December 2009
Dit is een uitgave van het CCV
De Handhavingskrant In deze krant: Premiejagers Om de stijl van handhavers en organisaties vast te stellen heeft de afdeling Nalevingsexpertise van het CCV een praktisch instrument ontwikkeld. Van bromsnor tot verleider.
In het onderzoek naar de oorzaak van catastrofes en misstanden wordt al snel met de beschuldigende vinger naar de toezichthouders gewezen. Zij zouden hebben gefaald. De remedie ligt dan voor de hand: meer toezichthouders met grotere bevoegdheden.
Maar ligt de oplossing wel bij het versterken van toezicht? Dat misstanden zo lang onttrokken blijven aan het oog van de toezichthouders heeft niet uitsluitend met falend toezicht te maken maar vooral ook met succesvolle geheimhouding. In zeer uiteenlopende gevallen als de
3
Madoff-zaak, de Bouwfraude, incestzaken, etc. bleek steeds opnieuw dat toezichthouders wel aanwezig waren maar kennelijk
De proef met Burgernet in negen gemeenten is een succes. Eén van meest opvallende feiten is de massale aanmelding, tijdens de pilot deden bijna 26.000 burgers mee. Het initiatief zal dan ook landelijk worden ingevoerd. Gefaseerd, dat wel.
niet zagen wat er gebeurde. De Madoff-zaak spant wat dit betreft de kroon. Zelfs naaste medewerkers, onder wie zijn twee zoons, waren – zo blijkt uit de tot dusverre bekende gegevens – niet op de hoogte van de
De nieuwbouwwijk Ceramique waar in 2003 vijf balkons naar beneden stortten. Onvoldoende toezicht kan grote gevolgen hebben.
aandelenzwendel. Kennelijk zijn daders in staat stevige muren van stilzwijgen op te trekken. Als de naaste medewerkers van Madoff niets wisten, hadden zij kennelijk niet de wil
Tekort in bouw- en woning toezicht loopt verder op
om de waarheid te kennen. Toezichthouders zouden dergelijke ‘conspiracies of silence’ moeten doorbreken door getuigen belang te geven bij openbaarmaking. Enkele toezichthouders experimenteren volop met deze strategie. De NMa bijvoorbeeld beloont bedrijven of personen die als eerste melding maken van een kartel met volledige kwijtschelding van boete. Een stap verder gaat het belonen van tipgevers. In mijn ochtendkrant van 2 november lees ik dat staatssecretaris De Jager zo enkele honderden geheime buitenlandse spaarrekeningen op het spoor
Het tekort aan handhavers in het bouw- en woningtoezicht is de afgelopen jaren dramatisch gegroeid. In grote steden als Amsterdam en Den Haag gaat het om ongeveer honderd werkplekken. In heel Nederland staan er naar schatting minstens duizend niet-vervulbare vacatures open. Waar ligt dat aan en wat gebeurt er om het op te lossen? “Ten onrechte heerst het beeld van de vervelende controleur die over regeltjes zeurt en creatieven en bouwers het leven zuur maakt.”
7 Bianca van Lunteren van den Heuvel (31) is uitgeroepen tot VT-Inspecteur van het Jaar. De controlevakspecialist veehouderij van de Algemene Inspectiedienst (AID) wil meer kwaliteit. Ze is bescheiden, maar wil wel ‘mensen in beweging zetten’.
is gekomen. De beloning van de tipgever wordt afhankelijk gesteld van de hoogte van de boetes en naheffingen. Het is zonder
Waar komt het tekort vandaan? Volgens Piet Deenen van de Bestuursacademie Nederland zoeken
meer een effectieve strategie. Maar het
gemeenten bijna altijd mensen met ervaring. “Pas afgestudeerden krijgen eenvoudig de kans niet.
geeft toch ook een nare bijsmaak, dat
Bovendien staat de overheid nog steeds bekend als saai en bureaucratisch. Wat ook speelt is dat
stimuleren van premiejagers.
gemeenten voorzichtig zijn met het aannemen van nieuwe mensen. Er staan grote bezuinigingen op stapel. En als er geen ontkomen aan is kiezen gemeenten steeds vaker voor tijdelijke krachten van
Henk van de Bunt, hoogleraar criminologie,
buiten. De detacheringsbranche is aan een stille opmars bezig.”
Erasmus Universiteit Rotterdam Het imago van de handhaver komt daar volgens Gert-Jan van Leeuwen, directeur van de Vereniging Bouw- en Woningtoezicht Nederland, nog eens bovenop. “Ontwerpen en bouwen zijn sexier dan controleren. Het beeld is dat van de vervelende controleur die over regeltjes zeurt en creatieven en bouwers het leven zuur maakt. Dat beeld speelt de hele handhavingsector parten en sijpelt door Vervolg pagina 2 »
11
N ee m n u ee n gratis abonne ment op de H andhavingsk ra nt: handhavingsk
[email protected] l
December 2009 » Vervolg van pagina 1
K
van de ene naar de andere branche. Als
Een andere mogelijkheid om de instroom te
VNG, Bouwend Nederland en de FNV zijn op
bijvoorbeeld een onbeschofte parkeercontro-
vergroten is verbetering van het carrièreper-
basis van deze voorbeelden gestart met een
leur het nieuws haalt, dan heeft dat zijn
spectief. Uit het rapport van Veldkamp:
landelijk project. Voorzitter van Bouwend
weerslag op andere branches.”
“Werken in een samenwerkingsverband verbe-
Nederland Elco Brinkman: “Bouwtechnici zijn
ort
nieuws
tert de arbeidsmarktpositie van gemeenten.”
bij uitstek geschikt voor het bouw- en
”Door de recessie wordt er minder gebouwd,
In een grote organisatie is meer mogelijk. Het
woningtoezicht.” In de cao bouwnijverheid is
waarmee de druk voor de inspecteurs enigszins
bureau dacht toen nog aan de regionale
een half miljoen euro voor de omscholing
C-module iT11 (Tafel van elf) begin 2010 gereed
van de ketel is. Bovendien neemt de belang-
uitvoeringsdiensten. Intussen is duidelijk dat
uitgetrokken. Afgesproken is dat gemeenten de
De C-module helpt decentrale overheden bij het
stelling van werknemers uit het bedrijfsleven
bouw- en woningtoezicht daar alleen
salariskosten betalen. De VNG heeft haar leden
ontwikkelen van een communicatieaanpak om de
toe. Banen staan op de tocht of verdwijnen. In
ondergebracht zal worden als op gemeentelijk
opgeroepen om vacatures door te geven. Op dit
naleving van wet- en regelgeving te bevorderen.
zo’n situatie lonkt de zekerheid van de
niveau niet aan de kwaliteitseisen wordt
moment staat de teller op 25.
Op dit moment bevindt de module zich nog in de
overheid. Maar als we uit het dal zijn, zal het
voldaan.
testfase. Wilt u daarin een rol spelen? U kunt zich Probleem van het initiatief is volgens Van
tot 15 december 2009 aanmelden bij de afdeling
Sterker nog, met de nieuwe kwaliteitscriteria
In Den Haag, Almere en Amsterdam worden
Leeuwen dat omscholing tot inspecteur bouw-
Nalevingsexpertise van het CCV. De C-module zal
voor het toezicht die in de WABO zijn opgeno-
technici omgeschoold tot inspecteurs. Met
en woningtoezicht niet zo snel gaat. “Het vak
begin 2010 definitief worden. Als u meer wilt
men zal de behoefte aan inspecteurs boven het
advertenties in lokale kranten, interne mails en
van inspecteur heb je niet zomaar onder de
weten:
[email protected].
oude niveau uitstijgen. Als er meer kwaliteit
posters proberen de gemeenten potentiële
knie. Daar komt bij dat de overstap wel eens
wordt gevraagd, dan heb je meer inspecteurs
kandidaten te bereiken. In Den Haag waren na
tijdelijk zou kunnen zijn. Het salaris en de
nodig.”
twee dagen veertig reacties via de mail binnen.
leasebak van de particuliere sector blijven
Verbetering afhandeling handhavingsverzoeken
In Almere gaat het minder snel, maar ook daar
aantrekkelijk. Wat gebeurt er als de crisis
De Nationale ombudsman krijgt regelmatig
Het tekort heeft volgens Van Leeuwen
is meer dan voldoende respons. Beide
voorbij is? De vraag stellen is hem beantwoor-
klachten van burgers die vinden dat hun
consequenties voor naleving van de regels. “De
gemeenten bieden een fulltime opleiding van
den. Toch is het ook dan geen weggegooid
gemeente niets of te weinig doet met hun
balkons van de nieuwbouwwijk Céramique in
een jaar, plus een volwaardig salaris. Binnen
geld, want het is meegenomen als uitvoerders
verzoek om handhaving van regels voor de
Maastricht, de parkeergarage in Tiel, de
die tijd moeten de deelnemers volledig zijn
meer kaas hebben gegeten van de taken van
directe leefomgeving. Het gaat bijvoorbeeld
problemen met een parkeerdek in Amsterdam-
omgeschoold tot bouwinspecteur.
de overheid.”
om verzoeken om op te treden tegen een
werkaanbod weer naar oude hoogte stijgen.
