De contouren van morgen. Jaaroverzicht duurzaamheid Heijmans 2012

De contouren van morgen Jaaroverzicht duurzaamheid Heijmans 2012

duurzaamheidsverslag 2012

VREDENBURG UTRECHT

2


ongewone materialen

integraal

muziek in al zijn vormen


3

Het is net west-side story: twee gangs die niets met elkaar te maken hebben, maar elkaar vinden in de liefde voor de toekomst van het nederlandse landschap. Daan Roosegaarde

Duurzaamheidsverslag 2012

Inhoudsopgave Samenvatting

6

De contouren van morgen, beginnen vandaag

7

Profiel Heijmans

9

Strategie duurzaamheid

11

Duurzaam inkopen

23

Trends en impact

25

Interactie met stakeholders

34

Organisatie

41

Uitdagingen en dilemma’s

74

Vooruitblik

76

Totstandkoming verslag

77

Onafhankelijk Assurancerapport

84

Meer?

86

Afkortingen en begrippen

87

Samenvatting De economie van de eurozone kampte, net als voorgaande jaren, ook in 2012 met tegenwind. De bouw heeft het zwaar te verduren. Faillissementen zijn aan de orde van de dag en het consumentenvertrouwen is laag. De woningmarkt is tot stilstand gekomen. Met de aanstelling van het nieuwe kabinet in Nederland wordt de woningmarkt hervormd en investeringen in de infrastructuur vertraagd. De woningmarkthervorming zal op de middellange termijn gunstige gevolgen hebben voor doorstroming en vertrouwen, maar zal op de korte termijn leiden tot verdere daling van de huizenprijzen en tot terughoudendheid wat betreft investeringen. Met het inkrimpen van de investeringen in de infrastructuur wordt een belangrijke switch in beleid gemaakt. De bouw staat daarmee midden in een tijdperk van drastische veranderingen, de marktcondities veranderen nadrukkelijk. Vernieuwing is de sleutel tot verandering en vooruitgang. Ook in die lastige markt. De strategische inzet op duurzaamheid draagt daartoe bij. Immers, zij werkt stimulerend voor (cultuur) verandering en innovatie. Heijmans bedenkt en realiseert de contouren van morgen. Een omgeving waarin energie en ruimte schaarser worden en slimme oplossingen vereist zijn. Kijkende naar de omvang, activiteiten en markten waarin Heijmans actief is, dan leidt dit zichtbaar tot verandering. Dat kan Heijmans niet alleen. Duurzaamheid valt of staat voor ons ook bij samenwerking, ketenintegratie en ketenoptimalisatie. Heijmans wil de beste speler in de markt zijn en deze ambitie valt samen met ons streven om toonaangevend op het gebied van duurzaamheid te zijn. De vooruitgang in het realiseren van de gestelde doelstellingen is afgelopen jaar wederom vooruitgang geboekt. Echter, dit betreft vooral aspecten als energiereductie, afvalreductie, CO2 reductie en de toepassing van duurzaam hout. Doelstellingen die dankzij technologie en eenduidig beleid zich positief ontwikkelen. Doelstellingen zoals met betrekking tot diversiteit en arbeidsomstandigheden, de meer ‘zachte’ aspecten, vergen voortdurende aandacht en een culturele verandering. Ambities ten aanzien van duurzaamheid vergen pioniersschap. Ondanks de felle tegenwind in de markt is er wel een stevige voedingsbodem voor duurzaamheid en innovatie. Juist nu, omdat alternatieven nodig zijn om concurrerend te kunnen zijn. In dit aspect schuilen ook de dilemma’s en uitdagingen. Regelgeving, snelheid van technologie en investeringen vergen nieuwe oplossingen. Heijmans zoekt hierin nadrukkelijk de samenwerking op met toeleveranciers en partners. Voorbeelden van dergelijke partnerships zijn de in 2012 geïntroduceerde ‘smart highway’ en de composieten brug over de A27. Vooruitkijkend is verdere samenwerking nodig om de benodigde stappen te zetten. De culturele verandering van aanbod naar vraaggestuurd vergt aandacht. Duurzaamheid staat daarbinnen niet langer ter discussie, maar is onderdeel van ‘everday business’.

6


De contouren van morgen,

beginnen vandaag De wereld van morgen heeft zijn oorsprong in het heden. Heijmans bedenkt, ontwerpt, realiseert, beheert en onderhoudt gebouwen en ruimtelijke oplossingen. Daarmee kan zij vanaf het allereerste begin invloed uitoefenen op de gebouwprestaties, de verschijningsvorm en het karakter van een gebouw. Door met partners samen te werken, kunnen we kennis en kunde versterken en tot nieuwe ideeën komen. En door nieuwe contractvormen kunnen we onze rol steeds meer richten op het ontzorgen van klanten en het neerzetten van afgesproken prestaties. We blijven nuchtere bouwers met een gezonde dosis verstand. Maar ook met het gevoel dat er altijd ruimte is voor verbetering in wat we doen en hoe we dingen doen. Met lef om onze eigen grenzen op te zoeken, ze op te rekken en er overheen te gaan. En vooral niet meer naar de bekende weg te vragen. Dat is voor ons de kern van duurzaamheid. Dit jaaroverzicht is een weergave van wat wij elke dag doen om de ruimtelijke inrichting van Nederland te verduurzamen. Duurzaamheid is voor ons daarom een strategisch speerpunt, een thema dat dagelijks in onze ontwerpen, producten en diensten terugkeert. Stuurgroep duurzaamheid Bert van der Els - voorzitter Raad van Bestuur Roland de Waal - concerndirecteur en portefeuillehouder duurzaamheid Robert Koolen - programmamanager duurzaamheid ‘s-Hertogenbosch, 28 februari 2013


7

binnenstedelijke herontwikkeling

HET TIMMERHUIS ROTTERDAM

8


Het nieuwe loket voor de stad

Profiel

Heijmans Visie Heijmans bouwt aan de ruimtelijke contouren van morgen. deze contouren worden meer en meer bepaald door het schaarser worden van ruimte, grondstoffen en andere resources. dat vergt verandering, creativiteit en integratie van systemen. ruimtelijke oplossingen van morgen gaan niet zozeer over meer en groter, maar over slimmer en efficiënter.

Missie Het is onze missie om een voortrekkersrol te vervullen in het slimmer en efficiënter maken van de bouw in nederland. wij nemen hierbij de verantwoordelijkheid om verandering en innovatie te realiseren, partnerships aan te gaan en klanten zo van de beste inzichten te voorzien. teneinde de op margegroei gefocuste strategie te realiseren en te continueren, streeft Heijmans op termijn naar een ebit-marge in de realiserende sectoren van tussen de 3 en 4 %. in de ontwikkelende sectoren, met name vastgoed, is de streefmarge circa 8%.

Strategie en ambitie 2012-2016 ons doel is om de beste onderneming in onze sector te worden. dat bereiken we door te sturen op continue verbetering van onze kernactiviteiten via bundeling van inkoopkracht, eenduidigheid in tendermanagement en het beste projectmanagement. daarnaast willen wij ons marktaandeel in bestaande markten verder vergroten en in nieuwe markten aan positie winnen om deze ambitie te realiseren.

Toegevoegde waarde Heijmans onderscheidt zich door vroegtijdig in het ontwerpproces samen met partners oplossingen te bedenken en deze vanuit de integratie van kennis en kunde te realiseren. ons werk begint aan de tekentafel en strekt zich uit tot beheer en onderhoud. wij combineren high-tech kennis en creativiteit tot vernieuwende producten en concepten die we breed toepassen. met telkens een andere lokale verschijningsvorm, maar allemaal vanuit dezelfde kennis en kunde bedacht. Heijmans positioneert zich als een uitgesproken vernieuwende speler in de markt.


9

10


Geschiedenis de historie van Heijmans gaat terug tot het jaar 1923, toen Jan Heijmans in rosmalen zijn stratenmakersbedrijf startte. de naoorlogse wederopbouw geeft hem volop de kans te groeien, door het herstellen en aanleggen van wegen en vliegvelden. de eerste bedrijfsovername is in deze periode een feit en markeert het begin van een enorme groei en veelzijdigheid. in 1993 krijgt Heijmans een notering aan de amsterdam exchanges. daarmee boort het bedrijf een nieuwe bron van kapitaal aan, die verdere groei en overnames mogelijk maakt. de koers van de onderneming is vanaf medio 2008 ingrijpend gewijzigd. de ingezette koerswijziging, de ‘turnaround’, concentreerde zich op een aantal pijlers: zekerstelling van de financiering, verkoop van de buitenlandse activiteiten, terugschaling van de vastgoed- en woningbouwactiviteiten, positionering van utiliteitsbouw en installatietechniek als nichespeler, verbetering van resultaten in de wegenbouw en reductie van overheadkosten.

Marktgebieden en thema’s Heijmans richt zich op een drietal marktgebieden: wonen, werken en verbinden. binnen die marktgebieden zijn we actief met een vijftal sectoren, te weten vastgoed en woningbouw (wonen), Utiliteit (werken), wegen en civiel (verbinden). alle sectoren worden centraal aangestuurd zodat samenwerking, synergie, schaal, kennis en kunde optimaal benut worden.

Activiteiten Vastgoed vastgoed richt zich op gebiedsontwikkeling van zowel grootschalige als kleinere projecten in binnen- en buitenstedelijke gebieden en is daarbij actief als initiator, ontwikkelaar en verkoper van voornamelijk woningen. dit gebeurt vanuit het vastgoedbedrijf, dat bestaat uit een drietal locaties met een centrale aansturing. Hoogwaardige kennis van gebiedsontwikkeling is gebundeld in één gebiedsontwikkelingsorganisatie. Woningbouw realisatie van woningen is de kernactiviteit van woningbouw. dit betreft verschillende typen woningen. onderhoud en service maken hier in toenemende mate onderdeel van uit. de activiteiten omvatten primair nieuwbouw maar ook de segmenten herstel, verbouw en renovatie van woningen. woningbouw werkt vanuit regionale vestigingen met een centrale aansturing.


11

Utiliteit Utiliteit ontwerpt, realiseert en onderhoudt hoogwaardige elektrotechnische en werktuigbouwkundige installaties, en realiseert huisvesting in de marktsegmenten gezondheidszorg, (semi-)overheid, commercieel vastgoed, high tech clean industrie (zoals laboratoria) en datacenters. Utiliteit werkt vanuit regionale vestigingen met een centrale aansturing. Wegen wegen richt zich op het aanleggen, in stand houden en verbeteren van infrastructuur gericht op mobiliteit voor de weggebruiker en het netwerk van wegen in nederland en belgië, maar ook de inrichting van de openbare ruimte. dit kunnen wegen en ondergrondse infra betreffen maar ook alle installaties en techniek (zoals verlichting, camera- en verwijssystemen) in en om wegen en openbare ruimte heen. de wegen organisatie kent een aantal kennisvelden en ondersteunende disciplines. Het betreft ingenieursdiensten, gericht op engineering en design&construct, asset management en specialismen. infra belgië richt zich vooral op wegenbouw, onderhoudscontracten en pps-projecten (publiek private samenwerkingen). de belgische activiteiten versterken daarmee de nederlandse infra activiteiten. de duitse dochteronderneming oevermann is gespecialiseerd in bouw en wegenbouw. Civiel civiel richt zich op de locatiegebonden, boven- en ondergrondse infrastructuur, zoals viaducten, tunnels, kabels, leidingen, energievoorzieningen, sluizen en waterzuiveringen. focus ligt op ontwerp, realisatie en beheer & onderhoud. de ontwikkeling van smart grids in nederland ziet Heijmans als een kans om zich als ‘smart builder’ verder te onderscheiden. franki, de duitse dochteronderneming, versterkt de integrale kwaliteit van civiel door samenwerking op gespecialiseerde funderingsonderdelen en projecten. van den berg, de belgische dochteronderneming, is gespecialiseerd in service- en nieuwbouwcontracten op het gebied van de energie-, wateren elektriciteitinfrastructuur.

12


nieuwe verbinding

drukste spoortracé van nederland

diameter: 1,70 m


BORING VLEUGEL

13

SMART HIGHWAY

samenwerking met studio roosegaarde

glow in the dark

inductielane

14


Strategie

duurzaamheid de algemene strategie vertaalt zich door naar een specifieke strategie op het onderwerp duurzaamheid. de bouw verandert in rap tempo. de aanhoudende economische crisis, technologische ontwikkelingen, wereldwijde concurrentie zijn aan de orde van de dag in 2013. met als gevolg: het zal nooit meer hetzelfde zijn. in 2020 is die nieuwe wereld bewaarheid. een wereld waarin duurzaamheid al heel lang vanzelfsprekend is en ons land gedreven wordt door kennis. kennis die cultuurhistorisch ooit begon met land winnen en verdedigen. met handel over zee, ondernemerschap en lef. bouwen is vanuit die historie ook in 2020 nog steeds een vak: iets dat kennis en kunde vereist. maar meer dan ooit wordt dit vak niet meer bepaald door het ‘maken’, maar door het ‘bedenken’. en de wereld die deze producten en diensten afneemt wordt niet meer gedreven door bezit, maar door delen van bezit.

Ambitie en strategisch speerpunt Heijmans heeft een serieuze impact op de verduurzaming van de gebouwde omgeving. vanwege haar omvang, maar ook vanuit de aard van haar activiteiten. dat geldt niet alleen voor alle sectoren afzonderlijk, maar ook voor integrale projecten waarin kennis en kunde uit de hele organisatie samenkomen.

Definiëring duurzaamheid is het voortdurend zorgen voor producten, oplossingen en diensten die niet alleen vandaag, maar ook in de toekomst van de juiste kwaliteit zijn. de manier waarop Heijmans dat realiseert is door maatschappelijk verantwoord te ondernemen. ondernemerschap waarin economische prestaties (profit), met respect voor sociale aspecten (people) en binnen ecologische randvoorwaarden (planet) gerealiseerd worden. dit dient te leiden tot betere resultaten voor zowel de onderneming als de samenleving. in feite is duurzaamheid de continue balans tussen mens-klimaat en economie. iedereen wordt er beter van.

Waarom duurzaamheid? 1. klanten vragen om duurzaamheid, niet alleen via contracten en sectorbrede initiatieven, ook in projecten is er een nadrukkelijke vraag naar efficiënt ruimtegebruik, comfort en lage energielasten, duurzaam ontwerp en lage onderhoudskosten. 2. duurzaamheid heeft een groot effect op cultuur. Het inspireert mensen om vernieuwing en verandering. 3. duurzaamheid heeft een stuwende werking op innovatie. door de technische mogelijkheden en de vraag van klanten te combineren. 4. duurzaamheid draagt bij aan kwaliteitsverbetering. daarmee draagt duurzaamheid bij aan het onderscheidend vermogen van ons bedrijf en de technologische voorsprong die wij willen nemen op onze concurrenten.


15

Doelstellingen Vanuit de beschreven visie en ambitie op het gebied van duurzaamheid is een aantal doelen te formuleren die expliciet onderdeel uitmaken van ons beleid. In de onderstaande tabel zijn deze doelen genoemd met in de kolom daarachter de motivatie. Daarmee wordt tevens de relevantie voor de gebouwde omgeving van de onderwerpen aangegeven.

Doelen

Motivatie

Bijdragen aan oplossen

De gebouwde omgeving verbruikt ongeveer 40% van de energie in Nederland. Daarnaast

klimaatproblematiek door

benodigen onze bedrijfsactiviteiten energie en kost het maken en producten en het

verkleinen eigen CO2 footprint

transporteren ervan naar bouwwerken energie.

Bijdragen aan sluiten grond-

40% van al het afval in Nederland bestaat uit bouwafval. Deels is dat afkomstig uit

stofketens door verminderen

nieuwbouw en renovatie. Recycling gaat uitputting van grondstoffen tegen en bespaart

van de hoeveelheid afval

energie.

Voorkomen uitputting

Bouwactiviteiten kunnen leiden tot uitputting van bepaalde grondstoffen en verlies aan

grondstoffen en verlies aan

biodiversiteit. Met name gebruik van een aantal basisstoffen zoals hout, steen, staal en

biodiversiteit door duurzame

beton is in de sector van belang.

sourcing Duurzaamheid een rol laten

60-70% van de omzet is ingekocht in de vorm van diensten of producten. Door

spelen in de keten

duurzaamheid een rol te laten spelen, wordt impact gecreëerd in de gehele keten.

Zorgen voor een gezonde en

De bouw is een relatief onveilige branche als het gaat om ongevallen en

veilige werkomgeving

arbeidsongeschiktheid. Als werkgever wil Heijmans hier verbetering in aanbrengen.

Vergroten maatschappelijk

Als grote werkgever in de branche willen we investeren in maatschappelijk verantwoord

rendement

ondernemen door onderwerpen aan te pakken zoals diversiteit van medewerkers en door in projecten sociale en maatschappelijke doelstellingen te betrekken (Klanttevredenheid, medewerkertevredenheid, SROI-projecten en diversiteit).

Naast deze doelen zijn er meerdere onderwerpen vooralsnog niet opgenomen als doelstelling. Zo hebben de kernactiviteiten van Heijmans invloed op het ruimtegebruik in Nederland en daarmee op een zorgvuldige en kwalitatieve inpassing van gebouwen en wegen (biodiversiteit). Ook leiden de kernactiviteiten ertoe dat biodiversiteit, waterverbruik en uitstoot van stoffen continue aandacht vereisen. Het werken met honderden verschillende onderaannemers en leveranciers zorgt er vervolgens voor dat er aandacht moet zijn voor maatschappelijke thema’s als toepassing van mensenrechten in de keten. Tot slot is ketenintegratie een aspect dat aandacht vereist. Ieder jaar wordt bekeken in hoeverre het nodig is dat deze onderwerpen vertaald worden in KPI’s.

16


Producten, diensten, samenwerking en bedrijfsvoering Het thema duurzaamheid valt in hoofdzaak in te delen in de thema’s People, Planet en Profit. In de volgende hoofdstukken worden deze thema’s verder uitgewerkt. Daarnaast wordt binnen Heijmans een indeling gebruikt die gericht is op de ontwikkeling van duurzame producten en diensten, het verduurzamen van de bedrijfsvoering en keten. Onderstaand een overzicht van de behandelde voorbeelden in dit verslag.

