W&W 46
22-08-2003
E E N
10:43
V I S I E
O P
Pagina 1
H E T
N A T I O N A A L
A u g u stu s
200 3
E N
•
I N T E R N A T I O N A A L
ja a rga ng
1 6
•
n um m er
W E G V E R V O E R R E C H T
4 6
46
De elektronische vra c ht b ri e f • Fu n cties van de vra c ht b ri e f in het we g ve rvo e r • Mededelinge n
De elektronische vra c ht b ri e f Op 21 mei 2003 is de Wet elektronische handte -
BizDoc op haar computerscherm de CMR/AVC
voerder’ zijn ooit met een pen op papier gezet-
keningen in werking getreden, een belangrijke stap vo o rwa a rts om ook de elektro n i s c h e
2002-vrachtbrief in; op het scherm ziet het document eruit zoals op papier. Omdat vaste
te handtekening met daaronder ge t yp t de naam van de vervoerder, Wit Transport B.V., als-
vrachtbrief fraudebestendig te maken. De uit gever van vrachtbrieve n ,b Va / Beurtvaartadres, is al enkele jaren geleden begonnen met de ont -
(adres)gegevens in zogenaamde stamtabellen zijn vastgelegd, kan zij met drie klikken van haar muis de adresgegevens van Ro o d ,W i t en
mede de datum en het tijdstip van de ondertekening. Die smartcard kan binnenkort verkregen worden bij o.a. de (plaatselijke) Kamer van
wikkeling van soft wa re om de elektronische vrachtbrief mogelijk te maken en die soft wa re is
Blauw invullen en hoeft zij alleen nog de goederengegevens in te vullen. Het kan zijn dat
Koophandel,DigiNotar.nl en PinkRoccade.nl.
nu al enige tijd op de markt onder de naam BTMS-BizDoc. In deze bijdrage probeer ik - een erkende digi -
die gegevens al elektronisch beschikbaar zijn: nog een klik op de muis en klaar is de vrachtbrief. Vervolgens stuurt zij – per e-mail – deze
De medewerker van de expeditieafdeling van Rood tekent de vrachtbrief, maar dan met zijn eigen smartcard, op dezelfde wijze in vak 22
beet1 - stap voor stap te laten zien hoe het in de praktijk zal gaan met het werken met elektroni -
aldus ingevulde vrachtbrief, die in feite als transportopdracht geldt, naar Wit. Vervoerder
‘Handtekening en stempel van de afzender’. De aldus door vervoerder en afzender getekende
sche vrachtbrieven en meer in het bijzonder met het zetten van elektronische handtekeningen.
Wit weet dat hij op dinsdag die zending moet ophalen bij Rood en vervoeren naar Blauw. Op dinsdag rijdt de chauffeur van Wit naar Rood
vrachtbrief wo rd tm e tt wee klikken op de muis al va s t – per e-mail – gezonden naar de geadresseerde Blauw en eveneens naar de ver-
De ve rvo e rove re e n ko m s t Ro o d ,W i t en Blauw
tussen
om de zending op te halen. We gaan ervan uit dat de chauffeur nog geen laptop aan boord
voerder Wit. Vervolgens print de medewerker de door hem en de chauffeur elektronisch
In mijn voorbeeld ga ik er vanuit dat er tussen partijen een raamovereenkomst is gesloten en dat de vervoerder regelmatig rijdt voor dezelf-
van zijn vrachtwagen heeft met de mogelijkheid om de elektronische vrachtbrief te ontvangen en te verzenden. Hij neemt ook geen
getekende, originele CMR/AVC-vrachtbrief (in kleur en in viervoud) uit, hij behoudt het rode exemplaar (nr. 1, bestemd voor de afzender) en
de afzender naar een bepaalde geadresseerde. Het spreekt voor zich dat dit voorbeeld ook
papieren exemplaar van die vrachtbrief mee. Tot zover eigenlijk geen nieuws onder de zon.
hij geeft de andere drie exemplaren aan de chauffeur (nr. 2, blauw, geadresseerde; nr. 3,
geldt voor elke andere relatie tussen partijen. De afzender noem ik Rood, de vervoerder Wit en de ge a d re s s e e rde Blauw ; aldus zijn de
Smartcard De chauffeur komt aan bij Rood en parkeert
groen, vervoerder; nr. 4, zwart, vervoerder). De chauffeur stapt in zijn wagen en rijdt naar Blauw.
namen makkelijk te onthouden.
zijn wagen tegen het laadperron. Een medewe r ker van de ex p e d i t i e a fdeling van Ro o d
Overigens zouden er in plaats van één vrachtbrief bijvoorbeeld honderd vrachtbrieven door
Afzender Rood heeft dus een raamcontract met vervoerder Wit. Wit moet iedere dag een zending vervoeren naar Blauw. Ik laat daarbij
overhandigt hem een laadlijst, in feite alle gegevens van de vrachtbrief op een A4-tje afgedrukt. De chauffeur is bij de belading aan-
de afzender en de chau ffeur ondert e ke n d moeten worden dan voorziet de software erin dat slechts éénmaal de smartcard door de
in het midden of Blauw in Nederland of in een ander land is geve s t i g d . In beide gevall e n
wezig en ziet dat de goederen en het aantal overeenkomen met de gegevens op laadlijst.
reader hoeft te wo rden ge h a ald om all e vrachtbrieven tegelijkertijd te ondertekenen.