West – het is het topje van de ijsberg. Met de
schuur of dakkapel die zonder vergunning is
naleving van de regels is het in veel gemeen-
gebouwd of tegen geluidsoverlast van een
ten niet al te best gesteld.” Een rapport van
horecagelegenheid.
onderzoeksbureau Veldkamp
(1)
wijst in dezelfde
richting: “Doordat vacatures langdurig
Gemeenten vinden het lastig om met die
openstaan worden bijvoorbeeld de wachttijden
verzoeken om te gaan. Doen ze niets, dan leidt
voor vergunningen langer en zijn er minder
dat vaak tot langlopende juridische procedures
controles.”
en frustratie. De ombudsman wil daarom een handreiking ontwikkelen voor het omgaan met
Leasebak
handhavingsverzoeken. Bij het onderzoek
Volgens Van Leeuwen zouden de bouwregelge-
worden ook ervaringen van gemeenten en de
ving en -handhaving dan ook een belangrijker
VNG betrokken. De resultaten van het project
plaats moeten krijgen in de opleidingen voor
worden voor de zomer verwacht.
architecten en bouwers. ”Laat studenten kennismaken met het vak en de instroom zal
De ombudsman is benieuwd naar werkwijzen
groeien. Bijkomend effect is dat de kwaliteit
om verzoeken tot ieders tevredenheid af te
van bouwwerken zal toenemen, waarmee de
handelen. Is het zinvol als de gemeente in
last voor de toezichthouders terugloopt. Het tij
persoonlijk contact met de burger aandacht
is niet te keren door te snoeien in de regelge-
besteedt aan de reden voor zijn verzoek?
ving. Het Bouwbesluit en bijbehorende normen
Heeft een gesprek tussen alle betrokken
zijn het resultaat van eindeloos ‘gepolder’
partijen een gunstig effect? Beschikt u over een
waarin de bouwwereld in de breedte vaststelt
stappenplan dat goed blijkt te werken?
welke voorschriften noodzakelijk zijn. Herhaal-
Bent u of kent u een gemeente die op een
delijk is de vraag gesteld wat er kan worden
bevredigende wijze omgaat met handhavings-
geschrapt, conclusie is steeds dat het pakket
verzoeken? U kunt het melden bij:
voorschriften dat we hanteren noodzakelijk is.”
[email protected]
(1) Arbeidsmarkt VROM-Taken, Stagnatie rond de vacaturevervulling bij gemeenten. Verslag van kwantitatief onderzoek onder Nederlandse gemeenten. Opdrachtgever: de VROM-Inspectie. Bureau Veldkamp, Ingmar Doeven, Marscha Hilhorst en Rogier van Kalmthout, 2008.
www.veiligheidsarena.nl De kans is groot dat het vraagstuk waar u als professional ‘veiligheid’ tegenaan loopt, ook elders speelt. Misschien hebben collega’s zelfs al Complexe bouwprojecten vragen om goed opgeleide en ervaren inspecteurs.
een oplossing bedacht, waarmee u uw voordeel kunt doen. Voeg toe aan uw favorieten:
Agenda
www.veiligheidsarena.nl. Dit initiatief van het
17 februari 2010
ministerie van Binnenlandse Zaken, brengt vraag
Middagconferentie aanpak mensenhandel
en aanbod bij elkaar. U kunt zoeken in zes
Tijdens deze conferentie bespreken de deelnemers best practices om mensenhandel en illegale prostitutie tegen te gaan. Ook de
categorieën: bedrijvigheid en veiligheid, fysieke
aanpak van andere soorten uitbuiting en de opvang van slachtoffers van mensenhandel komen aan de orde. Voor meer
veiligheid, integriteit en veiligheid, jeugd en
informatie:
[email protected]
veiligheid, veilige woon- en leefomgeving en maatschappelijke veiligheid. De site is bedoeld
25, 28 januari 1 en 4 februari 2010
voor professionals van zowel publieke als private
Ervaringsdagen inspecteurs en toezichthouders
organisaties.
Als toezichthouder wil je maximaal effect bereiken, bij de organisaties die je beoordeelt en in de samenleving. Maar wat is maximaal effect? Wanneer doe je het goed? En hoe doen je collega’s dat? Op de Ervaringsdagen vind je antwoord op die vragen. Op een confronterende, en verrassende manier komt de praktijk van alledag voorbij. Je ontkomt er niet aan om je eigen professionaliteit en die van je collega’s onder de loep te nemen. In totaal vinden er zeventig Ervaringsdagen plaats. Aanmelden kan op: www.inspectieloket.nl/ervaringsdag
2
Best prac tice
Dit is een uitgave van het CCV
Handhaven kan op vele manieren. Dat is het interessante eraan. Nóg interessanter wordt het als de kennis over handhaven wordt gedeeld. De rubriek Best Practices bericht over succesvolle
In een kwartiertje duidelijkheid over uw handhavingsstijl
Van bromsnor tot verleider
handhavingspraktijken die het waard zijn om door te geven.
Ook bezig met een innovatief handhavingsproject dat navolging verdient? Meldt uw initiatief bij de redactie van de Handhavingskrant via
[email protected]. Wij zien uw reacties graag tegemoet.
In eenzelfde situatie kunnen handhavers voor een verschillende aanpak kiezen. Soms kan dat verkeerd uitpakken, past de stijl van handhaven niet bij de situatie of bij degene die wordt aangesproken. Om de stijl van handhavers en organisaties vast te kunnen stellen heeft de afdeling Nalevingsexpertise van het CCV een praktisch instrument ontwikkeld: de Stijlwijzer Handhaving.
De handhavingsstijl wordt vastgesteld aan de hand van veertig stellingen over concrete situaties en algemene principes. De test die een kwartiertje in beslag neemt, zal begin volgend jaar als digitale tool beschikbaar komen. Als u nu al meer wilt weten, dan kunt u terecht op de site van het CCV. De test is in opdracht van het professionaliseringsprogrammma Handhaven met Effect ontwikkeld door criminologe Marleen van Prooijen, als afstudeeropdracht. Ralph Vossen was haar begeleider. Miriam Adriaanse werkt aan de webapplicatie. De handhavingsstijl wordt langs drie dilemma’s gelegd: Ralph Vossen: “Het zijn spanningsvelden die je overal in de literatuur tegenkomt en die ook in de praktijk van de handhaving het meest relevant zijn gebleken. Treedt een handhaver op als een afschrikwekkende bromsnor of kiest hij voor de verleiding, voor inpakken en een strik eromheen? Is hij principieel, een rechtlijnige calvinist of kiest hij
Agressieve hangjongeren en kinderen die laat op straat spelen. Twee verschillende situaties die om een andere stijl van handhaven vragen.
voor de pragmatische aanpak, voor sancties die zijn toegesneden op de situatie? Stelt hij zich
aannamebeleid rekening mee houden. Heb je
op als vertegenwoordiger van de overheid, als
een tekort aan calvinisten, dan werf je die. Is er
het gezag of kiest hij voor overleg, voor een
een tekort aan verleiders, dan ga je daarnaar
positie naast de normadressant? Natuurlijk
op zoek. Ten slotte zou je de analyse kunnen
staan die dilemma’s niet los van elkaar. Het ligt
vertalen in je opleidingsbeleid. Wie weet, wat
voor de hand dat een bromsnor wat vaker voor
je met praktische tips en tricks kunt bereiken.
een rechtlijnige aanpak kiest dan een verleider.
Natuurlijk is het lastig om van een bromsnor
Omgekeerd zullen een pragmaticus en een
ook een echte verleider te maken. Maar dat
vertegenwoordiger van de overheid niet zo
hoeft ook niet, een bromsnor die een beetje
vaak in één persoon verenigd zijn.”
kan verleiden is al mooi meegenomen.”
Maar kan dat wel, de stijl van de handhaver
Wat voor de teams binnen een organisatie geldt,
veranderen, of zijn repertoire uitbreiden?
geldt ook voor teams waarin verschillende
Vossen: “Dat zal niet altijd even eenvoudig zijn.
organisaties samenwerken. Weet je wat de
Als iemand jarenlang op dezelfde manier heeft
dominante stijl van een organisatie is, dan kun je
gewerkt en ervan overtuigd is dat zijn aanpak
daar rekening mee houden bij het samenstellen
match je de dominante stijl van de handhaver
Het is volgens Adriaanse niet verstandig om het
werkt, dan zal hij niet snel overgaan op een
van de teams. Adriaanse: “Alleen al het feit dat er
met de stijlgevoeligheid van de doelgroep. Dat
alleen bij een test te laten. “Je zult na afloop bij
andere aanpak of een stijl aan zijn gereed-
meer bekend is over de ander kan vruchtbaar zijn.
wordt hopelijk dan ook één van de vervolgac-
elkaar moeten gaan zitten. In een aantal
schapskist toevoegen. Toch is het lastig om
Organisaties staan nog wel eens wantrouwig
ties. Samen met het NIPO beschikken we al
sessies zul je door moeten praten over de
daar in algemene termen iets over te zeggen.
tegenover elkaar. Als je het vage beeld waarop
over een methode om doelgroepen te
bereidheid om te veranderen, over de juiste
Er zijn waarschijnlijk ook handhavers die een
dat wantrouwen bloeit, kunt concretiseren, dan is
onderzoeken op hun stijlgevoeligheid. In een
aanpak voor een bepaalde situatie, over
uitbreiding als een welkome aanvulling zien. Bij
dat zonder meer winst. Dan maakt dat de
pilot zijn horecaondernemers en akkerbouwers
eventuele samenwerking met andere organisa-
jongeren, die nog geen dominante eigen stijl
samenwerking eenvoudiger. De ander krijgt
tegen het licht gehouden. Bent u geïnteres-
ties. Mocht het uiteindelijk lukken om, op wat
hebben ontwikkeld, maak je wellicht meer kans
immers een gezicht.”
seerd in deze methode die u toe kunt passen
voor manier dan ook, de handhaving beter af
op burgers, bedrijven of instellingen? U bent
stemmen op de realiteit, dan komt dat de
dan bij ervaren krachten.” Maar hoe zit het met de normadressant, moet
van harte welkom om hierin samen met ons op
effectiviteit ten goede. Tegelijkertijd zal het
Volgens Marleen van Prooijen kan de oplossing
een handhaver niet ook een beeld hebben van
te trekken. Op de website www.watvoorhand-
werk van de handhaver leuker worden. Hij ziet
ook elders worden gevonden. “Je kunt teams
degene die hij tegenover zich heeft? Mirjam
haverbenjij.nl zullen we te zijner tijd de
immers meer resultaat van zijn werk en heeft
samenstellen waarin verschillende stijlen
Prinsen, projectleider Handhaven met Effect en
stijlwijzer en de stijlgevoeligheidsonderzoeken
en passant zijn expertise vergroot.”
vertegenwoordigd zijn. Je kunt er ook bij het
opdrachtgever voor de Stijlwijzer: ”Idealiter
bekend maken.”
