De eerstelijns psychologische functie en haar meerwaarde voor de mensen in armoede

De eerstelijns psychologische functie en haar meerwaarde voor de mensen in armoede Studienamiddag “Armoede en GGZ: oog voor elkaar, ook met elkaar” Prof. dr. Chantal Van Audenhove Brussel, 27 maart 2014

Inhoud • • • •

Inleiding Unmet need in de GGZ : een globaal perspectief Unmet need in België/Vlaanderen De ELPF : het project, de eerste resultaten en implicaties voor mensen in armoede • Conclusies

Unmet need: wereldwijd

Treatment Gap

Omschreven door WHO als: De discrepantie tussen de werkelijke prevalentiegraad van het aantal personen met een GGZ-problematiek en het aantal personen dat hiervoor een juiste behandeling krijgt (Thornicroft & Tansella, 2013)

4

Treatment gap: drie invalshoeken 1. Verschillen tussen landen met hoge inkomsten en landen met lage en middelhoge inkomsten WHO verdeling gebaseerd op het inkomen per capita van een land, zoals deze berekend wordt aan de hand van de Wereldbank Atlas

2. Verschillen in treatment gap voor de behandeling van fysieke versus psychische aandoeningen 3. Verschillen tussen settings in eenzelfde land

5

Treatment gap: cijfers Kloof tussen behandeling en prevalentie in landen met lage, middelhoge en hoge inkomsten (Ormel et al., 2008) landen met hoge inkomsten

landen met lage en middelhoge inkomsten

Prevalentie

Behandeling

Prevalentie

Behandeling

Diabetes

4,6%

94,4%

3,9%

76,6%

Hartziekten

4,7%

77,7%

5,9%

50,9%

Astma

10%

51%

3,5%

61,4%

Depressie

5,7%

29,3%

5,2%

8,1%

Bipolaire stoornis

1,4%

29,1%

0,7%

13,4%

Paniekstoornis

1,6%

33,1%

0,7%

9,4%

Fysieke stoornissen

Psychische stoornis

6

Treatment gap: drie invalshoeken 1. Verschillen tussen landen met hoge inkomsten en landen met lage en middelhoge inkomsten WHO verdeling gebaseerd op het inkomen per capita van een land, zoals deze berekend wordt aan de hand van de Wereldbank Atlas

2. Verschillen in treatment gap voor de behandeling van fysieke versus psychische aandoeningen 3. Verschillen in eenzelfde land ‘arme settings in rijke landen’

7

Drie niveaus van unmet needs

(Thornicroft, 2011)

1. Het volledig ontbreken van een psychiatrische behandeling Vb. 2/3 personen met psychische problematiek krijgt geen behandeling (zie tabel)

2. De behandeling is niet in verhouding tot de noden/zorgbehoeften Vb. Gemiddeld complexere zorgbehoefte bij migranten of daken thuislozen

3. Gepaste psychiatrische zorg voor één problematiek, echter het ontbreken van zorg voor comorbide stoornissen Vb Comorbiditeit met een alcohol- of middelenverslaving

Migratie en GGZ  Verhoogde incidentie van (alle vormen) van psychosen in verscheidene migrantengemeenschappen en etnische minderhedengroepen  Onduidelijke redenen, mogelijke verklaringen (Morgan et al., 2010): – – – – – – – –

Selectieve migratie Genetische factoren Neurologische factoren Virale infecties Obstetrische complicaties Vitamine D tekort Middelenmisbruik (Psycho)sociale factoren 9

Unmet need in België/Vlaanderen

10

Verbeterpunten voor Belgische GGZ: versnippering en ongelijke financiering Veel voorzieningen met sterke residentiële traditie Schotten op organisatorisch, beleidsniveau: welzijn/gezondheid, huisarts/GGZpsychiatrie Versnipperde en ongelijke financiering

Verbeterpunten voor Belgische GGZ: versnippering en ongelijke financiering

12

Unmet need in Vlaanderen ? • Meer onvervulde behoefte aan geestelijke gezondheidszorg in Gent en Antwerpen ondanks sterkere concentratie GGZ-aanbod

Jongvolwassenen (18-25 jarigen) zijn belangrijke risicogroep - Complexe overgang van jeugdhulp naar volwassenenhulp - Huidig aanbod: onvoldoende aangepast aan wensen doelgroep

