Oktober 2006
Dit is een uitgave van het Ministerie van Justitie
De Handhavingskrant In deze krant:
De toezichtparadox Al enkele weken is de Probo Koala groot nieuws. Het schip dumpte milieugevaarlijke verontwaardiging is groot – en terecht. Er is uit
Servicecentrum fungeert als ‘eerstelijnshulp’
kostenoverwegingen een loopje genomen met
Nieuw Servicecentrum Handhaving gaat
maatschappelijk verantwoord ondernemen.
een belangrijke intermediaire functie
Logisch dat veel betrokkenen zich afvragen of
vervullen bij het leggen van contacten
het schip – toen het begin juli de Amsterdamse
tussen decentrale overheden onderling en
haven aandeed – niet had kunnen en moeten
tussen centrale en decentrale overheden.
stoffen in Ivoorkust, met fatale gevolgen. De
worden tegengehouden. De onderzoeken die een antwoord daarop moeten geven, zijn in volle gang. Maar de Probo Koala-kwestie illustreert – behalve de noodzaak fundamenteel te doordenken hoe het rijke Westen met zijn afval moet omgaan – nog iets anders: het bestaan van een ‘handhavingsparadox’.
2
Die komt erop neer dat enerzijds wordt geklaagd over te hoge toezichtlasten, maar als iets misgaat, wordt gewezen op tekortschietend toezicht. Dat is zo bij de Probo Koala en dat was zo bij eerdere calamiteiten. Voor handhavers is
Samenwerkende hulpdiensten: brandweer, politie, reddingswerkers en ambulancepersoneel.
Handhaven met gevoel voor de stad
deze dubbele boodschap lastig en tegelijk
Den Haag kent een voor Nederland
uitdagend. Onze samenleving verwacht dat we
unieke, integrale wijkaanpak. Volgens
‘Ondersteuning bij handhaving duurzaam organiseren’
daarmee kunnen omgaan. Het dwingt in mijn ogen tot het zoeken van evenwicht tussen streng handhavend optreden waar nodig en opereren op basis van vertrouwen waar mogelijk. Cruciaal daarbij is dat de handhavende diensten over en weer informatie en deskundigheid delen en gezamenlijk optrekken. Dat leidt niet
wethouder Marnix Norder wacht de gemeente dan ook niet totdat een wijk verloedert.
Directeur-generaal Hans van der Vlist (Ministerie van Justitie) over de toekomst van Handhaving in Nederland.
alleen tot minder toezichtlast bij bedrijven en instellingen, maar ook tot hogere kwaliteit. Het project Eenduidig toezicht dat onder leiding van
“Afgelopen jaren is er hard getrokken aan de professionalisering van de handhaving.
minister Nicolaï wordt uitgevoerd, is daarop
Het onderwerp is bestuurlijk goed op de agenda gezet, maar je kunt niet zeggen dat we al klaar zijn.
gericht. Het zal de handhavingsparadox niet
Ik denk dat de kwaliteit nog behoorlijk kan verbeteren en dat we voortdurend aan de kwaliteit
helemaal oplossen. Maar een flink stuk
moeten blijven werken, om zo de effectiviteit van de handhaving te vergroten. Het blijft nodig om
verminderen is al een hele stap in de goede
de handhavers in gemeenten en bij provincies daarbij te helpen. Ik vind het belangrijk om die
richting.
ondersteuning vanuit het Ministerie van Justitie te blijven geven, vanwege de algemene verantwoor-
9
delijkheid die de minister van Justitie heeft om de kwaliteit van de handhaving te bevorderen.”
‘Strijdige Regels’ helpt onlogische regels de wereld uit
Marjanne Sint is Secretaris-generaal van VROM
“Om handhaving verder op de kaart te zetten blijven programma’s als Handhaven met Effect de
Het project ‘Strijdige regels’ gaat een
en is voorzitter Taskforce Eenduidig Toezicht.
komende jaren nodig. Maar zulke stimuleringsprogramma’s zijn geen doel op zich; als de aandacht
einde maken aan overvloedige
voor handhaving overal is doorgedrongen, is stimulans niet meer nodig.
en onduidelijke regelgeving.
Wel denk ik dat er altijd ondersteuning nodig is voor gemeenten, maar dat hoeft niet per se vanuit
Projectleider Patrick Ooms legt uit hoe.
Marjanne Sint
fe c t f e n e v a h Ha nd
e n k o m st S ta rt b ij e ff e c t en met E H a n d h av
ave et Hand h S c o re n m
het Rijk te komen. Uiteindelijk kunnen decentrale overheden dat ook met elkaar organiseren. Van gemeenten kan echter niet verwacht worden dat ze zelf alle kennis in huis hebben. Justitie doet
n
veel aan onderzoek en kennisontwikkeling. Het toegankelijk maken van die kennis is één van de speerpunten van het nieuwe Servicecentrum Handhaving dat op 1 november van start gaat. Gemeenten, provincies, inspectiediensten en andere overheidsorganisaties kunnen een beroep doen
met
7 n ov. , d in sd a g Den Haag n ov. a a n d a g 13 Zwo ll e, m a g 15 n ov. n , wo e n sd Ei n d h ove
na ku nt u ac hter pa gi ar t op de ka uw ke uze. rd n oo va tw st M et de an bi je en ko m de or vo ijven zi ch in sc hr
op dit servicecentrum voor praktische ondersteuning bij de ontwikkeling en uitvoering van hun handhavingsbeleid. Van lieverlee kan het Servicecentrum Handhaving uitgroeien tot het centrale informatiepunt voor handhaving. Als handhavers de weg ernaartoe eenmaal hebben gevonden, dan kan het servicecentrum de stimulering door middel van speciale programma’s overbodig maken. Vervolg op pagina 2 >>
10
Oktober 2006
Daarom is het belangrijk dat gemeenten en
loopt, en uit dat onderzoek kunnen nieuwe
provincies zelf de thema’s aandragen waarvan
thema’s voortkomen. Maar decentrale
zij het vinden dat er nog verdere professionali-
overheden kunnen zelf ook thema’s aandragen,
sering voor nodig is. Op dit moment richt de
waardoor het aanbod van het servicecentrum
aandacht zich op de sectoren veiligheid,
bepaald gaat worden door de vraag van de
ruimtelijke ordening, milieu en prostitutie.
klanten.”
Daarnaast gaan wij onderzoeken op welke terreinen de samenwerking tussen verschil-
“Wat ik goed vind aan de regionale bijeenkom-
lende overheden bij de handhaving wel en niet
sten van Handhaven met Effect? Het zijn geen massale congressen, waardoor deskundigen en bezoekers dieper op de problematiek in kunnen gaan. Ik hoop dat de mensen de gelegenheid benutten om goed aan te geven waar hun behoeften liggen. Want het zijn de vragen uit de praktijk waarop het Servicecentrum Handhaving antwoord wil geven. Als gemeenten en provincies met goede vragen komen, kan het servicecentrum ook goed invulling geven aan het doel waarvoor het in het leven is
Handhaven effect
<< Vervolg van pagina 1
Kom naar de Startbijeenkomst Handhaven met Effect
Scoren met Handhaven Het Rijk blijft professionalisering handhaving ondersteunen
met
geroepen: gemeenten en provincies blijvend
Den Haag, dinsdag 7 november 2006, 12.00 – 17.00 uur World Forum Convention Center
(Churchillplein 10)
Zwolle, maandag 13 november 2006, 12.00 – 17.00 uur Nieuwe Buitensociëteit
(Stationsplein 1)
Eindhoven, woensdag 15 november 2006, 12.00 – 17.00 uur Dorint Sofitel Cocagne
(Vestdijk 47)
Kijk voor meer informatie en inschrijving op: www.justitie.nl/rechtshandhaving
ondersteunen en er zo voor zorgen dat regels beter worden nageleefd.” Hans van der Vlist
Of vul de antwoordkaart in op de achterzijde.
Directeur-generaal Ministerie van Justitie
Nieuw Servicecentrum Handhaving groeibriljant voor handhavend Nederland Voor de ondersteuning van bestuurders en ambtenaren van gemeenten, provincies en waterschappen bij het opstellen en uitvoeren van handhavingsbeleid, start in november het servicecentrum Handhaving. Het Servicecentrum Handhaving is nu een initiatief van het Ministerie van Justitie. In de toekomst ligt het in de lijn der verwachting dat meerdere ministeries zich zullen aansluiten. Ook VNG, IPO en de Unie van Waterschappen hebben interesse getoond. Kwartiermaker/projectleider voor het servicecentrum wordt Yolanda van Setten. Het Servicecentrum Handhaving zal gaan
een andere instantie. Achter het service-
overheden. “We willen kennis die bij over-
meent zij dat het Servicecentrum Hand-
fungeren als ‘een eerstelijnshulp’ waar men
centrum ligt een enorm reservoir van kennis,
heden zelf berust, bijeenbrengen en weer
having zal voorzien in een grote behoefte.
met elke vraag over handhaving terechtkan,
bijvoorbeeld het LIM als het gaat om milieu-
uitzetten, onder andere via het netwerk van
“De afgelopen jaren zijn met het maken van
via e-mail of telefoon. “Voor de beantwoording
handhaving.”
handhavingsregisseurs in Nederland. Om
handhavingsprogramma’s alom de eerste
van vragen hebben we verschillende mogelijk-
gebruik te maken van de kennis die er is in
stappen gezet naar professionalisering. Nu
heden”, legt Yolanda van Setten uit. “Veel
Elkaar helpen
het land gaan we op de website een commu-
staat men voor een soort vervolgslag om dat
informatie zal te vinden zijn op onze website.