Producten/diensten People

Samenwerking/keten

Bedrijfsvoering

Kid’s climate conference

Social return Het nieuwe werken

Planet

Verplaatsbare zonnepanelen

Smart energy collective

Inductieladen

Energiefabriek

Afvalscheiding

Biologische sanering Duurzaam hockeyveld Sportstroom Rioolwaterzuiveringsinstallatie Zelfhelend asfalt Faunahotels Smart highway Profit

Verduurzaming materialen

Mensenrechten

Milieumanagement

Kennisontwikkeling

Deelanalyses keten

CO2 prestatieladder

BREEAM

Sponsoring

PEFC Intentieverklaring duurzame warmte Het programma duurzaamheid realiseert en bewaakt de uitvoering van de duurzaamheidsdoelstellingen door: 1. Kennis- en informatieuitwisseling: matchen van vraag en aanbod in de organisatie via online platform Yammer, een kwartaalijkse nieuwsbrief, lunchlezingen en een duurzaamheidsdesk waar initiatieven gemeld kunnen worden. 2. Toepassing en vertaling naar projecten. Toepassing van nieuwe technieken in pilots, in samenspraak met innovatiemanagers en opdrachtgevers. 3. Partnerships en profilering in de markt, ter bevordering van kennis, innovatie en ontwikkelen van nieuwe markten. 4. Cultuuromslag: opnemen van duurzaamheid als item en leerdoel in alle opleidingen en in management development. 5. Rapportage van de KPI’s aan de stuurgroep duurzaamheid.


17

Uitgangspunten voor verslaglegging De verslaglegging van duurzaamheid geschiedt op basis van GRI (Global Reporting Initiative) indeling, de gegevens afkomstig uit de ISO 14001 gecertificeerde managementsystemen en de rapportages die gemaakt worden ten behoeve van de SKAO CO2-prestatieladder.

KPI’s Doel Bijdragen aan oplossen klimaatproblematiek door verkleinen eigen CO2 footprint

Efficiëntere grondstofketens door verminderen afval en verhogen scheidingsperscentages

KPI’s

Doelstelling

Totale footprint CO2-uitstoot

-10% in 3 jaar, basisjaar 2009

Aandeel energiezuinige leaseauto’s

ABC label : 100% in 2012 AB label : 80% in 2013

Energiegebruik kantoorpanden

Eind 2013 -15% t.o.v. 2009

Energieverbruik ontwikkelde woningen

Gemiddelde EPC minder dan lenteakkoord

Totale hoeveelheid afval

-5% per jaar

Scheidingspercentage bouwplaats

>50% in 2013

Hergebruikpercentage na afvoer Voorkomen uitputting grondstoffen en verlies aan % gerecyclede materialen in gebruikte biodiversiteit door duurzame sourcing grondstoffen

Duurzaamheid een rol laten spelen in de keten

Toepassing duurzaam hout (FSC/PEFC)

In 2012 >90% van ontwikkelde woningen voorzien van duurzaam hout. In 2012 >50% van totaal direct ingekocht hout duurzaam.

FSC/PEFC certificering Heijmans bouwbedrijven

80% in 2011 Alle relevante onderdelen FSC in 2012 Alle relevante onderdelen PEFC in 2013

Aantal contracten toeleveranciers waarbij duurzaamheid een rol speelt

Duurzaamheid in 100% van raamcontracten issue in 2012

GPR ontwikkelde woningen

Minimaal gemiddeld 7,5 vanaf 2012

Percentage ondertekende gedragscodes/ duurzaamheidverklaring voorkeursleveranciers/onderaannemers

>50% in 2011 100% eind 2012

Zorgen voor een gezonde en veilige werkomgeving Totaal ziekteverzuim

Vergroten maatschappelijk rendement

18

>75% in 2013 Asfalt >40% in 2013

<4,5%

Aantal ongevalsincidenten uitgedrukt in IF

<7

Dodelijke ongevallen bij eigen medewerkers

0

Streven naar veiligheid in de keten

In 2013 90 % onderaannemers VCA/VCU gecertificeerd Alle relevante onderdelen gecertificeerd

Aantal verkeersongevallen met verzuim

0

Totaal aandeel vrouwen

15% in 2012

Totaal aandeel vrouwen in topfuncties

6% in 2012

Klanttevredenheid en aantal SROI-projecten

-


Score 2012

Toelichting

60.800 ton CO2

Het betreft scope 1 plus 2 en een deel van scope 3 (woonwerkverkeer) Footprint 2011: 73.800 ton CO2.

97% 88%

Betreft alleen gele kentekens en dat is 2/3 van het totale wagenpark.

Gas: 1.079.116 m3 Elektra: 7.648.178 kWh

Score is -43% (gas) en -57% (elektra) t.o.v 2009. Dit is gebaseerd op 80% direct gemonitorde panden.

-3,5% t.o.v. eis

In vergelijking met de EPC eis op moment van bouwaanvraag. Door eigen inspanning en ambitie van betrokken overheden is de score lager en dus duurzamer.

25.426 ton

Betreft afval opgehaald door afvalverwerkers. Score 2011: 25.992 ton(-2%).

61,1% (volume)

63,1% in gewicht.

89%

Hergebruikt als grondstof of groene energie. Daarnaast nog 9% gebruikt als grijze energie.

36%

Asfaltgegevens uit eigen asfaltcentrales. Vorig jaar 37%. Resultaat sterk afhankelijk van vraag naar duurzaam asfalt (Greenway LE).

Alle ontwikkelde woningen Opnieuw verbetering percentage direct ingekocht hout (2010: 61%, 2011 83%). Certificering van bepaalde voorzien van duurzaam hout soorten plaatmateriaal nog een verbeterpunt. 92% van direct ingekochte hout duurzaam Alle relevante onderdelen FSC gecertificeerd

Woningbouw en Utiliteitsbouw ook PEFC gecertificeerd.

Alle nieuwe contracten

Duurzaamheid is een issue bij alle nieuwe inkoopcontracten sinds aanpassing algemene voorwaarden 1 november 2010.

7,6

Vorig jaar gemiddeld 7,5.

49,3%

Gemeten naar omzet van voorkeurleveranciers.

4,7%

Onderdeel verzuimduur n.a.v. ongevallen is 0,15%.

8,0

Deze ambitieuze KPI zit in een goede trend (9,8 in 2011).

0 81% Alle onderdelen gecertificeerd

81% van de onderaannemers gecertificeerd naar rato van omzet.

20

Het betreft 20 gevallen woon-werkverkeer en 2 gevallen zakelijk verkeer.

10,4%

Lichte stijging t.o.v. 2010 (9,9%) en 2011 (10,1%).

8% Wel gemeten maar geen eenduidige methodiek


19

ruim 100 projecten

nul restpunten verbetering garanties en klachten

procesbeheersing

LEAN6SIGMA

20


Opmerkingen bij de doelstellingen en KPI’s • totale footprint: deze is in absolute zin in 3 jaar tijd afgenomen met meer dan 25%. dit is deels te wijten aan de verminderde economische activiteit maar zeker ook aan de genomen maatregelen om energie te besparen zoals elders in dit verslag verwoord. de target voor de nieuwe periode is vastgesteld voor de totale footprint van -6% t.o.v. het basisjaar 2012. • energieverbruik kantoorpanden: er is een grote besparing bereikt t.o.v. 2009. dit heeft te maken met de genomen energiebesparende maatregelen, maar ook met het gevoerde huisvestingsbeleid. meer concentratie van kantoorlocaties en invoering van innovatieve kantoorconcepten. daarnaast zijn certificaten verkregen ter vergroening van het totale elektragebruik. • de totale hoeveelheid afval is minder afgenomen dan de doelstelling was. Heijmans heeft een reststoffenmanager aangesteld om de komende tijd hier aanvullende aandacht aan te geven. • Het aantal ondertekende verklaringen duurzaamheid voor leveranciers loopt erg achter. veel grotere leveranciers (met groot deel omzet) willen vaak eerste de juridische consequenties onderzoeken voordat getekend wordt. in 2013 moet hier een aanvullende inspanning geleverd worden. na deze eerste slag wordt ingezet op het verzamelen van bewijslast van relevante ondertekende leveranciers en daar waar noodzakelijk ook op toetsing van de leveranciers. • veiligheid: alle eigen Heijmans onderdelen voldoen inmiddels aan de veiligheidscertificering (vca/vcU) en ook het aantal onderaannemers zit ruim boven target. desondanks zijn bij onderaannemers op projecten van Heijmans 2 ongelukken met dodelijke afloop te betreuren geweest in 2012. dit jaar zijn voor het eerste de verzuimgevallen meegenomen als gevolg van het aantal verkeersongevallen met medewerkers. • diversiteitsambitie: deze is zeer ambitieus en met name het totaal aantal vrouwen is ondanks het opzetten van een specifiek programma niet behaald, gelet op het aandeel in de totale populatie. voor 2015 wordt de target herijkt op basis van meer realistische doelstellingen (13,5 % voor heel Heijmans). • klanttevredenheid en projecten waar social return on investment een rol spelen, willen we in de komende jaren verder uitwerken. op dit moment ontbreekt een organisatiebrede en eenduidige systematiek om dit te meten. bij vastgoed en woningbouw is wel een engagementonderzoek gehouden waarbij klanttevredenheid een onderdeel is. bij bouwplaatsmedewerkers van beton- en waterbouw is een werkvermogenscan gehouden. getracht wordt om in 2013 meer eenduidigheid te verkrijgen in gekozen systematiek en met concrete targets te komen.


21

90% woningen met duurzaam hout

53,5% afvalscheiding op de bouwplaats

RECYCLING

22


Duurzaam

inkopen sinds enkele jaren maakt Heijmans een vertaalslag van haar duurzaamheidsdoelstellingen naar concrete maatregelen en procedures voor het inkoopproces. belangrijke stappen hierin zijn het bespreken van duurzaamheid in de gesprekken met leveranciers van de raamcontracten en het invoeren van een ‘verklaring duurzaamheid’ voor leveranciers en onderaannemers. daarmee tekenen ‘preferred suppliers’ voor het in acht nemen van richtlijnen op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen. inmiddels heeft ongeveer de helft van de leveranciers (naar omzet) deze verklaring geretourneerd. obstakels bij het indienen blijken de eigen verklaringen van grotere internationale toeleveranciers te zijn, maar ook moet de administratie hieromtrent verder aangescherpt worden. daarnaast heeft Heijmans het manifest ‘maatschappelijk verantwoord inkopen en ondernemen’ ondertekend, waarin vooraanstaande private en publieke bedrijven concrete doelstellingen en richtlijnen voor de verankering van duurzaam ketenmanagement hebben vastgelegd. duurzaam inkopen vormt ook een onderdeel van de leidende principes die binnen bouwend nederland ontwikkeld zijn. Heijmans heeft dit document geïntegreerd in haar gedragscode. kijkend naar de meest kritische grondstoffen/suppliers zijn er inmiddels doelstellingen geformuleerd voor bijvoorbeeld hout en worden de duurzaamheidaspecten van de betonketen in kaart gebracht via participatie in de green deal beton. op dit moment loopt een studie naar het stellen van eisen zoals iso 14001 aan meer risicovolle industriële bedrijven op gebied van duurzaamheid zoals bijvoorbeeld de betonindustrie en de sloopbedrijven. voor kritische producten zoals hout en natuursteen proberen we zoveel mogelijk aan te sluiten bij bestaande en nog te ontwikkelen systemen van onafhankelijke externe toetsing en certificering. vanuit onze doelstellingen op het thema veiligheid hebben we leveranciers gevraagd om vca certificering te overleggen. in 2012 zijn een tiental leveranciers daadwerkelijk uitgezonderd van opdrachtverlening vanwege het ontbreken van vca certificering. afgelopen jaar is vanuit het facilitair bedrijf een groot aantal activiteiten opgestart die vorm geven aan het eigen duurzame inkoopbeleid. voorbeelden hiervan zijn het inkopen van duurzame vloerbedekking, duurzame catering en schoonmaak, inkoop van duurzame energie en het verduurzamen van de kantoorgebouwen. tenslotte werkt de inkooporganisatie actief mee met een aantal duurzaamheidinitiatieven in de business, zoals het verminderen van verpakkingsmateriaal bij inkoop, het sluiten van grondstofkringlopen van kalkzandsteen en steenwol (samen met onder andere rockwool en van gansewinkel) en het verminderen van het aantal vervoersbewegingen in samenwerking met technische groothandels.


23

oplaadinfra amsterdam

slimmer, efficiënter

proef inductieladen

ELEKTRISCH RIJDEN

24


Trends

en impact In 2012 hebben een aantal trends invloed gehad op onze business. Voorbeelden hiervan zijn: (Ongewone) samenwerking: de uitdagingen in de sector, mede ingegeven door de economische crisis, zorgen ervoor dat meer dan ooit over grenzen heen wordt gekeken. Dit leidt tot samenwerking met uiteenlopende partners, binnen of buiten de eigen branche. Energietransitie: energie zal in de toekomst steeds meer decentraal worden opgewekt en verdeeld. In feite kan iedereen energieproducent worden, gezien nieuwe technieken als zonne- en windenergie. Dit heeft een enorm effect op verduurzaming van energie, niet alleen omdat alternatieve bronnen worden gebruikt, maar ook het besef van de hoeveelheid energieverbruik. Slimme huishoudelijke apparatuur, die werken wanneer energiekosten laag zijn of het de gebruiker het beste uitkomt, werkt dit nog verder in de hand. Materiaaltransitie: net als voor energie speelt hetzelfde transitieproces zich af in de bouwmaterialen. Waar voorheen hout, beton en staal de kern vormden, kunnen nu ook composiet of self-healing materialen een rol spelen. Technologie als 3d printing werkt dit in de hand. Nieuwe norm: duurzaamheid heeft, na een aantal jaren, daadwerkelijk gezorgd voor een nieuwe norm in de bouw. Woningen kunnen en moeten energiezuiniger, sterker nog, zij kunnen zelfvoorzienend worden wat betreft energie. Oftewel: de norm is radicaal gewijzigd. Systeemintegratie: voorgaande trends hebben logischerwijs een integratie van systemen tot gevolg. Door nieuwe samenwerkingen en nieuwe producten wordt de traditionele bouwkolom steeds verder in elkaar geschoven. Dit heeft ook nieuwe contractsvormen tot gevolg. Bijvoorbeeld contracten waarin de aannemer verantwoording draagt voor realisatie én design&construct, of inclusief onderhoud en financiering van het project. De decentralisatie van de rijksoverheid zorgt voor een toenemende vraag naar dat type contracten samenwerkingsvormen. In de volgende paragrafen worden deze en sectorspecifieke trends besproken, alsmede de impact ervan op de activiteiten.


25

impact op de activiteiten Wonen de vastgoedmarkt zit in 2012, net als de jaren ervoor, muurvast. Het consumentenvertrouwen is historisch laag, de financiële crisis leidt tot weinig tot geen financieringsruimte en de politieke maatregelen om de woningmarkt vlot te trekken laten vooralsnog op zich wachten. dit leidt tot een verlamming van de markt op de korte termijn. op de lange termijn, vooral wanneer er een integraal plan met betrekking tot de woningmarkt wordt geïntroduceerd, zal er weer perspectief ontstaan. echter, hiervoor dient kritisch te worden gekeken naar regels voor hypotheekverstrekking en renteaftrek, huursubsidie, toewijzingsbeleid en toezicht op de corporatiesector. Hiermee kan evenwicht tussen vraag en aanbod op de lange termijn hersteld worden. als gevolg van deze ontwikkelingen is de woonvraag sterk veranderd en verminderd. in de business-to-business markt maakt de vraag naar buitenstedelijke gebiedsontwikkeling, steeds meer plaats voor kleinschalige en gefaseerde ontwikkelingen. Het draait voornamelijk om opstalontwikkeling, in plaats van gebiedsontwikkeling, binnenstedelijke gebiedsontwikkeling vraagt steeds meer om vroegtijdige inbreng van kennis omtrent proces, stedenbouw en bouw. de rol van de ontwikkelaar is vooral gericht op advies en kennis, in plaats van risicodrager. tot slot verschuift in de b2b-markt de aandacht van corporaties steeds meer van nieuwbouw naar de renovatie en transformatie van gebouwen. in de consumentenmarkt zijn particulieren steeds geïnteresseerder in de toekomstige woonlasten, in plaats van de aankoopwaarde. dit betekent dat het woonbudget, inclusief verzekeringen, vve-kosten en de energierekening, bepalend wordt in de woonkeuze. een woning met weinig tot geen energielasten en lager onderhoud, wordt daarmee aantrekkelijker. naar verwachting volgen in 2013 de eerste hypotheekverstrekkers, energiebedrijven en ontwikkelaars die hierop anticiperen. Wat doet Heijmans? Heijmans beweegt op verschillende wijzen mee met deze veranderingen. ten eerste richt zij zich op de vrije huursector via afspraken met (institutionele) beleggers zoals syntrus achmea. in 2012 verwierf vastgoed onder andere het can gebied in amsterdam noord, waar een groot aantal vrije huur sectorwoningen wordt gerealiseerd. syntrus achmea is partner in deze ontwikkeling.

