BEZIENSWAARDIGHEDEN: 1. De Sint-Martinuskerk 2. De Maalderij 3. De Lourdesgrot en oorlogsklok 4. De Pastorie 5. Het ’t Peetershof 6.A Baanwachtershuisje van LEIREKE 6.B Baanwachtershuisje van LEIREKE 7. Molenhoek 8. Hof Berenbroeck 9. Kasteel Van Houtem 10. Stichelaarshoeve
Vertrek en einde ’t Klawieterke in de Bormstraat. Start: Bormstraat richting Dorpstraat Dorpstraat – Grotstraat Grotstraat na de grot richting kerkhof Pastorie – langs achter ’t Klawieterke naar de Bormstraat Bormstraat – F. Van Guchtstraat F. Van Guchtstraat – Berkenstraat Berkenstraat – Dreefstraat Dreefstraat - Bormstraat Bormstraat - Leireke Leireke – Tisseltstraat Tisseltstraat – Beekstraat Beekstraat – Palingstraat Palingstraat- Notenstraat Notenstraat – Hof Berenbroeck Oudemanstraat Hof Berenbroeck – rond het kasteelpark naar Stichelaarstraat Stichelaarstraat – Broekstraat Broekstraat – Kreubbekensstraat Kreubbekensstraat – Bormstraat Bormstraat – ’t Klawieterke Einde wandeling
ERFGOEDDAG 13 april 2008. INWANDELEN VAN HET HISTORISCH WANDELPAD IN RAMSDONK Beste bezoeker, wanneer u de wandeling in Ramsdonk wil verkennen, past het eerst en vooral om een algemeen historisch overzicht van deze deelgemeente te overlopen. Ramsdonk is sedert 1 januari 1977 een deelgemeente van Kapelle-op-den-Bos, alhoewel het volgens de Kronieken van vroegere oorsprong is dan Kapelle-opden-Bos. Deze gemeente moet zeker als gemeenschap teruggaan tot de 9e eeuw na Christus. Oudste teruggevonden en bewaarde oorkonde spreekt van 1132. In de loop van deze periode werd in Ramsdonk een kerk opgericht, (de oudste vermelding spreekt zelfs van in 1110) die afhing van de parochie van Wemmel. In de 13e eeuw werd die eerst afhankelijk van de abdij van Grimbergen om nadien (1260 – 1280) onafhankelijk te worden. Rondom deze kerk is dan het dorp ontstaan en het waren de Heren van het nabijgelegen Domein van Houtem die er nog eeuwen de wereldlijke macht in handen hielden. Tijdens de middeleeuwen behoorde Ramsdonk tot het Domein van de Hertogen van Brabant, terwijl het tegelijkertijd verplichtingen had tegenover de Heren van Grimbergen, “de Berthouds”. Wat wel zeer merkwaardig was, op een klein grondgebied als Ramsdonk (432 ha), troffen we op een gegeven moment 4 heerlijkheden aan: 1° Kasteel van Houtem 2° Hof ten Bossche 3° Hof ten Berenbroeck 4° Hof te Liere
De tekst van deze wandelweg kwam tot stand met de informatie die is samengebracht voor de wandeling: “De Vier Heerlijkheden” en deze die werd gebruikt voor de “Open Monumentendag” van 15 september 1991 en dat wat gekend is door de samenstellers. Deze wandeling kwam tot stand dankzij de Landelijke Gilde van Ramsdonk (www.lgramsdonk.be), hiervoor krijgen zij de steun en de medewerking van: • erfgoedcel Kapelle-op-den-Bos (www.erfgoedcel.kapelle-op-den-bos.be) • gc de oude pastorie • cultuurdienst Kapelle-op-den-Bos • gemeentebestuur Kapelle-op-den-Bos (www.kapelle-op-den-bos.be) • Contactforum voor erfgoedverenigingen • Vlaamse Overheid De historische wandeling doorheen Ramsdonk werd officieel ingehuldigd op zondag 13 april 2008 in het kader van Erfgoeddag. Foto’s en tekst: Emile Van Ranst v.u.: Diane Van der Aa, Kerkstraat 24, 1880 Kapelle-op-den-Bos, gc de oude pastorie
Sinte Marten is sóó koud Geef ons ‘n turf of ‘n hout! Of ‘n vuilnisvaatje Dan ben ge m’ en beste maatje… Merten met z’n blote ermen Sinte Merten bisschop Den roem van onzen lande: Dat wij met zulke fakkel lopen En is voor ons geen schande! Ramsdonk in het verleden en het heden Door H. Van de Ven
10. Stichelaarshoeve In de Stichelaarstraat vinden we de Stichelaarshoeve waarvan de oude woning volledig door nieuwbouw is vervangen. Naast de ingangspoort zien we verschillende data van verbouwingen.
