Provincie Groningen
De [digitale] infrastructuur van Het Verhaal van Groningen Eindrapportage - deel 1
la group
3 april 2013 – eindrapportage, deel 1
2012-063 rp 14a
Inhoud
Deel 1 Introductie
3
Belangrijkste uitkomsten
5
• Stakeholdersenquête
6
• Consumentenenquête
8
• Benchmarkstudie
9
Uitgangspunten
13
Keuze voorkeursscenario
15
De strategie
17
Drie use cases
27
Beheerorganisatie
31
Programma van eisen
36
Financiën
55
Communicatieplan
60
Monitoring
63
Routeplanner
65
Colofon
66
Deel 2 - Bijlagen Bijlage 1: Consumentenenquête Bijlage 2: Stakeholdersenquête Bijlage 3: De context, trends en ontwikkelingen Bijlage 4: Analyse gebruik van de website Bijlage 5: Diepte-interviews Bijlage 6: De vier scenario’s
la group
2
Introductie
Context De Concept Cultuurnota 2013-2016 is in de PS vergadering van 8 februari 2012 vastgesteld. Op 13 maart 2012 is de definitieve Cultuurnota Het Verhaal van Groningen, met de door PS aangegeven aanpassingen, vastgesteld in GS. Hierin staat opgenomen het instrument de ‘[Digitale] Infrastructuur Het Verhaal van Groningen', waarvoor een budget is gereserveerd van € 500.000 per jaar, gedurende vier jaren, en waarvoor een plan van aanpak zal worden opgesteld. Ook is er een motie aangenomen in de betreffende PSvergadering waarin is verzocht om een plan van aanpak dat inzage geeft in de concretisering van de ambities. Om dit plan van aanpak zo concreet mogelijk te kunnen opstellen en om gericht van start te kunnen gaan in 2013, is het jaar 2012 gebruikt om input te verzamelen op basis waarvan gerichte(re) keuzes kunnen worden gemaakt ten behoeve van het opstellen van een uitvoeringsplan 2013-2016. In de Cultuurnota 2013-2016 staat: ‘Het beleidsdoel is om Het Verhaal van Groningen – betreffende het gehele cultuurbeleid – op een moderne en toekomstbestendige manier vorm te geven.’ Hieraan moet dit project – [Digitale] Infrastructuur Het Verhaal van Groningen – een belangrijke bijdrage leveren.
Afbeelding bij verhaal op website: IJspret.
la group
Opdracht aan LAgroup De opdracht aan LAgroup hebben we in onze offerte van 9 juli 2012 als volgt verwoord:
Inventariseer de toekomstmogelijkheden van Het Verhaal van Groningen en kom daarbij met voorstellen voor de volgende aspecten: A. de aard, omvang en infrastructuur van de content/de informatie over Groningen (wat?); B. een programma van eisen dat helderheid geeft over de vorm en de inrichting van de [digitale] infrastructuur (onder andere in relatie tot de bestaande website www.hetverhaalvangroningen.nl) (hoe?); C. de organisatie die verantwoordelijk is voor het beheer en de subtaken daarvan (door en met wie?); D. de financieringsstructuur, waarbij de focus vooral ligt op de langere termijn, aanvullende financieringsbronnen en de inzet van de middelen op de kortere termijn (hoe financieren?); E. een communicatiestrategie waarbij het verkrijgen van draagvlak bij de relevante doelgroepen centraal staat. Houd daarbij ook rekening met het publiek, de partners en de politiek en de aansluiting op de bestaande toeristische provinciale website en op vergelijkbare websites van andere provincies (hoe communiceren en vermarkten?); F. Verwerk de uitkomsten in een routeplanner die helderheid geeft over de prioritering en fasering van de activiteiten van het Verhaal van Groningen vanaf 2013 tot en met 2016. De bovengenoemde aspecten vormen input voor het uitvoeringsplan 2013-2016. 3
Introductie
Uit welke stappen bestaat het onderzoek? Ten behoeve van de hiervoor genoemde opdracht is een onderzoek uitgevoerd dat bestond uit de volgende acht hoofdstappen: 1. Deskresearch Relevante documenten, notities, websites, etc. worden geanalyseerd en verwerkt in een contextanalyse. Daarnaast is het gebruik van de website geanalyseerd. Zie bijlagen 3 en 4 in deel 2. 2. Behoeftenonderzoek onder consumenten Omdat de klant centraal staat, zijn wij van start gegaan met een online onderzoek naar de behoeften van de consument onder 450 consumenten. Voor de resultaten zie bijlage 1 in deel 2. 3. Raadpleging van de stakeholders Een online raadpleging is gehouden onder 115 stakeholders in Groningen om inzicht te krijgen in de sterke en zwakke aspecten van de website Hetverhaalvangroningen.nl en de mate waarin ze hiermee tevreden zijn. Zie bijlage 2 in deel 2 voor de resultaten. 4. Benchmarkstudie van referentieprojecten Een benchmarkstudie is uitgevoerd onder vier vergelijkbare digitale erfgoedprojecten om de lessons learned inzichtelijk te maken.
5. Brede raadpleging en focusgroepen De uitkomsten van stappen 1 t/m 4 werden begin november besproken met een brede vertegenwoordiging van 80 deelnemers uit het erfgoed- en kunstenveld. 6. Diepte-interviews Medio november zijn diepte-interviews gehouden met 37 personen om inzicht te krijgen van de wensen van het veld en om de strategische richtingen die draagvlak kunnen genieten te identificeren. De namen van de geïnterviewde personen zijn opgenomen in bijlage 5 in deel 2.
7. Strategie In december 2012 en januari 2013 wordt de strategie verder uitgewerkt en definitief gemaakt in overleg met de provincie (gedeputeerde en projectteam) en de stuurgroep van de website. 8. Uitvoeringsplan In januari en februari 2013 wordt het uitvoeringsplan 2013-2016 opgesteld. De belangrijkste uitkomsten van stappen 1 t/m 6 worden kort en bondig in het volgende hoofdstuk weergegeven. Voor diegenen die in de gedetailleerde uitkomsten geïnteresseerd zijn, deze zijn terug te vinden in de bijlagen in deel 2.
Afbeelding bij verhaal op website: Haute couture in Huize Maas.
la group
4
Belangrijkste uitkomsten In dit hoofdstuk worden de belangrijkste uitkomsten weergegeven van de consumentenenquête, de stakeholdersenquête en de benchmarkstudie. De uitgebreide verslagen van de online enquêtes zijn te vinden in deel 2. De analyse richt zich op de periode tot en met 2012 en dient als input voor de periode vanaf 2013 waarin de strategie voor een (digitale) infrastructuur Het Verhaal van Groningen wordt vernieuwd.
la group
5
Belangrijkste uitkomsten - stakeholdersonderzoek Introductie Om de [digitale] infrastructuur Het Verhaal van Groningen (HVvG) vanaf 2013 goed te laten aansluiten op de wensen en behoeften van de stakeholders van dit project, heeft er een brede raadpleging plaatsgevonden onder deze stakeholders. De respondenten konden middels een online enquête aangeven hoe zij over het proces, de inhoud en de technische middelen dachten in relatie tot de website van HVvG. De vragen hadden zowel betrekking op de status quo als op de toekomst. Deze pagina geeft de belangrijkste resultaten weer van de 115 respondenten die de vragenlijst invulden. Tot de respondenten behoorden onder meer medewerkers van erfgoedinstellingen (25), de provincie Groningen (18), gemeenten (14) en kunstinstellingen (6). Betrokkenheid organisaties diffuus • Stakeholders beoordelen de mate van betrokkenheid van de eigen organisatie bij het project uiteenlopend. • Een substantieel aantal voelt zich zeer nauw betrokken. Een even substantieel aantal voelt zich niet of nauwelijks betrokken.
la group
• De hoogste betrokkenheid is gemeten bij (medewerkers van) de provincie en de erfgoedinstellingen. De laagste betrokkenheid is bij de gemeenten en de kunstinstellingen. • Redenen voor de lage betrokkenheid lopen uiteen. Regelmatig(er) genoemd zijn: ‘weinig tijd beschikbaar’ en ‘geen taak van de organisatie’. Geslaagd in gestelde missie? • Stakeholders zijn kritisch over mate waarin de website geslaagd is in het behalen van de gestelde missie. • De mate van geslaagdheid van de missies ‘informatie over cultureel erfgoed van de stad en de provincie Groningen overzichtelijk presenteren aan een breed publiek’ en ‘samenwerking tussen organisaties die zorg dragen voor het Groningse cultureel erfgoed stimuleren en verbeteren’ krijgen beide een onvoldoende als rapportcijfer (resp. 5,2 en 4,1 uit maximaal 10). Oordeel organisatiestructuur • Aan de stakeholders is tevens voorgelegd hoe zij de samenwerking tussen de (erfgoed)instellingen in Groningen, met betrekking tot de site, omschrijven. Het merendeel van de stakeholders beoordeelt deze samenwerking neutraal.
• Ook de effectiviteit van organisatiestructuur wordt neutraal beoordeeld. • Knelpunten: onduidelijkheid over structuur, twijfels over eenduidigheid strategie, te weinig budget, organisatie te weinig bereikbaar en zichtbaar en een gebrek aan draagvlak onder de partners. Wat vindt men van de huidige site? • Stakeholders zijn gematigd enthousiast over de huidige site. • Pluspunten: inhoud site, laagdrempelige karakter, verhalende vertelvorm, koppeling verhalen aan verschillende mediavormen. • Kritiekpunten: weinig aantrekkelijke vormgeving, onbekendheid website, rommelige structuur, top-down ontwikkeld, te weinig draagvlak partners. • Er werden daarnaast veel diverse andere sterke en zwakke punten genoemd. Wat maakt de site aantrekkelijker? • Stakeholders willen met name inzetten op verhogen bekendheid en vindbaarheid, verdere uitbouw/professionalisering en een meer gelaagde structuur (afhankelijk van interesse gebruiker). • Er is veel behoefte aan koppeling met actuele informatie en met informatie over toerisme.
6
Belangrijkste uitkomsten - stakeholdersonderzoek • Daarnaast: ontwikkeling en inzet mobiele applicaties (mogelijkerwijs inclusief routes), gratis en rechtsvrije data, inzet social media en betere ondersteuning partners bij uploaden van content.
• Ook onderwijsinstellingen en erfgoedinstellingen worden vaak genoemd, alsmede hobbyisten en culturele instellingen. • Door de bank genomen zet men met name in op light users.
Thema’s voor de website HVvG Gevraagd naar de meest interessante thema’s voor de website HVvG, koos men (uit de huidige thema’s van de site): • Geschiedenis, Groningers en kunst & cultuur. Op enige afstand gevolgd door landschap en wonen, leven & vrijetijd. • Minst interessante thema’s zijn: geloof en ongeloof, handel & verkeer, onderwijs & wetenschappen. Gewenste doelgroepen De stakeholders willen dat de website HVvG inzet op de volgende doelgroepen: • Men wil inzetten op een breed palet qua leeftijd. De middengroepen 46-60 en 31-45 worden het meest genoemd. Gevolgd door de oudere groep van 60-plussers. Afkomst: HVvG zou primair voor inwoners van en binnenlandse bezoekers aan de provincie moeten zijn. • Het meest genoemde type gebruiker: consument c.q. geïnteresseerde leek. Detail uit verhaal op website: Paneelschilderingen in de borg Nienoord.
la group
7
Belangrijkste uitkomsten - consumentenonderzoek Introductie Om de [digitale] infrastructuur Het Verhaal van Groningen goed te laten aansluiten op de wensen en behoeften van de consument, heeft er tevens een brede raadpleging plaatsgevonden onder deze consumenten. In totaal zijn circa 450 respondenten bevraagd via een online vragenlijst. Werving van de respondenten vond plaats tijdens de Open Monumentendagen in Groningen en Appingedam en in het VVV-bezoekerscentrum op de Grote Markt in Groningen. Wensen en gedrag van de consument • De consument is primair geïnteresseerd in gebouwen/monumenten, gevolgd door landschap en verhalen. • Gemiddeld genomen bezoekt men met name monumenten, gevolgd door bibliotheken en culturele festivals. • Meest interessante thema: geschiedenis, gevolgd door Groningers, kunst & cultuur, landschap, wonen, leven & vrijetijd. • Minst interessante thema’s: geloof en ongeloof, handel & verkeer, onderwijs & wetenschappen. Digitaal gedrag van de consument Onderzoek naar het digitale gedrag van de consument kan meer inzicht geven in kanalen waarmee de erfgoedconsument bereikt kan worden. Ons onderzoek laat het
la group
volgende zien als het gaat om de consument en digitale media: • Internet en social media worden door het gros van de consumenten gebruikt. • Voor degenen die social media gebruiken zijn YouTube en Facebook veruit de meest gebruikte vormen. • Smartphone, apps en tablets wordt door minder dan de helft gebruikt. • QR codes worden door een kleine groep gebruikt. • Tussen de totale populatie en de (zeer) in cultuur geïnteresseerden zijn er geen significante verschillen. Bekendheid en gebruik van de website • 16% van de respondenten kende de site voorafgaand aan dit onderzoek. • Onder personen die aangaven (zeer) in cultuur geïnteresseerd te zijn ligt de bekendheid ook op nagenoeg 16%. • 19% van de respondenten uit de provincie Groningen kende de site. • 8% van de respondenten uit de rest van Nederland kende de site. • Bezoek aan de site is niet frequent, 66% bezoekt de site jaarlijks of minder dan jaarlijks. • Men bezoekt de site primair om te struinen/snuffelen (60%), daarna – op afstand gevolgd – om informatie op te halen (37%).
Wie zijn de gebruikers van de website? • 70% van degenen die bekend zijn met de website is ouder dan 46 jaar. • 71% heeft een hoog opleidingsniveau. • Lager opgeleiden en mensen jonger dan 46 jaar weten de site in veel mindere mate te vinden. Wat vindt men van de huidige site? • De respondenten zijn redelijk positief over de website. Men vindt die interessant, gebruiksvriendelijk en laagdrempelig. • Er zijn veel sterke en zwakke/verbeterpunten genoemd. In bijlage 1 worden deze punten in meer detail besproken. Wat maakt de site aantrekkelijker? Gevraagd naar wat de site aantrekkelijker maakt, geven de consumenten aan: • Een goede balans tussen tekst en beeld, zowel statische (foto’s) als bewegende beelden (video/film), actuele informatie en de site moet beeldend/visueel zijn. • Er is weinig behoefte aan lange artikelen, artikelen die voornamelijk uit tekst bestaan, interactiviteit en de mogelijkheid om zelf input te leveren (user generated content). • Tussen de totale populatie en de (zeer) in cultuur geïnteresseerden zijn er geen significante verschillen als het gaat om wat de site aantrekkelijk maakt. 8
Belangrijkste uitkomsten - benchmark Introductie De benchmarkstudie richt zich op de volgende websites: • www.oneindignoordholland.nl • www.mijngelderland.nl • www.zichtopmaastricht.nl • www.eur0peana.eu • www.hetverhaalvangroningen.nl In dit onderdeel worden de belangrijkste conclusies voor al deze websites en de lessons learned weergegeven. Het onderzoek naar de websites vond plaats in het laatste kwartaal van 2012.
Doelstellingen Alle websites hebben als doel het erfgoed te presenteren en beter zichtbaar en beleefbaar te maken voor het publiek. HVvG zet daarnaast in op het stimuleren van de samenwerking tussen de erfgoedinstellingen.
Doelgroepen - vervolg Lessons learned Het is belangrijk om te bepalen voor wie de site bestemd is. Dit bepaalt de taalversies, de presentatie en diepgang van de informatie.
Alleen Europeana en Mijngelderland hebben hun doelstellingen SMART geformuleerd. Lessons learned Alleen als de doelstellingen SMART worden geformuleerd en er op basis hiervan ook (periodiek) effectmetingen worden gedaan, weet de organisatie of ze op het juiste pad is en weten de financiers of de prestatieafspraken gehaald worden. Doelgroepen Noord-Holland en Groningen zetten in op een breed Nederlands publiek. Maastricht zet in op een breed Nederlands publiek, maar ook op bezoekers uit België, Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië, etc. Gelderland richt zich op de inwoners van de provincie en met name light users, waaronder scholieren, en medium users. Gelderland heeft plannen om een aparte site te ontwikkelen, gericht op toeristen.
la group
9
Belangrijkste uitkomsten - benchmark Content van de website Thema’s Alle sites hebben een thematische ingang. Op sommige sites zijn de thema’s breed (hoofdthema’s zoals Romeinse vesting op Zichtopmaastricht), terwijl op andere sites de thema’s meer gefocust zijn (zoals Proef op Oneindignoordholland).
Locaties Alle drie de provinciale sites bieden de mogelijkheid om de inhoud via een locatie (plaatsnaam en/of regio) te zoeken. User generated content Mijngelderland biedt geen mogelijkheid om verhalen toe te voegen. Zichtopmaastricht biedt die mogelijkheid, maar deze wordt nauwelijks gebruikt. Alleen Oneindignoordholland heeft relatief veel verhalen van derden op hun site. Deze komen zowel van instellingen/partners als van individuen.
la group
Content van de website - vervolg Lessons learned In alle gevallen vormen thema’s en locaties een belangrijke ingang voor de gebruiker. User generated content – het uploaden van verhalen en beeldmateriaal – wordt beperkt gebruikt. Daarnaast is de kwaliteit van de user generated content wisselend. Het is belangrijk bij elk verhaal de auteur te vermelden zodat de lezer weet wie de afzender is – een instelling, expert of consument. Dat maakt het makkelijker om de content te kunnen beoordelen. Gebruik van de canon(s) Mijngelderland maakt de bestaande canons van de verschillende gemeenten expliciet toegankelijk. Oneindignoordholland presenteert geen canons op de website, maar verwijst middels een verhaal door naar regiocanons.nl waar de zes canons van Noord-Holland te vinden zijn. Hetverhaalvangroningen.nl biedt de Canon van Groningen, bestaande uit de Groninger Boegbeelden, 50 verhalen over Groningse persoonlijkheden, en de Groninger IJkpunten, 40 verhalen over belangrijke gebeurtenissen of thema’s in de provincie.
Content van de website - vervolg Lessons learned Indien de website zich op de eigen inwoners richt, dan zijn canons een effectief middel om de geschiedenis als een samenhangend geheel van personen, teksten, kunstwerken, voorwerpen, verschijnselen en processen te presenteren. Actualiteit Alle initiatieven beschikken over een ‘actueel’ of ‘nieuws’katern. Echter, de content wordt niet bij elk initiatief regelmatig ververst en de rubrieken ‘nieuws/actualiteiten’ worden niet structureel bijgehouden. Elk initiatief beschikt over een agendafunctie waar de offline-activiteiten van de organisatie dan wel de partners of andere betrokkenen worden gepresenteerd. Initiatieven laten op verschillende manieren zien dat ze de website actief bijhouden door: een blog, het vermelden van een datum bij de publicatie van een verhaal en/of het vermelden van de datum van een bijdrage. Lessons learned Voor de actualiteit van de website is een structureel bijgehouden agenda dan wel nieuwsrubriek een must. Ook een prominente plek hiervoor op de website draagt bij aan de actualiteit van de content. 10
Belangrijkste uitkomsten - benchmark De indruk van de gebruiker dat de website up-to-date is, wordt ook ondersteund door het vermelden van een datum bij de gepubliceerde content.