26


transformatie stadshavens

fiabci prix d’excellence the netherlands

FENIX LOODSEN ROTTERDAM


27

NATIONAAL MILITAIR MUSEUM SOESTERBERG

beleef de historie

exploitatie, beheer en onderhoud in het hart van de natuur

28


in binnenstedelijke ontwikkelingen zet vastgoed steeds vaker haar kennis en kunde in als ontwikkelaar of consultant om complexe opgaven, met partners, vlot te trekken. Het git terrein in den Haag is daarvan een prima voorbeeld. in dit project worden verschillende functies zoals wonen, werken en recreëren gerealiseerd. buitenstedelijke locaties, waar eerder grootschalige nieuwbouw plaats vond, is nu de locatie voor de toepassing van nieuwe woonconcepten en gefaseerde kleinschalige ontwikkelingen. vastgoed en woningbouw kunnen hier hun gezamenlijke kennis ten aanzien van kosten, snelheid en technologie bundelen. voorbeelden hiervan zijn concepten als morph, Huismerk en wenswonen. tot slot anticipeert Heijmans door corporaties en beleggers te ondersteunen in grootschalige renovatie en gebouwtransformatie. voorbeeld hiervan is het wijnhavengebied in den Haag. na de sloop van de Zwarte madonna verrijst hier het nieuwe culturele hart van den Haag. deze transformatie, enerzijds stedenbouwkundig anderzijds bouwkundig, sluit goed aan op de herstructeringskennis van vastgoed en woningbouw. aan de andere kant faciliteert vastgoed tezamen met woningbouw, de corporatiesector, in grootschalige woningrenovatie van corporaties en beleggers.

Werken de markt voor utiliteit is ook afgelopen jaar schraal geweest. bezuinigingen en de financiële crisis hebben geleid tot verdere inkrimping van de markt. met name de omvang van de nieuwbouw van commercieel vastgoed is historisch laag. algemeen gesproken blijkt de techniekcomponent in gebouwen echter steeds groter te worden, ten koste van de bouwcomponent. comfort, efficiency en informatietechnologie zijn hiervoor de belangrijkste drivers. daarnaast blijft de markt ook voor een belangrijk deel bestaan uit ‘recurring business’ en neemt dit aandeel gestaag toe. kortom: de markt bood in 2012 verschillende kansen, ondanks de krimp. daarnaast zijn er in 2012 steeds meer partijen die onder druk van de markt wegvallen, waardoor ook het aantal spelers afneemt. in tegenstelling tot verwachtingen in 2011 heeft de verduurzaming van bestaande gebouwen nog niet veel opgeleverd. Hieruit blijkt dat de boekwaarde van een gebouw en de investering die de verduurzaming vereist, niet altijd leiden tot een haalbare business case. met als gevolg dat veel partijen afzien van investeringen. Wat doet Heijmans? los van de marktontwikkelingen heeft Utiliteit zich in 2012 vooral gericht op het inrichten en verbeteren van de integraliteit. daartoe is eind 2011 een versnelling gemaakt door het samenvoegen van utiliteitsbouw en techniek en is het directieteam en het commerciële team vernieuwd. dit begint in 2012 effect te hebben, echter, dit proces verloopt langzaam. de cultuurswitch in de organisatie is daar debet aan, aangezien de verandering van een prijs- en meerkostenstrategie moet worden omgebogen naar een strategie van toegevoegde waarde.


29

Met de integratie van disciplines is deze toegevoegde waarde onomstotelijk aanwezig. Projecten als het in 2012 verworven Nationaal Militair Museum Soesterberg en het Stadskantoor Rotterdam bevestigen de toegevoegde waarde van het samenbrengen van disciplines: bouw, onderhoud en techniek. Andere projecten zoals het in aanbouw zijnde Muziekpaleis Vredenburg in Utrecht, high tech onderzoeksfaciliteit Orion van de universiteit in Wageningen en het Meander Ziekenhuis in Amersfoort, laten eveneens deze kwaliteit zien. Daarnaast zal de organisatie de verandering in het klantproces moeten maken. Door vroegtijdig en gelijkwaardig met elkaar in gesprek te gaan, ontstaat er een goed ontwerp. Dit ontwerp is de basis van een gebouw naar wens van de opdrachtgever en een tevreden klant. Een technologie als BIM helpt daarbij, maar is slechts een middel. Het daadwerkelijk verzilveren van de integraliteit is niet van de een op de andere dag gerealiseerd. Ook al bestaat al meer dan 70% van de projectenportefeuille van Utiliteit uit integrale werken, de processen, cultuur en organisatie zal er ook volledig op ingericht moeten zijn. Desalniettemin is met deze scope en de marktafbakening gezondheidszorg, semi-overheid, high techclean en datarooms, een belangrijke basis gelegd.

Verbinden Het afgelopen jaar is een aantal ontwikkelingen zichtbaar. De rode draad hierin is systeemintegratie en integraliteit, dit geldt zowel voor contractvormen als voor de producten zelf. Deze tendens zet in 2012, net als in 2011, onverminderd door. Dit keert terug in de vraag van de klant met betrekking tot de realisatie van sluizen, tunnels en parkeergarages. Geen gebouwgerichte vraag, maar een vraag gericht op de realisatie van een werkend systeem. Door de verwerving van projecten zoals de spoorwegonderdoorgang in Eindhoven en Bilthoven, maar ook de A4 Schiedam-Delftland is Heijmans toonaangevend in dit type werk. Daarnaast zijn de contractvormen in de markt steeds integraler van karakter. Zo blijkt de rijksoverheid in 2012 steeds meer DBFM (design, built, finance, maintain) contracten in de markt te hebben gezet. Onderscheidend aan dit type projecten is de langdurige betrokkenheid van marktpartijen via het onderhoud en daarnaast de financiering van het project. Verder valt op dat de markt voor service en onderhoud zich steeds verder ontwikkelt. Ook Civiel speelt daar op in. Het afgelopen jaar heeft Civiel een aantal servicecontracten binnengehaald, zoals het aanbrengen van watermeters voor Brabant Water en een opdracht voor het onderhouden van de stadsverwarming voor Essent Local Energy Solutions. Kenmerkend aan dit type opdrachten is de langdurigheid en terugkerende karakter alsook de integratie van bouw, elektrotechniek en installatietechniek. Tevens tekenend voor de marktontwikkeling is de opkomst van de energiemarkt. Hierin wordt de verandering gemaakt van afvalverwerking naar energiewinning. Voorbeeld voor deze nieuwe

30


sneller dan gepland

naast chemelot fly over

KNOOPPUNT KERENSHEIDE GELEEN duurzaamheidsverslag 2012

31

Branche vereniging

Partners

Aandeel houders

Banken verzekeraars

Natuurlijke, sociale en economische omgeving

Waardeketen

Klanten A

Leverings keten

Klanten B

Subleveranciers A

Leveranciers A

Distributeurs Subleveranciers B

Leveranciers B Consumenten

Grondstoffen

Afval verwerking

Overheid

32


Burgers

NGOs

Media

markt is de verwerving van de Energiefabriek in Tilburg. In dit project wordt uit reststoffen en afval, energie gewonnen en zo een belangrijke stap in duurzame innovatie gezet. De Energiefabriek is geen opzichzelfstaand project, maar een product dat Heijmans landelijk wil realiseren. Daarnaast blijkt ook waterzuivering, niet alleen vanuit het Nederlandse waterbeheer, maar ook vanuit de industrie een groeiende markt. ‘Water’ is als markt breder dan waterzuiveringen beheer. Ook het onderhouden, aanleggen en ontwikkelen van sluizen en kademuren als waterkeringen en overslagpunten behoren tot de scope van Civiel. Naar verwachting is ook deze markt groeiende en hierin kan Civiel putten uit jarenlange ervaring zoals bijvoorbeeld de afvalwaterzuiveringsinstallatie Harnaschpolder. In 2012 verwierf Heijmans het project Wilhelminakanaal in Tilburg. Dit project omvat het verbreden en verdiepen van het huidige kanaal (over circa 4 km), het bouwen van een nieuwe sluis (naast de huidige sluis III) en het slopen van sluis II. Wat doet Heijmans? Bovenstaande ontwikkelingen impliceren een sterke verandering. De concurrentie legt een grote druk op prijs en daarmee een verschraling van kwaliteit. De enige wijze om te anticiperen, is door te kiezen voor een strategie van waardecreatie. Nieuwe concepten en innovaties, waaronder de slimme snelweg, maar ook het duurzame asfalt Greenway LE, zelfhelend asfalt en bijvoorbeeld LED verlichting voor sportvelden bieden klanten deze toegevoegde waarde. Daarnaast zal Wegen de selectie van nieuwe projecten nog meer baseren op de integraliteit ervan, de mogelijkheden voor design&construct, het leveren van service en high technology. Daarmee verkiest Wegen kwaliteit boven een prijsstrategie. Zoals het project Energieweg in Nijmegen waar via Best Value Procurement wordt gewerkt aan wegreconstructie, inclusief riolering. Maar ook het project N262 tussen Roosendaal en Essen, waar kennis over voegvrij en muisstil asfalt wordt toegepast. In de organisatie is daartoe een aantal strategische keuzes gemaakt: een markten accountgerichte manier van werken enerzijds en het ontwikkelen van een landelijke signatuur anderzijds. Hiermee anticipeert Wegen op de veranderende markt en creëert zij nieuwe kansen op vlak van concepten, integraliteit, design&construct en beheer en onderhoudscontracten.

Impact op de keten Duurzaam innoveren kun je niet alleen, daarvoor zijn partners nodig. Integratie in de ‘keten’ ofwel de bouwkolom is daarvoor nodig, zowel op het gebied van processen, materialen als kennis. Samenwerking gaat echter uitdrukkelijk verder dan de branche alleen. Ook andere branches kunnen de bouw veel opleveren en leren. In de afbeelding hiernaast is de waardeketen van Heijmans weergegeven. Dit levert tevens een beeld op van onze stakeholders. In de volgende paragraaf wordt aangegeven hoe we de interactie met deze stakeholders hebben georganiseerd.


33

Interactie met

stakeholders De volgende stakeholder-groepen zijn in de waardeketen te onderkennen: Stakeholder Opdrachtgevers / Klanten

Verantwoordelijkheid Heijmans Een passend aanbod van producten en diensten, helderheid over verantwoordelijkheden, risico’s en andere condities in de uitvoering van projecten.

Medewerkers

Goede en veilige arbeidsomstandigheden en concurrerende arbeidsvoorwaarden: mogelijkheden voor persoonlijke groei, benutten van ieders capaciteiten en gelijke kansen.

Aandeelhouders en andere

Een gezonde financiële basis en een goed rendement, gericht op de continuïteit van de

kapitaalverschaffers

onderneming. Daarbij wordt onder meer gestreefd naar het creëren van aandeelhouderswaarde op de lange termijn.

Ketenpartners (zoals

Een professionele samenwerking en een eerlijke manier van zaken doen, niet alleen op basis

toeleveranciers en

van prijs, maar ook op basis van kwaliteit, professionaliteit en duurzaamheid.

onderaannemers) Bedrijfstak

Medeverantwoordelijkheid voor de ontwikkeling van de branche, gericht op vooruitgang en vernieuwing, ontwikkeling van vakmanschap en het aantrekkelijk houden van de branche voor jongeren.

Samenleving (waaronder

Oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken, producten en diensten met een

overheden, kennis- en

maatschappelijke meerwaarde. Goed burgerschap (met de wet als minimumnorm) en het

onderwijsinstellingen en

verantwoordelijk omgaan met de footprint van onze organisatie en onze projecten.

maatschappelijke groeperingen)

Benchmarks Het duurzaamheidsverslag van Heijmans wordt in diverse benchmarks opgenomen. Voorbeelden hiervan zijn de Transparantiebenchmark van het Ministerie van Economische Zaken en de benchmark van de Vereniging van Beleggers in Duurzame ontwikkeling (VBDO). Ook participeert Heijmans in het internationale Carbon Disclosure project. Al deze benchmarks hebben andere invalshoeken en peer-groups en daarom verschillen de uiteindelijke posities in de vergelijkingen sterk.

34


Stakeholders

Werknemers Aandeelhouders

Bank en verzekeraars Contractueel Be

stu

Keten

Leveranciers

ur

el

cie

n ina

lij

k

F

Contractueel

Contractueel

el

g Re

Co

d

m

en

v ge

Media

m

er

Klanten

Keten

cie

el

NGO

Consumenten

Overheid Pol it

iek

en

ard

Burgers


Wa

35

Stakeholdersdialoog In 2011 heeft Heijmans op een aantal manieren de dialoog met stakeholders geïntensiveerd, onder andere via: Stakeholdersbijeenkomsten: voor de kwalitatieve strategische speerpunten in het beleid (kwaliteit, duurzaamheid en diversiteit) organiseert Heijmans jaarlijks stakeholdersbijeenkomsten. Hierin is een afspiegeling van de relevante stakeholders aanwezig. Primaire doel is het beleid toe te lichten, te bediscussiëren en naar aanleiding van de inbreng deze te verscherpen. Concreet heeft Heijmans in 2012 een webinar duurzaamheid georganiseerd, een aantal diversiteitsmiddagen en een Lean6Sigma jaarevent georganiseerd voor medewerkers, toeleveranciers en klanten. Roadshows en conferenties: ten behoeve van de dialoog met aandeelhouders heeft Heijmans op verschillende momenten contact met haar aandeelhouders. Niet alleen via de algemene aandeelhoudersvergadering en reguliere meetings met grote aandeelhouders, maar ook via zogenaamde conferenties waarin individuele gesprekken en bijeenkomsten plaatsvinden met bestaande en nieuwe aandeelhouders. Analistenbijeenkomst: begin oktober heeft Heijmans alle analisten die het aandeel en de onderneming volgen uitgenodigd voor een projectbezoek en toelichting van het project Noord-Zuidlijn in Amsterdam. Projectbijeenkomsten voor aandeelhouders: afgelopen jaar heeft Heijmans een aantal projecten met verschillende groepen aandeelhouders bezocht. Klantenmeetings: afgelopen jaar heeft Heijmans een relatiedag gehouden voor klanten van het middlemanagement. OR-bijeenkomsten: de bestuurders binnen Heijmans hebben regulier overleg met de ondernemingsraden binnen het bedrijf.

Transparantie en interactie Technologische en sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen zorgen ervoor dat informatie en communicatie steeds sneller gaan en voor velen toegankelijk zijn. Via bijvoorbeeld Twitter en Facebook wordt informatie geplaatst, gedeeld binnen groepen en zo publiek gemaakt. Het inspelen en aansluiting hebben op deze sociale media is cruciaal voor ondernemingen om transparantie en interactie te betrachten. Dit doet Heijmans onder andere via de volgende instrumenten: Webinars: de analisten- en persbijeenkomsten die Heijmans houdt ter toelichting van halfjaaren jaarcijfers zijn online en live, via audio- en videostreaming, te volgen voor geïnteresseerden. Ook kan men op dat moment live vragen stellen die in de bijeenkomst aan bod komen. Aanvullend heeft Heijmans in het voorjaar een webinar duurzaamheid gehouden. Yammer: via dit interne gesloten systeem kunnen Heijmans medewerkers elkaar opzoeken om informatie te halen en te brengen. Ook is Yammer een levendig discussieplatform voor issues als gedrag en cultuur. Ruim 1.500 medewerkers zijn aangesloten op dit netwerk.

36


Twitter: via dit digitale netwerk is Heijmans direct aangesloten op meer dan 10.000 volgers, bestaande uit media, potentiële werknemers, belangenorganisaties, klanten en andere geïnteresseerden. Twitter stelt Heijmans in staat snel haar achterban te bereiken, te anticiperen op geruchten en haar reputatie te managen. Blog: eind 2011 is Heijmans gestart met een blog (‘overruimte’) om verschillende thema’s binnen haar werkveld uit te diepen en in dialoog te gaan met stakeholders. Het betreft thema’s als duurzaamheid, gebiedontwikkeling, productinnovatie, diversiteit en mobiliteit. Het blog is in 2012 meer dan 40.000 keer bezocht.

Stakeholderbijeenkomsten Heijmans houdt ieder jaar een aantal stakeholderbijeenkomsten waar diverse actuele vraagstukken binnen het thema duurzaamheid ter discussie worden voorgelegd. Ook dit jaar zijn er weer meerdere stakeholderbijeenkomsten gehouden. Op 16 februari 2012 was het thema ‘het creëren van impact’. Onder leiding van Bob van der Lee van Total Identity is onder meer gevraagd: Hoe kunnen we impact creëren met de vele initiatieven die er zijn? Aan tafel zaten onder andere vertegenwoordigers van MVO Nederland, TU Eindhoven, grote toeleveranciers en een investeerder. Uit de discussie kwam naar voren dat Heijmans het lifecycle denken meer centraal moest zetten en vormgeven en dat de toekomst meer lag bij het aanbieden van diensten. Voor de communicatie zou dit betekenen dat deze omgebogen moet worden naar beleving. Daarnaast werd aangegeven dat Heijmans veel kan betekenen in ouderenhuisvesting. Gekeken naar de impact op de eigen organisatie werd aangegeven dat het een opgave blijft om duurzaamheid in de haarvaten van de organisatie te krijgen. Op 8 mei 2012 heeft de stakeholdersbijeenkomst, specifiek voor de onderdelen Civiel en Wegen plaatsgevonden. In deze bijeenkomst is het algemeen duurzaamheidbeleid, de doelstellingen en de behaalde prestaties als onderwerp genomen. Bij de bijeenkomst waren toeleveranciers, klanten, adviseurs en investeerders aanwezig. Conclusies uit de bijeenkomst waren dat Heijmans de integrale aanpak tussen duurzaamheid en business en tussen de verschillende bedrijfsonderdelen verder door moet zetten. Daarnaast zou het goed zijn om voor de langere termijn ook scenario’s te maken om daarmee inzicht in mogelijke ontwikkelingen te krijgen. Een oproep van de stakeholders was ook om niet te veel te wachten tot klanten komen met vragen om duurzame oplossingen, maar deze ook proactief aan te bieden. Tenslotte gaven ze aan veel waarde te hechten aan de stakholderbijeenkomsten als instrument om in voortdurend contact te staan met de buitenwereld en de doelstellingen hierop aan te scherpen.