Hier boerde en woonde een ganse tijd de gewezen burgemeester Lodewijk Goossens. Hij droeg de sjerp van 1921 tot 1939. De velden recht tegenover de gebouwen geven een zicht op de kasteeldreef. Deze Beukendreef werd aangeplant in 1866 ter gelegenheid van de geboorte van de vader van de echtgenoot van de huidige Baronnes.
De heerlijkheden werden opgeheven tijdens de Franse Revolutie. Deze heerlijkheden waren omwald en moeten wel een belangrijke rol gespeeld hebben in de geschiedenis van onze contreien. Drie van de vier heerlijkheden zijn relatief goed bewaard gebleven. Het Hof te Lierde werd helemaal gesloopt en het domein met nieuwe woning is privaat bezit en helemaal aan het oog van de wandelaar ontrokken. Nog een woord over de oorsprong van de naam Ramsdonk. Het is een samenvoeging van twee woorden nl. Rhamus = Raaf en dung. Dung heeft volgens sommigen de betekenis “bos” en voor anderen betekent het “hoge bodembult”. Laten we het houden bij het eerste “Rhamusdung” of “Ravenbos”. Zo werd de huidige schrijfwijze afgeleid of vervormd als volgt: 1147 Ramesdunk 1427 Raensdonck 1443 Raemdonck 1761 Ramsdonck 1817 Ramsdonk Veel wandelplezier!
Op het perceel vlak voor werden vroeger meerdere jaren na mekaar paardenwedrennen georganiseerd. Ook “het Landbouwleerpad” startte aan deze hoeve in de Stichelaarstraat. Twee borden zijn daar nog de stille getuigen van. Zes andere werden verwijderd na dat ze tot tweemaal toe met vandalen te maken hadden. * HEERLIJKHEID = bepaald grondgebied dat onderworpen was aan het gezag van een aanzienlijk persoon, meestal van adel of behorend tot het ridderschap. De Heer van de heerlijkheid mocht recht spreken in zijn gebied, alsook bepaalde belastingen heffen te zijnen bate.
9. Kasteel Van Houtem 1. De Sint-Martinuskerk Er bestond in Ramsdonk zonder twijfel al een stenen kerkgebouw in de 13e eeuw. Deze kerk was op het einde van de 16e eeuw helemaal vervallen en werd in 1610 herbouwd. De toren, die oorspronkelijk van hout was, werd in 1538 in steen opgetrokken. De volgende eeuwen spaarden de kerk niet. Brand, storm en plunderingen teisterden het gebouw in deze zeer woelige periode en in 1836, na de Franse tijd, werd de kerk volledig herbouwd. Toen werd ook de toren, die ondertussen scheefgezakt was, rechtgezet. Dat was een ingreep die stof deed opwaaien, tot in Brussel toe. “Le Journal de Bruxelles” wijdde er zelfs een artikel aan. Dit huidige kerkgebouw wordt omschreven als: “Ingebouwde gotische Westertoren en neoclassicistische zaalkerk van vier vakken met noord- en zuidkapellen en rechthoekige koor van één vak, binnenin uitlopend op een driezijdige absis.”
Het Kerkmeubilair:
Van het oorspronkelijke kerkmeubilair is door al die verwoestingen weinig bewaard.
Het bekijken waard zijn evenwel: HET HOOGALTAAR: DE PREEKSTOEL: DE BIECHTSTOELEN: GLASRAMEN IN HET KOOR:
(1613) in barokstijl met draaitabernakelluit 1739. midden 18e eeuw Louis XV-stijl in 1739 bij de Jezuieten in Brussel tweedehands aangekocht. geplaatst door pastoor Caudron (begin 20e eeuw) en bekostigd door familieleden van hem
In de kerk vinden we ook enkele grafstenen. De meest opvallende is wel die van Domicilia Constantia Catherina van Beughem, achterkleindochter van niemand minder dan P.P. Rubens. De steen zelf is op dit ogenblik niet zichtbaar, hij ligt verborgen onder het houten verhoog waarop het altaar staat.