Presentatie Gelaagdheid Zichtopmaastricht heeft de meest gelaagde presentatie gesplitst naar Multimedia (gesproken tekst met foto’s en bewegende beelden voor kennismaking met een onderwerp) en Dossier (tekstversie met afbeeldingen, achtergrondartikelen, bronverwijzingen en links). Lessons learned Bij het presenteren van de verhalen moet rekening worden gehouden met het kennisniveau en de interesse van de lezer. Deze heeft baat bij een heldere structuur van het verhaal. Ook de lengte van het verhaal en de gebruikte media bepalen de aantrekkelijkheid – Zichtopmaastricht bijvoorbeeld werkt bij de introductie van een verhaal met gesproken tekst en ondersteunende beelden. Alleen in tweede instantie wordt tekst toegepast.
la group
Organisatie Mijngelderland is ondergebracht bij Stichting Gelders Erfgoed, de provinciale netwerkorganisatie voor cultureel erfgoed. Oneindignoordholland was in de opstartfase een provinciaal project, ondersteund door een externe adviseur en gaat vanaf 2013 verder als een onafhankelijke stichting. Ook Europeana heeft gekozen voor de vorm van een stichting. Zichtopmaastricht is onderdeel van de BV Limburg. De website HVvG wordt aangestuurd door een stuurgroep onder voorzitterschap van de gedeputeerde. De projectleiding van de website HVvG ligt bij het Groninger Forum. Lessons learned Om andere financiële bronnen te kunnen aanboren en daarmee financieel onafhankelijker te worden van de provincie en om slagvaardiger te kunnen opereren, is een stichting een passende rechtsvorm. initiatief
lancering website
Financiën De budgetten voor de website lopen sterk uiteen. Zichtopmaastricht heeft het kleinste budget gevolgd door de website HVvG. Europeana heeft het grootste budget. Lessons learned Er lijkt een samenhang te bestaan tussen het budget voor de website en het aantal verhalen op de site. Met een groter budget is het mogelijk om verhalen actief ‘te halen’ (bijvoorbeeld door de inzet van een regiocorrespondent, zoals Oneindignoordholland). Aangezien er slechts in beperkte mate verhalen autonoom worden aangeleverd, is het van belang om in het budget rekening te houden met het ’ophalen’ van verhalen.
Aantal verhalen (nov 2012)
ONH
jan 2011
3.770
MG
nov 2006
1.080
ZOM
2002
190
Europeana
2008
20 miljoen objecten
HVvG
2006
645 11
Belangrijkste uitkomsten - benchmark Aantal bezoekers/gebruikers Europeana trekt het hoogste aantal unieke bezoekers per maand en Zichtopmaastricht het laagste aantal.
Lessons learned Er lijkt enigszins ook een samenhang te bestaan tussen het budget en het aantal unieke bezoekers. Met een groter budget kunnen meer activiteiten worden georganiseerd, waardoor de website enerzijds wordt gevuld (Road shows Europeana) en anderzijds onder de aandacht wordt gebracht (offlineactiviteiten ONH). De omvang van de catchment area van de primaire doelgroep is hierbij als vanzelfsprekend ook van belang (Europeana richt zich op geheel Europa, Noord-Holland appelleert in eerste instantie aan inwoners en bezoekers van NoordHolland en Zichtopmaastricht doet datzelfde voor Maastricht).
la group
12
Uitgangspunten
Inschrijving van Aletta Jacobs in het Album Studiosorum. Bron: www.hetverhaalvangroningen.nl
Uitgangspunten Het voorkeursscenario is gebaseerd op de volgende uitgangspunten: 1. Information overload De (westerse) consument lijdt in toenemende mate aan information overload. Dit is minder het geval voor de jonge generatie (digital natives) dan voor de oude generatie (baby boomers). Maar in de woorden van internet-entrepeneur Jeff Hoffman*, ‘Your customers are constantly being bombarded with new information. Simplicity has never been more powerful.’ 2. Minder maar beter De aandachtsspanne van de consument neemt af en instant gratification neemt toe. Men wil minder en beter (vindbaar). Er mag veel inhoud zijn, maar men wil er niet mee geconfronteerd worden. Er is eerder sprake van een ‘fragmentarische nieuwsgierigheid‘ dan van een ‘encyclopedische nieuwsgierigheid’. 3. De klant staat centraal De behoeften en interesses van de (potentiële) gebruiker – de consument – staan centraal en vormen hét uitgangspunt. 4. Toeschouwers eerder dan deelnemers Uit onderzoek van onder andere Forrester Research Inc.** blijkt dat verreweg de meeste gebruikers van internet en social media slechts toeschouwer zijn. Een klein
la group
* Zie www.jeffhoffman.com/
** Zie http://www.forrester.com/home#/aboutus
percentage van de gebruikers is in feite digitaal een actieve deelnemer. 5. Traditionele én nieuwe media De in cultuur en erfgoed geïnteresseerde consument maakt gebruik van zowel traditionele als nieuwe media. Beide spelen een belangrijke rol in de manier waarop zij informatie vergaren en in de manier waarop beslissingen tot stand komen. 6. Beperkte betrokkenheid van de erfgoedinstellingen Uit het onderzoek naar de website Hetverhaalvangroningen.nl en de referentieprojecten in de benchmarkstudie blijkt dat de actieve betrokkenheid van de erfgoed- en kunstinstellingen beperkt is. Een (continue) bijdrage is naar verwachting geen prioriteit en de menskracht hiervoor is veelal niet beschikbaar. 7. Beperkte middelen De beschikbare middelen in termen van geld en menskracht zijn beperkt en het realiseren van een sterk verdienmodel is – ook in de komende jaren – onwaarschijnlijk. 8. Toevoegen, niet dupliceren De [digitale] infrastructuur Het Verhaal van Groningen moet toevoegen en niet dupliceren wat andere instellingen (zoals Marketing Groningen, de (steun)instellingen of het Groninger Uitburo) doen.
13
Uitgangspunten 9. Niet kwantiteit, maar kwaliteit en effectiviteit De nieuwe/vernieuwde digitale infrastructuur richt zich niet op het vergroten van de kwantiteit van informatie, maar op het verbeteren van de kwaliteit en effectiviteit – met andere woorden het beter bereiken van meer mensen – en het creëren van samenhang. 10. Haal- en brengplicht De organisatie verantwoordelijk voor de invulling heeft een haalplicht. Men moet verhalen van de historische genootschappen, musea, consumenten, etc. ophalen en vastleggen. Geschiedenis moet je daarentegen ook brengen naar het publiek. 11. Organisatie Als vanuit de provincie gewenst is dat de organisatie over vier jaar (zoveel mogelijk) zelfbedruipend moet zijn, dan moet nu, bij het kiezen van de organisatievorm, rekening worden gehouden met deze toekomstige financiële zelfstandigheid (om andere subsidiebronnen en sponsoren te kunnen aanboren). Daarnaast moeten, om dubbele petten te voorkomen, de belangen van de sector
la group
en de aansturing van de organisatie, van elkaar gescheiden zijn. 12. Effectiviteit van Het Verhaal van Groningen website Na zes jaar is de aantrekkingskracht van de huidige website nog altijd beperkt en de betrokkenheid van de instellingen klein. Hierin moet, in de komende jaren, verbetering plaatsvinden. 13. HVvG is geen digitaliseringsproject. Het is niet de bedoeling dat de (digitale) infrastructuur HVvG verantwoordelijk is voor de digitalisering van de collecties van de diverse erfgoedinstellingen. Daarvoor zijn er landelijk diverse projecten (Beelden voor de Toekomst, Beeld en Geluid, etc.); lokaal zijn instellingen verantwoordelijk voor hun eigen digitaliseringstraject. 14. Samenwerking met andere provincies Samenwerking met andere provincies heeft geen of een beperkt voordeel, omdat iedere provincie een eigen insteek heeft en daardoor zijn eigen technische en inhoudelijke wensen en behoeften. 14
Voorkeursscenario
Voorkeursscenario: thematische aanpak Uit consultatie van de stakeholders, deskresearch, de benchmark en op basis van onze eigen kennis gaat de voorkeur uit naar een thematische aanpak met een redactie (dus gesloten), met daarnaast ook de mogelijkheid voor de instellingen en de consumenten om, binnen een bepaald format, zelf content toe te voegen aan een thema. Verder dient ook gezocht te kunnen worden op locatie (aspect van de locatiegerichte aanpak).
In dit hoofdstuk wordt ingegaan op het voorkeursscenario. De gedetailleerde omschrijving van de vier scenario’s waaruit is gekozen, is te vinden in deel 2 van het rapport. Zwaartepunt Locatie
1a Thema/gesloten
2a Locatie/gesloten
In de rest van dit document wordt de (digitale) infrastructuur van Het Verhaal van Groningen aangegeven met HVvG. Waar wij de Cultuurnota 2013-2016 Het Verhaal van Groningen bedoelen, wordt dit voluit geschreven.
la group
Redactie
2b Locatie/open
Open
1b Thema/open
Gesloten
Thema
Het werken met thema’s heeft de volgende voordelen: • Focus: een thema biedt een focus en genereert daardoor meer kansen voor aandacht in de media en vakbladen (publiciteit). De focus en de media-aandacht verhogen ook de belangstelling en betrokkenheid van instellingen. • Inhoudelijke samenhang: een thema maakt het mogelijk dat diverse instellingen en organisaties content kunnen leveren en dat er samenhang gecreëerd wordt tussen de verschillende bijdragen. • Geografische samenhang: ook creëert een thema samenhang op provinciaal niveau tussen gebeurtenissen en de locaties waar de gebeurtenissen plaatsvonden/plaatsvinden. • Tijdgebonden: een thema heeft een begin en een einde, wat zorgt voor een hoge(re) sense of urgency voor de instellingen en consumenten. Daarnaast biedt dit ook meer kansen voor free publicity. Echter, de instellingen en
•
•
•
•
•
•
het publiek worden blijvend uitgenodigd om content te leveren voor de thema’s. Cross-overs: een thema maakt het makkelijker om cross-overs te creëren tussen de verschillende genres (erfgoed, kunst, podiumkunsten, fotografie, mode, etc.) Verbinding: een thema biedt ook een uitstekend kader om heden en verleden met elkaar te verbinden. Draagvlak: partners kunnen actief en gericht voor een beperkte periode (de doorlooptijd van een thema) worden uitgenodigd en betrokken. Dat kan het draagvlak verhogen. Kans op alternatieve financiering: door de afbakening van een thema kan het voor externe financiers interessanter worden om een financiële bijdrage te leveren. Aanhaken op landelijke thema’s: een thematische insteek biedt de kans om – waar relevant – aan te haken op landelijke erfgoed-, cultuur- en/of toeristische thema’s. Centrale regie: een sterke regie kan de kwaliteit van de inhoud en de vorm waarborgen en maakt HVvG daardoor interessanter en aantrekkelijker voor de professionele media en organisaties zoals Marketing Groningen, maar ook voor het publiek. Echter, deze redactionele aanpak is ook arbeidsintensief.
15
Voorkeursscenario Voordelen voor instellingen • Thema’s vragen gerichte en incidentele input van de instellingen en niet continu hun aandacht. • De instellingen kunnen zelf thema’s aandragen voor de longlist. Vervolgens kunnen ze op deze thema’s stemmen zodat er een shortlist ontstaat. • Thema’s kunnen bijdragen aan een kruisbestuiving tussen instellingen en kan leiden tot een thematische of projectmatige samenwerking. Voordelen voor publiek • Via (aantrekkelijke) thema’s kan het publiek meer en gerichter worden aangesproken. • Een thema heeft een duidelijke focus en grenzen. Het voorkomt information overload. • De focus van een thema kan ook voor het publiek stimulerender werken om met specifieke eigen verhalen te komen. • Het publiek wordt uitgenodigd om te reageren op de inhoud door deze bijvoorbeeld te ‘liken’ en/of feedback te geven.
la group
Locatiegerichte aanpak • Alle verhalen en/of objecten die worden geleverd/gehaald in het kader van een bepaald thema, hebben zich afgespeeld op een of meer locaties in de provincie. Deze locatiegerichte informatie moet bij elke bijdrage vermeld worden (taggen), zodat gebruikers ook informatie op locatie kunnen zoeken. • Verder speelt locatie uiteraard ook een rol bij de offline-activiteiten rond een thema. Exposities, excursies, routes, et cetera vinden op verschillende plekken in de provincie plaats en zijn daarmee locatiegebonden. Er wordt dus gekozen voor een themagerichte aanpak met een professionele redactie en met daarnaast ook de mogelijkheid voor user generated content (van instellingen en consumenten). Bij alle content (online en offline) en waar relevant, wordt de locatie vermeld/getagd.
Maar, in tegenstelling tot boeken, kunnen hier de thema’s ook horizontaal verbonden worden. Er kan, zoals aangegeven, op locatie gezocht worden, maar ook op een veelvoud van tags zoals op tijd (17e eeuw, jaartal, etc.), op onderwerp (architectuur, kerken, orgels, etc.), op personen, etc.
Rutger Kopland, dichter
Een collectie Er ontstaat op deze wijze een collectie van thema’s over de jaren. Het kan gezien worden als boeken in een boekenkast waar je een of meer boeken uit kunt halen.
16
De strategie themagerichte aanpak
De gekozen strategie is gebaseerd op de uitgangspunten zoals beschreven op pagina 13, en op het scenario 1a ‘Thematische aanpak’ zoals beschreven op pagina 15. De themagerichte aanpak vormt de kern van de strategie, maar daarnaast worden ook locatiegerichte elementen in deze strategie geïncorporeerd. Dit hoofdstuk geeft een meer uitgebreide beschrijving van de strategie.
De kern van de strategie HVvG is een platform waar verhalen over de cultuur(historie) van Groningen op thematische wijze worden opgetekend, verzameld en gepresenteerd aan de consument. Het concept is thematisch met een journalistieke benadering. De thema’s hebben in hun aard en uitwerking ook een locatiegebonden component. Thema’s worden voor een beperkte tijdsduur (ca. vier maanden) online én offline uitgewerkt en gepresenteerd. Na de vier maanden worden de thema’s blijvend uitgedragen, gebruikmakend van de (semi)permanente instrumenten (zie hieronder). De volgende instrumenten worden gebruikt om invulling aan de thema’s te geven: 1. (Semi-)permanente instrumenten • digitale media (website, mobiele website, app, online magazine) • publicaties (boeken, catalogi, dvd’s) • content op locatie (in print én digitaal, zoals routes en QR-codes)
la group
2. Tijdelijke instrumenten • tentoonstellingen • lezingen/rondleidingen • tv- en radio-uitzendingen* • krantenartikelen • social media • podiumkunsten, etc. De instrumenten worden bepaald op basis van het thema en de beschikbare financiële middelen. In alle gevallen spelen de website en de bijbehorende social media een centrale rol. De website is een bindend element. Deze brengt het thema, de inhoud, consumenten, instellingen en actualiteit bij elkaar. Bovengenoemde instrumenten worden gefinancierd door meerdere partners. De toevoeging van offline-componenten zorgt – meer dan nu het geval is – voor extra attentiewaarde voor HVvG en zal nieuwe bezoekers aantrekken. Wij zetten hier te meer op in, omdat een substantieel deel van de doelgroep van (latent) in erfgoed geïnteresseerden eerder gebruik maakt van nietdigitale uitingen dan van digitale uitingen. De locatiegerichte component van de thema’s komt tot uiting door middel van routes, tentoonstellingen en rondleidingen op locatie en door het door middel van tags verbinden van de content aan een of meer locaties. Het thema blijft echter leidend. De informatie is via smartphone on the spot te verkrijgen.
* Deze kunnen ook (semi-)permanent zijn via videokanalen zoals YouTube en Vimeo. 17
Uitwerking strategie Jaarlijks worden drie thema’s geselecteerd en uitgevoerd. Door drie thema’s per jaar te presenteren, wordt de website stapsgewijs geladen met inhoud.
De kern van de content bestaat uit verhalen over het verre en recente verleden van Groningen. Dit zijn deels geschiedkundige verhalen op een abstracter niveau. Daarnaast vormen ook anekdotische verhalen onderdeel van de content. Deze verhalen zijn deels gebaseerd op oral history, het vertellen van de verhalen van Groningen die binnen de gekozen thema’s passen. De verhalen van personen, families en gemeenschappen worden met foto’s, video’s en in interviews voor de toekomst vastgelegd. Verder worden objecten en de bijbehorende verhalen passend bij een thema digitaal vastgelegd en op de website gepresenteerd. Maar ook de kunsten, waar gerelateerd aan een thema, worden gepresenteerd.
Aletta Jacobs
la group
Doelstelling strategie De doelstelling van de strategie is, conform de beschrijving van het scenario, als volgt: het vergroten van de kennis van de cultuur(historie) van Groningen, nu en in het verleden, onder de inwoners van Groningen. Hiermee worden de betrokkenheid en het zelfbewustzijn van de inwoners vergroot.
Doelstellingen Cultuurnota 2013-2016 De strategie levert een belangrijke bijdrage aan de drie in de provinciale Cultuurnota 2013-2016 vastgestelde doelstellingen: 1. Stimuleren van actieve participatie van de inwoners van de provincie aan cultuur. 2. Stimuleren van (integrale) presentaties en instandhouding van (delen van) de Collectie Groningen. 3. Versterken van de economie, de PR, de marketing en het vestigingsklimaat door het ondersteunen van de kunsten.
Doelgroepen – voor wie? De strategie is gericht op de volgende doelgroepen: Primair • De inwoners van Groningen, waarvan: ‐ de medium en light users van kunst, cultuur en erfgoed, ‐ en niet de heavy users; zij kennen de wegen naar de informatiebronnen. • De in Groningen geïnteresseerden. Secundair • Toeristen via Marketing Groningen. Deelnemende instellingen – met wie? Het scenario is gebaseerd op een coalition of the willing. Geïnteresseerde en betrokken instellingen participeren hierin. Het wordt niet van bovenaf opgelegd. Uiteindelijk moet de thematische aanpak een aantrekkelijk en interessant genoeg resultaat opleveren zodat de instellingen graag willen meedoen. Niet geheel vrijblijvend Echter, in de subsidievoorwaarden van de provinciale cultuurnota 2013-2016 staat opgenomen dat de instellingen die subsidie ontvangen ook een verplichting hebben: een bijdrage te leveren aan HVvG, indien relevant. Het meewerken aan HVvG is dus niet geheel vrijblijvend.