37

snelle bouwtijd

450 recreatiewoningen

midden in het duinlandschap

38


RÉSIDENCE NOORDZEE CADZAND-BAD

afgelopen 9 mei besprak Heijmans het duurzaamheidsbeleid via een online te volgende ‘webinar’. door via een webinar in gesprek te komen, krijgen meer mensen kans om vragen te stellen en ideeën aan te dragen. prof. dr. ir. anke van Hal had als externe specialist een kritische blik op het duurzaamheidsbeleid. naast anke van Hal konden ook deelnemers hun vragen en opmerkingen plaatsen tijdens het webinar. ton Hillen, lid van de raad van bestuur en concerndirecteur vastgoed & woningbouw, lichtte de groene ambities, dilemma’s en mijlpalen toe. Jan van de ven, bedrijfsleider bij Heijmans civiel, vertelde over de casus oplaadpunten voor elektrische auto’s in amsterdam. voor de beantwoording van vragen van de deelnemers schoven enkele specialisten van Heijmans aan. tijdens de bijeenkomst van 19 december is aan de hand van de smart Highway, gezocht naar de samenhang tussen innovatie en duurzaamheid. bij de bijeenkomst waren vertegenwoordigers van bouwend nederland, vbdo, maar ook klanten (corporatie, rws) toeleveranciers en partners aanwezig. Het was een inspirerende bijeenkomst waar onderwerpen zoals samenwerking en transitie centraal stonden. de conclusie was dat de transitie van kosten naar waardegedrevenheid, zeer actueel is. voorbeelden zijn onder andere woningen die woonlasten garanderen, in plaats van huur en energiekosten vragen. ook werd aangegeven dat het creëren van flexibiliteit in ontwerpen een vorm van duurzaamheid is waar opdrachtgevers grote waarde aan hechten. een ander veelgehoorde stelling was dat innovatie vooral niet alleen technisch zou moeten zijn maar ook sociaal. met sociale innovatie is vaak veel meer te bereiken als je denkt aan andere manieren om met elkaar om te gaan en andere manieren om iets te organiseren. tenslotte is er een interessante discussie gevoerd over de vraag of regelgeving de innovatie en verduurzaming werkelijk bijdraagt. er werd gepleit om vooral niet af te wachten en zelf met initiatieven te komen, ook als de regels knellend werkten. tot slot is gesteld dat duurzame en innovatieve oplossingen meestal gepaard gaan met nieuwe business modellen. terugkijkend op de bijeenkomsten hebben we voor een groot deel een positieve bevestiging gezien van het beleid. met name de aansporing om het voortouw te nemen en te komen met concrete projecten spreekt ons aan en we willen dan ook in 2013 met een aantal specifieke innovatieve projecten vooruitgang laten zien.


39

bert40 van der els, ceo Heijmans nv


roland de waal, concerndirecteur wegen en portefeuillehouder duurzaamheid

organisatie duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen zijn binnen Heijmans integraal georganiseerd via een programma. dat betekent dat het onderwerp verankerd is in de primaire strategie en dat er op alle niveaus in de organisatie aan gewerkt wordt. elke medewerker heeft binnen zijn takenpakket een eigen rol en verantwoordelijkheden. van de bestuurder tot en met de bouwplaatsmedewerker.

Raad van Commissarissen duurzaamheid en innovatie zijn onderwerpen die afgelopen jaar expliciet aan de orde zijn gekomen in de overleggen tussen de raad van bestuur en de raad van commissarissen. de samenstelling is te vinden in het jaarverslag en de website.

Concern/RvB naast bert van der els als integraal eindverantwoordelijke en pleitbezorger van het onderwerp, is op concernniveau roland de waal (concerndirecteur wegen) verantwoordelijk voor de portefeuille duurzaamheid. binnen de concerndirectie is een stuurgroep gevormd bestaande uit roland de waal, ton Hillen en bert van der els. Hiermee is verankering op het hoogste niveau geborgd. de stuurgroep is verantwoordelijk voor de strategische agenda en de beleidsmatige vertaling voor het bereiken van de doelstellingen.

Remuneratie een algemeen verslag van het remuneratiebeleid is opgenomen in het jaarverslag. in dit beleid is het onderwerp duurzaamheid uitdrukkelijk een van de thema’s. kwalitatieve targets op het gebied van duurzaamheid komen voor alle bestuurders terug in de langetermijn doelstellingen. daarnaast zijn er op persoonsniveau en afhankelijk van de portefeuilles van de betreffende bestuurders aanvullende eisen gesteld.

Integriteitscommissie net als in 2011 is ook in 2012 een integriteitcommissie actief die halfjaarlijks issues, dilemma’s en thema’s bespreekt en op basis daarvan aanbeveling doet ter aanpassing van beleid of het instellen van trainingen. Programma de uitwerking van de doelstellingen is georganiseerd in het duurzaamheidsprogramma. dit programma wordt aangestuurd via een programmamanager. de programmamanager initieert, coördineert en bundelt de voortgang op deze doelstellingen. dit gebeurt in overleg met duurzaamheidcoördinatoren die in iedere sector zijn aangesteld. Sectoren daarnaast wordt elke sector ondersteund door een kam manager, business development en Hrm. Hierin worden verschillende acties uitgevoerd, zoals het bijhouden en bewaken van gegevens, verzameling van nieuwe technieken en uitwerking van het diversiteitsbeleid.


41

Projecten gezien de verschillende kernactiviteiten waarin Heijmans actief is, komt duurzaamheid op verschillend vlak concreet aan bod. in vastgoed-, bouw-, infra- en techniek-projecten. steeds vaker zijn deze projecten geïntegreerd en is duurzaamheid daarbinnen een sectoroverstijgend item. bij prijsvragen of unsollicited proposals werken de sectoren met elkaar samen en zoeken zij aanvullende kennis via het duurzaamheidsprogramma. Integrale kennisontwikkeling goede ondersteunende (kennis)systemen zijn onontbeerlijk bij het ontwikkelen van de organisatie op dit thema. om duurzaamheid als onderneming bij de eigen medewerkers te verankeren, is een duurzaamheidsdesk actief waar medewerkers vragen kunnen stellen en antwoorden kunnen vinden op het gebied van duurzaamheid. ook wordt er een aantal keer per jaar een digitale duurzaamheidskrant uitgegeven waarin de laatste ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid met de medewerkers wordt gecommuniceerd. Werkgroepen duurzaamheid er is een aantal relevante onderwerpen voor de toekomstige business die sectoroverstijgend zijn en integraal aangepakt worden. deze onderwerpen worden opgepakt in werkgroepen die ten aanzien van de besluitvorming nauw gerelateerd zijn aan de stuurgroep duurzaamheid. Het betreft de volgende werkgroepen: Duurzame gebiedsontwikkeling Het gaat hierbij om het ontwikkelen van een visie, een aanpak en instrumenten om vastgoedontwikkelingen op gebiedsniveau te verduurzamen. deelnemers zijn afkomstig vanuit vastgoed, woningbouw, civiel en Heijmans integrale projecten. Smart Mobility deze werkgroep gaat over diverse onderwerpen die te maken hebben met de toekomst van het vervoer in nederland. Het gaat zowel om het ontwerp, de aanleg en het beheer van laadpaalinfrastructuur, als om nieuwe oplaadtechnieken zoals inductie-opladen. in deze werkgroep worden de effecten van elektrificatie van onze mobiliteit onderzocht en worden oplossingen voor de toekomst ontwikkeld. Smart Grids smart grids gaan een rol spelen in het verduurzamen van onze energiehuishouding, mobiliteit en communicatie. dat zal ook voor Heijmans nieuwe business opportunities creëren. om ontwikkelingen te volgen en ervan te leren, zijn we onder andere lid geworden van het sec. binnen het sec gaan we een aantal smart grid projecten doen. naast winstgevendheid en milieuwinst, is bij de ontwikkeling van nieuwe diensten en producten de meerwaarde ervan voor de gebruiker. om deze projecten uit te voeren, is bedrijfsbrede kennis nodig die met de werkgroep wordt ingevuld.

42


afzinken caissons

Hilly verbinding amsterdam cs met noord


NOORDZUIDLIJN AMSTERDAM

43

Organisatie

FREDERIKSKAZERNE DEN HAAG

integraal

kazernegebouw

44


total cost of ownership

people

Visie en beleid Heijmans voert een duurzaam Hr-beleid, gericht op het benutten van aanwezige kwaliteit en het creëren van flexibiliteit. kern hiervan is duurzame inzetbaarheid van medewerkers. de koppeling tussen inzetbaarheid en vitaliteit is daarvoor cruciaal. via duurzame inzetbaarheid wordt een tweeledige doelstelling bereikt. ten eerste wordt talent beter benut, zodat lager verzuim en hogere kwaliteit wordt bereikt. voorwaarde hiervoor is een actieve vertaling van talent, competenties naar concrete mogelijkheden. dit kan door te sturen op jobrotation, (om)scholing en management development en persoonlijke ontwikkeling. daarnaast bereikt duurzame inzetbaarheid flexibiliteit van het medewerkersbestand en kan zo ook worden geanticipeerd op veranderingen in de arbeidsmarkt. om duurzame inzetbaarheid te realiseren, kent het Hr-beleid een viertal speerpunten: 1. Lerende organisatie Heijmans wil haar medewerkers hun talenten laten ontwikkelen. leren en talentontwikkeling kan op verschillende manieren. Uitgaande van het feit dat het leren de verantwoordelijkheid is van de individuele medewerker, faciliteert Heijmans het leerproces. Het liefst dicht bij het werk. training on the job, jobrotation en traineeprogramma’s waarin je niet meeloopt, maar daadwerkelijk verantwoordelijk bent voor de invulling van een concrete functie. liever elkaar helpen bij het leren dan mensen snel naar een cursus sturen. opleidingen organiseren we het liefst “in company”, zodat deze zoveel mogelijk aansluiten bij de Heijmans praktijk met herkenbare voorbeelden en Heijmans-casussen. dit geldt ook voor onze eigen opleidingen in het kader van management development. denk hierbij aan het Heijmans management programma, het Heijmans allround professional programme en de Heijmans leergang Hoger management. we streven ernaar dat er gewerkt wordt met Heijmans collega’s als co-trainer, expert of gast om de directe koppeling aan de praktijk te waarborgen. door het hogere management als gastdocent in te zetten, wordt het belang benadrukt en wordt verbinding gecreëerd. Zo wordt ook een gemeenschappelijke visie gecreëerd. in 2012 heeft Heijmans op verschillende manier geïnvesteerd in kennisontwikkeling. ten eerste via verschillende afstudeer- en meeloopstages. daarnaast zijn er verschillende overeenkomsten met onderwijsinstellingen ter bevordering van kennisontwikkeling. Het betreft onder andere businessuniversiteit nyenrode, avans Hogeschool, de technische Universiteit eindhoven en de technische Universiteit delft. specifiek voor academisch toptalent organiseerde Heijmans in 2012 de masterclass, tezamen met partners stedin en het bossche energie convenant.


45

specifiek ter stimulering van technisch onderwijs deed Heijmans in 2012 mee aan “girlsday”. Hieraan deden circa 100 meisjes mee, verspreid over 5 locaties. Opleidingen Heijmans investeert jaarlijks in nederland € 4,8 miljoen in opleidingen en € 3,7 miljoen premie in opleidings- en ontwikkelingsfondsen. deze bedragen vertegenwoordigen 2,9% (2011: 3,1%) van de bruto loonsom en gemiddeld € 1.437,- per medewerker (2011: € 1.541). van het gemiddelde aantal van 5.914 medewerkers in nederland volgden in 2012 circa 5.209 medewerkers (88%) een opleiding of training. in 2012 volgden 244 leerlingen hun vakopleiding bij Heijmans (2011: 211). van de Heijmans-medewerkers in nederland kwalificeren 195 zich als ‘leermeester’ (2011: 168). in 2012 zijn er in nederland 323 stage- en afstudeerplaatsen ingevuld (2011: 290). 2. Management Development management development, ofwel ‘md’ geeft aan hoe Heijmans talent kan/wil binnenhalen en binnen houden, trainen/opleiden/voorbereiden om in een managementpositie te komen. met het md-systeem wil Heijmans enerzijds een betere selectie aan de poort bereiken en anderzijds versneld de daartoe aangewezen/daarvoor in aanmerking komende medewerkers in een positie verkrijgen, wat zowel aantrekkelijk is voor Heijmans als voor de betreffende medewerkers zelf. er is immers behoefte aan medewerkers, die versneld kunnen doorgroeien naar managementc.q. sleutelfuncties. in de regel wordt zo’n 70% van de managementfuncties intern ingevuld en 30% extern, doch hiervoor zijn geen harde targets gesteld. daarbij wordt aangegeven dat het merendeel van de medewerkers/het management, dat rapporteert aan de concerndirectie, intern promotie heeft gemaakt. in het verleden was md veelal een divisieaangelegenheid. de laatste jaren is de verantwoordelijkheid voor md verschoven naar de concerndirectie/ concerndienst Hrm. md zet zogenaamde vlootschouws in, om het potentieel in de onderneming te bespreken en daar een gezamenlijk beeld bij te ontwikkelen. op deze wijze aangestuurd, wordt de mobiliteit van het management Heijmans-breed (waar in het verleden de focus veeleer binnen de divisies lag) meer bevorderd.

46


Uniek uitzicht

Hartje stad

HESSENBERG NIJMEGEN


architectuurprijs nijmegen 2011

47

3. Diversiteit Heijmans kiest binnen het brede thema diversiteit voor een gefaseerde aanpak en streeft allereerst naar een organisatie waarin vrouwen beter vertegenwoordigd zijn in alle geledingen van de organisatie. om dit te bereiken, zijn acties nodig ter bewustwording en verandering. Uiteindelijk past in het diversiteitsbeleid een bredere inzet van diverse medewerkers. Heijmans wil de komende jaren een substantiële toename van het percentage vrouwelijke medewerkers realiseren door: • verbetering van de aantrekkelijkheid als werkgever; • bij werving en selectie bijzondere aandacht te geven aan vrouwelijk potentieel; • het Hrm-beleid te richten op levensfases en combinatie van werk en zorg; • bij functioneringsbeoordelingen, promoties en opleidingsprogramma’s uitdrukkelijk stil te staan bij de ambities en capaciteiten van vrouwelijke medewerkers; • bewustwording van traditionele denkpatronen in de bedrijfscultuur en daar anders mee om te gaan. een divers personeelsbestand maakt ons bedrijf flexibel, open en van vele markten thuis; een aantrekkelijke partij voor opdrachtgevers en nieuwe medewerkers. concreet is in 2012 het aantal vrouwen in het senior management toegenomen van 3,3% naar 8% en is het aandeel vrouwen in het totale personeelsbestand licht toegenomen naar 10,4%. in 2011 bedroeg dit aandeel nog 10,1%. Het diversiteitsbeleid is een vast onderdeel van aanname, doorstroming en via exitgesprekken ook onderdeel van de uitstroom van medewerkers. door deze gegevens per kwartaal te registreren en te rapporteren aan het management, is een gedegen inzicht ontstaan. op basis hiervan is besloten in 2012 female leadership traningen aan te bieden, een coachingsprogramma aan te bieden en actief te sturen op behoud en ontwikkeling van talent. in 2013 zullen deze instrumenten, via de kwartaallijkse meting en rapportage, opnieuw bezien worden. eind 2012 is gekozen om nieuwe doelstellingen vast te stellen per bedrijfssector. op deze manier is elke sector zelf verantwoordelijk en zullen zij zelf acties en initiatieven moeten ontwikkelen en uitvoeren om de vastgestelde doelstellingen te behalen. voor Heijmans nv en de bedrijfssectoren (wegen, civiel, Utiliteit, woningbouw en vastgoed) zijn doelstellingen vastgesteld in overleg met de managers Hr. de percentages die voor heel Heijmans zijn vastgesteld op het gebied van meer vrouwen tot en met 2015 zijn als volgt: binnen de gehele organisatie (13,5%); binnen het midden management (20%) en binnen het senior management (20%). bovenstaande cijfers zijn het totaal van de doelstellingen van de verschillende sectoren. de bedrijfssectoren civiel en wegen verwachten de grootste groei te maken vanwege de ontwikkelingen in de markt. woningbouw en Utiliteit hebben een minder hoge groei vastgesteld vanwege minder goede marktomstandigheden en weinig groei van de organisatieonderdelen.

48


EINDHOVEN AIRPORT logistiek 13 meter boven maaiveld

terminal en hotel


49

De doelstelling met betrekking tot het midden management is toegevoegd aan de andere twee doelstellingen met de reden dat het essentieel is om een talentenpool te creëren die in de toekomst door kan stromen naar het hoger management en sleutelposities. Naast bovenstaande kwantitatieve doelstellingen komt de aandacht binnen de gehele organisatie te liggen op diversiteit binnen teams. Heijmans is er van overtuigd dat verschillende type mensen die anders denken, eigen competenties, achtergronden en krachten hebben, bijdragen aan een dynamische samenwerking die leiden tot eindproducten van hoge kwaliteit. 4. Duurzame, veilige en gezonde werkomgeving Reorganisatie en sociaal plan Afgelopen november is, onder druk van de huidige marktontwikkelingen, aangekondigd dat bij Woningbouw circa 200 arbeidsplaatsen moeten verdwijnen. Heijmans heeft, in gesprek met de ondernemingsraad en de vakbonden (CNV Vakmensen, FNV Bouw, Het Zwarte Corps en RMU Werknemers) gewerkt aan een sociaal plan. Het sociaal plan kent een drietal uitgangspunten. Ten eerste zal Heijmans medewerkers aanbieden hen te begeleiden van werk naar werk. Hiervoor is een mobiliteitcentrum (Heijmans@work) ingericht. Advies, trainingen en het zoeken naar nieuw werk wordt hier gecoördineerd. Werknemers die begeleid worden, zullen gedurende maximaal 2 jaar een aanvulling op hun ww-uitkering ontvangen. Werknemers die geen gebruik willen maken van het mobiliteitcentrum kunnen voor een ontslagvergoeding kiezen. Tot slot heeft Heijmans afspraken gemaakt om oudere werknemers die binnen 2 jaar met pensioen zouden gaan, financieel te begeleiden naar het pensioen. Het sociaal plan geldt voor Heijmans Nederland. Duurzame werkomgeving Social return Heijmans heeft meegewerkt aan de ontwikkeling van de Prestatieladder Socialer Ondernemen van TNO. Dit vormt een handvat voor organisaties en instellingen om social return op een duurzame manier mogelijk te maken. Concreet werkt Heijmans in 2012 tezamen met opleidingsinstituten SPG en Civilion aan werk-leertrajecten en heeft Heijmans een tweetal bedrijfsscholen met in totaal 195 leermeesters. Ook werkt Heijmans tezamen met partners aan social return, zoals de inzet voor facilitaire dienstverlening.