Bron: Onderzoeksproject Behoefte aan GGZ Promotor: Prof. Ch. Van Audenhove i.s.m. Prof. Dr. Koen Hermans &Prof. R. Bruffaerts (20122013)

De projecten ELPF in Vlaanderen opzet, onderzoek en resultaten

ELPF: de projecten en hun opdracht • Oproep Vlaamse overheid voor het indienen van projecten voor de organisatie van een ELPF • De opdracht luidde als volgt: – Een ELPF in een geografisch afgebakend werkingsgebied organiseren – Kortdurende generalistische zorg leveren – Nauw samenwerken met andere hulpverleners vanuit het model van getrapte zorg en hiervoor een netwerk uitbouwen – Vroegdetectie en -interventie bevorderen

• Looptijd: december 2011 – november 2014 15

ELPF: de projecten en hun opdracht • 7 pilootprojecten werden geselecteerd: – – – – – – –

Aalst Brussel Kempen Maasmechelen Poperinge Turnhout Pajottenland

16

ELPF: de projecten en hun opdracht • De projecten verschillen sterk van elkaar qua: – – – – – – – –

Geografische spreiding Regionale kenmerken Grootte van het werkingsgebied Aantal huisartsen waarmee wordt samengewerkt Personeelsbezetting Locatie waar de ELP consultatie geeft Verbondenheid met een dienst Aanwezigheid van administratieve ondersteuning

• Dit was de bedoeling!

17

ELPF: de projecten en hun opdracht Project

Projecthouder

FT E

Aantal ELP

Locatie consult

Werkingsgebied

Aalst

SEL

1

1

SEL & WGC

8 gemeenten

Brussel

Huis van Gezondheid

1

10

HA praktijk & WGC

Brussels hoofdstedelijk gewest

Kempen

CAW

1

1

CAW

3 gemeenten

Maasmechelen

Huisartsenkring

1

1

OCMW & medisch centrum

3 gemeenten

Poperinge

OCMW

0,8

1

Sociaal huis

2 gemeenten

Pajottenland

SEL

1

2

Medisch centrum, klooster & OCMW

8 gemeenten

Turnhout

Huisarts

1

2

Medisch centrum, huisartsenwachtpost & AMT van GGZ Kempen

12 gemeenten

18

Proces- en effectevaluatie • Augustus 2012 – juli 2015 • Voorzitten van stuurgroep om voortgang van het project te bewaken • Wetenschappelijk onderbouwde proces- en effectevaluatie van de 3 opdrachten • Succesfactoren en knelpunten formuleren op maat van de 7 projecten • Advies geven over een mogelijke uitrol in heel Vlaanderen

19

Onderzoeksopdracht en -activiteiten • Onderzoeksvragen: – – – – – – – –

Wat is het typische functieprofiel van een ELP? Welke opleidingsnoden heeft een ELP? Tot welke doelgroep richt de ELP zich? Wat kan begrepen worden onder kortdurende begeleiding? Welke behandelingsmethodieken zijn aangewezen? Wie kan naar de ELP doorverwijzen en wanneer? Wat is de kerntaak van de ELP? Wat zijn belangrijke elementen in de samenwerking tussen de ELP en de huisarts? – Hoe krijgt het model van getrapte zorg vorm?

20

Onderzoeksopdracht en -activiteiten Interviews

• Met projecthouders, ELP en huisartsen • Doel: procesevaluatie van de projecten • Resultaten deels verwerkt

Tevredenheidsbevraging

• Bij patiënten (n=56), ELP (n=18), huisartsen en/of andere partners (n=108) • Doel: peilen naar de tevredenheid van alle betrokkenen • Daartoe werd een meetinstrument ontwikkeld • Dataverzameling afgerond

Brief Symptom Inventory

• Doel: problematiek systematisch in kaart brengen • Gedurende 1 maand afgenomen (n=153) • Eerste resultaten beschikbaar • De komende 6 maand worden meer gegevens verzameld

Registratie van patiëntgegevens Klankbordgroep met experten

• Doel: klachten en behandeling in kaart brengen • registratiefiche ontwikkeld • ELP vullen deze fiche de komende 6 maand voor elke patiënt in • Dataverzameling is volop bezig

• Doel: peilen naar mening en advies van experts inzake de implementatie van de ELPF • 1ste klankbordgroep in maart 2014, 2e in december 2014 te plannen