Als het aan Yolanda van Setten ligt krijgt het
nity openen waar men vragen kan stellen,
tastbaarder en concreter te maken.” Tijdens de
Mocht men daar nog geen antwoord vinden,
Servicecentrum Handhaving een belangrijke
die anderen dan beantwoorden. Het is echt
regionale bijeenkomsten van Handhaven met
dan kan men bellen of mailen met ons
intermediaire functie bij het leggen van
fantastisch als overheden elkaar zo kunnen
Effect zal Yolanda van Setten uitleggen wat
Servicecentrum Handhaving. Wij helpen dan
contacten tussen decentrale overheden
gaan helpen.” Van Setten vervolgt:
het nieuwe Servicecentrum Handhaving kan
verder. Eventueel verwijzen wij ook door naar
onderling en tussen centrale en decentrale
“Het Servicecentrum Handhaving wordt een
betekenen voor handhavend Nederland.
groeibriljant. We beginnen bescheiden, het is
“Centraal in de workshop staan de wensen en
de bedoeling dat de dienstverlening vooral
verwachtingen van onze toekomstige afnemers:
onder invloed van de vraag en wensen van de
de bestuurders en ambtenaren.”
gebruikers naar z’n uiteindelijke vorm groeit. Mijn verwachting is dat in het begin het
Voor meer informatie:
vooral een documentatiecentrum zal zijn.
Kijk voor de laatste stand van zaken over het
We zullen de producten zoals handreikingen,
Servicecentrum Handhaving op de website
brochures en best practices aanbieden,
www.justitie.nl/rechtshandhaving.
die zijn ontwikkeld door Handhaven op Niveau
Zodra deze klaar is wordt u automatisch
en andere programma’s.”
doorgeleid naar de nieuwe website van het Servicecentrum Handhaving.
Afnemers centraal Yolanda van Setten heeft een jarenlange
Ministerie van Justitie
ervaring in de handhavingswereld. Zij heeft zich
Programmabureau Handhaven met Effect
volledig gespecialiseerd op het gebied van
T: (070) 370 77 82
handhaving. Vanuit deze praktijkervaring
Dit is een uitgave van het Ministerie van Justitie
Integrale wijkaanpak:
Handhaven met gevoel voor de stad In Den Haag gebeurt de handhaving onder meer door een voor Nederland unieke, integrale wijkaanpak. De gemeente wacht niet totdat een wijk verloedert. “Wij denken dat het minder kostbaar is om wijken weer leefbaar te maken, als ze nog net een voldoende hebben”, zegt wethouder Marnix Norder. Buurtbewoners juichen de aanpak toe. leuke en goede straten tussen, maar ook
having, maar gaan door totdat het probleem
aan de ontmanteling van een wietplantage –
stukken waar de eerste junks opdoemen. Juist
verdwenen is.”
te verhalen op de overtreder. “Je moet
daarom hebben we ze geselecteerd”, vertelt
malafide figuren raken waar je ze het hardst
Norder. “Je moet niet wachten totdat het kalf
Bewoners
treft en dat is in de portemonnee”, stelt Norder,
zo’n beetje verdronken is. Omdat ze nog net
De integrale wijkaanpak loopt goed, volgens
die verwacht met een beter gevulde gereed-
een voldoende hebben, denken wij dat het toch
Norder. “We zijn een klein jaar bezig, twee-
schapskist veel effectiever te kunnen handha-
minder arbeidsintensief en minder kostbaar is
derde van de woningen hebben we gehad. We
ven. “De rijksoverheid trekt er ook hard aan en
om zulke wijken weer leefbaarder te maken,
halen er ontzettend veel uit wat niet in orde is.
eenderde is al voor elkaar, maar we hebben
dan wanneer je wacht tot ze echt diep zijn
Er zijn bijvoorbeeld duizend uitkeringsgerech-
nog tweederde te gaan.”
weggezakt.”
tigden gecontroleerd, waarbij in de helft van de gevallen een overtreding werd geconstateerd.
Handhaven met Effect
Marnix Norder: “Doorgaan tot het probleem verdwenen is.”
Huisbezoek
Ook hebben we 16 hennepplantages opgerold.”
Op 7 november opent burgemeester Wim
Huis aan huis worden de wijken doorgekamd
Buurtbewoners juichen de aanpak toe. “Ik ben
Deetman (Den Haag) de startbijeenkomst van
Bij zijn aantreden twee jaar geleden maakte de
op alle aspecten die in een pand kunnen
een paar keer bij een actie aanwezig geweest.
Handhaven met Effect in Den Haag. Wethouder
Haagse wethouder Marnix Norder handhaving
spelen. Brandveiligheid, wietplantages,
Iedereen vindt het fantastisch. Dit had je
Marnix Norder zal een inhoudelijke toelichting
tot één van zijn speerpunten. “Het college
uitkeringsfraude, overbewoning, illegale
twintig jaar eerder moeten doen, zeggen ze. Ze
geven over de Haagse ervaring. Hij zal
maakt zich hard voor een leefbare en veilige
kamerverhuur, openbare veiligheid. Naast
zien dat het effect heeft. De wijk wordt er beter
vertellen dat de handhaver ook maatschappe-
stad waar het voor iedereen prettig wonen is”,
woningen worden ook milieu- en horecabedrij-
van, want de rotzooimakers komen niet terug.”
lijke afwegingen moet kunnen maken. “Het
zegt hij, “en dat kun je alleen maar bereiken
ven gecontroleerd. Niet dat er aan elke deur
met goede handhaving.”
wordt aangebeld, de eerste check is puur
Gereedschapskist
ene kant streng moet zijn en aan de andere
ingewikkelde van handhaving is dat je aan de
administratief. Door koppeling van bestanden
Voor de uitvoering van de handhaving benut de
kant gevoel moet hebben voor de stad. Je kunt
Integrale wijkaanpak
van de betrokken diensten en instanties,
gemeente werkelijk alle regels en wetten die
niet alleen maar bonnen uitdelen, zoals in het
Eind vorig jaar startte Den Haag met een voor
ontstaat per huisnummer een beeld van de
er zijn. “Maar”, vervolgt Norder, “we lopen ook
verkeer. Daarom moet je het handhaven zelf
Nederland unieke wijkaanpak waarbij wijken
situatie. Is er sprake of vermoeden van een
tegen dingen aan waarvan we zeggen: dat
niet tot hoogste doel verheffen, maar de
integraal worden doorgelicht. Begonnen werd
illegale situatie, dan volgt huisbezoek. Norder:
moet op rijksniveau anders worden geregeld,
leefbaarheid. Met andere woorden: weten
in de wijken Rustenburg Oostbroek en het
“Van elke 10 panden die je administratief
anders blijft het dweilen met de kraan open. In
waarom je handhaaft.”
Regentesse- en Valkenboskwartier. In totaal
controleert, zijn er 9 in orde. Daar hoef je dus
onze gereedschapskist missen we nogal wat
staan hier zo’n 24.000 panden – woningen en
niet op huisbezoek. Maar bij die ene wel.
om snel en effectief te kunnen optreden.” Hoog
Voor meer informatie:
bedrijfspanden – die stuk voor stuk worden
Afhankelijk van het soort probleem dat je
op Norders verlanglijstje staat de bestuurlijke
Secretariaat Bouw en Wonen
bekeken. “Voor leefbaarheid zou je deze wijken
tegenkomt, gaat er een integraal team op
boete en ook wil hij meer mogelijkheden
Neeltje Otto en Ilona Moeksis
een 6 plus geven als rapportcijfer. Er zitten
af. We laten het niet bij inspectie en hand
hebben om de kosten van handhaving – denk
T: (070) 353 28 52
Oktober 2006
Wethouder Eindhoven Marriët Mittendorff:
‘Een geïntegreerde aanpak werkt’ Qua niveau van handhaven, ligt de lat hoog in Eindhoven. Oud-burgemeester Rein Welschen was immers jarenlang voorzitter van het programma Handhaven op Niveau. Inmiddels ligt de portefeuille veiligheid en handhaving bij wethouder en loco-burgemeester Marriët Mittendorff. Hoe gaat zij ermee om?
Binnen de gemeente Eindhoven gebeurt volgens
zijn in de praktijk niet werkbaar. Waar ik onlangs
ontstaan. Bijvoorbeeld ten aanzien van de
naar een integrale aanpak bij het handhaven.
Marriët Mittendorff momenteel veel rondom
zelf bijvoorbeeld tegen strijdige regelgeving
pedagogische aanpak. Dat is heel frustrerend.”
