de training. Van de raden waren leden gekomen van Cliëntenraad Den Helder, DAC Deelnemersraad Alkmaar-Noord, AC Alkmaar-Zuid en DAC Heerhugowaard. Al met al waren we met 14 mensen. Op een leuke manier, in de vorm van een spel, maakten we kennis met elkaar. Na de kennismaking informeerde onze gastspreker Lou Velleman, gepensioneerd jurist en ervaringsdeskundige, ons over de WMCZ en hoe dit juridisch in elkaar steekt.

De volgende twee dagen besteedden we met een afwisselend programma aandacht aan allerlei elementen die bij onderhandelen horen. Ook leuke oefeningen hoorden hierbij. Zo speelden we het onderhandelen van een moeder met haar puberdochter die een piercing wilde zetten. Dit alles was zeer leerzaam en daarnaast was het goed om elkaar op een andere manier te ontmoeten. Ook de gastvrijheid van het personeel van Blooming en het eten hebben we zeer gewaardeerd. Tevreden en wijzer gingen we allen naar huis.

Pag 13 Zelfbinding, Tienke Vermeulen Pag 14 L…even, Elles Beers Contrast, Elbert Gonggrijp Pag 15 Als je je gezicht verliest; ‘k Moest dwalen…; Hiermee kondig ik u aan…, Grace van der Gulik Pag 16 Een andere psychiatrie?! Pag 17 Kredietbank Noord-West Pag 18 Prikbord & Oproepen Pag 20 Succes, Jaantje Nevel Koken met Anne Marie ‘Vegetarische quiche’

2

KERSTPUZZEL Dit jaar mochten we meer oplossingen ontvangen van onze kerstpuzzel dan voorgaande jaren. Misschien dat dit ons zal stimuleren om meer puzzels te plaatsen. De prijswinnaars waren dit jaar K. Loos en A.M. van Kleef. Alle inzenders bedankt!

REDACTIONEEL In dit nummer: de GGZ-NHN organiseert binnenkort de tien kilometer lange Brijderloop, een uitstekende voorbereiding op de Dam tot Damloop, waar men als organisatie fit voor de dag wil komen. Verder gaat Elles Beers in een poëtisch stuk in op het belang van de letter ‘l’ in ‘leven’ en worden de diehards van de Schrijfclub voor het voetlicht geplaatst. Ook het leven en werk van de man met de wereldberoemde krulsnor, Salvador Dali, heeft zich een plaatsje in dit blad weten te verschaffen. Wilt u iets insturen voor de volgende krant, dan kan dit nog tot maandag 7 april. Wij wensen u veel leesplezier.

Cliëntenkrant Nr. 1 2008, een uitgave van RCO De Hoofdzaak

FEEST! De GGZ Noord-Holland Noord bestaat tien jaar en naar aanleiding van dat feit organiseerde de Cliëntenraad Kortdurende Behandeling Volwassenen (KBV) op zaterdag 26 januari 2008 een feest in theater- en filmhuis Provadja te Alkmaar. Er was een uitgebreid programma met een masterclass over de meditatietechniek ‘Mindfulness’, theater, kinderactiviteiten en live-muziek.

Vóór het programma schetste de directrice van de KBV Lucretia d’Fonseca de ontwikkeling in de behandeling van cliënten naar een dialoog in plaats van een monoloog, waarbij de behandelaar direct reageert op aangeven van de cliënt. Zij benadrukte dat deze behandeling zich in de toekomst vooral moet gaan richten op ‘Herstel’: het leren regie te krijgen over de klachten door het ontwikkelen van vaardigheden met behoud van eigenwaarde.

(gehechtheid) en anderzijds willen vermijden van wat als onplezierig wordt ervaren (afkeur). Er wordt een soort standaard nagestreefd die nooit gehaald wordt. Daardoor ontstaat er een aanhoudende ontevredenheid over hoe dingen zijn. Geluk wordt buiten zichzelf en in de toekomst gezocht. Aandacht reist onrustig heen en weer tussen verleden en toekomst en geraakt zo verstrikt in zorgen, schuldgevoel en angst. Door de

mindfullness-meditatietechniek leer je te observeren zonder daarbij onmiddellijk te interpreteren of erop te reageren. Daardoor leer je te leven in het hier en nu. Openheid en acceptatie staan centraal. Daardoor ontstaat innerlijke stabiliteit en vrede. Deze training is ondermeer gericht op terugvalpreventie zoals bijvoorbeeld bij depressie. Tegelijkertijd was er een theatervoorstelling van de groep ‘Miskend talent’. De bezoekers aan de masterclass moesten dus helaas het theater missen. ‘Miskend talent’ maakt onderdeel uit van de Stichting Cliëntgestuurde Initiatieven en Projecten (SCIP) met als doel maatschappelijke participatie en zelfsturing van cliënten van de GGZ. De voorstelling is gebaseerd op eigen teksten aan de hand van de ervaringen van de acteurs in de psychiatrie (voor meer informatie: scipweb.nl). In het theatercafé maakte ballonkunstenaar Guido Claassen (viervoudig Nederlands kampioen!) balloncreaties (zie foto voorpagina) en konden kinderen t-shirts versieren. De middag werd muzikaal afgesloten door de live-band Blended & Bottled. Anne Marie Sijm

De masterclass over ‘Mindfulness’ sloot hier direct op aan. Frank Slagter, als psychotherapeut verbonden aan de PVA te Alkmaar, gaf een demonstratie van deze meditatietechniek. De techniek is 30 jaar geleden ontwikkeld in de VS en heeft als doel de realiteit te herkennen en te accepteren zoals ze is, zonder deze te kleuren door emotionele reacties en zonder erop te reageren met automatische gedragspatronen. Onze niet getrainde aandacht is continu gefocust op enerzijds meer willen van wat als plezierig wordt ervaren


3

INGEZONDEN MEDEDELING

GELD TERUG Voor 1 april dit jaar moet iedereen die een aangifteformulier van de belastingdienst heeft ontvangen deze weer ingeleverd hebben. Mensen die in loondienst zijn of recht hebben op een uitkering ontvangen dit formulier als zij dit in het verleden ook gehad hebben. Veelal komt dat omdat er een aantal aftrekposten ingediend zijn die tot een teruggave van te veel betaald belastinggeld hebben geleid. Dit betekent niet dat als iemand geen aangiftebiljet ontvangt hij of zij dan geen recht op teruggave zou hebben. Er zijn onder GGZ-cliënten heel veel mensen die wel degelijk recht hebben op een

teruggave maar deze niet ontvangen omdat zij niet van de mogelijkheid hiervan op de hoogte zijn. Met name GGZ-cliënten die een bijdrage AWBZ moeten betalen kunnen voor een aanzienlijke aftrekpost in aanmerking komen. Uit onwetendheid wordt er vaak geen gebruik gemaakt van deze mogelijkheid. Om te voorkomen dat commerciële bureaus zich op deze markt richten vult Cliëntenraad De Dijk in samenwerking met enkele vrijwilligers van de Stichting Cognito al jaren belastingformulieren in. Dit zijn er inmiddels al meer dan 300. Toch hebben zij de indruk dat nog

lang niet iedereen gebruik maakt van deze mogelijkheid. Vandaar deze oproep. Iedereen met een eigen bijdrage AWBZ kan contact met ons opnemen. Met een kopie van de jaaropgave, de eigen bijdrage en de premie zorgverzekering zullen wij de aangifte voor u verzorgen. In tegenstelling tot andere bureaus werken wij onder het motto: UW GLIMLACH IS ONZE BELONING Voor informatie: Jos Wokke, tel. 072-5312775

DE SCHRIJFCLUB In iedere uitgave van de Cliëntenkrant vindt u een bijdrage van een van de leden van de schrijfclub. Hieronder een bijdrage van Grace.

DE SCHRIJFCLUB Verleden jaar rond deze tijd mocht ik lid worden van de schrijfclub. Ik houd van schrijven, maar was wat op mijn hoede voor wie of wat ik zou tegenkomen. Voor nieuwe leden van onze club wil ik de schrijvers even voorstellen. Allereerst de prominenten: Siem, verteller van verhalen uit z’n ‘werktijd’ en verrassende invalshoeken bedenker voor ‘5 minuten’. Altijd een milde humor, de Pater Familias. Hij is wat dovig, dus moeten we wel eens iets herhalen, waarbij we hopen dat hij de warmte die we voelen wel hoort. Lies, trotse West-Friese, tot in de punten van haar tenen; nuchter bekijken en “niet lullen maar zakken vullen”. Kritisch kijkster naar nieuwe ideeën en uiterst zorgvuldig. Altijd gaat ze haar eigen gang, in haar dagelijks leven en in de schrijfclub. Als een onderwerp haar niet aanspreekt, kiest ze iets anders om over te schrijven. Ze is een individualiste in hart en nieren. Marjo, zorgvuldig en zorgzaam, direct en eerlijk, in haar leven en in haar schrijven. Ze kan niet tegen onrechtvaardigheid en ze is altijd bereid haar horizon te verbreden. Elbert, onze ‘hofdichter’, waar we soms niets van begrijpen, hijzelf trouwens ook niet. Ik noemde hem eens een kruising tussen de Minotaurus en Pan. Hij loopt letterlijk en figuurlijk ver voor ons uit, en voert ons langs onbekende paden, puur voor het plezier van ‘onderweg zijn’. Het einddoel is van minder belang. Minotaurus én Pan, ten voeten uit. Sandra, ons vliegend blaadje, dat enthousiast naar binnen dwarrelt en met grote letters haar verhaal op papier zet. ADHD’er zegt ze zelf, met alle kwaliteiten. Druk, druk, druk, druk en niet zoveel geduld. Maar wel het toppunt van geduld, als het gaat om zorgen voor haar dochter, en engelengeduld indertijd bij het verzorgen van haar inmiddels over-