3
December 2009
VNG ziet uitvoeringsdiensten als middel voor kwaliteitsverbetering
Meer kwaliteit brengt extra kosten met zich mee
Kees Jan de Vet: “We zijn blij dat de package deal de mogelijkheid geeft om van onderop tot robuuste diensten te komen.”
De regionale uitvoeringsdiensten (RUD’s) bundelen kennis, versterken de positie van Boa’s, brengen de bestuursrechtelijke en strafrechtelijke aanpak bij elkaar, brengen lijn in de handhaving. In het vorige nummer van de Handhavingskrant stak Gustaaf Biezeveld de loftrompet over de diensten. Maar wat vindt de VNG (Vereniging van Nederlandse Gemeenten)? Kees Jan de Vet, lid van de Directieraad en belast met dit dossier: “Samen met nieuwe kwaliteitseisen zijn de diensten een grote stap voorwaarts voor de vergunningverlening, het toezicht en de handhaving. Maar we zijn er nog niet: het Rijk moet meer vertrouwen in gemeenten hebben.”
De Vet: “We onderschrijven de hoofddoelstelling,
onder het Activiteitenbesluit, het Besluit
proces van onderop tot robuuste diensten te
zich mee. Ik vind dan ook dat het Rijk over de
namelijk de professionalisering van de vergun-
glastuinbouw en het Besluit landbouw
komen.”
brug moet komen. Natuurlijk is dat niet
ningverlening, het toezicht op en de handhaving
milieubeheer. Complex en bovenlokaal zijn
van het omgevingsrecht. Enerzijds door het
termen die hier niet op van toepassing zijn en
“Toch zien we dat sommige ministeries nog
het hoort er bij. Als je meer kwaliteit vraagt,
vastleggen van kwaliteitseisen, anderzijds door
dus zijn het bedrijven waarmee gemeenten
steeds een voorkeur hebben voor RUD’s die
dan kost dat wat. Over de hoogte van dat
uitvoeringstaken voor milieugerelateerde
zich moeten bezighouden. Inderdaad, over de
naadloos samenvallen met de politieregio’s. Laat
bedrag kan ik nu nog niets zeggen.”
complexe, bovenlokale en ketenactiviteiten bij
volle breedte van vergunningverlening, toezicht
het aan de gemeenten en provincies over. Als
regionale uitvoeringsdiensten te beleggen. De
en handhaving. Een beperkt aantal branches
gemeenten meer voelen om de samenwerking
“De VNG wijst de eerste conceptkwaliteitscrite-
wetgeving voor bouwen en wonen valt niet
valt onder algemene regels, terwijl we die wel
vorm te geven op het niveau van de Wet
ria van VROM af. Deze conceptcriteria stellen
onder de RUD’s. We hebben daar steeds voor
als complex kunnen bestempelen, zoals de
gemeenschappelijke regio’s, laat ze dat dan
eisen aan bijvoorbeeld het opleidingsniveau en
gepleit, omdat dit een lokale aangelegenheid is.
galvanische industrie en autosloperijen.
gewoon doen. Dat werkt beter dan het afdwingen
de formatiesterkte van ambtenaren (kritieke
Gelukkig is daar gehoor aan gegeven.”
Hierover zijn we in gesprek met de overige
van samenwerking tussen partijen die elkaar niet
massa). De VNG vindt het belangrijker om de
betrokken overheden en het bedrijfsleven.”
van nature vinden. De angst dat er witte vlekken
kwaliteitscriteria te richten op de output en zal
overblijven op de kaart berust op niets. Alle 441
daarvoor zelf nieuwe voorstellen doen.”
Toch is ook nu nog niet duidelijk wat de
eenvoudig in een tijd van bezuinigingen, maar
diensten precies moeten gaan doen. De Vet:
De Vet: ”De RUD’s komen van onderop tot
gemeenten hebben immers toegezegd dat ze
“Samen met het ministerie van VROM en het
stand. We hebben ons steeds verzet tegen het
mee zullen doen. Ook aan de kwaliteit van de
Er ligt inmiddels een werkdocument waarin het
IPO zijn we bezig te bepalen wat we onder
idee dat er 25 diensten moeten komen, die
handhaving hoeft niet getwijfeld te worden. In de
basistakenpakket is vastgelegd. Er zijn
complex verstaan. We dreigen ons doel voorbij
samenvallen met de politieregio’s. Natuurlijk
package deal zijn duidelijke afspraken opgeno-
drempelwaarden ingebouwd, om te voorkomen
te schieten als we ook taken in het basistaken-
moeten de diensten levensvatbaar zijn en
men over die kwaliteit.”
pakket onderbrengen die niet complex zijn of
moeten het OM en de diensten goede afspra-
alleen een lokale impact hebben. Taken die nu
ken kunnen maken. Maar dat dit alleen zou
Over die kwaliteitseisen wil De Vet ook nog wel
fiel in het pakket belanden. De minister, het IPO
lokaal en in goede samenwerking tussen
kunnen op de schaal van de veiligheidsregio’s
wat kwijt: “Op zichzelf is het natuurlijk prachtig
en de VNG hebben afgesproken om na een jaar
overheden adequaat worden uitgevoerd
vinden we kortzichtig. Wij zijn dan ook blij dat
om bedrijven en burgers beter te helpen, om
te bekijken of het nodig is het takenpakket aan
moeten niet zonder stevige analyse en
deze harde voorwaarde is vervallen en dat de
mee te denken, de termijnen in te korten. Maar
te passen.
onderbouwing worden ondergebracht in het
package deal de mogelijkheid geeft om via een
meer kwaliteit brengt ook extra kosten met
basistakenpakket.” “Uitgangspunt moet zijn dat de diensten complexe en bovenlokale activiteiten voor hun rekening nemen. U kunt denken aan technische bedrijven met een verhoogd extern risico die vallen onder het Brzo (Besluit risico’s zware ongevallen) en deels onder de IPPC (Integrated Polution Prevention and Control). Dan hebben we het over de procesindustrie, energiecentrales, de afvalverwerking, maar ook over kleinere tankopslagbedrijven en de voedingsmiddelenindustrie. U kunt ook denken aan het toezicht op en de handhaving van de afvalverzameling en –verwerking. Vergunningverlening, toezicht en handhaving voor het milieudeel worden bij de uitvoeringsdiensten geplaatst. Gemeenten blijven wel zelf verantwoordelijk.” “Wij willen dat gemeenten directe zeggenschap blijven houden over alle activiteiten die vallen
4
dat ten onrechte niet-complexe inrichtingen en/of inrichtingen met een laag risciopro-
De regionale uitvoeringsdiensten zijn er alleen voor complexe en bovenlokale activiteiten.
Dit is een uitgave van het CCV
Basisregistratie voor Adressen en Gebouwen nuttig voor handhavers Wat is er ingewikkeld aan een adres? Niets, zult u zeggen. Toch leidt onduidelijkheid over adressen – en gebouwen – tot problemen en gemiste kansen in overheidsprocessen. De landelijke Basisregistratie voor Adressen en Gebouwen (BAG) brengt verbetering, ook voor het domein toezicht en handhaving. De BAG is bij het uitvoeren van publiekrechtelijke taken vanaf juli 2011 verplicht. De gemeenten vullen de BAG èn beheren deze volgens eenduidige regels en hoge kwaliteitseisen.
brengen van gegevens via de BAG ook helpen om een integraal beeld van een wijk of een ander willekeurig gebied te krijgen.” “We zijn heel benieuwd naar andere toepassingen in het veld van handhaving en toezicht. Ik nodig dan ook iedereen met ideeën uit contact met ons op te nemen. Instanties die belangstelling hebben zou ik willen aanraden om zich nu alvast te oriënteren. Gebruik van de BAG vraagt om aanpassingen in systemen én werkwijzen.