Mittendorff: “We hebben inmiddels veel geleerd
handhaving. Sinds het aantreden van het nieuwe
aanliep, was bij de bouw van wat wij in
College van B&W in april ligt de portefeuille
Eindhoven een spilcentrum noemen. Dit zijn
Samenwerking
de brandweer, bijvoorbeeld, gaan we met alle
veiligheid en handhaving in één hand. “Tot voor
centra waarin een peuterspeelzaal, kinderdag-
Eindhoven heeft sinds de start van het voorma-
betrokken partijen kijken wat er nodig is. Op die
kort waren portefeuilles als milieu, externe
verblijf en basisschool samengaan. Bij een
lige programma Handhaven op Niveau in 2000
manier kunnen we ter plekke bekijken wat wel
veiligheid, spoorwegen en bouw zowel bestuur-
concept als een spilcentrum weet je bij de start
een voortrekkersrol gevoerd op het gebied van
en niet vereist is. Dat werkt het handigst. Ook
lijk als organisatorisch gespreid. De eerste stap
niet precies waar je aan begint. Er komt veel op
handhaven. Dat had veel te maken met
werken we hier in Eindhoven sinds anderhalf jaar
om dat logischer te organiseren is dat we in het
je af en je loopt tegen veel belemmeringen aan.
voormalig burgemeester Rein Welschen, die ook
met veel succes met een zogenoemd BITE-team.
coalitieakkoord hebben geregeld dat alles bij één
Zo kwamen we er ook achter dat er redelijk
voorzitter was van de Stuurgroep Handhaven op
BITE staat voor Bestuurlijke Interventie Team
wethouder ligt. Het voordeel daarvan is dat de
vreemde regels blijken te bestaan vanuit
Niveau. Net als Welschen streeft ook Mittendorff
Eindhoven. Zo’n team bestaat uit gemeentelijke
geïntegreerde aanpak meer tot zijn recht komt.
bouwbesluit, arbowetgeving, de Keuringswet
diensten en partners in de stad. Hun doel is het
Op dit moment zijn we bezig ook de organisatie
van waren en verzekeringsmaatschappijen. Als je
aanpakken van overlastsituaties in de stad. Bij
te veranderen. Daarbij streven we naar
een voorziening wilt bouwen als een spilcen-
een grote stad als Eindhoven horen nu eenmaal
één entiteit voor regelgeving, toezicht en
trum, komen al die regels bij elkaar en krijg je de
grootstedelijke problemen als drugsverslaafden,
handhaving.”
vreemdste toestanden. Want voor peuters moet
zwervers en geweld. Leidt dit tot overlast of
de deurklink laag bevestigd zijn, maar voor basis-
onveiligheid, dan lost het Bestuurlijk Interventie
Vereenvoudiging regels
schoolleerlingen juist weer hoog. En dat allemaal
Team Eindhoven het probleem direct op. En die
Om de noodzaak van toezicht op de handhaving
in dezelfde ruimte. Dat gaat dus niet werken.
geïntegreerde aanpak werkt. Kijk, handhaven is
te verlichten, wordt in Eindhoven hard gewerkt
Uiteindelijk werd dit ook door de ministeries
toch iets wat je met elkaar doet.”
aan het verminderen van het aantal regels.
herkend en erkend en konden we een stap
Volgens Mittendorff is dat geen overbodige luxe.
verder zetten. Wat jammer is, is dat als je
Voor meer informatie:
“We moeten alert blijven en professioneler
gevechten rondom de bouw gewonnen hebt,
Secretariaat Gemeente Eindhoven
worden”, aldus de wethouder. Sommige regels
op andere plaatsen weer nieuwe problemen
van het verleden. Bij verbruiksvergunningen van
T: (040) 238 21 27 Verbruiksvergunningen: met alle betrokken partijen kijken wat er nodig is.
Burgemeester van Zwolle Henk Jan Meijer:
‘Van binnen naar buiten werken’ In Zwolle is de afgelopen jaren hard gewerkt aan de professionalisering van de handhaving. Toch kan het volgens burgemeester Henk Jan Meijer nog steeds beter.
voor het aantal toegestane decibellen, hebben
haalbaarheid van bepaalde regelgeving. Over
we de regelgeving wat aangepast.”
de handhaafbaarheid van bepaalde regelgeving zou volgens hem meer kunnen worden
Communicatie
nagedacht. Meijer: “Kijk, veel regels zijn
Meijer raadt handhavers in het kader van Hand-
Rondom het wereldkampioenschap voetbal van
bij kamerbewoners. Net als bij de horeca
opgesteld met goede bedoelingen, maar ik
haven met Effect aan vooral van binnen naar
afgelopen zomer werd de horeca van Zwolle
organiseren we voor die doelgroep voorlich-
weet niet of er wel altijd kritisch wordt gekeken
buiten te werken. Daarnaast acht hij zeer veel
grondig en integraal gecontroleerd. Henk Jan
tingsbijeenkomsten. Ik weet zelf uit mijn
naar de gemeentelijke realiteit. Sommige
belang aan een goede communicatie met
Meijer was niet blij met de uitkomst van die
studententijd dat ik al blij was als ik een goede
regelgeving is ronduit tegenstrijdig of verko-
burgers. Meijer: “Ik bedoel met van binnen naar
controle. Meijer: “Met name de brandveiligheid
kamer had en niet direct naar de brandveilig-
kerd. Vaak komt die tegenstrijdigheid pas op
buiten werken dat je allereerst je processen
viel me erg tegen. Veel van de oranje versiering
heid van die kamer keek. Maar kamerbewoners
gemeentelijk niveau aan het licht. En dan blijkt
goed op orde hebt. Dat betekent dat je er eerst
voldeed bijvoorbeeld niet aan de eisen die wij
moeten hun verhuurders toch op de huid zitten
de klacht van een burger lang niet altijd
voor zorgt dat je voldoende capaciteit en profes-
daar aan stellen. Ook nooduitgangen bleken
om de brandveiligheid op orde te hebben.
ongegrond. Bepaalde regelgeving werkt dan
sionaliteit in huis hebt. Vanuit die professionali-
vaak geblokkeerd, zodat mensen niet weg
Die eigen verantwoordelijkheid geldt voor
gewoon niet. Als je daarmee als handhaver
teit kun je doelen stellen en nastreven.
kunnen komen. Ik vind dat zorgelijk. Vooral
iedere burger. Dat betekent dat cafébezoekers
wordt geconfronteerd, moet je kritisch kijken
Vervolgens is het heel belangrijk dat je mensen
omdat ik vind dat ondernemers over een
ook zelf naar een kroegeigenaar kunnen
naar de regel. Alleen als die klopt, kun je
uitlegt wat je beoogt. Als mensen op een terras
zelfregulerend vermogen moeten beschikken.
stappen als de nooduitgang is geblokkeerd.
professioneel handhaven. En soms moet je
met hun stoel een meter achteruit moeten, leg
In het kader van Handhaven met Effect, waarbij
Je moet niet aarzelen om dat te durven
mensen ook tegemoet durven komen. We
ze dan uit dat het voor hun eigen veiligheid is. En
het accent ligt op naleving van de regelgeving,
zeggen.”
hebben in Zwolle bijvoorbeeld jaarlijks een
probeer je daarbij in hun positie te verplaatsen.”
vind ik dat horecaexploitanten zelf verantwoor-
toetrekken, kijkt hij ook kritisch naar de
aantal grote evenementen zoals koninginne
delijk zijn voor de veiligheid in hun zaak.
Tegenstrijdig
nacht, bevrijdingsdag en roze zaterdag. Bij die
Voor meer informatie:
Zeker na Volendam hoort men beter te weten.
Ondanks het feit dat Meijer vindt dat burgers
evenementen stond het aantal decibellen nogal
Secretariaat burgemeester Meijer
Dat besef proberen we ook op gang te brengen
nog te weinig verantwoordelijkheid naar zich
ter sprake. Omdat er weinig draagvlak bleek
T: (038) 498 22 21
Handhaven effect met
Kom naar de Startbijeenkomst Handhaven met Effect
Scoren met Handhaven Het Rijk blijft professionalisering handhaving ondersteunen
Den Haag, dinsdag 7 november 2006, 12.00 - 17.00 uur World Forum Convention Center
(Churchillplein 10)
Zwolle, maandag 13 november 2006, 12.00 - 17.00 uur Nieuwe Buitensociëteit
(Stationsplein 1)
Eindhoven, woensdag 15 november 2006, 12.00 - 17.00 uur Dorint Sofitel Cocagne
(Vestdijk 47)
Voorwoord Onlangs was ik op een congres van de
dat u, als u bij een gemeente, provincie of
Justitiële Informatiedienst. Wat je meestal
waterschap als bestuurder, beleidsambte-
bij congressen als deze ziet, deed zich ook
naar of uitvoerder bij de handhaving bent
nu weer voor: deelnemers die in de pauze
betrokken, van deelname aan één van
en na af loop druk napraten over wat zij bij
deze bijeenkomsten veel kunt opsteken.
de speeches, presentaties en andere on-
Dan denk ik niet alleen aan de interessan-
derdelen van het congres aan indrukken
te informatie die u tijdens een workshop
hebben opgedaan. Maar misschien wel
of een rondetafelgesprek kunt opdoen.
belangrijker is dat je ook ziet dat deelne-
Als ik weer terugdenk aan het congres van
mers met elkaar afspraken maken. Om nader kennis te
de Justitiële Informatiedienst, verheug ik mij ook al op
maken, om ervaringen uit wisselen, om te verkennen
het datingcircuit na af loop. Want de waarde van een
of de één een oplossing voor de ander heeft. Congres-
congres – en dat zal zeker ook voor de drie bijeenkom-
sen als één groot datingcircuit.
sten Handhaven met Effect gelden – zit zeker ook in al die contacten en afspraken die er het gevolg van zijn!
Zoiets verwacht ik ook bij de drie regionale start
Just Stam uitgave van de Handhavingskrant staat geheel in het Directeur Instrumentatie Rechtshandhaving en teken van deze bijeenkomsten. Ik ben ervan overtuigd Rechtspleging, Ministerie van Justitie bijeenkomsten Handhaven met Effect. Deze speciale
www.justitie.nl/rechtshandhaving
De regionale Startbijeenkomsten Handhaven met Effect zijn in opdracht van het Ministerie van Justitie georganiseerd.