21

Resultaten • Wat is het typische functieprofiel van een ELP? – Minstens 5 jaar ervaring – Vertrouwd met de brede waaier van psychische problematieken – Specialist in detectie: kan snel een goede inschatting maken van het probleem en de ernst – Expert in beslissingsgericht werken – Hanteert kortdurende interventies: ondersteuning van zelfhulp en e-health, kortdurende begeleiding, verwijzing.. – Heeft een goede kennis van de sociale kaart in de regio – Is empathisch, stimuleert hoop en empowerment – Kan omgaan met grote diversiteit aan doelgroepen typisch voor de eerste lijn 22

Resultaten • Welke opleidingsnoden heeft een ELP? – Een universitaire opleiding is een must – Een psychotherapieopleiding kan een meerwaarde zijn, maar is geen vereiste – Intervisie en supervisie zijn noodzakelijk, maar onvoldoende aanwezig – Kortdurende en praktijkgerichte vormingen zijn een meerwaarde

23

Resultaten • Tot welke doelgroep richt de ELP zich? – De klemtoon verschilt per project! • Alle patiënten • Expliciete focus op niet kapitaalkrachtigen en kwetsbare groepen

– Ernst en aard van de klachten zijn in de 7 projecten gelijk… – Totaalscore BSI • Indicator voor algemene psychische gezondheid of mate van psychopathologie • Gemiddelde itemscores • Score vergelijken met niet-klinische en klinische normgroep

24

Resultaten Indicator

X

SD

I.v.m. Niet klinische groep

I.v.m. klinische groep

TOT

1,4

0,7

Zeer hoog

Boven gemiddeld

I.v.m. klinische groep

Frequenties

Zeer hoog

3 (2%)

Hoog

9 (6%)

Boven gemiddeld

31 (21%)

Gemiddeld

27 (18%)

Beneden gemiddeld

34 (23%)

Laag

27 (18%)

Zeer laag

17 (12%)

8% 62% 30%

Populatie is te vergelijken met een klinische steekproef!

25

Resultaten • Wat kan begrepen worden onder kortdurende begeleiding? – Verschilt per project! • 1 à 2 gesprekken  soms beperkt tot oriënteren en doorverwijzen • 3 à 5 gesprekken • 5 à 10 gesprekken

– Soms worden meer dan 10 sessies gegeven: • Om wachtlijsten te overbruggen • Om minder kapitaalkrachtigen verder te helpen

26

Resultaten • Welke behandelingsmethodieken zijn aangewezen? Onderzoek Nivel

Toepassing in projecten door ELP

Problem solving treatment

Vormt basis van eerste lijn KOP model, coping vaardigheden aanleren, werken met doelen, het hier en nu

Begeleide zelfhulp

Vormt basis van eerste lijn, maar moet op maat van de patiënt

Online interventies

Zinvol, maar wordt weinig gebruikt: onvoldoende vertrouwd en niet bruikbaar voor alle doelgroepen

Signaleringsinstrumenten

Zinvol, maar wordt slechts uitzonderlijk gebruikt omwille van onvoldoende vertrouwd

Motiverende gespreksvoering

Vooral van belang bij verslavingsproblematiek en doorverwijzing, maar vraag naar opleiding. Ook van groot belang voor de huisarts.

Reattributie

ELP ondersteunt de huisarts om dit zelf op te nemen

Gezondheidsvoorlichting

Eerder voor de huisarts

16

Resultaten • Wie kan naar de ELP doorverwijzen en wanneer? – Dit verschilt tussen de projecten! • Uitsluitend de huisarts om overzicht en werkdruk te bewaken • Ook andere partners: OCMW, sociale dienst, VDAB, CAW, AMT artikel 107, spoedafdeling, … • Bij aanmelding door andere partner, wordt wel meestal de huisarts betrokken

28

Resultaten • Wat is de kerntaak van de ELP? – Verschilt tussen de projecten! • Patiënten begeleiden • Informatie en advies geven aan de huisarts • Vorming van huisartsen en groepsaanbod voor patiënten, huisartsen en andere partners kreeg meestal minder aandacht

29

Resultaten • Wat zijn belangrijke elementen in de samenwerking tussen de ELP en de huisarts? – Doel: samen een zorgtraject voor de patiënt uitstippelen en mogelijke uitval tijdig detecteren – Door communicatie, terugkoppeling en overleg – Belangrijke taken huisarts: • • • •