De BAG wordt dé officiële ‘lijst’ van alle
ingeschreven kan wijzen op illegale over
instanties gebruik maken van de BAG-adressen,
gebouwen in Nederland, met de daaraan
bewoning.
en dat zij ‘onder water’ de unieke nummers uit
toegekende adressen. Elk gebouw en alle ‘verblijfsobjecten’ daarbinnen krijgen een
De BAG kan ook helpen bij het vaststellen van
uniek, onveranderlijk nummer en één officieel
prioriteiten bij inspecties. Blijkt een constructie
hoofdadres. In de BAG worden bovendien
uit een bepaalde periode gevaar op te leveren,
bouwjaar, contouren, gebruiksoppervlak,
dan kunnen inspecteurs van Bouw- en
coördinaten en gebruiksdoel vastgelegd.
Woningtoezicht op basis van de BAG vaststellen
Wimfred Grasshof, accountmanager van het
welke gebouwen voor controle in aanmerking
VROM-project: “De BAG legt niet vast wie op
komen. Is bekend in welke jaren asbest in de
welk adres woont of gevestigd is. Dat ligt vast
bouw werd toegepast, dan kunnen milieu-
in andere registraties als de GBA en het
inspecteurs met behulp van de BAG een
Handelsregister.”
gerichte selectie maken. Grasshof: “Bij het
VROM kan daarbij ondersteunen.”
de BAG vastleggen. Omdat de BAG de coördina-
Voor vragen kunt u contact opnemen met
ten van gebouwen vastlegt, kan het samen-
[email protected].
verder monitoren van asbestsanering is het De BAG zal gekoppeld worden aan de GBA. Zo
handig als alle partijen uitgaan van dezelfde
wordt het voor ambtenaren van Burgerzaken bij
lijst van adressen en gebouwen, die uit de BAG.
inschrijving direct duidelijk als het adres niet
Dat scheelt veel uitzoekwerk en verwarring.”
bestaat. Een andere manier om via de BAG fraude op het spoor te komen is koppeling van
De BAG biedt ook een basis voor het automa-
het gebruiksoppervlak aan het aantal inge-
tisch uitvragen van vergunninggegevens op
schrevenen. Een kleine woning van tachtig
adres bij andere vergunningverlenende
vierkante meter waar acht personen staan
instanties. Grasshof: “Voorwaarde is wel dat die
Elk gebouw in Nederland krijgt een uniek en onveranderlijk nummer.
Kritische massa heet hangijzer in discussie kwaliteitscriteria De kwaliteitscriteria voor de uitvoering van de VROM-wetgeving zijn in concept gereed. De discussie spitst zich toe op de criteria die onder de noemer ‘kritische massa’ worden samengevat. Hoeveel kennis en ervaring moet een gemeente of uitvoeringsdienst in huis hebben om zijn taken goed te kunnen uitvoeren? Gemeenten zijn bang dat ze taken kwijtraken aan de regionale uitvoeringsdiensten.
principes in praktische criteria vertaald.
de output. Ik zie het voordeel daarvan niet.
Borgers: “Zij hebben het begrip kritische massa
Output is veel minder tastbaar in criteria uit te
zo concreet mogelijk gemaakt. Een ambtenaar
drukken.”
die de naleving van een monumentenvergunning moet controleren, behoort dat vak met
De weerstand bij gemeenten komt volgens
een bepaalde regelmaat uit te voeren. Haalt hij
Borgers vooral voort uit onbegrip. “Wij moeten
die regelmaat niet, dan is de kwaliteit niet
dus beter gaan communiceren. Het grootste
gewaarborgd.”
misverstand is dat de uitvoeringsdiensten bevoegdheden zouden krijgen. Integendeel,
Om iedereen inspraak te gunnen zijn de
gemeenten blijven verantwoordelijk. Dat de
nieuwe criteria op internet gezet met een
praktische uitvoering van taken voor rekening
verzoek om commentaar. Bovendien is er een
komt van een RUD doet daar helemaal niets
Projectleider Harm Borgers van het ministerie
College van B&W en de uitvoeringspraktijk.
workshop georganiseerd, waar 75 gemeente-
aan af. Gemeenten hebben er eigenlijk alleen
van VROM: “In de Wet milieubeheer is al
Heeft de lokale politiek prioriteiten gesteld, dan
lijke en provinciale experts op af kwamen. De
maar voordeel bij als taken waar ze niet tegen
verankerd dat gemeenten en uitvoeringsdien-
moeten die zijn terug te vinden in de prioritei-
vertaling van de procedurele en inhoudelijke
zijn opgewassen bij de RUD’s worden onderge-
sten aan kwaliteitseisen voor milieuhandhaving
ten van het ambtelijk apparaat. Ten slotte
criteria stuitte nauwelijks op weerstand.
bracht. Burgers en bedrijven krijgen meer
moeten voldoen. Om te beginnen behoren ze
moeten gemeenten over voldoende kennis,
Borgers: “Het probleem zit hem bij de kritische
kwaliteit en snelheid en dat zal weer positief
rekening te houden met de prioriteiten van
ervaring en deskundigheid beschikken om hun
massa. Vooral kleinere gemeenten vrezen
op de gemeente afstralen.”
andere overheden. Zodat speerpunten van het
taken goed uit te kunnen voeren. Dit staat sinds
taken kwijt te raken aan de regionale uitvoe-
Rijk terugkomen in het lokale handhavings
2005 in algemene termen al in de wet.”
ringsdiensten (RUD’s). Voor specialistische
Voor het onderzoek van KPMG kunt u terecht
beleid. In de tweede plaats moet er een
In opdracht van VROM heeft KPMG met veertig
kennis hebben ze onvoldoende kwantiteit en
op: http://www.vrom.nl/pagina.
koppeling zijn tussen de voornemens van het
experts van gemeenten en provincies deze
kwaliteit in huis. Hun tegenvoorstel is: kijk naar
html?id=2706&sp=2&dn=w1288
5
December 2009
Gemeenteraadsverkiezingen spelen handhaving in de kaart
In de gemeente Geldrop-Mierlo heeft handhaving wel het gemeentehuis bereikt.
Met het oog op de naderende gemeenteraadsverkiezingen van maart 2010 komt in veel gemeenten het onderwerp handhaving (opnieuw) op de politieke agenda te staan. In de Brabantse gemeenten Geldrop-Mierlo en Oirschot kunnen ze daar op basis van eerdere ervaringen over meepraten. Juist in deze gemeenten werd het handhavingsbeleid, min of meer dankzij de verkiezingen, aangescherpt. En met succes.
één van de grote onderwerpen op de politieke agenda. Dat zorgt voor een goede ingang om het over dit onderwerp te hebben.” “Na mijn aantreden als burgemeester in 2004 hebben we eerst met de toenmalige raad gesproken over wat iedereen nu eigenlijk onder handhaven verstaat. Daaruit kwam naar voren dat handhaving niet alleen repressief, dus door toezicht achteraf, maar vooral ook preventief
Carlo van Esch is sinds 2004 coördinator van het
menselijke maat en met de nadruk op
Als ambtenaar is het niet gebruikelijk om
moet gebeuren. Voordat je iemand bekeurt,
team ‘Preventie & handhaving’ in de gemeente
preventie. Niet langer ‘hakken met de botte
rechtstreeks contact te hebben met politieke
kun je ook kijken waarom hij bepaald gedrag
Oirschot. De gemeenteraadsverkiezingen van
bijl’, maar actief communiceren. Onze contro-
partijen, maar in het verleden hebben we wel
vertoont. We zijn, als het er op aankomt, wel
2006 herinnert hij zich nog goed.
leurs zijn verplicht om echt contact te maken
veel vragen moeten beantwoorden, vooral
streng, maar tegelijkertijd ook rechtvaardig. En
“Handhaving was toen een hot issue. Je moet je
met de overtreder op moment dat ze iets
vanuit de hoek van de oppositie. Door ook de
aan die kreet proberen we ons zo goed
voorstellen dat er tot 2000 niet of nauwelijks
constateren. En we bellen mensen ook op
burger geregeld vragen te stellen over hoe hij
mogelijk te houden.”
werd gehandhaafd in Oirschot. Dat veranderde
voordat ze een brief krijgen, in plaats van
de handhaving ervaart, hopen we daar weer
door tussenkomst van de Vrom-Inspectie die,
plompverloren een boodschap over te brengen.
van te kunnen leren.”
ingegeven door de gebeurtenissen in onder
Dat neemt een hoop weerstanden weg. De
andere Enschede en Volendam, eiste dat er iets
manier waarop we de handhaving nu voor
Rianne Donders-de Leest is sinds 2004
beleid voor hoogwaardige handhaving
werd ondernomen. Het toenmalige nieuwe
elkaar hebben, geeft me dan ook oprecht een
burgemeester van Geldrop-Mierlo. Het
ontstaan. Eén van de successen is dat het
college heeft daar vanaf 2002 duidelijk werk
gevoel van trots.”
onderwerp handhaving zit in haar portefeuille,
aantal dwangsommen sterk is afgenomen.
waarvoor ze zich samen met senior medewer-
Bovendien wordt handhaving binnen de
van gemaakt. Vanaf dat moment werd de hand-
“Uit de gesprekken tussen de raad, het college en de afdeling handhaving is ons integrale
having geprofessionaliseerd. Er verschenen
“Als afdeling handhaving kun je de politiek niet
ker handhaving, John Bastiaans, sterk maakt.
gemeente breed gedragen. In de begroting was
allerlei nota’s, er kwam een functieverantwoor-
sturen. Die moet zijn eigen standpunten
”Eigenlijk zitten we hier in een luxepositie,
een bezuiniging opgenomen van ruim 40.000
ding en er werd fors op handhaving ingezet.”
