thema:
DE ESSENTIE VAN ZORG
3 jaargang 13 september 2011
hans reinders: wat is de essentie? thijs tromp: Betekenisvolle zorgrelatie wout huizing bezoekt ‘bijna-thuis-huis’ Zoetermeer
En verder: column van leo fijen ethisch elftal interview met gabriël Anthonio
Nieuwe scriptieprijs Aan de leerstoel ‘Mensen met een verstandelijke beperking: Psychopathologie en behandeling’ wordt een scriptieprijs verbonden: de ‘Anton Došen Scriptieprijs’. De prijs zal worden toegekend aan de meest vernieuwende masterscriptie
Zorg zonder regels
op het gebied van mensen met een verstandelijke beperking en psychiatrische
De bureaucratie in de ouderenzorg
en/of gedragsproblemen. De prijs bestaat uit een bedrag van € 5.000,- en zal
is doorgeschoten, vindt het bestuur
voor het eerst worden uitgereikt in november 2011.
van zorginstelling De Hoven in NoordGroningen. De regels, protocollen en richtlijnen hebben het werken in de zorg uitgekleed tot het uitvoeren van
Best Buddies wint Pier de Boer‐prijs
voorgeschreven handelingen. Door alle
De Nederlandse Stichting tot Bevordering van de Sociaal‐Pedagogische Zorg
aandacht voor risicobeheersing is er
(Stichting SPZ) heeft voor de tweede keer de Pier de Boer‐prijs uitgereikt.
volgens bestuurder Jannie Nijlunsing
Winnaar is Best Buddies, een organisatie die het aangaan van vriendschappen
geen ruimte meer voor gewone mense-
van verstandelijk gehandicapten met leeftijdsgenoten zonder een verstande-
lijke aandacht. De Hoven is vanaf 1 juli
lijke handicap initieert en ondersteunt. Voor de Pier de Boer‐prijs waren drie
op drie afdelingen gaan experimenteren
projecten genomineerd: Best Buddies,
met Zorg Zonder Regels. De werking
Ik ben Thomas en ik ga dood van de
van protocollen, regels en registraties
Expertgroep palliatieve zorg voor
wordt stopgezet en personeel moet ge-
mensen met een verstandelijke beper-
woon met de bewoners in gesprek over
king en Onbeperkt Actief van Raster
wat zij prettig vinden. In de Tweede
Welzijn. Tijdens een feestelijke bij-
Kamer is enthousiast gereageerd op de
eenkomst in Barneveld hebben de drie
plannen. Staatssecretaris Marlies van
genomineerden hun projecten aan het
Veldhuyzen van Zanten heeft toegezegd
publiek gepresenteerd. Best Buddies
dat het project toegevoegd wordt aan
ontving als prijswinnaar een bronzen
vijf ‘regelarme projecten’ die gesteund
beeld en een cheque ter waarde van
worden door het Ministerie van Volks-
€ 50.000,‐.
gezondheid.
Week van reflectie in de zorg
Als kanker je raakt Een groep christenen met verschillende
Van maandag 21 tot en met vrijdag 25 november 2011 vindt de landelijke week van
achtergronden heeft het initiatief
reflectie in de zorg en jeugdzorg plaats. Het belooft een inspirerende week te wor-
genomen tot de stichting ‘Als kanker je
den met lunchbijeenkomsten, symposia, lezingen, filmavonden,
raakt’. Zij willen een open oor en hart
ethiekcolleges, avonden met theater en bijeenkomsten waar
bieden aan allen die met kanker ge-
medewerkers ethische dilemma’s in hun werk kunnen bespreken.
confronteerd worden. Naast ondersteu-
Aan de week van reflectie wordt meegewerkt door instellingen
ning en troost bieden zij begeleiding
uit alle sectoren van de gezondheidszorg, maar ook door ROC’s,
en advies. Ze verwijzen ook naar een
hogescholen en universiteiten, werkgevers- en werknemersorga-
netwerk van christelijke hulpverleners
nisaties en organisaties op het terrein van ethiek.
die vanuit hun werk en/of ervaring weten wat leven met kanker is. Denk aan predikanten, geestelijk verzorgers,
Steun voor projecten Levensvragen & Ouderen
rouwbegeleiders, artsen, psychologen, fysiotherapeuten etc. Er worden lan-
Ouder worden brengt met zich mee dat de mens terugkijkt op het leven en
delijke en regionale ontmoetingsdagen
vooruitkijkt naar het einde daarvan. Vooral wanneer mensen te maken krijgen
georganiseerd, waarbij er tijd en ruimte
met toenemende afhankelijkheid of verlies en naar andere manieren zoeken
is voor ontmoeting en gesprek. Ook is
om in het leven zin te ervaren. Het is belangrijk dat deze levensvragen gezien
er veel aandacht voor zingeving. Meer
worden en respectvol behandeld. Organisaties die werk maken van de omgang
informatie of aanmelden voor een ont-
met levensvragen kunnen rekenen op inhoudelijke steun én mogelijkheden voor
moetingsdag: www.alskankerjeraakt.nl
financiering van projecten. Het Expertisenetwerk Levensvragen en Ouderen van Vilans, waarvan Reliëf een van de kernpartners is, is erop gericht om initiatiefnemers te informeren en in praktische zin te ondersteunen. Skanfonds
Symposium over stervenshulp
biedt met een speciaal stimuleringsprogramma extra financiële ruimte om
De Vereniging voor geestelijk verzorgers
initiatieven te ontplooien en te professionaliseren. Voor meer informatie kijkt
Albert Camus organiseert een symposium
u op www.skanfonds.nl
over de mogelijkheid en wenselijkheid om geestelijk verzorgers op te leiden tot
2
zin in zorg
stervenshulpdeskundigen. Deze zouden
Het symposium vindt plaats op 2 novem-
toegerust moeten worden om ouderen,
ber van 13.30 tot 17.00 uur in de Toren-
die hun leven voltooid achten, te helpen
zaal van het Utrechts Centrum voor de
bij het sterven. Het debat over ster-
Kunsten aan het Domplein 4 in Utrecht.
venshulpbegeleiding zal zich met name
Sprekers zijn dr. Christa Anbeek en dr.
richten op het zingevingsperspectief.
Boudewijn Chabot. Drs. Wout Huizing,
Welke onderliggende waarden spelen in
stafmedewerker van Reliëf, treedt op als
deze discussie een rol? Welke mensbeel-
gespreksleider. Informatie en aanmelden
den? Daarnaast is er aandacht voor de
via www.vgw-albertcamus.nl
medische en juridische aspecten.
Verlangen zien aandacht besteed moeten worden aan
Jij die mij aankijkt
de beheersbaarheid en meer aan het
Jij die mij niet kent
hulpverleningsproces, stelde Petri Embregts in haar oratie. De
Jij die mij nodig hebt
kwaliteit van zorg wordt volgens
Jij die moet wachten
Embregts voor een groot deel bepaald
Jij die af moet wachten
Inaugurele rede Petri Embregts
door een betekenisvolle, goede relatie
Een goede hulpverlener in de zorg
en persoonskenmerken die van invloed
Jij die ik meneer noem
aan kwetsbare mensen is iemand die
zijn op contact maken, afstemmen op
Jij die ik mevrouw noem
niet alleen vaktechnisch bekwaam is,
de zorgbehoevende, een betrekking of
maar ook zijn persoonlijke kwaliteiten
relatie aangaan en deze onderhouden.
Jij die mij vreemd bent
tussen de hulpbehoevende en de hulpverlener. Het zijn vooral houding
kan inzetten in de relatie met de
Jij tegen wie ik U zeg
Jij zo ineens op mijn weg
hulpbehoevende. Dat betoogde hoogleraar Petri Embregts van Tilburg
Wij kozen elkaar niet uit
University vrijdag 17 juni jl. in haar
Wij zijn elkaar niet gelijk
inaugurele rede ‘Zien, bewogen worden,
Wij hebben verschillende belangen
in beweging komen’. Embregts verricht
Wij verkennen elkaar
onderzoek naar psychopathologie
Wij tasten elkaar af
en behandeling van mensen met een verstandelijke beperking. De hulpverlening aan kwetsbare mensen
Jij bent niet wat ik zie
is aan verandering onderhevig, evenals
Ik ben niet wat U ziet
de rolopvatting van de hulpverlener. Om deze veranderde hulpverlening
Jouw ogen en mijn ogen
goed te analyseren en de kwaliteit
zien soms dat verlangen
van zorg te optimaliseren, zou minder
Verlangen over en weer
Foto: UvT
gewaardeerd te worden
Ontferming voor Dummies
Verlangen naar die brug aandacht die een brug bouwt
Op vrijdag 1 juli jl. hield Annelies van Heijst, hoogleraar Zorg, Cultuur en Caritas, haar inaugurele rede in de aula van de Universiteit van Tilburg. De rede, getiteld Ontferming voor Dummies. Zorgverhou-
Marinus van den Berg
dingen in een religieus verleden en pluriform heden, is te lezen en te downloaden op de website www.zorgethiek.nu Daar is ook een kort interview te lezen met prof. van Heijst.
Promotie Johan Smit
Godgeleerdheid op het proefschrift
Op 14 november om 15.45 uur hoopt
‘Competenties voor de pastorale
Johan Smit aan de Vrije Universiteit
communicatie met mensen met een
te promoveren tot doctor in de
verstandelijke beperking’.
september 2011
3
colofon
6 de kwestie wat is ‘de essentie’?
Zin in Zorg is een uitgave van Reliëf, christelijke
hans reinders
vereniging van zorgaanbieders, in samenwerking
15 portret vAn de ethische commissie vAn...
stichting land van horne
met de Stichting Cupertino. Bij Reliëf zijn
16 geleZen
200 zorginstellingen aangesloten. De missie van Reliëf is om vanuit christelijke inspiratie invloed uit te oefenen op het maatschappelijk debat en
De mongool, de moeder en de filosoof
de inhoud, uitvoering en organisatie van de zorg
Besproken door jet isarin
en aldus bij te dragen aan de essentie van zorg.
18 de ZorgrelAtie
Vanuit die missie richt Zin in Zorg zich op gezondheidszorg, ethiek en levensbeschouwing
de relatie tussen jacky martin en
in hun onderlinge relaties.
michael kolen
Zin in Zorg verschijnt viermaal per jaar.
19 gesprek met jAcky
issn: 1389-6490 / jaargang 13 / nummer 3
een plek onder de zon
Abonnementen Lidinstellingen van Reliëf ontvangen twee abonnementen; aanvullende abonnementen voor € 17,50 per jaar. Particulier abonnementen kosten € 26,75 per jaar. Losse nummers € 6,75 + porto. Advertentietarieven op aanvraag. Abonnementen kunnen ieder moment van het jaar ingaan. Opzeggingen moeten voor 1 december gedaan worden.