18
Uitwerking strategie Kunst-, cultuur- en erfgoedinstellingen – what’s in it for them? Waarom zou het voor instellingen aantrekkelijk zijn om een bijdrage te leveren aan HVvG? • Een extra podium: instellingen krijgen met de online- en deels ook de offline-activiteiten van HVvG een extra podium waar ze hun kennis, verhalen, (een selectie van) collectiestukken en activiteiten onder de aandacht kunnen brengen van de consument, ook on the spot. • Laten zien van nieuwe én bestaande content: met templates zal het voor de instellingen makkelijker worden themarelevante content toe te voegen. Er komt een template voor nieuwe content én een template voor links naar reeds bestaande inhoud op de website van de instellingen. • Meer context voor eigen verhalen en ‘collectiestukken’: door de journalistieke aanpak en het creëren van meer samenhang tussen de geleverde content ontstaat een interessante context en daardoor meer relevantie voor de eigen verhalen en collectiestukken. • Digitalisering van themarelevante collectiestukken: HVvG is weliswaar geen digitaliseringsproject, maar objecten kunnen als onderdeel van een thema gedigitaliseerd worden (volgens RCE
la group
•
•
•
•
standaarden). Daardoor kan het een bijdrage leveren aan de digitalisering van een deel van de collectie (van een instelling). Dit geldt met name voor de kleinere instellingen. Kans op meer thematische en projectmatige samenwerking met andere instellingen uit de kunst- en erfgoedsector: door een thematische aanpak kan de samenwerking met andere instellingen interessanter en aantrekkelijker worden: instellingen kunnen elkaar inhoudelijk versterken en/of vernieuwende resultaten ontwikkelen. Betere marketing: door samen te werken met de (social) media en door aandacht te besteden aan een thema, worden de instellingen onder de aandacht gebracht van een groter publiek. Kans op meer digitale en fysieke bezoekers: door de hiervoor genoemde punten zijn de instellingen, hun verhalen, (een selectie van) collectiestukken en activiteiten beter zichtbaar voor de consument. Dit verhoogt de kans op bezoekers, digitaal en fysiek. Kans op financiering van themarelevante activiteiten: instellingen kunnen in principe (een deel van) het Activiteitenbudget aanspreken voor financiering van activiteiten die binnen een thema vallen
en die voldoen aan de criteria van het Activiteitenbudget. Marketing Groningen – what’s in it for them? Aangezien het doel van de [digitale] infrastructuur HVvG is om iets toe te voegen en niet om bestaande diensten van anderen over te doen, wordt het bereiken van de secundaire doelgroep – de toeristen – overgelaten aan Marketing Groningen. Wat hebben zij dan aan HVvG? • Krenten uit de pap: Marketing Groningen heeft jarenlange ervaring in het benaderen van hun doelgroep(en) en zal wat betreft het gebruik van de inhoud van HVvG zijn eigen keuzes daarin maken. Dat betekent dat Marketing Groningen themagerelateerd informatie kan gebruiken, afgestemd op de interesses van hun doelgroep(en). • Doorverwijzen naar HVvG: indien een thema interessant is voor de toeristische marketing, dan kan Marketing Groningen zijn klandizie doorverwijzen naar de website, maar ook naar offline-activiteiten van HVvG. • Samenwerking m.b.t. routes: wat betreft het ontwikkelen van routes is een samenwerking en afstemming tussen de organisatie van HVvG en Marketing Groningen voor de hand liggend en nodig. 19
Uitwerking strategie • Ook contentleverancier: Marketing Groningen kan mogelijk ook interessante content leveren/beschikbaar stellen van producten en/of activiteiten die ze ontwikkelt.
Themagerichte aanpak Thema’s – hoeveel per jaar? We schreven het reeds bij de uitgangspunten: bij het selecteren van een thema staan de wensen en behoeften van het publiek, de consument centraal. Het proces is hier dan ook op toegespitst. Ieder jaar zullen er drie thema’s gekozen worden. Ieder thema zal in principe vier maanden in de aandacht staan. Het aantal van drie lijkt het juiste aantal thema’s te zijn om voldoende afwisseling te creëren en tegelijkertijd voldoende ‘body’ te geven aan en media-aandacht te creëren voor een thema. Een groter aantal thema’s zou bovendien het beschikbare budget over een te groot aantal onderwerpen spreiden.
Thema’s – hoe bepaald? Twee van de drie te kiezen thema´s worden via een openbare consultatieronde gekozen. Bij deze consultatieronde worden zowel de erfgoed- en kunstinstellingen als het publiek betrokken. Daarnaast zal de organisatie van HVvG ook zelf ieder jaar één thema kiezen. Onder meer om te waarborgen dat de thema’s inhoudelijk en/of geografisch goed gespreid zijn.
la group
De keuze van de thema’s via consultatie vindt als volgt plaats: 1. Bepalen van de longlist voor potentiële thema’s in overleg met de erfgoed- en kunstsector door de organisatie van HVvG. De instellingen kunnen – onder meer op basis van hun eigen planning – thema’s aandragen. 2. De organisatie legt de longlist van thema’s daarna voor aan de instellingen. Zij kunnen vervolgens stemmen (iedere organisatie – groot of klein – krijgt één stem) welke thema’s een plek krijgen op de shortlist. 3. De shortlist wordt vervolgens aan het publiek voorgelegd via onder andere de sociale en traditionele media. Zij maken de uiteindelijke keuze voor de thema’s door hun stem uit te brengen.* 4. Het publiek wordt ook uitgenodigd om thema’s aan de shortlist toe te voegen. Dit is dan input voor de thema’s die de HVvG-organisatie zelf jaarlijks kiest. Het is niet mogelijk om op voorhand te zeggen welke thema’s de consument zal kiezen. Wel verwachten wij dat met deze werkwijze de keuze eerder valt op meer prikkelende thema’s. Voorbeelden van potentiële thema’s kunt u nalezen in deel 2, onder scenario 1a: Thematische aanpak.
* De stemronde wordt eenmaal per jaar (aan het begin van het jaar) gehouden voor het daaropvolgende jaar.
20
Uitwerking strategie Thema’s – publieksconsultatie De publieksconsultatie leidt tot extra mediaaandacht en tot het verder vergroten van de naamsbekendheid van HVvG onder het publiek. Het publiek wordt met een poll dan wel met een prijsvraag bereikt via de eigen site van HVvG en de daaraan verbonden social media-kanalen(zoals Facebook en Twitter), maar vooral ook via traditionele media zoals kranten, tijdschriften, radio en tv. De peiling kan ook onder de aandacht gebracht worden tijdens evenementen, zoals de Dag en de Nacht van de Groninger Geschiedenis, de Open Monumentendagen, etc. Omdat het niet voor de volle 100% zeker is of deze wijze van werken aanslaat bij het publiek, wordt deze vorm van ‘crowdsourcing’ eerst een aantal maal als pilot uitgevoerd. Mocht dit niet aanslaan, dan kan de keuze voor de thema´s ook op een andere manier tot stand komen. Hoe kom je op korte termijn tot thema’s? Voor 2013 en mogelijk ook de eerste helft van 2014 zal geïnventariseerd worden wat er in het erfgoedveld al aan thema’s staat op de agenda. Deze thema’s kunnen dan ondergebracht worden onder HVvG. Dit omdat het nu te kort dag is om – zeker voor 2013 – van de partijen te verlangen dat zij nog partici-
la group
peren in de ontwikkeling van thema’s. Voor 2013 zal er in verband met de korte doorlooptijd met één thema (bij wijze van pilot) gewerkt worden.
of ze willen participeren in het thema. Via aandacht op de website en andere media worden ook andere partijen mogelijkerwijs geïnteresseerd in de geplande thema’s.
Programmering thema’s – rollen en werkverdeling De organisatie van HVvG heeft een regie- en redactiefunctie en is niet een projectbureau. Het daadwerkelijk uitwerken en uitvoeren van de activiteiten vallend onder de thema’s, is voor rekening van de organisaties die zich aan de thema’s willen verbinden. De HVvGorganisatie is verantwoordelijk voor het opzoeken en optekenen van verhalen en het vaststellen van objecten, omschrijvingen et cetera, voor de redactie en het plaatsen van deze content op de diverse kanalen van HVvG.
De organisatie van HVvG kan aan de potentiële partnerorganisaties ideeën/ aanknopingspunten voor thema-gerelateerde exposities, voorstellingen e.d. aandragen en hen wijzen op mogelijkheden voor de financiering ervan (zonder zelf te financieren).
Nadat voor een thema is gekozen, is het aan de organisatie van HVvG om de structuur en het kader van het thema verder uit te werken. Vervolgens is het ook aan hen om met het thema ‘de boer op te gaan’ en instellingen met elkaar te verbinden en te stimuleren om in de thema´s te participeren. De keuze voor het thema wordt breed bekend gemaakt onder erfgoed-, kunst- en commerciële organisaties en de HVvG-organisatie kan doelgericht partijen benaderen met de vraag
Organisaties, zoals erfgoedinstellingen, maar ook kunstinstellingen, zoals theatergroepen, beeldende kunstinstellingen, dans- en muziekgezelschappen e.d., kunnen (gezamenlijk) thema’s uitwerken met (voorstellen voor) evenementen, lezingenreeksen, exposities, theatervoorstellingen op locatie rondom het thema. Ook de media en commerciële organisaties worden gestimuleerd om projecten te initiëren c.q. erin te participeren. Voor de financiering van de activiteiten kunnen onder meer aanvragen gedaan worden bij het Activiteitenbudget van de provincie. Toekenning van deze gelden gebeurt los van HVvG op basis van de door de provincie opgestelde criteria. Ook de publieke en private (cultuur)fondsen komen hiervoor in aanmerking. 21
Uitwerking strategie Kleinschalige activiteiten, zoals urban interventions (bijvoorbeeld projecties op straat of flash mobs) gericht op de zichtbaarheid van een thema, kunnen eventueel wel voor rekening van de HVvG-organisatie komen. Een van de andere kerntaken van de organisatie van HVvG is de journalistieke aanpak en optekening van de verhalen rondom het thema (introductie thema, bijzondere facetten, verleden – heden, oral history, etc.). De organisatie haalt hiertoe ook proactief verhalen op bij instellingen, bedrijven en inwoners. De volgende paragraaf gaat hier dieper op in.
Content Wie zorgt voor de content? Zonder interessante verhalen is er geen Verhaal van Groningen. De content is als vanzelfsprekend een essentieel onderdeel van de strategie. De volgende typen organisaties/ personen zorgen voor de content: • De organisatie van HVvG (met daarbij een belangrijke rol voor de voor hen werkzame regiocorrespondenten - zie beheerorganisatie, pagina’s 34 en 35); • De instellingen die zich verbonden voelen met (de thema’s van) HVvG en hieraan een bijdrage willen leveren;
la group
• De consumenten die zich verbonden voelen met (de thema’s van) HVvG en er een bijdrage aan willen leveren. Om voor de lezer inzichtelijk te maken van welk type organisatie/persoon het verhaal afkomstig is, zal met symbolen aangegeven worden van welke bron (redactie, instelling, consument) het verhaal afkomstig is. Dit maakt het voor de lezer gemakkelijker om de kwaliteit/ betrouwbaarheid van de verhalen in te schatten. De basisgedachte is dat de content gelaagd aangeboden wordt, waarbij de bezoeker in eerste instantie kennis maakt met de redactioneel opgetekende verhalen van de organisatie van HVvG, gevolgd door de instellingen en ten slotte met de verhalen van de particulieren. Leidend principe is echter dat de keuze om bepaalde verhalen prominenter en andere minder prominent op de site/in de app/in het online magazine etc. te vermelden, een redactionele keuze is, en dat deze door de organisatie van HVvG gemaakt wordt op basis van de kwaliteit en relevantie van het verhaal/de verhalen in kwestie.
verhalen rondom de gekozen thema´s. Dit doet de organisatie door de verhalen te halen/optekenen bij relevante personen en instellingen. De verhalen kunnen een introductie op het thema bieden, kunnen bijzondere facetten uitlichten, verleden en heden verbinden, bestaan uit verhalen van bijzondere en ‘gewone’ personen, objecten en gebeurtenissen. Bronnen hiervoor zijn bestaande documenten, eerdere exposities, oral history, de kennis en het netwerk van de partnerinstellingen, te organiseren roadshows waarbij bewoners van een streek hun persoonlijke verhalen kunnen vertellen en laten optekenen, etc. De organisatie van HVvG is samen met daartoe aan te wijzen regiocorrespondenten verantwoordelijk voor het optekenen van de verhalen (zie ook hoofdstuk Beheerorganisatie). Bijdragen instellingen Ook instellingen (evenals consumenten) worden uitgenodigd om content aan te leveren. Dit kunnen bijvoorbeeld musea, archieven, kerken, erfgoedkringen, bibliotheken, kunstinstellingen, etc. zijn.
Hoe komt de content tot stand? De organisatie van HVvG zorgt voor de journalistieke aanpak en optekening van de 22
Uitwerking strategie De instellingen worden door medewerkers van de HVvG-organisatie gestimuleerd om content aan te leveren die past bij het huidige thema of de toekomstige thema’s. Daarnaast is het in het eigen belang van de instellingen om content aan te leveren, want zodoende kan men meeliften op de marketing van c.q. aandacht voor HVvG. Het aanleveren van content dient te worden gedaan in een vastomlijnde template. Deze template ‘dwingt’ de schrijver ertoe om het verhaal visueel, (relatief) beknopt en gestructureerd aan te bieden. Zo ontstaat een herkenbaar en aantrekkelijk format voor de content op de site. De instellingen krijgen als partner en contentleverancier een eigen profiel. In/via dit profiel kan beknopte publieksinformatie over de instelling verkregen worden. Meer informatie kan verkregen worden via een link naar de site van de instelling in kwestie. Het profiel wordt bij ieder aan de instelling gerelateerd/door hen toegevoegd verhaal getoond.
niet aan op de structuur van de nieuwe template. Om de vertaalslag te maken naar een kwalitatief goede en uniforme kwaliteit kunnen de volgende stappen ondernomen worden: • De contentleveranciers kunnen uitgenodigd worden om hun verhalen over te zetten naar de nieuwe template; • Eventueel kunnen de kwalitatief goede verhalen al op voorhand door de HVvGorganisatie zelf worden omgezet; • De niet of weinig aansprekende verhalen (die al dan niet omgezet zijn) kunnen op minder zichtbare plekken in de contentstructuur worden geplaatst. • Daarnaast zal er een geautomatiseerde vertaalslag gemaakt moeten worden waarmee de content op locatie getagd wordt.
• Indien mogelijk worden de verhalen ook ingedeeld bij de nieuw te kiezen thema’s (zonder daarbij geforceerde verbanden te leggen).
Stapsgewijs uitbouwen van de content De per thema verkregen content blijft behouden en zichtbaar via de digitale mediakanalen. Ieder nieuw thema vormt een uitbreiding van de bestaande collectie thema’s. Zo wordt de content stapsgewijs en op coherente wijze uitgebouwd. Niet alleen de content op de digitale kanalen blijft zichtbaar. Ook routes, boeken, exposities e.d. kunnen behouden blijven.
Wat gebeurt er met de huidige content? Er zijn reeds vele verhalen op de huidige website beschikbaar. De kwaliteit van deze verhalen is echter wisselend en sluit veelal
la group
23
Uitwerking strategie User generated content – verhalen
Hoewel redactioneel opgetekende – en in samenwerking met de stakeholders verkregen – content de kern vormt van de beschikbare verhalen, zal ook aan consumenten de gelegenheid worden geboden om zelf content toe te voegen. Het verkrijgen van content door hen vormt echter geen speerpunt voor het (communicatie)beleid.
Aan consumenten wordt deze mogelijkheid geboden omdat op deze wijze ook de selecte groep die zelf content wil toevoegen verbonden wordt/blijft aan HVvG. Ook zorgt dit ervoor dat de hoeveelheid content voldoende massa krijgt en dat bezoekers eerder informatie over hun eigen historie/leefwereld te zien krijgen. Naar verwachting zal de hoeveelheid door consumenten toegevoegde verhalen beperkt zijn.
la group
Essentiële voorwaarde die aan het toelaten van deze content is verbonden, is dat de consument zijn verhalen alleen in een vastomlijnde template kan delen. Deze template moet de verhalen gestructureerd, visueel aantrekkelijk en (relatief) beknopt houden. User generated content – reageren/berichten Om de mate van interactiviteit te vergroten en het zelfcorrigerende vermogen van de ‘erfgoed-community’ te benutten, zal het voor bezoekers van met name de site ook mogelijk zijn om reacties/vragen/opmerkingen te plaatsen bij de verhalen. Zowel de verhalen als de berichten zullen direct, zonder redactionele goedkeuring, geplaatst worden. Wel kunnen bezoekers via een ingebouwde functionaliteit aangeven dat toegevoegde content (zowel verhalen als reacties/berichten) ongepast is, indien hiertoe aanleiding is. Dit zorgt ervoor dat de organisatie van HVvG zich kan blijven concentreren op haar kerntaken. Gebruikers betrekken Consumenten die actief content toevoegen zullen op gemakkelijke wijze een eigen account kunnen aanmaken (Mijn Verhalen).
Mede onder dit account zullen zij bedankt worden voor de input. Het account kan de gebruiker ook stimuleren om nog meer content aan te leveren.
Op termijn – pas indien er sprake is van voldoende bezoeken – kan er gedacht worden aan een rating-systeem waarmee bezoekers verhalen kunnen kwalificeren (bijvoorbeeld interessant, nuttig, etc.). Los daarvan zal al gewerkt worden met een editors choice-optie, waarmee de redactie de bezoeker op weg helpt naar de mooiste/best geschikte verhalen . Contentstructuur – gelaagd en vanuit het perspectief van de consument De content op de site zal gelaagd aangeboden worden. Dat wil zeggen dat de consument niet in één keer met alle verhalen wordt geconfronteerd, maar zich indien hij/zij dit wenst, verder kan verdiepen in een bepaald thema. Door te werken met de reeds bestaande verhalenkaart, een goed geoutilleerde zoekstructuur, goede metadatering en door de redactie toegevoegde items zoals het verhaal van de week en/of de top 10 beste verhalen (overall en per thema), kan de consument wegwijs gemaakt worden in de beschikbare informatie. 24
Uitwerking strategie In het Programma van Eisen komen wij op deze en andere verwante aspecten verder terug.
Agendafunctie Een agendafunctie is tevens verweven in de content van HVvG. Deze agenda presenteert de offline-activiteiten van de organisatie dan wel de partners of andere betrokkenen op aantrekkelijk vormgegeven wijze. HVvG streeft er niet naar om een soortgelijke functie zoals die van het Groninger Uitburo over te nemen (dit is daarnaast veel te arbeidsintensief). De agenda van HVvG zal daarom alleen de thema-gerelateerde activiteiten op een coherente en wervende wijze bekend maken.