50


Het Nieuwe Werken Het Nieuwe Werken (HNW) probeert een omslag in cultuur en gedrag te realiseren. Dit met als doel samenwerking, openheid, informatie uitwisseling en efficiency te realiseren. Bij HNW staat het belang van de klant en de output voorop. Het team en de medewerkers als onderdeel daarvan realiseren samen deze output. Bijvoorbeeld: als je een dag vrij bent, dan gaat het werk door en neemt een collega het van je over, zodat je toch het gezamenlijke resultaat voor de klant kunt leveren. Belangrijke uitgangspunten voor Heijmans als integrale dienstverlener. Het Nieuwe Werken is in 2012 geïmplementeerd in 2 van de 3 kantoren die onderdeel uitmaken van de hoofdvestiging in Rosmalen. Veiligheid In 2012 hebben er zich op projecten bij Heijmans, twee dodelijke ongevallen voorgedaan. Het betrof een medewerker van een onderaannemer bij uitvoering van onze services activiteiten en een genodigde van een onderaannemer bij werkzaamheden die buiten de reguliere werkuren werden uitgevoerd. Heijmans heeft maatregelen getroffen om het toezicht, ook buiten de reguliere werkuren, te verbeteren. Voor Heijmans Nederland zijn de trendmatige ongevallenindexcijfers weergegeven in de onderstaande tabel. De indexcijfers zijn gebaseerd op het aantal ongevallen met verzuim onder het eigen personeel (inclusief inleenpersoneel) gerelateerd aan het aantal gewerkte uren.

Ongevallenindexcijfers IF (ongevallenfrequentie)

2012

2011

2010

2009

2008

8,0

9,9

9,7

12,3

11,0

ID (gemiddelde verzuimduur)

184

184

205

151

129

IP (ongevallenverzuim)

0,15

0,18

0,21

0,18

0,14

IF: aantal ongevallen met verzuim van minimaal een dag per miljoen arbeidsuren. ID: gemiddelde verzuimduur per ongeval in verloren arbeidsuren. IP: aantal verloren arbeidsuren, door ongevallen met verzuim van minimaal een dag, als percentage van het totaal aantal arbeidsuren. Berekeningen conform de VGM Checklist Aannemers.


51

In 2012 zijn 98 ongevallen met verzuim onder het eigen en inleen personeel van Heijmans geregistreerd (in 2011: 120 ongevallen). Het aantal ongevallen onder eigen en inleenpersoneel is in absolute en in relatieve zin nadrukkelijk gedaald. De gerichte veiligheidsinstructie en handhaving op grotere projecten heeft in 2012 een vervolg gekregen. De beide dodelijke ongevallen tonen wederom aan dat bewustzijn en beperking van de veiligheidsrisico’s van groot belang zijn. Tevens dat de handhaving ook op kleinere projecten en serviceactiviteiten aandacht behoeft. Heijmans is mede-initiator van het branche brede initiatief om de bouw veiliger te maken. Onze langjarige ambitie om de bouwsector structureel veiliger te maken zal in 2013 dan ook haar vervolg krijgen in de Governance Code “Veiligheid in de Bouw”. In 2012 is op verschillende wijzen invulling gegeven aan het thema veiligheid. In oktober heeft Heijmans de governance code op het gebied van veiligheid ondertekend. Onder de in totaal 15 ondertekenaars bevinden zich zowel opdrachtnemers als grote opdrachtgevers, waaronder Rijkswaterstaat, de Rijksgebouwendienst, het Ministerie van Defensie en ProRail. In de Intentieverklaring spreken de ondertekenaars de ambitie uit om zich gezamenlijk in te spannen om veiligheidsrisico’s te minimaliseren bij het tot stand brengen en gebruiken van infrastructurele werken, installaties en gebouwen en zo doden, gewonden en onveilige situaties te voorkomen. Gezondheid Ziekte en verzuim Heijmans stuurt medewerkers met gezondheidsklachten direct door naar het door haar opgebouwde netwerk van specialisten. Hierdoor worden mensen sneller geholpen en is sneller inzichtelijk voor medewerker en werkgever wat de diagnose en behandeling is. Dit heeft bovendien een gunstig effect op het ziekteverzuim. Afgelopen jaar heeft Heijmans met verzekeraar VGZ een proef gedraaid binnen Civiel om een gezonde en afwisselendere manier van werken te testen. Hier deden circa 50 medewerkers mee, die gestimuleerd werden elke dag zaken anders te doen en meer te bewegen zodat gezondheidsklachten kunnen afnemen. Heijmans heeft een eigen Arbo Service Centrum (ASC), waardoor begeleiding en betrokkenheid bij verzuim van de werkgever naar de werknemers optimaal is. Het ASC adviseert en ondersteunt leidinggevenden en hun medewerkers bij verzuimbeheersing en -preventie. Vertrekpunt is de werknemer en op welke wijze hij ondanks zijn klacht inzetbaar is. Het verzuimpercentage in 2012 van 4,66% is gelijk gebleven ten opzichte van 2011 (4,66%).

52


2012

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2005

Indirect personeel

2,50%

2,36%

2,20%

2,24%

2,39%

2,29%

2,42%

Direct personeel

6,37%

6,45%

6,09%

6,23%

5,67%

5,78%

6,36%

Totaal

4,66%

4,66%

4,36%

4,45%

4,20%

4,27%

4,50%

Ziekteverzuim sinds 2003

2004

2003

2,97%

3,14%

3,04%

7,07%

6,45%

7,24%

5,21%

4,97%

5,36%

Medezeggenschap De Europese Ondernemingsraad (EOR) is in 2012 tweemaal bijeen geweest, waarvan beide in overleg met de voorzitter van de Raad van Bestuur. Hierbij is gesproken over de verscherping van de strategie en het thema veiligheid, als ook de gewijzigde EOR richtlijn en de Nederlandse Wet op de Europese ondernemingsraden. De Centrale Ondernemingsraad (COR) kwam in 2012 twaalf keer bijeen, waarvan zes keer voor overleg met de voorzitter van de Raad van Bestuur. Bij deze overlegvergaderingen is tweemaal ook een lid van de Raad van Commissarissen aanwezig geweest. Onderwerpen van gesprek zijn hierbij onder andere duurzame inzetbaarheid, veiligheid en het sociaal plan. De COR verleende in 2012 onder andere instemming aan de volgende regelingen: de excedent middelloonregeling, verschillende andere pensioenregeling, regeling met betrekking tot integriteitsgevoelige functies en het instellen van cameratoezicht rond enkele kantoren. De COR adviseerde de bestuurder in 2012 over het volgende: • de herbenoeming van de heer Ron Icke tot lid van de Raad van Commissarissen; • de benoeming van Ton Hillen tot lid van de Raad van Bestuur; • de organisatiestructuur van Prefab, Utiliteit en Integrale Projecten.


53

Cijfers personeelsbestand Ultimo 2012 waren 8.142 medewerkers in dienst (2011: 8.341) met de volgende geografische verdeling:

Land Nederland België Duitsland Totaal

2012

% totaal

2011

% totaal

5.862

72%

5.970

72%

1.116

14%

1.167

14%

1.164 8.142

14% 100%

1.204 8.341

14% 100%

Bijna alle medewerkers in Nederland vallen onder de werking van een collectieve arbeidsovereenkomst.

Medewerkers in Nederland vallend onder de werking van een collectieve arbeidsovereenkomst CAO Bouwnijverheid

67%

CAO Metaal & Techniek

30%

CAO Hoveniersbedrijf

2%

Overige Totaal

1% 100%

Van de werknemers in Nederland is 90% man en 10% vrouw (2011: 90% man en 10% vrouw). Van de werknemers in Nederland werkt 90% op fulltime en 10% op parttime basis (2011: 90% fulltime en 10% parttime). In de productie in Nederland werkt 50%. In een administratieve of managementfunctie werkt 50% (2011: 51% respectievelijk 49%). Circa 93% van de werknemers in Nederland heeft een contract voor onbepaalde tijd en 7% werkt op tijdelijke contractbasis (2011: 93% respectievelijk 7%). Bijgehouden wordt of de verhouding fulltimers/parttimers en vrouw/man binnen Heijmans voldoende de arbeidsmarkt buiten Heijmans weerspiegelt. De werknemers in Nederland zijn verdeeld over de volgende leeftijdscategorieën:

54


2012

2011

4%

5%

% medewerkers 25 t/m 39 jaar

36%

36%


42%

41%

Leeftijdscategorieën medewerkers % medewerkers t/m 24 jaar

% medewerkers 55 jaar en ouder Totaal

18%

18%

100%

100%

Doelstelling is om de huidige leeftijdsopbouw van het personeelsbestand, ondanks de toenemende vergrijzing in de bouwbranche, te handhaven.

2012

2011

% medewerkers t/m 24 jaar

26%

27%


53%

47%


19%

23%

2%

3%

100%

100%

Instroom naar leeftijd (in Nederland)

% medewerkers 55 jaar en ouder Totaal

Uitstroom In 2012 zijn 849 medewerkers uit dienst gegaan ofwel 10% (11% in 2011). Hiervan waren 329 medewerkers actief buiten Nederland. In Nederland beëindigde de werkgever in 245 gevallen het dienstverband, 275 werknemers vertrokken op eigen initiatief. De instroom bedroeg 658 medewerkers ofwel 8% (9% in 2011), waarvan 241 werkzaam buiten Nederland. ‘Kids Climate Conference’ Op 21 en 22 juni vond de eerste Nederlandse Kids Climate Conference plaats. Deze unieke tweedaagse klimaattop is speciaal voor kinderen van 10, 11 en 12 jaar. Het is een initiatief van een aantal profit en non-profitorganisaties die natuur en milieu hoog op de prioriteitenlijst hebben staan. Zij geloven in duurzame maatregelen op lange termijn om de continuïteit voor de toekomst te waarborgen. Het doel van deze ‘junior’ klimaatconferentie is om, in navolging van de ‘volwassen’ topontmoetingen in Kopenhagen en binnenkort in Rio, de Nederlandse jeugd op een actieve manier bij te laten dragen aan een schonere en betere toekomst. De conferentie vindt plaats op het terrein van Center Parcs De Eemhof in Zeewolde.


55

breeam a+ Het nieuwe werken

LA FAÇADE ‘S-HERTOGENBOSCH

56


planet

Smart energy collective met de ondertekening van een hernieuwde samenwerkingovereenkomst door 26 partners van het smart energy collective (waaronder Heimans) is in 2012 het startschot gegeven voor de volgende fase in de ontwikkeling van vijf grootschalige en uiteenlopende smart griddemonstratieprojecten in nederland. de projecten zijn electriciteit & gas district: stand van de Zon, Heerhugowaard. all-electric district: Hoog dalem, gorinchem. district Heating area: goese schans, goes. industry: schiphol the grounds, schiphol. offices: kantoren an abb – siemens. Verplaatsbare zonnepanelen begin dit jaar zijn de eerste twee verplaatsbare pv-installaties (zonepanelen) ingezet op de bouwprojecten van enexis-kantoren in venlo en maastricht. Uniek aan dit concept is dat Heijmans materieel beheer een plug&play installatie op een verplaatsbaar frame heeft ontwikkeld. Zo is het concept eenvoudig op meerdere bouwopstellingen toepasbaar. Afvalscheiding Heijmans ziet de potentie van afval scheiden als belangrijk instrument om een van de duurzaamste bouwbedrijven van nederland te worden. sinds 2009 zien we een aanzienlijke stijging in het percentage afvalscheiding. lag dat in 2009 nog tussen de 30% en 25%, in 2011 is het gestegen naar gemiddeld 53%. Het streven voor woningbouw is om vóór 1 juni 2013 een scheidingspercentage van 75% te halen. Inductieladen in ’s-Hertogenbosch wordt een elektrische bus getest die bij de bushalte snel en draadloos wordt bijgeladen. door de elektrische aandrijving stoot de bus geen uitlaatgassen uit en is hij veel stiller. groene stroom zorgt er voor dat de bus ook klimaatneutraal is. Heijmans is een van de partners in deze pilot en is verantwoordelijk voor de aanleg van het laadstation voor deze bus. de elektrische bus is bedoeld om een bijdrage te leveren aan de verbetering van de luchtkwaliteit en klimaatneutraal ’s-Hertogenbosch. Het project levert veel waardevolle informatie op over de gevolgen van elektrisch aangedreven bussen zoals financiële en technische haalbaarheid en de organisatie van elektrisch rijden voor het openbaar vervoer. naast de gemeente ’s-Hertogenbosch en Heijmans hebben vier andere partners de bouw van de bus mogelijk gemaakt. bluekens bus & truck (levering en bouw van de bus), conductix wampfler (laadsysteem), arriva (opleiding van chauffeurs) en enexis (aansluiten van het laadstation).


57

Biologische sanering Heijmans is in opdracht van de provincie gelderland gestart met de bodemsanering van het voormalige ascot terrein in meteren. bij de aanleg van de betuweroute is destijds een grondsanering uitgevoerd, maar met deze opdracht wordt de achtergebleven grondwaterverontreiniging aangepakt. deze is oorspronkelijk veroorzaakt door de voormalige wasserij ascot en betreft chloorhoudende oplosmiddelen die geen gevaar voor de volksgezondheid betekenen. omdat de oplosmiddelen zich nog wel kunnen verspreiden heeft de provincie opdracht gegeven tot sanering. de bodem in de betuwe wordt gevormd door een dikke laag klei van 10 meter met daaronder zand. de klei zal intensief worden gemengd met voedingstoffen die zorgen voor een biologisch afbraak van de verontreiniging. dit gebeurt met een diepfrees, een soort van kettingzaag van 10 meter lang. aanvullend worden onttrekking- en infiltratiebronnen geplaatst in het eerste watervoerende pakket waarmee het grondwater onder de klei wordt gespoeld. biologische processen gaan zorgen voor de afbraak van de verontreiniging. de werkzaamheden nemen circa 3 maanden in beslag, waarna nog circa 5 jaar het grondwater wordt rondgespoeld. Duurzaam hockeyveld Half februari werd in breda het eerste hockeyveld aquapush geopend. Het water-kunstgrasveld wordt in het nieuwe systeem van onderuit nat gehouden, in plaats van bovenaf gesproeid. Het veld is het resultaat van een intensieve samenwerking tussen desso, Heijmans en silt, naar een initiatief van hockeycoach Herman kruis. Het veld ligt als het ware op water dat voortdurend de oppervlakte nat houdt. Energie uit bermplantage Heijmans en rijkswaterstaat hebben maandag 16 april de aanleg van een biomassaplantage langs de a58 ter hoogte van rilland geopend. een innovatieve proef met bermbeplanting die naast het duurzame karakter ook een besparing op beheer en onderhoud moet gaan opleveren. op een stuk grond van 4 hectare worden snelgroeiende bomen geplant, het hout dat de bomen opleveren zal gebruikt worden als biomassa. er wordt onderzocht of dit goedkoper is of wellicht geld oplevert ten opzichte van het onderhoud aan allerlei groenstroken zoals dat nu gebeurt. in de huidige situatie wordt de berm tweemaal per jaar gemaaid en wordt het bermmaaisel afgevoerd. Het gras dat uit de bermen vrij komt is niet geschikt is voor verwerking in de agrarische keten. Heijmans heeft voorgesteld om in het proefvak bij rilland drie soorten populieren en twee typen wilgen te planten. dicht op elkaar, met klaver ertussen, waardoor zodra de bomen voldoende body hebben, onderhoud overbodig is. na twee jaar kan voor het eerst geoogst worden. met die oogst wordt biomassa gewonnen. Het hout kan gebruikt worden als grondstof voor spaanplaten of als brandstof. op deze manier leveren de bermen naar verwachting uiteindelijk geld op.

58


sportveldverlichting lange levensduur

gerichte lichtbundel

LED VERLICHTING


59

Sportstroom door gezamenlijke inkoop van energie en daaraan gerelateerde producten zorgt sportstroom ervoor dat sportverenigingen kunnen besparen op hun energiekosten. Het adviseren over led sportveldverlichting gaat voortaan in samenwerking met Heijmans. Heijmans is gespecialiseerd in deze led-technologie en heeft daarin ook de nodige ervaring. led-verlichting is niet alleen energiezuinig, het heeft ook de mogelijkheid om dynamisch te schakelen zodat bijvoorbeeld alleen het doelgebied of de randen van het veld verlicht worden. daarnaast heeft led-verlichting geen opwarmtijd, het is direct op volle lichtsterkte. de duurzaamheid uit zich ook in het feit dat led-verlichting onderhoudsarm is en een lange levensduur heeft. dit alles zorgt voor minder lichtverlies en voldoet tegelijkertijd aan de lichtnormen van de sportbonden. Rioolwaterzuiveringsinstallatie de oude installatie in Haarlo voldeed niet meer op een aantal fronten: aan de huidige lozingseisen voor stikstof en fosfaat in het water en aan de geluid- en emissienormen. bovendien bood de installatie een te geringe verwerkingscapaciteit om ook het afvalwater uit het nabijgelegen borculo te kunnen verwerken. renovatie en uitbreiding van de rioolwaterzuiverings-installatie in Haarlo was daarom nodig. gedurende de renovatie en nieuwbouw was Heijmans volledig verantwoordelijk voor de bedrijfsvoering van de installatie. op 26 maart jl. is conform planning de proefperiode van de nieuwe installatie met succes afgerond. Het project betreft een design- en constructwerk. daarin is ook een meerjarig onderhoudsperiode begrepen van optioneel 10 jaar. in het concept ontwierp en bouwde Heijmans een optimalisatie van het beluchtingsysteem van de zuivering in. daardoor bespaart het waterschap extra op het energieverbruik van de installatie ten opzichte van het winnende aanbiedingsontwerp. Zelfhelend asfalt in tilburg is aan de grootvenstraat het allereerste zelfherstellende asfalt als dunne geluidsreducerende deklaag gelegd. Het bijzondere van dit asfalt is dat het door een speciale behandeling ter plaatse vernieuwd kan worden, zonder het te vervangen. de afgelopen jaren is door wetenschappers van tU delft samen met Heijmans, intron en altravie zelfherstellend Zoab (Zeer open asfalt beton) ontwikkeld. Heijmans heeft deze ontwikkeling vertaald naar een in de praktijk toe te passen product. Het enigszins poreuze (geluidreducerende) mengsel is niet toepasbaar op kruisingen, bij inritten en langs parkeervakken omdat de technische levensduur te kort is. door op deze moeilijke locaties het zelfherstellende asfaltmengsel te gebruiken kan de kwaliteit op peil worden gehouden door een periodieke inductiebehandeling. Het asfalt is zelfherstellend door de toevoeging van staalwol. de staalvezels worden fijn verdeeld door het asfalt. Het asfalt wordt van binnenuit opgewarmd door met een inductieapparaat over het wegdek te rijden. Hierdoor vloeien de haarscheurtjes weer dicht die na verloop van tijd in het asfalt zijn ontstaan.