8 de visie
de essentie van zorg: de betekenisvolle zorgrelatie thijs tromp
10 doorgelicht
redactie
de mens is geschapen om rechtop te
Drs. Annemieke Beekers
lopen
Dr. Carlo Leget (voorzitter)
interview met gabriël Anthonio
Dr. Frits Mertens Drs. Cynthia Lieshout (eindredactie) Drs. Thijs Tromp
redactieadviseur Prof. dr. Martin Hoondert (uitgever Abdij van Berne)
thijs tromp
12 op locAtie elk detail is belangrijk
reportage vanuit hospice Zoetermeer wout huizing
22 verenigingsnieuws 23 column vAn de
redactieadviesraad Drs. Abeltje Hoogekamp Drs. Agnes van Balkom Dr. Frans Kamsteeg
voorZitter
Drs. Martijn Laterveer Prof. dr. Herman Meininger Drs. Elly van Reij-Pieterson Daniëlle van der Eerden-Vollebrecht Grafisch ontwerp Impulsar, Uitgeest technische realisatie
hebbenden toestemming te vragen voor publicatie. Dat is niet in alle gevallen gelukt. Indien u meent gepasseerd te zijn, gelieve contact op te nemen met de redactie.
13 ZinneBeeld geweldsmisdrijf frits mertens
14 ethisch elftAl horen, zien en zwijgen?
www.relief.nl
4
Zin in Zorg
hbo-geestelijk verzorger nico van der leer
Neckardreef 6, 3562 CN Utrecht
De redactie heeft getracht om alle recht-
Beroepsprofiel voor de
verslag van een studiemiddag
Redactieadres: Reliëf, t.a.v. Anjo Oppelaar,
Drukkerij Berne, Heeswijk
20 reportAge
madeleine timmermann en marianne waling-huijsen
redactioneel goede zorg
“A
er aandachtig mee bezig bent. Dat geldt ook voor het geven en ontvangen van zorg.
chmea ontzorgt”, is al enkele jaren de leus waarmee een
Zorg geven is overigens niet altijd leuk, zoals dat ook geldt
bekende verzekeringsmaatschappij klanten probeert te
voor het ontvangen van zorg. Het dwarsboomt nog al eens
trekken. Ik herinner me nog goed hoe de Nijmeegse
onze eigen plannen en confronteert ons met pijnlijke kanten
hoogleraar spiritualiteit Kees Waaijman daar tegen
van het bestaan als kwetsbaarheid en afhankelijkheid.
protesteerde. Hij vond het geen goed idee, dit motto. Zorg is
Tegelijkertijd zit daar precies ook een grote waarde van zorg.
juist iets dat we moeten koesteren, was zijn gedachte: iets
Je zou kunnen zeggen dat het ons als het ware terugbrengt
waardevols waar onze samenleving beter van wordt. Zoiets
naar wat echt belangrijk is en openbreekt naar elkaar toe.
moet je niet willen missen.
Weg uit onze zelfgerichtheid.
Nu zou je kunnen denken dat Achmea misschien ook helemaal
Zorgen is in zichzelf zinvol want het kan niet zonder
niet zover wil gaan. Wat zij willen uitdragen is wellicht
verantwoordelijkheid, aandacht, afstemming, verbinding etc.
gewoon dat mensen zich niet ongerust hoeven maken wanneer
Allemaal ethische begrippen. Zorg is dan ook door en door
hen iets overkomt. Comfort, daar kan toch niets op tegen
ethisch. Ik ben er zelfs van overtuigd dat ethiek uiteindelijk
zijn?
steeds weer begint en eindigt met zorg.
Die tendens (hoe minder zorg, hoe meer comfort) is zelfs heel
In dit themanummer gaan we op onderzoek naar de vraag wat
herkenbaar. Iedereen wil comfortabel leven. Hoe meer geld
nu de essentie van goede zorg is. Misschien is een goed
mensen hebben, hoe meer alledaagse zorgtaken ze afstoten:
vertrekpunt om in ons achterhoofd te houden: goede zorg
het huis schoonmaken, de tuin bijhouden, kleding wassen, er
verbindt mensen met elkaar en met de wereld om hen heen.
is veel wat anderen kunnen doen. Maar is een comfortabel
Het helpt deze wereld – soms een jungle, soms een woestijn,
leven ook automatisch een gelukkig of beter leven? Dat is nog
soms een tuin – een beetje bewoonbaarder te maken.
maar de vraag.
Vanuit die gedachte is ook aan dit themanummer veel zorg
Zorg is namelijk iets eigenaardigs. Ook de alledaagse zorg
besteed. Zin in zorg heeft zelfs een nieuw jasje gekregen.
voor het eigen levensonderhoud. Het vraagt aandacht en
Want van goede zorg wordt de wereld een beetje mooier.
biedt daarmee een kans om stil te staan bij vanzelfsprekendheden. Het gewone wordt ongewoon en bijzonder wanneer je
column I
Carlo Leget
hulpeloos als een baby
k geef al meer dan tien jaar
op, legden me op een slee, gooiden
die mijn haar waste. Zorg kon er
lezingen over spirituele groei van
een deken over me heen en schaatsten
slechts zijn omdat ik afhankelijk
mensen. Maar ik weet pas echt wat
me naar warmere oorden. Ik werd
durfde te zijn. Eigenlijk moest ik weer
groeien betekent sinds ik kansloos
geholpen omdat ik niets meer kon, op
afhankelijk als een baby worden. De
tegen de vlakte werd gesmeten. Het
het nulpunt van mijn zwakheid lag en
verpleegkundige leerde me die les
gebeurde twee jaar geleden. Ik was
nog maar één vraag kon ophoesten:
want er was geen goede shampoo.
veel te druk, luisterde niet naar mijn
help me!
Maar ze had wel babyshampoo voor me. Ik moest lachen bij alle ellende.
lichaam en ging vanuit het niets op een ijskoude zaterdagmorgen
Zorg kan er alleen maar zijn als de
Want die shampoo gaf goed weer hoe
schaatsen. En dat deed ik ook nog
een aan de ander vraagt: help me!
zin in zorg kan ontstaan: als de een
eens met botte ijzers. Ik kreeg de
Veel nadrukkelijker gebeurde dat nog
zijn hoofd durft te buigen en even als
rekening binnen een half uur
eens twee dagen later. Ik was
een baby wil worden, dan kan de
gepresenteerd toen ik hard onderuit
inmiddels geopereerd, had me al lang
ander verbonden raken en zorg
ging en met gebroken en bloedende
niet verschoond en wilde mijn haren
bieden. Misschien moeten we weer
pols voor oud vuil op de ijsvloer lag.
wassen. Maar dan moest ik hulp
leren elkaar tot last te zijn.
vragen, want mijn beide armen lagen Leo Fijen
Ik kon niet opstaan, ik lag daar als een
vastgeketend aan het bed. Dat deed ik
kansloze ploeteraar. En ik wist echt
pas na twee dagen bij een oudere
Hoofd Godsdienst & Cultuur
niet hoe ik de vaste wal kon bereiken.
verpleegkundige: ‘Wilt u me helpen
bij de RKK/KRO
Op dat moment keek ik in het gezicht
douchen?’.
van twee stoere mannen van de
Daar stond ik even later, in al mijn
ijsclub van Breukelen. Ze tilden me
naaktheid, met een verpleegkundige
september 2011
5
H
et zal niet voor iedereen gelden, maar in mij ontwaakt meteen de
filosoof. Laat ik bij de taal beginnen. Hebben woorden als ‘specialistische zorg’, ‘kopzorg’, ‘zorgplicht’, ‘zorgvuldig’, ‘bemoeizorg’, ‘nazorg’, ‘zorgsysteem’, ‘thuiszorg’, ‘zorgethiek’, enz. iets met elkaar gemeen? Zit in al die woorden eenzelfde begrip van zorg, of betekent ‘zorg’ in verschillende sectoren en disciplines telkens iets anders?
WAT IS DE ESSENTIE
Mij lijkt het antwoord op die vraag duidelijk. ‘Zorg’ heeft vele betekenissen – als zelfstandig naamwoord en als voor- of achtervoegsel – zodat je je kunt afvragen of dat wel bestaat: de essentie van zorg. De uitwaaiering van betekenissen is een bekend verschijnsel in onze taal. Mensen eigenen zich woorden en begrippen toe, bijvoorbeeld om zich van een last te ontdoen, of
Hans Reinders
anderen ergens van te bevrijden. Zelfdoding heette nog niet zo lang geleden zelfmoord; iemand met een beperking heet nog steeds een ‘gehandicapte’ terwijl dat woord door de betrokkenen als denigrerend wordt ervaren. Mensen met een gehoorstoornis zijn niet gehandicapt maar hebben een eigen cultuur, de ‘dovencultuur’. Er zijn nog veel meer voorbeelden te noemen.
Zodra ‘de essentie van zorg’ ter sprake komt, stuit je op de vraag wat dat eigenlijk is: de essentie. en hoe stel je die vast? misschien nog wel belangrijker: wat doet het antwoord op die vraag ertoe? wat wil iemand weten die naar ‘de essentie van zorg’ vraagt? prof. dr. hans reinders, hoogleraar ethiek aan de vu, laat zijn licht schijnen op de essentie van zorg. 6
Zin in Zorg
Mensen proberen elkaar tot andere inzichten te brengen en daarom trekken en wrikken ze aan vastgeroeste betekenissen. Er staat in dit verband een prachtige passage in het boek Through the Looking Glass van Lewis Carroll – een vervolg op Alice in Wonderland – die ik de lezer niet wil onthouden. Alice komt een heel merkwaardig mannetje tegen, mr. Humpty Dumpty. Ze
Foto: Maartje Geels/Hollandse Hoogte
Zorg heeft een kern, iets eigens, dat je niet kunt prijsgeven aan de markt
raakt met hem in gesprek, nota bene
grote veranderingen teweeg gebracht.
In de context van deze maatschappe-
over taal! Het gaat over het woord
De aard van deze veranderingen komt
lijke ontwikkeling krijgt de vraag naar
‘glorieus’: “Ik weet niet wat je met dat
in de laatste twintig jaar pregnant tot
‘de essentie van zorg’ reliëf. Ze wordt
woord bedoelt,” zegt Alice. Humpty
uitdrukking in het spreken over mensen
gesteld door mensen die in de verschui-
Dumpty glimlacht laatdunkend. “Na-
die zorg gebruiken als ‘consumenten’ en
ving van ‘definitiemacht’ in de zorg-
tuurlijk weet je dat niet, totdat ik het
‘cliënten’. Het is niet toevallig dat deze
sector niet alleen maar winst zien. In
je vertel. Ik bedoelde: ‘hier heb je niet
termen vooral worden verafschuwd door
mijn vak vind je ze verenigd onder het
van terug!” “Maar dat betekent ‘glori-
mensen die in de zorgsector werken, en
banier van de zorgethiek. Niet omdat ze
eus’ helemaal niet”, protesteert Alice.
het is evenmin toevallig dat ze vooral
vinden dat in de zorg professionals het
“Wanneer ik een woord gebruik”, zegt
worden gebruikt door mensen die willen
voor het zeggen moeten hebben – dat
Humpty Dumpty op een verwijtende
dat de zorgsector veel ‘transparanter’
vindt eigenlijk niemand – maar wel om-
toon, “dan betekent het precies wat ik
wordt.
dat ze van oordeel zijn dat ‘zorg’ een kern heeft, iets eigens, dat je niet kunt
wil dat het betekent, niet meer en niet minder.” “De kwestie is,” werpt Alice
Vermaatschappelijking van zorg bete-
prijsgeven aan het vrije veld van maat-
tegen, “of je woorden van alles kunt
kent onder meer dat zorginstellingen
schappelijke krachten – lees: de markt
laten betekenen.” “De kwestie is,” ant-
en hun professionals verantwoording
– zonder daarvoor een prijs te moeten
woordt Humpty Dumpty, “wie daarover
verschuldigd zijn aan de samenleving.
betalen.
gaat – dat is alles.”