4


leden man. En altijd bereid om iemand een plezier te doen. John, de zogenaamde leider van het stel, die aan de ene kant het niveau van de schrijvers hoog vindt en aan de andere kant zich er toch maar ingestort heeft. Gastheer, zorgvuldig, belangstellend. En aarzelend in z’n eerste stappen in schrijversland. Maurice, hij is nog niet helemaal dóór en weet nog niet of het water warm of koud is. Verlegen, even zichzelf laten zien, en dan twee stappen terug doen, om het effect te laten bezinken. Marcia, ik vergelijk haar met een ‘vergeet-me-nietje’, bescheidenheid is haar grootste kracht. Daar kunnen anderen, waaronder ik, wat van leren. Linda, ze heeft zo haar eigen manier van doen. Ze kan vallen én weer overeind krabbelen. Ze houdt ons bij de tijd, door haar moderne ideeën. Henny, ze verraste ons. We waren even met stomheid geslagen. Ze doet mij denken aan een oud liedje over een zigeunerkind “Arm zigeunerkind, door niemand bemind, haar vader kent ze niet, een moeder heeft ze niet en sterven wil ze niet, ze is nog zo jong.” En ik, Grace, soms een jonge hond, wat ongeduldig, “Mag ik, mag ik?”, zó graag wil ik. Ik voel me in deze groep een jarig kind dat cadeautjes uitpakt of iemand die in Sinterklaas gelooft en niet teleurgesteld wordt. Meestal is mijn verhaal niet zó lang, maar dit moest even. Je hebt nu kennis gemaakt met de schrijfclub en ik hoop van ganser harte dat ik niemand oversloeg, want dan ga ik af als een gieter. Grace

Heeft u belangstelling om deel te nemen aan de schrijfclub, neem dan contact op met RCO De Hoofdzaak en vraag naar John Lemmens of Agnes van Veen. Wanneer: eenmaal in de twee weken op vrijdagmiddag om 13.30 uur Waar: in het gebouw van Wijkteam Noord, Drechterwaard 102, Alkmaar-Noord Inlichtingen: tel. 072 5143380; e-mail: [email protected] of [email protected]

Wilt u in het bezit komen van een van onze boekjes ‘Eigen Verhalen’ (Deel I en II: € 7,50 per boekje exclusief verzendkosten) dan kunt u ons bellen (tel. 072 5143380) of middels onderstaande strook de boekjes bestellen. U kunt de strook opsturen naar RCO De Hoofdzaak, Rubenslaan 2a 1816 MB Alkmaar. Bij afname van één exemplaar kunt u ook direct het bedrag van € 9,30 storten op banknummer 61.72.11.485 ten name van RCO De Hoofdzaak te Alkmaar.

Graag bestel ik (aankruisen wat gewenst is) ‘Eigen Verhalen’ herstelverhalen van ervaringsdeskundigen (2005) Gewenste hoeveelheid: exemplaren ‘Eigen Verhalen’ Deel 2 (2007) Gewenste hoeveelheid: exemplaren Naam: Adres: Postcode en woonplaats: Telefoon: E-mail: Zodra wij de strook in ons bezit hebben nemen we contact met u op.


5

LOOP EENS BINNEN BIJ RCO DE HOOFDZAAK Voor iedereen die zin heeft om eens gezellig bij te praten, organiseert het Platform Herstel, Ervaringsdeskundigheid en Empowerment om de zoveel tijd inloopochtenden/middagen bij RCO De Hoofdzaak, Rubenslaan 2a te Alkmaar. Wij zorgen voor koffie, thee en iets erbij. Je opgeven hoeft niet, iedereen is vrij om te komen. De laatste ochtend was op 31 januari jongstleden en deze was weer heel geslaagd, maar er mogen beslist nog meer mensen komen.

De volgende data geven we alvast; het zijn donderdagmiddag 15 mei van 13.30 uur tot 15.30 uur; donderdagochtend 25 september van 10.30 uur tot 13.00 uur en donderdagmid-

dag 11 december van 13.30 uur tot 15.30 uur. Met vriendelijke groet, John Lemmens en Agnes van Veen

CONGRES ‘VAN VERBLIJF NAAR HERSTEL’ Donderdag 31 januari 2008 ben ik, Elles Beers, naar Amersfoort gereisd voor het congres ‘Van Verblijf naar Herstel’, een congres over ontwikkelingsgerichte zorg voor mensen in de langdurige zorg, georganiseerd door het Trimbos Instituut en het Kenniscentrum Rehabilitatie. De conferentie levert een bijdrage aan een andere visie op de zorg voor mensen met ernstige psychiatrische problemen, die berust op vertrouwen in de veerkracht en het vermogen tot herstel van de mensen waar het om gaat. Dit vereist een omslag in zowel het prognostisch denken als de werkwijzen in de langdurige psychiatrie. Ik heb veel informatie aangereikt gekregen wat er allemaal mogelijk is en hoe er aan het weer opnemen van andere rollen kan worden gewerkt en eventueel aan terugkeer in de samenleving.

6

In de ochtend waren er vier lezingen over • ‘Langblijvers in de psychiatrie’ door Durk Wiersma. • ‘De blik van binnenuit’ een ervaringsgericht verhaal door Annette Plooy. • ‘Rehabilitatie, bezieling en beheersing, door Detlef Petry. • Herstel buiten beeld?!’ door Jos Dröes. Als slot van de ochtend was er een plenair debat over de vraag ‘Waar moet het heen met de langverblijvers?’ In de middag waren er twaalf workshops. Als eerste heb ik gekozen voor ‘Bruggen bouwen en verbindingen maken door het realiseren van cliëntgestuurde projecten en creatieve netwerken’. Hierbij zag ik aan de hand van praktijkvoorbeelden hoe cliënten zelf het stuur in handen nemen en hoe ze daarbij ondersteund worden. Ideeën en wensen van cliënten worden werkelijkheid.

Mijn tweede sessie heette: ‘De levensweg – doodlopende wegen en wegen met uitzicht’. Aandacht voor zingeving daagt mensen uit begrippen te vinden waarmee zij hun eigen levensverhaal kunnen formuleren. Dat geeft een besef van zinvolheid en kracht. Met behulp van foto’s kon je aangeven welke weg jou het meest aansprak en waarom. Welke weg heb jij afgelegd, welke liep dood? Er werd de nadruk op gelegd dat alles wat er gezegd werd binnen de ruimte moest blijven en alles was goed. Er kwamen overeenkomsten en verschillen uit naar voren. Dit bood gespreksstof. Als slot kon je benoemen wat je ervan opgestoken had. De afsluiting vond ik helder: in herstel gaan cliënten zeggen wat ze willen en komt er een omslag in de relatie, niet langer hulpbehoevend, maar de cliënt zoekt een klankbord.


SCHIJNGELUK We worden door woorden geregeerd, waar we vaak misleidende beelden bij hebben. Neem het woord ‘psychiatrie’, dat afgeleid is van ‘psyche’. Betekent psyche nu ziel of heeft het meer te maken met het pakketje, met dat wat we denken te zijn? Zijn we niet al eeuwenlang geprogrammeerd en geconditioneerd? Denken we niet dat we dát zijn wat ons al eeuwen is voorgehouden? Jezus, Boeddha en Mohammed hebben ons willen leren hoe wij een beetje prettiger met elkaar kunnen leven. Maar anderen hebben de mensheid naar hun hand willen zetten en hebben ons geleerd hoe wij ons moeten afscheiden van onze medemens: we moeten steeds meer met elkaar concurreren, mannen en vrouwen op hun eigen manier. We schamen ons voor armoede, maar hoe is het gesteld met onze innerlijke armoede? Die compenseren we door uiterlijke schijn. De grote wereldleraren hebben ons een handreiking willen geven hoe we innerlijke rust kunnen vinden. Niet door ons af te zonderen van de wereld, maar door te leven ín deze wereld. En niet door ons te laten leven, door geloof, politiek of commercie, maar door onszelf te zijn,

niet in conflict met onszelf en anderen. En dan een zijstapje naar het woord ‘liefde’. Hoewel liefde de drijvende kracht is in ons leven, wordt het woord op een geweldige manier misbruikt. Ik vraag me wel eens af, bestaat liefde wel of bestaat het alleen maar uit een aantal herinneringen? De grootste vriend van liefde is geld geworden. Kijk naar de cosmeticaindustrie. Deze profiteert van de angst om ouder of niet meer bemind te worden. Ik voel soms een diep medelijden met vrouwen. Ze laten hun borsten vergroten en hun lippen voller maken. En zie je nog vrouwen met grijs haar? Het kan een vrouw zo mooi staan, die prachtige grijze omlijsting. Maar we creëren

een kunstmatige wereld, bedrieglijk en misleidend. Voer voor psychiaters en psychologen! De basis van dit alles ligt al in onze jeugd: A is beter dan B, dus wil B op A lijken. En zo scheppen we conflicten in onszelf en met anderen. Altijd weer vergelijken en wedijveren, terwijl liefde en genegenheid onze kracht en basis zijn. Hoe kunnen we, als we altijd alleen maar met onszelf bezig zijn, nog liefhebben? En zo krijgt de psychiater steeds meer werk, door de druk van presteren, meedoen, geacht en gerespecteerd te willen worden. Zo laten we ons hele leven aan ons voorbij gaan, door onszelf niet te willen zien en te ontdekken, door te vluchten, zoals dat heet. Wat lijden we aan een innerlijke armoede, door de angst onszelf te zien zoals we echt zijn! Daardoor zijn we onzeker, hebzuchtig en jaloers; daardoor is wat we laten zien, enkel ons schijngeluk, ons uiterlijk vertoon. Tot zover. Ik hoop dat u met mij even in de spiegel hebt willen kijken. Met oprechte gevoelens, Ko Majoor