Op weg rond het park passeert men een eerste grote metalenpoort (in de volksmond de zwarte poort) met een linde dreef voor, als toegang naar het bos vanuit de Notenstraat. Deze poort evenals de inrijpoort en het hek daarnaast die toegang geven tot het kasteel zijn afkomstig van de Warande te Brussel. Ze werden er met de vrijheidsstrijd van 1830 beschadigd en in 1832 door de stad verkocht. In 1835 werden ze hersteld en gebruikt in Ramsdonk. De naam van de heerlijkheid “Van Houtem“ werd waarschijnlijk ontleend aan een zeer oude adellijke familie aan wie het kasteel in het verleden ook behoorde. In 1180 worden er reeds bewoners vernoemd. Het waren de ridders Balduinus en Johannes van Ramesdonk. De familie de Meester kwam in 1878 in het bezit van het goed dat ze aankochten (of ruilden) van een bloedverwant Henri-Joeph de Beughem—de Houtem. De ingangspoort voor de binnenkoer van het kasteel, met twee torentjes geflankeerd, is door Emmanuel de Meester gebouwd omstreeks 1932. De huidige bewoner, baronnes Monique-Marie-Joseph-Madeleine van de Werve—de Schilde is in 1905 op 20 oktober geboren en is reeds als eeuweling gevierd. Ze is weduwe van wijlen baron Leopold-Marie-Joseph-Ghislain de Meester. Het gezin telt 8 kinderen. Met deze wandeling is er geen toegang tot het private terrein van het kasteel.
8. Hof Berenbroeck Op de hoek bij het park van het kasteel Van Houtem vinden we de omwalde hoeve genaamd naar de eerste bewoner, “Walter de Berenbroeck”. Het Hof Berenbroek was in het verleden één van de vier heerlijkheden van Ramsdonk en heeft tot op heden nog omwalde gebouwen die in de loop van de tijd wel van uitzicht zijn veranderd. De putten werden vroeger gebruikt als rootputten voor het vlas, wat de huidige eigenaar met eigen ogen nog heeft zien gebeuren. De hoeve die in vroegere tijden als versterking en controlepost dienst deed, kende in 1987 in totaal na 540 jaar geschiedenis (start 1447), 27 eigenaars die in totaal 7 families vertegenwoordigden. Per eigenaar is dit gemiddeld 20 jaar bezit. ► voor de familie Le Cocq gaat dit over 220 jaar familiebezit van Berenbroeck ► voor de familie Van Beughem gaat dit over 84 jaar ► voor de familie de Meester gaat dit over 109 jaar Ferdinand – Joseph de Beughem nam het goed over op 19 april 1781. Hij huwde met zijn nicht Jeanne-Marie de Beughem (Hof Berenbroeck) en bezat het kasteel van Houtem. Sinds dan behoorde Berenbroeck verder aan de eigenaars van het kasteel van Houtem. Na het overlijden van Baron Leopold M.J.G. de Meester gaan de erfgenamen over tot de verkoop van het Hof Berenbroeck aan Emile Van Ranst en zijn echtgenote Maria Plaskie dit op 16 februari 1987. Als zoon en in bedrijfsopvolging van Jozef Van Ranst (huurder van 26 december 1936) is deze reeds huurder sinds 26 december 1965. Hun gezin telt vijf kinderen. Vandaag is het een zone vreemd bedrijf (landbouwbedrijf in parkgebied) en is er geen veestapel meer. Eerder was het een melkveebedrijf, in vroegere tijden een gemengd bedrijf met akkerbouw en veeteelt.
2. De maalderij Deze begon slechts te werken in 1920 naast de toenmalige melkerij. Die was er ook maar van omstreeks 1900. We kunnen moeilijk spreken van een oud monument alhoewel het huis nog goed oogt (bekijk de datum in de voorgevel).