bepalen. Maar het is wel mooi dat mensen zelf
handhaving had en heeft in onze gemeente de
euro vanuit allerlei handhavingstaken. De raad
anders over handhaving zijn gaan denken.
aandacht van alle politieke partijen. Het is zelfs
heeft deze bezuiniging teruggedraaid en als
“Zo was er onder meer sprake van een
opdracht meegegeven deze in te zetten voor
zogeheten stuwmeer aan illegale bouwwerken.
de zichtbaarheid van onze handhaving. Hieruit
Alle bouwsels, groot en klein, werden op een
blijkt wel dat handhaving hoog op de politieke
hoop gegooid en er werd strak gehandhaafd. Er
agenda staat.”
was weinig discussie mogelijk. Dwangsommen werden meteen verbeurd en dat ging soms om
“Geldrop-Mierlo is een gemeente van nog geen
grote bedragen, tot wel 75.000 euro. Die
40.000 inwoners, met een stadse en een
inhaalslag zorgde voor veel onrust in de
dorpse kern. We hebben dan ook te maken met
samenleving. Mensen waren het handhaven
de dorpse problemen van een stad en de
immers helemaal niet gewend. Het college is
stadse problemen van een dorp. We zijn al een
daarin misschien wel iets te voortvarend te
heel eind op de goede weg, maar willen
werk gegaan. Ik heb sterk het idee dat dit een
proberen om nog meer zichtbaar en herkenbaar
belangrijke rol heeft gespeeld bij de verkiezin-
te zijn. Voor de verkiezingen 2010 verwacht ik
gen in 2006.”
dat handhaving een belangrijk issue zal zijn. Het zal lastig zijn voor partijen om zich met dit
“Het nieuwe college stond een duidelijke koerswijziging voor ogen: handhaven met de
6
thema nog te onderscheiden.” Rampen zoals die in Enschede hebben handhaving ook in de lokale politiek hoger op de agenda gezet.
Dit is een uitgave van het CCV
Burgernet gaat landelijk
De belangstelling voor Burgernet overtreft de verwachtingen.
In 2008 is Burgernet in negen gemeenten ingevoerd. Met succes. Aan de ministers van BZK en Justitie heeft de Stuurgroep Burgernet dan ook geadviseerd om het initiatief landelijk in te voeren. Gefaseerd, dat wel. In de komende twee jaar zullen minimaal vijftig gemeenten mee gaan doen.
bevestigingsbrieven op, om ze daarna in één
gemeenten aan te sluiten. Na Ede, waar ruim
keer te versturen. Burgers die zich hadden
6500 burgers meedoen, zullen uiterlijk 1 januari
aangemeld moesten hierdoor lang wachten;
2010 Barneveld, Nijkerk, Renkum, Scherpenzeel
met als gevolg dat ze niet konden inloggen.
en Wageningen volgen. Daarna sluiten de tien
Wat opvalt is dat veel mensen zich stoorden
andere gemeenten uit de regio zich aan.”
aan nachtelijke telefoontjes en zich daarom
Maar ook in de regio’s die niet aan de proef
soms ook afmelden. Ze wisten niet dat ze hun
meededen is er meer dan voldoende animo.
aan- en afwezigheidrooster konden aanpassen.
Mauritz: “Dat zie je bijvoorbeeld aan het aantal
Zowel in de techniek als de voorlichting zijn
gemeenten dat deelneemt aan SMS Alert, een
deze punten opgepakt en verbeterd.
initiatief dat verwant is aan Burgernet. SMS Alert zal opgaan in Burgernet, waarmee er één
Burgernet is een netwerk van burgers die
directe bijdrage geleverd aan de opsporing van
Izak Mauritz, projectleider Burgernet van
dienst overblijft.”
kunnen helpen bij zoek- en opsporingsacties
verdachte en/of vermiste personen. Dit komt
pilotregio Gelderland-Midden: “De gemeenten
Ook de veertig gemeenten die het ‘Manifest
van de politie. Deelnemers krijgen een bericht
neer op negen procent van het totaal aantal
uit de pilot hebben een schat aan ervaring
Bestrijding Overlast en Verloedering’ hebben
via de (mobiele) telefoon of een tekstbericht
acties. De doelstelling was vijf procent, het
opgedaan en concrete plannen ontwikkeld. Er
ondertekend, hebben Burgernet in het vizier.
per SMS, met het verzoek uit te kijken naar
streefpercentage tien. In Metro van 16
ligt bijvoorbeeld een wervingscampagne klaar,
Tijdens het Strategisch Beraad Veiligheid van 9
bijvoorbeeld een vermist kind, een voortvluch-
november erkent de politie, bij monde van de
compleet met wervingsbrief, brochures en een
juli 2009 van het ministerie van BZK en de VNG
tige inbreker of een gestolen auto. Deelnemers
Raad van Hoofdcommissarissen, dat de
lijst met de meest gestelde vragen en antwoor-
is afgesproken dat Rijk en gemeenten met grote
kunnen gratis bellen met de meldkamer van de
resultaten van Burgernet beter kunnen. “Maar
den. En er zijn implementatieplannen, waarin
overlastproblematiek maatregelen zullen
politie en ontvangen na afloop bericht over de
dat gold ook voor Opsporing Verzocht in de
beschreven staat wie wat doet en wat je als
nemen. Eén van de door de minister voorge-
resultaten. De politie kan op basis van deze
eerste jaren.” Tekenend is dat 95 procent van
gemeente of korps moet regelen. Op een
stelde maatregelen is Burgernet.
informatie sneller en gerichter in actie komen.
de deelnemers bereid was om na de proef mee
weblog van het Programmabureau Burgernet
te blijven doen. Slechts twee procent heeft zich
kunnen gemeenten, korpsen en veiligheidsre-
Het Burgernetsysteem kan ook voor andere
afgemeld.
gio’s alle belangrijke documentatie raadplegen.”
doeleinden worden ingezet, in de geïntegreerde
De gemeenten die aan de proef meededen waren: Gouda (politieregio Hollands Midden),
meldkamer en op het niveau van de veiligheids-
Delft (politieregio Haaglanden), Ede (politiere-
regio. Is er bij een brand een grote gifwolk
gio Gelderland-Midden), Leeuwarden en
vrijgekomen, dan kan de brandweer het systeem
Dantumadiel (politieregio Fryslân), Breukelen,
gebruiken om deelnemers in het getroffen
Maarssen, De Ronde Venen en Nieuwegein
gebied te alarmeren en instructies geven. Ligt
(politieregio Utrecht). Onderzoek naar de
het waternet eruit of is de elektriciteit afgeslo-
resultaten in deze gemeenten heeft aange-
ten, dan kunnen nutsbedrijven de mensen
toond dat Burgernet werkt. Eén van de meest
eenvoudig op de hoogte houden. Deelnemers
opvallende uitkomsten is de massale aanmel-
moeten wel eerst aangeven of ze dat ook willen.
ding: tijdens de pilot deden bijna 26.000
Maar het is niet allemaal rozengeur en
“Sommige gemeenten staan al in de startblok-
burgers mee. Intussen nadert Burgernet de
maneschijn. Burgernet heeft ook last gehad
ken; zij hebben Burgernet in het integrale
Meer informatie over Burgernet vindt u op
30.000 deelnemers.
van kinderziektes. In het begin kwamen er
veiligheidsbeleid opgenomen en er ook in de
www.burgernet.nl. U kunt ook contact
bijvoorbeeld klachten over de vele telefoontjes
begroting rekening mee gehouden. In regio’s
opnemen met het Programmabureau Burgernet
Deelnemers hebben tijdens 62 van 192 acties
en start- en afloopberichten (soms tweemaal
zoals de onze waar het systeem in de meldka-
via
[email protected] of bellen naar
gebeld. In achttien gevallen heeft dat een
hetzelfde). Bovendien spaarden gemeenten de
mer draait is het eenvoudig om nieuwe
030-2155077.
7
December 2009
aandacht voor projecten en initiatieven die de handhaving vereenvoudigen, verbeteren of verduidelijken: slim handhaven, dus! Doe er uw voordeel mee…
Slim handhaven
Op deze plek terugkerend
Luuk van Riel: “Wat me opviel was dat je, vooral in het begin, moet opboksen tegen een stereotiep imago.”
Het pak van buiten
Ervaringen en tips van een gedetacheerd handhaver Handhaving is van oudsher een taak die uitsluitend met de overheid wordt geasso cieerd. Dat beeld klopt niet meer. Steeds vaker zijn het – vooral vanwege het tekort aan goede handhavers – private bedrijven die deze taak uitvoeren, in opdracht en onder mandaat van overheidsorganen. Het kan gaan om de tijdelijke vervanging van een enkele medewerker, om gespecialiseerd juridisch advies, zelfs om het overnemen van een complete handhavingstaak. Waar loop je als externe handhaver tegenaan en hoe stel je je op? De ervaringen van Luuk van Riel, senior jurist bij Eiffel. Het verhaal van een ‘pak van buiten’.