IN MEMORIAM ANDRÉ VAN DEN BERG Toen we gingen verhuizen… Het is 6 december, overal staan dozen, iedereen loopt door elkaar heen en is druk in de weer. De Hoofdzaak in Alkmaar is dicht voor publiek want iedereen is aan het inpakken. Er heerst een prettige sfeer van hectiek en chaos. Morgen gaan we naar ons nieuwe pand. Toen ging de telefoon. Het bericht van de dood van André van den Berg sloeg in als een bom. De uitgelaten sfeer sloeg om in een stemming van totale verslagenheid. Hoe was dit in godsnaam mogelijk. André was al een tijdje ziek, dat wisten we, maar niemand van ons had dit abrupte einde aan zien komen. André was altijd erg betrokken bij het reilen en zeilen van De Hoofdzaak. Hij voelde zich sterk verbonden met ontwikkelingen die De Hoofdzaak doormaakte. Het was al een vreemd gevoel dat hij niet actief bij de verhuizing aanwezig was, dat we weggingen zonder hem. Nu werd duidelijk dat dit definitief was. Het heengaan van André laat velen van ons met onbeantwoorde vragen achter. We voelen ons ook naar hem toe verplicht die vragen te stellen. Op dit moment overheersen echter de herinneringen. Hij was een van die mensen die ervoor zorgen dat organisaties zich blijven bezinnen op de idealen waarvoor ze ooit zijn opgericht. Zijn gedrevenheid voor de goede zaak, waarbij hij soms rechtlijnig was en een andere keer weer laconiek, zullen we blijvend missen bij De Hoofdzaak. Evenals zijn opgewektheid – hij voelde zich bij ons in zijn element – en ontwapenende uitstraling. Wij wensen zijn familie en allen die dichtbij hem stonden alle sterkte die nodig is voor het dragen van dit verlies.


7

BEZOEK AAN SINT PETERSBURG Wat is er veranderd? In september 2005 berichtten wij u uitgebreid over een werkbezoek dat een aantal CBB’ers aan Sint Petersburg brachten. Ze bezochten aldaar twee psychiatrische ziekenhuizen en een DAC. Een van hen, Jebby Lawant, was er vorig jaar opnieuw en doet hieronder verslag van haar bevindingen. Eind april, begin mei 2007 was ik in Sint Petersburg, met familie, op vakantie. Het was de week toen het hier in Nederland volop zomer was. Maar wij hadden sneeuw en vorst! Natuurlijk wilde ik ook graag een bezoek brengen aan onze contacten in de psychiatrie. Met Olga Riabova had ik afgesproken dat we er een dag voor zouden uittrekken en de familie wilde graag mee. Olga haalde ons ‘s morgens op bij het hotel en lopend gingen we naar het psychiatrisch ziekenhuis waar we als cliëntengroep in 2005 ook een bezoek hadden gebracht. Het ging mij met name om de afdeling rehabilitatie waar de badkamer zou worden opgeknapt met het geld dat wij hadden meegekregen van de GGZ-NHN. Een van de verpleegkundigen herkende mij gelijk en troonde mij mee naar de badkamer. Het zag er prachtig uit. Niet alleen was de zeer gewenste douche geplaatst, ze hadden ook de oudste van de twee badkuipen verwijderd en de muren opgeknapt. Het zag er schoon en goed onderhouden uit. Wat een verschil met twee jaar geleden! Later hoorde ik dat het geheel een hoop werk was geweest vanwege het verleggen en vernieuwen van allerhande pijpen. De ontvangst was hartelijk en warm en er heerste een gemoedelijke sfeer, net als toen. De jonge vrouwelijke psychiater die ons rondleidde vond ook dat we de jongerenafdeling van de forensische psychiatrie moesten

8

zien. Wat direct daar opviel waren de vele oordopjes die gedragen werden: muziek! Een jonge mannelijke afdelingspsychiater die zo uit een Amerikaanse serie leek te komen vertelde samen met onze rondleidster heel enthousiast over wat er op de afdeling allemaal plaatsvindt aan activiteiten. En hoe trots ze zijn te mogen werken in dit gerenommeerde, kwalitatief hoogstaand ziekenhuis. Die trots hadden we twee jaar geleden ook geproefd. Maar naast de oordopjes zag ik opnieuw een grote groep patiënten rondhangen in een gang. Sommigen aangekleed, sommigen in pyjama of wat er op leek. En weer op de zalen die rijen bedden tegen elkaar aangeschoven. Vervolgens liepen we naar het Phoenix clubhuis waar Olga de scepter zwaait. Olga heeft het concept medezeggenschap goed opgepikt. Ze heeft twee cursussen ontwikkeld over dit onderwerp, een voor cliënten en een voor familieleden van cliënten. Die zouden in de loop van dit jaar gaan draaien. Bovendien heeft ze een groep van jonge juristen bereid gevonden om iedere zondagmiddag met cliënten samen te komen

om met elkaar de gewenste medezeggenschap gestalte te geven, waarbij de juristen de rol zullen vervullen van ondersteuner. Een deel van de juristengroep was aanwezig gedurende ons bezoek. Van het geld van de GGZ-NHN is Phoenix opgeklommen naar het digitale tijdperk. Er is een project digitale fotografie en het bewerken hiervan; alle cliënten hebben een computercursus gevolgd. De ruimte is ook aangepast zodat dit mogelijk is. Aan het eind van ons bezoek ontmoetten wij Konstantin bij Phoenix. Konstantin heeft het geld beheerd en er op toegezien dat het werk werd gedaan. Ik had de stille hoop dat er nog wat geld over zou zijn voor Olga haar nieuwe projecten, maar helaas. Gelukkig kon Konstantin ons meer vertellen over Kovashi, het psychiatrisch ziekenhuis buiten de stad waar ook geld naartoe was gegaan. Deze plek hadden we destijds in ons hart gesloten, mede door de warmte en het enthousiasme van het hoofd, Helena. We hadden iets gehoord over een brand. En inderdaad was er op de forensisch psychiatrische afdeling brand geweest waarbij een patiënt


was omgekomen. Omdat het ziekenhuis uit losse, houten barakken bestaat, werd het hele complex afgekeurd als zijnde brandgevaarlijk. Patiënten en personeel werden elders ondergebracht. Konstantin en Helena hebben er alles aan gedaan om deze sluiting te voorkomen, maar dat is niet gelukt. Jammer ook na alle investeringen die waren gedaan, begonnen met het project STAP vanuit Heiloo. Momenteel zet Helena zich in om in ieder geval het complex te behouden, in de hoop dat eens de nodige werkzaamheden kunnen plaatsvinden en het weer als ziekenhuis dienst kan doen. Het was een fijne dag. Dat vond mijn familie ook. Jebby Lawant

MENSBEELD Ik weet niet hoe ik als cliënt overkom, ik weet niet eens hoe een cliënt zich moet gedragen. Ik weet wél dat ik, als psychiatrisch patiënt, anders behandeld word en ik weet dat ik daar allergisch voor ben. Je hoeft me niet te vertellen hoe ik me voel, je kunt het me vragen. Ik voel dat sommige hulpverleners zich méér voelen dan ik ben, omdat zij de theorie gelezen hebben. Dat maakt me óf kwaad óf onbereikbaar, omdat ik me afsluit. Ik word kwaad als mijn verdriet of angst wordt aangezien voor agressie. Ik wil niet agressief zijn, ik wil begrepen worden. Ik wil wel dat de hulpverlener me vertelt wat de consequenties zijn van mijn ziek zijn, waar ik hulp nodig heb en waar ik op zal moeten letten. Als dit bij een fysieke ziekte gebeurt, waarom dan niet bij een psychische ziekte? Ik wil mijn grenzen leren kennen door er soms overheen te gaan. En o ja, ik herken oneerlijkheid op kilometers afstand. Mentaliteit Ik kies er soms voor om ronduit toe te geven dat ik cliënt ben, en het soms te verzwijgen, al naar het mij uitkomt. Dat is misschien niet zo’n mooie mentaliteit, maar ik ben er tevreden mee. Als ik mijn bril niet opzet kan ik jullie reacties niet zien, maar jullie weten niet dat ik bijziend ben. Jullie vertellen volgens mij ook niet altijd jullie fysieke, sociale of psychische handicap. Wat een Maatschappelijk Steun Systeem zou kunnen inhouden? Misschien zou er meer voorlichting kunnen komen naar de maatschappij toe, wat een psychische ziekte inhoudt. Buren zouden, met toestemming van de cliënt, ingelicht kunnen worden over de ziekte, zodat ik niet zo verschrikkelijk afga, als een heropname nodig is. Zodat ik me niet zo hoef te schamen als ik weer naar huis ga. Volgens mij is dit een klein voorbeeld van een Maatschappelijk Steun Systeem, zoals het zou kunnen werken. Of dat ook in het groot zou kunnen en hoe dat dan aangepakt moet worden, lijkt me jullie probleem. En als jullie er niet uitkomen, heb ik maar één raad: Vraag het ons, de cliënten!! Want we hebben dan misschien wel een psychische handicap, we zijn lang niet allemaal achterlijk. Praatje, gehouden door Grace van der Gulik, in december 2007, bij de presentatie van het idee ‘Maatschappelijk Steun Systeem, door Henk Willem Klaassen en Marjanne van Eijk.