60


SPOREN DEN BOSCH

design & construct

verkorte bouwtijd

minder hinder tijdens de bouw


61

4d gevel

energieopwekkend

DUURZAAMHEIDSFABRIEK DORDRECHT

62


Faunahotels prorail heeft onder de naam “kleine fauna voorzieningen” aan Heijmans opdracht gegeven voor het, binnen 5 jaar, landelijk realiseren van 71 spoorkruisende faunavoorzieningen, waaronder 142 zogenaamde ‘faunahotels’. de faunavoorzieningen worden grotendeels gerealiseerd door het uitvoeren van boringen (diameters vanaf 300 mm tot en met 1200 mm), het plaatsen van de noodzakelijke (wild)rasters en looprichels en het plaatsen van de faunahotels, plekken waar dieren als wilde bijen zich (tijdelijk) kunnen nestelen. Het innovatieve contract is bijzonder omdat een aantal voor dit type project karakteristieke risico’s worden gedeeld in een alliantie-achtige vorm. de bouwlocaties zijn bijvoorbeeld moeilijk bereikbaar omdat ze midden in natuurgebieden liggen. ook de benodigde werkterreinen en privaatrechtelijke toestemmingen zijn vooraf niet in kaart gebracht en geregeld. prorail heeft er voor gekozen dit niet eerst op alle locaties zelf op te lossen, maar dit over te laten aan de aannemer met haar eigen bouwmethodiek en aanpak. Energiefabriek Heijmans heeft van waterschap de dommel de gunning ontvangen voor ontwerp, realisatie en onderhoud van een energiefabriek, ter plaatse van de rioolwaterzuiveringsinstallatie (rwZi) tilburg. Het doel is om het zuiveringsslib uit het hele beheersgebied van de dommel op de economisch meest gunstige manier te verwerken, de rioolwaterzuivering energieneutraal te kunnen uitvoeren en biogas extern te verkopen. de aanbieding is op basis van emvi-criteria beoordeeld. centraal binnen de aanbieding stond het beste economische resultaat voor de energiefabriek over een periode van 10 jaar; total cost of ownership (tco). daarnaast speelden energetisch rendement, hulpstoffenverbruik, nutriëntenterugwinning, robuustheid en de kwaliteit van het plan van aanpak een belangrijke rol. met de komst van de energiefabriek wordt de gehele rwZi tilburg energieneutraal. waterschap de dommel voldoet hiermee aan een deel van haar doelstelling van de mJa-3 en het klimaatakkoord. Smart Highway sinds de jaren ‘80 wordt er al geschreven over intelligente wegen, de focus op innovatie lag tot nu toe echter bij de auto. studio roosegaarde en Heijmans pakken het grootschalig aan door het wegdek te innoveren met designs als de ‘glow-in-the-dark-belijning’, ‘dynamische verf’, ‘interactief licht’, ‘induction priority lane’ en ‘wind-licht’. doel is om de weg duurzaam en interactief te maken door slimme verlichting, energie oogsten en verkeerstekens die zich aanpassen aan de wegsituatie. Het foto-luminiserende poeder, dat in de glow-in-the-dark lijnen gebruikt wordt, geeft tot tien uur lang licht en maakt verdere verlichting overbodig. ‘dynamische verf’ wordt pas zichtbaar als waarschuwingen relevant zijn. Zo wordt verkeersinformatie lokaal en adequaat aangeboden en is er minder afleiding. de slimme snelweg is een vernieuwend concept en programma dat een andere manier van kijken koppelt aan innovatieve ideeën die slim omgaan met de mogelijkheden die nieuwe technologieën bieden. centraal in het concept staan de thema’s duurzaamheid, veiligheid en beleving, die hun uitwerking krijgen in technische oplossingen op het gebied van energie en licht.


63

Organisatie

113.000 m2 bvo

Healing environment

topklinisch opleidingsziekenhuis

64

MEANDER ZIEKENHUIS AMERSFOORT


profit

Mensenrechten door de nyenrode business University is in 2012 een inventarisatie gemaakt van de relatie tussen Heijmans als bouwbedrijf en het brede mensenrechtenspectrum. Hiervoor is een aantal interviews in de organisatie gehouden. doel van de inventarisatie is de bekendheid met het thema, de impact ervan en mogelijke acties te bezien. Uit dit onderzoek kwamen aan aantal conclusies naar voren, die exemplarisch zijn voor de bouwbranche. de eerste reactie op het thema is er vaak een op basis van een negatieve connotatie. mensenrechten worden gezien in samenhang met de term ‘schendingen’. dit terwijl veel onderwerpen die met het thema te maken hebben, dagelijks onder de aandacht zijn van het management en standaard onderdeel uitmaken van het Hr-beleid en/of inkoop-beleid. Het gaat dan om zaken als het zorgen voor goede arbeidsomstandigheden, vrijheid van vereniging (vakbonden), het toepassen eerlijke beloning en rekening houden met duurzaamheidsaspecten bij inkoop. Heijmans ondersteunt door het tekenen van bepaalde convenanten (bijvoorbeeld de green deal beton) verschillende internationale kaders rondom mensenrechten. voorbeelden hiervan zijn ilo richtlijnen, millennium doelen, oeso richtlijnen en iso 26000. geconstateerd is ook dat, als het gaat om ketenverantwoordelijkheid en inkopen, er een verschil is tussen de wettelijke- en morele verantwoordelijkheid voor de gevolgen van het inkopen. dit vergt naast een inhoudelijke analyse van de risico’s die samenhangen met de ingekochte producten, een discussie met stakeholders over de reikwijdte en de diepgang van de monitoring. in 2013 wordt bepaald op welke wijze verder inhoud wordt gegeven aan het thema. Deelanalyses keten om na te gaan welke rol Heijmans heft in de totale keten en welke aspecten er zijn die beïnvloed kunnen worden, worden regelmatig ketenanalyses uitgevoerd. een voorbeeld hiervan is de analyse van de toevoeging van steenslag bij de asfaltproductie. in het afgelopen jaar is een bijdrage geleverd aan de analyse van de beton lifecycle. dit vond plaats in het kader van de participatie aan de green deal beton onder voorzitterschap van mvo nederland. Het programma over de verduurzaming van de betonketen omvat alle schakels in de nederlandse betonketen en gaat niet alleen over het product beton, maar ook over betonnen constructies. de participatie levert een breed gedragen en onafhankelijke definitie van toepassing van duurzaam beton en inzicht in de keten.


65

Milieumanagement In 2012 is een start gemaakt met de doorontwikkeling van de ISO14001 milieumanagementsystemen van Wegen en Civiel. Gewerkt is aan de integratie van het duurzaamheidsbeleid en doelstellingen in de milieuaspectenregisters en de onderlinge afstemming van de infrabedrijven. Dit verbeterproces is gecommuniceerd tijdens de externe ISO14001 audits. Verduurzaming materialen In 2012 heeft het MVO Nederland Netwerk Beton, als uitvoerend platform van de Green Deal Beton, concrete afspraken gemaakt voor de korte termijn om te komen tot daadwerkelijke verduurzaming van de betonsector. Dit tien punten plan zal worden uitgewerkt in een actieplan voor 2013-2014. Binnen Heijmans is aandacht besteed aan het verduurzamen van beton middels een lunchpresentatie door prof. Walraven van de TU Delft en een workshop voor genodigden gefaciliteerd door B|A|S Research & Technology. Eind 2012 is afgesproken dat B|A|S een ‘second opinion’ zal geven op het betonwerk van A4 Delft-Schiedam en onderdoorgang station Eindhoven. Verder heeft de CUR commissie B88 ‘Groen Beton’ haar eerste tool opgeleverd voor de berekening van de milieubelasting van betonmengsels. De resultaten zijn geschikt voor Dubocalc en artikel 5.9 van het Bouwbesluit.

BREEAM-NL BREEAM-NL is een internationaal beoordelingsmethode om de duurzaamheidprestatie van gebouwen te bepalen. BREEAM-NL kijkt niet alleen hoe duurzaam het gebouw is, maar gaat verder. Het kijkt naar materiaalgebruik, energiegebruik én naar de leefbaarheid van het gebouw en de omgeving met als doel de gebouwen te analyseren en verbeteren. Aan het verkrijgen van een BREEAM-NL certificaat zijn strenge voorwaarden gekoppeld. Het project La Façade, twee kantoorgebouwen op het Stationsplein in Den Bosch, heeft het BREEAM-NL certificaat in 2012 ontvangen. Daarnaast heeft La Façade ook een Groenverklaring en het energielabel (A+) behaald. La Façade maakt onder andere gebruik van zonnepanelen, een zuinige klimaatinstallatie, zuinige liften, milieubewust en duurzaam materiaalgebruik waaronder FSC hout en waterbesparend sanitair. De gebouwen zijn geschikt voor het Nieuwe Werken, waarbij de gebruiker en zijn gezondheid centraal staat, door bijvoorbeeld rekening te houden met het daglicht en het uitzicht. Tijdens de bouwwerkzaamheden zorgt men onder andere voor afvalscheiding en energiereductie. PEFC certificaat Eén van de doelstellingen van Heijmans is om zoveel mogelijk duurzame grondstoffen toe te passen. Daarom actief in het verduurzamen van de houtketens in Nederland en is, naast FSC gecertificeerd, nu ook PEFC gecertificeerd. PEFC is een internationale organisatie voor duurzaam bosbeheer zonder winstoogmerk. Het label garandeert dat producten afkomstig zijn uit duurzaam beheerde bossen. Duurzaam hout wordt volgens de richtlijnen van de

66


Nederlandse overheid geleverd via het FSC of PEFC keurmerk. Daarmee kunnen bedrijven naar opdrachtgevers toe desgevraagd aantonen dat alleen duurzaam hout is gebruikt in de projecten. Heijmans Utiliteitsbouw heeft de certificering van FSC gecombineerd met die van PEFC. Binnen de Heijmansorganisatie is Utiliteitsbouw de eerste die de PEFC-certificering heeft behaald. In mei 2012 zijn beide certificaten uitgereikt. Inmiddels zijn ook bij Heijmans Woningbouw, Civiel en Wegen de PEFC-certificeringen ingepland. Daarmee blijft Heijmans een leidende bijdrage leveren aan de verdere verduurzaming van de houtketens in Nederland. CO2-prestatieladder 2.0 Vanaf 2010 is Heijmans ‘CO2-bewust’ gecertificeerd. Eerst in februari 2010 op niveau 3 van de CO2-Prestatieladder (versie 1.2) van ProRail, in zomer van dat jaar werd niveau 5 gehaald. Vanaf 2012 voldoet Heijmans aan de vernieuwde versie van het certificaat. Het certificaat is van toepassing op alle bedrijfsonderdelen op het gebied van ‘infrastructuur’ en een aantal ondersteunende afdelingen. In maart 2011 is er een nieuwe versie van het Handboek CO2-Prestatieladder verschenen, versie 2.0. Het belangrijkste verschil tussen versie 1.2 en 2.0 is dat niet alleen meer naar de CO2-reductie van de organisatie zelf wordt gekeken. Er wordt ook gekeken naar de reductiemogelijkheden in de projecten waarop het certificaat van toepassing is. Er dient zichtbaar gemaakt worden welke maatregelen in die projecten bijdragen aan de reductiedoelstellingen van het bedrijf. Daarnaast moet meer aandacht worden besteed aan het samenwerken in de keten. Samen met ketenpartners die CO2 uitstoten voor de Heijmansprojecten moeten de certificaathouder op zoek naar reductiemogelijkheden. In november 2011 is Heijmans Infrastrustuur geaudit door KIWA ten behoeve van het huidige certificaat op basis van het Handboek CO2-Prestatieladder 1.2. Deze audit is gelijktijdig gebruikt om te voldoen aan de eisen voor het Handboek CO2-Prestatieladder 2.0. Intentieverklaring duurzame warmte Op 21 november ondertekende Heijmans mede een intentieverklaring voor de planvorming rond de aanleg van een van beide warmtenetten in de gemeente Emmen. In 2013 vindt daarvoor een vervolgonderzoek plaats op de nu afgeronde quick–scan studie. Bij deze distributieleidingen behoren ook installatie werkzaamheden voor het uitkoppelen en afleveren van warmte en mogelijk op een aantal locaties zelfs koude. Warmtenetten leveren een bijdrage aan een duurzame leefomgeving, door de beperking van het gebruik van fossiele brandstoffen. Daarnaast zullen de kosten voor huurders van aangesloten woningen gunstig zijn en in de toekomst een voordeel op leveren voor energiekosten, en een groot voordeel voor de CO2 besparing. De gemeente Emmen, provincie Drenthe en Energy Valley hebben bestaande marktinitiatieven met betrekking tot warmtenetten samengebracht en zijn in de afgelopen periode een onderzoek gestart naar de haalbaarheid van de aanleg van de warmtenetten. Als dit vervolgonderzoek laat zien dat aanleg in Emmen inderdaad haalbaar en rendabel is met bijbehorende contracten wordt mogelijk al in 2013 gestart met de realisatie van de warmtenetten.


67

Sponsoring Het sponsorbeleid richt zich op het vinden van een match tussen de inzet van onze eigen expertise en vragen en behoeften vanuit de samenleving. Rode draad in het beleid is ‘Ruimte geven’: het leveren van een bijdrage aan de inrichting, kwaliteit en duurzaamheid van de openbare ruimte in Nederland. Ruimte voor sterke, dynamische wijken, ruimte voor natuurontwikkeling en –behoud, ruimte voor sfeer en veiligheid op straat, ruimte voor bereikbaarheid en mobiliteit. Maar ook ruimte voor mensen en organisaties die zich in dit werkveld willen ontwikkelen, kennis willen delen en samen met ons willen werken aan oplossingen. Dat doen we niet alleen door financiële ondersteuning, maar vooral ook door onze kennis en ervaring in te zetten en onze handen uit de mouwen te steken. In 2012 sponsorde Heijmans, vanuit dit beleid, in 2012 onder andere de Krajicek Foundation, Jheronimus Bosch 500, de Vestingwerken ’s-Hertogenbosch, de Nederlandse Bouwpluim en de Van der Veerstichting. Kennisontwikkeling Kennislab voor Urbanisme Het Kennislab is een extern R&D-lab waarin bedrijven, kennisinstellingen, overheid en media samenwerken aan het ontwikkelen en ijken van nieuwe kennis voor de stedenbouwkundige vragen. Deelnemende bedrijven mogen hun vragen voorleggen aan het lab, de studenten in het lab komen met creatieve oplossingen die worden getoetst in de (Amersfoortse) praktijk. Studenten zijn afkomstig van Hogeschool Utrecht, Saxion, Hogeschool voor de Kunsten Utrecht en de Universiteit van Amsterdam. Heijmans is Founding Partner van dit kennislab. Naast Heijmans participeert ook het Ministerie van Infrastructuur en Milieu, de Gemeente Amersfoort, Cyber, Imoss, Siemens, Portaal en Elba Media. Businessuniversiteit Nyenrode Heijmans sponsort de Nyenrode-leerstoel van prof. dr. ir. Anke van Hal. Hiermee investeert Heijmans in de ontwikkeling van kennis op het gebied van bouwtechniek en duurzaamheid. Anke van Hal bekleedt de leerstoel Sustainable Building and Development aan de Nyenrode Business Universiteit. Uniek aan de leerstoel is dat behoeften van zowel het bedrijfsleven als bewoners en andere betrokkenen het uitgangspunt vormen, met als resultaat een duurzame gebouwde omgeving. Heijmans en Nyenrode werken al sinds 2008 samen op het vlak van duurzaamheid.

68


Organisatie

samenwerking sinds 2005

project Hondiusstraat den Haag

KRAJICEK FOUNDATION


69

ST. JANSPLEIN WAALWIJK

koop- en huurwoningen

commerciële functies

70


Convenant met Technische Universiteit Delft betreft een financiële ondersteuning aan de universiteit, zodat onderzoek gestimuleerd wordt. Avans Minor de Heijmans - avans minor is een samenwerking tussen avans Hogeschool tilburg en Heijmans. Jaarlijks gaan studenten van avans Hogeschool aan de slag met de Heijmans avans minor. in het kader van hun opleiding hebben zij gekozen voor deze unieke mogelijkheid om tijdens de eerste helft van hun afstudeerjaar samen met Heijmans te werken aan een real-life case die draait om een actueel knelpunt. Heijmans is daarnaast ook deelnemer aan de werkveldadviescommissie van dezelfde hogeschool. Facility Management Heijmans werkt samen met Hogeschool Zuyd om tweede en derde jaar studenten van de opleiding ‘facility management’ en het blok ‘onderhoud management’ jaarlijks van een hoorcollege te voorzien. deze hoorcolleges bestaan uit een algemeen deel met betrekkingen tot de visie van Heijmans en hoe de markt eruit ziet. Het tweede deel bestaat uit een hoorcollege met betrekking tot energiebesparingen, energielabels en alternatieve energiebronnen waar een facilitair manager op moet letten. de derde ontmoeting is een rondgang door de technische ruimten van de school om de techniek te ontdekken en installaties te herkennen. Watertorenberaad Het watertorenberaad is een open samenwerkingsverband tussen een groot aantal publieke, publiek-private en private partijen. in dit verband zoeken we op verschillende niveaus naar nieuwe wegen in gebiedsontwikkeling. nieuwe wegen om ontwikkelingen (weer) op gang te helpen en op deze wijze een rol te spelen bij het invullen van maatschappelijke vraagstukken, bijvoorbeeld op het gebied van zorg, onderwijs en werkgelegenheid. Het watertorenberaad is gestart in 2010 met als doel het (weer) op gang helpen van gebiedsontwikkelingen. in het eerste jaar zijn analyses en verdiepingen gemaakt van de situatie van gebiedsontwikkeling in nederland, welke eind 2010 in een werkboek zijn uitgewerkt in een aantal zoekrichtingen. Het jaar 2011 stond vervolgens in het teken van verdiepen en verbreden. gedurende 2011 en de eerste helft van 2012 zijn vier zoekrichtingen in werksessies en pilots verder uitgewerkt. daarnaast is in 2012 de verbinding gelegd tussen gebiedsontwikkeling en maatschappelijke vraagstukken, waarmee de maatschappelijke inbedding van gebiedsontwikkelingen worden geduid en oplossingen worden gezocht voor de invulling van deze vraagstukken.