Dagprogramma startbijeenkomsten Handhaven met Effect Stel met deze festivalkrant uw dagprogramma voor een van de startbijeenkomsten Handhaven met Effect samen. Tijdens deze bijeenkomsten presenteert het faciliterende programma Handhaven met Effect hoe het u de komende jaren gaat stimuleren en ondersteunen bij het voeren van een effectief handhavingsbeleid.
Dagprogramma Den Haag
Dagprogramma Zwolle
Dagprogramma Eindhoven
Dinsdag 7 november 2006, 12.00 – 17.00 uur
Maandag 13 november 2006, 12.00 – 17.00 uur
Woensdag 15 november 2006, 12.00 – 17.00 uur
World Forum Convention Center (Churchillplein 10)
Nieuwe Buitensociëteit (Stationsplein 1)
Dorint Sofitel Cocagne (Vestdijk 47)
12.00 – 13.00 uur
12.00 – 13.00 uur
12.00 – 13.00 uur
Ontvangst met lunch en informatiemarkt
Ontvangst met lunch en informatiemarkt
Ontvangst met lunch en informatiemarkt
13.00 – 13.10 uur
13.00 – 13.10 uur
13.00 – 13.10 uur
Opening door burgemeester Wim Deetman (Den Haag)
Opening door burgemeester Henk Jan Meijer (Zwolle)
Opening door wethouder Marriët Mittendorff (Eindhoven)
13.10 – 13.25 uur
13.10 – 13.25 uur
13.10 – 13.25 uur
De toekomst van de handhaving in Nederland door
De toekomst van de handhaving in Nederland door
De toekomst van de handhaving in Nederland door
wethouder Marnix Norder (gemeente Den Haag)
Bas van Stokkom (Rijksuniversiteit Nijmegen)
Rien van Asten (gemeente Eindhoven)
13.25 – 13.45 uur
13.25 – 13.45 uur
13.25 – 13.45 uur
Toelichting Handhaven met Effect en opening Service-
Toelichting Handhaven met Effect en opening Service-
Toelichting Handhaven met Effect en opening Service
centrum Handhaving door Just Stam (directeur DIRR,
centrum Handhaving door Just Stam (directeur DIRR,
centrum Handhaving door Just Stam (directeur DIRR,
Ministerie van Justitie)
Ministerie van Justitie)
Ministerie van Justitie)
14.00 – 14.45 uur
14.00 – 14.45 uur
14.00 – 14.45 uur
Workshopronde 1:
Workshopronde 1:
Workshopronde 1:
1. Servicecentrum Handhaving
1. Servicecentrum Handhaving
1. Servicecentrum Handhaving
2. Analysemodel Tafel van elf en ordeningsmodel
2. Analysemodel Tafel van elf en ordeningsmodel
2. Analysemodel Tafel van elf en ordeningsmodel
Interventiepiramide
Interventiepiramide
Interventiepiramide
3. Programmatisch handhaven: van plan naar uitvoering
3. Programmatisch handhaven: van plan naar uitvoering
3. Programmatisch handhaven: van plan naar uitvoering
4. Project Strijdige regels en Vereenvoudiging
4. Project Strijdige regels en Vereenvoudiging
4. Invoering Omgevingsvergunning
5. Integrale handhaving in Noord-Limburg
vergunningen
vergunningen
5. De psychologie van handhaving
5. Effectieve samenwerking in het Friese buitengebied
6. Programma Eenduidig toezicht
6. Programma Eenduidig toezicht
Rondetafeldiscussie o.l.v. Jacco Boek (Hoofd ERR/ Justitie)
Rondetafeldiscussie o.l.v. Jacco Boek (Hoofd ERR/ Justitie)
Rondetafeldiscussie o.l.v. Jacco Boek (Hoofd ERR/ Justitie)
15.15 – 16.00 uur
15.15 – 16.00 uur
15.15 – 16.00 uur
Workshopronde 2:
Workshopronde 2:
Workshopronde 2
1. Servicecentrum Handhaving
1. Servicecentrum Handhaving
1. Servicecentrum Handhaving
2. Analysemodel Tafel van elf en ordeningsmodel
2. Analysemodel Tafel van elf en ordeningsmodel
2. Analysemodel Tafel van elf en ordeningsmodel
Interventiepiramide
Interventiepiramide
6. Effectmeting door de VROM-Inspectie
Interventiepiramide
3. Integrale handhaving in Noord-Limburg
3. Integrale handhaving in Noord-Limburg
3. Vergunnen is handhaven in de prostitutiebranche
4. Van landelijk naar specifiek: aanpak handhaving
4. Van landelijk naar specifiek: aanpak handhaving
4. Programma Eenduidig toezicht
5. Project Strijdige regels en Vereenvoudiging
woonwagencentra
woonwagencentra
5. Invoering Omgevingsvergunning
5. Invoering Omgevingsvergunning
6. Inzicht in effectief handhaven volgens de
6. Veilig op Straat (VOS) in Lelystad en Dronten
6. Van landelijk naar specifiek: aanpak handhaving
7. Effectmeting volgens de VROM-Inspectie
Rondetafeldiscussie o.l.v. Jacco Boek (Hoofd ERR/ Justitie)
Rondetafeldiscussie o.l.v. Jacco Boek (Hoofd ERR/ Justitie)
Rondetafeldiscussie o.l.v. Jacco Boek (Hoofd ERR/ Justitie)
16.15 – 17.00 uur
16.15 – 17.00 uur
16.15 – 17.00 uur
Videoboodschap en plenaire terugkoppeling workshops
Videoboodschap en plenaire terugkoppeling workshops
Videoboodschap en plenaire terugkoppeling workshops
17.00 – 18.00 uur
17.00 – 18.00 uur
17.00 – 18.00 uur
Borrel
Borrel
Borrel
Algemene Rekenkamer
vergunningen woonwagencentra
Workshopprogramma
startbijeenkomsten Handhaven met Effect
Onderstaand vindt u een korte omschrijving van het workshopprogramma tijdens de startbijeenkomsten Handhaven met Effect. U kunt op de bijeenkomst zelf uw dagprogramma samenstellen.
Servicecentrum Handhaving
welke kwaliteitseisen deze moeten voldoen. Welke stappen
Den Haag (07/11), Zwolle (13/11), Eindhoven (15/11)
moeten decentrale overheden doorlopen voor een effectief en uitvoerbaar handhavingsprogramma, met de juiste prioritei-
In november start het nieuwe Servicecentrum Handhaving
ten en een optimale nalevingstrategie? Patricia Palmen en
voor decentrale overheden. Dit servicecentrum zal bestuurders
Jet van Mourik (Ministerie van Justitie) besteden daarbij aan-
en ambtenaren van decentrale overheden adviseren en onder-
dacht aan de laatste ontwikkelingen.
steunen bij het opstellen en uitvoeren van handhavingsbeleid. Het centrum gaat fungeren als een ‘eerstelijnshulp’ waar men zal projectleider Yolanda van Setten uitleggen wat het service-
Projecten ‘Strijdige regels’ en ‘Vereenvoudiging vergunningen’
centrum gaat betekenen voor handhavend Nederland. Centraal
Den Haag (07/11), Zwolle (13/11), Eindhoven (15/11)
met elke vraag over handhaving terechtkan. In deze workshop
in de workshop staan uw wensen en verwachtingen van de toekomstige dienstverlening. U kunt dus invloed uitoefenen op de
Ondernemers en burgers worden regelmatig geconfronteerd
inrichting van het servicecentrum. Zij wordt op iedere bijeen-
met onduidelijke en conflicterende regelgeving. Het zijn met
komst bijgestaan door een gemeentelijk ‘handhavingsregis-
name ondernemers die zich vaak geen raad weten met onduide-
seur’, uit het netwerk van handhavingsregisseurs.
lijke, onlogische en soms zelfs tegenstrijdige regels en eisen
Burgemeester Deetman opent de Haagse startbijeenkomst.
van gemeenten en rijksoverheid. Het interpreteren, toepassen en handhaven van regels door verschillende overheidsinstan-
toezichtlast met 25 procent: dat is de doelstelling van het pro-
ties moet gelijk zijn. Daarnaast zijn decentrale overheden volop
gramma ‘Eenduidig toezicht’. Het kabinet heeft dit verder ge-
bezig met het toetsen van het nut en de noodzaak van hun ver-
concretiseerd in bijvoorbeeld het beperken van het aantal con-
gunningstelsel. Zij kijken daarbij welke vergunningen kunnen
troles bij mkb-bedrijven tot twee per jaar. Daarnaast is besloten
vervallen of vereenvoudigd worden. De projecten ‘Strijdige re-
om het toezicht vorm te geven vanuit het perspectief van de
De ‘Tafel van elf’ als analysemodel en de ‘Interventiepiramide’
gels’ en ‘Vereenvoudiging vergunningen’ doen er alles aan om
onder toezichtsgestelde: de zogenaamde domeinen. In de
als ordeningsmodel zijn voorbeelden van instrumenten waar-
een einde te maken aan onduidelijke en overvloedige regelge-
workshop ‘Eenduidig toezicht’ wil het programma graag in ge-
mee u uw handhavingsbeleid stevig kunt onderbouwen. Met
ving. Hoe, dat hoort u van de projectleiders Patrick Ooms en
sprek komen met gemeenten en provincies om te kijken op
deze tools kunt u zich een beeld vormen van de mate van nale-
Peter Hootsen (Ministerie van Economische Zaken).
welke manier samenwerking mogelijk is om de toezichtlast
Het gebruik van de ‘Tafel van elf’ en de ‘Interventiepiramide’ Den Haag (07/11), Zwolle (13/11), Eindhoven (15/11)
ving en de motieven van overtreders. Met deze kennis kan naar een geschikte mix van oplossingen worden gezocht. De ‘Interventiepiramide’ toont aan dat decentrale overheden voor de naleving van regels meer middelen ter beschikking hebben dan
te verminderen.
