gerookt? ROOKSTOPPROGRAMMA VOOR MENSEN IN ARMOEDE
HANDLEIDINGHUISARTSEN
Colofon Met dank aan de leden van de stuurgroep: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16.
APB: Isabelle De Wulf Cgg VAGA: Sofie Leemans Cgg VBO: Gwen Maries Cgg Waas en Dender: Cynthia De Man Domus Medica: Rita Verrando LOGO Brussel: Frieda Van Assche LOGO Limburg: Francoise Roelandts LOGO Oost – Babant: Annick Hirschböck STK: Suzanne Gabriëls VIGeZ: Kathleen Massart VNA: Griet Briels VRGT: Ariane Lievens VVSG: Veerle Cortebeeck VWGC: Myriam Suetens WGC De Central: Hilde Beckers WGC De Vlier: Elke Stoppie
© VIGeZ, 2012 ISBN nummer 9789075628494
inhoud 1. Inleiding
4
2. Concept
5
3. Doelstellingen ‘Uitgerookt?’
6
4. Rol van de huisarts
7
5. (Farmacologische) hulpmiddelen bij rookstop
8
6. Rookstopbegeleiding binnen de huisartsenpraktijk
9
UITGEROOKT? HANDLEIDING ARTSEN
2
3
UITGEROOKT? HANDLEIDING ARTSEN
1. Inleiding De sigaret neemt in het leven van mensen uit lagere economische groepen vaak een centrale plaats in. Mannen en vrouwen met een lagere opleiding, een lager inkomen en een lagere sociaal-economische status roken meer. Roken geldt echter als één van de meest bepalende factoren in de sociale ongelijkheid wat betreft gezondheid en vroegtijdig overlijden. Voor mensen in kansarmoede zijn er evenwel meer drempels dan voor de algemene bevolking om op zoek te gaan naar professionele hulp bij rookstop. Het gaat onder andere om sociale of financiële drempels en te hoge verwachtingen. Inzetten op rookstopbegeleiding voor deze doelgroep is dan ook de moeite waard. De Provinciale Dienst Gezondheid en Logo Limburg gingen daarom op zoek naar een mogelijke oplossing en startten in 2009 met het pilootproject ‘Uitgerookt’. Doel van dit project was een aangepaste rookstopbegeleiding in groep aanbieden voor mensen in armoede. Voor de uitwerking van ‘Uitgerookt’ werd beroep gedaan op de expertise van de VRGT (Vlaamse Vereniging voor Respiratoire Gezondheidszorg en Tuberculosebestrijding) en de jarenlange ervaring van Vormingplus Limburg met deze doelgroep. Na een positieve evaluatie werd ‘Uitgerookt’ door het Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie vzw (VIGeZ), verder aangepast tot een bruikbaar instrument voor rookstopbegeleiding voor mensen in armoede over heel Vlaanderen.
UITGEROOKT? HANDLEIDING ARTSEN
4
2. Concept “Uitgerookt?” is een methodiek rond rookstopbegeleiding in groep voor mensen met een lagere sociale status. Het programma bevat acht rookstopsessies en acht tussensessies. Tijdens de tussensessies wordt er aandacht besteed aan een meer algemene gezondere levensstijl en verder gewerkt aan een stevig groepsgevoel. Gedurende vier maanden wordt er wekelijks een sessie georganiseerd waardoor er meer aandacht kan zijn voor sociale ondersteuning, dan in de reguliere rookstopprogramma’s. Daardoor kunnen de deelnemers een ruimer sociaal netwerk uitbouwen en steunfiguren vinden die hen helpen om de aangeleerde gezonde en rookvrije levensstijl vol te houden, ook na beëindiging van het programma. ‘Uitgerookt?’ probeert dus beter aan te sluiten bij de noden van de doelgroep, en door middel van een vaste wekelijkse structuur de continuïteit van de groepsbijeenkomsten te waarborgen en de kans op drop-out te verminderen. Om de motivatie van de deelnemers te verhogen en voldoende te kunnen aansluiten bij de leefwereld en vragen van de groep, worden de deelnemers ook actief betrokken in de samenstelling van het programma van de tussensessies. Om de continuïteit niet alleen in de tijd te garanderen maar ook in de begeleiding, werd ervoor gekozen om de sessies te laten begeleiden door een tabakoloog en een vormingswerker. De tabakoloog staat in voor de begeleiding van de rookstopsessies, bijgestaan door de vormingswerker. De tussensessies worden volledig begeleid door de vormingswerker. Deze laatste fungeert daardoor wekelijks als vertrouwensfiguur en aanspreekpunt voor de groep. Omdat het succes van dit project grotendeels staat of valt met de manier waarop de tabakoloog en de vormingsmedewerker begeleiden, is er voor beiden een vorming en uitgebreid draaiboek voorzien om hen zoveel mogelijk voor te bereiden op het werken met mensen in armoede.