71

Wageningen UR waterstofproductie uit biomassa door bacteriën kan heel efficiënt gaan, al duurt dat proces lang. in het nieuwe europese project Hytime gaan negen partijen - kennisinstellingen en bedrijven - de komende drie jaar manieren onderzoeken om de waterstofproductie te verhogen. Het project zet in op een continu fermentatieproces dat 1 tot 10 kilo waterstof per dag produceert. Het project wordt geleid door wageningen Ur food & biobased research. daarnaast nemen in het project deel Heijmans techniek & mobiliteit b.v. en Hygear b.v. (nederland), awite bioenergie gmbH en rwtH aachen University (duitsland), het environment park spa (italië), vienna University of technology (oostenrijk), wiedemann-polska projekt (polen) and veolia environment recherche & innovation (frankrijk). Wageningen UR, Edudelta, Rijkswaterstaat Het eudelta college in goes onderzoekt samen met rijkswaterstaat, Heijmans en wageningen University de effecten van een proefveld met populieren en wilgen in rilland. op een proefveld zijn wilgen en populieren ingeplant, snelgroeiende bomen die deels kunnen worden gebruikt in de spaanplaatindustie. de instellingen willen weten wat de milieubesparingen kunnen zijn als door de bomen het gras minder hard groeit en de bermen derhalve veel minder hoeven te worden gemaaid. ook zou een deel van de houtproductie kunnen worden ingezet als biomassa voor energiecentrales. wageningse studenten onderzoeken hoeveel biomassa het veldje uiteindelijk oplevert, of deze manier van werken rendabel is en of wilgen en populieren wel de meest geschikte soorten zijn om aan te planten.

72


alternatief materiaal

sneller door lichtheid geen nieuwe fundering nodig

COMPOSIETEN BRUG A27


73

Uitdagingen

en dilemma’s Grenzen aan verantwoordelijkheid? De keuzes van klanten (bijvoorbeeld om een kantoor te laten bouwen) en de daaropvolgende activiteiten van Heijmans hebben gevolgen voor de duurzaamheid in de keten. Hoe ver gaat de verantwoordelijkheid in die keten? Heijmans heeft in haar contracten met toeleveranciers eisen gesteld aan de naleving van weten regelgeving, maar in hoeverre moet ze zelf haar leveranciers controleren? En in hoeverre moeten we de leveranciers van de leveranciers controleren? Soms houdt de wettelijke verantwoordelijkheid op, maar blijft er wel een morele verantwoordelijkheid. Hiervoor is geen eenvoudig antwoord mogelijk maar dit vergt interne discussie, inhoudelijke analyse en discussie met stakeholders.

Bijtende doelstellingen De visie op duurzaamheid gaat uit van synergie tussen de verschillende doelstellingen. Dit is echter in de praktijk niet altijd het geval. Een mooi voorbeeld is dat we enerzijds proberen de hoeveelheid afval te verminderen en anderzijds de kwaliteit van onze producten te verbeteren. Een deel van het afval komt van de verpakkingsfolies van stenen. Het weglaten van folies levert echter vochtigere en daarmee slechter hanteerbaarheid van de stenen bij het metselen op.

Collectieve energiesystemen Vanuit duurzaamheidoogpunt kan door het creëren van schaalgrootte van collectieve energiesystemen zoals bijvoorbeeld WKO-installaties voordeel behaald worden. Klanten willen deze voorzieningen nog vaak in eigendom hebben. Ook zijn de voorinvesteringen voor dergelijke grote energiesystemen niet meer te betalen bij de huidige sterk gefaseerde bouwproductie.

Trekken van gebiedsontwikkeling Een van de kenmerken van (duurzame) gebiedsontwikkeling is dat er in een gebied vele partijen aanwezig zijn met eigen wensen en belangen. Om gebiedsontwikkeling op gang te brengen moet iemand zich verantwoordelijk gaan voelen voor dit proces en de belangen gaan inventariseren, toekomstbeelden schetsen en investeerders bijeen brengen. Meestal heeft geen van de partijen echter een dusdanig groot belang dat ze de regie naar zich toetrekt en een ontwikkeling op gang brengt. Dit betekent uiteindelijk dat er helemaal geen ontwikkeling op gang komt. Mogelijk bieden nieuwe instrumenten zoals stedelijke ruilverkaveling en een duidelijkere regierol voor bijvoorbeeld een gemeente een oplossing.

74


Erkenning van duurzame producten Wanneer je als bouwer duurzame producten maakt, wil je ook graag dat deze als dusdanig erkend worden in de markt. Meestal zijn certificeringen (zoals BREEAM of GPR) of doel-eisen zoals de EPC-normen hier een goed instrument voor. Soms belemmeren dergelijk instrumenten ook de beste oplossing vanuit duurzaamheidperspectief. Een voorbeeld is het star toepassen van de eis om gebouwen te isoleren met een hoge waarde (RC=5), wat veel meer een middel-eis is dan een doel-eis. Dit dwingt je mogelijk om keuzes te maken voor isolatie op plaatsen waar je het geld beter in had kunnen zetten op andere middelen. Dergelijke voorbeelden zijn ook binnen BREEAM aan te wijzen.

Esthetiek versus duurzaamheid De ontwikkeling ten aanzien van de duurzaamheid van gebouwen gaat zo snel dat naar verwachting een groot deel van de toekomstige woning zal worden uitgerust met zonnepanelen. Op dit moment is dat echter nog een sterk gestandaardiseerd product niet altijd past bij het ontwerp van gebouwen. Het is echter wel een relatief eenvoudige manier om, na robuuste isolatie van een gebouw, er voor te zorgen dat de restbehoefte aan energie wordt gecompenseerd op een duurzame manier. De industrie zal samen met ontwerpers oplossingen moeten gaan vinden om uit dit dilemma te komen en zonnepanelen meer geïntegreerd gaan ontwikkelen.

Implementatie De cultuur van een organisatie, vooral van grote organisaties, verandert geleidelijk. Als antwoord op maatschappelijke en sociale veranderingen, verandert ook het gedrag en de houding van mensen. Ook hoe zij met hun werk omgaan. De afgelopen jaren is meer dan ooit verandering opgetreden in de grenzen tussen werk en privé, mede onder invloed van nieuwe media. Toch loopt techniek hier altijd sterk in voorop en is de implementatiekracht van organisaties niet altijd even groot. Daarmee is het bedenken van iets nieuws niet meer de werkelijke uitdaging, maar het succesvol toepassen ervan des te meer.

Regelgeving Regelgeving is niet altijd aangepast op de toepassing van nieuwe technieken. Techniek loopt steeds vaker en sneller vooruit dan waar regelgeving in voorziet. Op welke manier kan dan toch worden gestart met testen en toepassen?


75

Vooruitblik Om duurzaamheidsdoelstellingen te realiseren, zijn er in de afgelopen jaren diverse innovaties geweest op het gebied van materialen, processen en systemen. Verwacht wordt dat deze innovaties de komende tijd hun weg naar de praktijk zullen vinden. Wat daarbij helpt is dat de politiek, met name vanuit Europa, druk blijft zetten op het bereiken van deze doelstellingen. Denk bijvoorbeeld aan energieneutrale nieuwbouw in 2020. Mede door de snel voortschrijdende techniek in onder andere ICT zullen klantgerichte en interactieve oplossingen mogelijk worden die voorheen ondenkbaar of financieel onhaalbaar waren. Tegelijkertijd zien we dat het wekken van verwachtingen op het gebied van duurzame prestaties steeds nadrukkelijker gevolgd moet worden door concrete, aantoonbare en gegarandeerde resultaten. Certificeringssystemen zoals bijvoorbeeld BREEAM, FSC en GPR, maar ook het feitelijk garanderen van woonlasten van bewoners zijn hier voorbeelden van. Voor Heijmans als systeemintegrator vereist dit een goed beeld van de markt, beheersing van processen en uitstekende contacten met leveranciers. Tenslotte zal de ingezette trend van steeds verdergaande integratie naar verwachting doorzetten. Binnen de branche speelt zich dit niet alleen af tussen installatiebedrijven en bouwbedrijven, maar ook tussen de energiesector en de bouwsector. Gezamenlijk worden steeds meer integrale concepten voor eindgebruikers ontwikkeld. Daarnaast wordt deze verdergaande integratie ook zichtbaar in de bouwkolom van gebiedsontwikkeling variërend van keuzes voor collectieve of individuele energiesystemen tot en met de ontwikkeling, de bouw en het onderhoud van die systemen.

76


Totstandkoming

verslag Scope

Heijmans is actief in Nederland en voor een deel in België en Duitsland. Bij het verzamelen van concrete data (met uitzondering van financiële gegevens) is alleen gekeken naar de Nederlandse ondernemingen. Heijmans heeft immers uitgesproken zich meer te richten op de Nederlandse markt. Daarmee wordt overigens het grootste deel van de relevante activiteiten gedekt (verreweg het grootste deel van de omzet wordt in Nederland gerealiseerd).Kijkend naar de aard van de werkzaamheden in Nederland en die van de buitenlandse activiteiten zien we overigens dat daar op duurzaamheidsgebied geen grote verschillen in aan te merken zijn. Uitzondering vormen de verzuimgegevens waarvoor internationale cijfers zijn weergegeven. Significante materiële onderwerpen buiten Nederland zullen indien van toepassing beschreven worden.

Informatievergaring en verificatie Gedurende het jaar vindt regulier overleg plaats tussen de bij duurzaamheid betrokken functionarissen. In april 2012 is het duurzaamheidsverslag geëvalueerd in de stuurgroep duurzaamheid in samenspraak met de accountant. In november 2012 is een kick-off bijeenkomst geweest waar ervaringen zijn uitgewisseld en afspraken zijn gemaakt over de nieuwe cyclus. Dit vormde de basis voor het onderliggende verslag. In het verslag van vorig jaar zijn bij de gegevens over afvalscheiding de percentages van volume en gewicht omgedraaid. Dat is in dit verslag gecorrigeerd. De gegevens over afvalverwerking zijn gebaseerd op de optelling van de twee grootste afvalverwerkers (Van Gansewinkel en SITA) die samen ongeveer 97% van het afval ophalen. De verwerking van de afvalstromen na ophalen zijn gebaseerd op ongeveer 70% van de totale afvalstroom. De gebruikte gegevens zijn afkomstig uit de diverse administraties, systemen en databases in de organisatie van Heijmans, waaronder een aantal managementsystemen en daaruit voortvloeiende registraties over operationele processen. Voorbeelden zijn Prinsys als het gaat om HRM-gerelateerde aspecten, energiemanagementsystemen, maar ook bijvoorbeeld SMILE-software als het gaat over bijvoorbeeld kwaliteitsinformatie en ongevalstatistiek. Daarnaast is informatie opgenomen uit de ERP-systemen van o.a. BAAN IV en CODA en is informatie afkomstig van toeleveranciers zoals die van het wagenpark, en van afval- en energiebedrijven. De milieuverslaglegging van de asfaltcentrales wordt extern geverifieerd. Volgens de systematiek van het betreffende convenant worden de gegevens aan het bevoegd gezag overlegd. Tenslotte valt de organisatie onder het auditschema dat hoort bij een ISO 14001, ISO 9001 en


77

vca-gecertificeerde organisatie. Heijmans heeft in 2010 alle relevante bedrijfsonderdelen gecertificeerd volgens iso 14001 een internationale norm voor milieumanagement die onderhavig is aan onafhankelijk toetsing. verder is voor civiel en wegen het co2-prestatie certificaat van skoa behaald (trede 5). Hoewel we diverse procedures hebben geïmplementeerd voor de melding van incidenten en we ook daadwerkelijk meldingen hebben ontvangen van incidenten kunnen we er niet zeker van zijn dat alle voorgekomen incidenten zijn gemeld. aan ernst & young is om assurance van het duurzaamheidsverslag gevraagd. Hun verklaring is toegevoegd in de bijlage.

Verslaggevingssystematiek als basis voor verslaglegging is de systematiek van het global reporting initiative (gri) gevolgd. in deze rapportage is op gri level b+ gerapporteerd. voor de rapportages rondom de co2-emissie is het green House gas protocol (gHg) gehanteerd. gegevens zijn afkomstig uit geconsolideerde data in bedrijfssystemen. waar het schattingen betreft, wordt dit gemeld. de keuze van prestatie-indicatoren is ingegeven door de maatschappelijke en inhoudelijke relevantie en de mate van beïnvloedbaarheid door de organisatie. daarnaast streven we naar enige zekerheid omtrent de hardheid van de data, alvorens erover te rapporteren. met betrekking tot energieverbruik kantoorpanden merken wij op dat hier een onzekerheid in zit, doordat 80% van de panden direct gemeten is en 20% is ingeschat op basis van voorschotten.

78


tijdelijke functies

GZG TERREIN ‘S-HERTOGENBOSCH studio roderick vos

binnenstedelijke herontwikkeling duurzaamheidsverslag 2012

79

DZ

= Duurzaamheidsverslag

JV

= Jaarverslag

NR

= Niet gerapporteerd

GRI G3-overzicht Heijmans NV Pag.

1

Strategie en analyse

1.1

Een verklaring van de hoogste beslissingsbevoegde van de organisatie (bv. bestuursvoorzitter, directeur of gelijkwaardige leidinggevende functie) over de relevantie van duurzame ontwikkeling voor de organisatie en haar strategie.

DZ

1.2

Beschrijving van belangrijke gevolgen, risico’s en mogelijkheden

DZ

25/33

2

Organisatieprofiel

2.1

Naam van de organisatie.

DZ

1

2.2

Voornaamste merken, producten en/of diensten.

DZ

11

2.3

Operationele structuur van de organisatie, met inbegrip van divisies, werkmaatschappijen, dochterondernemingen en samenwerkingsverbanden.

JV

2.4

Locatie van het hoofdkantoor van de organisatie

JV

2.5

Het aantal landen waar de organisatie actief is en namen van landen met ofwel grootschalige activiteiten, ofwel met specifieke relevantie voor de duurzaamheids kwesties die in het verslag aan de orde komen.

JV

2.6

Eigendomsstructuur en de rechtsvorm.

JV

2.7

Afzetmarkten (geografische verdeling, sectoren die worden bediend en soorten klanten/begunstigden).

DZ

2.8

Omvang van de verslaggevende organisatie.

JV

2.9

Significante veranderingen tijdens de verslag-periode wat betreft omvang, structuur of eigendom.

JV

3.9

2.10 Onderscheidingen die tijdens de verslagperiode werden toegekend.

7

Pag.

DZ

77/78

NVT

3.11 Significante veranderingen ten opzichte van vorige verslagperiodes ten aanzien van reikwijdte, afbakening of meetmethoden die voor het verslag zijn toegepast.

NVT

GRI-INHOUDSOPGAVE 3.12 Tabel waarin staat waar in het verslag de standaard onderdelen van de informatievoorziening te vinden zijn.

DZ

80

DZ

77/78

41

ASSURANCE 3.13 Beleid en huidige praktijk met betrekking tot het betrekken van externe assurance van het verslag.

4

DZ

De technieken en berekeningsgrondslagen voor gegevensmetingen, waaronder de voor schattingen gebruikte aannames en de technieken die zijn toegepast op de samenstelling van de indicatoren en overige informatie in het verslag.

Vermeld in

3.10 Uitleg over de gevolgen van eventuele herformuleringen van eerder verstrekte informatie (bijvoorbeeld fusies of overnames, verandering van referentiejaar of verslaggevingsperiode en veranderingen met betrekking tot de aard van de activiteiten of de meetmethoden).

Bestuur, verplichtingen en betrokkenheid BESTUURSSTRUCTUUR

11

4.1

De bestuursstructuur van de organisatie, met inbegrip van commissies die vallen onder het hoogste bestuurs lichaam en verantwoordelijk zijn voor specifieke taken, zoals het bepalen van de strategie of het overzicht over de organisatie.

DZ

4.2

Geef aan of de voorzitter van het hoogste bestuurslichaam eveneens een leidinggevende functie heeft (en, zo ja, zijn/haar functie binnen het kader van de organisatie en de redenen voor deze situatie).

JV

4.3

Voor organisaties met een enkelvoudige bestuurs structuur: vermeld het aantal onafhankelijke en/of niet-leidinggevende leden van het hoogste bestuurslichaam.

4.4

Mechanismen die aandeelhouders en medewerkers de gelegenheid geven om aanbevelingen te doen aan of medezeggenschap uit te oefenen op het hoogste bestuurslichaam.

DZ

34/37

4.5

Een koppeling tussen vergoedingen voor leden van het hoogste bestuurslichaam, top-managers en leiding gevenden (met inbegrip van vertrekregelingen) en de prestaties van de organisatie (met inbegrip van sociale en milieu-gerelateerde prestaties).

DZ

41

4.6

Processen waarmee het hoogste bestuurslichaam waarborgt dat strijdige belangen worden vermeden.