9

ZONDER HEN ZOU DE WERELD EEN STUK ARMER ZIJN Zij leden allen aan een ernstige psychiatrische ziekte SALVADOR DALI

Salvador Felipe Jacinto Dali y Komenech werd geboren op 11 mei 1904 in Figueras, Spanje. Oorspronkelijk heette zijn oudere broer Salvador, maar die overleed drie jaar voor de geboorte van Dali. Salvador was enig kind totdat zijn zusje Ana Maria werd geboren. Dali kon alles doen wat hij wilde, hij werd volkomen verwend. Voor zijn zesde levensjaar toonde hij al talent als kunstenaar. Toen Dali zeven jaar oud was wilde hij het liefst Napoleon zijn. Op zijn dertiende wijdde Salvador zichzelf aan zijn passie voor schilderen, maar het grootste deel van de tijd was hij bezig zijn imago op te bouwen, hij wilde een zeer herkenbaar persoon worden. Daarom had hij lang haar en bakkebaarden en droeg hij een lange cape met een bont gekleurde vlinderdas. Hij liet zijn inmiddels legendarische snor staan met een krul aan beide kanten. Van kleins af aan had Dali een uitzonderlijke fantasie en leed hij aan grootheidswaan, die groter en

10

groter werd. Volgens Dali kreeg hij de naam Salvador omdat hij was voorbestemd de ‘redder’ van de kunst te worden. In 1927 ging Dali naar Parijs, waar hij veel surrealistische schilders, architecten en dichters ontmoette, en ook zijn toekomstige vrouw Gala. Hij had haar al gezien in een van zijn visioenen, waarin hij haar Galuschka gedoopt had. Hij herkende haar uit zijn dromen omdat ze dezelfde naakte rug had, en dat haar lichaamsbouw precies die was van zijn meeste vrouwenfiguren was het bewijs. Op een van hun wandelingen bekende Salvador Gala tussen twee nerveuze lachaanvallen door zijn liefde. Dat was niet bepaald makkelijk voor hem, want Gala beschikte naast een enorme charme over een zelfverzekerdheid die Dali sprakeloos maakte. Als haar lichaam dicht bij het zijne was, wist hij helemaal niets meer te zeggen en als hij haar wilde omarmen kreeg hij weer een nerveuze lachbui. Gala werd er echter niet boos om, maar juist opgewekt en ze begreep dat zijn lachen niet ‘vrolijk’ was zoals bij andere mensen, maar ‘instorting’, ‘afschuw’ en ‘afgrond’ (aldus Salvador). “Mij stond de grootste beproeving van mijn leven te wachten”, verklaarde Dali, “de beproeving door mijn liefde.” Gala was vaak het model van of de inspiratie voor zijn schilderijen. Zij wist hoe ze de ‘gekke verliefde’ in bedwang kon houden. Eind 1929 trouwden zij en lieten elkaar niet meer in de steek. Ze verhuisden naar Port-Lligat in Spanje en Dali weidde zich weer aan zijn werk. Hij schilderde de bekende ‘weke uurwerken’ en gaf vele lezingen. De meeste lezingen eindigden met problemen of rellen. Andre Breton, voorman van de surrealisten, verbaasde de wereld door

de naam ‘Salvador Dali’ door mekaar te klutsen en de letters in een nieuwe volgorde te plaatsen tot ‘Avida Dollars’ wat betekent ‘gek op dollars’. Dali is de koning te rijk en zal voortaan als ‘Avida Dollars’ door het leven gaan. Het anagram doet zijn roem stijgen en al zal Breton dat beslist niet zo bedoeld hebben, de dollars stromen snel en in grote hoeveelheden naar Dali toe. Eind jaren ’30 was Dali ineens in de ban van Hitler en hij stelde zich Hitler voor als een vrouw. Hij schilderde een ‘Hitleriaanse kinderjuffrouw’ met een hakenkruis. Dali’s surrealistische vrienden geloofden geen moment dat deze Hitler-manie geheel zonder begrip voor politiek was, dat Dali in weze een fascist was. Dali zei: ”Ik werd gefascineerd door Hitlers weke en vlezige rug, die altijd zo strak in zijn uniform was gesnoerd.” Dali werd bij Breton ‘op het matje geroepen’. Op die bijeenkomst verscheen Dali in een dikke trui en gewikkeld in een sjaal, met een koortsthermometer in zijn mond. Hij las voortdurend de temperatuur af terwijl Breton zijn beschuldigingen uitte. Na dit gesprek deden de surrealisten Dali in de ban, maar hij bleef gewoon meedoen aan exposities. De surrealisten moesten ook wel toegeven dat ze hem nodig hadden als publiciteitstrekker. Voor Dali was intussen Amerika echt een obsessie geworden, en kort na zijn aankomst daar hield hij een grote tentoonstelling. Amerika omarmde hem: al op de eerste dag verkocht Dali al zijn schilderijen. Hij kreeg daarna zoveel nieuwe opdrachten dat het onmogelijk voor hem was om ze allemaal aan te nemen. Hij raakte daar erg overwerkt en depressief van. De uitbundig besnorde Spanjaard maakte niet enkel schilde-


rijen en beelden, maar ook films, decors voor balletten en hij schreef gedichten, essays en boeken. Op 10 juni 1982 vond de grote ‘catastrofe’ plaats: zijn grote liefde Gala stierf op 89-jarige leeftijd en leverde hem uit aan de eenzaamheid. Dali wil daarna zelfmoord plegen door uitdroging. Hij belandde hierdoor uiteindelijk in het ziekenhuis en daar probeerde hij ‘in rook op te gaan’, door met misdadig plezier voortdurend op de bel te drukken waarmee hij zijn verpleegster roept en naar zijn bed lokt. Zijn spelen met de bel veroorzaakte kortsluiting, die zijn bed en nachthemd in brand steekt. Hij verbrandde flink maar overleefde. Een bijwerking van het uitdrogen was dat hij zijn stem verloor. Hij werd ongeduldig en woedend wanneer hij iets zegt en niemand hem verstaat. Het grootste deel van het laatste stuk van zijn leven bracht hij

in afzondering door. Dali overleed op 23 januari 1989 in Figueras door een hartaanval met verschillende complicaties. Per testament liet hij zijn gehele vermogen en zijn werk na aan de Spaanse staat. Was hij gek of was hij geniaal ? Naar aanleiding van een tentoonstelling in een galerie in New York schrijft het blad ‘The Art Digest’ een stukje: “Is Dali gek of is hij een geslepen zakenman? Dali’s geheim bestaat uit het op een ongepaste manier samenvoegen van de traditioneelste objecten. Een paard en een telefoon hebben op zichzelf weinig opwindends, maar wanneer het paard heel nonchalant de telefoon opneemt, veroorzaakt dit bij de toeschouwer een biologische reactie. Zonder zijn koortsachtige fantasie en zijn onberekenbare uitspraken zou Dali slechts een

knappe schilder zijn, zoals zovelen, met een wonderbaarlijk tekentalent en de buitengewone vaardigheid van een miniatuurschilder. Want dat deze kunstschilder kan tekenen en schilderen, is niet te ontkennen. Is Dali gek? De statistieken spreken tegen hem: er zijn er meer van onze soort dan van de zijne.” Hij was een grote aandachttrekker, een exentriekeling, die vele andere schilders heeft geïnspireerd. Hij was niet gek in de zin dat hij onlogisch redeneerde of nergens op slaande uitspraken deed. Of zoals hij het zelf zei: “Het enige verschil tussen mij en een gek is dat ik niet gek ben”. Bron: internetsite Salvador Dali, biografie. Links te vinden naar werken, museum, surrealisme, parfum, films. Edwin