Rondetafeldiscussie:
Integrale handhaving Noord-Limburg Den Haag (07/11), Zwolle (13/11), Eindhoven (15/11)
sancties. Immers, ook voorlichting en advies, overtuiging of
Van 14.00 – 16.00 uur vindt een rondetafeldiscussie plaats over
het aanbrengen van voorzieningen kunnen ertoe leiden dat er
de samenwerking tussen centrale en decentrale overheden en
nageleefd wordt. De internetapplicatie van de ‘Tafel van elf’
tussen decentrale overheden onderling. Een soepele samenwer-
Team Handhaving van de gemeenten Horst aan de Maas,
(iT11) telt inmiddels ruim 500 daadwerkelijke gebruikers.
king moet leiden tot effectieve handhaving. Uw gespreksleider
Meerlo-Wanssum, Sevenum en Venray doet de volledige hand-
In deze workshops maken Wilma Speller, Philip Boer en
is Jacco Boek (Hoofd ERR van het Ministerie van Justitie).
having voor die vier Noord-Limburgse gemeenten sinds 1 april
Ralph Vossen van het Ministerie van Justitie (ERR) gezamenlijk
2005. Het team richt zich op de terreinen van ruimtelijke orde-
met u een iT11-analyse met behulp van mobiele stemkastjes.
ning, bouwen en wonen, milieu, brandveiligheid, gebruiksver-
Programmatisch handhaven: van plan naar uitvoering
Bestraffen, belonen en beïnvloeden: de psychologie van handhaving Den Haag (07/11)
Den Haag (07/11), Zwolle (13/11), Eindhoven (15/11)
gunningen, APV en bijzondere wetten. Team Handhaving heeft met Samenwerking Regio Eindhoven een thematisch ingericht, integraal werkend meerjarenprogramma ontwikkeld. Theo Dieleman en Ruud Steegh van het Team Handhaving vertellen over hun praktijkervaring en discussiëren met u over de effec-
Deze workshop begint met een overzicht van psychologisch on-
ten van integraal en thematisch handhaven voor gemeenten.
Steeds meer decentrale overheden hebben een handhavings-
derzoek dat zich richt op de vraag hoe menselijk gedrag tot
programma. Maar waar moet een goed handhavingsprogram-
stand komt en hoe dit beïnvloed en veranderd kan worden. De
ma aan voldoen en hoe breng je dat in praktijk? Deze workshop
thema’s die uit deze literatuur naar voren komen, betreffen de
gaat in op de stappen van programmatisch handhaven en aan
relatieve effectiviteit van (verschillende vormen van) beloning
Van landelijk naar specifiek: aanpak handhaving woonwagencentra
en bestraffing en de duurzaamheid van de effecten van belo-
Den Haag (07/11), Zwolle (13/11), Eindhoven (15/11)
ning en bestraffing. Deze inzichten worden waar mogelijk geïllustreerd met empirisch onderzoek naar handhaving en voor-
Vrijplaatsen zijn plaatsen met een ernstig handhavingstekort.
beelden uit de praktijk. Succesvolle en minder succesvolle
Zij ontstaan wanneer een effectief overheidsoptreden wordt
interventies worden kort besproken. Joop van de Pligt van de
belemmerd, bijvoorbeeld door bedreiging. Vrijplaatsen worden
Universiteit van Amsterdam richt zich in deze workshop met
gekenmerkt door overtredingen op veel verschillende terrei-
name op de implicaties van gedragswetenschappelijke inzich-
nen. Dat betekent dat de handhaving een integraal karakter
ten voor het handhavingsbeleid.
moet hebben. Het Rijk stimuleert gemeenten om vrijplaatsen op woonwagencentra aan te pakken. Maar hoe doe je dat in de
Programma ‘Eenduidig toezicht’ Den Haag (07/11), Zwolle (13/11), Eindhoven (15/11)
praktijk? De workshop gaat in op de planmatige aanpak en de samenwerking tussen betrokken partijen, waaronder Rijk, gemeente, OM, belastingdienst en andere inspectiediensten, maar ook nuts- en elektriciteitsbedrijven. Daarbij heeft een ge-
Jacco Boek (Justitie) begeleidt de rondetafeldiscussies.
Bedrijven en instellingen ervaren een teveel aan toezicht. Be-
meente de regierol. Dit biedt Eric Beerens (VROM-Inspectie) en
halve rijksinspecties hebben zij ook te maken met gemeentelijk
Jet van Mourik (Ministerie van Justitie) van de interdeparte-
en provinciaal toezicht. Beter en duidelijker toezicht – mede
mentale werkgroep handvatten voor een discussie met de zaal
door samenwerking – met als effect een vermindering van de
over dit onderwerp.
Invoering Omgevingsvergunning
Effectieve samenwerking in het Friese buitengebied
Den Haag (07/11), Zwolle (13/11), Eindhoven (15/11)
Zwolle (13/11) De startdatum voor de invoering van de Omgevingsvergunning voor gemeenten is 1 januari 2008. Dit is één vergunning voor
De ‘Toezichtskring Natuurhandhaving’ (TzK) in Friesland
onder meer sloop, bouw, aanleg, oprichting en het gebruik van
zorgt door integrale handhaving voor een hogere kwaliteit van
een fysiek project. Het gaat om de fysieke leefomgeving, zoals
het Friese buitengebied. De toezichtskring is een samenwer-
milieu, natuur, landschappelijke en cultuurhistorische waar-
kingsverband tussen de politie en een groot aantal ketenpart-
den. De nieuwe wet maakt het mogelijk om voor alle activitei-
ners in de provincie Friesland. Sleutels van het succes in Fries-
ten in één keer een integrale vergunningprocedure te doorlo-
land zijn onder andere de borging van de handhaving in het
pen, waarmee een betere dienstverlening en kortere procedures
buitengebied bij alle betrokken organisaties en de eenduidige,
mogelijk worden. Elke Dobbinga (VROM) geeft een toelichting
integrale aanpak. Daarmee werd handhaving een herkenbaar
op de pilots in de gemeente Hoogeveen, de provincie Friesland
en regulier onderdeel van de bedrijfsvoering van politie en ke-
en de Milieudienst IJmond. Zij geeft inzicht in de wijze waarop
tenpartners. Doede de Boer (politie Friesland) vertelt in zijn
gecoördineerde handhaving opgezet kan worden en hoe de samenwerking kan verlopen tussen gemeentelijke diensten.
workshop over de effecten van deze werkwijze op het naleef VOS: jongeren zetten zich in voor een veilige stad.
gedrag in het Friese buitengebied.
Daarnaast bespreekt zij de actuele stand van zaken over het wetsvoorstel, dat momenteel in de Tweede Kamer ligt.
Om het effect van haar optreden te kunnen meten, is de VROMvoor al haar prioritaire taken. Zo wordt een kwantitatieve
Vergunnen is handhaven in de prostitutiebranche
onderbouwing gegeven van de op basis van expert judgement
Eindhoven (15/11)
Inspectie begonnen met het bepalen van naleefindicatoren
Inzicht in effectief handhaven Den Haag (07/11)
bepaalde naleefwaarden. Hiermee is een van de stappen gezet in de ontwikkeling van een stelsel voor effectmeting.
Gemeenten controleren via een vergunningstelsel de prostitu-
De Algemene Rekenkamer concludeert in het rapport ‘Handha-
Esther de Koning (VROM-Inspectie) gaat in haar workshop in
tiebranche. In Noord-Brabant wordt dit uitgevoerd door het
ven en gedogen’ dat de handhaving in Nederland de afgelopen
op de ervaringen met het opstellen van naleefindicatoren.
Prostitutie Controle Team (PCT). Dit team controleert of de
jaren duidelijk professioneler is geworden. Het rapport toont
totale sector, inclusief escortbranche en internetdiensten,
daarnaast aan dat er meer inzicht moet komen in de effecten
voldoen aan de wetgeving. Voor het PCT is vooral de verborgen
keuzes van beleidsmakers en handhavende instanties impli-
Veilig op Straat (VOS) in Lelystad en Dronten
ciet. In het rapport staan concrete aanbevelingen om het effect
Zwolle (13/11)
van handhaving. Nu blijven volgens de Rekenkamer nog veel
lijkt. Piet Hijnen, coördinator van het PCT Politie Brabant-Zuidoost, geeft inzicht in hun methode. Hiermee wil het PCT bin-
van handhaving meetbaar te maken. Marcoen Roelofs en
nen vijf jaar bereiken dat in de gehele prostitutiebranche het
Niels Donker van de Algemene Rekenkamer gaan in de work-
Jongeren aan het werk en een veilige stad: dat is het effect van
shop met u in discussie over de vraag hoe je de effectiviteit van
het VOS-project. Het project richt zich op jongeren die – door
handhaving zichtbaar kan maken.
een lage of afgebroken opleiding – een achterstand op de arbeidsmarkt hebben en zich daardoor eerder richten op verkeerd
Effectmeting door de VROM-Inspectie
prostitutie moeilijk op te sporen, wat naleefgedrag bemoei-
vergunningsysteem wordt nageleefd.