“Bovendien steeg het aantal ontheffingsaanvragen aanzienlijk. Dit had niet alleen tot gevolg dat de provinciale wet- en regelgeving beter nageleefd werd, maar ook dat de provincie minder leges misliep. Voor medewerkers was deze aanpak een opsteker. Niet alleen werden illegale situaties die hun een doorn in het oog waren eindelijk aangepakt, ook de interne meldingen van illegale situaties namen toe.” “Minstens zo belangrijk is dat je verder kijkt dan je neus lang is. Wees geen tijdelijke oplossing, maar probeer problemen structureel
“In 2008 werd ik gedetacheerd als coördinator
je hebt voorbereid en ingelezen natuurlijk’.
provincie geen ‘traditie’ van handhaving.
aan te pakken. Vraag budgetten aan, schrijf
handhaving voor de vaarwegen, wegen en
Samen met een ervaren medewerker ben ik
Burgers waren gewend om verbodsborden te
beleid en verbeter – indien nodig – structuren
bijbehorende kunstwerken van de Dienst
dan ook eerst gaan kijken hoe de praktijk er
negeren en de regels aan hun laars te lappen.
en werkwijzen, na goed overleg. Maak ook
Landelijk Gebied van een provincie. Mijn taak
uitzag, handen gaan schudden en koffie gaan
Overtredingen hadden geen consequenties. Ik
werk van kleine dingen zoals het bespreken
was om een dossierachterstand van een jaar
drinken met medewerkers en ketenpartners,
vond dat ik met mijn fysieke aanwezigheid een
van belangrijke jurisprudentie met je collega’s.”
weg te werken. Tegelijkertijd waren er
zoals boa’s en politie.”
signaal af moest geven.”
zwaarwegende redenen om handhavend op te
“Zelf ben ik van mening dat externen als
treden. Het grootschalig illegaal afmeren van
“Daarna moet je terug naar je bureau en
pleziervaartuigen in nauwe en bochtige
aanpakken. In mijn geval betekende dat: van
vaarwegen veroorzaakte hinder voor de
ieder achterstallig dossier de verantwoordelijke
beroepsvaart, hetgeen weer gevaar opleverde
medewerker bellen en vertellen wat ik ermee
voor pleziervaartuigen.”
van plan was. En dat ook gewoon uitvoeren. Soms moet je achter zaken aan die strikt
tijdelijke handhavingskracht zeker meerwaarde
“Ik vind het belangrijk om zelf zoveel mogelijk zichtbaar te zijn in het veld.”
kunnen hebben. Niet alleen om de voor de hand liggende reden dat ze een tijdelijk gat in de organisatie kunnen opvullen, maar ook omdat ze nieuwe ervaring en kennis meebrengen. Organisaties die geen handhavingtraditie
“Wat me opviel was dat je, vooral in het begin,
genomen niet je taak zijn of geen hoge
moet opboksen tegen een stereotiep imago:
prioriteit hebben. Door deze situaties aan te
beschikken kunnen het gehele pakket simpel
‘het nette pak van buiten dat het allemaal
pakken kun je een krachtig signaal afgeven en
en op maat gesneden inhuren. Uiteindelijk is
beter weet en over een paar maanden toch
creëer je begrip en navolging bij de burger en
“Nadat we in één van de vaarwegtrajecten het
mijn contract met een half jaar verlengd, en is
weer weg is’. Waar een handhaver veelal
enthousiasme bij je provinciale collega’s.
illegaal afmeren van privévaartuigen succesvol
de opdracht na een positieve eindevaluatie van
tussen de werelden van ‘kantoor’ en ‘buiten’
Besluit je om wat voor reden dan ook om niet
hadden aangepakt, werden we, ook door de
de opdrachtgever afgesloten.”
moet laveren, geldt voor de ingehuurde kracht
handhavend op te treden, leg het uit.”
media-aandacht, in andere gebieden van de
dat hij ook nog eens te maken heeft met de verschillen tussen overheid en private sector.”
provincie serieuzer genomen. Was voor het “Ook vond ik het belangrijk om zelf zoveel
eerste traject een complete handhavingsproce-
mogelijk zichtbaar te zijn in het veld. Door het
dure nodig, nu was meestal een enkel
“De oplossing is redelijk eenvoudig: ‘Ga het
gebrek aan handhaving bestond er zowel bij
telefoontje voldoende om een overtreding te
veld in en geef het goede voorbeeld, nadat je
medewerkers als bij de inwoners van de
beëindigen of te legaliseren.”
8
kennen en niet over de juiste instrumenten
Dit is een uitgave van het CCV
Ridderkerk organiseert handhavingsdag De gemeente Ridderkerk heeft begin november hand havers en burgers samengebracht. Ridderkerk ziet handhaving als een gezamenlijke verantwoordelijkheid van gemeente, samenwerkingspartners, bedrijven en inwoners. Met de dag loopt de gemeente voorop.
Wat zijn de gevaren voor de omgeving van
van politie en gemeente, de veiligheid in hun
heid stimuleert). Brandweer, politie, water- en
initiatiefnemer van de dag: ”Handhaven doen
een hennepplantage? En wat kun je doen als
wijk vergroten.
recreatieschap, de DCMR Milieudienst
we samen, met burgers, bedrijven en
Rijnmond en buurtbemiddeling gaven een
partners. Met de deze dag hebben we ons als
je een hennepplantage in de buurt van je woning vermoedt? De dag stond in het teken
Bezoekers konden terecht bij medewerkers
toelichting op hun werk en beantwoordden
handhavers kunnen presenteren aan de
van de rol die inwoners en bedrijven zelf
van bouw- en woningtoezicht, vergunningen
vragen. Doelstelling van de dag was om met
mensen voor wie we het uiteindelijk allemaal
kunnen spelen bij handhaving.
en leerplicht, bij juristen en medewerkers van
goede voorlichting een bijdrage te leveren
doen. Daarnaast was het nuttig en leuk om
Buurtpreventie Bolnes en Buurtpreventie
participatie & burgerschap en de Slinger (een
aan het draagvlak voor handhaving.
met alle handhavingspartners samen te
Drievliet ’t Zand vertelden hoe zij, met steun
organisatie die maatschappelijke betrokken-
Richard Gerrits, coördinator handhaving en
werken aan deze dag.”
Handhavers wees trots op uw vak Op 15 oktober vond in de Amsterdamse Meervaart de ‘Dag van de inspecteur’ plaats, een symposium van het programma Professionalisering van Vernieuwing Toezicht. In lijn met haar taak – vernieuwing – verpakte de organisatie de dag als een reis. Inspecteurs konden verschillende bestemmingen (workshops) aandoen.
concreet of je inspanningen succesvol zijn geweest, was de boodschap van Nordholt. De trots op het vak werd voelbaar tijdens workshops en informele momenten. De inspecteurs, die in groten getale aanwezig waren, wisselden geanimeerde gesprekken, klaagmuren en wensputten af met bezoeken
Deelnemers werden ontvangen door stewardes-
ris van Amsterdam Eric Nordholt de toon:
de toehoorders aan vooral te zoeken naar
aan een ludieke waarzegger, zelfverdediging
sen bij wie ze hun boarding pass konden
“Handhavers wees trots op uw vak.”
parameters waarmee ze het effect van
en een kleurenanalyse om de juiste hand
inleveren. Na het welkomstwoord van Harry
Nordholt stak de draak met de zesrangen
handhaving zichtbaar kunnen maken. Is het
havingsstijl te ondersteunen.
Paul, vandaag vooral voorzitter van de Inspectie-
structuren, bureaucratische procedures, lijvige
aantal overvallen teruggelopen? Is het voedsel
raad en touroperator, zette oud-hoofdcommissa-
rapporten en prestatiecontracten. Hij moedigde
veiliger geworden, het milieu schoner? Meet
Ondertekening overdracht ERR Het Expertisecentrum Rechtspleging en
vergroten van de effectiviteit van beleid. Beide
de Handhavingskrant zal gewoon blijven
Rechtshandhaving (ERR) van het ministerie van
organisaties ontwikkelen instrumenten die
verschijnen, zij het vanaf 2010 in een ander
Justitie gaat verder als de afdeling Nalevings-
professionals helpen om hun beleidsdoelstel-
jasje. Wordt de krant nu nog opgemaakt
expertise van het Centrum voor Criminaliteits-
lingen te realiseren. Bovendien zijn er raakvlak-
volgens de huisstijl van Justitie, vanaf januari
preventie en Veiligheid (CCV). Op donderdag 22
ken tussen de doelgroepen van CCV en ERR,
zijn de richtlijnen van het CCV van toepassing.
oktober zetten Hans van der Vlist en Ida Haisma
waardoor netwerken kunnen worden versterkt.
Voor de inhoud heeft de overgang geen
hun handtekening. Van der Vlist is directeur-
De dienstverlening van het ERR verandert met
consequenties. De Handhavingskrant blijft een
generaal Rechtspleging & Rechtshandhaving
de overgang naar het CCV niet. Het ERR blijft
platform voor kennisuitwisseling tussen
van Justitie, Haisma is directeur van het CCV.
zich, nu als afdeling Nalevingsexpertise, op
professionals, voor de presentatie van
De belangrijkste reden voor de overgang is dat
deskundige en enthousiaste wijze inzetten voor
instrumenten die de handhaving effectiever
zowel het ERR als het CCV zich richt op het
de professionalisering van de handhaving. Ook
maken en voor trends in het vak.