BOEKBESPREKING EFFECTIEF AFVALLEN OP EEN EENVOUDIGE MANIER! Behalve sumoworstelaars zullen maar weinig mensen blij zijn met overgewicht. Velen onder u voeren een levenslange strijd tegen de extra kilo’s. Dat is niet nodig volgens de auteur van het boek ‘Effectief afvallen op een eenvoudige manier’ van Thijs Koomen. Als zelfstandig gediplomeerd gewichtsconsulent met een eigen praktijk en adviseur voor psychiatrische patiënten met overgewicht, ontwikkelde hij een eet- en bewegingspatroon waarbij afvallen geleidelijk gaat, maar wel met blijvende resultaten. Geen snelle korte-termijn-effecten waarbij de kilo’s er afvliegen, want die leiden alleen maar tot teleurstelling op de lange termijn. Op basis van dit nieuwe eetpatroon is de schrijver zelf tien kilo overgewicht blijvend kwijtgeraakt en hij zit nu op een zeer laag vetpercentage. Het is een methode waarbij je niet met hongergevoelens rondloopt, want dat zou op den duur toch niet werken. In principe mag u alles eten, het gaat erom dat de juiste keuzes worden gemaakt. De methode van Thijs Koomen behelst geen dieet, maar is een aanpassing in de leefstijl. Mensen zijn al lang genoeg voor de gek gehouden met allerlei beloftes hoe je in korte tijd blijvend kunt afvallen. Bij de meesten van u is inmiddels het besef doorgedrongen dat afvallen een omschakeling in de totale manier van leven inhoudt. In dit boek vindt u meer dan veertig tips om af te vallen, dagmenu's, ervaringen en vragen van klanten, de antwoorden op die vragen, beweegprogramma’s, de zin en onzin van bepaalde diëten en nog veel en veel meer. ISBN: 978 90 77764 83 1; blz.: 167; paperback 14,8 x 21 cm; €13,99 Wil je afvallen of juist aankomen? De oplossing ligt in goede voeding en beweging. Geïnteresseerd? U kunt met Thijs Koomen contact opnemen via tel.nr. 06-22897028 of per email: [email protected] Website: www.eenvoudigslank.nl Iedere maandag van 13.00 tot 16.00 uur geeft hij gratis advies aan clienten. Locatie: DAC Zuid Alkmaar


11

WERKEN MET EIGEN ERVARING De cursus zit erop! Het was een interessante reis voor ons allen, we zijn verder opgestaan na het vallen. Wij hopen in onze toekomst anderen met onze ervaringen te kunnen helpen in hun herstel. Truus, Elien, Meina, Stijn en Rini

Vernieuwde kracht Soms kom je in je leven op een punt Dat je het niet meer ziet zitten Je ziet geen uitweg en geen reden In de waan dat je niets meer kunt Je ploetert en je vecht Je leven aan een zijden draadje Zo dun dat hij bijna knapt Waar kom je dan terecht? Raakt het randje uit het zicht Lijkt de put soms zo heel erg diep Toch vind je weer de kracht Als je jezelf er volop richt Jouw ervaring kan helpen helen Kan een ander sterker maken Geeft een onuitputtelijke kracht Jouw deskundigheid, steunend voor velen Rini

Op 31 maart 2008 start de nieuwe cursus ‘Werken met eigen ervaring’ te Alkmaar. Aanmelden kan bij Agnes van Veen, tel. 072-5143380

INGEZONDEN BRIEF Beste Jaan, Sjonge, jonge, jonge, wat ben jij zwaar op de hand, zeg. Zo ken ik je nog niet. Komt vast door dat sombere weer. En dan gooi je er ook nog een van Dale tegenaan, om het maar niet eens over Plato te hebben. Weet je wat het beste zou zijn? Dat we de zon opzoeken. Moeten we wel een eind naar het Zuiden. Heb je daar weer andere problemen. Ik heb een zoon. Is manisch depressief, die denkt er heel anders over. Vooral als ie weer eens in de zevende hemel is. Dan is hij in staat om je van de sokken te lullen. Dan weet hij alles beter en vindt hij, raar maar waar, altijd een reden om je van zijn gelijk te overtuigen. Ik heb wel eens geprobeerd om hem er van te overtuigen dat niet alles rozengeur en maneschijn is. En dat beaamt hij dan wel of geeft het aan mij toe om er maar van af te zijn. Hij kan echter ook diep in de misère zitten. Afijn je kent, neem ik aan, zo’n situatie wel. Ieder individu is anders en tegelijkertijd hebben ze allen weer heel veel met elkaar gemeen. Je moet maar zo denken: er lopen er meer buiten dan binnen de inrichtingen. Volgens mij zit ‘t allemaal in onze genen. Je kunt het nog zo veel of zo lang proberen te ontkennen maar uiteindelijk openbaart ’t zich en dan heb je er verder mee te leven. ’t Hangt alleen van de wil af of je dat kunt en/of wilt veranderen. En dat zit ook weer in je genen. Nou uitgepraat ben je dan. Ik zie het bij m’n zoon en in zekere zin ook vroeger bij m’n vrouw. In haar familie komt het vaker voor. Zij had een oom. Broer van haar vader. Die man had ook een bipolaire storing. Aan de ene kant was hij enorm begaafd, bracht het tot burgemeester, weliswaar niet zo’n grote gemeente. En aan de andere kant had hij periodes dat ze hem in Den Dolder moesten laten revalideren. Met m’n zoon ging alles op rolletjes tot ca. 2000. Toen kreeg hij last van z’n andere ik. Het huwelijk liep dus op de klippen; hij raakte z’n baan kwijt en kwam in een zeg maar revalidatie-inrichting terecht. Niet voor lange tijd, want na een half jaar mocht hij weer op eigen benen staan. En met vallen en opstaan is hij weer aan de slag. Maar zit nu ook in een dip. Telefonisch belooft hij van alles maar de werkelijkheid is dat hij noch per telefoon, noch

12


per brief of e-mail, iets van zich laat horen. Dus ga ik in mei, als m’n jongste kleinkind jarig is, er maar weer eens naar toe. Zeg Jaan, wat ben ik ook zwaar op de hand. Dat bevestigt m’n stelling dat we allemaal dezelfde ideeën hebben. En onze ups en downs. Jaan, hou je maar haaks en tot de volgende keer. Heldere Henkie

Henk, een ambulante cliënt, belde mij enige weken geleden met de mededeling dat zijn behandelaar hem voorgesteld had om een zelfbindingsverklaring op te stellen. Henk wilde graag meer informatie. Hij had al een crisiskaart, waarom nu weer zelfbinding? Na enig doorpraten bleek Henk vooral bang dat, als hij een zelfbindingsverklaring zou ondertekenen, hij ‘zomaar’ kon worden opgenomen. Wat waren zijn rechten? In een zelfbindingsverklaring verklaart de patiënt dat hij wil worden opgenomen, verblijven en behandeld op het moment dat de in de verklaring opgenomen omstandigheden zich voordoen, ook al wil hij op het moment dat die omstandigheden zich voordoen de opneming of behandeling niet meer. Een voorbeeld: een patiënt weet van zichzelf dat hij – voordat het echt slecht met hem gaat – stopt zich goed te verzorgen. Hij wast en scheert zich bijvoorbeeld niet meer en hij wisselt zijn dagnachtritme. Hij kan dat in de zelfbindingsverklaring opnemen als een omstandigheid naar aanleiding waarvan hij opgenomen wil worden. Niet omdat hij een gevaar vormt voor anderen of voor zichzelf, maar omdat hij weet dat die omstandigheid het begin aankondigt van een periode waarin hij ziekenhuiszorg

PATIËNTENVERTROUWENSPERSOON

TIENKE VERMEULEN

ZELFBINDING nodig heeft. Als deze omstandigheid (niet meer wassen, niet meer scheren, wisseling dagnachtritme) zich daadwerkelijk voordoet kan de rechter op basis van de zelfbindingsverklaring een zelfbindingsmachtiging afgeven. De in de zelfbindingsverklaring afgesproken behandeling kan dan maximaal zes weken worden uitgevoerd. Het systeem van zelfbinding lijkt op de crisiskaart. Net als bij zelfbinding geeft iemand in een crisiskaart aan


wat hij wil dat er gebeurt als het minder goed met hem gaat. Maar bij een crisiskaart kunnen de afspraken niet worden afgedwongen. Met zelfbinding kunnen de afspraken wel tegen iemands wil worden uitgevoerd. De cliënt kan kiezen uit twee soorten zelfbindingsverklaringen: 1. een verklaring tot opname, verblijf en behandeling of 2. een verklaring tot alleen behandeling De zelfbindingsverklaring is een jaar geldig en kan telkens met een jaar worden verlengd. Wil de betrokkene een andere verklaring, dan kan hij de verklaring wijzigen. Ook kan hij in de loop van het jaar de zelfbindingsverklaring intrekken. Zowel aan het intrekken als aan het wijzigen worden echter wel bepaalde eisen gesteld. Cliënten die een zelfbindingsverklaring willen opstellen kunnen daarbij de hulp van de PVP inroepen. Ook voor informatie en advies over de zelfbindingsverklaring kan de PVP geraadpleegd worden. Henk heeft er uiteindelijk voor gekozen geen zelfbindingsverklaring op te stellen. Het leek hem in zijn situatie beter op de oude voet verder te gaan. Tienke Vermeulen Patiëntenvertrouwenspersoon Tel.: 06-22 940 882 E-mail: [email protected]

13

L… EVEN Er was eens een vrouwtje dat zichzelf voorbij liep. En dat is een heel erge ziekte. Als ze ’s morgens opstond, dacht ze aan de middag. En als ze ’s middags aan tafel zat, was het weer: “Wat zal ik vanavond eten?” En als ze dan eindelijk ’s avonds naar bed ging, Lag ze weer te piekeren wat ze de volgende dag allemaal zou gaan doen. Telkens als ze op straat liep, rende ze zo hard dat de mensen zeiden: “Die loopt zichzelf voorbij … die vergeet te leven!” Het vrouwtje sprak ook de hele tijd met zichzelf. Om met anderen te praten, daar had ze gewoon geen tijd voor: Ook dat hoorde bij haar ziekte. En weet je wat ze zei? “Ik moet nog even… … Laat ik gauw even … … Ik kan nog net even … … .” Nu was er in dat land een dokter, die zeer wijs was. Toen hij dat vrouwtje zag en zo hoorde praten, zei hij: “Beste mevrouw, U bent heel erg ziek en ik weet wat U mankeert.” “Zeg het dan maar gauw, dokter,” zei ze, “Ik moet nog vlug even …” “Zie je, daar heb je het weer,” zei de dokter, “Jij bent zo haastig, jij laat telkens de ‘L’ liggen.” “Wat laat ik liggen?” vroeg ze. “De ‘L’,” zei de dokter. “Zet de ‘L’ steeds voor ‘EVEN’.” “Goed dokter, ik zal het doen,” antwoordde ze en weg was ze weer. Maar telkens als ze de ‘L’ voor ‘EVEN’ zette, schrok ze zich dood. Ik moet nog ‘L’even … … . Laat ik nog gauw ‘L’even … … . Ik kan nog net ‘L’even … … .