wo rd t d eze l fde CMR/AVC 2002- vra c ht b ri e f gebruikt; voor het nationale vervoer geldt die vra c ht b rief als AVC-vrachtbrief en voor het
Vervolgens – en nu komt het nieuwe! – trekt hij zijn smartcard uit zijn portemonnee, loopt hiermee naar de computer van de expeditieaf-
Die elektronische vrachtbrief is door de soft-
internationale vervoer als CMR-vrachtbrief. Ro o d ,W i t en Blauw werken met BTMS-BizDoc
deling waar diezelfde medewerker inmiddels de betreffende elektronische vrachtbrief op
ware van BTMS-BizDoc zodanig beveiligd dat iedere wijziging daarin nadat de vrachtbrief is
en kunnen dus elektronische vrachtbrieven opmaken en met elkaar uitwisselen.
het scherm heeft gezet en de chauffeur gaat met behulp van die smartcard zijn handtekening elektronisch op de vrachtbrief zetten.
opgemaakt en door één der partijen is ondertekend, altijd zichtbaar wordt voor alle andere partijen, in ons geval dus Ro o d ,W i t èn Blauw.
De praktijk van Ro o d ,W i t en Blauw Op maandag vult een administratief mede-
Hij haalt zijn smartcard door de reader, tikt zijn code in en daar verschijnt op het scherm in
Het kan bijvoorbeeld zijn dat de chauffeur van Wit bij inladen ontdekt dat er een tekort van
werkster van Rood met behulp van BTMS-
vak 23 ‘Handtekening en stempel van de ver-
vier dozen is en dat op drie dozen vochtplek-
1
Beveiliging
D i g ib e e t : iemand die vo l s t re k t o n kundig is op het gebied van computers en info rm atietechnologie (Van Dal e , G ro o t wo o rdenboek hedendaags Nederlands, e l e k t ronische versie 2002). U i t g a v e v a n s V a / S t i c h t i n g V e r v o e ra d re s
W&W 46
22-08-2003
10:43
Pagina 2
ken zitten. Hiervan maakt hij in de elektroni-
tekening op de vrachtbrief zet èn de medewer-
inderdaad een boef te zijn, dan zijn de gevol-
sche vra c ht b rief aant e kening in vak 18 ‘Voorbehoud en opmerkingen van de vervoer-
ker van Rood laat na deze handtekening elektronisch te verifiëren bij een certificatiedienst-
gen daarvan mijns inziens voor rekening van Rood. Overigens kan hier nog een nuancering
der’ en tekent elektronisch. Wanneer de elektronische vrachtbrief vervolgens weer geopend wordt, ziet men op het scherm zowel de
verlener dan verschijnt er zowel in de elektronische als de gedrukte versie van de vrachtbrief in dat vak 23 – dwars door de handteke-
worden aangebracht, want als Wit verneemt dat de smartcard èn pincode aan De Bruin zijn ontfutseld, is Wit natuurlijk gehouden om als
oorspronkelijke versie als de versie met de opmerking van de chauffeur en men kan na
ning heen – een groot (geel) vraagteken. In feite geeft dat gele vraagteken alleen maar
eerste de ce rt i f i c at i e d i e n s t verlener op de hoogte te brengen en hij is, denk ik, ook gehou-
het zetten van de elektronische handtekening zien door wie op welk tijdstip een wijziging is aangebracht. Het spreekt vanzelf dat de oor-
aan dat de geldigheid van de gebruikte smartcard niet is geverifieerd. Ik geef een voorbeeld aan de hand van de
den zo snel mogelijk zijn vaste klanten te waarschuwen.
s p ro n ke l i jke t e ks t of de aanpassing in de vrachtbrief op geen enkele manier gewijzigd
bekende pinpas van de bank en de bijbehorende pincode. Wanneer iemand de pinpas in
Zoals gezegd, in onze situatie met Ro o d ,W i t en Blauw is dat onderzoek naar de geldigheid van
kan worden.
De gekwalificeerde handtekening
de gleuf steekt en de daarbij behorende pincode int ik t , h e e ft die persoon zich ke n b a a r gemaakt als de persoon die over de betreffen-
de smartcard niet zo interessant want die partijen kennen elkaar. Maar als partijen elkaar niet (zo goed) kennen – denk bijvoorbeeld aan
En nu komt dan – eindelijk – het echte nieuws: de met behulp van een smartcard gezette elek-
de rekening mag beschikken; hij heeft als het ware zijn elektronische handtekening gezet
het ophalen van containers bij de grote terminals – dan is het verifiëren van de geldigheid
tronische handtekening is een zogenoemde ge kwa l i f i ce e rde elektronische handteke n i n g. Dit is een elektronische handtekening die vol-
onder de opdracht tot uitbetaling van een bedrag aan geld. Maar voordat de bank overgaat tot betaling verifieert zij of de betreffen-
van de smartcard bepaald handig. Sterker nog, ik denk dat bij dure lading (siga re t t e n ;e l e k t ronica) die verificatie van de geldigheid van de
doet aan de eisen zoals gesteld in de Wet elektronische handtekeningen. Hiermee heeft de
de pinpas nog geldig is (en bijvoorbeeld niet is opgegeven als gestolen). Is dat akkoord dan
smartcard wel eens door de afzender (diens g o e d e re nve r ze ke ra a r s) vo o r ge s c h reven ka n
elektronische handtekening dezelfde rechtsgeldigheid als de geschreven handtekening. Bij die gekwalificeerde e-handtekening hoort
wo rd t er uitbetaald; is dat niet het geval dan kan de pinpas zelfs worden ’ingeslikt’.
worden om zo te verhinderen dat een boef die zich als chauffeur van Wit voordoet, met de kostbare lading aan de haal gaat2 .