Niet alleen omdat ze met ‘publiek geld’ werken, maar ook omdat het niet aan-
Wat dat ‘iets’ is? Als ik goed luister naar
Woorden en hun betekenissen zijn het
gaat dat de zorgsector er eigen normen
wat mensen daarover zeggen, dan ver-
voorwerp van debatten tussen mensen
en waarden op na houdt. Deed ze dat
zetten ze zich tegen de idee van zorg
met tegengestelde opvattingen. Sociale
dan? Jazeker. Denk maar aan het feit
als ‘product’, als iets dat je ‘gebruikt’.
wetenschappers leggen ons – als eigen-
dat wat tegenwoordig ‘bio-ethiek’ of
Hun bezwaar geldt de instrumentalise-
tijdse Humpty Dumptys – uit, dat deze
‘gezondheidsethiek’ heet, tot in de
ring van zorg die maakt dat de vraag
debatten beslist worden door de vraag
jaren ’80 van de vorige eeuw nog ‘me-
hoe je dat doet, goede zorg leveren,
bij wie de ‘definitiemacht’ ligt. Is er
dische ethiek’ heette. Medische ethiek
secundair wordt. De vraag naar de
met het woord ‘zorg’ ook iets dergelijks
was ethiek van en voor dokters. Het feit
essentie van zorg lijkt mij daarom
aan de hand?
dat die term is gesneuveld heeft alles
een vraag naar een manier van doen
te maken met het proces dat ik hier
die past bij het begrip zorg, een han-
beschrijf.
delingspraktijk, waarvoor specifieke
In zekere zin wel. Dat blijkt zodra we
menselijke kwaliteiten nodig zijn. Zorg
even stilstaan bij wat wordt genoemd de vermaatschappelijking van zorg.
Maar de betekenis van vermaatschappe-
is geen ‘zorg’ meer als die kwaliteiten
Dit is een begrip dat wijst op het feit
lijking gaat verder. Gebruikers van zorg
er te weinig toe doen. Ik denk dat ze
dat gezondheidszorg in onze samenle-
zijn geen voorwerp van professioneel
hierin gelijk hebben.
ving niet langer een bolwerk is waar
handelen, maar hebben zelf een stem.
professionals – artsen, psychiaters,
Het adagium in de zorgsector luidt
psychologen, enz. – het voor het zeg-
‘vraaggestuurde zorg’. Dit betekent
gen hebben, maar dat ook in deze
onder meer dat zorggebruikers een stem
sector de maatschappelijke processen
krijgen in wat ‘goede zorg’ mag heten.
van emancipatie en gelijkberechtiging
Ook de discussie over zorgkwaliteit laat
van burgers hun invloed doen gelden.
deze omkering zien.
Die processen zijn sinds enkele decennia gaande en hebben in de zorgsector
september 2011
7
D
e tijd is voorbij dat ideologische kaders ons dicteren wat goede zorg
is. En dat is maar goed ook. Het is inmiddels een algemeen aanvaard uitgangspunt dat het de zorgvrager is, die het uiteindelijke oordeel velt over wat goede zorg is. Dat oordeel van de zorgvrager is natuurlijk van wezenlijk belang, maar toch zet ik vraagtekens bij dit uitgangspunt. Hieronder leg ik uit waarom.
DE ESSENTIE VAN ZORG: DE BETEKENISVOLLE ZORGRELATIE
Het begrip ‘zorg’ is te ontleden in twee aspecten, twee betekenissen: zorgen om (bekommernis) en zorgen voor (in relatie). Het belang dat ik hecht aan die tweede betekenis, het relationele karakter van zorg, brengt mij tot de stelling dat we pas kunnen spreken van goede zorg als er sprake is van een betekenisvolle zorgrelatie.
Zorg Als Bekommernis Laten we bij het begin beginnen. Zorg als bekommernis. Mensen proberen te genieten van het leven. Zij zijn gezond, hebben liefdevolle familieleden, fijne vrienden, een aantrekkelijke levenspartner, zinvol werk, boeiende hobby’s, een prachtig huis en een mooie auto.
Thijs Tromp
Dat komt voor. Maar iedereen weet ook dat gezondheid, en al deze relaties en bezittingen onder druk kunnen staan,
het is pretentieus om te spreken over de essentie van
nooit vanzelfsprekend zijn. Er kunnen zorgen ontstaan. Er is niemand die zich
zorg. wie kan zeggen wat goede zorg is, waar het in de
hiervoor kan afsluiten. De genietende
zorg écht om gaat? thijs tromp, directeur van reliëf,
van het leven en je hechten aan anderen
mens is een kwetsbaar mens. Genieten
doet toch een poging. hij sluit aan bij hans reinders
maken mensen kwetsbaar voor verlies,
die in ‘de kwestie’ aandacht vroeg voor het verzet
zorg. Zorg in de betekenis van ‘je zor-
tegen de instrumentalisering van de zorg.
lijden en pijn. Daar begint de menselijke gen maken om’. In de zorgen die we ons maken, beseffen we niet alleen dat we kwetsbaar zijn, maar ook dat we afhan-
8
Zin in Zorg
Wederzijds vertrouwen is de belangrijkste voorwaarde voor goede zorg
kelijk zijn van anderen. Als het moeilijk
nadering van de kwaliteit van zorg heeft
onder ogen moeten zien, is er sprake
wordt, hopen we te kunnen rekenen op
zich vertaald in voorgestructureerde
van ontwikkeling. Een heel belangrijke
anderen, hopen we dat anderen naar ons
diagnoses, richtlijnen voor de behande-
ontwikkeling zelfs. In het reine komen
omzien en ons terzijde staan. Dat ande-
ling, stroomlijning van zorgroutes, spe-
met gebrokenheid en aftakeling vraagt
ren voor ons zorgen.
cialisatie van behandelaren en heldere
om een groei van binnen. De steun van
zorgovereenkomsten. En juist die tech-
zorgverleners, formele en informele, is
Zorg in relatie
nische benadering zorgt ervoor dat een
hier van onschatbare waarde.
Dat ‘zorgen voor elkaar’ is de tweede
soort scherm tussen de zorgverlener en
betekenis van zorg. Aan deze tweede be-
de zorgvrager komt te staan. De vraag
Taak voor de zorgorganisatie
tekenis denken we meestal als het gaat
‘wat heeft u en hoe kunnen we dat zo
Om zorgen vanuit een betekenisvolle
over ‘de zorg’. Het is goed te beseffen
efficiënt mogelijk verhelpen’, verdringt
zorgrelatie mogelijk te maken, zullen
dat ‘de zorg’ een bredere reikwijdte
de vragen die op de eerste plaats zouden
zorgorganisaties de zorgrelatie als de
heeft dan alleen professionele zorg.
moeten komen: ‘wie bent u, hoe gaat
kern van hun organisatie moeten gaan
Zorgen voor elkaar doen we voortdurend
het met u en wat betekent het voor u
beschouwen. Dat vraagt om medewerkers
en in allerlei relaties: moeders en vaders
dat u lijdt aan uw beperkingen of uw
die zorgen vanuit persoonlijke aandacht
voor kinderen, geliefden en vrienden
ziekte?’ Precies waar in de zorg contact
en oprechte betrokkenheid. Deze be-
voor elkaar, buren voor buurtgenoten,
gemaakt wordt over déze betekenisdi-
zielde vakmensen zullen in de organisatie
kerkleden onderling, als collega’s en
mensie, krijgt de zorgrelatie werkelijk
optimale handelingsruimte moeten krij-
zelfs onbekenden die een handje toeste-
inhoud.
gen om vanuit hun beroepseer betrokken
ken. Waarop al deze zorg is gebaseerd
en deskundige zorg te verlenen. Naast de
is niet zo eenvoudig te zeggen. Want zo
Wederzijds vertrouwen
voortdurende aandacht voor technische
gevarieerd als relaties zijn, zo uiteen-
Door een dialoog, gekenmerkt door lief-
kwaliteit dient er ruimte te zijn voor
lopend is ook de zorg die we in deze
devolle aandacht voor en erkenning van
bezinning en reflectie op de motivatie en
relaties voor elkaar hebben. En dan is er
de zorgvrager, ontstaat het vertrouwen
inspiratie van zorgverleners.
ook nog zoiets als betaalde zorg, zorg als
waardoor de zorg tot goede zorg kan
een soort transactie.
worden. Het wederzijds vertrouwen is
Op de foto ziet u het team van Reliëf.
de belangrijkste voorwaarde voor het In de opvatting die we vanuit Reliëf
bieden van verantwoorde en deskundige
voorstaan, is zorg goed te noemen als er
zorg. Want dat is uiteraard het tweede
een betekenisvolle zorgrelatie tot stand
aspect van de zorgbehoefte, namelijk
komt. Dat wil zeggen dat de verleende
dat er iets gedaan wordt aan de pijn,
zorg tegemoet komt aan de zorgbehoef-
het lijden en de beperkingen. Maar ook
te van de zorgvrager. Die zorgbehoefte
hier willen we een kanttekening maken.
bestaat in de eerste plaats uit de erken-
Het is van belang dat we in de zorg
ning dat er lijden of ongemak is dat de
niet alle pijlen richten op het oplossen
zorgvrager zorgen baart en erkenning
van problemen. Veel problemen waar
van wat die zorgen voor de zorgvrager
mensen aan lijden zijn niet op te los-
betekenen. Dit zetten we op de eerste
sen, hooguit te verlichten. Maar in alle
plaats omdat juist dit punt momenteel
zorgsituaties geldt dat nabij blijven, ook
in de zorg onder druk staat. De kwali-
als de mogelijkheden minder worden of
teit van de professionele zorgverlening
er geen genezing mogelijk is, essentieel
in Nederland staat technisch gezien op
is. Ook wanneer mensen de onafwend-
een hoog peil. Maar die technische be-
baarheid van afnemende mogelijkheden
september 2011
9
d
e betrokkenheid bij mensen in de marge lijkt een rode draad te zijn in uw carrière.