Beslissen of een afspraak met de ELP zinvol is De patiënt motiveren van de meerwaarde van de ELP Mogelijke uitval voor, tijdens en na ELP begeleiding opvolgen Opvolgen van en overleg over de behandeling van de patiënt bij de ELP

30

Resultaten • Wat zijn belangrijke elementen in de samenwerking tussen de ELP en de huisarts? – Ervaren meerwaarde door huisarts • • • • •

De drempel is laag om de ELP te contacteren Stigma ten aanzien van de GGZ vermindert Meer denken aan psychologische topics Efficiënter werken doordat casus samen gedragen wordt ELP zorgt ook bij ernstige problematieken voor tijdige en gerichte verwijzing en coördinatie van specialistische GGZ • De terugkoppeling van informatie door de ELP

– Verbeterpiste: • Mogelijke uitval van patiënten voor, tijdens en na behandeling ELP

31

Resultaten • Hoe krijgt het model van getrapte zorg vorm? – Nauwe samenwerking met de huisarts – De patiënt blijft in de eerste lijn, ondersteuning van zelfhulp en actieve monitoring is de eerste stap – Pas als dat niet voldoende is wordt meer hulp ingeschakeld Knelpunten: – Samenwerking met andere partners op casusniveau – Wachtlijsten – Betaalbaarheid: 9 euro is teveel voor doelgroep met armoedeproblematiek 32

Conclusies

33

De pilootprojecten ELPF 7 pilootprojecten Gemeenschappelijke opdracht: Resultaten: • Organisatorisch sterk verschillend – personeelsbezetting en organigram – methodes en visies op kernopdrachten

• Beschrijving cliëntenpopulatie: – Bereiken doelgroep met ernstige psychische/psychiatrische klachten – Klachtenpatronen zeer gediversifieerd – Populaties projecten is vergelijkbaar en link met armoede

• Belangrijkste verschil tussen projecten – Brussel met grootstedelijke GGZ problematiek : culturele diversiteit, kansarmoede, ernstige psychiatrische problematieken

Conclusies op basis van eerste resultaten  De ELPF kan bijdragen tot een sterkere toegankelijkheid van de GGZ voor mensen in armoede  De ELPF draagt bij tot meer vroegtijdige detectie en behandeling van alledaagse psychische problemen en minder stigmatiserende hulpverlening  Maar de kloof is hiermee niet gedicht ! – Aandacht voor de derde wereld settings in de grootstedelijke contexten – Aandacht voor grote verschillen in unmet need psychisch/fysiek – Aandacht voor onbegrepen en onbehandelde psychische problematiek bij migrantengroepen

 Blijft nodig  En dit vereist een specifieke aanpak en deskundigheid 35

Bronnen 

Coid, J.W., Kirkbride, J.B., Barker, D., Cowden, F., Stamps, R., Yang, M., & Jones, P.B. (2008). Raised incidence rates of all psychoses among migrant groups. Findings from the East London first episode psychosis study. Arch Gen Psychiatry, 65 (11), 1250-1258.



Kirkbride, J.B., Barker, D., Cowden, F., Stamps, R., Yang, M., Jones, P.B., & Coid, J.W. (2008). Psychoses, ethnicity and socio-economic status. The British journal of psychiatry, 193, 18-24.



Morgan, C., Charalambides, M., Hutchinson, G., & Murray, R.M. (2010). Migration, ethnicity, and psychosis: Toward a sociodevelopmental model. Schizophrenia Bulletin, 36 (4), 655-664



Ormel, J., & Petukhova, M., Chatterji, S., Aguilar-Gaxiola, S., Alonso, J., Angermeyer, M. C., et al. (2008). Disability and treatment of specific mental and physical disorders across the world. The British journal of psychiatry, 192, 368-375.



Thornicroft, G., & Tansella, M. (2013). The balanced care for global mental health. Psychological medicine, 43 (3), 849-863.

36

Onderzoekers GGZ & Armoede -

Evy Meys Dr. Evelien Coppens Prof.dr. Koen Hermans Prof. dr. Chantal Van Audenhove

Dank voor uw aandacht ! Meer info: [email protected] Of via de nieuwsbrief van LUCAS: www.kuleuven.be/lucas 37