Informatiemarkt
gedrag. Het VOS-project geeft hen een kans zich te scholen en werkervaring op te doen. De ‘hulphandhavers’ surveilleren
Tussen 12.00 – 17.00 uur presenteren diverse organisaties hun
onder begeleiding van een politieagent op straat om overlast te
handhavingsmethodieken, -producten of -diensten aan u.
voorkomen en mensen een helpende hand te bieden. Tegelij-
Het Expertisecentrum Rechtspleging & Rechtshandhaving (ERR)
De taken van de VROM-Inspectie zijn benoemd in ruim 250
kertijd volgen zij een opleiding. Dit preventieproject is een
van het Ministerie van Justitie, de gemeente Eindhoven, de
wetten, convenanten en regelingen. Hierbij zijn in principe
samenwerking tussen de gemeenten Lelystad en Dronten,
gemeente Zwolle, InfoMil, het Centrum Criminaliteitspreventie
1.300.000 bedrijven en alle overheden betrokken. Prioriteit
Concern voor Werk en de politie. Het VOS-team bespreekt in de
en Veiligheid (CCV) en de Politie Friesland presenteren zich op
wordt gegeven aan ongeveer 60 wettelijke taken, waar een
workshop de doelstellingen en resultaten van dit handhavings-
een of meerdere bijeenkomsten. Voor u een uitgelezen kans
groot risico optreedt bij niet-naleving. Het risico en het naleef-
en veiligheidsproject. Uiteraard komt ook een aantal surveille-
om nieuwe kennis op te doen!
gedrag worden bepaald op basis van expert judgement.
rende ‘Toezichthouders eerste klas’ aan het woord.
Zwolle (13/11) en Eindhoven (15/11)
Handhaven met Effect Handhaven met Effect is een nieuw programma van het Ministerie van Justitie. Na de professionaliseringsslag van het actieprogramma Handhaven op Niveau ligt nu het accent op de effectiviteit van uw handhavingsbeleid. Handhaven met Effect ondersteunt u daarbij met een praktijkgerichte aanpak.
Handhaven met Effect omvat vier lijnen:
• Het verbeteren van de samenwerking tussen verschillende overheden
• De bevordering van het gebruik van informatiegestuurde handhavingsmethodieken
Effectieve handhaving staat of valt bij soepele samenwerking tussen de centrale en decentrale
Er wordt onderzoek gedaan naar het effect van de op dit moment gebruikte handhavings-
overheden, en tussen decentrale overheden onderling. Door decentrale overheden is de
methodieken. Er wordt in kaart gebracht hoe decentrale overheden hun handhavingsbeleid hebben
afgelopen jaren al een begin gemaakt met soms vergaande samenwerking. Om die samen-
vormgegeven en hoe de daadwerkelijke handhaving gebeurt. Een ander onderzoek kijkt naar de
werking te verbeteren wordt onderzoek gedaan naar de knelpunten en slaagfactoren van de
kwaliteit van de gebruikte handhavingsmethodieken.
verschillende vormen van samenwerking.
• De ontwikkeling van kwaliteitscriteria voor handhavingsprogramma’s
• Praktische ondersteuning van decentrale overheden bij handhavingsvraagstukken
Decentrale overheden hebben behoefte aan heldere kwaliteitscriteria voor het inrichten van een
Onder de vlag van Handhaven met Effect start in november het nieuwe Servicecentrum
handhavingsprogramma. Om die criteria te kunnen ontwikkelen, wordt allereerst onderzoek gedaan
Handhaving. Dit servicecentrum heeft als voornaamste doel om bestuurders en ambtenaren bij
naar de knelpunten bij de uitvoering van handhavingsprogramma’s.
decentrale overheden, die actief zijn op het domein van handhaving, te ondersteunen bij hun taakuitoefening. Voor meer informatie: Programmabureau Handhaven met Effect T: (070) 370 77 82
Dit is een uitgave van het Ministerie van Justitie
Je bent kroegeigenaar en je wilt een nieuwe pui. Maar welke deur moet daar in? Volgens de brandweer in ieder geval één die naar buiten openslaat in verband met de brandveiligheid. Nee, zegt de politie. In verband met geluidshinder moet de deur naar binnen openslaan. Strijdige regels: hoe gaan we er mee om?
‘Strijdige regels’:
Onlogische regelgeving de wereld uit Het zijn met name ondernemers die zich vaak
convenant is om tegenstrijdige en onuitvoer-
voor ondernemers. Een voorbeeld daarvan is
convenanten vooral schuilt in de samenwerking.
geen raad weten met onduidelijke, onlogische
bare regels aan te pakken en te komen tot
een boekje dat in een oplage van 25.000 stuks
“In het verleden is regelgeving veel te vaak tot
en soms zelfs tegenstrijdige regels en eisen van
heldere wet- en regelgeving. Dit gebeurt dus in
werd verspreid onder alle leden van Koninklijke
stand gekomen zonder de mensen die ermee
gemeenten en rijksoverheid. “Maar in veel
nauwe samenwerking met ondernemers en
Horeca Nederland en handhavers in de horeca.
moeten werken mee te nemen. Het is van groot
gevallen zijn niet de regels zelf strijdig, maar
inspectiediensten. En ik moet zeggen: samen
Het boekje – Horecakompas genaamd – bestaat
belang om juist met ondernemers en inspec-
ontstaat de strijdigheid door het anders
komen we er altijd uit.”
uit een aantal handzame codes voor het
teurs om de tafel te gaan en uit te zoeken waar
interpreteren, toepassen of handhaven door
Ook op gemeentelijk niveau gebeurt inmiddels
interpreteren van regelgeving in de horeca. “Dat
de pijn zit. Alleen op die manier kom je er
verschillende overheidsinstanties”, aldus
van alles op het gebied van de bestrijding van
boekje was zeker niet overbodig”, aldus Ooms.
samen echt uit. Een mooi voorbeeld vind ik
projectleider Patrick Ooms van het project
onlogisch regelgeving. “Bij het openstellen van
“Toen ik hier kwam werken wist ik dat we een
Nunspeet. Dit fraaie plaatsje op de Veluwe kent
‘Strijdige regels’.
het Meldpunt Strijdige Regels, kregen we heel
databank hadden, maar toen ik daar indook,
heel veel verblijfsrecreatie. Ook is er een
veel dezelfde meldingen vanuit verschillende
schrok ik van de complexiteit van de regelge-
actieve ondernemersvereniging. Maar op de
Concreet aan de slag
gemeenten. Het eerder genoemde voorbeeld
ving. Want net als vrijwel iedereen ben ook ik
een of andere manier waren er veel disputen
Dit project van het Ministerie van Economische
van de kroegeigenaar en zijn voordeur werd
een leek op juridisch gebied. Wanneer je
tussen ondernemers en de gemeente. Daarom
Zaken werd begin 2003 gestart om een einde te
gemeld uit Arnhem, Maastricht en Den Bosch.
bijvoorbeeld te maken had met de verwijdering
werd door een gemeentelijke werkgroep van
maken aan de onduidelijke en overvloedige
ambtenaren en ondernemers onderzoek gedaan
regelgeving. “We doen dit door óf regels te
naar strijdigheid van regels. Wat bleek? Er werd
schrappen óf door regels aan te passen, waardoor ze eenduidig te interpreteren zijn. Een voorbeeld waarmee we bijvoorbeeld concreet
“We raden gemeenten aan te werken met een zogenoemde accountmanager: achter één loket waar je als burger en onder nemer terecht kunt en helder antwoord krijgt op je vragen.”
aan de slag gaan, is een melding die we
niet één strijdige regel aangetroffen. Wel bleek dat de relatie met de gemeente niet optimaal was vanwege wederzijds onbegrip. Vandaar dat we gemeenten aanraden en helpen om te
binnenkregen van een mondhygiëniste.
werken met een zogenoemde accountmanager:
Mondhygiënisten zijn opgeleid en wettelijk
Dan weet je dat je op een probleem bent
van radioactief schroot, vond je alsnog veel te
achter één loket waar je als burger en onderne-
volledig bevoegd om mensen met een
gestuit dat voor heel Nederland geldt. Derge-
ingewikkeld geformuleerde regelgeving. Wij
mer terecht kunt en helder antwoord krijgt op je
injectienaald een plaatselijke verdoving te
lijke regelgeving wordt dus binnen het
vonden dat het simpeler moest. Vandaar dat we
vragen. Want de oplossingen zijn er. Je moet ze
geven. Ze mogen de stof die daar voor nodig
convenant aangepakt. Maar er zijn ook
besloten een helder en eenduidig boekje voor
alleen willen gebruiken.”
is echter niet kopen. Dat is natuurlijk een
problemen die specifiek op gemeenteniveau
horecaondernemers te ontwikkelen. In het
vreemde, tegenstrijdige situatie. Wij gaan kijken
spelen. Om die aan te pakken, sluiten we zo
boekje vind je geen juridische verhandelingen,
Voor meer informatie:
hoe we daar verandering in kunnen brengen.”
veel mogelijk convenanten met gemeenten.
maar een duidelijk antwoord op je vraag. Moet
Ministerie van Economische Zaken
Ook bieden we ze procesbegeleiding bij het
ik een blusdeken in de keuken van mijn restau-
Mr. Patrick Ooms
Gemeenteloket
oplossen van ingewikkelde gemeenteregels.
rant hebben? Nee, dat mag, als-ie maar schoon
T: (070) 379 65 54
‘Wij’ is het ‘Convenant Aanpak Tegenstrijdige
Want je kunt je voorstellen dat ondernemers
is. Deze heldere antwoorden vielen heel goed
E:
[email protected]
Regels’ waarin vertegenwoordigers van onder
niet direct naar de rijksoverheid stappen met
bij de horecaondernemers en de pers. Blijkbaar
meer de Arbodienst, de Voedsel en Warenauto-
hun klachten. Het gemeenteloket is toch de first
is er veel behoefte aan simpele middelen die
riteit, het mkb en het VNO-NCW en diverse
port to call. En ook op regionaal niveau worden
strijdigheid van regelgeving helpen voorkomen.
ministeries zitten. Ooms: “Als we via de website
convenanten afgesloten.”