Gelaagdheid van verhalenstructuur gezien vanuit de bron.
Delen/ontsluiten van de content Voor het delen/ontsluiten van de digitale content zal – evenals nu reeds het geval is – ook de functionaliteit ingebouwd worden om verhalen en agenda-items te delen via social media zoals Facebook, Hyves en Twitter. Filmopnames kunnen ook gedeeld en aangeboden worden via het YouTube kanaal van HVvG en afbeeldingen via bijvoorbeeld Flickr.
Om ook een push van digitale berichten en agenda-items te waarborgen, wordt gewerkt met een periodieke nieuwsbrief en een online magazine per thema.
In het communicatieplan en in het programma van eisen gaan wij ook op deze aspecten nader in. Traditionele media Daarnaast zal ook de samenwerking gezocht worden met de traditionele media. Doel van deze samenwerking is tweeledig. Enerzijds wordt er met krantenartikelen, radio- en tv-items van bijvoorbeeld RTV Noord en het Dagblad van het Noorden free publicity gecreëerd voor de verhalen van en activiteiten rondom HVvG.
Anderzijds kan er samengewerkt worden met de traditionele media om als onderdeel van de uitwerking van de thema’s content te creëren. Denk hierbij aan (korte) televisieuitzendingen naar voorbeeld van de Pronkjewailtjes die RTV Noord en Het Groninger Landschap samen maakten.
Gelaagdheid van verhalenstructuur gezien vanuit de diepgang.
la group
25
Uitwerking strategie Locatiegerichte component We gaven het reeds eerder aan: de locatiegebonden component van de thema’s komt tot uiting door middel van bijvoorbeeld routes, tentoonstellingen en rondleidingen op locatie, maar ook door middel van content aangeboden via digitale middelen. Ontsluiting content op locatie De consument staat juist open voor historische verhalen tijdens een bezoek aan een historische locatie. Deels wordt deze informatie al verzorgd door partnerinstellingen, zoals de diverse musea. Maar op veel relevante plekken ontbreekt het nog aan historische duiding/verhalen en kan de content van HVvG een extra belevingslaag en de historische context toevoegen. Om hierin te voorzien worden locatiegebonden (smartphone) applicaties ontwikkeld. In het programma van eisen gaan we verder in op dit onderwerp.
naar het verhaal in kwestie op de mobiele site van HVvG gebeurt met een fraai vormgegeven QR-code of marker. Op deze wijze wordt ook de traffic naar de site van HVvG verder vergroot. Een voorbeeld van een soortgelijke toepassing zijn de Amsterdamse Witjes die, in opdracht van het Amsterdam Toerisme & Congres Bureau (ATCB), door edenspiekermann zijn ontworpen voor 140 plekken buiten het centrum van Amsterdam. De afbeelding hiernaast geeft een van deze Witjes weer. Ook op een dergelijke functionaliteit komen wij verder terug in het programma van eisen.
De aandacht van de consument wordt verkregen door op geselecteerde locaties (per thema verder uit te breiden) een herkenbaar beeldmerk/symbool voor HVvG te plaatsen. De consument kan hier met korte teksten het lokale ‘verhaal van Groningen’ lezen en een meer uitgebreide, geïllustreerde versie inzien op zijn eigen smartphone. Het doorlinken
la group
26
Drie use cases ter verduidelijking
Use case is een term die wordt gebruikt in het veld van software engineering en het beschrijft "wie" met het betreffende systeem "wat" kan doen. In dit hoofdstuk worden drie use cases weergegeven. Hiermee willen we illustreren hoe de strategie mogelijkerwijs zou kunnen werken. Het zijn fictieve use cases, gebaseerd op het thema Industrieel Erfgoed in Groningen. De use cases zijn geschreven bezien vanuit het gezichtspunt van 1) de HVvG-organisatie, 2) een kunstinstelling in Groningen en 3) een inwoner van Groningen.
Social sofa Oldambt
la group
27
Use case: industrieel erfgoed - organisatie In 2014 is een van de thema's Industrieel Erfgoed in Groningen. Tijdens een brainstormsessie zet de organisatie van HVvG dit thema in de steigers – zij schetsen de eerste mogelijke contouren. Hoofdredacteur Sybren heeft tijdens z’n kennismakingsronde in provincie en stad Groningen al veel inspiratie opgedaan voor dit thema en heeft op een grote kaart van de provincie Groningen met prikkertjes aangeduid van welke industrieel erfgoedprojecten hij heeft gehoord. Groene prikkertjes voor locaties met activiteiten in 2014 en rode prikkertjes voor bijzondere locaties waar niet per se een activiteit aan verbonden is. De overige leden van de organisatie plaatsen hun prikkertjes op de kaart.
Industrialisatie is een onderwerp dat in de 19e en 20e eeuw een grote impact heeft gehad op Groningen. Het is dan ook een voor de hand liggend idee om een historicus van de Rijksuniversiteit Groningen uit te nodigen voor een overkoepelende beschouwing over dit thema op de website. Marketingmanager Hilde valt meteen in. “Laten we met die historicus een kick-off
la group
voor dit thema organiseren op een markante locatie”, is haar suggestie. Men denkt aan de voormalige Turfcentrale in Veendam als locatie, een goed voorbeeld van hergebruikt industrieel erfgoed en hiermee een icoon voor het thema. Contact opnemen met RuG staat op de to do lijst. Veel Groningers en in ieder geval hun ouders en grootouders hebben bijzondere verhalen rondom het industriële verleden van Groningen. Frans, de webmaster/social media officer wordt gevraagd om een plan te maken voor een oproep via Facebook en Twitter voor verhalen of contacten die de regiocorrespondenten kunnen inzetten om verhalen op te tekenen. Van industrieel erfgoed is nog veel terug te vinden in de stad en provincie Groningen. Het is daarmee een erg fotogeniek thema, vindt Hilde. Is het een idee om een fotowedstrijd, een voor amateurs en een voor professionele fotografen, uit te schrijven rondom industrieel erfgoed? De top twintig aan mooiste foto's kan dan worden tentoongesteld in een tijdelijke buitenruimte in de oude steenfabriek van Appingedam. Dat is meteen weer een mooie promotie van het thema Industrieel Erfgoed.
Ook kunnen de foto’s worden gebruikt bij de verhalen over industrieel erfgoed op de website van HVvG. Wie gaan dit thema concreet invullen? Sybren, Hilde en Frans stellen voor een begin te maken met de regiocorrespondenten en een vertegenwoordiger van de RuG. Hilde oppert om de Stichting Industrieel Erfgoed Noord Nederland mee te laten denken. Frans herinnert zich de expositie Beeldsporen van fotografencollectief LuciX waarin gezocht werd naar de sporen van industrieel erfgoed in stad en provincie Groningen. Hij biedt aan om contact te zoeken met LuciX. Hij verwacht dat zij hierin geïnteresseerd zullen zijn. En zo is, een jaar voor het begin van het thema, al een eerste start gemaakt. Het is maar een begin.
Turfcentrale Veendam © prachtigveendam.nl
28
Use case: industrieel erfgoed - een instelling De organisatie van HVvG maakt begin 2013 via hun Facebook-pagina bekend dat een van hun thema’s voor 2014 ‘Industrieel erfgoed in Groningen’ is. Het gaat om de geschiedenis van industrieel erfgoed, om de herbestemming ervan en om het huidige gebruik. Dit wordt opgemerkt door CBK Groningen die intern onderling overleggen of dit voor hen misschien een interessant thema is. Biedt dit het CBK niet een kans om een brede groep van de bevolking met kunst in contact te brengen? Zij stellen een eerste plan op – op hoofdlijnen. Het idee is om een tentoonstelling te organiseren in het Klontjesgebouw van de Suikerfabriek in Groningen. De lege ruimte met de zeer vele kolommen is een spannende omgeving voor een kunsttentoon-
la group
stelling. Zij hebben vele ideeën over de mogelijke invulling van de tentoonstelling, zoals 1) een fototentoonstelling van oude industriële gebouwen in Groningen, 2) videoinstallaties, 3) (vintage) fotografie of 4) lichtkunst. Alvorens een keuze te maken brengen ze een bezoek aan de HVvG-organisatie om bij hen te peilen hoe het idee valt en waaraan zij behoefte hebben. HVvG is enthousiast en ziet mogelijkheden in hun voorstel, dat het CBK vervolgens verder uitwerkt. Gezien de bijzondere architectuur wordt er uiteindelijk een keuze gemaakt voor een combinatie van video-installaties en lichtkunst waarmee het verleden en het heden met elkaar worden verbonden en waarmee de ruimte overdag en ‘s nachts een bijzondere invulling krijgt.
CBK maakt contact met een aantal licht- en installatiekunstenaars in Groningen, maar ook met een aantal organisatoren van lichtevenementen in Nederland, waaronder GLOW in Eindhoven en de Kijkduin Biënnale met wie zij een samenwerking aangaan. Er wordt een gedetailleerd plan opgesteld en additionele financiering bij de gemeente, de provincie, twee (cultuur)fondsen en een sponsor aangevraagd. Een aantal positieve reacties zorgt ervoor dat ze net voldoende geld hebben om hun plan te realiseren. Nu zijn ze druk bezig met de realisatie! De tentoonstelling is gepland in de periode in 2014 wanneer het thema centraal staat. Er wordt ook een randprogramma opgesteld met onder andere lezingen, workshops en nachttochten. Deze activiteiten en achtergrondverhalen over de Suikerfabriek zullen uitgebreid aandacht krijgen op de HVvGwebsite en via social media. Verder worden QR-codes met verhalen over de geschiedenis van de Suikerfabriek in de ruimte geplaatst. Daarnaast volgen Oog radio en tv een aantal kunstenaars in hun creatieve proces in de aanloop naar de tentoonstelling. Ook Marketing Groningen is van plan om aandacht aan de tentoonstelling te besteden.
29
Use case: industrieel erfgoed - een inwoner Mevrouw Mollema (45) leest regelmatig het Dagblad van het Noorden. Op een dag ziet ze daarin een aankondiging voor het thema ‘industrieel erfgoed in de provincie Groningen’ dat in 2014 in de schijnwerpers zal staan. Er wordt een oproep gedaan om – voor wie die heeft – met bijzondere herinneringen te komen, zoals oude foto’s, persoonlijke verhalen of bijzondere voorwerpen over oude industriële gebouwen in de provincie Groningen.
Haar vader reageert enthousiast. Maar nog leuker lijkt het hem om samen met oud collega’s herinneringen op te halen. Een reünieavond bij hem in het bejaardenhuis is zo geregeld. Daarna neemt hij contact op met de organisatie van HVvG en vraagt of ze ook willen aanschuiven bij de reünie met zijn GADO-collega’s. En Qbuzz* heeft aangeboden om de oud-collega’s gratis met een bus op te halen en naar het bejaardentehuis te rijden.
Ze herinnert zich dat toen ze jong was haar vader wel eens vertelde over zijn werk als buschauffeur bij de GADO* en hoe hij aan het einde van de dag zijn bus naar de busremise in Bad Nieuweschans moest rijden, “een heel mooi gebouw”, zoals hij vaak beweerde. Een keer was ze mee geweest en ze ziet nog steeds de hoge loodsen voor zich die in een halfrond aan elkaar gerijd stonden. Haar vader had haar toen verteld dat er vroeger locomotieven geparkeerd en gerepareerd werden.
De hoofdredacteur van HVvG organiseert een camera- en geluidsman en nodigt ook de regiocorrespondent uit en met z’n drieën reizen ze af naar de reünie-avond. Ze ontmoeten zes oudere heren die na een paar borreltjes helemaal opgaan in hun herinneringen als chauffeurs en reparateurs van de GADO-bussen. Een van de mannen heeft ook een oud jubileumboekje van GADO en een persoonlijk fotoalbum meegenomen.
De cameraman filmt uitgebreid de gesprekken en verhalen van de oude heren. Een uur opnames levert uiteindelijk vijf minuten fraaie film op. Ook de regiocorrespondent maakt aantekeningen en neemt foto’s van een aantal afbeeldingen uit het jubileumboekje en het fotoalbum. De organisatie van HVvG rijdt aan het eind van de avond met een schat aan verhalen en afbeeldingen weer terug naar Groningen en de zes heren zijn tevreden met een geslaagde reünie. Een paar maanden later verschijnen twee korte films met de herinneringen op de HVvG-website en op Youtube. Ook wordt een QR-code geplaatst op de busremise in Bad Nieuweschans waarmee ter plekke de films bekeken kunnen worden. Bij de HVvGorganisatie is recentelijk een bericht binnengekomen dat een toneelgezelschap een toneelstuk wil realiseren in de remise waarin de herinneringen verwerkt zijn.
Kort daarna bezoekt mevrouw Mollema haar vader in het bejaardentehuis en neemt ze de krantenknipsel met de oproep mee. Ze vraagt of hij het niet leuk zou vinden om over de tijd als buschauffeur en de bijzondere busremise in Bad Nieuweschans te vertellen. Voormalige kwartronde lokomotievenloods (de Oude Remise) in Nieuweschans © Wutsje
la group
* GADO = Groninger Autobusdienst Onderneming, na diverse fusies opgegaan in Qbuzz.
30
Beheerorganisatie
Aan de hand van de analyse en de diepteinterviews, maar ook op basis van de benchmark, zijn we tot de conclusie gekomen dat het verstandig is om de huidige organisatie van de website van Het Verhaal van Groningen te wijzigen en in 2013 een nieuwe organisatie in te richten. De voornaamste redenen hiervoor zijn: 1. Onduidelijke organisatiestructuur De huidige organisatiestructuur is onduidelijk. Het is met name niet helder wie verantwoordelijk is voor de aansturing van de website en wie de eigenaar/ eigenaren is/zijn van het traject. Ook het feit dat de gedeputeerde voorzitter is van de stuurgroep voor de huidige website – wat betekent dat het traject sterk onderhevig is aan politieke invloed c.q. druk – zorgt voor onduidelijkheid van de organisatiestructuur. 2. Het gevolg van dubbele petten De stuurgroep en de projectorganisatie hebben allemaal dubbele petten op, waardoor de aansturing complex en soms onduidelijk is. De stuurgroep bestaat grotendeels uit deelnemers die ook verantwoordelijk zijn voor het aanleveren van content voor de website en uit financiers. De projectorganisatie is in handen van Groninger Forum, dat
la group
ook een speler is in het erfgoedveld. De aansturing en de communicatielijnen zijn hierdoor onduidelijk. 3. Financiering door derden Het ontbreken van een onafhankelijke rechtspersoon, specifiek voor de huidige website, maakt het moeilijk om andere financiers (zoals (cultuur)fondsen en sponsoren) te kunnen aanspreken, waardoor de inkomsten van derden laag zijn. 4. Weinig draagvlak voor huidige organisatiestructuur Een groot deel van de geënquêteerde stakeholders en betrokkenen zijn van mening dat de huidige organisatiestructuur niet goed functioneert. 5. Tegenvallend resultaat Uit de online enquête onder de stakeholders blijkt dat men niet tevreden is over de resultaten van de website, en de Google Analytics analyse laat tegenvallende resultaten zien.
31
Beheerorganisatie Voorstel voor een nieuwe beheerorganisatie Op basis van onze analyse van de huidige structuur, de diepte-interviews met betrokkenen uit het veld en de benchmark stellen we de volgende beheerorganisatie voor. Hieronder worden de bepalende uitgangspunten voor de nieuwe organisatie weergegeven : 1. Organisatorisch op afstand van de provincie Wij stellen voor om de organisatie op afstand van de provincie te zetten, zodat de organisatie vrij kan functioneren binnen de gestelde kaders van de subsidieverplichtingen. Op basis van de subsidiebeschikking kunnen de provincie en de nieuwe organisatie onderlinge afspraken maken die op gezette tijden worden geëvalueerd.
la group
2. Genereer derde geldstromen Door een organisatie op te richten die specifiek verantwoordelijk is voor deze opdracht, ontstaan voor de organisatie kansen om derde geldstromen te realiseren. Te denken valt aan financiering door: • cultuurfondsen met een focus op erfgoed en cultuurparticipatie; • (cultuur)fondsen met een focus op Groningen en de Groninger geschiedenis; • bedrijven die activiteiten willen sponsoren; • gemeenten in de provincie; • overige provinciale subsidies; • Europese subsidies; • crowdfunding; • etc. Hiermee wordt een sterker verdienmodel gerealiseerd en wordt de organisatie in toenemende mate toekomstbestendig gemaakt. De periode 2013-2016 moet gebruikt worden om de nieuwe organisatie financieel onafhankelijker te maken, zodat die vanaf 2017 meer ‘op eigen benen’ kan staan.
3. Creëer een spin in het web De nieuwe organisatie kan beter niet gelieerd worden aan een van de spelers in het erfgoed- c.q. kunstenveld, maar moet een spin in het web zijn die met alle spelers op gelijke basis kan acteren. Hiermee wordt, naar alle waarschijnlijkheid, de gunfactor vanuit het veld vergroot. 4. Zet in op lean & mean De nieuwe organisatie kan omschreven worden als lean & mean. De kernorganisatie is klein en naar gelang menskracht en expertise gewenst is, wordt die op freelance basis ingehuurd. De organisatie bestaat uit een kleine vaste kern en een omvangrijker netwerk van freelancers die op projectbasis werken. Daarnaast kan, omdat de organisatie opnieuw wordt ingericht, vanaf het begin gewerkt worden op basis van ‘het nieuwe werken’. Met andere woorden, in the cloud zonder een vast kantoor, of gebruikmakend van een klein kantoor voor vergaderingen en afspraken, dat ook als flexplek kan functioneren.
32
Beheerorganisatie 5. Zet in op optimale flexibiliteit Omdat er veel verandert in de digitale wereld, het gedrag van de consument sterk aan het wijzigen is en ook de wijze verandert waarop erfgoed en kunst aan de man worden gebracht, is het wenselijk om de organisatie zo flexibel mogelijk te houden, zonder aan kwaliteit in te boeten. Dit betekent dat geen van de werknemers een vaste aanstelling krijgt, maar dat ze worden benoemd voor een periode van maximaal drie jaar. Dit biedt de organisatie de kans om haar functioneren in 2016 te evalueren en, waar nodig, bij te sturen. Dit zorgt ook voor vernieuwing en nieuwe input passend bij de fluïditeit van de digitale wereld.
Hoe ziet de nieuwe organisatie eruit? Het bestuur De organisatie bestaat uit een bestuur gevormd door drie leden: 1. Voorzitter (kennis van kunsten/erfgoed); 2. Penningmeester (financiële expertise); 3. Secretaris (kennis van bestuurlijk Groningen).