een certificaat dat uitgegeven wordt door een door de overheid gecertificeerde certificatie-
Nu weer terug naar het vervoer. Wanneer de smartcard en de daarbij behorende pincode
dienstverlener (CSP). Deze moet voldoen aan eisen die in de Telecommunicatiewet staan omschreven met betrekking tot de uitgifte- en
wo rden ge b ru ik t , wo rd t de elektro n i s c h e handtekening gezet van chauffeur De Bruin van Wit Transport B.V., althans van een man
Ook zonder dat handtekeningenonderzoek is die elektronische vra c ht b rief re u ze h a n d i g,
beheerprocessen. Het certificaat bestaat uit een private sleutel
die de bij de gebruikte smartcard behorende pincode kende. Vervolgens is het aan de mede-
wa nt p a rtijen kunnen die vra c ht b rief ve e l gemakkelijker invullen en elkaar tevoren op de
en een publieke sleutel, die onlosmakelijk met e lkaar verbonden zijn. De pri vate sleutel bevindt zich op de smartcard, waarmee de dra-
werker van Rood om te bepalen of hij de geldigheid van die smart c a rd wil ve ri f i ë re n . Wanneer hij chauffeur De Bruin kent – wat in
hoogte brengen van de zendingen die er aan komen; en vergeet vooral de archieffunctie niet: in plaats van dozen vol papieren vracht-
ger/eigenaar zijn handtekening zet. Bij de BTMS-BizDoc gebeurt dit na het intoetsen van
ons geval waarschijnlijk is – zal hij die verificatie achterwege laten en blijft het gele vraagte-
brieven die jarenlang bewaard moeten worden, volstaat nu één harde schijf (met een
een pinco d e. De publieke sleutel wo rd t bewaard en gepubliceerd door de CSP bij wie langs elektronische weg de echtheid en geldig-
ken op de vrachtbrief staan. Wij zeggen dan: de e l e k t ronische handtekening is niet geve rifieerd.
b a c k-up) wa a rop ge m ak ke l i jk t e ru g gezo c ht kan worden op bijvoorbeeld partijnaam en/of datum.
heid van de e-handtekening geverifieerd kan worden.
Komt echter een hem onbekende chauffeur de dure lading ophalen, dan doet Rood er verstan-
Een ander vo o rdeel van de elektro n i s c h e vrachtbrief, dat zowel geldt voor de afzender,
Pink Roccade is een voorbeeld van een ge ce rt ificeerde CSP. DigiNotar, die ten behoeve van notarissen diensten voor het i nt e rn e t aan-
dig aan de geldigheid van de smartcard wel te verifiëren. En wanneer vervoerder Wit dan later roept dat die onbekende chauffeur een
de vervoerder en de geadresseerde, is dat de gegevens voor die vrachtbrief eenvoudig door de afzender uit het interne automatiserings-
biedt, zit momenteel in een auditproces dat tot certificering moet leiden.
overvaller was die zijn chauffeur De Bruin van smartcard en pincode heeft beroofd, dan ligt
systeem kunnen worden doorgesluisd naar de invulsoftware voor de vrachtbrief. En anders-
Vraagtekens Het is niet zozeer dat ik vraagtekens zet bij
dat in de risicosfeer van vervoerder Wit, net zoals dat het geval is als je pinpas èn pincode tegelijkertijd kwijt raakt en de diefstal nog
om – en dat is nog wel zo aantrekkelijk – dat d i eze l fde ge gevens van die elektro n i s c h e vrachtbrief door met name de vervoerder met
bovenstaande gang van zaken, nee die vraagtekens zet de invulsoftware letterlijk zelf: als
niet hebt gemeld aan de bank. Verifieert Rood echter niet de geldigheid van de smartcard van
één klik op de muis kunnen worden doorgesluisd naar zijn au to m at i s e ri n g s sys t e e m ,
de chauffeur van Wit zijn elektronische hand-
de hem onbekende chauffeur en het blijkt
zodat hij niet handmatig die gegevens voor
2
H e t ge m ak van de elektro n i s c h e vrachtbrief
Het is mij bekend dat men in de Rotterdamse haven ook al werkt met andere ‘chauffeursverificatiesystemen’, maar een extra–simpele–controle erbij kan natuurlijk geen kwaad.
2
W&W 46
22-08-2003
10:43
Pagina 3
zijn administratie (fa ct u re ring!) hoeft in te
Moskou gekwalificeerde elektronische handte-
seerde Blauw krijgen per e-mail (daarvoor is
voeren. Dat scheelt niet alleen tijd maar de kans op fouten is ook gering.
keningen kan afgeven. Maar nu de We te l e k t ronische handtekeningen is gebaseerd op een
geen speciale soft wa re nodig) een vooraankondiging dat de lading eraan komt.
De elektronische handtekening van de geadresseerde
Europese Richtlijn3 zal men binnenkort in alle EG-landen wel met gekwalificeerde (en daarmee te verifiëren) elektronische handtekenin-
Niet alle chauffeurs hebben een smart c a rd .D at klopt maar de digitale tachograaf staat op het punt te worden ingevoerd en ook daarvoor
De chauffeur komt aan bij Blauw, de wagen wo rd t gelost en de medewerker van Blauw ziet
gen kunnen werken.
heeft de chauffeur een smartcard nodig. Met andere woorden, die smartcard komt er heus.
dat het goed is; de medewerker haalt zijn smartcard door de reader van zijn eigen computer en tikt de pincode in en zet aldus zijn
Laptop Volmaakt zou het systeem van de elektronische vrachtbrief zijn, indien de chauffeur in zijn
Vooralsnog is het zo dat bij CMR- ve rvoer de chauffeur verplicht is om een papieren vrachtbrief bij zich te hebben althans in zijn cabine te
elektronische handtekening in vak 24 ‘Plaats, d at u m , h a n d t e kening en stempel van de
cabine wel zou beschikken over een laptop met printer. Immers, in dat geval kan de vrachtbrief
kunnen printen. Maar men is in Brussel bezig om hierin verandering te brengen.
ge a d re s s e e rd e ’ van de vra c ht b ri e f. D e chauffeur staat erbij en kijkt ernaar en ziet eveneens dat het goed is. Mocht er onverhoopt
in het gehele traject in elektronische vorm worden gebruikt4 . Dan kan de ve rvo e rder ook onderweg zijn
En zo zijn er nog wel meer beren te bedenken.