“Ik ben niet bestemd voor de comfort zone. Het gedoe, dat
hoort bij me. Ik zit in de kerk het liefste achterin, tussen de mensen aan de rand. Ik vraag me altijd af waar Jezus zou gaan zitten. Ik voel me aangetrokken tot gebrokenheid. Echte verandering komt niet voort uit het nastreven van mooie idealen, maar uit intense verontwaardiging over hoe het loopt. Dat je geraakt wordt en denkt: ‘Dit kan zo niet langer!’ Dat heb ik vooral wanneer ik zie dat mensen vernederd worden. Mensen
GABRIËL ANTHONIO
zijn geschapen om rechtop te lopen, niet om gebukt door het leven te gaan.” kleine verhalen en grote verhalen “Een voorbeeld: Er was een meisje bij Jeugdhulp Friesland.
gabriël Anthonio, bestuurder bij jeugdzorg friesland, is een betrokken
Zij was thuis mishandeld en misbruikt, kon enige tijd niet naar
christen, een boeiende denker en een
school. Na een paar weken vond ze de moed om weer naar
man die wars is van oppervlakkigheid.
school te gaan. Ze had niet al haar schoolboeken kunnen meenemen. Bij de les Frans werd ze weggestuurd omdat ze haar
hij werkt bij voorkeur met mensen in de
boek niet bij zich had. Omdat ze ook geen gymkleren had,
marge. thijs tromp sprak met hem over
bedacht ze, dapper en creatief als ze was, dat ze wel in haar shirt en ondergoed kon gymmen. De gymleraar zette haar voor
inspiratie, leiderschap en de essentie
gek en stuurde haar weg. Haar conclusie: ‘Ik ga nooit meer
van zorg.
naar school!’ En geef haar eens ongelijk. Ik ben bij medewerkers nagegaan of er geld was voor schoolboeken en gymkleren. Dat budget bleek er niet te zijn. Toen ben ik met dit verhaal naar Piet Adema gegaan, gedeputeerde in Friesland. Met zijn
Thijs Tromp
steun hebben we een armoedefonds opgericht, dat nu al drie jaar bestaat en jongeren helpt om bijvoorbeeld gymschoenen of nieuwe winterkleren te kopen waarin ze dus letterlijk rechtop kunnen lopen. Voor deze jongeren is dit heel wezenlijk. Het schept hoop als ze voelen dat hun ‘kleine’ verhaal gehoord wordt en opgenomen in een groter verhaal. Het is het grote verhaal van bewogenheid en solidariteit. Dat is voor mij zingeving: kleine verhalen verbinden aan grote verhalen.” werkt dat ook zo voor uzelf? “Na een ingewikkelde jeugd was mijn bekering tot het christelijk geloof een vergelijkbare ervaring. Mijn kleine verhaal kreeg zin in het licht van het grotere verhaal. Het grote verhaal dat God alleen in de volle omvang kent. Hij werkt dwars door de chaos heen toe naar een nieuwe hemel en een nieuwe aarde. Wij kunnen actief bijdragen aan dit grote verhaal, door te streven naar een samenleving waarin niemand wordt vernederd. Rechtop lopen verwijst naar opstanding en naar een nieuwe hemel en nieuwe aarde.” wat kunt u daaraan bijdragen als bestuurder? “Als bestuurder moet je regelmatig ingrijpende beslissingen nemen. Je moet mensen ontslaan of een locatie sluiten. Dat levert pijnlijke situaties op. Ik wil daar niet voor weglopen. Ik ga het gesprek aan en laat zien dat het mijzelf ook verdriet doet. Natuurlijk leidt dat niet altijd tot een harmonieuze oplossing. Sommige mensen blijven boos. Maar dat zie ik als genade. Dat heb ik geleerd van Franciscus van Assisi. Toen hij ging preken in de dorpen kwamen velen tot geloof. De mensen prezen hem en zeiden dat het goed ging. ‘Nee’, zei hij, ‘het
10
Zin in Zorg
MENSEN ZIJN GESCHAPEN OM RECHTOP TE LOPEN
in elk nummer van Zin in Zorg leggen we de geïnterviewde vijf vragen voor. de antwoorden op deze vragen geven een indruk van wie iemand is, hoe hij in het leven staat. deze keer een quickscan van gabriël Anthonio. dr. gabriël Anthonio begon zijn carrière bij tot heil des volks en later bij stichting timon in de opvang voor kinderen uit moeilijke gezinssituaties. vervolgens werkte hij voor justitie en werd directeur in een jeugdgevangenis en later in de dr. s. van mesdagkliniek, een tBs instelling in groningen. hij promoveerde op het proces van humanisering in de dr. s. van mesdagkliniek, waaraan hij leiding gaf. nu is hij directeur van jeugdhulp friesland en is lector in leadership & change management aan de stenden hogeschool. Anthonio is getrouwd en heeft een zoon en een dochter.
1
levensmotto? De weg naar beneden maakt rijker dan de weg omhoog. De weg naar beneden is voor mij de weg
van Jezus. Het is een innerlijke weg, waarin je geest en je karakter steeds verder gevormd worden. De wereld wil altijd naar boven, meer geld, meer aanzien. Jezus volgen is steeds verder afdalen.
2
Zorgmoment? Iedere ochtend om half zeven, de zorg voor mijn gehandicapte zoon. Als ik hem wakker maak moet
ik hem eerst ‘lezen’. Hij kan niet praten en ik moet tijd nemen om goed naar hem te kijken. Als ik te druk in mijn gaat niet goed.’ Pas toen hij in een stad kwam waar de kape-
hoofd bezig ben lukt dit niet goed. Ik moet eerst goed in
laan hem vijandig bejegende en waar hij zelfs een pak rammel
contact met mezelf zijn en kan dan hem aanvoelen en ver-
kreeg zei hij: ‘Nu gaat het goed, sla door tot 29!’ Succes maakt
zorgen. Dit is de essentie van leiderschap: het moet van
niet gelukkig.”
binnenuit komen.
maar u bent zelf succesvol… “Ik bevind me in de gevarenzone. Ik ben een bestuurder met een goed inkomen, ik ben lector, ik verzorg lezingen en pre-
3
ken. Voortdurend gaat het daarbij om status en bewondering.
verontwAArdiging? Ik maak me boos over mensen die andere mensen vernederen. De mens is geschapen om rechtop te lopen. Dan gaat het niet alleen om mishandeling of
Dan is het goed dat je regelmatig wordt geconfronteerd met je
misbruik, maar ook om bevoogding van de hulpverleners en
eigen kwetsbaarheid. God vraagt niet van ons om de weg naar
de eindeloze bureaucratie. Ik vind het geweldig om te zien
boven in te slaan, maar om af te dalen, om de weg naar bin-
als mensen weer rechtop gaan lopen.
nen, die van innerlijke groei te kiezen.” wat is voor u de essentie van zorg? “Misschien kun je beter vragen wat de essentie van leven is.
4
Aristoteles zegt: ‘Leef als een onsterfelijke.’ Daarmee bedoelt
ZondAgochtend? Moment van bezinning, in de kerk. Maar er moet altijd iemand thuis bij mijn zoon zijn. Als ik op zondag niet naar de kerk ga vind ik bezinning in de zorg
hij dat je je niet moet richten op het vergankelijke, het ma-
voor mijn zoon en bijvoorbeeld samen wandelen. Ik vertel
teriële, het oppervlakkige. Richt je op duurzame waarden als
hem dan hoe intens veel ik van hem houd en dat ik blij ben
vriendschap, trouw en waardigheid. Als je streeft naar onver-
dat ik zijn vader mag zijn. Hij is de slijpsteen van mijn ziel.
gankelijke waarden dan zul je offers moeten brengen. Maar het is de moeite waard: beter tussen verkreukelde lakens omringd door liefde en aandacht dan een gestreken en gepoetst leven te midden van kilheid en kou. De essentie van zorg is dat we leren om als mensen duurzaam met elkaar om te gaan.”
5
geleZen? Peter Sloterdijk, Het heilig vuur, over de strijd tussen jodendom, christendom en islam. Sloterdijk is kritisch en anti-godsdienst. Ik lees geregeld dit soort
tegendraadse literatuur. Dat scherpt mijn geest. Ik lees in dit boek ook een uitnodiging om ons geloof naar een manier van leven te vertalen. Christenen mogen wat mij betreft veel actiever aan het debat over wat moderne beschaving is deelnemen. We hebben een unieke boodschap van liefde en solidariteit. Daar zouden we ons meer naar kunnen gedragen.
september 2011
11
ELK DETAIL IS BELANGRIJK in nederland zijn ruim 200 hospices en bijna-thuishuizen. een bijzonder aspect hierbij is de grote betrokkenheid van vrijwilligers. wout huizing, stafmedewerker van reliëf, liep mee in Zoetermeer. Wout Huizing
N
a vertraging in het verkeer stap ik
terham met hagelslag. Eten met de vork
enigszins gehaast binnen in het
gaat moeizaam, maar wordt haar niet
‘Bijna Thuis Huis Zoetermeer’. Maar al
uit handen genomen. “Dat vind ik wel zo
snel (!) verdwijnt dat gevoel van haast.
menswaardig om mensen zo lang moge-
In het kleine kantoor zitten de coördina-
lijk de kans te geven het zélf te doen…”
tor en twee vrijwilligers genoeglijk bij
Er is rust, tijd. Geen enkele haast.
elkaar. Een hartelijke groet. Kopje kof-
Daarna moet de bewoonster op de po-
fie. Ik voel me welkom. Er is een sfeer
stoel. Heel voorzichtig, elke volgende
van rust en aandacht. Deze start zet de
stap aftastend en vragend of het gaat. Een heel ritueel. Deken om, deur sluiten
toon voor mijn ervaringen op deze locatie, waar twee patiënten verblijven en
woonster die ontzettende jeuk heeft. Ze
voor de privacy. Daarna weer terug op
een derde vandaag komt.
snappen wat dat betekent voor iemand
bed. Ook dat is een ritueel: het laken
De vrijwilligers zijn om zeven uur in de
die volledig van zorg afhankelijk is. Al-
moet niet te hoog, de sprei tot net over
ochtend gestart en werken tot 11 uur.
lerhande alternatieven worden bedacht
de knieën, kussentje onder de arm, bed
“Heerlijk, dan heb je de rest van de dag
om haar terzijde te staan, rekening hou-
niet te plat en niet te hoog (vijf standen
nog voor jezelf…” Ze worden afgewis-
dend met de medische mogelijkheden
worden ‘uitgeprobeerd’). Eindelijk is
seld door twee andere vrijwilligers die
én (vooral) met wat de bewoonster ‘fijn’
alles in orde. En dan… “O ik vind het zo
het fijn vinden juist rond het middaguur
zou vinden.
vreselijk, maar ik moet wéér. Dat vind
deze ‘dienst’ te doen. Wat me opvalt is
Het is een voorbeeld van de zorgvuldig-
ik wel erg voor jullie.” Geen enkel punt.
de betrokkenheid op elkaar als vrijwil-
heid waarmee wordt gepoogd aan te
Het hele ritueel herhaalt zich. Inlevend,
ligers. Ze werken in willekeurige teams,
sluiten bij de vragen en noden van be-
aansluitend, met evenveel zorg en aan-
net hoe het uitkomt met de planning
woners. En het zijn niet alleen woorden.
dacht. Geen enkel verwijt. Elk detail is
(40 vrijwilligers zijn beschikbaar, elke
Ik maak het mee in de praktijk als ik
belangrijk.
dag vier teams van twee). Eén is bezig
oploop met de beide vrijwilligsters.