Hoe ziet de nieuwe organisatie er uit? De werkorganisatie De werkorganisatie bestaat uit vier personen: 1. Een hoofdredacteur/programmeur; 2. Een manager verantwoordelijk voor marketing, communicatie en PR; 3. Social media officer en webmaster; 4. Een secretaresse/administrateur.
Alle bestuursleden zijn onafhankelijk. Met andere woorden, zij zijn niet gelieerd aan een kunst- of erfgoedinstelling of aan de hoofdfinanciers, waaronder provincie Groningen.
Profielen De hierboven genoemde functies moeten zo veel mogelijk aan de volgende profieleisen voldoen:
Na de eerste periode 2013-2016 kan geëvalueerd worden of het bestuur kan worden omgezet in een Raad van Toezicht, wat mede afhankelijk is van het functioneren van de nieuwe organisatie en haar resultaten.
De bestuursleden worden benoemd voor een periode van drie jaar. Deze periode kan eenmalig worden verlengd met drie jaar. In de eerste twee jaar komt het bestuur zes keer per jaar bij elkaar, waarna de frequentie geëvalueerd kan worden. De bestuursleden ontvangen vacatiegelden voor hun functie, indien gewenst.
la group
Hoofdredacteur/programmeur • ondernemend; • enthousiasmerend; • communicatief sterk – verbindt mensen en instellingen met elkaar; is extravert; • kennis van de inhoud en affiniteit met zowel de kunsten en erfgoeddomeinen als de media; • breed georiënteerd; in staat om diverse thema’s aan te sturen c.q. te programmeren; • stuurt (freelance) redacteuren en regiocorrespondenten aan; • voert de eindredactie over aangeleverde content; • journalistiek sterk en levert ook zelf redactionele bijdragen; • affiniteit met nieuwe media; • kennis van/affiniteit met Groningen.
33
Beheerorganisatie Profielen Manager marketing, communicatie en PR • communicatief sterk – is extravert • onderhoudt goede relaties met het veld (kunst- en erfgoedinstellingen) en de media (traditionele en nieuwe media, in nauw overleg met de social media officer); • creatief en effectief; weet de (digitale) infrastructuur van Het Verhaal van Groningen met beperkte middelen onder de aandacht te brengen van een zo groot mogelijk publiek; • verantwoordelijk voor online magazines*; • journalistiek sterk en levert ook zelf redactionele bijdragen. Social media officer en webmaster • kennis van en affiniteit met social media; • kennis van en affiniteit met nieuwe media; • ervaring met inzet van social media om user generated content te verzamelen; • journalistiek sterk en levert ook zelf redactionele bijdragen; • onderhoudt goede relaties met het veld; • creatief en effectief. Secretaresse/administrateur/receptionist(e) • representatief en gastvrij; • administratief secuur; • geordend/structureel; • kennis van boekhouding en van Content Management Systemen.
la group
Raad van Advies De organisatie krijgt gevraagd en ongevraagd advies van een Raad van Advies die bestaat uit tien personen, namelijk: Vaste leden • voorzitter – dezelfde voorzitter als van het bestuur, om een optimale afstemming te verzekeren; • de directeur van Marketing Groningen; • de directeur van het Museumhuis; • de hoofdredacteur van HVvG (als toehoorder). Wisselleden Vertegenwoordigers uit de provincie van: • een grote erfgoedinstelling; • een middelgrote erfgoedinstelling; • de kleine erfgoedinstelling; • de kunstinstelling, niet zijnde een erfgoedinstelling; • een mediavertegenwoordiger; • een gemeente. De vaste leden hebben een status aparte en worden benoemd voor een periode van drie jaar. Deze periode kan met drie jaar verlengd worden. De wisselleden worden benoemd voor één jaar. De gedachte hierachter is dat ze naar verwachting zich effectiever zullen inzetten gezien de korte duur van hun benoeming.
* zie Programma van Eisen, p. 45
Een uitzondering hierop vormen de leden die in 2013 worden benoemd. Zij worden benoemd voor de periode 2013 en 2014. Daarnaast wordt de Raad door de wisselingen regelmatig vernieuwd. Het aan- en aftreden van de wisselleden moet gefaseerd, volgens een rooster, plaatsvinden. De Raad van Advies vergadert minimaal tweemaal per jaar, of vaker indien nodig. Regiocorrespondenent Naast de werkorganisatie worden er ook vier regiocorrespondenten voor de volgende regio’s benoemd: • Regio Noord – Hoogeland; • Regio Centraal; • Regio Oost – Oost-Groningen; • Regio West – Westerkwartier. De regiocorrespondenten hebben de volgende functies: • onderhouden van contact met lokale kunst- en erfgoedinstellingen en organisaties in hun regio; • betrekken van de instellingen en organisaties in hun regio bij de thema’s; • speuren naar relevante verhalen; • begeleiden van de projectteams wanneer ze actief zijn in hun regio; • schrijven van artikelen over hun regio binnen de gekozen thema’s; 34
Beheerorganisatie De regiocorrespondenten werken parttime of op freelance basis en zij worden benoemd voor een periode van twee jaar, waarna hun benoeming jaarlijks verlengd kan worden. De regiocorrespondenten moeten bij voorkeur woonachtig en/of werkzaam zijn in de regio die zij vertegenwoordigen, moeten een (cultuur)historische achtergrond hebben, moeten generalisten zijn, moeten goed kunnen schrijven en moeten een onafhankelijke positie kunnen innemen. Het functioneren van de regiocorrespondenten moet na twee jaar geëvalueerd worden.
Betrokkenheid van het veld Het veld is een breed begrip. Het betreft kunst- en erfgoedinstellingen, media, de provincie, gemeenten in de provincie, historici, opleidingsinstituten, marketing en promotionele organisaties, etc. Per thema wordt bepaald welke instellingen en organisaties erbij betrokken zijn en wat hun functie(s) zijn. Te denken valt aan: • aanleveren van content c.q. ophalen van content; • programmeren; • marketing en promotie; • ambassadeursfunctie; • meedenken/vormgeven; • et cetera. Tijdelijke teams Naast de werkorganisatie en de regioconsulenten wordt per thema een tijdelijk themateam geformeerd. Het gaat hier om de aanvullende kennis en ervaring die nodig is voor het effectief invullen van een thema. Te denken valt aan historici, filmers, fotografen, schrijvers, etc.
persoon die hiervoor benoemd wordt moet aan de volgende criteria voldoen: • onafhankelijk (staat los van de instellingen en de financiers, is niet een potentiële medewerker/partner voor de nieuwe organisatie, is niet verbonden aan Groninger Forum, etc.); • heeft kennis van en ervaring met dergelijke processen. De benoeming zou voor maximaal drie maanden moeten zijn. De opdrachtverlening zou moeten plaatsvinden op basis van een briefing voor de kwartiermaker. Juridische structuur De meest geschikte rechtsvorm is, naar alle waarschijnlijkheid, een stichting zonder winstoogmerk. Een andere optie is een bv, gezien de recent aangenomen nieuwe wetgeving met betrekking tot bv’s, waardoor het oprichten van een bv soepeler kan verlopen. Hierover moet met een juridischfiscalist overlegd worden.
Tijdelijke kwartiermaker Wij adviseren om een tijdelijke kwartiermaker te benoemen om het proces van de huidige naar de nieuwe situatie te begeleiden. De
la group
35
Programma van eisen aan de digitale infrastructuur
Scope Het programma van eisen op basis waarvan de digitale infrastructuur technisch kan worden ontwikkeld, beslaat de verschillende onderdelen van het platform:
Dit programma van eisen betreft uitsluitend de digitale infrastructuur van het toekomstige Het Verhaal van Groningen.
Customer journey Om alle digitale media goed op elkaar te laten aansluiten, bekijken we het mediagebruik in het kader van de customer journey. We onderscheiden de volgende fasen: • attentie: ik hoor over de thema’s/verhalen; • inspiratie: vertel mij waar dit over gaat; • informatie: daar wil ik meer over weten; • exploratie: ik ga op pad; • creatie: ik wil zelf bijdragen. (NB. Niet iedereen doorloopt alle stappen.) De digitale media sturen deze journey:
Een verklarende woordenlijst voor dit hoofdstuk is te vinden op pagina 54.
Afbeelding bij verhaal op website: suikerfabriek
la group
Hieronder belichten wij deze onderdelen elk apart: • de content (structuur, vormen); • de ‘voorkant’: digitale media (web, mobiel en tablet) die de content aan gebruikers presenteren; • de ´achterkant´: de database waarin de content wordt opgeslagen; • het Content Management Systeem (CMS) dat gebruikt wordt om deze content in te voeren en te beheren; • open data: manieren om de content aan derden ter beschikking te stellen, zoals RSS feeds, widgets en databasekoppelingen via API.
De socialmedialaag ondersteunt alle fasen en betrekt bestaande en nieuwe gebruikers. Hier wijden we een apart hoofdstuk aan. Maar het hart van de customer journey, en de digitale infrastructuur, is de content. 36
Content Redactiestatuut Voor het succes van HVvG is goede en goed gestructureerde content onontbeerlijk. De kwaliteit van content kan gewaarborgd worden door te werken volgens een redactiestatuut. Dit document bevat criteria en toetsingsmogelijkheden voor content die wordt samengesteld door de redactie en door derden. De voorschriften uit het redactiestatuut kunnen dwingend worden verwerkt in het CMS en de templates voor het invoeren van content. Hierin kan voor het aanleveren van content bijvoorbeeld worden bepaald/getoetst dat: • een verhaal een inleiding heeft van maximaal x woorden; • een verhaal een bodytekst heeft (eventueel met een restrictie van het aantal woorden); • bij een verhaal minimaal één afbeelding wordt geplaatst; • alle metadata voor zoekmachineoptimalisatie (SEO) zijn ingevuld. • HVvG zich houdt aan de webrichtlijnen van de overheid.
la group
Tekst De basis van HVvG is content in de vorm van tekst. In het redactiestatuut worden afspraken opgenomen over: • tekstindeling en -lengte; • tone of voice (hoe spreken we de gebruiker aan, formeel/informeel taalgebruik); • taalgebruik aangepast aan het gebruikte middel (een artikel op een website heeft een andere stijl dan een artikel in een online magazine of een infoscherm op een app); • uitgangspunt is Nederlands, artikelen in dialect worden aangevuld met een vertaling. Afbeeldingen Ondersteuning van thema’s en verhalen door beeld is essentieel. Voor het optimale gebruik van beeld worden in het redactiestatuut de volgende afspraken opgenomen: • hoeveel afbeeldingen minimaal/maximaal bij een thema; • beeldinhoud moet relevant zijn bij thema. Wanneer is een afbeelding relevant? • minimale resolutie; • formaat (jpg, png, gif); • korte beschrijving in tekst van de afbeelding (vanwege webrichtlijnen en SEO).
Video HVvG biedt de mogelijkheid om thema’s en verhalen te ondersteunen met videofragmenten. Denk aan korte reportages van locaties of gebeurtenissen. De webrichtlijnen schrijven voor dat videofragmenten altijd beschikbaar zijn op de eigen serveromgeving. Voor marketingdoeleinden kunnen de videofragmenten daarnaast ook op een commercieel videoplatform zoals Youtube worden geplaatst. Voor het optimale gebruik van video worden in het redactiestatuut de volgende afspraken opgenomen: • minimale en maximale omvang van het videofragment; • formaat (MP4, MOV, MPEG); • integrale ondertiteling bij de video (vanwege webrichtlijnen en SEO); • korte beschrijving in tekst van het videofragment (vanwege webrichtlijnen en SEO).
37
Content Audio HVvG biedt de mogelijkheid om thema’s en verhalen te ondersteunen met audiofragmenten. Denk aan audiosfeerbeelden van bepaalde locaties of bewoners die in hun streektaal een verhaal vertellen. Voor het optimale gebruik van audio worden in het redactiestatuut de volgende afspraken opgenomen: • minimale en maximale omvang van het audiofragment; • formaat (MP3, WAV); • korte beschrijving in tekst van het audiofragment (vanwege webrichtlijnen en SEO).
la group
Hyperlinks In HVvG zijn mogelijkheden om links op te nemen naar externe bronnen op internet. In z’n eenvoudigste vorm kan een stukje tekst op een webpagina/online-magazine-artikel/ app-scherm worden gelinkt. Wij raden, met name bij de thema’s, aan om ook een mogelijkheid te maken om van een hyperlink een gerelateerd item te maken, een korte inleiding waarna de hyperlink volgt. Om de kwaliteit van hyperlinks te waarborgen kan een automatische linkchecker in het systeem worden ingebouwd. Voor het optimale gebruik van hyperlinks worden in het redactiestatuut de volgende afspraken opgenomen: • uitgangspunt om zoveel mogelijk de deeplinks te gebruiken (niet naar de homepage van een organisatie, maar zo gericht mogelijk naar een relevante plek binnen een externe website); • korte beschrijving in tekst van de hyperlink (vanwege webrichtlijnen en SEO). Bijvoorbeeld: link naar de pagina over evenementen op de website van organisatie x.
Templates De voorschriften uit het redactiestatuut kunnen worden verwerkt in het CMS en in de templates waarmee content wordt ingevoerd. Hierin kan voor het aanleveren van content bijvoorbeeld worden bepaald/getoetst dat • een verhaal een inleiding heeft van minimaal/maximaal x woorden; • een verhaal een bodytekst heeft (eventueel met een verplichting voor een minimum en maximum aantal woorden); • bij een verhaal minimaal één afbeelding wordt geplaatst.
38
Website Bestaande website De website www.hetverhaalvangroningen.nl wordt door consumenten en stakeholders redelijk positief beoordeeld. Hierbij moeten we wel opmerken dat maar één op de vijf geënquêteerde Groningers van de website gehoord had en dat dit met name ouderen waren die de site slechts sporadisch gebruiken (zie bijlage 1 bij deel 2). Met het oog op de gewenste verbreding van de doelgroep hebben we de website daarom kritisch bekeken en deze vergeleken met soortgelijke websites in een benchmarkstudie. Daaruit concluderen we dat de bestaande website relatief hoog scoort op gebruiksvriendelijkheid en functionaliteit.
Uitkomsten benchmark Maar er valt veel te leren van de andere onderzochte websites, zoals: • Fris en uitnodigend design van Oneindig Noord-Holland; • Uitstekende gelaagdheid van content op Zicht op Maastricht; • Heldere kruisverwijzingen door middel van iconen op Mijn Gelderland. (Zie verder bijlage 3 bij deel 2.)
• Alle bestaande initiatieven zijn als one-off gebouwd. Men heeft er bij de bouw van de website en de inrichting van het CMS geen rekening mee gehouden dat deze her te gebruiken moesten zijn. • Hergebruik van software brengt aanzienlijke licentiekosten met zich mee. Verder bouwen op het bestaande HVvG platform is natuurlijk ook een optie, maar hiervan wordt de back-end door de huidige site-managers als ontoereikend bestempeld. Daarom is het ongetwijfeld efficiënter om een nieuwe website te ontwerpen en te bouwen dan om één van de bestaande websites aan te passen.
Nieuwe website Overnemen of nieuw bouwen? Wij hebben tevens onderzocht of het mogelijk en wenselijk zou zijn om aansluiting te zoeken bij één van deze andere websites. Hierbij zien we een aantal problemen: • Zoals hierboven vermeld zien wij goede punten in alle onderzochte benchmarksites. Maar elke site heeft ook zwakke punten. Wij denken dat HVvG de ambitie moet hebben de sterke punten van de verschillende sites in zich te verenigen.
la group
Op de nieuwe website komen twee hoofdingangen: browsen op thema en zoeken op locatie. De homepage bestaat vooral uit teasers voor content over de lopende thema’s. Net als op de bestaande website is er ook een prominente optie om te zoeken op locatie, via een verhalenkaart en op plaats/postcode. Verder geldt het ‘less is more’ principe om de gebruiker niet in verwarring te brengen. (De huidige homepage telt meer dan 20 verschillende keuzemogelijkheden.)
39
Website Navigatie Alle in de benchmark onderzochte websites zoeken naar manieren om grote hoeveelheden content te ontsluiten en te relateren. Dit is een uitdaging en lukt niet altijd even goed. Cruciaal is een heldere en eenduidige toeleiding naar content. Dat wil overigens niet zeggen dat er maar één weg naar een contentitem hoort te zijn. Verschillende gebruikers browsen en zoeken op verschillende manieren. Zorg daarom voor meerdere navigatie-opties, zoals: • op onderwerpen; • op locaties; • via kaarten; • met filters (op basis van metatags); • naar gerelateerde items; • via een free-form zoekbox; • met selecties (editors choice).
Grafisch ontwerp Het is van groot belang dat de nieuwe website er visueel aantrekkelijk uitziet. Voor de teasers op de homepage is een slider, zoals op Oneindignoordholland, een goede optie. Deze teasers leiden naar inspirerende pagina’s die het thema uitleggen en de gebruiker op weg helpen. Dit deel van de site is op een magazine-achtige manier vormgegeven – en dus niet als verzameling links. Maar ook de opmaak van onderliggende webpagina’s moet attractief zijn, met een aantrekkelijke dynamiek tussen tekst, beeld en andere media. Via deeplinks in zoekmachines komen veel bezoekers namelijk rechtstreeks binnen op contentpagina’s. Het moet direct duidelijk zijn wat de website hen kan bieden. Alleen dan kan de huidige hoge bouncerate worden teruggebracht.
De kunst is deze verschillende opties aan te bieden zonder dat deze elkaar ‘bijten’; dat wil zeggen: zonder dat de gebruiker in verwarring wordt gebracht. Het slimme gebruik van iconen en andere visuele elementen helpt hierbij.
Gelaagdheid Uiteraard is de attractiviteit van de contentpagina’s voor een groot deel afhankelijk van de structuur van de content in de database. Hierbij is gelaagdheid essentieel: • introductie; • verhaal; • reacties; • links (intern en extern).
la group
Gebruikers kunnen in een korte introductie de hoofdpunten van het onderwerp tot zich nemen, bij voorkeur ondersteund door afbeeldingen en korte videofragmenten. Op basis hiervan kunnen zij een keuze maken om het hele verhaal te gaan lezen. Voor verdere verdieping verwijst de website naar: • verwante verhalen; • gelieerde activiteiten; • externe bronnen. User-generated content Ook kunnen gebruikers reacties toevoegen en die van anderen lezen. Vanzelfsprekend kunnen zij ook, zoals nu, informatie delen via hun sociale netwerken (Facebook en Twitter). Om de actualiteit van bijdragen te kunnen beoordelen, dient de datum van plaatsing vermeld te worden bij alle contentelementen. Het is bovendien essentieel om duidelijk aan te geven wie de afzender van de verschillende vormen van content is: • de redactie; • een professional/instelling; • een leek/gebruiker; Wij raden aan om van al diegenen die bijdragen leveren korte profielen zichtbaar te maken op de website.