Ja, het wordt wat!
schade of tekort zijn, dan kan de medewerker opmerkingen daarover maken in de vakken
c h au ffeur van nieuwe t ra n s p o rto p d ra c ht e n voorzien door hem elektronisch de vrachtbrief
Maar een grote wegvervoerder die voor vaste klanten rijdt – ik denk aan de wegvervoerder
bestemd voor de goederenomschrijving en vervolgens tekenen. Die opmerkingen liggen daarmee vast en kunnen – vanzelfsprekend – niet
te sturen; de chauffeur hoeft dan niet zelf handmatig een vrachtbrief in te vullen. Met een simpele klik op de muis kan een originele
die trucking doet tussen vliegvelden en de containervervoerder die voor rederijen rijdt – zal ongetwijfeld baat vinden bij de elektronische
meer gewijzigd worden. Eventueel voordat de chauffeur wegrijdt, kan
vrachtbrief in de cabine geprint worden en kan bijvoorbeeld de CMR/AVC-vrachtbrief aan de
vrachtbrief inclusief de door Rood, Wit en bij vo o r keur – maar niet n o o d zake l i jk – door
Blauw de aldus door Ro o d ,W i t en Blauw ondertekende vrachtbrief toesturen aan Wit en eventueel ook aan Rood. Wit kan desgewenst die-
Franse wijnboer bij wie een partij Beaujolais Primeur wordt opgehaald, ter ondertekening worden aangeboden. Tevens kan de chauffeur
Blauw te zetten gekwalificeerde elektronische handtekening:efficiënt invullen van de vrachtbrief, vooraankondiging (per e-mail) aan alle
zelfde dag nog zijn vrachtfactuur samen met die voor ontvangst getekende vrachtbrief naar
de elektronische versie van die vra c ht b ri e f alvast opsturen naar zijn baas, de vervoerder,
partijen, gemakkelijke en goedkope archivering, mogelijkheid om sneller vrachtnota’s te
Rood sturen (via BTMS-BizDoc kan dit zelfs elektronisch!). Wit hoeft niet te wachten tot zijn chauffeur na een paar weken terug is uit
en commercieel veel aantrekkelijker, naar de geadresseerde die met smart op de Beaujolais Primeur zit te wachten…
sturen en last but not least, veel fraudebestendiger dan papieren vrachtbrieven. En ook belangri jk :m e t een vrachtbrief voorzien
bijvoorbeeld Zuid-Europa met een stapel voor goede ontvangst getekende vrachtbrieven om
Wordt het wat?
van gekwalificeerde e-handtekeningen kan de exporteur jegens de fiscus overtuigend aanto-
pas dan zijn factuur te kunnen zenden. Hier kan een interessant winstpuntje voor de vervoerder zitten.
Ik – digibeet in optima forma – behoor altijd tot de sceptici bij nieuwe ontwikkelingen in de ICT. En bij zo’n elektronische vrachtbrief met
nen dat de goederen daadwerkelijk door de buitenlandse geadresseerde in ontvangst zijn genomen en het BTW-nul tarief van toepassing
H e ts p re e k t voor zich dat de geverifieerde elek-
elektronische handtekeningen waarvoor een smartcard nodig is, is het gemakkelijk om alle-
is. Wat mij betreft, voor de elektronische vracht-
tronische handtekening van de geadresseerde voor een vervoerder extra interessant kan zijn. Denk maar aan de ‘diefstal in Moskou’ zaken
maal beren op de weg te zien. Als de geadresseerde niet de benodigde software heeft, kan je net zo goed met papieren
b rief en de ge k wal i f i ce e rde elektro n i s c h e handtekening: de vlag in top! Laat het ro o d ,w i t en blauw fier wapperen.
waar een ander dan de oorspro n ke l i jke geadresseerde komt opdagen. Probleem is dat
vrachtbrieven werken. Nee dus, want elektronisch gaat het invullen van de vrachtbrief veel
het nog wel even zal duren voordat men in
gemakkelijker en vervoerder Wit èn geadres-
P ro f. mr M.H. Claringbould
Voorbeeld van een geverifieerde (links) en een niet geverifieerde (rechts) gekwalificeerde elektronische handtekening in vak 22 van de CMR/AVC vrachtbrief.
3
Europese Richtlijn elektronische handtekeningen (1999/93/EG).
4
In art. 105 Besluit goederenvervoer over de weg wo rd t een elektronische vrachtbrief toegelaten; helaas is die mogelijkheid nog niet in alle Europese landen ingevoerd, zodat de internationale chauffeur wel degelijk een geprinte versie van de CMR-vrachtbrief in zijn cabine moet hebben.