3. De Lourdesgrot en de oorlogsklok In de Grotstraat vinden we de toegang tot de grot van Onze-LieveVrouw van Lourdes. Dit groen en tot gebed stemmende oord is een initiatief geweest van wijlen pastoor Caudron en werd opgericht in 1912. De grot zelf is opgebouwd met rotsstenen, aangekocht in een steengroeve in de nabijheid van de abdij van Maredsous. De stenen werden per spoor vervoerd tot Kapelle-op-den-Bos en door bereidwillige boeren met paard en kar ter plaatse gevoerd. Verder bezit deze bidplaats een kruisweg van 13 staties en een kalvarieberg. Een pittoresk klokkentorentje achter de afsluiting bewaart de oorlogsklok. Toen de kerkklokken door de Duitsers waren weggenomen, besloot “Jef van Preiters” (Jozef de Wachter) zelf een klok te maken. Dit lukte hem uitstekend ondanks ersatzmaterialen zoals trommelremmen van auto’s enz. In 1944 was ze klaar en tot juni 1966 heeft ze haar roepklank over Ramsdonk uitgegalmd. In 1976 werd ze in de tuin van de pastorie naast de grot opgehangen tijdens een huldiging van verdienstelijke mensen van deze grot.
4. De pastorie 6. Leireke en de Baanwachtershuisjes Van het kerkhof nemen we even richting gemeenteplein en komen aan de prachtige ingangspoort van de mooie in 1900 geklasseerde pastorie. De toegangspoort is een “Korfboom inrijpoort” en dateert van 1683. De pastorie, zoals men duidelijk aan de zijgevels kan opmerken, is in twee fasen gebouwd. Het oudste gedeelte dateert van 1639, zoals door bouwankers in de voorgevel is aangeduid. Men mag besluiten dat het een gebouw is van uitzonderlijke schoonheid, uitgevoerd in “Brabantse bouwstijl” dat zeker aandacht verdient. De binnenvertrekken bevatten talrijke kunstschatten. Onder de voornaamste: • Houten O.L. Vrouwbeeld, 18e eeuw • Arduinen renaissanceschouw • Een doek van een leerling van Anton Van Dijck (zeer oude kopij: voorstellend St. Maarten)
•
+/- 6 wandschilderingen op doek uit de 18e eeuw (Een van de taferelen is duidelijk herkenbaar: een zicht op Antwerpen vanaf St. Anneke.)
5. Het Hof Van Lier In 1372 was er reeds een P. van Lier eigenaar van het Hof. Vanuit de Dreefstraat verraadt nog weinig de vroegere ligging van het Hof van Lier. Dit hof was ook een heerlijkheid en nog van oudere oorsprong dan het Hof ten Bos en Berenbroeck. Zijn ligging was ook zeer strategisch aan de kruising van de St.- Niklaasbeek en de Heirweg AsseMechelen. Om het belang van deze hoeve aan te geven: er was in het verleden een huiskapel en dat was er alleen maar in zeer voorname hoven. In 1963 verkocht mevr. Genevieve de la Hamayde het dan totaal vervallen goed aan de familie Peeters. De wallen zijn nog steeds dezelfde gebleven.
Terug in de Bormstraat komen we wat verder aan het eerste verbouwde huisje van de overwachter (routehuisje). We nemen de oude bedding van de spoorlijn “Aalst-Boom-Antwerpen”.
Vanaf 1878 werd er gestart met het aanleggen van deze spoorweg. Op 8 juni 1881 stoomde het treintje, dat met de naam “Leireken” de geschiedenis zou ingaan na 71 jaar, er van het ene “Routehuisje” naar het andere… Voor de naam zijn er drie verklaringen over de oorsprong: 1. Leireken zou de naam geweest zijn van een trouw abonnee die te Opwijk woonde. 2. Velen menen dat het een vervorming is van de naam “Hilaire”, de naam van de machinist die jarenlang de lijn bediende. 3. Anderen beweren dat het treinstel een echt sukkeleireken was, en inderdaad, soms was zijn snelheid niet hoger dan 5 à 10 km per uur. We volgen zelf de bedding tussen weiden en velden, bosjes en beekjes en de stille verlatenheid waardoor tot 1952 “Leireken” stoomde. 7. Molenhoek Aangekomen aan het “Hof Ter Molen” zijn we op de plaats waar tot in 1914 een windmolen stond die toen in brand gestoken werd door een Duitse soldaat. Het was een graanmolen die op een belt stond. In 1643 moet hij opgericht zijn en hij heeft +/- 270 jaar het graan van heel de omgeving gemalen. Van heropbouwen na de brand was geen sprake meer, gezien de vergevorderde mechanisatie.