40
Website Multimedia Aangezien we ons vooral op de brede, diverse en snel afgeleide doelgroep van light en medium users richten, dienen we de content zoveel mogelijk in verschillende mediavormen aan te bieden: • tekst; • afbeeldingen; • videofilmpjes; • audiofragmenten; • infograhpics; • animaties. Het is een redactionele taak om per verhaal een goede balans te vinden tussen deze mediavormen.
Zoekfunctionaliteit Voor de light en medium users moet de zoekfunctie zeer intuïtief en gebruiksvriendelijk zijn. Uitgangspunt is een full-text search. Dit betekent dat filterfuncties, die slechts (soms) door heavy users gebruikt worden, niet in de weg mogen zitten. We tonen deze filters daarom alleen als de gebruiker er expliciet om vraagt, bijvoorbeeld onder een knop ‘geavanceerd zoeken’.
la group
Registratie en ‘Mijn verhalen’ Om de drempel tot gebruik zo laag mogelijk te houden hoeven gebruikers zich pas te registreren als zij content willen toevoegen (reactie, artikel) of als zij een eigen collectie willen aanmaken. In deze ‘Mijn verhalen’ sectie kunnen zij verhalen, locaties en activiteiten opslaan die zij als favoriet willen aanmerken. Deze collectie kunnen zij dan ook via andere media/kanalen (zoals mobiel) ophalen. Ook kunnen zij hier hun eigen verhalen schrijven en redigeren voordat ze deze insturen. Techniek Het voert te ver om op dit moment een volledig programma van technische eisen voor een nieuwe website te formuleren. Bij de briefing van een webbouwer moeten onder andere de volgende zaken goed gedefinieerd worden: • browser compatibility; • technische standaarden; • webomgeving; • security; • cookies. Wij raden aan te bouwen in HTML5, aangezien dit veel flexibiliteit biedt om de website beschikbaar te maken op meerdere kanalen. Zie verder onder ‘Mobiel’.
Gebruikerstesten Het testen van de nieuwe website (en andere digitale middelen) door de beoogde gebruikers is een onontbeerlijke, maar vaak nagelaten stap. Te testen zijn: • concepten; • gebruiksvriendelijkheid/usability; • grafisch ontwerp; • contentvormen. Een testpanel is hiervoor een goed middel. Denk er hierbij aan dat het panel een goede afspiegeling is van de beoogde doelgroep wat betreft leeftijd, opleiding, cultuurhistorisch interesseniveau en mediagebruik. Dit testpanel kan bij alle substantiële veranderingen aan de website en andere media bevraagd worden.
41
Mobiel Mobiele opties De content van HVvG leent zich er bij uitstek voor om op locatie onder de aandacht gebracht te worden via smartphones. De vraag is dan welke mobiele ontwikkeltechniek het meest geschikt is. De alternatieven op een rijtje: • Native app: software die gedownload wordt op de telefoon vanuit een app store. Draait op het besturingssysteem van de telefoon (zoals iOS of Android) en kan dus alle functies aansturen: camera, GPS, kalender, contactenlijst etc. • Mobiele website: website die in de browser van de telefoon wordt bekeken. Werkt net zo als een gewone website, maar dan (als het goed is) geoptimaliseerd voor schermgrootte, multitouch en mobiel gebruik. • Web-app: mobiele website, in (vooral) HTML5, waarmee native-app-achtige functies kunnen worden nagebootst. Maar het blijft een website in een browser. • Hybride app: mix tussen native app en web-app. Dit is meestal een web-app in een iOS of Android ‘schil’, zodat hij in de app stores geplaatst kan worden.
Advies Wij adviseren voor HVvG een tweesporenstrategie te volgen voor mobiel: • Een brede web-app, die iedereen overal makkelijk toegang geeft tot de verhalen. De content in web-apps is vindbaar in Google. De vele mensen die (nog) onbekend zijn met HVvG kunnen het daardoor vinden juist als zij daar behoefte aan hebben: op locatie. • Een functionele native app, met augmented reality, pushberichten en tools om zelf content te creëren en toe te voegen. Voor routes kan de route-app van Marketing Groningen worden ingezet.
la group
42
Mobiel Web-app
Native app
Content op locatie De in het voorgaande beschreven HTML5 website dient als basis voor de web-app, met de volgende verschillen: • Navigatie en schermlayout geoptimaliseerd voor mobiel gebruik. • Nadruk op het locatie-aspect door verhalen rondom de gebruiker onder de aandacht te brengen (via GPS). • Niet alle lagen van de content zijn beschikbaar, want mobiel gebruik is vluchtig. • De op de website geselecteerde favorieten in ‘Mijn verhalen’ kunnen hier snel worden teruggevonden. • Achtergrondinformatie, onder andere over de thema’s, wordt tot een minimum beperkt: less is more.
Interactieve mogelijkheden Het verdient aanbeveling naast de beschreven generieke web-app ook een native app te lanceren. Zoals aangegeven kunnen alleen met een native app de functionele mogelijkheden en interactiviteit van smartphones ten volle worden benut. De belangrijkste zijn: • scanning van QR codes of markers; • augmented reality; • content creatie op locatie; • pushnotificaties.
Responsive design Door gebruik te maken van responsive design kunnen de website en de web-app samen worden gebouwd. Hierbij passen de volgende onderdelen zich automatisch aan het device aan waarop de site wordt aangeroepen: • paginalayout; • navigatie; • contentelementen. Er wordt ook een versie geoptimaliseerd voor gebruik op tablets (zie pagina 50).
la group
Technologie Responsive design wordt mogelijk gemaakt door CSS3 stylesheets. Om ook alle functionaliteiten van de website op alle soorten smartphones te kunnen gebruiken, dient hiermee in de keuze van gebruikte technologieën rekening gehouden worden. Zo werkt Flash niet op iPhones. Een mobile first ontwikkelmethode, waarbij de site eerst voor mobiel wordt ontworpen en deze vervolgens wordt ‘aangekleed’ tot een volledige website, is hierbij een goede aanpak.
Scanning Het mobiele kanaal is erg geschikt om de fysieke en de virtuele wereld met elkaar te verbinden. Hiermee kunnen geïnteresseerden op de locaties zelf worden geattendeerd op de rijke content van HVvG – precies op het moment dat zij open staan voor deze informatie. De eenvoudigste manier hiervoor is het gebruik van QR codes die met de telefoon gescand kunnen worden. Het gebruik van visueel aantrekkelijkere markers wordt echter steeds populairder, bijvoorbeeld met Layar Vision technologie. Hiermee kan elk gewenst beeld als trigger voor de online content worden gebruikt.
43
Mobiel Nu hebben de meeste telefoons wel een QRscanner, maar weten veel gebruikers deze niet te vinden. Het is veel gebruiksvriendelijker om een scanner (van QR codes of markers) in te bouwen in een eigen app, waarnaar bij de code/marker (bijvoorbeeld aan de gevel van een gebouw) wordt verwezen.
Augmented reality Voor het op een aansprekende, interactieve manier zichtbaar maken van geschiedenis en erfgoed is augmented reality ideaal. Deze technologie kan geïntegreerd worden in een native app (niet in een web-app). Augmented reality maakt het mogelijk informatie toe te voegen aan de werkelijkheid, als gezien door de cameraview van de telefoon. Een goed voorbeeld hiervan zijn historische foto’s die over het camerabeeld heen worden geprojecteerd.
la group
Dit kan gebruikt worden voor het aankondigen van onder andere: • nieuwe thema’s; • activiteiten ; • stemming over thema’s. Pushberichten kunnen gepersonaliseerd worden, bijvoorbeeld op basis van postcode. Content creatie op mobiel Omdat gebruikers hun smartphone altijd bij zich hebben, leent deze zich ook uitstekend voor het vastleggen van content, met name van foto’s en video. Via het ‘Mijn verhalen’ gedeelte kan de gebruiker deze vervolgens koppelen aan (tekst)content die hij op de website heeft gemaakt. Een eenvoudige variant hiervan is technisch haalbaar in een web-app, maar uitgebreidere mogelijkheden vereisen native-app technologie. Push notificaties Een native app blijft op de telefoon van de gebruiker staan, in tegenstelling tot een webapp, die steeds opnieuw in de browser opgezocht moet worden (tenzij de gebruiker hem bookmarked). Behalve gemak voor de gebruiker geeft dit ook de mogelijkheid hem pushberichten te sturen.
Content Uiteraard maakt de native app ook de rijke content op locatie beschikbaar. Hiervoor kunnen we de HTML5 contentschermen van de web-app gebruiken, die we als webview kunnen integreren. Dat wil zeggen: in de native app roepen we van de server de layouts en content aan die we voor de webapp hebben gemaakt. Technologie We raden aan de native app te ontwikkelen voor iOS (iPhone) en Android, omdat daarmee zo’n 95% van het mobiel gebruik in Nederland wordt gedekt*. De app wordt dan gesubmit in de Apple App Store en Android’s Google Play, waar geïnteresseerden deze kunnen vinden en downloaden. Voor beeldherkenning en augmented reality kan de (gratis) Layar Player gebruikt worden, hoewel deze nog niet beschikbaar is voor Android. Een (duurder) alternatief is Junaio.
* Bron: StatCounter
44
Tablet Responsive website
Online magazine
Zoals besproken kan met responsive design ook een tabletversie van de website worden aangeboden. Er wordt wel gezegd dat een vaste computer een 30-minuten medium is en een mobiele telefoon een 30-seconden medium. (Dat wil zeggen dat de attention span ongeveer 30 minuten respectievelijk 30 seconden bedraagt.) De tablet zit hier tussenin: een 3-minuten medium. Hiermee moet in het ontwerp rekening worden gehouden. Voor een tabletversie van de site gelden de volgende aanbevelingen: • voor tablet geoptimaliseerde navigatie en schermlayout; • themagedreven, want tablets worden niet of nauwelijks op locatie gebruikt; • secundaire ingang op basis van locatie; • alle content is aanwezig, maar in hapklare brokken (gelaagdheid).
Voordelen Naast de tabletversie van de website kunnen de thema´s op een inspirerende wijze voor het voetlicht worden gebracht met een online magazine. De voordelen van een online magazine ten opzichte van de website zijn: • ideaal medium om thema’s voor het voetlicht te brengen; • vertelt een afgebakend verhaal; • gericht op interactie en beleving; • lean back medium dat inspireert, in plaats van lean forward website die informeert; • beeld is leidend; • aansprekend voor bredere en jongere doelgroep; • goed middel om doelgroepen te binden.
la group
Ontwerp Per thema komt er een eigen editie van het online magazine, die het thema beeldend uitlegt en de lezer inspireert om dit verder te onderzoeken op de website. Deze edities worden op basis van designtemplates individueel vormgegeven. Het is hierbij wel belangrijk te zorgen voor herkenbaarheid: binnen het magazine, tussen de edities, en in relatie met andere media. Een goed voorbeeld hiervan is het online magazine van Marketing Groningen. 45
Tablet Content De redactionele content van de edities wordt in de aanloop naar de lancering van het thema verzameld. Deze content kan bestaan uit: • korte, inspirerende artikelen; • programma van thema-activiteiten; • veel video’s en foto’s (beeld is leidend); • animaties en infographics ter verduidelijking; • ondersteunende audio/muziek; • games, om een jongere doelgroep te activeren (nader uit te werken). Bij de lancering van een nieuw thema vervult het online magazine de functie van programmaboekje. Als het thema is afgerond wordt de tijdgevoelige programmacontent vervangen door content als: • terugblik; • reportages van activiteiten; • selectie van reacties (ook op social media). Hierdoor behoudt elke editie zijn waarde. De oude edities blijven beschikbaar op de website van HVvG.
la group
Verspreiding Het online magazine wordt gepubliceerd als tablet-app en als webversie. Het kan dus ook, via de browser, op een desktop of laptop bekeken worden. Nieuwe edities kunnen op de volgende manieren bij de doelgroep onder de aandacht gebracht worden: • prominente link en promotie op de website; • offline en online publicaties/PR met link naar het online magazine; • flyer met QR-code; • social media (viral marketing); • e-nieuwsbrief met verwijzing naar het online magazine; • partnering: via aangesloten instellingen. Het online magazine speelt hiermee een zeer belangrijke rol in de inspiratiefase van de visitor journey.
Wij raden aan te kiezen voor web-app technologie, om efficiënt meerdere kanalen te bedienen (tablet en web). Gebruikers kunnen dan makkelijk het magazine inkijken zonder daarvoor een app te hoeven downloaden. Afhankelijk van het grafisch ontwerp en de gewenste interactiviteit kan gekozen worden voor een publishing pakket, waarin veel functies zijn voorgeprogrammeerd, of voor simpele (en dus goedkopere) HTML5 templates.
Techniek Voor de ontwikkeling van online magazines is er, net als bij mobiel, de keuze tussen native app en web/app. De overwegingen: • Een native app geeft een betere gebruikservaring en meer mogelijkheden tot interactie, maar is duurder. • Een web-app doet het op tablets en vaste computers. • Veel online magazines voor web zijn gebouwd in Flash, maar dit werkt niet op iPads. 46
Digitale media: samenvatting
Multimediale website beschikbaar voor web, mobiel en tablet. Responsive design past automatisch layout en content aan. Informatief, toegankelijk, gelaagd.
Native app met specifieke smartphonefunctionaliteiten als augmented reality. Beschikbaar voor iPhone en Android. Locatie, beleving, exploratie.
Synergie De drie digitale media hiernaast versterken elkaar op verschillende manieren: • Verhalen: de verhalendatabase vormt de basis voor de website en de app. De website biedt (gelaagde) verdieping; de app verrijkt de beleving op locatie. • Thema’s: vanuit de presentatie in het online magazine wordt doorgelinkt naar verhalen op de website. Vanaf de website worden gebruikers aangespoord het online magazine te lezen. • Mijn verhalen: gebruikers kunnen verhalen op de website als favoriet selecteren en deze dan in de app snel terugvinden. • User-generated content: met de app gemaakte foto’s en video’s kunnen gekoppeld worden aan op de website geschreven eigen verhalen. • Social media: vanuit alle media zijn er mogelijkheden content en ervaringen te delen via social media.
Droombeeld Ter inspiratie wijzen wij graag op de iPad-app London - A City Through Time, die met prachtige interactieve tools geschiedenis en erfgoed van Londen ontsluit. Helaas valt een dergelijk product buiten het budget.
Online magazine met themagebonden edities. Beschikbaar via tablets en web. Inspirerend, beeldend, thematisch.
la group
47
Social media Mogelijkheden Social media vormen een integraal onderdeel voor de digitale infrastructuur. Twitter en Facebook kunnen op verschillende manieren worden ingezet: • vanuit de website/online magazine/app ervaringen delen; • op de social media zelf om geïnteresseerden met elkaar in contact te brengen; • middel om verhalen te verzamelen; • middel om het publiek te laten meebeslissen over een thema. Aanpassen social media uitingen Twitter en Facebook bieden de mogelijkheid om de vormgeving aan te passen aan de eigen huisstijl. De Twitter en Facebookpagina’s voor HVvG moeten dan ook zeker in het vormgevingsproces worden meegenomen. Zo sluiten de verschillende digitale media goed op elkaar aan.
la group
Activeren en modereren Via social media kunnen gebruikers op een eenvoudige manier met elkaar en met de organisatie in contact komen. Het laagdrempelige karakter van social media is een groot voordeel. Voor minder begenadigde schrijvers is direct een verhaal plaatsen op de website misschien te ambitieus. Maar via een korte Facebook-update kan hij bijvoorbeeld hulp inroepen om het verhaal vast te leggen. Community Het merendeel van social mediagebruikers zijn ‘volgers’. Zij nemen wel kennis van berichten op social media, maar doen daar verder niets mee. Om een social media gemeenschap levendig te houden moet de organisatie van HVvG zich actief opstellen op social media. In het redactiestatuut is opgenomen hoe dat moet. Het interactieve en publieke karakter van social media heeft ook een keerzijde. Krijgt een conversatie een onwelgevallige toon, dan leest heel de wereld mee. In het redactiestatuut is opgenomen hoe hiermee moet worden omgegaan.
Redactiestatuut In het redactiestatuut worden de volgende afspraken opgenomen over het gebruik van social media: • Tone of voice voor social media-uitingen: Bij voorkeur activerend. Vergelijk bijv. ‘Nieuw thema geplaatst: Pieter Storm, de strandjutter’ (niet activerend) of ‘Rijk worden als strandjutter, kan dat? Vind het uit in ons nieuwste thema over Pieter Storm, de strandjutter’ (wel activerend). • Welke uitingen van derden op social media wel/niet modereren? Social media zijn een prima platform voor interactie met de doelgroep. Heel soms gebeurt het dat communicatie een onwelgevallig karakter krijgt. Daarom bevat het redactiestatuut een bandbreedte voor interactie via social media. In extreme gevallen kan een moderator dan gefundeerd ingrijpen. • Aantal socialmedia-uitingen per tijdsperiode, bijvoorbeeld minimaal vijf tweets en drie facebookupdates per week.
48
Technische randvoorwaarden Inleiding Uitgangspunt bij het vaststellen van de technische randvoorwaarden voor de digitale infrastructuur van HVvG is dat de techniek toekomstvast is, flexibel aangepast kan worden aan nieuwe inzichten en ontwikkelingen en voldoende mogelijkheden biedt om informatie uit te wisselen met externe partijen. Bij het opstellen van de technische randvoorwaarden is er verder van uitgegaan dat HVvG voldoet aan de webrichtlijnen van de overheid. Dit is een set van uitgangspunten voor het ontwerpen, bouwen en beheren van websites. Ze zijn gebaseerd op internationale standaarden voor kwaliteit en toegankelijkheid, en op in de praktijk beproefde oplossingen van professionals. Het inrichten van HVvG volgens de webrichtlijnen is een belangrijke voorwaarde om te voldoen aan de eis voor optimale uitwisselbaarheid van informatie met externe partijen.
la group
CMS-selectie Centraal in het bepalen van de technische randvoorwaarden is de keuze voor een contentmanagementsysteem (CMS). Het CMS is feitelijk de motor voor de digitale infrastructuur. Op hoofdniveau kan er gekozen worden voor een CMS op basis van open source technologie of een commercieel leveranciersafhankelijk pakket.
Leveranciersonafhankelijkheid Dat de broncode bij een open source CMS vrijelijk is in te zien en aan te passen betekent in principe leveranciersonafhankelijkheid. Elke technisch gekwalificeerde bouwpartij kan HVvG verder ontwikkelen. Open source voorkomt zo het zogenaamde ‘vendor lockin’-principe waarbij klanten afhankelijk worden gemaakt van product en leverancier.
Vanwege het transparante karakter van HVvG en de noodzaak van een toekomstbestendige oplossing, raden wij aan om te kiezen voor een CMS op basis van open source technologie. Het grote voordeel van open source software is de vrije toegang tot de broncode en de mogelijkheid om het CMS volledig volgens eigen inzichten in te richten en te optimaliseren.