5
UITGEROOKT? HANDLEIDING ARTSEN
3. Doelstellingen “Uitgerookt?” 3.1.
Strategisch doel Rookstop in groep beter toegankelijk maken voor kansengroepen
3.2.
Operationele doelstellingen Het bevorderen van een positieve attitude tegenover stoppen met roken Het bevorderen van sociale steun voor stoppen met roken Het bevorderen van de eigen effectiviteit om te stoppen met roken Het bevorderen van een gevoel van controle over het eigen leven Het bevorderen van mindere blootstelling aan passief roken van de naaste omgeving Het bevorderen van algemeen welzijn van de persoon en de naaste omgeving
3.3.
Doelstellingen opgesplitst volgens ASE-model KOK Attitude: Het ontmoedigen van de perceptie van roken als één van de weinige pleziertjes in het leven Het ontmoedigen van roken als manier om met stress om te gaan Het bevorderen van de perceptie dat roken veel geld kost en dat je geld kan besparen door te stoppen Het benadrukken van andere voordelen van stoppen, zoals fris ruiken en meer zelfvertrouwen Sociale factoren: Het bevorderen van sociale steun bij stoppen Het tonen van succesvol voorbeeldgedrag van mensen in vergelijkbare omstandigheden Eigen effectiviteit: Het bevorderen van de perceptie dat men stoppen het best kan voorbereiden en plannen Het leren omgaan met rokers en de sociale druk als je stopt
1.
Doelstellingen “Uitgerookt?”
UITGEROOKT? HANDLEIDING ARTSEN
6
4. Rol van de huisarts 1. Rekrutering De deelnemers worden gerekruteerd door medewerkers van de organiserende instanties. De huisarts hoeft hierin geen dragende rol te spelen. Wel kan het een extra stimulans zijn voor de deelnemers als hun huisarts hen ook kan motiveren tot deelname aan het project ‘Uitgerookt?’. Meer informatie omtrent motiveren tot rookstop kan je vinden op de website: www.motiverentotrookstop.be
2. Ondersteuning deelnemers Eens de deelnemers zich hebben ingeschreven, wordt hen ook gevraagd of hun huisarts verwittigd mag worden van hun deelname aan het rookstopprogramma. Indien ze hiervoor toestemming geven zal de huisarts schriftelijk op de hoogte gebracht worden van de deelname van hun patiënten. Tijdens de loop van het project kunnen de patiënten alle steun gebruiken die ze kunnen krijgen. Een vertrouwenspersoon zoals de huisarts kan die steun zeker bieden. In de rookstopsessies worden de deelnemers ingelicht over de mogelijke hulmiddelen bij rookstop. Er wordt hierbij een overzicht gegeven van de nicotinevervangers en de rookstopmedicatie. Voor verdere inlichtingen omtrent het meest geschikte hulpmiddel, afgestemd op de medische voorgeschiedenis, worden de deelnemers doorverwezen naar hun huisarts. Een overzicht van de besproken farmacologische hulpmiddelen vind je terug in de bijlage.
3. Natraject Zestien weken lang komen de deelnemers wekelijks samen. Gedurende deze periode groeit het groepsgevoel en ervaren de deelnemers steun bij elkaar en de begeleiders. Na het beëindigen van het programma valt er dan ook een belangrijke steun weg. De huisarts kan dit deels opvangen door zijn patiënten verder te motiveren om hun rookstop of rookvermindering verder te zetten.