3
W&W 46
22-08-2003
10:43
Pagina 4
Functies van de vrachtbrief in het wegvervoer Algemeen
het feit dat afgifte van een vrachtbrief niet
mogelijkheid heeft gehad aantal of uiterlijke
Het is een open deur te stellen dat het in de transportbranche wemelt van de vervoerdocumenten. Bij het vervoer van goederen spelen
vereist is voor de toepasselijkheid van Boek 8 BW of CMR, mag men vooral niet de conclusie trekken dat de vrachtbrief wellicht gemist kan
staat te co nt ro l e re n . Het is dus van groot belang dat p a rtijen zich van deze re ge l s bewust zijn met het oog op eventuele bescha-
tal van documenten een rol. De reden daarvoor is dat er ve r s c h illende belangen bij het
worden. Zowel CMR, Boek 8 BW als AVC besteden juist u i td ru k ke l i jk aandacht aan het
diging of verlies. Met deze regeling over de bewijskracht gaan CMR en AVC verder dan de
betreffende vervoer betrokken zijn. Niet alleen het belang van degenen die de vervoerovereenkomst sluiten (de afzender en de vervoer-
belang van die vrachtbrief. Mondeling gesloten overeenkomsten worden bevestigd door de vrachtbrief. Dat is in het bijzonder van
regeling van art. 8:1124 BW, waarbij naast de redelijke controlemogelijkheid door de vervoerder wordt bepaald dat het ontbreken van
der), maar ook die van de koper/geadresseerde, die tot de vervoerovereenkomst toetreedt.
belang voor het wegvervoer met het oog op de bestaande controverse met de expeditie-over-
aantekeningen over aantal en uiterlijke staat geen bewijs opleve rt ; vgl. lid 3. In dit opzicht
Ook andere ve rvo e rders dan de ori g i n e l e (hoofd)vervoerder hebben direct belang bij de uitvoering van de vervoerovereenkomst, zoals
eenkomst. Uitgifte van de vrachtbrief zal een mogelijke discussie over de vraag of er al dan niet een vervoerovereenkomst tot stand geko-
gaat voor binnenlands vervoer de AVC-regeling voor omdat Boek 8 BW hier geen dwingend recht is.
de ondervervoerder en de opvolgend vervoerder. Maar ook het publiek belang speelt een
men is kunnen voorkomen. Immers, een door afzender en vervoerder getekende vrachtbrief
In de praktijk blijkt men nog steeds niet altijd
rol, waarbij te denken valt aan de fiscale douanerechten of het overheidstoezicht op veilig vervoer (rijtijden; milieubelang), waarbij we
ge l d t als bewijs van de ove re e n ko m s t. Wanneer men als vervoerder die vrachtbrief heeft afgetekend kan men in rechte niet vol-
voldoende doordrongen van de betekenis van de hier beschreven regeling over de bewijskracht van de vrachtbrief. Met name komt het
terecht komen bij het administratief recht en het economisch strafrecht.
houden dat er slechts een expeditie-overeenko m s t gesloten is. ( Voor de vraag wie al s
voor dat de vervoerder in bepaalde situaties geen voorbehoud maakt. Dat moet hij dan
Voor de praktijk van het wegvervoer als handelsrechtelijke schakel in de keten van de economische goederenstroom is de vrachtbrief,
afzender moet tekenen – te weten de wederpartij van de vervoerder en niet de aflader – zie Weg en Wagen nr 44).
later bekopen met de bewijslast dat de zaken qua aantal, ve rp akking of uiterlijke staat bij inontvangstneming niet overeenkwamen met
gelet op de verschillende functies, in het bijzonder van belang. In deze bijdrage wo rd t
De vrachtbrief is voor beide partijen alsmede voor de geadresseerde de informatiedrager
de vermelding op de vrachtbrief. Beslist geen eenvoudige zaak!
ingegaan op de vraag welke belangen door die functies gediend worden. Daarbij komt aan bod de rol van de vrachtbrief (A) bij het sluiten
van de voor de vervoerovereenkomst nodige gegevens: plaats van verzending en bestemming, afzender, vervoerder en geadresseerde,
B. De uitvoering van de overeenkomst
van de overeenkomst, (B) bij de uitvoering van de overeenkomst en (C) ten aanzien van de
eventuele instructies van de afzender of een remboursbeding alsmede het a a nt al ,a a rd , ver-
Wanneer het vervoer van start is gegaan, is de rol van de vrachtbrief nog niet uitgespeeld.
vraag naar de positie van de ondervervoerder en de opvolgend vervoerder. Daarbij zal blijken dat de juridische betekenis van de vrachtbrief
pakking en gewicht van de te vervoeren zaken, dit laatste in verband met de per kg beperkte aansprakelijkheid. Zo bewijst de door de ver-
Immers, er kunnen door de afzender instructies in de vrachtbrief vermeld zijn. Een bekende instructie is de zaken op een bepaalde tem-
vooral gelegen is in de bewijskracht ervan. Bij onderstaande beschouwingen wordt uitge-
voerder getekende vrachtbrief dat hij de in de vrachtbrief genoemde zaken ten vervoer in
peratuur te vervoeren of de zaken in het voertuig slechts te parkeren op beveiligde plaat-
gaan van de CMR/AVC-vrachtbrief, zoals die sinds 2002 hier te lande ge b ru ik t wordt.