De functionaliteiten van een open source CMS kunnen volledig naar eigen wens aangepast worden en er zijn geen licentiekosten aan het gebruik van open source software verbonden. Bij de meeste commerciële software is de broncode niet aan te passen en zijn er licentiekosten voor het gebruik van de software .
Standaardisatie Bij het ontwikkelen van open source software is standaardisatie een belangrijk uitgangspunt. Hierdoor is een open source CMS voor HVvG altijd een veilige keuze. In alle gevallen zijn de opslag en ontsluiting van content in gestandaardiseerde formaten gegarandeerd.
49
Technische randvoorwaarden Technische mogelijkheden CMS Open source CMS’en kenmerken zich door een veelheid aan technische opties en uitbreidingsmogelijkheden. Dit komt doordat open source projecten worden gerealiseerd door een omvangrijke groep actieve deelnemers. Alle in het Programma van Eisen genoemde functionaliteiten kunnen dan ook met een open source CMS ’worden gerealiseerd. Als er in de toekomst wensen komen voor functionaliteiten die standaard niet beschikbaar zijn, dan kan het CMS door het open karakter van de programmeercode overeenkomstig worden aangepast. Zo liet de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed bijvoorbeeld specifieke erfgoedfunctionaliteiten ontwikkelen voor het open source CMS Drupal. Gebruikerservaring Het gebruiksgemak van een open source CMS is vergelijkbaar met dat van commerciële producten. Kanttekening hierbij is dat open source CMS’en standaard met heel veel opties zijn uitgerust. Een gekwalificeerde technische bouwpartij kan ervoor zorgen dat niet-gebruikte redactiefuncties in het CMS niet getoond worden. Dit vereenvoudigt het
la group
het werk van de organisatie van HVvG. Ook kunnen bestaande redactiefuncties in het CMS geoptimaliseerd worden, bijvoorbeeld zeer vereenvoudigd om publiek in staat te stellen zonder grote inspanningen bijdragen te kunnen leveren.
Shortlist open source CMS´en • Drupal (open source CMS dat bijvoorbeeld wordt gebruikt door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed). • Hippo (open source CMS dat wordt gebruikt door de rijksoverheid). • Typo3 (open source CMS dat wordt gebruikt door verschillende musea en erfgoedinstellingen). • Plone (open source CMS dat op dit moment gebruikt wordt voor HVvG).
Open Data HVvG dient te voldoen aan de principes van Open Data, zoals deze zijn voorgesteld door de overheid. Zodoende kunnen de data van HVvG in andere bronnen eenvoudig worden hergebruikt. Hiervoor moet HVvG • een duidelijke beschrijving bevatten per dataset, waarin bijvoorbeeld de betekenis van rijen en kolommen wordt toegelicht en hoe vaak de data vernieuwd worden (metadata); • over een API beschikken, waardoor externe bronnen op een gestandaardiseerde manier data kunnen opvragen; • geen onnodige drempels bevatten om toegang te krijgen tot een dataset, zoals registratie of inlogprocedure. Externe kanalen Volgens de uitgangspunten van open data is het niet toegestaan om voor de opslag en verspreiding van content afhankelijk te zijn van externe partijen zoals Youtube en Google Maps. Dit betekent dat content altijd opgeslagen moet worden op de servers van HVvG. Content kan wel worden geplaatst op internetdiensten zoals Flickr en Youtube, bijvoorbeeld voor marketingdoeleinden, maar moet dus ook altijd op de eigen server blijven staan.
50
Technische randvoorwaarden Dataformaten Er wordt gebruik gemaakt van open standaarden. Om uitvoering te geven aan het beleid van deze open standaarden moet HVvG de volgende dataformats gebruiken: • Webpagina’s opmaken in HTML 5; • JPG, PNG, GIF (afbeeldingen); • MP3, WAV (audio); • 3GP, MP4 (video), SRT (ondertitelbestand bij video); • Geografische informatie via Open Street Map; • Databaserecords in CSV-formaat; • Informatie beschikbaar als XML-feed. Hierdoor is data ‘machineleesbaar’ zodat er eenvoudig mee gewerkt kan worden door externe bronnen. Digitalisering van content Waar objecten als onderdeel van een thema gedigitaliseerd worden, sluit de manier van digitaliseren aan zoals voorgeschreven door landelijke erfgoedinstellingen zoals de Stichting Digitaal Erfgoed Nederland en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Dit waarborgt dat de gedigitaliseerde materialen optimaal kunnen worden (her)gebruikt. Zie hiervoor http://www.den.nl/standaarden.
la group
Metadata Om ervoor te zorgen dat de data in HVvG goed te (her)gebruiken zijn door externe bronnen, is het van essentieel belang dat alle content voorzien is van metadata. Metadata zijn gegevens die de karakteristieken van bepaalde gegevens beschrijven. Het zijn dus eigenlijk data over data. De metadata bij een bepaald document (een afbeelding) kunnen bijvoorbeeld zijn: • fotograaf; • datum waarop de foto gemaakt is; • gebruikte camera; • sluitertijd/diafragma; • locatie (geotag); • trefwoorden/categorieën; • beschrijving foto.
Voordelen metadata Het expliciet opslaan van metadata bij de data heeft als voordeel dat de data gemakkelijker gevonden kunnen worden door externe bronnen, één van de uitgangspunten voor HVvG. Zo kan men in een zoekmachine die gebruikmaakt van metadata bijvoorbeeld direct zoeken naar documenten geschreven door een bepaalde auteur. Met full text-zoeken, dus zonder gebruik te maken van metadata, is dit moeilijker doordat ieder document waarin de naam van de auteur voorkomt gevonden wordt. Dit kunnen er veel meer zijn dan de documenten die daadwerkelijk door de persoon geschreven zijn. Vereisten Werken met metadata betekent dat deze moeten worden toegevoegd aan alle gegevens (documenten) in HVvG, dus aan elk artikel, foto, video of geluidsfragment. Soms is dit eenvoudig automatisch te doen (zoals het bepalen van het aantal pagina's), maar vaak vereist dit de specifieke inzet van menselijke redacteuren, bijvoorbeeld het extraheren van de naam van de auteur uit een tekstdocument, of het toewijzen van bepaalde trefwoorden.
51
Juridische randvoorwaarden Creative Commons Het open karakter van de digitale infrastructuur voor HVvG maakt deze geschikt voor het regelen van copyrights via Creative Commons. Met het opstellen van een Creative Commons licentie worden alle rechten behouden, maar wordt aan anderen toestemming verleend om deze data te verspreiden, met anderen te delen of bij sommige licenties ook om het werk te bewerken. Het aanbieden van data onder een Creative Commons licentie betekent niet het opgeven van auteursrechten. Het betekent het op voorhand verlenen van gebruiksrechten voor data aan wie er maar gebruik van wil maken, waarvoor die gebruiker anders eerst expliciet toestemming zou moeten vragen. Voor HVvG wordt de Creative Commons licentie ´attribution´ aanbevolen. Attribution Attribution betekent ‘naamsvermelding’: toestemming aan anderen om data waar HVvG auteursrecht op heeft te kopiëren, distribueren, vertonen, en op te voeren, en om afgeleid materiaal te maken dat op data in HVvG gebaseerd is – maar uitsluitend met vermelding van HVvG als auteursrechthebbende.
la group
Auteursrechten Het is belangrijk dat bewaakt wordt dat de in de digitale infrastructuur voor HVvG opgenomen data geen inbreuk vormen op de auteursrechten van derde partijen. Dit is bijvoorbeeld van belang bij het aanleveren van data aan HVvG door externe partijen, zoals de erfgoedinstellingen of algemeen publiek. In de module voor het aanleveren van content (tekst, beeld, video) moet dan ook expliciet opgenomen worden dat de aanleverende partij verklaart dat het aangeboden materiaal geen inbreuk vormt op de auteursrechten van derde partijen. Partnercontent Met contentpartijen waarmee HvVG samenwerkt moeten vooraf duidelijke afspraken worden gemaakt voor het (her)gebruik van content en de belangen van rechthebbenden. Denk daarbij aan fragmenten van radio- of televisieprogramma's van RTV Noord die relevant zijn om in HvVG op te nemen.
52
Open data: tools Opties Zoals hierboven besproken dient HVvG te voldoen aan de principes van Open Data. Om hier praktisch uitvoering aan te geven zijn er drie goede, complementaire tools: • API • RSS • Widgets Deze tools geven derden de mogelijkheid om de content van HVvG te integreren in hun eigen digitale media. Zo worden koppelingen mogelijk met systemen zoals Dimcon en Europeana, waardoor content geborgd wordt. API Een wijdverbreid middel om externe partijen toegang te geven tot de aanwezige data, is om deze via een API aan te bieden. Een API (application programming interface) is een verzameling definities op basis waarvan een computerprogramma (bijvoorbeeld een app op een smartphone of een aggregatiewebsite zoals Europeana) content kan opvragen uit de webomgeving van HVvG. Technisch is het van belang dat de data benaderbaar zijn via een methode als SOAP, RSS of XML/RPC. Het formaat dat wordt teruggestuurd kan dan bijvoorbeeld XML of JSON zijn.
la group
RSS Really Simple Syndication (RSS) is een verzameling van webfeedformaten. Letterlijk betekent het ‘eenvoudige gelijktijdige publicatie’, dat wil zeggen het beschikbaar stellen van content in simpele standaardformaten voor publicatie door derden. De meeste open source CMS’en kunnen content in een RSS webfeed uitvoeren. Deze feeds zijn vooral geschikt voor externe partijen die niet over de technische kennis beschikken om de API te gebruiken. RSS feeds zijn wel ‘one-size-fits-all’, terwijl middels de API specifieke content kan worden opgevraagd.
Widgets Een widget is een stukje website dat binnen een andere website kan worden gebruikt. Bekende voorbeelden van widgetgebruik zijn het tonen van een googlekaartje op de eigen website of plaatsen van een zoekbox, zoals voor De Telefoongids/Gouden Gids. Zo zou een Groningse erfgoedorganisatie op haar website een widget kunnen plaatsen van HVvG. Bijvoorbeeld een widget met in een slider de actuele thema’s van HVvG, die direct doorlinken naar de themapagina’s op de website. Een andere mogelijkheid is een zoekbox of kaartje waarmee gebruikers direct kunnen zoeken in de verhalendatabase.
53
Verklarende woordenlijst • API Software op een website die zorgt voor een goede uitwisseling van gegevens met externe bronnen (bijvoorbeeld andere websites of apps voor de smartphone). • App Programma op een smartphone of tablet. • CMS Content Management Systeem. Software waarmee webredacteuren een website onderhouden. • Database Systeem waarin alle content van een website systematisch is opgeslagen. • Deeplink Link naar een specifieke webpagina binnen een website.
• Hyperlink Een link op een webpagina naar een andere webpagina of website • Metadata Data over data. Bij een artikel op de website zijn de metadata bijvoorbeeld: wie de auteur is, wat in trefwoorden het onderwerp is (Groningen, kerken, gereformeerd), wat de publicatiedatum is, etc.
la group
• Native app Software die gedownload wordt op een smartphone vanuit een app store. Draait op het besturingssysteem van de telefoon (zoals iOS of Android) en kan dus alle functies aansturen: camera, GPS, kalender, contactenlijst etc.
• Widget Een stukje externe website in de eigen website. Een goed voorbeeld van een widget is buienradar. Daarmee kun je de buienverwachting voor Nederland op de eigen website tonen.
• Open Data Set van afspraken over aan welke kenmerken data moet voldoen om optimaal uitwisselbaar te zijn tussen bronnen. • Open Source Principe waarbij software, kaartmateriaal etc. zonder beperkingen gratis door iedereen te gebruiken en aan te passen is. • SEO (Search Engine Optimization) Zoekmachineoptimalisatie – Reeks van redactionele- en webtechnieken die ervoor zorgen dat digitale media goed vindbaar zijn via zoekmachines. • Web-app Mobiele website, in (vooral) HTML5, waarmee native-app-achtige functies kunnen worden nagebootst op een smartphone.
54
Financiën Dit hoofdstuk geeft de financiële vertaalslag van het plan weer. U vindt hier het meerjarenbudget en een toelichting op de bepalende posten van dit budget. U vindt het budget op pagina 59.
Vooraf De tabel aan het einde van dit hoofdstuk geeft de inkomsten en uitgaven van 2013 tot en met 2016 – de jaren waarvoor er door de provincie gelden zijn gereserveerd voor een extra impuls aan de [digitale] infrastructuur van Het Verhaal van Groningen. Toelichting op het budget Het budget is gebaseerd op het plan. Per post worden de totale uitgaven/inkomsten in de periode 2013–2016 gepresenteerd en het aandeel (in %) dat deze post in het geheel heeft. De genoemde bedragen zijn ramingen en gebaseerd op onze expertise en informatie van vergelijkbare referentieprojecten. Hieronder volgt een korte toelichting per hoofdpost.
Uitgaven Digitale media De kosten zijn gebaseerd op de functionaliteiten zoals beschreven in het programma van eisen aan de digitale infrastructuur. Naast posten voor de database/het contentmanagementsysteem, de multimediale website, de native app, de online magazines en een route per thema, zijn er ook kosten gereserveerd voor toekomstige, nieuwe, maar nog niet bekende, digitale media.
la group
Personeel De personele bezetting is gebudgetteerd conform de beschrijving in het hoofdstuk beheerorganisatie. De gehanteerde lonen/ tarieven liggen binnen de voor de erfgoedsector gebruikelijke bandbreedte. De gebudgetteerde bedragen zijn inclusief aanvullende werkgeverslasten (werknemersverzekeringen, de inkomensafhankelijke bijdrage zorgverzekeringswet en pensioenvoorzieningen). De kosten voor de functie administrateur/secretaresse/receptionist(e) zijn PM (pro memori) opgenomen. Dit omdat er gestreefd wordt om samen te werken met een derde organisatie, waarbij de kosten voor deze functie gedeeld dan wel gedekt kunnen worden uit (een deel van) de post voor servicekosten (zie ‘Overige kosten). Met het oog op deze nagestreefde samenwerking met een derde organisatie zullen daarnaast de loonkosten naar verwachting in 2016 lager uit vallen. Externe content Freelancers Deze kosten hebben primair betrekking op de inhuur van de regiocorrespondenten en de (inhoudelijke) tijdelijke themateams (zoals historici en schrijvers). De exacte aard van deze werkzaamheden staat beschreven bij de beheerorganisatie. Een belangrijk deel ervan bestaat uit het op 55
Financiën professionele wijze verzamelen en vastleggen van verhalen. De genoemde kosten zijn feitelijk een investering in content. Door leereffecten en het mogelijk geleidelijk terugbrengen van het aantal regiocorrespondenten komen de kosten in 2016 lager te liggen. Productiekosten De productiekosten bestaan uit bijvoorbeeld kosten voor inhuur cameraman, regisseur en voor afmontage bij een videoitem, de inhuur van een fotograaf en zaalhuur/catering bij een roadshow. Marketing Voor het uitvoeren van marketingacties worden jaarlijks out-of-pocket-gelden gereserveerd. Activiteiten die uit dit budget gefinancierd worden, zijn bijvoorbeeld ‘de ‘verhalen uit de oude doos’-caravan, het plaatsen van historische foto’s in het straatbeeld en/of banners en advertenties in relevante (digitale) media. Er wordt jaarlijks ook een bedrag gereserveerd voor acties met regionale media, zoals de publieksconsultatie over de thema’s.
la group
Overige kosten Onder overige kosten zijn (op basis van kengetallen) de kosten opgenomen voor flexibele kantoorplekken en de bijbehorende onkosten/kantoorkosten (bijv. internet, telefonie, papier, printer, etc.). Hoewel mogelijkerwijs ook kantoorruimte bij een van de betrokken erfgoedinstellingen beschikbaar zal zijn, raden wij de werkorganisatie toch aan om niet bij één van deze instellingen in te trekken. Dit draagt bij aan (het beeld van) de onafhankelijkheid van de organisatie. Gezamenlijke huisvesting met organisaties die niet direct aan erfgoed gelieerd zijn, maar er wel affiniteit mee hebben, behoort wel tot een van de opties. Hierbij kan er, zoals reeds aangegeven, mogelijkerwijs bespaard worden op kosten voor ondersteunende diensten (zoals receptie). Onvoorzien De post voor dekking van onvoorziene kosten budgetteren wij op 2,5% van alle kosten in 2013, 5% in 2014, 7,5% in 2015 en weer 5% in 2016.
Inkomsten Aan inkomstenzijde ramen wij de hiernavolgende bepalende posten. Behalve bij de bijdragen van de provincie en de diverse stakeholders, gaan wij in onze ramingen uit van een gestage groei van de inkomsten van derden van 2013 richting 2016. Subsidie provincie Voor de periode 2013 tot en met 2016 zal gebruik gemaakt moeten worden van de beschikbare subsidie van € 500.000 per jaar. Naast deze subsidie zullen instellingen in principe (een deel van) het Activiteitenbudget van de provincie kunnen aanspreken voor financiering van activiteiten die binnen een thema vallen en voldoen aan de criteria van het Activiteitenbudget. Omdat er op voorhand niets te zeggen valt over de eventuele toekenning van deze gelden en het een andere subsidieregeling betreft, worden bijdragen vanuit dit budget buiten beschouwing gelaten. Bijdragen stakeholders Evenals in de oude situatie zal ook bij het hernieuwde HVvG aan stakeholders uit de kunst-/erfgoedsector van de provincie een bijdrage gevraagd worden. Deze bijdrage geschiedt op vrijwillige basis en kan per jaar
56
Financiën worden bepaald. De mate waarin partijen zullen bijdragen, zal ook samenhangen met de mate waarin men zich met de thema’s van het jaar in kwestie kan verbinden en met de mate waarin HVvG zijn toegevoegde waarde voor de instanties laat zien. Vanwege de ‘tussenfase’ in 2013 gaan wij er vooralsnog vanuit dat er geen extra bijdrage van de stakeholders komt in dit jaar voor de nieuwe organisatie. Evenwel dient de oude situatie goed over te gaan in de nieuwe. Bijdragen gemeenten Ook aan gemeenten zal een vrijwillige bijdrage gevraagd worden. Bepaalde thema’s kunnen voor een gemeente immers ook leiden tot extra aandacht (ook indirect via Marketing Groningen) en extra erfgoedgerelateerde content. De omvang van de bijdrage kan gerelateerd worden aan het inwonertal van de gemeente. Bijvoorbeeld € 5.000 voor gemeenten tot 25.000 inwoners, € 10.000 voor gemeenten met meer dan 25.000 maar minder dan 75.000 inwoners en € 15.000 voor de gemeente Groningen. Daarnaast zou er ook voor een projectfinanciering gekozen kunnen worden.
la group
Bijdragen fondsen Door de verzelfstandiging van HVvG komt HVvG, of deelprojecten ervan, in aanmerking voor bijdragen van fondsen. Denk aan landelijke fondsen zoals het Mondriaan Fonds, het Prins Bernhard Cultuurfonds en de Turing Foundation. Maar denk ook aan regionale fondsen en aan op maatschappij en technologie geënte fondsen. Overige bijdragen Onder de betrekkelijk kleine post overige bijdragen vallen bijdragen uit (particuliere) giften, inkomsten uit een eventuele ‘vrienden van HVvG-vereniging’, extra opbrengsten uit bijeenkomsten, etc. Sponsorships Inkomsten uit aangegane sponsorrelaties met bedrijven/maatschappelijke organisaties. In ruil hiervoor vindt vermelding in de verschillende media van HVvG plaats en tijdens de activiteiten die HVvG ontplooit. Ads/sponsors online magazine In aanvulling op de sponsorships worden extra inkomsten verkregen middels de verkoop van sponsorruimte in de online magazines. Grote sponsoren kunnen in ruil voor hun bijdrage ook een versie met het eigen logo voor verspreiding onder hun eigen klantenbestand verwachten.