AMOROBE

Elles Beers

Contrast Rondstruinen in eigen gedachten en nergens op voorbedacht zijn. Zo word ik overvallen door het kleine. Kijk! Een hazelaar staat op het punt te gaan bloeien, begint zijn nieuwe episode. Ik niet. In mij vriest het dat het kraakt en mijn pen doopt zich nog in dode letters. Nergens heen, alles bij toeval. Ik moet van ver komen om mijzelf te ontmoeten, in een nieuwe tijd, in een ander voorjaar. Elbert Gonggrijp

14


ALS JE JE GEZICHT VERLIEST Als je de pech hebt om, om welke reden dan ook, psychiatrisch patiënt te worden, dan zijn er nogal wat zaken die je onder ogen moet zien. Ten eerste het feit dat je ziek bent en waarschijnlijk nooit meer beter zult worden. Ten tweede het feit dat je maatschappelijke carrière voorgoed voorbij is. Dan komt de familie, die voortaan anders tegen je aankijkt, of je niet begrijpt en er niet mee om kan gaan. En je ‘vrienden’, die stuk voor stuk afhaken. Omdat jij niet meer hetzelfde kan als vóór je opname. Zelf kostte het me in de loop van twintig jaar als cliënt: mijn baan; mijn studie, die ik niet kon afmaken; mijn huwelijk, omdat ik niet meer de vrouw was, die hij trouwde; een van mijn drie kinderen, die mij niet meer wil kennen omdat hij me zeer veel kwalijk neemt.

‘k Moest dwalen … Na veel jaren geworden, wie ik oorspronkelijk zou zijn. Veel wegen bewandeld, bergen beklommen en diepe ravijnen onderzocht. Van mijn eigen ik weggedwaald. Gezocht en hervonden om nooit meer los te laten. Onderweg gezicht verloren. Tot alleen de glimlach/grimlach overbleef. En ik tot de tanden gewapend In de spiegel keek en geen spoken meer kon vinden. Laatste munitie als een vuurwerk afgeschoten Zo liet ik weten, waar ik me bevond. Langs broodkruimels of steentjes De weg terug naar af afgelegd. Ga langs start, je ontvangt 200 gulden. Sla gevangenis over, je bent slechts op bezoek.

Tijdens mijn opname op Olvendijk gaf ik aan dat ik wilde rouwen, als eerste om de dood van mijn ex-man, omdat ik door de diepe depressie waarin ik toen zat, niet meer kon vóelen. Daar is toen, door welke omstandigheid ook, geen gehoor aan gegeven. Na mijn ontslag gaf ik bij de psychiater opnieuw aan dat ik wilde rouwen. Zij verwees mij naar mijn SPV’er waar ik op dat moment niets mee kon. Ik meldde mij aan bij de groep ‘Herstel’, bij Jane, en het eerste punt wat ik wilde bespreken was: rouw. Toen ik begon met rouwen, was ik Is dit serieus, of een grap? er ondanks de pijn, bijna blij mee. Ik vóelde weer iets. Door gesprekSerieus? ken met andere cliënten merkte ik dat zij hetzelfde gemist hadden als Gelukkig, want ik hou niet van die grapjes ! ik. Daarom wil ik graag benadrukken dat rouw komt vóór acceptatie. Eerst rouw, dan verwerking en pas dáárna komt acceptatie en kun je verder met je leven.

Ik praatte ook met mensen die méér keren opgenomen moeten worden. Zij kunnen er van buiten misschien onverschillig onder lijken, van binnen zijn ze teleurgesteld in zichzelf; ze hebben wéér gefaald en zich wéér niet kunnen handhaven. Het doet pijn en er zijn, buiten je medepatiënten, weinig mensen die je kunnen begrijpen. Is het dan zó vreemd dat veel patiënten de moed opgeven en dit leven in deze wereld niet meer willen? Psychiatrisch patiënt worden? Ik kan het niemand aanraden. Je verliest je zelfvertrouwen, je status. Kortom, je verliest je gezicht! Hiermee kondig ik u aan… Bij de wisseling van het jaar, kijk ik terug op het verleden en maak plannen voor de toekomst. In het nieuwe jaar beginnen we eventueel met goede voornemens. Ik heb het volgende voornemen: Ik doe niet meer mee met Doemdenken!! Ik wil het komende jaar als een feest beleven. Vol met mogelijkheden, uitdagingen en kleine en grote hoogtepunten. Ik ga genieten van elke dag alsof het de laatste is. Ik ga mezelf niet zielig vinden, omdat ik iets niet kan of durf. En ik ga verschrikkelijk veel van mezelf houden, omdat ik een gek, gecompliceerd mens ben, met duizend mogelijkheden, die ik nog niet benut heb. Ik ga mezelf koesteren als een pasgeboren baby, die gaaf en heel op de wereld wordt gezet. En ik ga heel veel lachen! Glimlachen en schateren, lachen tot m’n kaken er pijn van doen en ik mijn buik moet vasthouden. Dus wees gewaarschuwd!! Voortaan ben ik crazy Grace. Grace van der Gulik 11 december 2007


15

EEN ANDERE PSYCHIATRIE?! 34E WEEK VAN DE PSYCHIATRIE 2008 De Week van de Psychiatrie is een activiteit van landelijke en regionale cliëntenorganisaties en cliëntenraden in de geestelijke gezondheidszorg die tot doel heeft de positie van de cliënt in de geestelijke gezondheidszorg en in de samenleving te versterken. De werkgroep Week van de Psychiatrie bestaat uit vertegenwoordigers van Anoiksis, Cliëntenbond, Vereniging Manisch Depressieven en Betrokkenen, Stichting Pandora, LPR (Landelijke Patiëntenraden) en het Basisberaad Rijnmond. De Werkgroep organiseert van 31 maart tot en met 6 april 2008 in samenwerking met cliëntenraden en zorginstellingen de 34e Week van de Psychiatrie. Het thema is Een Andere Psychiatrie?! Over aanvullende en alternatieve behandelingen. De internetsite weekvandepsychiatrie.nl geeft steeds een actueel overzicht van alle activiteiten en achtergrondinformatie. De werkgroep Week van de Psychiatrie krijgt veel vragen van cliënten in de GGZ die op zoek zijn naar andere of aanvullende benaderingen in en buiten de GGZ. De werkgroep constateert dat cliënten tijdens of na hun reguliere behandeling steeds vaker aanvullende of alternatieve behandelingen wensen. Wat is de meerwaarde van deze benaderingen? Wat zijn ervaringen van cliënten met deze benaderingen? Is er sprake van een alternatief, dus in plaats van, of een aanvulling op de bestaande manier van werken? Het huidige behandelaanbod van de reguliere GGZ voldoet helaas niet voor iedereen. Soms behalen cliënten onvoldoende resultaat. Zij hebben nog steeds te maken met allerlei klachten en psychische problemen, ondanks het feit dat ze in behandeling zijn (geweest). Veel cliënten krijgen te maken met lichamelijke klachten en/of bijwerkingen van de behandeling. Ook