o nt va n g s th e e ft genomen. Daarbij is een tweede aspect van belang, namelijk hoeveel en in welke staat hij die zaken in ontvangst heeft
sen. Deze instructies kunnen een belangrijke rol spelen bij de vraag of de vervoerder later al dan niet terecht een beroep op overmacht of
A. Het sluiten van de vervoerovereenkomst
genomen. De vervoerder is immers aansprakelijk voor de tijdens het vervoer ontstane scha-
althans een beroep op beperkte aansprakelijkheid toekomt. Instructies zijn eveneens van
Het sluiten van de vervoerovereenkomst is niet aan enige vorm gebonden. Uitgifte van de vrachtbrief is geen vereiste voor het rechtsgel-
de en ve r l i e s .H e t is voor beide partijen bij het tekenen van de vrachtbrief van belang alert te zijn. De afzender dient alle gegevens van de te
belang in het geval zich tijdens het vervoer onverwachte problemen voordoen. De vervoerder zal zich in dat geval moeten richten tot de
dig tot stand komen van een vervoerovereenkomst. Voor de toepasselijkheid van de CMR is
vervoeren zaken in de vrachtbrief te vermelden, terwijl de vervoerder de taak heeft die
afzender om die problemen te melden en zonodig nadere instructies vragen. Men dient
die uitgifte evenmin van belang (art.4 CMR). Hetzelfde geldt voor Boek 8 BW. Voor de toepasselijkheid van de AVC 2002 ligt dit anders.
gegevens te controleren. Op dit punt vertoont art. 6 AVC grote gelijkenis met art. 9 CMR. Wanneer de vervoerder geen voorbehoud op
te beseffen dat gedurende de rit de afzender de juridische opdrachtgever van de vervoerder is. De afzender kan de geadresseerde en daar-
Het betreft hier algemene voorwaarden die bij het sluiten van de overeenkomst eveneens
de vrachtbrief maakt, geldt – behoudens tegenbewijs, maar dat zal als regel niet eenvou-
mee de bestemming wijzigen. De geadresseerde kan aan de overeenkomst pas rechten ont-
overeengekomen dienen te worden (zie daarover Weg en Wa gen nr 45). Zo d ra een CMR/AVC-vrachtbrief wordt uitgegeven, gel-
dig zijn – dat hij het in de vrachtbrief genoemde aantal zaken en hun verpakking in uiterlijk goede staat heeft ontvangen. Deze regel gaat
lenen wanneer hij tot de vervoerovereenkomst is toegetreden. Dat zal meestal het geval zijn wanneer de vervoerder bij aankomst hem het
den de AVC voor het binnenlands vervoer. Uit
niet op wanneer de vervoerder geen redelijke
daarvoor bestemde exemplaar van de vracht-
4
W&W 46
22-08-2003
brief
10:43
Pagina 5
overhandigt. Dat is dan tegelijke rt i j d
dus ook een vervoerovereenkomst tot stand.
zijn traject als “tussen”-vervoerder geen scha-
onder de CMR het moment dat de afzender het beschikkingsrecht over de bestemming ver-
Vaak zal die ondervervoerder de vrachtbrief dan ook tekenen in het vakje 23 bestemd voor
de is ve ro o r za ak t ,o nt s p ri n g t hij de dans. Het spreekt voor zich dat de regeling van het
liest en de vervoerder gehouden is zich tot de geadresseerde te wenden; vg l .a rt. 12 en 13 CMR alsmede art. 8 AVC. Dat kan van belang zijn in
de ve rvo e rd e r. Een speci a al hokje voor de o n d e rve rvo e rder ont b re e k t dan ook op de vrachtbrief. Daar is op zichzelf geen bezwaar
opvolgend vervoer plezierig voor de ladingbelanghebbenden is. Zij kri j gen er, n a a s t d e hoofdvervoerder, een extra debiteur bij het-
situaties waarbij de zaken door de geadresseerde aan de afzender/verkoper nog niet zijn
tegen, wanneer men daarbij bedenkt dat de o n d e rve rvo e rder handelt namens zijn
geen plezierig is wanneer de hoofdvervoerder in betalingsproblemen of anderszins aan lager
betaald. In zo’n geval moet de afzender aan de vervoerder duidelijk maken dat hij de zaken niet mag afleveren voordat hij daartoe nadere
opdrachtgever, zijnde de jegens de afzender originele (hoofd)vervoerder. De afzender heeft met de ondervervoerder geen juridische rela-
wal raakt. Voor de ondervervoerder is het dus oppassen geblazen. Hij moet opletten voor welk vervoer hij een vrachtbrief in ontvangst
i n s t ru ctie van de afzender heeft ge k re ge n . Niettemin werd door de rechter ooit b e s l i s td at
t i e. A lles wat h i e rvoor gezegd is over het maken van voorbehoud, blijft hetzelfde, met
neemt. Welke gevolgen zijn daaraan verbonden? Moet er per se één vrachtbrief zijn? En
zo’n instructierecht van de afzender moest wijken voor het recht op aflevering van de geadresseerde. Wat daarvan zij, ik zou menen
dien verstande dat de ondervervoerder steeds als hulppersoon van de hoofdve rvo e rd e r optreedt. Met onvoldoende zekerheid kan dit
moet die vrachtbrief hem zijn overhandigd door de hoofdvervoerder? En hoe zit het als de hoofdvervoerder geen enkel deel van het ver-
dat de vervoerder door het niet in acht nemen van de instructie jegens de afzender schade-
wo rden vo l gehouden ten opzichte van de geadresseerde. Voor de hand ligt ervan uit te
voer verricht maar louter “papieren” vervoerder is? De rechtspraak is op dit punt n i e te e n s-
p l i c htig is gewo rd e n . G e d e t a ill e e rde re c htspraak ontbreekt op dit punt. Worden de zaken aan de geadresseerde afgele-
gaan dat de geadresseerde toetreedt tot de hoofdvervoerovereenkomst. Dat hoeft echter op zichzelf nog niet uit te sluiten dat de
luidend. Ik onderscheid (gemaks h al ve) drie opvattingen, die men in de rechtspraak kan aantreffen. Daarmee is al aangegeven dat de
verd dan staat het ter beoordeling van de geadresseerde of de vervoerder aan zijn resul-
ge a d re s s e e rde eveneens to e t re e d t to t d e ondervervoerovereenkomst. Immers, de onder-
kwestie juridisch niet helder is en dat is funest voor de praktijk.