met de ‘lief-en-leed’ pot en vraagt een
Lunchtijd. Een bewoonster krijgt een
Zó is zorg bedoeld, gaat er door mij
bescheiden bedrag om zo zorg voor el-
boterham met ham. Al na één hap geeft
heen. Aftasten wat de ander nodig
kaar te hebben. Hij schrijft een kaartje
ze aan moeite te hebben om de ham
heeft. Niet je eigen programma wil-
voor een vrijwilligster die haar pols
door te slikken. Is er ook zoetigheid? Het
len ‘afwerken’, maar kijken, luisteren
heeft gebroken. Bij de overdracht is er
liefst hagelslag. Dat lijkt er niet te zijn.
wat zich aandient en beschikbaar zijn.
oprechte interesse in elkaar, gekoppeld
Is chocoladepasta ook goed? Nee, dan
Belangeloos voor de ander. Bewogen en
aan een goed gevoel voor humor. Ook
liever gestampte muisjes. Uiteindelijk
liefdevol. Betekenisvol voor de ánder én
blijkt hun sterk inlevingsvermogen als de
blijkt de hagelslag tóch gevonden en
voor jezelf.
situatie besproken wordt van een be-
krijg de bewoonster haar gewenste bo-
12
Zin in Zorg
GEWELDSMISDRIJF van gerespecteerde, hooggeplaatste personen verwacht je dat zij een slachtoffer van een geweldsmisdrijf zullen helpen; van een vijandig persoon niet. maar de laatste – hier een samaritaan – doet dat wel, en de eersten – hier een priester en een leviet – niet. dit verhaalt de parabel van de barmhartige samaritaan, een geliefd verhaal in de zorg. volgens velen moet dit overbrengen dat niet telt wat iemand is, maar wat hij doet. maar dat is maar de halve waarheid. Frits Mertens
D
e Goudse kunstschilder Jan van
leven?” beantwoorden met: “Hou zoveel
Barmhartigheid overschrijdt de grenzen
Lokhorst verbeeldde deze parabel
mogelijk van uw God en van uw naaste
van onze individualiteit. Dat maakt het
in drie schilderijen. Ze hangen sinds
zoveel als van uzelf!” En de weder-
mogelijk om zich zonder eigenbelang te
oktober 2010 in de recreatiezaal van
vraag: “Wie is mijn naaste?” met: “De
ontfermen over de medemens. De vraag
het protestants-christelijk zorgcentrum
man die medelijden toonde”. Door het
wie onze naaste is, is vanuit eigen-
Gouwestein in Gouda. De kunstwerken
slachtoffer beleef ik mijn emoties als
belang gezien niet te beantwoorden.
symboliseren de band tussen de arbeid
groter dan mezelf – als iets tussen mij
Pas als we onszelf ook zien als ruimte
van de diaconessen in het verleden en
en de ander in. Van Lokhorst schildert –
tussen mij en de ander in, waar we
de zorg in het heden.
met acrylverf op plasticglas – veel
elkaar – als de lijnen op het schilderij
lijnen tussen het slachtoffer en de
– kunnen raken, kunnen we zorgen voor
In de parabel van de barmhartige Sama-
Samaritaan. Ze geven aan waar ze
de naaste.
ritaan laat Jezus de vraagsteller zelf
elkaar raken. Bij echte zorg is de
de vraag “Hoe verdien ik het eeuwige
betrokkenheid op elkaar wezenlijk.
september 2011
13
twee leden van het Ethisch Elftal werpen hun licht op een moreel dilemma uit de zorgpraktijk van alledag. deze keer het verhaal van een thuiszorgmedewerkster die met strafbare feiten van haar cliënt geconfronteerd wordt. madeleine timmermann en marianne waling-huijsen over de spanning tussen het beschermen van de persoonlijke levenssfeer van de cliënt en het recht om aangifte te doen
MADELEINE TIMMERMANN
van een strafbaar feit.
HOREN, ZIEN EN ZWIJGEN? e
en thuiszorgmedewerkster ziet bij een alleenstaande
groot belang vind ik dat de leidinggevende eerst met haar zo
mannelijke cliënt tijdens het stofzuigen op de salon-
goed mogelijk duidelijkheid creëert.
tafel blaadjes liggen met foto’s waar ze nogal van schrikt.
mt: En dat de betreffende medewerkster voldoende gehoor en
Ze is ervan overtuigd met kinderporno van doen te heb-
ondersteuning krijgt want zij verkeert in (gewetens)nood!
ben. na haar dienst meldt ze zich overstuur bij haar lei-
mwh: Zeker. Maar waarom is het al in het team besproken?
dinggevende, met het voornemen om aangifte te doen. in
Als er ook andere medewerkers in deze thuissituatie komen
het team ontstaat discussie. er worden vragen gesteld als:
dan zal het ook met hen besproken moeten worden. Zo niet,
mogen we dat eigenlijk wel doen, we hebben toch een be-
dan in eerste instantie wat terughoudendheid betrachten tot
roepsgeheim? we dienen de persoonlijke levenssfeer van
er meer duidelijk is. Eerst moet de leidinggevende de me-
onze cliënten te beschermen. maar dit is strafbaar, dan is
dewerkster opvangen en uitzoeken wat er aan de hand is of
het toch je plicht om aangifte te doen? welke morele af-
kan zijn. Of de organisatie richtlijnen heeft in deze of er een
weging moet in dergelijke gevallen gemaakt worden, wat
beroep gedaan kan worden op een vertrouwenspersoon? Dan
weegt hier het zwaarst?
is de vraag wat deze medewerkster wil? Per direct uit de situatie gehaald worden of een time-out of ziet ze andere moge-
madeleine timmermann: Het is een ongemakkelijke casus
lijkheden?
over een precair onderwerp. Als eerste reactie komt bij mij de vraag op of er geen sprake kan zijn van een misverstand.
ZorgrelAtie
Intuïtief trap ik eerst op de rem vanwege het risico te snel in
mt: Dat heeft alles te maken met de zorgrelatie die zij met
een oordeel of veroordeling te schieten, juist omdat het over
deze meneer heeft.
kinderporno gaat.
Beroepsgeheim is een essentieel onderdeel van de zorgrela-
marianne waling-huijsen: Het is inderdaad van belang dat
tie. De cliënt moet er op kunnen vertrouwen dat hij of zij bij
er een zorgvuldige reconstructie plaatsvindt van wat er is
zorgverleners in veilige handen is. Vanuit de zorgethiek is het
gebeurd. Lagen de foto’s open en bloot? Of was de medewerk-
voor de handliggend om niet in te steken bij juridische regel-
ster aan het snuffelen? Betreft het werkelijk kinderporno? In
geving, maar eerst met meneer over de kwestie contact te
het verlengde daarvan dienen zich vragen aan als: Wat denkt
hebben. Het perspectief op de betreffende meneer mag niet
de medewerkster over de bedoelingen van meneer om het
zomaar verengd worden tot dader. Pas als hij gehoord is kan
zo neer te leggen? Wat gebeurde er op het moment dat zij al
verder gekeken worden.
stofzuigend meende kinderporno te zien? Had zij al eerder
mwh: Het zou goed zijn als de medewerkster in staat is om
bepaalde bedenkingen in dit licht over deze meneer? Van zeer
met de leidinggevende samen met de cliënt te bespreken wat
14
Zin in Zorg
zij meende aan te treffen en dat het haar heel erg geschokt heeft. Kan zij tegen hem zeggen welke problemen zij heeft bij het ontdekken van (mogelijke) kinderporno? Kan met de cliënt besproken worden dat zij zich klem voelt staan tussen de opgebouwde zorgrelatie en haar recht aangifte te doen van een strafbaar feit? mt: Het is van belang te realiseren dat de integriteit van alle betrokkenen een rol speelt. Het is en blijft wel noodzakelijk om de betreffende medewerkster voldoende ruimte te geven haar ongemak te uiten en haar wensen kenbaar te maken. Het is goed dat zij er niet over zwijgt. De leidinggevende heeft als taak haar serieus te nemen. Hij of zij creëert overzicht en weegt welke stappen in welke volgorde genomen kunnen worden. mwh: Als er goed voor medewerkers gezorgd wordt werkt dat door in de zorg aan cliënten. Ook in ongemakkelijke situaties kan goede zorg gegeven worden, als maar met elkaar onder-
MARIANNE WALING-HUIJSEN
kend wordt dat het ongemakkelijk is en zorgvuldig verkend wordt waar de grenzen liggen. Proberen en leren om in gesprek te gaan of te blijven. Juist ook als het gaat over zaken waarover men liever zou zwijgen.
woorden aan de mooie, maar complexe situatie van alledag.
5 vrAgen AAn de ethische commissie vAn... lAnd vAn horne
4
land van horne is een grote instelling van verpleeg-
knelpunt Een knelpunt is om een advies en besluit welke wij als Commissie Ethiek nemen, in
huis-, verzorgingshuis- en thuiszorg in weert en
samenspraak met de Algemeen Direc-
omgeving. Adinda de winter (beleidsmedewerker
in de gehele organisatie. Wij hebben
teur, goed geïmplementeerd te krijgen
Zorg & kwaliteit) en mariet van duyl (voorzitter van
bijvoorbeeld binnen onze Stichting
de commissie) vertellen over de commissie.
alle afdelingen een Moraal Beraad te
afgesproken om twee keer per jaar op organiseren. Maar in de praktijk gebeurt
1
ethicus. De Commissie geeft advies en
een gezamenlijke verantwoordelijkheid,
De Commissie Ethiek is in
ondersteuning bij ethische vragen op
maar voor leidinggevenden is het soms
1994 opgericht. Het motto bij
het gebeid van o.a. zorg, behandeling,
lastig hier prioriteit aan te geven.
de oprichting was: “Bezig zijn
wonen en welzijn.
en bewust zijn van ethiek = kwaliteit van Zorg!” Aanvankelijk was de Commissie alleen voor St. Martinus bedoeld, maar later is de Commissie organisatiebreed ingezet voor de hele Stichting.