9
December 2009
Zelftest gemeenten
Test de professionaliteit van uw handhavingsbeleid Vossen: “Natuurlijk is de typologie geen einddoel, het gaat erom dat een gemeente een aanknopingspunt in handen heeft, weet waar te beginnen om de handhaving verder te ontwikkelen.” Gemeenten kunnen voor elk van de zeven sturingselementen vaststellen hoe zij de volgende stap in hun ontwikkeling kunnen zetten. De typologie kan per element uit de sturingscyclus Programmatisch Handhaven verschillen. “Daarbij geven we niet alleen adviezen, maar verwijzen we met behulp van ontwikkelkaarten ook naar instrumenten en workshops”, legt Vossen uit. “Als een gemeente voor zichzelf concludeert dat het in kaart brengen van de fysieke omgeving naar een hoger plan moet, dan adviseren wij om relevante informatie, bijvoorbeeld gegevens over de in de gemeente aanwezige bedrijven of de bevolkingssamenstelling, bij elkaar te zoeken. Op basis daarvan kunnen zij dan een gedegen risicoanalyse uitvoeren. Een gemeente die maar één stijl van handhaven kent en daarmee een hele doelgroep over één kam moet scheren krijgt het advies om doelgroepanalyses te doen (met bijvoorbeeld de Tafel van Elf) en/of na te gaan welke stijlen binnen de organisatie nog meer beschikbaar zijn (bijvoorbeeld met de Stijlwijzer Handhaving).” Ronald Kersbergen, projectmanager handhaving voor de gemeente Amsterdam, is één van de handhavers die hebben geholpen bij de ontwikkeling van de zelftest. “Er wordt tegenwoordig veel gepraat over de kwaliteit van de handhaving. Met deze test heb je houvast; met een beperkte tijdsinvestering weet je waar het beter kan en waar het al goed gaat. Gelukkig geeft het instrument ook aanknopingspunten om verbeteringen door te voeren. Een jaar later kun je de test opnieuw doen om vast stellen
De zelftest houdt gemeenten voor alle onderdelen uit de sturingscyclus programmatisch handhaven een spiegel voor.
hoeveel je bent opgeschoten; het verbeteren van de handhaving moet een continu proces
Het nieuwste instrument van de afdeling Nalevingsexpertise van het CCV is de Zelftest handhaving voor gemeenten. Met deze digitale vragenlijst kunnen gemeenten zelf bepalen hoe professioneel hun handhavingsbeleid is. Het instrument is met mede werking van zo’n dertig gemeenten tot stand gebracht vanuit het professionaliseringsprogramma ‘Handhaven met Effect’.
zijn. In Amsterdam gaan we er in ieder geval mee aan de slag.” Het instrument is ook te gebruiken om handhavingsafdelingen van een gemeente, of vergelijkbare handhavingsorganisaties van verschillende gemeenten met elkaar te vergelijken. De applicatie biedt daartoe geanonimiseerde mogelijkheden. Het effect kan zijn dat er oplossingen uitrollen die ook
De zelftest is bedoeld voor managers van
categorie ‘organisatie en werkwijze’ wordt,
De Ondernemer: de gemeenten die meer en
elders toepasbaar zijn. Het is bovendien een
gemeentelijke handhavingsafdelingen. “Aan de
bijvoorbeeld, gekeken of er voldoende tijd is
meer systematisch met handhaving bezig zijn.
manier om afdelingen die achterblijven wat op
hand van dit instrument kunnen zij beoordelen
om te anticiperen op onverwachte zaken en
Het handhavingsbeleid is vooral taakgeoriën-
te porren.
of zij de manier waarop zij keuzes maken en
naar de mate waarin de uitvoering van de
teerd.
prioriteiten stellen kunnen verbeteren”, zegt
handhaving aansluit op de organisatievisie,
projectleider Ralph Vossen, adviseur bij het CCV.
prioriteiten en interventiestijl. Het gaat om
De Koploper: de gemeenten die al jarenlang op
ook rijksinspecties en provincies er hun
“Gemeenten die dit doen op basis van
periodiek terugkerende processen, de gemeen-
uiterst professionele wijze met handhaving
voordeel mee kunnen doen. “Overigens hebben
structuur, duidelijkheid en visie, zullen over het
te kan de zelftest gebruiken om stap voor stap
omgaan. De focus van het handhavingsbeleid,
we daar nog geen concrete plannen voor. Het
algemeen professioneel uit de verf komen.”
de kwaliteit te verbeteren.”
dat in samenwerking met andere (rijks)
instrument is in eerste instantie bedoeld voor
toezichthouders tot stand komt, ligt op de
gemeenten. Mocht blijken dat het een succes is,
Gemeenten worden bij deze test beoordeeld op
De applicatie onderscheidt vier typen organisa-
effecten.
dan kunnen we van de zelftest later alsnog een
zeven elementen uit de sturingscyclus
ties/gemeenten.
Programmatisch Handhaven. Vossen: “Denk
De Jongleur: de gemeenten die naar eer en
De Utopist: de professioneel handhavende
daarbij aan kennis van de fysieke omgeving,
geweten jongleren met capaciteit en prioriteit.
gemeenten in een ideale toekomst waarin er
Kijk voor meer info op
bestuurlijke prioriteiten, het handhavingpro-
Het handhavingsbeleid heeft vooral een ad hoc
niet meer gehandhaafd hoeft te worden, omdat
www.zelftesthandhaving.nl
gramma en het lerend vermogen. In de
basis.
alle wetten en regels zijn geïnternaliseerd.
10
Vossen denkt dat met wat kleine omzettingen
generiek instrument maken.”
Dit is een uitgave van het CCV
Wie zijn toch die toezichthouders en handhavers die zich professioneel bezighouden met de naleving van onze wet- en regelgeving? Waar zitten ze, wat zijn hun taken en verantwoordelijkheden? En waar liggen hun prioriteiten? Op deze plek steeds een portret van een collega, partner of medewerker in de handhavingssector.
Persoonlijk portret
VT-Inspecteur 2009 Bianca van Lunteren wil ‘mensen in beweging zetten’ Bianca van Lunteren van den Heuvel (31) is uitgeroepen tot Vernieuwend Toezicht-Inspecteur van het Jaar. De controlevakspecialist veehouderij bij de Algemene Inspectiedienst (AID) zet zich in voor kwaliteits verbetering van controles. Ze doet dat vakkundig en enthousiast, denkt mee met haar collega’s én de gecontroleerde bedrijven. In het kantoor van AID West-Nederland in Utrecht kijkt Bianca wat ongemakkelijk bij de loftuitingen. “Ik doe mijn werk vooral met veel plezier”, klinkt het bescheiden.
Na de Middelbare Agrarische School in Gouda
vernieuwing in toezicht praktijk wordt. Er staat
ness’ af te ronden. “Bij mijn overstap naar de
kwam Bianca van Lunteren bij de Algemene
bijvoorbeeld wetgeving op stapel voor de
functie van controlevakspecialist wees mijn
Inspectiedienst. Als controleur meststoffen zat
identificatie en registratie van schapen. De
teamleider op deze mogelijkheid. Eerst dacht ik
ze zes jaar aan de keukentafel bij veehouders
oormerken moeten in het vervolg elektronisch
deelcertificaten te gaan halen, maar de
en mesthandelaren. Tegenwoordig begeleidt ze
kunnen worden uitgelezen.”
opleiding is zo leuk en ik krijg er zoveel energie
achttien controleurs. Ze toetst hun controlerapporten en staat hen met raad en daad terzijde. “Laatst deed zich bijvoorbeeld het geval voor van een veehouder die een zorgboerderij aan
“Gelukkig werk ik bij een organisatie waar je open kunt zijn over je ambities.”
het opzetten is en daarvoor een varken had aangeschaft. Juist voor het houden van varkens gelden erg veel regels. Dan ga ik nadenken
Controles zijn ingrijpend voor veehouders,
van dat ik de volledige studie in deeltijd doe.”
over hoe de ondernemer zijn varken kan
benadrukt Bianca. Dat merkte ze aan die
In de omgang met ‘haar’ controleurs wijst ze
houden, met inachtneming van de regel
keukentafels waar zij de mestboekhouding
dan ook op deze mogelijkheden.
geving.”
inzag. “Dat geldt zeker voor controles waarbij
Ze geeft momenteel geen leiding, maar het
een groep toezichthouders opeens op het erf
trekt haar wel. “Gelukkig werk ik bij een
Onaangekondigde controles
staat.” Onaangekondigde bezoeken zijn een eis
organisatie waar je open kunt zijn over je
Bianca overlegt met de andere controlevakspe-
in het kader van de zogeheten Cross Compli-
ambities.” De Algemene Inspectiedienst is
cialisten over wijzigingen in beleid en regelge-
ance: agrariërs die aanspraak maken op
volop in ontwikkeling, de fusie met de
ving. “We gaan na hoe we die wijzigingen
inkomenssteun moeten voldoen aan bepaalde
Plantenziektenkundige Dienst en met de
kunnen opnemen in de werkinstructies voor de
randvoorwaarden. De AID probeert de last te
Voedsel- en Warenautoriteit is in gang gezet. In
controleurs. Het zijn momenten waarop
verminderen door controles te combineren.
2012 moet de ‘nieuwe VWA’ een feit zijn.
Bianca overlegt met waterschappen en
Voelen sommige medewerkers de fusie als
gemeenten in haar regio. “Er is één gemeente
bedreiging, Bianca ziet vooral kansen. “Ik kan
die niet wil meedoen met de gezamenlijke
mijn collega’s daar niet vaak genoeg op
bezoeken. Dat is jammer want ze zijn bij uitstek
wijzen.”