t a at sve r b i ntenis heeft vo l d a a n . Verlies of beschadiging moeten, vo o r zover uiterlijk wa a rn e e m b a a r, meteen schri ft e l i jk wo rd e n
vervoerder heeft zich bij die laatste overeenkomst jegens de hoofdvervoerder verbonden tot aflevering van de zaken aan de geadres-
In de formele opvatting is er pas sprake van opvolgend vervoerder wanneer deze de vracht-
vermeld; vg l .a rt. 30 CMR en art. 15 AVC. Evenals bij het door de vervoerder gemaakte voorbe-
seerde. Door toetreding kan de geadresseerde dan ook jegens de ondervervoerder contractu-
brief van een voorgaand vervoerder heeft ontva n ge n .D eze opvatting steunt op de zienswij-
houd, is de vrachtbrief ook hier weer het inst ru m e nt bij uitstek. Laat de geadresseerde zulks na, dan wordt vermoed dat de zaken con-
ele rechten, zoals schadevergoeding, doen gelden. Deze laatste zienswijze is stellig geen geldend re c ht. Naar geldend re c ht wo rd t d e
ze dat art. 34 CMR ontleend is aan het spoorvervoer, waar in deze zin gedacht wordt. In Nederland wo rd t die opvatting in de recht-
form de beschrijving in de vrachtbrief zijn afgeleverd. Ook hier is tegenbewijs mogelijk.
geadresseerde geacht te zijn toegetreden tot het hoofdcontract. De ondervervoerder is in
spraak nog recentelijk verwoord door het Hof ’s-Hertogenbosch bij arrest van 28 november
Ten aanzien van niet zichtbare verliezen of schade is de periode voor het maken van een voorbehoud een week.
deze visie uitsluitend jegens de hoofdvervoerder aansprakelijk. Te denken valt aan regresvorderingen.
2002 (wordt gepubliceerd in Schip en Schade). H e t door de onderve rvo e rder aangevo e rd e argument dat hijzelf de vrachtbrief had opge-
Zoals de vervoerder bij inontvangstneming bijzonder alert dient te zijn waarvoor hij tekent,
De kaarten komen echter anders te liggen wanneer de door de hoofdvervoerder inge-
maakt en niet van de papieren hoofdvervoerder in ontvangst had ge n o m e n ,a c htte het Hof
mag van de geadresseerde aan het eind van de ri t ook die houding wo rden ve rwa c ht. Nogmaals, aantal en uiterlijke staat van de
schakelde ondervervoerder als opvolgend vervoerder in de zin van art. 34 CMR wo rd ta a n gemerkt. (Boek 8 BW noch AVC kennen het begrip
overtuigend. Geen opvolgend vervoer, maar slechts ondervervoerder.
zaken bij aanvang en eind van de rit bepalen uiteindelijk of de vervoerder aan zijn dwin-
opvolgend vervoerder). Daartoe is vereist dat de ondervervoerder de vrachtbrief, die betrek-
Minder formeel is de opvatting dat men wel degelijk opvolgend vervoerder is bij inont-
gendrechtelijke plicht heeft voldaan om de zaken in dezelfde staat waarin hij deze heeft ontvangen, ook uit te leveren. Om die reden
king heeft op het gehele transport onder één ve rvo e rove re e n ko m s t , in ont va n g s t n e e mt. Door inontvangstneming van de vrachtbrief
vangtsneming van de vrachtbrief wanneer de hoofdvervoerder slechts “papieren” vervoerder is. Immers, art. 35 CMR vereist niet met zoveel
speelt de regeling van de bewijskracht van de vrachtbrief een cruciale rol.
en de daarin vermelde zaken wordt hij partij bij de hoofdovereenkomst. Ook moet hij zijn
woorden dat de vrachtbrief door een voorgaande vervoerder moet zijn overhandigd en
C. Hoofdvervoerder, ondervervoerder, opvolgend vervoerder
naam op de vrachtbrief in het betreffende hokje 17 plaatsen. Het bijzondere van deze regeling is dat het daarbij niet uitmaakt of de
evenmin maakt de CMR onderscheid tussen “papieren” en niet-“papieren” vervoerder. Deze opvatting is wel de heersende in Nederland en
Tot zover kwamen als partijen bij de vervoerovereenkomst de afzender, de vervoerder en de
opvolgend vervoerder het geheel of slechts een deel van het vervoer verricht! Hij is domweg
in andere CMR-landen. Zie voor een mooi voorbeeld Rb. ’s-Gravenhage, 10 januari 2001, Schip
geadresseerde aan de orde. In veel gevallen zal een vervoerder ter uitvoering van de vervoerovereenkomst een ondervervoerder inschake-
voor het geheel jegens de afzender en geadresseerde aansprakelijk, indien hij de laatste vervoerder is of de vervoerder op wiens traject de
en Schade 2002,34. De opvatting is echter nog wel degelijk formeel in die zin dat een vrachtbrief noodzakelijk is om een ondervervoerder
len. Tussen hoofd- en ondervervoerder komt
schade is veroorzaakt. Uitsluitend wanneer op
als opvolgend vervoerder aan te merken.