We zijn daarom bezig ook voor andere branches
www.strijdigeregels.nl een melding binnenkrij-
kompassen te ontwikkelen.”
gen van tegenstrijdige regelgeving, bekijken we
Kompassen
of de melding concreet genoeg is om op te
Naast het sluiten van convenanten biedt het
Onbegrip
pakken binnen het convenant. Het doel van het
project ook handzame, heldere oplossingen
Ooms benadrukt dat het succes van de
Oktober 2006
Gabriella Bekman, directeur ‘Eenduidig toezicht’:
‘Laat degenen die het goed doen wat meer met rust’ Inspecteur van het Ministerie van landbouw, natuur en voedselkwaliteit bekijkt de net opgeviste mosselen.
Minder toezichtlast en beter en duidelijker toezicht. Dat moet uiteindelijk het resultaat zijn van het programma ‘Eenduidig toezicht’. Opdrachtgever is een taskforce waarin VNO-NCW, mkb, VNG, IPO en de rijksoverheid vertegenwoordigd zijn.
De opdrachtnemers van ‘Eenduidig toezicht’
Om de tafel
afspraken over betere samenwerking. Zo
Groningen. De werknemers van dat bedrijf
zijn alle rijksinspecties. En de opleveringsvoor-
De klacht van veel bedrijven en instellingen is
ontstaat voor bedrijven en instellingen één
vonden dat ze zelf ook een front-office
waarden liegen er niet om: het programma
eenduidig: te veel toezicht. Niet alleen
aanspreekpunt, dat ook een kwart minder
moesten vormen om de front-office van de
dient zo’n 25 procent minder toezichtsdruk op
rijksinspecties kloppen regelmatig aan, maar
toezicht moet opleveren. Bekman: “Binnen de
gezamenlijke toezichthouders beter van dienst
te leveren, mede door verplichte samenwer-
ook gemeenten en provincies veroorzaken
politiek is 25 procent verlaging een acceptabel
te kunnen zijn. Tegenover de front-office van
king tussen de domeinen. Het aantal rijksin-
toezichtlast. Bekman: “Daar gaan we iets aan
gegeven. Dat geldt zowel voor de administra-
gemeenten, provincie en waterschappen heeft
specties binnen het mkb wordt gereduceerd tot
doen. En als je dat goed doet, moet de
tieve lastendruk als voor toezicht op bedrijven
het bedrijf zelf dus ook één loket gezet. Als je
maximaal twee per jaar en de cultuur,
samenleving er iets van merken.” Volgens
en instellingen. Om te zien of dat percentage
elkaar op die manier de hand reikt, kom je
werkwijze en houding binnen de inspecties
Bekman is het van groot belang de gemeenten
gehaald gaat worden, gaan we dan ook zeker
ergens. Ziekenhuizen zouden inspecteurs
worden nader onder de loep genomen. Een
mee te nemen op weg naar minder inspecties.
meten. In alle domeinen – te beginnen met
bijvoorbeeld enorm helpen door een eendui-
ander belangrijk punt binnen het programma is
dige terminologie te hanteren, of door ervoor
het zoeken van toenadering tot andere
te zorgen dat gegevens vergelijkbaar zijn. Als
betrokken toezichthouders als gemeenten en provincies. Een ambitieuze lijst, maar het onderwerp toezicht staat volgens Bekman – directeur van het programma – momenteel dan
Veel politieke aandacht richt zich vaak alleen op een domein als het midden- en kleinbedrijf, terwijl er in andere domeinen op het gebied van toezicht heel goed wordt samengewerkt. Helaas is daar niet altijd aandacht voor.
inspecties betekent minder toezicht. Ziet Bekman – met een incident als de Schipholbrand nog vers in het geheugen – geen risico
ook volop in de spotlights. “In alle verkiezings-
bij de vermindering van het toezicht? Bekman:
programma’s en alle adviezen ten behoeve van
“Dat is altijd een dilemma. Er hoeft maar
de regeerakkoorden is het een belangrijk punt.
Daarom worden op dit moment de gemeenten
Schiphol en ziekenhuizen – worden de toezicht-
ergens legionella uit te breken en de roep om
Er wordt veel aandacht voor gevraagd. Er is
in kaart gebracht die zelf actie ondernemen en
lasten gemeten. We doen dat aan de hand van
toezicht neemt toe. Toch moet je dergelijke
dan ook een grote samenhang met aanspre-
enthousiast zijn. “En dat zijn er gelukkig veel
een methode van het Ministerie van Financiën,
zaken ook zien voor wat ze zijn: incidenten.
kende zaken als bijvoorbeeld de vereenvoudi-
meer dan wij eigenlijk wisten”, aldus Bekman.
een methode waarmee ook de administratieve
Een bijkomend aspect vind ik dat veel politieke
ging van vergunningen.”
“Vanuit allerlei programma’s – zoals het project
lastendruk wordt gemeten. Een beproefde
aandacht zich vaak alleen richt op een domein
‘Strijdige regels’ en ‘Andere overheid’ – komen
meetmethodiek dus. Daarbij wordt niet alleen
als het midden- en kleinbedrijf, terwijl er in
we in contact met gemeenten die met ons en
gekeken hoe groot de lastendruk is, maar ook
andere domeinen op het gebied van toezicht
met elkaar om de tafel willen om te bespreken
hoe die wordt ervaren. Dus of de bezochte
heel goed wordt samengewerkt. Helaas is daar
hoe het beter kan. In Utrecht bijvoorbeeld,
instellingen de proporties van de maatregelen
niet altijd aandacht voor. Terwijl in een domein
gebeurt van alles en ook in Rotterdam, Delft
snappen, de inspecteur als ter zake kundig
als de zorg vanuit burgers juist weer wordt
en Amsterdam lopen momenteel pilots. We
beschouwen, enzovoort. Vervolgens gaan we
geroepen dat er te weinig wordt gecontroleerd.
gaan dus zoveel mogelijk aansluiten bij
weer meten om te kijken of er daadwerkelijk
Onze bedoeling is heel simpel: degenen die
bestaande initiatieven. Eén van die zaken is
sprake is van een lastenverlichting.”
het goed doen gewoon wat meer met rust te
het betrekken van gemeenten bij de in te richten front-offices.”
Gabriella Bekman, directeur ‘Eenduidig toezicht’.
dat zo is, gaat alles sneller en beter. Minder
10
laten. Juist omdat ze het zo goed doen.” Politieke aandacht Niet alleen bij gemeenten constateert Bekman
Voor meer informatie:
Meten
enthousiasme, ook instellingen en bedrijven
Programma Directie Eenduidig toezicht
Die front-offices zijn één loket waarin de
tonen steeds meer initiatieven om mee te
Sjoeke van Gestel
verschillende inspecties hun taken bundelen.
werken aan het verminderen van de noodzaak
T: (070) 426 21 92
Dat kan op verschillende manieren: door het
op toezicht. “Wat ik bijvoorbeeld een leuk
E:
[email protected]
overdragen van taken of het maken van
voorbeeld vind, is dat van de Gasunie in
Dit is een uitgave van het Ministerie van Justitie
Ministerie van VROM: Ondersteuning bij gecoördineerd toezicht
Omgevingsvergunning maakt naleving regels makkelijker De invoering van de Omgevingsvergunning vraagt ook om integraal toezicht. Hoe gemeenten dit kunnen organiseren, is het onderwerp van een workshop tijdens de startbijeenkomsten van Handhaven met Effect.
De Omgevingsvergunning is uit de startblok-
ten, ruimte, natuur en milieu, aldus de brochure
vertelt Joke de Vroom, projectmanager
moet goed in beeld hebben wat prioriteiten
ken. Tijdens een speciaal congres op 13
van VROM. In de nieuwe vergunning wordt een
Omgevingsvergunning bij het Ministerie van
zijn. Programmatisch handhaven is de
september is het startsein gegeven voor de
groot aantal vergunningen samengevoegd.
VROM.
methodiek daarvoor.” In een workshop tijdens
invoering door gemeenten en provincies. Het
Naast de bouw- en milieuvergunning zijn dat
wetsvoorstel dat de Omgevingsvergunning
bijvoorbeeld ook de sloopvergunning, de
Naleving en toezicht
zal VROM vertellen op welke wijze het
mogelijk moet maken, ligt momenteel bij de
monumentenvergunning en vergunningen op
De vereenvoudiging van de vergunningaan-
ministerie gemeenten en provincies bij de
Tweede Kamer. In 2007 wordt de invoering van
grond van de Natuurbeschermingswet. Ook de
vraag levert ook een belangrijke bijdrage aan
organisatie van het gecoördineerde toezicht
de Omgevingsvergunning wettelijk geregeld.
meest voorkomende vergunningen in verorde-
de naleving van regels. “Je voorkomt dat er
zal ondersteunen.