Vernieuwend Toezicht
geschikt voor kennisoverdracht en -uitwisseling.”
De rijksinspecties werken samen in de
VT-Inspecteur van het Jaar (eervolle vermel-
Inspectieraad. Deze organisatie zet zich in
ding Ron Schellings van de Inspectie voor de
In beweging brengen
voor vernieuwend toezicht, onder meer met
Gezondheidszorg), het VT-Project van het Jaar
De betrokkenheid van Bianca blijft niet beperkt
als doel het terugdringen van de toezichtlast
(1-Loket Chemelot en de ITAT (Intensivering
tot alleen de inhoud. ‘Mensen in beweging
voor het bedrijfsleven. In oktober 2009 hield
Toezicht Alcohol en Tabak) en Weekendpoule
brengen, zodat zij zich verder ontwikkelen’ is
de Inspectieraad voor de eerste keer de Dag
van de VWA), de VT-Organisatie van het Jaar
een minstens even krachtige drijfveer. Zelf is zij
van de Inspecteur. Onderdeel van deze bijeen-
(vanwege gering aantal inzendingen geen
een sprekend voorbeeld. In 2010 verwacht zij
komst waren de verkiezingen van de
winnaar).
de HBO-opleiding ‘Bedrijfskunde en Agribusi-
11
December 2009
In de rubriek ‘RE:’ reageren deskundigen op een actuele stelling. Deze keer gaat het over het loopbaanperspectief voor handhavers.
Aan:
Fred Kok, Gert-Jan van Leeuwen en Ted van Herpen.
Onderwerp:
‘Om het vak van handhaver aantrekkelijker te maken moet er meer loopbaanperspectief komen.’
[Van:] F red Kok, secretaris Landelijk Overleg Milieuhandhaving. Werkgevers en potentiële werknemers hebben nog te weinig in de gaten dat handhaven een aantrekkelijk en belangrijk vak is. Politici en bestuurders maken beleid en regels die tot een betere samenleving moeten leiden. Dit lukt alleen als die regels worden nageleefd en laat dat nu net de taak van de handhaver zijn. Waar zouden onze bestuurders zijn en wat zouden de collegeprogramma’s waard zijn zonder naleving? Handhavers begeleiden een zorgvuldige en correcte realisatie van gewenste ontwikkelingen. Werkgevers die dit inzien en het vakgebied zo aansturen kunnen niet anders dan een goed loopbaanperspectief bieden. Bestuurders die stellen dat het om de uitvoering gaat en minder om beleid kunnen niet anders dan een goed loopbaanperspectief bieden.
[Van:] Gert-Jan van Leeuwen, directeur Vereniging Bouw- en Woningtoezicht Nederland. Perspectief richting regie of specialisatie kan heel zinvol zijn. Maar om het vak van handhaver aantrekkelijk te maken is meer nodig. Cruciaal is dat management en bestuur het vak serieus nemen. Dat kan via honorering, goed en duidelijk handhavings- en personeelsbeleid, bestuurlijke ruggengraat bij lastige kwesties, support bij het op peil houden van vakkennis, stageplaatsen en stagebegeleiding, enz. Ook nu handhavingsbeleid een verplichting is, maakt menig bevoegd gezag zich er te gemakkelijk vanaf: door de inhoudelijke prioriteitstelling niet te koppelen aan de capaciteit van de afdeling.
[Van:] Ted van Herpen, directeur van de Vereniging Stadswerk Nederland. Ik ben het niet eens met de stelling. Net zoals dat voor vergunningverleners en financieel medewerkers geldt, heb je altijd een brede basis nodig, met daarboven specialisten of senioren of hoe je ze ook maar noemen wilt. Of iemand kan doorgroeien naar zo’n functie hangt af van zijn kennis, capaciteiten en inspanningen. Handhavers hebben in dat licht bekeken net zoveel loopbaanperspectief als iedere andere ambtenaar. Belangrijke oorzaak van het tekort aan goede handhavers is dat veel mensen helemaal niet weten wat het vak inhoudt, of wat
met
Handhaven effec
je er voor moet kunnen en kennen. Er moet veel meer reclame worden gemaakt, ook op de opleidingsinstituten.
3. Het verbeteren van de samenwerking tussen verschillende overheden
Wij wensen u prettige feestdagen! Effectieve handhaving staat of valt bij soepele samenwerking tussen de centrale en decentrale overheden, en tussen decentrale overheden onderling. Door decentrale overheden is de afgelopen jaren al een begin gemaakt met soms vergaande samenwerking. Om de samenwerking tussen verschillende overheden te verbeteren, wordt onderzoek gedaan naar de knelpunten en slaagfactoren van de verschillende vormen van samenwerking.
www.justitie.nl/rechtshandhaving
4. Praktische ondersteuning van decentrale overheden bij handhavingsvraagstukken
Nieuwe publicaties Handhaving en gedrag, achtergronden van regelnaleving
Handhaven met Effect biedt bestuurders en ambtenaren van gemeenten, provincies, waterschappen en andere decentrale overheden ook praktische ondersteuning bij de handhaving. Spil hierin is het nieuwe Servicecentrum Handhaving dat in november 2006 van start ging. Het Servicecentrum biedt decentrale overheden daadwerkelijke ondersteuning bij de dagelijkse handhavingpraktijk, vooral in de vorm van informatieverstrekking. Daarnaast stimuleert het onderlinge samenwerking en kennisuitwisseling, onder meer via de website www.servicecentrumhandhaving.nl.
Onderzoeken in de reeks Handhaving en Gedrag toegankelijk samengevat In 2005 is het programma Handhaving en Gedrag van start gegaan.
voor de praktijk bieden. Om die kennis toegankelijk te maken zijn ze in
Centraal staat de vraag hoe het nalevingsgedrag van burgers, bedrijven
samengevatte vorm in één bandje gebundeld. De onderzoekers hebben
en instellingen wordt beïnvloed door hun motieven en kenmerken, door
Voor om meer informatie opnemen met te beperken en wetenhun best gedaan zich totkuntdeu contact hoofdzaken
de wijze van handhaving en andere omgevingsfactoren. Doel van het
schappelijk jargon te vermijden. Resultaat is een verzameling prettig
programma is om praktisch toepasbare kennis te verzamelen.
Handhaven met Effect T (070) 370 77 82 leesbare essays met een praktische dimensie. Een must voor iedere
het projectbureau Handhaven met Effect: Ministerie van Justitie Postbus 20301
E
[email protected]
Den Haag I www.justitie.nl/rechtshandhaving handhaver die2500 zijnEHvak op een professionele manier wil uitoefenen.
Regelgeving en handhaving zijn onderdeel van een complex aan Pleon HME opzet A3vouw.indd 1
factoren dat van invloed is op het gedrag van burgers en bedrijven. Om
Wilt u meer weten? Bent u nieuwsgierig naar de concrete onderzoeks
hun effecten goed te kunnen begrijpen, dient de rol van deze factoren
resultaten, de verantwoording, onderbouwing en illustraties, dan kunt u
in het geheel aan invloeden op het naleefgedrag in kaart te worden
terecht bij Boom juridische uitgeverij (www.boomuitgeversdenhaag.nl).
gebracht. Gezien het ontwerpgerichte karakter van het programma, is er
Voor meer informatie, zie www.hetccv.nl/nalevingsexpertise
bijzondere aandacht voor factoren die met behulp van rechtshandhaving kunnen worden gemanipuleerd.
Handhaving en gedrag, achtergronden van regelnaleving. Oktober 2009, afdeling Nalevingsexpertise, Centrum voor Criminaliteits-
Of het nu over bestraffen en belonen gaat, over openbaarmaking van
preventie en Veiligheid. ISBN 9789077845271.
handhavingsinformatie of over handhavingsstijlen – de acht onderzoeken die tot nu toe zijn verschenen hebben gemeen dat ze handvatten
Aanmelding Belangstellenden kunnen een abonnement aanvragen via
[email protected]. U kunt de krant ook downloaden op www.hetccv.nl. Uitgave Stichting Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV) Afdeling Nalevingsexpertise Postbus 14069 3508 SC Utrecht Telefoon (030) 7516721 Fax (030) 7516701 E-mail:
[email protected] Redactieraad Bart Custers (ministerie van Justitie), Mirjam Prinsen (CCV), Anne-Marie Smits (CCV) en André Timmerman (ministerie van Justitie).
Handhavingskrant niet meer standaard bij Binnenlands Bestuur: Gratis abonnement!
Tekst en vormgeving Chapeau Communicatie, Rijswijk. vM-design, Rijswijk.
In 2010 zal de Handhavingskrant nog maar twee keer met Binnenlands Bestuur worden meegezonden. Wilt u alle nummers ontvangen?
Fotografie Hollandse Hoogte, Fleur Kooiman.
Neem dan een gratis abonnement:
[email protected]. Ontvangt u de krant los, dan hoeft u niets te doen.
12
Colofon De Handhavingskrant is een gratis uitgave van het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid. Opdrachtgever is het Ministerie van Justitie. De krant is bedoeld voor iedereen met professionele belangstelling voor handhavingsvraagstukken. Het Ministerie van geeft opdracht tot uitvoering van het faciliterende programma Handhaven met Effect. DeJustitie Handhavingskrant verschijnt vier maal per jaar.
Druk DeltaHage, Den Haag.