2
dat niet op alle afdelingen. Het is echt
sinds wAnneer
sAmenstelling
3
trots op Medewerkers zijn enthousiast als het gaat om ethische reflectie en Moreel Beraad. Lei-
5
tips De Stichting vindt het belangrijk om bewust vanuit waarden te werken. Wat vin-
den wij en onze cliënten belangrijk? De
dinggevenden stralen dat enthousiasme
tien belangrijkste waarden hebben we
uit. Iedereen die betrokken is bij cliën-
samengevat en benoemd als onze kern-
De Commissie bestaat uit
ten, o.a. huishoudelijk medewerkers,
waarden, immers “Samen maken wij het
maximaal twaalf leden en
voedingsassistenten en receptionistes,
verschil!”. Deze kernwaarden gebruiken
zij nemen op persoonlijke
wordt betrokken bij het nadenken over
wij als kapstok om heel concreet de
titel deel. De Commissie komt één keer
goede zorg. We maken ethiek niet moei-
ethiek levendig te maken.
per maand bij elkaar en krijgt profes-
lijk. Medewerkers ervaren ‘dit is waar
Opgetekend door drs. Theo de Zwart
sionele ondersteuning van een externe
het om gaat in mijn werk’. Dit geeft september 2011
15
overlopen nAAr de BArBAren. het puBlieke BelAng vAn religie en christendom Een stevig doordacht betoog over de grote betekenis die het christendom kan hebben in onze samenleving. Borgman is een belezen en scherpe denker die doet aan ‘publieke theologie’. Hij wil niet evangeliseren, maar zo over geloof praten dat het betekenisvol wordt voor mensen binnen en buiten het christendom. In verschillende hoofdstukken snijdt hij diverse thema’s aan; van het belang van andere religies tot de actuele economische crisis. Verschillende hoofdstukken zijn eerder verschenen als artikel, maar hier staat alles als geheel mooi bij elkaar. Een prikkelende aanrader voor wie wat dieper wil doordenken. Erik Borgman, Boekencentrum, 2011, 128 p. €18,95
leven AAn de grens. reflecties op terminAle Zorg Marinus van den Berg heeft werknotities uitgewisseld met Carlo Leget. Leven aan de grens is een weergave van zorgsituaties en reflecties daarop. Voorbeelden: mensen in nood / in eenzaamheid en ‘oog in oog met je eindigheid. Marinus van den Berg spreekt indringend over de vraag of de waarheid altijd verteld kan worden, waarop Carlo Leget reageert met een reflectie op wat hij noemt ‘de terreur van de transparantie en van het taboe’. Leget vraagt binnen opleidingen ook aandacht voor aspecten als menselijkheid en communicatie. Aanbevelenswaardig boek als prikkel voor goede zorgverlening. [bespreking Piet Ronnes]
tussen denken en liefheBBen
Marinus van den Berg & Carlo Leget, Ten Have, 2011, 176 p. €16,90
E
en man doet zijn jas aan, hangt zijn tas over zijn schouder
Bioethiek Zonder grenZen. mondiAlisering vAn geZondheid, ethiek en wetenschAp
van de middag komt hij thuis. Zo gaat het vijf dagen per week,
In de bioethiek wordt vaak nagedacht
spelbaar.
binnen de grenzen van een land of
Thecla Rondhuis schrijft over het rituele leven en het ‘onder-
werelddeel. Maar wat gebeurt er als
grondse wortelstelsel’ van haar zoon, de 37-jarige Ramon, een
je naar de grotere mondiale samen-
‘mongool’ die slecht ziet, slecht hoort en nauwelijks spreekt.
hang kijkt? Henk ten Have, voormalig
De vraag die als een rode draad door haar boek loopt is:
directeur van de Unesco, doet dat
Ramon, wie ben jij? De vraag daaronder lijkt te zijn: en wie
hier en het resultaat is schokkend.
maakt dat mij?
en loopt naar de bus. Hij gaat naar zijn werk. Aan het eind
al jaren lang. Een leven als dat van velen. Eentonig en voor-
Meer dan de helft van de moderne geneesmiddelen wordt in de derde wereld uitgetest, een
Rondhuis is filosoof en naar eigen zeggen allergisch voor ieder-
op de tien nieren die getransplanteerd worden is afkomstig
een die er “blijk van geeft niet zelfstandig na te denken” en
van arme mensen die hun nieren verkopen. Ten Have trekt
toch constateert ze met verbazing dat ze zielsveel houdt van
met veel bevlogenheid en kennis van zaken aan de bel:
haar niet zelfstandig denkende zoon.
we moeten breder kijken en kunnen onze ogen niet langer
In 24 hoofdstukken schetst en ordent Rondhuis het leven van
sluiten voor het vele onrecht dat wereldwijd gebeurt.
en met een zoon die in zijn handelen van alles laat zien, maar
Henk ten Have, Valkhof Pers, 2011, 256 p. €18,50
16
Zin in Zorg
Rondhuis heeft een mooi en belangrijk boek geschreven
spookrijders in de Zorg. pleidooi voor een geZondheidsZorg Zonder meldplicht, privAcyschending, AfBrAAk vAn instituties, en Zonder megAlomAne systemen. De gemeente Rotterdam heeft een meldcode voor huiselijk geweld verplicht gesteld. Hulpverleners die mishandeling, misbruik of andere vormen van huiselijk geweld vermoeden, dienen dit te melden bij justitie. Weigeren ze dit contract met de gemeente te tekenen, dan trekt de gemeente de subsidie in. Jos Lamé, bestuurder van de
zelf niet kan vertellen of duiden wat er onder dat zichtbare
Riagg Rijnmond, heeft geweigerd deze overeenkomst met
handelen ligt. Het onvermogen van haar zoon dwingt moeder
de gemeente te sluiten. Het afdwingen van de melding
Rondhuis ertoe te observeren en te interpreteren. Alleen zo
van huiselijk geweld zet de vertrouwensrelatie tussen
kan ze omgaan met gedrag dat haar vreemd is en anticiperen
hulpverlener en cliënt ernstig onder druk. Een grote groep
op reacties die het gezamenlijke leven potentieel ondermij-
denkers van naam, Lamé in zijn verzet en bieden in dit
nen. Rondhuis doet wat moeders van kinderen die anders zijn
lezenswaardige boek korte maar vlijmscherpe analyses
noodzakelijk doen: ze verbindt zich emotioneel met haar kind
van de plannen van de gemeente Rotterdam. Kern van de
en vindt of creëert van daaruit omgevingen waarin het kind
betogen is dat de overheid de tragiek van huiselijk geweld
kan en mag zijn wie het is.
wil uitbannen, terwijl dergelijke tragiek principieel niet uit te bannen is. Een dapper boek dat te denken geeft.
Als filosoof voegt Rondhuis daar een dimensie aan toe. Dat
Jos Lamé (red.), Eburon, 2011, 96 p. € 9,95
doet ze vrij impliciet in de 24 hoofdstukken van haar boek,
in haar leven met Ramon en in het leven van alle ouders met
terug nAAr toen. deel 1 (geB. 1920 - 1935) en deel 2 (geB. 1935 - 1950)
een kind dat anders is. Hier gaat het over concepten van waar-
Beide delen bevatten veel verhalen
heid, goedheid en schoonheid, over denken en liefhebben,
over vroeger, met vragen, tips en sug-
over opvattingen en gevoelens, over wat het kind heeft en wie
gesties voor begeleiders van remiscen-
het is. Hier gaat het over de zin en betekenis van rituelen en
tiegroepen (professionals of vrijwil-
de mogelijke betekenisloosheid van het nadenken erover.
ligers). Een twintigtal thema’s komt zo
Ramon is anders. Anders dan wie? Anders dan wat? Rondhuis
in beeld. Bij die thema’s helaas geen
beantwoordt die vragen en maakt zichtbaar en voelbaar dat
expliciete aandacht voor zingeving.
die vragen soms niet of slechts gedeeltelijk te beantwoorden
Op www.perpsectiefuitgevers.nl staan extra materialen.
zijn. Ze neemt de lezer mee in haar zoektocht naar haar zoon
Ingrid Barendsen, Wil Boonstra, Perspectief Uitgevers,
en zichzelf. In haar boek wordt duidelijk hoe en waarom zij
2011, 175 p. en 192 p. per deel € 34,75
heel expliciet in de epiloog. Daar komen de vragen, dilemma’s en kwesties aan de oppervlakte die ondergronds aanwezig zijn
zelf iemand anders is geworden in de 37 jaar dat ze de moeder
moeder Rondhuis zou ik nog wel meer willen lezen over de rol
Als het wAssen vAn AndermAns voeten. frAnciscus ontmoeten in leidinggeven en werk.
die visualisering en gebarentaal hebben gespeeld in het leven
Jaap Lodewijks, beschrijft heel helder
van Ramon. Van filosoof Rondhuis over de relatie tussen denken
hoe hij de franciscaanse spiritualiteit
en liefhebben. Is het: ik weet dat ik van je hou; ik hou van je
probeert in te passen in zijn leven en
omdat ik voel wie je bent; ik hou van je omdat ik weet wie je
zijn leidinggeven. Hij doet dat voor
bent; ik hou van jou ondanks je beperking; ik hou van jou juist
managers en leidinggevenden. Niet
vanwege je beperking en de eigenheid die daarmee samen-
om hen handzame handvaten en truc-
gaat? Of is het uiteindelijk gewoon: ik hou van jou?
jes aan te reiken, maar juist om hen
is van Ramon. Rondhuis heeft een mooi en belangrijk boek geschreven. Van
te leren open te kijken naar het leven Thecla Rondhuis, De mongool, de moeder en de filosoof,
en de eigen levenshouding en daar vragen bij te durven
Ten Have (VBK Media), 2011, €19,90
stellen. Een goede manager moet vooral zichzelf (leren) kennen, zichzelf overwinnen. Dan kan hij er echt zijn voor de ander en die adequaat aansturen. Lodewijks
jet isarin filosoof en senior onderzoeker bij Kentalis.
illustreert dit met veel voorbeelden uit de eigen redactionele keuken. Dat maakt het een sterk boek. Een must voor wie geen gemakkelijke trucjes of management tools wil leren. Jaap Lodewijks, Ten Have, 2011, p.92, € 12,90
september 2011
17
michael kolen werkt als geestelijk verzorger en consulent levensbeschouwing
Jacky is belangrijk hier op het terrein. Je komt hem overal tegen
bij prisma. de stichting prisma biedt zorg en ondersteuning aan mensen met een verstandelijke beperking. jacky martin, een 55-jarige man met een verstandelijke beperking, woont al bijna 50 jaar in
komt brengen. Jacky laat zich de boterhammen goed smaken
verschillende woonvoorzieningen van
en vertelt ondertussen over zijn werk op de boerderij. En
prisma. in elk nummer van Zin in Zorg
opschrijven hoor” spoort Jacky mij aan, “dat ik vier banen
over zijn diverse andere werkzaamheden. “Dat moet je wel
zult u hen tegenkomen in de rubriek: ‘in
heb. Op de boerderij zorg ik voor de schapen. Natuurlijk niet
gesprek met jacky’. ter kennismaking ging
post, dan ga ik mee met de bus. Eerst deed ik dat vaak met
in deze kleren, want deze zijn te netjes. Verder werk ik bij de
cynthia lieshout, eindredacteur van Zin in
Kees. Maar Kees is ziek geworden en dood gegaan. Daar ben ik
Zorg, met michael en jacky in gesprek.