16

zijn veel mensen op zoek naar een meer totale benadering van hun problematiek en menszijn. De cliënten zoeken naar ‘nieuwe’, veilige en effectieve, aanvullende of alternatieve benaderingen in (en buiten) de GGZ. Met alternatieve behandelaars en aanvullende therapieën bereiken vele cliënten soms grote resultaten. Ook ervaren zij de bejegening vaak als positief en steunend. Veel cliënten vinden de GGZ, zoals die nu georganiseerd is, te technisch, afstandelijk en te veel gericht op behandeling met psychofarmaca. Integrale psychiatrie Er is in de hele wereld een grote belangstelling voor Complementaire en Alternatieve Geneeswijzen (CAG). Het begrip Integrale Psychiatrie is in opkomst: Veel behandelaars zijn voorstander van de integratie van ‘gewone’, aanvullende en alternatieve behandelwijzen. Hierbij worden lichamelijke, emotionele, mentale en spirituele gebieden in de behandeling betrokken. Er is een sterke toename van studies en publicaties over CAG, want beoefenaars van de ‘integrale psychiatrie’ willen verantwoord en wetenschappelijk te werk gaan. In Nederland krijgt de GGZ steeds meer aandacht voor de integrale benadering van psychische problemen. In meer en meer instellingen komt het voor dat cliënten mediteren of aan yoga doen, in plaats van (veel) koffie drinken. Er komt steeds meer aanbod op het gebied van aanvullende en alternatieve behandelingen. Voor veel cliënten in de GGZ is het belangrijk om te weten dat dit aanbod er is, en waar het te vinden is. Van een aantal nieuwe benaderingen is onderzocht en aangetoond dat ze effectief en veilig zijn, zoals EMDR – Eye Movement Desensitization and Reprocessing, een kortdurende behandelmethode om akelige ervaringen te verwerken – en Mindfulness – zie hierover elders in dit blad. Een groot aantal nieuwe benade-

ringen is nog niet genoeg onderzocht, ook omdat er zoveel verschillende soorten en benaderingswijzen zijn. Juist die grote hoeveelheid aan richtingen en stromingen maakt het er niet makkelijker op een goede keus te maken uit het aanbod. Bovendien zijn er veel nare ervaringen met ‘alternatieve genezers’. Ook daar wil de Week van de Psychiatrie aandacht aan schenken. Hoe veilig is de keuze voor een aanvullende of alternatieve benadering? Voor GGZ-cliënten is informatie over recent onderzoek en het aandacht schenken aan de meer bekende aanvullende of alternatieve benaderingen van belang. De werkgroep Week van de Psychiatrie adviseert de verschillende regio’s in Nederland om informatie te verzamelen over wat instellingen en vrijgevestigden aan aanvullende en alternatieve benaderingen te bieden hebben. Zingeving, geloof, spiritualiteit Als we op het terrein aanbelanden van de alternatieve en aanvullende benaderingen komen we soms ook op het terrein van zingeving, geloof en spiritualiteit. De Werkgroep Week van de Psychiatrie constateert dat er een grote behoefte is om niet alleen vanuit de reguliere geneeskunde te kijken naar geestelijke gezondheid en genezing. Cliënten van de GGZ ervaren dat er vaak te weinig plaats is voor de mensin-zijn-geheel, voor zingevingsvragen, voor bezieling in de psychiatrie. Veel cliënten ontlenen steun aan hun geloof en aan spiritualiteitbeleving. De werkgroep Week van De Psychiatrie erkent ook het belang van geloofsbeleving en zingevingsvragen. Ook de Cliëntenkrant besteedde in voorgaande nummers reeds uitgebreid aandacht aan het onderwerp ‘Alternatief gaan’, te weten in december 2006 en naar aanleiding van een themadag in de Vest in Alkmaar in juli 2003. Informatie daarover is bij ons op te vragen.


KREDIETBANK NOORD-WEST De maanden januari, februari en maart staan vaak in het teken van belasting en eindejaarrekeningen. Voor sommige mensen dure maanden, voor anderen weer een prettige tijd omdat zij geld terug krijgen. Belastingdienst De belasting maakt vaak een berekening waarbij zij een voorlopige teruggave op uw rekening stort wanneer u geld terug krijgt. Het is van belang om dit geld niet alvast uit te geven of op te maken. Het is namelijk een voorlopige teruggave. Dit kan betekenen dat u meer heeft ontvangen dan waar u daadwerkelijk recht op heeft. Het is dus belangrijk dat u dit geld niet uitgeeft alvorens u zeker weet of de teruggave definitief is. Een tip is om dit geld op een aparte rekening te storten. Wanneer u moeite heeft met het invullen van uw verplichte aangifte, die u voor 1 april in moet dienen, dan kunt u ondersteuning krijgen van de belastingdienst. Hulp bij TJ-biljetten voor jongeren tot 27 jaar Voor jongeren tot 27 jaar organiseert Kern8 in samenwerking met Kredietbank Noord-West avonden waarop men hulp kan krijgen bij het invullen van het TJ-biljet. Heb je moeite met het invullen van het Tj-biljet, of heb je andere vragen over geld of het betalen van rekeningen, kom dan op onderstaande avond en stel je vraag!

Andere rekeningen Naast de belastingteruggave staan de komende maanden ook in het teken van betalingen. Onroerend goed belasting, gemeentebelastingen en eindejaarsrekeningen worden over het algemeen in deze periode verzonden. Gemeentebelastingen kunnen ook per maand betaald worden. Dit is afhankelijk van uw inkomen. Bij de acceptgiro staat aangegeven op welke wijze u maandelijks kunt aflossen. Hou hier dus extra rekening mee. Mocht u geld over houden, zet dit dan apart, zodat u dit later kunt aanspreken bij onvoorziene kosten. De budgetwinkel biedt ondersteuning bij voorkomen van financiële problemen Bij vragen over te betalen rekeningen, afbetalingsregelingen of vragen over voorzieningen en toeslagen, kunt u terecht bij een van de budgetwinkels. U kunt kosteloos en zonder afspraak advies, informatie en ondersteuning krijgen bij vragen over uw financiële huishouding. Tevens kunt u telefonisch contact opnemen met de budgetwinkel op telefoonnummer: 072 548 81 88. Adressen en openingstijden budgetwinkels: Maandag van 09.00 tot 12.00 uur Locatie: wijkcentrum de Oever (Oudorp) Amstelstraat 1 1823 EV Alkmaar

Maandag van 14.00 tot 17.00 uur Donderdag van 09.00 tot 12.00 uur Locatie buurthuis Oud Overdie Kortenaerkade 23 1813 SV Alkmaar Dinsdag van 14.00 tot 16.30 uur Donderdag van 14.00 tot 16.30 uur Locatie: kantoor van de huismeester Geulstraat 2-176 1823 VE Alkmaar Ordenen van uw administratie Wanneer u moeite heeft om uw administratie op orde te brengen dan kunt u hierbij steun krijgen van verschillende instanties in Alkmaar die u hierbij kosteloos ondersteunen. Het Leger des Heils Het Leger des Heils kan u helpen met het op orde brengen van uw administratie, zij bieden ondersteuning bij sociale vraagstukken rond uitkeringen, gemeentelijke instanties en andere overheidsinstellingen en helpen bij het invullen van belastingaangiftes voor en met minima. U kunt hen telefonisch bereiken op het volgende telefoonnummer: 0725616020. Stichting Wisselwerk Stichting Wisselwerk geeft hulp en advies op het gebied van bijstand, schulden, belastingen, verzekeringen, herbeoordeling WAO en bezwaar- of beroepsprocedures. De afdeling ombudswerk helpt wanneer u er niet uit komt met de betreffende instantie zelf. Telefoon: 0725111378 Maaike van Weering

Woensdag 26 maart 19.30 – 22.00 uur Buurthuis Bloemwijk, Eikelenbergstraat 57, Alkmaar. Men dient de jaaropgave, legitimatie en sofinummer mee te nemen.


17

Prikbord

&

Oproepen

BRIJDERLOOP De Raad van Bestuur van de GGZ Noord-Holland-Noord biedt haar werknemers en cliënten dit jaar de mogelijkheid om mee te doen aan de Brijderloop op zondag 6 april te Alkmaar. Een mooie gelegenheid om de GGZ Noord-Holland-Noord sportief op de kaart te zetten in onze regio! De Raad van Bestuur zorgt voor mooie loopshirts voorzien van het nieuwe logo. De Brijderloop is een loop van o.a. 5 en 10 kilometer, die van start gaat bij atletiekvereniging Hylas te Alkmaar. Als je al wel eens hardloopt dan moet twee maanden training genoeg zijn om de 10 kilometer te gaan doen en dan wellicht in september te starten bij de Dam tot Damloop, waar de GGZ-NHN eveneens aan mee gaat doen. Als je mee wilt doen, meld je dan aan bij Jan Abbas. E-mail: [email protected]; vermeld in deze mail in elk geval de volgende zaken: - je naam en huisadres (dit laatste i.v.m. het versturen van de startbewijzen) - je shirtmaat Voor eventuele vragen: Jan Abbas, 072-5411850 of 06-53627033 Wie gaat deze sportieve uitdaging aan?

JE PORTRET LATEN MAKEN Bij Passifou, de creatieve ruimte van Activiteitencentrum Zuid, kun je je eigen portret laten maken. Daar tekent en schildert elke donderdagochtend Matthé Goedhart. Matthé is 50 jaar en heeft diverse cursussen gevolgd. Hij schildert ook andere onderwerpen maar vindt portretten zijn sterkste kant en het leukste om te doen. Matthé: “Mensen zijn boeiend en hun karakter werkt altijd inspirerend”. Met een paar pennenstreken weet hij de gelijkenis te treffen. Hij werkt met allerlei materialen en afhankelijk van de keuze vraagt hij een kleine vergoeding. Als je interesse hebt, kun je bellen of langskomen bij AC Zuid: Justus van Effenstraat 15, 1813 KW Alkmaar, tel. 072-5410211.