Gemeenten en provincies hebben dus nog een
ningen van gemeenten en provincies worden in
tegenstrijdige eisen worden opgelegd en dat
De workshop is overigens bepaald niet het
dik jaar de tijd om zich goed voor te bereiden
de omgevingsvergunning opgenomen, denk
maakt het makkelijker voor mensen om aan de
enige waarmee VROM het toezicht van de
op de invoering van de Omgevingsvergunning
aan de kap-, reclame-, aanleg- en uitritvergun-
vergunningseisen te voldoen”, aldus Joke de
Omgevingsvergunning faciliteert. Er komt
op 1 januari 2008.
ning. Uitgangspunt van de Omgevingsvergun-
Vroom. Dat heeft ook z’n effect op toezicht en
sowieso een ‘Handreiking voor toezicht en
ning is dat de vergunningaanvrager geen last
handhaving. “De vergunningverlener is ook
handhaving’ en daarnaast zal er ook in 2007
Eén loket
heeft van de manier waarop de overheid is
verplicht om het toezicht gecoördineerd uit te
veel aandacht zijn voor deskundigheidsbevor-
De Omgevingsvergunning is één integrale
georganiseerd. Burgers en bedrijven met bouw-
voeren, zodat de ondernemer geen tegenstrij-
dering via masterclasses en projectleiderskrin-
vergunning voor bouwen, wonen, monumen-
of verbouwplannen hoeven vanaf 1 januari
dige opmerkingen kan krijgen van verschil-
gen. Ook wordt er voor 2007 weer een congres
2008 nog maar één vergunning aan te vragen.
lende toezichthouders.” De Vroom waarschuwt
gepland. Op de speciale website is te zien
Zij kunnen daarvoor terecht bij één loket en
dat gemeenten en provincies dit aspect niet
welke activiteiten er allemaal op stapel staan.
doorlopen maar één keer een procedure.
over het hoofd moeten zien. “Veel gemeenten
de startbijeenkomst van Handhaven met Effect
en provincies zijn al bezig met de invoering van
Helpdesk en website
Tegenstrijdige regels
de Omgevingsvergunning, maar zij richten hun
Tijdens het VROM-congres ‘Omgevingsvergun-
De invoering van de Omgevingsvergunning past
aandacht vooral op de organisatie van de
ning uit de startblokken’ op 13 september
in het grotere geheel van betere en snellere
aanvraag. Ze moeten niet vergeten dat je ook
jongstleden is de helpdesk Omgevingsvergun-
dienstverlening door de overheid. Vooral
het toezicht op de naleving anders moet
ning geopend van VROM en VNG. Overheden
tegenstrijdige voorschriften in verschillende
organiseren.”
kunnen bij de helpdesk terecht met alle vragen
vergunningen zijn voor burgers en bedrijven
die opkomen bij de invoering van de
onoverzichtelijk en tijdrovend. “Nu ligt de
Workshop
coördinatie van een vergunningaanvraag nog
Zij denkt dat de organisatie van het toezicht
al te vinden op de speciale website Kennisplein
bij de burger of ondernemer zelf, omdat ze
prima kan in het kielzog van de professionalise-
Omgevingsvergunning.
vaak allerlei verschillende vergunningen
ring die in veel gemeenten al met Handhaven
moeten aanvragen. Door hen één vergunning
op Niveau en milieuhandhaving in het kader
Kijk voor meer informatie op Kennisplein
te laten aanvragen, komt de coördinatie bij de
van de milieukwaliteitscriteria in gang is gezet.
Omgevingsvergunning:
gemeente of de provincie te liggen en kost het
“Voor de naleving van de Omgevingsvergun-
http://omgevingsvergunning.vrom.nl
de burger en ondernemer minder tijd en geld”,
ning heb je gecoördineerd toezicht nodig. Je
Zie kopje ‘Veelgestelde vragen’.
Omgevingsvergunning. Veel antwoorden zijn
11
Oktober 2006
Interventiepiramide hulp bij bepalen strategie Sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw is veel
de deur kan worden gebruikt. Het is ook effec
onderzoek gedaan naar de naleving van regels.
tiever om te zoeken naar de juiste verhouding
De kernvraag van dit soort onderzoek is: wat is
tussen beide strategieën. Beide vullen elkaar aan
de beste strategie voor handhaving? Wat werkt
en kunnen niet zonder elkaar. Om die reden be-
en wat niet? Grofweg worden er twee strategieën
staat er een sterke trend naar een mix van beide.
onderscheiden: afschrikken en verleiden.
In sommige situaties ligt controle en afschrikking
Afschrikken is de traditionele aanpak gericht op
meer voor de hand, in andere situaties kan men
het controleren en detecteren van overtredingen
zich verlaten op coöperatie en overreding.
en het opleggen van sancties aan overtreders.
De invloedrijke Australische criminologen Ayres
De gedachte daarbij is het afschrikken van mo-
en Braithwaite spreken in dit verband van een
gelijke andere overtreders. De andere strategie is
‘enforced selfregulation’, wat een combinatie
gericht op spontane instemming met regelge-
inhoudt van regulering door de overheid en door
ving: uitleggen wat het belang is van regels en
het bedrijf dat onder toezicht staat. Het komt
burgers of bedrijven overreden om deze na te
erop neer dat bedrijven zelf nagaan of regel
leven. De strategie mikt op gedragsbeïnvloeding
naleving wordt bereikt en dat ze zelf procedu-
door in te spelen op hun eigen verantwoordelijk-
res opstellen om niet-naleving aan te pakken.
heid. De handhaver is eerder adviseur die voor-
Milieuzorgsystemen zijn hiervan een voorbeeld.
lichting geeft en waarmee kan worden overlegd.
Inspecteurs en toezichthouders controleren
Eén van de programmalijnen van het nieuwe faciliterende programma Handhaven met Effect is de bevordering van het gebruik van informatiegestuurde handhavingsmethodieken, die zich in de praktijk hebben bewezen. Een veelgebruikte metafoor voor deze manier van werken is de Interventiepiramide.
vervolgens het proces van zelfmonitoring. Stok achter de deur In de praktijk is het onderscheid tussen beide
Wel strenger, niet soepeler
strategieën niet zo scherp afgebakend, al was
Om te zorgen voor toezicht en handhaving die
piramide wordt de handhaving strenger: waar-
specifieke handhavingssituatie een analyse van
het alleen al omdat bij spontane naleving het
past bij het gedrag van de burgers of bedrijven
schuwing, boete en dwangsom. De top komt
het probleem kan worden gemaakt. Deze ana-
opleggen van sancties toch altijd als stok achter
die regels moeten naleven, bedachten Ayres en
overeen met afschrikking. De veronderstelling
lyse levert een opsomming van de overtredings-
Braithwaite een piramide van handhavingsstrate-
is dat de meeste handhavingsactiviteiten in de
motieven op, aan de hand waarvan mogelijk
gieën. De basis van de piramide bevat de minst
basis van de piramide zullen plaatsvinden.
effectieve interventies kunnen worden gekozen.
vergaande strategieën: overtuiging, instructie en
Dit wordt inmiddels bevestigd door praktijk
Met behulp van de piramide kan vervolgens
advies. De handhaver mikt hierbij op spontane
onderzoek. De handhaving doorloopt een reeks
een ordening worden gemaakt van die gekozen
instemming. Naarmate men hoger komt in de
steeds strengere strategieën om te eindigen
interventies.
7 6 5 4 3 2
✁
1
met het opleggen van sancties aan een kleine 7 Uitvoeren van sancties
groep overtreders die niet anders aangepakt
Voor meer informatie:
6 Repressieve acties
kan worden.
Ministerie van Justitie Expertisecentrum Rechtspleging en
5 Preventief toezicht 4 Wegnemen kansen slecht gedrag
Tafel van Elf
Rechtshandhaving (ERR)
3 Wegnemen redenen slecht gedrag
De keuze van de meest geëigende handhavings-
Ralph Vossen
2 Bevestigen maatschappelijk gewenst gedrag
strategie is afhankelijk van de situatie. De Tafel
T: (070) 370 77 72
1 Wegnemen van irritaties
van Elf is een instrument waarmee voor elke
E:
[email protected]
Antwoordkaart startbijeenkomst Handhaven met Effect U kunt zich voor 1 bijeenkomst aanmelden. U kunt zich ook aanmelden via de website: www.justitie.nl/rechtshandhaving Dinsdag 7 november 2006: World Forum Convention Center, Den Haag Maandag 13 november 2006: Nieuwe Buitensociëteit, Zwolle Woensdag 15 november 2006: Dorint Sofitel Cocagne, Eindhoven Organisatie:
Functie:
Naam:
mevrouw
de heer
Colofon De Handhavingskrant is een uitgave van het Ministerie van Justitie, in het kader van het project Rijk aan Handhaving en het programma Handhaven met Effect. Realisatie Directoraat-Generaal Rechtshandhaving en Rechtspleging Tekst en vormgeving Pleon, Amsterdam Ministerie van Justitie
Postadres: Postcode:
Plaats:
Telefoon:
E-mail:
Antwoordkaart verzenden naar Pleon bv, Antwoordnummer 17807, 1000 VR Amsterdam (postzegel niet nodig).
Fotografie Hollandse Hoogte, Amsterdam. Fotopersbureau Freddy Schinkel, IJsselmuiden. Ronald van den Heerik, Dordrecht. Druk DeltaHage bv, Den Haag De Handhavingskrant is een gratis uitgave.
12