Jacky vertelt verder over zijn derde baan: “Ik werk ook nog
heel verdrietig om geweest. Ik kon met Kees goed buurten.” bij het dorpshuis. Daar geef ik mensen drinken en ik help met afwassen en met koffie drinken. En dan als laatste werk ik nog bij Dré, dat is houtbewerken.”
respect en wAArdering Tijdens het vertellen zoekt Jacky af en toe, verbaal en nonverbaal, steun bij Michael. Michael bevestigt Jacky in zijn verhaal en helpt hem soms door een nieuw thema aan te reiken, steeds zorgvuldig aftastend of Jacky het daar al dan niet over wil hebben. Het is mooi om het wederzijdse respect en de waardering die ze voor elkaar hebben op het spoor te komen. Michael vertelt dat Jacky een van de bewoners is die hem, toen hij bij Prisma kwam werken, veel geleerd heeft over hoe het er bij Prisma allemaal aan toegaat. “Jacky is belangrijk hier op het terrein, je komt hem overal tegen. Het is een fijn iemand.” Ik vraag Jacky of hij ook wat kan vertellen over het werk van
MICHAEL KOLEN GEESTELIJK VERZORGER EN CONSULENT LEVENSBESCHOUWING
Michael als geestelijk verzorger bij Prisma. “Dat weet ik wel: om de twee weken is er repetitie, en ook om de twee weken een viering. Ik kom graag in de kapel, en zing ook in het koor. Dat is mijn hobby. En als iemand een feest heeft doet Michael een viering. En als iemand overleden is ook. Dan is er een begrafenis. Dat heb ik ook al wel eens meegemaakt. We gaan ook vaak met Michael uit, op bedevaart bijvoorbeeld naar Scherpenheuvel. Of op bezoek in het klooster, deze week nog, zijn we in Velp geweest.” Michael laat een foto zien van het
J
bezoek aan de Kapucijnen in Velp. acky vindt het best leuk om met Michael en ondergetekende in gesprek te gaan. Maar het loopt tegen etenstijd
koffie
en eigenlijk heeft hij honger. En met een lege maag kan hij
“Het gaat wel goed hé” evalueert Jacky tussentijds ons ge-
niet vertellen. Dat probleem is gelukkig snel opgelost als een
sprek. “Is er trouwens nog koffie Michael? Want praten zonder
medebewoner en collega van de boerderij zijn broodtrommel
drinken dat gaat toch ook niet.”
18
Zin in Zorg
gesprek met
jAcky EEN PLEK ONDER DE ZON Michael Kolen
JACKY MARTIN
“R
onnie zegt dat hij het beeld, zaterdag mag onthullen.” Boos stapt Jacky mijn kamer binnen. In de afgelopen
maanden heeft hij de restauratie van het Heilig Hartbeeld als een ware opzichter gevolgd. Geen enkel detail ontsnapte aan zijn aandacht en het kostte de vaklui nog heel wat overredingskracht om Jacky ervan te overtuigen dat sommige details niet ‘gerepareerd’ hoefden te worden omdat het een oud beeld is.“Als het klaar is moeten we het opnieuw
Voorzien van een vers kopje koffie gaat Jacky verder:
onthullen, zo hoort dat”, opperde Jacky vorige week toen
“Michael doet het heel goed hier. Ik heb van Michael helemaal
hij zag dat het werk op een eind liep. Nu vreest hij dat een
geen last. Hij maakt af en toe wel eens grapjes. Hij slaat ook
ander met die eer gaat strijken. Ik stel hem gerust: “Ronnie
niet. Vroeger, van de broeders, heb ik wel klappen gehad.
is zaterdag ‘de verslaggever’. Jij mag het beeld onthullen.”
Maar de broeders van het klooster waar we nu geweest zijn, in Velp, die deden dat niet hoor. Die waren heel aardig voor
De geruststellende toon geeft Jacky de ruimte om een an-
ons. We hebben ook lekker gegeten. Soep, en friet en gehakt-
dere ervaring van die week met mij te delen. “Ik heb mijn
ballen, hele grote. Maar ook gezond hoor, sla en boontjes.”
eigen hart zien kloppen toen ik dinsdag in het gras lag”, zegt hij met een ondeugende glimlach alsof hij een geheim
feesten
aan mij wil verklappen. Dan ineens verontwaardigd: “Ze
Jacky woont al bijna zijn hele leven op het terrein van de
dachten dat ik dood was! Iemand heeft achter het raam
woonvoorziening van Prisma.
staan kijken. Toen gingen ze bellen, bellen en nog eens
“Ik ben toen ik vijf jaar oud was hier gekomen en ik ben nu
bellen. En toen kwam iemand vragen of er iets met mij aan
55. Dus volgend jaar heb ik jubileum.” Jacky heeft al wel een
de hand was, of ik soms ziek was of hulp nodig had, maar
idee hoe hij dat jubileum wil vieren: “Eerst een viering in de
er was helemaal niks. Ik lag gewoon lekker in de zon! Toen
kapel, dan een receptie en ’s avonds feesten.”
ben ik boos geworden, want ze wilden naar mijn woonvoorziening bellen. Waarom houden ze mij zo in de gaten? Ik
Binnenkort is er ook een feestelijke gebeurtenis waar Jacky
mag toch zeker zelf weten of ik in het gras ga liggen!”
graag over wil vertellen. Het Heilig Hartbeeld dat op het terrein staat is gerestaureerd en wordt onthuld. “Ik mag het
Samen lopen we naar zijn geliefde grasveld. “Mooie plek,
doek eraf halen en Michael gaat er wijwater op gooien.” Een
Jacky”, zeg ik. “Ja, maar de volgende keer ga ik op het
beetje zorgen maakt Jacky zich nog wel: “Is dat wel schoon
gras bij de parkeerplaats liggen daar is ook zon en daar kan
water Michael? Want het beeld mag natuurlijk niet vies wor-
niemand mij zien.” Zijn stem klinkt vastberaden. Jacky laat
den. Het is toch Jezus, die daarop staat? En de kerk en Jezus
zich ‘zijn plek onder de zon’ niet zomaar ontnemen. Op
horen bij elkaar en dat hoort allemaal bij Michael Kolen.”
de terugweg komen we langs het Heilig Hartbeeld dat zijn
Als we naar buiten gaan om foto’s te maken, kunnen we dan
nieuwe hagelwitte armen liefdevol uitspreidt. Ik heb me
ook geen betere plek bedenken dan bij het Heilig Hartbeeld.
in de afgelopen periode soms afgevraagd wat de zeggingskracht van dit stukje versteend erfgoed nog is. Jacky heeft het vandaag voor mij weer een beetje tot leven gewekt. Zie voor beelden van de onthulling: YouTube: Onthulling H. Hartbeeld Landpark Assisië
september 2011
19
“H
et gaat om kwaliteit van zorg en daarom is het van belang dat hel-
der is wat het beroepsprofiel behelst van een geestelijk verzorger die op HBO bachelor niveau is opgeleid”. In zijn openingswoord geeft de directeur van Reliëf Thijs Tromp direct het gemeenschappelijk belang aan van deze conferentie. Het gaat om de kwaliteit van de geestelijke verzorging als een specifieke discipline binnen de gezondheidszorg. Dit is van groot belang voor werkgevers, opleiders, beroepsbeoefenaren en de beroepsverenigingen. Daarom zijn experts uit de diverse groepen op deze middag aanwezig. Vooral de mensen uit de diverse HBO-opleidingen gaven gehoor aan deze oproep, daarnaast is er een vertegenwoordiger van de Protestantse Theologische Universiteit. De opkomst van de kant van de werkgevers is niet al te groot. Een bestuurder is gevraagd zijn visie te geven. Deze is uitdagend. Vanuit de beroepsgroep zelf zijn enkele geestelijk verzorgers aanwezig, zowel HBO als WO geschoold. Vanuit de beroepsvereniging, de Vereniging van Geestelijk Verzorgers in Zorginstellingen, is er geen vertegenwoordiger aanwezig.
reportage GEZOCHT: BEROEPSPROFIEL VOOR DE HBO-GEESTELIJK VERZORGER
De betrokkenheid van de ongeveer
steeds vaker worden geestelijk verzorgers met een hBo-
25 deelnemers is groot. Er zijn heldere
opleiding aangesteld, met name in de gezondheidszorg.
inleidingen en er is volop interactie tijdens de gesprekken onderling. Het
Voor hen is er geen onderbouwd beroepsprofiel. Dat
blijkt dat het thema actueel is en om
levert onduidelijkheid op ten aanzien van verwachtingen,
een verantwoording vraagt met het oog op de praktijk. Het is mooi dat HBO-ers
taken en verantwoordelijkheden. daarom belegden reliëf
steeds vaker een aanstelling krijgen
en het lectoraat theologie en levensbeschouwing van
als geestelijk verzorger en werkgevers verwachten veel van hen. Maar wat is
hogeschool windesheim een studiemiddag over dit thema
het onderscheid met een academisch
op woensdag 29 juni in mennorode, elspeet. nico van der
geschoolde geestelijk verzorger, behalve het financiële plaatje? Dat levert ondui-
20
Zin in Zorg
leer doet voor Zin in Zorg verslag van deze bijeenkomst.
Laat zien wie je bent, wat je kunt en wat je wilt
nico van der leer is geestelijk
aan dat er in andere functies ook diverse
aan te brengen, waarbij de mogelijkheid
verzorger en specialist zingeving
niveaus van opleiding zijn en dat er ook
geopend zou worden voor lidmaatschap
bij de protestantse Zorggroep
binnen de geestelijke verzorging heel
van de op HBO bachelor-niveau opge-
crabbehoff
goed samengewerkt kan worden door
leide geestelijk verzorger. Binnen de PKN
HBO en WO opgeleide professionals. Hier
is er een vergelijkbare discussie over de
ligt volgens de aanwezigen een uitdaging
status van de HBO-kerkelijk werker, in
delijkheid op: voor henzelf als het gaat
voor de beroepsvereniging VGVZ om bin-
relatie tot de sacraments-bevoegde aca-
om taken en verantwoordelijkheden,
nen de beroepsstandaard differentiatie
demisch gevormde predikant.
voor de werkgevers ten aanzien van wat zij van hen kunnen verwachten en voor
Deze middag moet een vervolg krijgen. Dat blijkt duidelijk uit de adviezen vanuit
de academisch geschoolde collega’s met
de deelnemersgroep. Enkele daarvan zijn:
betrekking tot de invulling van hun beroepsrol. Maar ook de opleidingen weten
VOOR DE WERKGEVERS: geef een heldere visie op differentiatie binnen het
niet precies welke doelen zij moeten
beroepsprofiel voor de dienst geestelijke verzorging in uw instelling.
stellen voor deze groep aankomende professionals.
VOOR DE OPLEIDINGEN (HOGESCHOLEN EN UNIVERSITEITEN): maak duidelijk wat het inhoudelijke en praktische verschil is tussen de HBO varianten, bachelor en master,
ruimte voor vAriAtie
en de WO studie.
De heer J. Groen, bestuurder van de Protestantse Zorggroep Crabbehoff, reikt
VOOR DE GEESTELIJK VERZORGERS: laat zien wie je bent, wat je kunt en wat
de deelnemers een duidelijk onderscheid
je wilt, zodat je een persoonlijk én professioneel profiel kunt tonen binnen het
aan. In zijn visie is er binnen een dienst
werkveld.