18


Prikbord

&

Oproepen

FITNESSEN OP DINSDAGMIDDAG

Cliënten van de GGZ kunnen voor €10,- per maand onbeperkt fitnessen bij Victoria Plaza Wellness Centre. Voorwaarde is dat je elke dinsdagmiddag meesport, aanvang 14.00 uur. Daarnaast kun je individueel trainen en/of meedoen met de groepslessen, zoals Body-balance, Body-pump en Spinning, dit alles met goede begeleiding. Er is ook een sauna. Eenmalig moet je €25,- betalen als borg voor de sleutel. Aanmelden kan via Nicole: 072-5410211 (AC Zuid). Vervoer is op eigen gelegenheid. Vergeet niet een handdoek mee te nemen. Victoria Plaza is te vinden aan de Terborchlaan 322 (achter de ijsbaan).

FORUM We herhalen nog maar een keer waar we u al eerder op attent maakten, namelijk dat de mogelijkheid bestaat om op de website van RCO De Hoofdzaak (mee) te discussiëren over allerlei onderwerpen die te maken hebben met psychiatrie en cliëntenbelangen. U kunt surfen naar www.forum.rcodehoofdzaak.org Ook artikelen in de Cliëntenkrant kunnen aanleiding geven tot discussie. Bent u het ergens mee oneens of juist wel eens, schroom dan niet het forum te bezoeken, ook als u degene bent die er als eerste iets over zegt. Uw mening, of u nu cliënt bent of niet, telt!

RCO De Hoofdzaak Alkmaar Rubenslaan 2a, 1816 MB Alkmaar: maandag t/m vrijdag 10.00-16.00 Telefoon, fax, e-mail en website: Tel.: 072-5143380; fax: 072-5143390; e-mail: [email protected]; website: www.rcodehoofdzaak.org afdeling Informatiecentrum Voorlichter Steunpunt Cliëntondersteuning Project Lokale Versterking (WMO) Cliëntenkrant Platform Ervaringsdeskundigheid

telefoon 072-5143032 072-5143033 072-5143380 072-5143380 072-5143387 072-5143034

e-mail [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected]

Den Helder Ruijghweg 55B, 1781 DB Den Helder: dinsdag 09.00-12.00 en 13.00-16.00; woensdag en donderdag 09.00-12.00; Telefoon, fax en e-mail: Tel.: 0223-684696; fax: 0223-684838; e-mail: [email protected]

Hoorn Wilhelminalaan 2, 1623 MA Hoorn maandag t/m donderdag 10.00 -12.00 telefoon: 0229-249040; fax: 0229-267722; e-mail: [email protected] website: www.rcodehoofdzaak.org


19

SUCCES Het is 10.00 uur in de ochtend. Hoewel ik vele plannen had voor deze dag heb ik nu al zin om ze allemaal te laten varen. Binnen blijven, sudokuutjes invullen, koffie drinken en sigaretten roken, daar heb ik zin in. Dat gaat nu al weken zo. Ik voel me moe. Ik voel me een zeurpiet. Ik voel me van een andere tijd. Het leven om me heen lijkt wel één groot reclameblok. Vernieuwend, marktgericht, productief, flexibel, effectief, als beste getest, bla, bla, bla. De bedenkers van al dit moois kloppen zich op de borst, slaan elkaar op de schouders, lachen iets te hard en halen minachtend hun schouders op voor mensen die zo hun twijfels hebben bij al die succesverhalen: conservatievelingen zijn dat, bangerikken, notoire zeikerds, die zelf niets kunnen. Daar wil toch niemand bij horen? Voor hen hoeven de bedenkers van succes niet bang te zijn. Immers, alleen wie succes uitstraalt heeft vrienden en financiers. Ze hebben gelijk, de succesvollen. Dat wordt overal, iedere dag bevestigd: in kranten, op tv of gewoon in de kantine. Naar hen wordt geluisterd, om hen heen staan drommen mensen, tussen hen wordt het geld verdeeld. Het maakt niet uit wat de bedenkers van succes zeggen, zelfs niet dat ze onjuiste dingen zeggen, ze krijgen altijd applaus.

Colofon Redactie: Edwin Schut, Kees Kwak, Eduard van Leeuwen, Kees Geljon Medewerkers: Arjen Brink, Ruud Scheffer, Marja de Koning, Ruud Dingerdis, Jeroen Erkamp, Anne Marie Sijm, Grace van der Gulik, Ellen Frugte Vormgeving en Druk: Drukkerij Tijl Uilenspiegel Redactieadres: RCO De Hoofdzaak Postbus 3031, 1801 GA Alkmaar Telefoon: 072-5143387 E-mail: [email protected] Website: www.rcodehoofdzaak.org

oplage: 1500 ex. De cliëntenkrant is een 2-maandelijkse uitgave

20

En daarom zit ik maar het liefst thuis, binnen. Dan hoef ik niet te voelen dat ik er niet bij hoor, dat niemand mij wil horen. Dan kan ik mijn dromen over mijn succes dromen; over de niet aflatende aandacht van de media voor al het belangrijks wat ik iedere dag doe, voor de bergen resultaat die ik neerzet. Ik word het grote voorbeeld voor de jeugd, de vrouwen, de mannen. Dromen over de aanbiedingen die ik krijg van God weet wat voor Organisaties; of ik alsjeblieft bij ze wil komen werken. Over mensen die me in werkelijkheid nooit zien staan maar nu dan wel graag bij me willen horen. Helaas doet dan mijn Brein weer van zich spreken. Altijd weer dat Brein dat me belet om soepeltjes, zonder al te veel zelfkritiek, mijn leven te dromen. Ik overweeg echt serieus mijn Brein af te staan; aan één of ander succesvol type denk ik, die kan het wel gebruiken. “Want”, zo onderbrak mijn Brein mijn droom,”je kunt wel zo veel kritiek hebben op die wandelende reclamespotjes, je moet toch toegeven dat je diep in je hart – ‘deep down’ heet dat tegenwoordig – jaloers op ze bent”. “Hoe kom je daar nou bij?”, vraag ik dan, maar ik weet maar al te goed hoe mijn Brein daarbij komt: waarom dagdromen over succes als je niet streeft naar succes? Waarom dromen over roem en erkenning als je dat niet belangrijk vindt? “Je bent gewoon te dom”, zegt mijn Brein, genadeloos als altijd, “daar heb je de smoor over in en dat wentel je af op de mensen die toevallig wat slimmer zijn dan jij”. “Ik ben helemaal niet te dom, ik heb alleen een te laag EQ”. Daar had ik mijn Brein toch eventjes stil want die wist zo gauw niet wat dat was. “Om het voor jou dan even heel simpel uit te leggen” ( want ik kan ook hard zijn) “ik ben te emotioneel’, legde ik mijn Brein uit. “Dat ben je zeker”, zei mijn Brein, “maar ik blijf erbij dat je ook dom bent. “Want”, en nu komt het: “in plaats dat je tevreden bent met jezelf, met het feit dat je probeert een goed mens te zijn – wat niet altijd lukt, maar daar zal ik het vandaag niet over hebben – in plaats dat je tevreden bent over het feit dat je met inzet en liefde je werk doet, maak je van jezelf een mislukkeling. Je geeft die flitsende ‘neonlichten’ in feite gelijk met je dromen over succes en roem. Doe wat je belangrijk vindt om te doen, verloochen jezelf niet, dan kun je nooit en te nimmer een mislukkeling zijn”. Nou daar was ik wel even stil van. Mijn Brein zeg, die in wezen voor mij opkwam, dat deed me wel wat. “Nou, bedankt Brein”, zei ik wat schutterig “enne… sorry dat ik even heb overwogen om je van de hand te doen”. Jaantje Nevel

Koken met ANNE MARIE

VEGETARISCHE QUICHE met broccoli, brie en cashewnoten BENODIGDHEDEN: MIX

VOOR

QUICHE

NATUREL

VAN

KOOPMANS 300 GR. BROCCOLI 75 GR. BRIE 50 GR. CASHEWNOTEN 50 GR. BOTER 150 ML. MELK 150 GR. GERASPTE KAAS 3 EIEREN In de verpakking van Koopmans zit een mix voor het deeg en een mix voor de saus die over de taart heen gaat. Voor het deeg vermeng je deegmix uit de verpakking met 50 gr. boter en 50 ml. water tot het een soepel deeg is. Dat laat je even staan (ong. 10 minuten). Dan bekleed je een ingevette bakvorm met een doorsnede van 20 cm met het deeg. Voor de saus vermeng je de sausmix uit de verpakking met 150 ml. melk en 3 eieren door met een roergarde te kloppen. Het deeg in de bakvorm bedek je met kleine struikjes rauwe broccoli zonder de stronkjes, stukjes brie, cashewnoten en 100 gr. geraspte kaas. Maak het niet te vol, anders stroomt de bakvorm over. De saus moet er nog overheen, dus misschien houd je wat broccoli over. De gemengde sausmix giet je uit over de broccoli, brie en cashewnoten. Hier overheen strooi je 50 gr. geraspte kaas. Verwarm de oven voor op ca. 190 graden. De tijd verschilt per oven maar stel hem in op 40 minuten en kijk dan of hij niet te donker wordt; anders kun je er 45 minuten van maken, want dan is het deeg meer gaar. Eet smakelijk!


De Hoofdzaak. Feest! Bezoek aan St. Petersburg Salvador Dali Week van de Psychiatrie Foto: Jeroen Erkamp. Cliëntenkrant. voor cliënten van de GGZ

Recommend Documents