7
UITGEROOKT? HANDLEIDING ARTSEN
5. (Farmacologische) hulpmiddelen bij rookstop Door de nicotine worden sigaretten verslavend. Als je stopt met roken, kunnen er dus ook ontwenningsverschijnselen optreden. Voor sommige patiënten kunnen deze ontwenningsverschijnselen dermate storend werken dat het moeilijk wordt om de rookstop vol te houden. Voor dergelijke patiënten kan nicotinesubstitutie therapie (NST) aangewezen zijn. Hierbij wordt nicotine in een zuivere en berekende vorm toegediend waardoor men niet blootgesteld wordt aan de kankerverwekkende bestanddelen van tabaksrook. De gebruikte dosis nicotine wordt geleidelijk aan afgebouwd. Meer informatie over farmacologische hulpmiddelen bij rookstop vind je via: http://www.bcfi.be/ggr/index.cfm?ggrWelk=/GGR/MPG//MPG_JEB.cfm&keyword=nicotine
UITGEROOKT? HANDLEIDING ARTSEN
8
6. Rookstopbegeleiding binnen de huisartsenpraktijk Terugbetaling rookstopbegeleiding Sinds 1 oktober 2009 worden rookstopsessies bij een erkend tabakoloog of arts gedeeltelijk terugbetaald door het RIZIV. Extra psychologische en gedragsmatige ondersteuning bij een rookstoppoging, verhoogt de kans op succes. Nicotinevervangers en medicatie kunnen de lichamelijke gevolgen van rookstop enigszins opvangen maar voor de psychologische ontwenning is dit vaak niet voldoende. Daarom is de begeleiding bij een erkend tabakoloog of arts raadzaam. Meer info over de terugbetaling van de rookstopbegeleiding bij een erkend tabakoloog is te vinden via www.vrgt.be Als je als arts rookstopbegeleiding aanbiedt aan je patiënten, dan kan je dit extra aanrekenen bovenop het gewone consult. Domus Medica raadt de volgende richttarieven aan: •
Een eerste consult (minimum 45 min) rond tabaksontwenning: 60 euro De arts attesteert de nomenclatuur voor een gewone raadpleging plus de nomenclatuur 740434 (740471 voor de zwangere vrouw). De patiënt krijgt de raadpleging en 30 euro voor de prestatie rookstopbegeleiding terugbetaald.
•
Tot 7 opvolgconsulten (minimum 30 min): 45 euro De arts attesteert de nomenclatuur voor een gewone raadpleging plus de nomenclatuur 740456 (740471 voor de zwangere vrouw) . De patiënt krijgt de raadpleging en 20 euro voor de prestatie opvolging van rookstopbegeleiding terugbetaald.
De arts dient hiervoor enkel een opvolgingsformulier rookstop bij te houden in het (elektronisch) medisch dossier. Dit formulier is te vinden op de website van het Riziv en de VRGT. (zie ook volgende pagina)
9
UITGEROOKT? HANDLEIDING ARTSEN
Tabaksontwenning Follow-up document (KB 31 augustus 2009)
Identificatie van de patiënt Naam:
Voornaam:
Geboortedatum:
Historisch overzicht van het tabaksgebruik (rookstart, rookstoppogingen , periodes van rookstop, …) Evaluatie van de tabaksafhankelijkheid (bv: test van Fagerström) Evaluatie van de motivatie om te stoppen met roken CO- meting Evaluatie van de aanwezigheid van angst en/of depressie (bv: HAD: hospital anxiety and depression scale) Gebruik van een specifieke farmaceutische specialiteit (bv: nicotinevervangende therapie) Datum van de zittingen
Gratis ondersteuning: Bij Tabakstop kunnen rokers gratis terecht voor telefonische en/of online begeleiding. Meer info vind je via: www.tabakstop.be Meer info over rookstop: www.domusmedica.be (dossier tabak) www.riziv.be (zorgverleners individuele zorgverleners artsen specifieke informatie hulp bij tabaksontwenning) www.vrgt.be www.tabakstop.be www.vlaanderenstoptmetroken.be
UITGEROOKT? HANDLEIDING ARTSEN
10
gerookt? ROOKSTOPPROGRAMMA VOOR MENSEN IN ARMOEDE