Geestelijke Verzorging ruimte voor variatie, en kan een HBO-er een goede aan-
Foto’s: Hans Dornseiffen
vulling zijn op zijn academisch geschoolde collega. Waar de een zich specifiek kan concentreren op de persoonlijke contacten met bewoners en cliënten, de coördinatie van de vrijwilligers en de regeling rondom de kerkdiensten en vieringen kan de ander zich specialiseren in zaken als beleid, scholing en advisering. De academicus wordt geacht een organisatie te kunnen ‘lezen’ en mee te kunnen doen op bestuurlijk en strategisch niveau. De meer praktisch opgeleide HBO-er is bij uitstek bekwaam om contacten op te bouwen en op een creatieve wijze met groepen om te gaan. Dit beeld wordt bevestigd door de presentatie van mevrouw H. Koopman, HBO-opgeleid en werkzaam als geestelijk verzorger bij Zorgpartners Midden-Holland. Zij geeft
september 2011
21
Nieuwe vormgeving Zin in Zorg
In de zeven jaar dat de heer Kars voor-
boeken komen aan de orde. We wil-
zitter was van Reliëf heeft hij zich met
len er een feestelijke bijeenkomst van
U heeft het gezien, het tijdschrift van
succes ingespannen om de samenwer-
maken met velen die in de afgelopen
Reliëf is flink vernieuwd. Na 6 jaar was
king tussen katholieke en protestantse
jaren bij het onderzoek betrokken zijn
het nodig het blad een facelift te ge-
leden vorm te geven. Op bevlogen
geweest of aan de slag zijn gegaan met
ven. Het blad heeft een frissere uitstra-
wijze heeft hij in al die jaren Reliëf
Mijn leven in kaart. Sprekers zijn
ling gekregen door een meer eigentijdse
een gezicht gegeven. Ter gelegenheid
o.a. Wout Huizing, Kees Posthuma,
vormgeving en door het gebruik van
van zijn afscheid is er op 21 november,
Gerben Westerhof, Helma Aniceta,
kleur. Ook streeft de redactie ernaar de
in aansluiting op de Algemene Leden-
Ruard Ganzevoort en Thijs Tromp. De
artikelen nog leesbaarder en toegan-
vergadering, een symposium met het
kosten zullen zo laag mogelijk gehou-
kelijker te maken dan voorheen. De
thema ‘Bezield leiderschap’. Spreker is
den worden; een vergoeding voor de
artikelen zijn korter geworden en er is
onder meer Jaap Lodewijks, bekend van
gemaakte onkosten. Mocht u interesse
meer aandacht voor de praktijk van de
het boek Als het wassen van andermans
hebben voor dit symposium, u bent van
zorg. Natuurlijk houden de verdiepende
voeten (zie ook p.17 van dit nummer).
harte welkom. U kunt zich al aanmelden via
[email protected].
beschouwingen over de zorg die u van ons gewend bent ook hun plek. Met deze nieuwe vormgeving hopen we
Algemene ledenvergadering
Zin in Zorg nog aantrekkelijker te heb-
Op 21 november staat de Algemene
Geloof in zorg!
ben gemaakt, zonder onze eigenheid
Ledenvergadering van Reliëf gepland.
Op zaterdag 8 oktober vindt het tweede
te verliezen. Aan u het oordeel of we
Tijdens deze vergadering zal het be-
congres ‘Geloof in zorg’ plaats, in De
daarin geslaagd zijn.
stuur de nieuwe bestuursvoorzitter en
Lichtboog in Houten. Het congres is be-
Mocht u uw mening willen geven, aar-
een nieuw bestuurslid voordragen aan
doeld voor christenen die werkzaam zijn
zelt u dan niet een mail te sturen aan
de leden. Verder komen het jaarplan
in de gezondheidszorg en die zich graag
de eindredacteur,
[email protected].
2012 en de bijbehorende begroting aan
laten inspireren en bemoedigen in hun
de orde.
werk. Het thema is ‘Geloof in zorg in de praktijk’. Sprekers zijn onder meer
Samenwerking met Cupertino
Esmé Wiegman (Tweede Kamerlid voor
Naast de verandering in vorm is Zin in
Promotie Thijs Tromp
de ChristenUnie), Jan Hoogland (lec-
Zorg ook een samenwerking aangegaan
Op vrijdag 28 oktober, om 14.30 uur,
tor samenlevingsvraagstukken aan de
met de Stichting Cupertino. De Stichting
hoopt drs. Thijs Tromp, directeur van
Gereformeerde Hogeschool) en Marinus
Cupertino spant zich in om de aandacht
Reliëf, aan de Protestantse Theologische
van den Berg (geestelijk verzorger bij
voor levensbeschouwing en ethiek in
Universiteit in Kampen te promoveren
Laurens Rotterdam).
de zorg voor mensen met een verstan-
op een proefschrift met de titel Het
Meer info: www.geloofinzorg.nl.
delijke beperking te bevorderen. In Zin
verleden als uitdaging. Tromp deed de
in Zorg zal de samenwerking tot uiting
afgelopen jaren onderzoek naar de ef-
komen door in ieder nummer aandacht
fecten op zingeving van het maken van
te besteden aan de zorg voor mensen
levensboeken in de zorg voor ouderen.
Masterclass ouderen in perspectief
met een verstandelijke beperking. Met
De methode Mijn leven in kaart diende
In januari 2012 gaat de vijfde jaargang
deze samenwerking is Zin in Zorg een
als basis voor het onderzoek.
van de succesvolle masterclass ‘Ou-
goed alternatief voor de mensen die
deren in perspectief’ van start. In de
in het verleden lezer waren van het
masterclass, bedoeld voor professionals
Symposium ter gelegenheid van de promotie van Tromp
en beleidsmakers in de ouderenzorg,
van dit tijdschrift krijgen dan ook een kennismakingsnummer toegezonden.
Voorafgaand aan de promotie van Thijs
en levensvragen in de begeleiding van
Meer over Cupertino vindt u op
Tromp op 28 oktober, zal er in de och-
ouderen aan bod. De masterclass staat
www.cupertino.nl.
tend in Kampen een symposium plaats
onder leiding van dr. Martin Walton en
vinden, geheel gewijd aan het maken
drs. Wout Huizing en vindt plaats in
van levensboeken, Mijn leven in kaart
Kampen, in het gebouw van de Protes-
Afscheid Arie Kars
en de zorg voor het verhaal van oude-
tantse Theologische Universiteit. Deze
Aan het eind van dit jaar neemt mr. Arie
ren. De praktijk en de reflectie op de
serie vindt plaats op tien maandagen in
Kars afscheid als voorzitter van Reliëf.
praktijk van het maken van levens-
de maanden januari tot juni 2012. Wilt
tijdschrift Cupertino. Alle oud-abonnees
22
zin in zorg
komen aspecten als zorg, beleid, ethiek
vAn de voorZitter
tot Bloei komen
I
n de visie van Reliëf staat de relatie tussen zorgontvanger en zorgverlener centraal in het proces van zorg verlenen. Dat uitgangspunt staat als een huis.
De kenmerken van een relatie zijn bepalend voor ons spreken over dat proces. Begrippen als trouw, vertrouwen, betrouwbaarheid, wederkerigheid, waardigheid, gelijkwaardigheid, afhankelijkheid, eigen regie, respect en zelfs liefde vullen dit begrip. Daardoor is de relatie betekenisvol voor beide partijen en biedt mogelijkheden voor diepgang en intensiteit die uiteindelijk zeer bepalend voor de kwaliteit van die relatie en daarmee voor de geleverde zorgprestatie zijn.
Arie kArs
VOORZITTER VAN RELIËF
Er is echter meer dan dat… We krijgen in toenemende mate belangstelling voor een ander aspect van zorgverlening, dat vooral in intramurale voorzieningen van groot belang is geworden: gastvrijheid, of nog scherper, gastgerichtheid. Dit begrip is afkomstig uit de wereld van facilitaire dienstverlening en hotelwezen. Kort gezegd komt het neer op het scheppen van een omgeving waarin de kwaliteitsbeleving van klant, medewerkers en bezoekers toeneemt en daarmee hun welbevinden. Gastgerichtheid richt zich anders gezegd, meer op de wensen (desires) dan op de behoeften (needs) van mensen. Cliënten hebben behoeften waarin je voorziet door een op maat van die cliënt toegesneden aanbod te scheppen en te
u zich opgeven, neem dan contact op
leveren. In een 1 op 1 relatie krijgt dat aanbod gestalte. Gastgerichtheid bevat
met Wout Huizing (
[email protected]).
elementen die uitstijgen boven de unieke cliëntrelatie. Zo is de inrichting en am-
Meer info: www.relief.nl/agenda.
biance van een intramurale instelling de gelegenheid bij uitstek iets van die gastgerichtheid te communiceren. Het gedrag van de medewerkers – hun gastgerichtheid – is één van de factoren die het welbevinden van cliënten en medewerkers
onderZoek nAAr ethische commissies
beïnvloedt. Een accommodatie die door inrichting, kleurstelling en toegankelijk-
Samen met CNV PubliekeZaak start
dan een instelling waar louter geïnvesteerd wordt in de cliëntrelatie.
heid gastvrijheid uitstraalt, krijgt meer waardering van cliënten en medewerkers
Reliëf in het najaar een onderzoek naar de behoefte aan scholing en advies van
Een gastgerichte organisatie richt zich op alle elementen die bijdragen aan dat
ethische commissies in de gezondheids-
welbevinden van cliënten en medewerkers. Nadrukkelijk noem ik hier tevens de
zorg. Doel is om in kaart te brengen
medewerkers.
waar de activiteiten van de ethische
Gastgerichtheid richt zich primair op diegenen die de dragers van de belofte zijn:
commissies zich op richten en of het
de medewerkers. Het management zal de gastgerichtheid richtinggevend voor de
huidige aanbod van scholing wel voldoet
visie van de organisatie moeten laten zijn. Medewerkers zijn de belichaming van
om in de behoefte te voorzien.
die visie. Investeren in cliënttevredenheid betekent eerst en vooral investeren
Meer informatie:
[email protected].
in je medewerkers. Gastgerichtheid krijgt (letterlijk) een gezicht door de drager ervan. Een intrinsieke grondhouding van gastgerichtheid bij medewerkers in je organisatie is een essentiële randvoorwaarde voor succesvolle gastgerichtheid. Training en scholing zijn noodzakelijk in een proces van groeien naar gastgerichtheid. Toch zal ook dat mislukken wanneer we er als leiders niet in slagen om cliënt en medewerker weer eigenaar van hun zorgrelatie te laten zijn. De cliënt, die invloed op zijn eigen leven wil behouden en de medewerker, die invloed en ruimte wil om die unieke relatie met de cliënt overeenkomstig zijn professionaliteit en betrokkenheid in te vullen. De zorgrelatie centraal in de zorgorganisatie. Gastgerichtheid vult dat aan tot een onverslaanbare combinatie: cliënten en medewerkers die hun leef- en werkomgeving als hun thuis ervaren en trots op hun werk zijn. Zo komt de zorgrelatie tot bloei.
september 2011
23
Project voor levensvragen en ouderen?
Leonie van Straaten
Iedereen gaat dood Over de onzekerheid van ons bestaan Op rustige en heldere wijze laat de auteur zien hoe wij om kunnen gaan met de onzekerheid van ons bestaan. De dood hoort bij het leven, dat weten we, maar kunnen we er ook mee leven? Leonie van Straaten laat zien wat het christelijk geloof op dit vlak te bieden heeft. Dat is heel veel! Verschijnt november 2011 ca. 200 pagina’s
prijs: € 19,50
Bestellen bij:
berneboek.com Telefoon: 0413-291394
Presentatie op de Berne Inspiratiemiddag van zaterdag 12 november Zie ww.wlh.nl > vorming. Met een optreden van theatermaker Kees van der Zwaard.