Netto De onderste kolom van de tabel vermeldt het bedrag dat – op jaarbasis en voor de periode 2013 tot en met 2016 als geheel – netto overblijft. Voor de gehele periode komt dit vooralsnog uit op een bedrag van € 79.000. Het gehele budget vindt u, inclusief vermelding van de bepalende uitgangspunten, op de volgende pagina. Doorkijk naar 2017 De subsidie van €500.000 is vastgelegd in de Cultuurnota tot en met 2016. Daarna is het streven om HVvG financieel op eigen benen te laten staan. Wij hebben al eerder geconcludeerd dat dit een te optimistische gedachte is. Wel is het aannemelijk dat een kleinere provinciale bijdrage nodig zal zijn. Dat heeft de volgende redenen: • Wij gaan ervan uit dat HVvG na vier jaar een integraal onderdeel zal vormen van de culturele sector in de provincie Groningen. De instellingen zullen het grote belang van HVvG inzien op het gebied van content, marketing en communicatie en het initiëren van samenwerking, en zullen daarom bereid zijn zelf een groter deel van de kosten te dragen – hetzij in geld, hetzij in menskracht.
57
Financiën • Ook de genoemde externe bronnen, zoals gemeenten, (cultuur)fondsen en bedrijven, zullen het succes en het belang van HVvG inzien en hun bijdragen over de jaren verhogen, geholpen door de verwachte opleving van de economie . • Bovendien zal HVvG in de periode 20132016 een kritische massa van thema’s en verhalen hebben opgebouwd, waardoor de investering in content kan worden teruggeschroefd. Zo kan er bijvoorbeeld na 2016 voor worden gekozen om twee in plaats van drie thema’s per jaar te produceren. Dit heeft gevolgen voor de productiekosten, maar ook voor de personele kosten. • Als HVvG zijn waarde heeft bewezen, kan de organisatie wellicht worden ondergebracht of fuseren met een andere (marketing)-organisatie, waardoor verdere kostenbesparingen kunnen worden gerealiseerd. Overzicht Op de volgende pagina staat een overzicht van de begroting voor de periode 2013-2016.
Nieuwjaarswens van H. Sijtsma aan haar moeder (1867)
la group
58
Financiën UITGAVEN Digitale media Database/CMS Multimediale website Native app Online magazine Routes Nieuw digitaal medium Totaal Personeel Hoofdredacteur Manager marketing SMO/webmaster Admin Kwartiermaker Totaal
2013
2014
€ 25.000 € 75.000 € 30.000 € 40.000 € 5.000
€ 5.000 € 10.000 € 10.000 € 60.000 € 15.000
€ 175.000
2015
2016
Totaal
in %
Uitgangspunten
€ 100.000
€ 5.000 € 10.000 € 5.000 € 60.000 € 15.000 € 15.000 € 110.000
€ 5.000 € 20.000 € 10.000 € 60.000 € 15.000 € 35.000 € 145.000
€ 40.000 € 115.000 € 55.000 € 220.000 € 50.000 € 50.000 € 530.000
2% 5% 2% 9% 2% 2% 22%
Initiële investering (o.a. set-up, migratie data) en jaarlijkse onderhoudskosten (incl. hosting) Initiële investering (o.a. ontwerp, bouw, testing) en jaarlijkse aanpassingen & onderhoud (incl. hosting) Initiële investering (o.a. ontwerp, bouw, testing) en jaarlijkse aanpassingen & onderhoud Initiële investering (o.a. set-up, bouw templates) en productie 3 online magazines per jaar (1 in 2013) Productiekosten routes (o.a. kaarten, audio) via Marketing Groningen, 1 route per thema Reservering omdat ontwikkelingen niet zijn te voorzien
€ 190.000 € 90.000 € 90.000 PM € 31.000 € 401.000
0% 8% Salaris €4.500/maand obv FT, parttime 4 d/w, loonkosten 130% van salaris, 2013 v.a. 1 september 4% Salaris €3.000/maand obv FT, parttime 3 d/w, loonkosten 130% van salaris, 2013 v.a. 1 september 4% Salaris €3.000/maand obv FT, parttime 3 d/w, loonkosten 130% van salaris, 2013 v.a. 1 september Streven is dat een derde organisatie deze functie verzorgt, als onderdeel van bredere samenwerking 1% 3 mnd, 3d/w à € 100/uur 16%
1/3 € 20.000 € 10.000 € 10.000 PM € 31.000 € 71.000
€ 60.000 € 30.000 € 30.000 PM
€ 60.000 € 30.000 € 30.000 PM
€ 50.000 € 20.000 € 20.000 PM
€ 120.000
€ 120.000
€ 90.000
€ 105.000 € 25.000 € 130.000
€ 225.000 € 75.000 € 300.000
€ 225.000 € 75.000 € 300.000
Marketing Acties Media Totaal
1/3 € 10.000 € 7.000 € 17.000
€ 30.000 € 20.000 € 50.000
€ 30.000 € 20.000 € 50.000
€ 30.000 € 20.000 € 50.000
€ 100.000 € 67.000 € 167.000
Overige kosten Kantoor/servicekosten Onkosten Aanloopkosten Totaal
1/3 € 8.000 € 10.000 € 80.000 € 98.000
€ 25.000 € 15.000
€ 25.000 € 15.000
€ 20.000 € 10.000
€ 78.000 € 50.000
€ 40.000
€ 40.000
€ 30.000
€ 208.000
9%
€ 30.000
€ 120.000
5% 2,5% in 2013, 5% in 2014, 7,5% in 2015, weer terug naar 5% in 2016
Externe content Freelancers Productiekosten Totaal
€ 200.000 € 755.000 € 75.000 € 250.000 € 275.000 € 1.005.000
0% 31% Relatief meer in 2013 voor aanpassen bestaande content, o.b.v. uurtarief van € 50 10% €25.000 per thema 41% 0% 4% Marketingacties (o.a. urban interventions) 3% Krant en TV 7% 0% 3% 3 flexwerkplekken, incl. huur, IT, telecom, GWE, etc. 2013 vanaf 1 september 2% O.a. reis- en representatiekosten, vervoer, 2013 vanaf 1 september, + onkosten voor oprichting stichting
Onvoorzien Onvoorziene kosten
€ 12.000
€ 31.000
€ 47.000
TOTAAL UITGAVEN
€ 503.000
€ 641.000
€ 667.000
€ 620.000 € 2.431.000 100%
€ 500.000
€ 500.000
€ 500.000 € 30.000 € 10.000 € 30.000 € 5.000 € 25.000 € 15.000 € 615.000
€ 500.000 € 30.000 € 20.000 € 50.000 € 10.000 € 35.000 € 25.000 € 670.000
€ 500.000 € 2.000.000 80% € 30.000 € 90.000 4% € 35.000 € 65.000 3% € 70.000 € 150.000 6% € 15.000 € 30.000 1% € 50.000 € 110.000 4% € 25.000 € 65.000 3% € 725.000 € 2.510.000 100%
-€ 3.000
-€ 26.000
€ 3.000
INKOMSTEN Subsidie provincie Bijdragen stakeholders Bijdragen gemeenten Bijdragen fondsen Overige bijdragen Sponsorships Ads/sponsors online magazine TOTAAL INKOMSTEN NETTO
la group
€ 105.000
Vastgelegd in Cultuurnota Deels gestoeld op voortzetting huidige bijdragen, vooralsnog geen bijdrage voor 2013
Bedrijfsleven Sponsorruimte in online magazine + versie met eigen logo voor eigen klantenbestand
€ 79.000
59
Communicatieplan
In het communicatieplan worden de sleutelorganisaties voor HVvG geïdentificeerd met hun belangrijkste taken op het gebied van communicatie. Het communicatieplan richt zich op de periode vanaf het moment dat het plan voor HVvG 2.0 intern is goedgekeurd.
De nieuwe HVvG-organisatie Wat?
De kwartiermaker Wat? 1. De kwartiermaker zorgt voor de werving en selectie van geschikte kandidaten voor de nieuwe HVvGorganisatie. 2. De kwartiermaker vergaart informatie van de erfgoedsector over het mogelijke eerste thema (als input voor de nieuwe organisatie).
la group
Activiteiten richting stakeholders 1. De organisatie nodigt de stakeholders uit voor een kick-off van het nieuwe HVvG, waarbij enerzijds deels de eindresultaten van ‘De [digitale] infrastructuur Het Verhaal van Groningen’ gepresenteerd worden, en anderzijds het plan de campagne voor het nieuwe HVvG. 2. De medewerkers van de HVvGorganisatie maken een kennistour langs de sleutelinstellingen c.q. organiseren kennismakingsactiviteiten met de erfgoed- en kunstinstellingen. Daarbij verzamelen ze ook thema’s voor de eerste longlist. 3. Via een online-enquête worden de stakeholders gevraagd om op de drie meest kansrijke thema’s te stemmen. Het resultaat daarvan is een shortlist.
60
Communicatieplan 4. Na de publieksverkiezing informeert de HVvG-organisatie de instellingen over de planning van de thema’s. 5. De organisatie communiceert ook haar eigen plan/activiteiten per thema naar de stakeholders. 6. Daarnaast zorgt de organisatie voor structurele informatie aan de stakeholders via een digitale nieuwsbrief (minimaal 6x/jaar, maximaal 12x/jaar).
Activiteiten richting Marketing Groningen Marketing Groningen is een specifieke stakeholder die, gezien zijn doelgroep(en), ook als ‘vermenigvuldiger’ kan fungeren. 7. De HVvG-organisatie bespreekt haar jaarplannen/-activiteiten met Marketing Groningen en stemt deze onderling met hen af. 8. De HVvG-organisatie en Marketing Groningen ontwikkelen in samenwerking nieuwe thematische routes (waar van toepassing).
la group
Activiteiten richting breed publiek 9. De organisatie lanceert het nieuwe HVvG, bestaande uit een website, online magazine, mobiele app, social media, themaverkiezing(en) en offline activiteiten. 10. De organisatie maakt het pilotthema voor 2013 bekend en informeert over de themaverkiezing in 2014 (zie voor de themaverkiezing p. 21). 11. De shortlist met de topthema’s van de instellingen kan door het publiek aangevuld worden als input voor de HVvGorganisatie. 12. Met ondersteuning van de (social) media vindt een online-raadpleging plaats voor de thema’s van de shortlist bij het brede publiek. 13. De organisatie ontwikkelt een ‘verhaal uit de oude doos’-caravan om verhalen bij de Groningers te verzamelen. De caravan is een aangeklede setting met o.a. de mogelijkheid voor geluids-/videoopnames, waar bezoekers hun verhaal kunnen vertellen en/of hun interesse kunnen tonen om hun verhaal te laten optekenen. De ‘verhalenbox’ toert door de provincie.
14. In het kader van een thema kan de werkorganisatie met een roadshow verhalen en objecten gaan halen in de provincie. Hiervoor kan de caravan ingezet worden of kan een zeepkist geplaatst worden op drukke punten waar mensen worden uitgenodigd om hun verhalen te komen vertellen.
15. Per thema ontwikkelt de organisatie een online magazine om de Groningers te informeren, te inspireren en te verleiden om activiteiten en locaties te bezoeken. In veel van de media-uitingen wordt naar dit online magazine als bron van inspiratie verwezen. 16. De organisatie stelt een programma voor het thema/de thema’s samen, bestaande uit de diverse publieksactiviteiten, georganiseerd door de verschillende erfgoed- en kunstinstellingen. 61
Communicatieplan Vervolgens zorgt de organisatie (samen met de media) voor het communiceren van het programma naar het publiek. 17. De organisatie zorgt voor een (pro)actief gebruik van social media (twitter, facebook, website HVvG) en voert een actief social media marketingbeleid. Activiteiten richting media 18. De organisatie werkt samen met in elk geval de volgende media: RTV Noord, Dagblad van het Noorden, huis-aanhuisbladen en andere lokale omroepen en thema-specifieke kanalen (tijdschriften, bloggers, websites, etc.). 19. De organisatie nodigt de media uit voor het officiële HVvG-persmoment, bijvoorbeeld tijdens de kick-off voor de stakeholders. Ook spelen de media een belangrijke rol bij de lancering van HVvG voor het brede publiek. 20. Aan de media wordt gevraagd om de ‘verhalenbox’ te begeleiden, zowel de lancering als (een deel van) de reis door de provincie. 21. De media spelen een belangrijke rol bij • de verkiezing van de thema’s; • de bekendmaking van de uitslag; • de startmomenten van thema’s;
la group
• een oproep doen voor verhalen en collector’s items; • een roadshow. 22. De HVvG-organisatie onderhoudt daarnaast (een-op-een) goede contacten met de media. 23. De organisatie kijkt samen met de media/specifieke media of er mogelijk interessante vaste formats zijn voor het presenteren van een thema/thema’s (vergelijkbaar met ‘Pronkjewailtjes’ van Het Groninger Landschap).
62
Monitoring
Het is belangrijk dat de resultaten van HVvG met regelmaat wordt gemonitord. Alleen op die manier is het mogelijk om te zien of de gekozen strategie goed werkt en om te bepalen waar, indien nodig, iets moet worden bijgesteld. De monitoring zou zowel kwalitatief als kwantitatief van aard moeten zijn. Nulmeting De HVvG-organisatie moet na één jaar beginnen met een nulmeting onder zowel de stakeholders/financiers als het publiek. Uitgangspunt hierbij is het online onderzoek dat in het kader van deze rapportage onder de stakeholders en consumenten is gehouden (zie deel 2). Onderwerpen Welke onderwerpen moeten onderzocht worden? Op het gebied van nieuwe en sociale media moeten de volgende aspecten gemeten worden: • aantal unieke bezoekers aan de HVvGwebsite; • aantal bezochte pagina’s; • duur van het bezoek aan de website; • bounce rate; • aantal Facebook ‘likes’; • aantal Twitter volgers; • app downloads en gebruik; • views van online magazines; • aantal data-aanvragen door derden via API.
la group
Op het gebied van thema’s: • het aantal thema’s uitgevoerd per jaar. Op het gebied van verhalen: • het aantal verhalen/foto’s/objecten, etc. aangedragen door het publiek en door instellingen; • het aantal verhalen/foto’s/objecten verzameld via de roadshows; • het aantal keren dat de verhalen worden geraadpleegd/gelezen; • het aantal reacties op de verhalen.
Op het gebied van betrokkenheid: • het aantal instellingen/organisaties die actief deelnemen aan de jaarlijkse thema’s, zowel online als offline. Op het gebied van financiën: • de derde geldstromen per thema en per jaar buiten de bijdrage van de provincie aan HVvG. Op het gebied van bereik: • naast het digitaal bereik, het aantal betalende en niet-betalende bezoekers aan offline-activiteiten. • Naast het digitaal bereik, het aantal lezers/kijkers bereikt via traditionele media (kranten, tijdschriften, tv, radio, etc.).
63
Monitoring Op het gebied van publiekswaardering: • de waardering van het publiek dat de offline-activiteiten heeft bezocht heeft; • de waardering van het publiek voor een specifiek thema; • in een later stadium kan gedacht worden aan een bezoekerspanel om de waardering van het publiek in kaart te brengen (inclusief mogelijke verbeterpunten). Organisatie De organisatie van de monitoring ligt in handen van de HVvG-organisatie. De HVvG-organisatie moet een businessplan opstellen waarin hun doelstellingen SMART worden geformuleerd. Aan de hand hiervan moeten afspraken met de provincie worden opgesteld en vastgesteld.
De monitoringactiviteiten moeten uitgevoerd worden in nauw overleg met de betrokken instellingen, organisaties, financiers en media. Daarnaast kan de HVvG-organisatie met de RuG of andere opleidingsinstituten overleggen over de rol die zij hierin zouden kunnen spelen.
la group
64
la group * Beëindiging kwartiermaker
Januari 2014
December 2013
December 2013
November/december 2013
November 2013
Oktober/november 2013
Oktober/november 2013
Oktober/november 2013
September/oktober 2013
September 2013
Juli/augustus/sept 2013
Juni/juli 2013
Juni/juli 2013
Mei/juni 2013
Ingebruikname mobiele app
Lancering eerste thema
Oplevering website en online magazine
Opstellen jaarplan en planning voor 2014
Bekendmaking eerste thema en eerste raadpleging voor thema’s 2017
Ingebruikname database/CMS
Raadpleging traditionele media
Raadpleging erfgoed- en kunst instellingen
Lancering HVvG-plan en eerste thema*
Opstellen briefing, eerste selectie digitale leveranciers
Werving overige werknemers
Begin werving en selectie hoofdredacteur
Benoeming HVvG-bestuur
Benoeming kwartiermaker
Schriftelijk informeren stakeholders/ betrokkenen
Goedkeuring HVvG-plan door de provincie
In de routeplanner worden de belangrijkste acties voor het opstarten in 2013 weergegeven. In het laatste kwartaal van 2013 moet de nieuwe organisatie een planning voor 2014+ opstellen.
Mei 2013
April/mei 2013
Routeplanner
2013 2014
65
Colofon De onderstaande personen hebben bijgedragen aan de totstandkoming van deze rapportage: Onderzoeksteam LAgroup Stephen Hodes Erik Grootscholte Birte Querl Liquimondo Rik Mulder Aart-Jan van Amerongen
3 april 2013
lagroup bv
Postbus 1558 1000 BN Amsterdam 020 550 20 20
[email protected] www.lagroup.nl Kromme Nieuwegracht 7 3512 HC Utrecht 030 666 63 33
[email protected] www.liquimondo.nl
Aangezien dit rapport alleen bedoeld is voor intern gebruik, is door ons niet onderzocht of er beeldrecht bestaat op de gebruikte afbeeldingen. Mochten dit rapport of de daarin opgenomen beelden toch worden gebruikt voor externe doeleinden, dan moeten hierover nadere afspraken worden gemaakt.
la group
66