5
W&W 46
22-08-2003
10:43
Pagina 6
D at fo rm alisme wo rd t l o s ge l aten wa n n e e r
was in deze omstandigheden voldoende voor
het gehele internationale traject geconfron-
men ook bij het in ontvangst nemen van de zaken zonder bijb e h o rende vra c ht b rief al s
het toetreden tot de hoofdvervoerove re e nkomst! Door die wetenschap was uitgifte van
t e e rd wo rd t. In zo’n geval zou een ex t ra bescherming van een door hem zelf onderte-
o pvo l gend ve rvo e rder kan wo rden aangemerkt. Dat overkwam de ondervervoerder die het vervoer over de weg van Maastricht naar
een vrachtbrief niet langer vereist. Men zou dit de m at e ri ë l e o pvatting kunnen noemen. Gevolg van deze opvatting is dat elke interna-
kende vrachtbrief, waarin het gehele vervoer staat vermeld, wellicht wenselijk zijn. Mijn indruk is dat in Nederland evenals in de
Rotterdam verri c ht t e ,h o ewel voor dat vervoer geen vrachtbrief was uitgegeven. Het Haagse
tionale ondervervoerder reeds opvolgend vervoerder is in de zin van de CMR. Dat is op zich-
meeste andere CMR-landen de minder formele weg bewandeld wordt. Zoals zo vaak, voelen
Hof oordeelde bij arrest van 11 juni 2002 (binnenkort in Schip en Schade) dat de ondervervo e rder wist d at h e t door hem ve rri c ht e
zelf niet bijzonder (zeker niet wanneer de schade is veroorzaakt op zijn traject), maar kan pijnlijk worden als hijzelf slechts als laatste
juristen zich het best op het veilige middenpad.
t ra n s p o rt deel uitmaakte van het ve rvo e r Maastricht naar Engeland. Deze wetenschap
vervoerder een binnenlands traject verzorgt en zodoende met CMR-aansprakelijkheid over
Prof. mr. K.F. Haak
Mededelingen Vanaf 1 april 2004 zal het voor vergunninghouders (Toegelaten Afzender/Toegelaten Geadresseerde) niet meer mogelijk zijn via het T-document de doorvoeraangifte (Transit of NCTS) bij de Douane te doen. Er dient daarna uitsluitend elektronisch te worden aangegeven. Onder het motto:
Starten met elektronische douaneaangifte ingewikkeld? bVa neemt die zorg graag uit handen! organiseert bVa / Beurtvaartadres B.V. in de maand september 2003 regiobijeenkomsten. Deze bijeenkomsten zijn zowel bedoeld voor bedrijven die starten met elektronisch aangeven alsook voor hen die hun pakket willen uitbreiden om bijvoorbeeld doorvoer-(transit)aangiften elektronisch te kunnen versturen. De douane zal aanwezig zijn om vragen te beantwoorden. Via
[email protected] of telefoon 070 – 3066744 dan wel per fax 070 – 3512025 kan men zich voor één van deze hieronder vermelde regionale bijeenkomsten opgeve n .H i e raan zijn geen kosten verbonden. Na ontvangst van de inschrijving wo rd t een bevestiging met een routebeschrijving verzonden. D at u m
Va n - to t
P l a at s
Lo c at i e
❒
16-sep
09:00 - 12:00
Westerbroek
Van der Valk Hotel Groningen / Westerbroek
❒
16-sep
13:30 - 16:30
Emmeloord
Van der Valk Hotel Emmeloord
❒
17-sep
09:00 - 12:00
Hengelo (ov)
Van der Valk Hotel Hengelo
❒
17-sep
13:30 - 16:30
Arnhem
Van der Valk Hotel West-End
❒
18-sep
09:00 - 12:00
Akersloot
Van der Valk Hotel Akersloot
❒
18-sep
13:30 - 16:30
A4 Hoofddorp
Van der Valk Hotel A4 Schiphol
❒
23-sep
09:00 - 12:00
Zwijndrecht
Van der Valk Hotel ARA
❒
23-sep
13:30 - 16:30
R’dam Europoort
Hotel-Vergadercentrum de Beer Europoort
❒
24-sep
09:00 - 12:00
Eindhoven
Van der Valk Hotel Eindhoven
❒
24-sep
13:30 - 16:30
De Bilt
Van der Valk Hotel De Biltsche Hoek
❒
25-sep
09:00 - 12:00
Venlo
Van der Valk Hotel Venlo
❒
25-sep
13:30 - 16:30
Maastricht
Van der Valk Hotel Maastricht
❒
30-sep
09:00 - 12:00
Gilze
Van der Valk Wegrestaurant Motel Gilze
❒
30-sep
13:30 - 16:30
Goes
Van der Valk Hotel Goes
We g e n Wa ge n ve r s c h i j n t 3 m a a l pe r j a ar • A b o n n e m e nt s p ri j s € 1 0, - pe r j a a r d o o r s t o rt in g op g i r o 4 1 . 9 5 .7 9 6 t . n .v. S t i c ht i ng Ve rvo e ra d r es ’s - G ra ve n h a ge • I S S N - n r. 0 9 2 0 - 6 1 9 1
Po stb us 8 2 118, 2 508 E C ’s - G rav e n h a ge S t aten plei n 2, 2 582 EW ’s - G rav e n h a ge Te l . 0 70- 30 66 70 0 (a l g e m e e n ) Te l e fax 07 0- 351 20 2 5 e. m a il : b va @ t m s bv. n l ww w.v e rvo e ra d re s . n l
6
s Va / Stic ht ing Ve rvo e ra d re s is e en s am enw e r k i n g sv erb an d va n : EVO. O n d e rn e m e r s o r ga n i sati e vo or logi stie k e n t ra n s p o rt K N V. Ko n i n k l i j k Ned erlan ds Ve rvoe r N BB . N ed erla nds ch Bin nenv a a rt b u re au Tra n s p o rt en Log ist iek Ne derland . D e on de rn e m e r s o r ga n i s at ie v oor h et g o e d e re nve rvo e r