DZ

41

4.7

Proces voor het bepalen van de kwalificaties en expertise van de leden van het hoogste bestuurslichaam voor het sturen van de strategie van de organisatie aangaande economische, milieugerelateerde en sociale onderwerpen.

JV

4.8

Intern ontwikkelde missie- of beginselverklaringen, gedragscodes en uitgangspunten die van belang zijn voor de economische, milieugerelateerde en sociale prestaties, met vermelding van de mate van invoering ervan. Geef uitleg over de mate waarin deze: • worden toegepast binnen de organisatie als geheel in verschillende regio’s en afdelingen/eenheden; • verband houden met internationaal overeengekomen standaarden.

DZ

27/47

Verslagparameters VERSLAGPROFIEL

3.1

Verslagperiode (bijvoorbeeld fiscaal jaar of kalenderjaar) waarop de verstrekte informatie betrekking heeft.

DZ

1

3.2

Datum van het meest recente verslag (indien van toepassing).

DZ

7

3.3

Verslaggevingscyclus (jaarlijks, tweejaarlijks, etc.)

DZ

1

3.4

Contactpunt voor vragen over het verslag of de inhoud ervan.

DZ

86

REIKWIJDTE EN AFBAKENING VAN HET VERSLAG 3.5

Proces voor het bepalen van de inhoud van het verslag.

DZ

77/78

3.6

Afbakening van het verslag (bv. landen, divisies, dochterondernemingen, gehuurde faciliteiten, samenwerkingsverbanden, leveranciers).

DZ

77/78

3.7

Vermeld eventuele specifieke beperkingen voor de reikwijdte of afbakening van het verslag.

DZ

77/78

3.8

Basis voor verslaggeving over samenwerkingsverbanden, dochterondernemingen in gedeeltelijk eigendom, gehuurde faciliteiten, uitbestede activiteiten of andere entiteiten die de vergelijkbaarheid tussen verschillende verslagperioden of verslaggevende organisaties aanzienlijk beïnvloeden.

DZ

77/78

80

= Niet van toepassing

GRI G3-overzicht Heijmans NV Vermeld in

3

NVT


NVT

65/68

DZ


JV

= Jaarverslag

NR


4.10

Vermeld in

Pag.

Procedures van het hoogste bestuurslichaam voor het overzien van de inventarisatie en het beheer door de organisatie van economische, milieugerelateerde en sociale prestaties, met inbegrip van relevante risico’s en mogelijkheden en naleving van of conformiteit met internationaal overeengekomen standaarden, gedragscodes en principes. Vermeld de frequentie waarmee het hoogste bestuurslichaam de duurzaamheidsprestaties beoordeelt.

DZ

41

Processen voor het evalueren van de eigen prestaties van het hoogste bestuurslichaam, in het bijzonder betreffende economische, milieugerelateerde en sociale prestaties.

JV

Toelichting over de toepassing van het voorzorgsprincipe door de verslaggevende organisatie.

DZ

9

4.12

Extern ontwikkelde economische, milieugerelateerde en sociale handvesten, principes of andere initiatieven die de organisatie onderschrijft.

DZ

65/68

Lidmaatschap van verenigingen (zoals branche verenigingen) en/of nationale/internationale belangenorganisaties.

DZ

23

4.14

Lijst van groepen belanghebbenden die de organisatie heeft betrokken.

DZ

34/37

4.15

Basis voor inventarisatie en selectie van belanghebbenden die moeten worden betrokken.

DZ

34/37

4.16

Benadering van het betrekken van belanghebbenden, waaronder de frequentie ervan per type en groep belanghebbenden.

DZ

34/37

4.17

De voornaamste onderwerpen en vraagstukken die naar voren zijn gekomen door de betrokkenheid van belanghebbenden en hoe de organisatie hierop heeft gereageerd, onder meer via haar verslaggeving

DZ

37

5

Managementbenadering en prestatieindicatoren

DV

EC7

Procedures voor lokale personeelswerving en aandeel van het topkader dat afkomstig is uit de lokale gemeenschap op belangrijke bedrijfslocaties.

NR

EC8

Ontwikkeling en gevolgen van investeringen in infrastructuur en diensten die voornamelijk ten behoeve van het algemeen nut worden geboden door middel van verplichtingen van commerciële aard, dan wel in natura of pro bono.

DV

EC9

Inzicht in en beschrijving van significante indirecte economische gevolgen, waaronder de omvang ervan.

NR

EN1

Totale hoeveelheid gebruikte materialen naar gewicht of volume.

NR

EN2

Percentage van de gebruikte materialen dat bestaat uit afval uit externe bronnen

NR

ASPECT: ENERGIE EN3

Direct energieverbruik door primaire energiebron.

DZ

18/19

EN4

Indirect energieverbruik door primaire bron.

DZ

18/19

EN5

Energie die bespaard is door besparingen en efficiëntieverbeteringen.

DZ

18/19

EN6

Initiatieven ten behoeve van energie-efficiënte of op duurzame energie gebaseerde producten en diensten, evenals verlagingen van de energie-eisen als resultaat van deze initiatieven.

DZ

57

EN7

Initiatieven ter verlaging van het indirecte energie verbruik en reeds gerealiseerde verlaging.

DZ

18/19

ASPECT: WATER

ASPECT: ECONOMISCHE PRESTATIES Directe economische waarden die zijn gegenereerd en gedistribueerd, waaronder inkomsten, operationele kosten, personeelsvergoedingen, donaties en overige maatschappelijke investeringen, ingehouden winst en be-talingen aan kapitaalverstrekkers en overheden.

JV

Financiële implicaties en andere risico’s en mogelijkheden voor de activiteiten van de organisatie als gevolg van klimaatverandering.

NR

EC3

Dekking van de verplichtingen in verband met het vastgestelde uitkeringenplan van de organisatie.

JV

EC4

Significante financiële steun van een overheid.

NVT

EN8

Totale wateronttrekking per bron.

NR

EN9

Waterbronnen waarvoor wateronttrekking significante gevolgen heeft.

NR

EN10

Percentage en totaal volume van gerecycled en hergebruikt water.

NR

ASPECT: BIODIVERSITEIT EN11

Locatie en oppervlakte van land dat eigendom is, gehuurd wordt, beheerd wordt in of grenst aan beschermde gebieden en gebieden met een hoge biodiversiteits waarde buiten beschermde gebieden.

NR

EN12

Beschrijving van significante gevolgen van activiteiten, producten en diensten op de biodiversiteit in beschermde gebieden en gebieden met een hoge biodiversiteitswaarde buiten beschermde gebieden.

NR

EN13

Beschermde of herstelde habitats.

NR

EN14

Strategieën, huidige maatregelen en toekomstige plannen voor het beheersen van de gevolgen van de biodiversiteit.

DZ

EN15

Aantal op de rode lijst van de IUCN vermelde soorten en soorten op nationale beschermingslijsten met habitats in gebieden binnen de invloedssfeer van bedrijfsactiviteiten, ingedeeld naar hoogte van het risico van uitsterven.

NR

ASPECT: MARKTAANWEZIGHEID Spreiding in de verhouding tussen het standaard aanvangssalaris en het lokale minimumloon op belangrijke bedrijfslocaties.

30

Milieuprestatie-indicatoren

Economische prestatie-indicatoren

EC5

23

Beleid, methoden en deel van uitgaven betreffende lokaal gevestigde leveranciers op belangrijke bedrijfslocaties.

ASPECT: MATERIALEN

OVERLEG MET BELANGHEBBENDEN

EC2

Pag.

ASPECT: INDIRECTE ECONOMISCHE EFFECTEN

4.11

EC1

Vermeld in EC6

VERPLICHTINGEN I.V.M. EXTERNE INITIATIEVEN

4.13


GRI G3-overzicht Heijmans NV


4.9

NVT

NR


58

81

DZ


JV

= Jaarverslag

NR


GRI G3-overzicht Heijmans NV Pag.

ASPECT: LUCHTEMISSIES, AFVALWATER EN AFVALSTOFFEN

Vermeld in LA3

Totale directe en indirecte emissie van broeikasgassen naar gewicht.

DZ

Andere relevante indirecte emissie van broeikasgassen naar gewicht.

DZ

Initiatieven ter verlaging van de emissie van broeikas gassen en gerealiseerde verlagingen.

DZ

EN19

Emissie van ozonafbrekende stoffen naar gewicht.

EN20

EN17


GRI G3-overzicht Heijmans NV Vermeld in

EN16

NVT

Uitkeringen aan voltijdmedewerkers die niet beschikbaar zijn voor deeltijdmedewerkers, per grootschalige activiteit.

NR

18/19 ASPECT: VERHOUDING TUSSEN WERKGEVER EN WERKNEMER 18/19 LA4

Percentage medewerkers dat onder een collectieve arbeidsovereenkomst valt.

DZ

LA5

NR

NR

Minimale opzegtermijn(en) in verband met operationele veranderingen, inclusief of dit wordt gespecificeerd in collectieve overeenkomsten.

NO, SO en andere significante luchtemissies naar type en gewicht.

NR

ASPECT: GEZONDHEID EN VEILIGHEID

EN21

Totale waterafvoer naar kwaliteit en bestemming.

NR

EN22

Totaalgewicht afval naar type en verwijderingsmethode.

DZ

EN23

Totaal aantal en volume van significante lozingen.

NR

EN24

Gewicht van getransporteerd, geïmporteerd, geëxporteerd of verwerkt afval dat als gevaarlijk geldt op grond van bijlage I, II, III en VIII van de Conventie van Bazel en het percentage afval dat internationaal is getransporteerd.

NR

Benaming, grootte, beschermingsstatus en biodiversiteitswaarde van wateren en gerelateerde habitats die significante gevolgen ondervinden van de waterafvoer en -afvloeiing van de verslaggevende organisatie.

NR

EN18

EN25

Initiatieven ter compensatie van de milieugevolgen van producten en diensten en de omvang van deze compensatie.

EN27

Percentage producten dat is verkocht en waarvan de verpakking is ingezameld, naar categorie.

Monetaire waarde van significante boetes en totaal aantal niet-monetaire sancties wegens het niet naleven van milieuwet- en - regelgeving.

Significante milieugevolgen van het transport van producten en andere goederen en materialen die worden gebruikt voor de activiteiten van de organisatie en het vervoer van personeelsleden.

Percentage van het totale personeelsbestand dat is vertegenwoordigd in formele gezamenlijke arbocommissies van werkgevers en werknemers die bijdragen aan de controle op en advies over arboprogramma’s.

NR

LA7

Letsel-, beroepsziekte-, uitvaldagen- en verzuimcijfers en het aantal werkgerelateerde sterfgevallen per regio.

DZ

LA8

Opleidings-, trainings-, advies-, preventie- en risicobeheersingsprogramma’s ten behoeve van personeelsleden, hun families of omwonenden in verband met ernstige ziekten.

NR

LA9

Afspraken over arbo-onderwerpen vast-gelegd in formele overeenkomsten met vakbonden.

DZ

50

DZ

LA10

Gemiddeld aantal uren dat een werknemer per jaar besteedt aan opleidingen, onderverdeeld naar werknemerscategorie.

DZ

46

LA11

Programma’s voor competentiemanagement en levenslang leren die de blijvende inzet-baarheid van medewerkers garanderen en hen helpen bij het afronden van hun loopbaan.

DZ

45/46

LA12

Percentage medewerkers dat regelmatig wordt ingelicht omtrent prestatie- en loopbaanontwikkeling.

NR

21

NVT

NR

ASPECT: DIVERSITEIT EN KANSEN

DZ

LA13

Samenstelling van bestuurslichamen en onderverdeling van medewerkers per categorie, naar geslacht, leeftijds groep, het behoren tot een bepaalde maatschappelijke minderheid en andere indicatoren van diversiteit.

DZ

LA14

Verhouding tussen basissalarissen van mannen en vrouwen per medewerkerscategorie.

NR

18/19

ASPECT: ALGEMEEN EN30

48

Sociale - Prestatie-indicatoren voor mensenrechten

Totale uitgaven aan en investeringen in milieubescherming naar type.

NR

ASPECT: INVESTERINGS- EN INKOOPBELEID

Arbeidsomstandigheden en indicatoren voor volwaardig werk

HR1

Percentage van en totaal aantal aanmerkelijke investeringsovereenkomsten waarin clausules over mensenrechten zijn opgenomen of waar-van de naleving van de mensenrechten is getoetst.

NR

HR2

Percentage belangrijke leveranciers en aannemers die getoetst zijn op naleving van de mensenrechten en op getroffen maatregelen.

DZ

ASPECT: WERKGELEGENHEID LA1

Totale personeelsbestand naar type werk, arbeidsovereenkomst en regio.

DZ

54

LA2

Totaal aantal en snelheid van personeels-verloop per leeftijdsgroep, geslacht en regio.

DZ

55

82

51/53

ASPECT: OPLEIDING EN ONDERWIJS

ASPECT: TRANSPORT EN29

LA6

18/19

ASPECT: NALEVING EN28

54

21

ASPECT: PRODUCTEN EN DIENSTEN EN26

Pag.


18/19

DZ


JV

= Jaarverslag

NR


Vermeld in Totaal aantal uren personeelstraining over beleid en procedures betreffende aspecten van mensenrechten die relevant zijn voor de activiteiten, met inbegrip van het percentage van het personeel dat de trainingen gevolgd heeft.

Vermeld in

Pag.

NR

SO5

Standpunten betreffende publiek beleid en deelname aan de ontwikkeling ervan, evenals lobbyen.

NR

SO6

Totale waarde van financiële en in-natura-bijdragen aan politieke partijen, politici en gerelateerde instellingen per land.

NVT

ASPECT: VERBOD OP DISCRIMINATIE HR4

NR

SO7

Activiteiten waarvan is vastgesteld dat daarbij een aanzienlijk risico zou kunnen gelden voor het recht op de uitoefening van de vrijheid van vereniging en collectieve arbeidsonder-handelingen, alsmede de maatregelen die zijn getroffen ter ondersteuning van deze rechten.

65

SO8

Activiteiten waarvan is vastgesteld dat er een aanzienlijk risico is van gevallen van kinderarbeid, alsmede de maatregelen die zijn getroffen gericht op de uitbanning van kinderarbeid.

DZ

Activiteiten waarvan is vastgesteld dat er een aanzienlijk risico is van gevallen van gedwongen of verplichte arbeid, alsmede de maatregelen die zijn getroffen gericht op de uitbanning van gedwongen of verplichte arbeid.

DZ

Levensduurstadia waarin de gevolgen van producten en diensten voor gezondheid en veiligheid worden beoordeeld met het oog op verbetering en het percentage van belangrijke producten dienstencategorieën die aan dergelijke procedures onderhevig zijn.

NR

PR2

Totaal aantal gevallen van niet-naleving van regelgeving en vrijwillige codes betreffende gevolgen voor gezondheid en veiligheid van producten en diensten gedurende de levens-duur, naar type resultaat.

NR

23

Percentage van het beveiligingspersoneel dat training heeft gevolgd in het beleid of de procedures van de organisatie betreffende aspecten van de mensenrechten die relevant zijn voor de activiteiten.

ASPECT: ETIKETTERING VAN PRODUCTEN EN DIENSTEN

NVT

Totaal aantal gevallen van overtreding van de rechten van de inheemse bevolking, alsmede de getroffen maatregelen.

NVT

Sociale - Maatschappelijke prestatie-indicatoren

PR3

Type informatie over producten en diensten dat verplicht wordt gesteld door procedures en het percentage van belangrijke producten en diensten die onderhevig zijn aan dergelijke informatie-eisen.

NR

PR4

Totaal aantal gevallen van niet-naleving van regelgeving en vrijwillige codes betreffende informatie over en etikettering van producten en diensten, naar type resultaat.

NR

PR5

Beleid ten aanzien van klanttevredenheid, met inbegrip van resultaten van onderzoeken naar de klant tevredenheid.

NR

ASPECT: GEMEENSCHAP SO1

NR

PR1

ASPECT: RECHTEN VAN DE INHEEMSE BEVOLKING HR9

Monetaire waarde van significante boetes en totaal aantal niet-monetaire sancties wegens het niet naleven van weten -regelgeving.

ASPECT: GEZONDHEID EN VEILIGHEID VAN CONSUMENTEN

23

ASPECT: VEILIGHEIDSBELEID HR8

NR

Sociale - Prestatieindicatoren voor productverantwoordelijkheid

ASPECT: GEDWONGEN EN VERPLICHTE ARBEID HR7

Totaal aantal rechtszaken vanwege concurrentie belemmerend gedrag, anti-kartel-, en monopolistische praktijken, alsmede de resultaten van deze rechtszaken. ASPECT: NALEVING

DZ

ASPECT: KINDERARBEID HR6

Pag.

ASPECT: CONCURRENTIEBELEMMEREND GEDRAG

Totaal aantal gevallen van discriminatie en de getroffen maatregelen. ASPECT: VRIJHEID VAN VERENIGING EN COLLECTIEVE ARBEIDSONDERHANDELINGEN

HR5




HR3

NVT

Aard, reikwijdte en effectiviteit van alle programma’s en methoden die de effecten van de activiteiten op gemeenschappen bepalen en beheren, waaronder vestiging, activiteiten en vertrek.

DZ

68

ASPECT: MARKETINGCOMMUNICATIE PR6

Programma’s voor de naleving van wetten, standaarden en vrijwillige codes met betrekking tot marketing communicatie, waaronder reclame, promotie en sponsoring.

DZ

PR7

Totaal aantal gevallen van niet-naleving van regelgeving en vrijwillige codes betreffende marketingcommunicatie, waaronder reclame, promotie en sponsoring, naar type resultaat.

NR

ASPECT: CORRUPTIE SO2

Percentage van en totaal aantal bedrijfseen-heden geanalyseerd op corruptiegerelateerde risico’s.

NR

SO3

Percentage van het personeel dat training in anticorruptiebeleid en -procedures van de organisatie heeft gevolgd.

DZ

SO4

Maatregelen die zijn getroffen naar aanleiding van gevallen van corruptie.

NR

41

68

ASPECT: PRIVACY VAN KLANTEN PR8

ASPECT: PUBLIEK BELEID

Totaal aantal gegronde klachten over inbreuken op de privacy van klanten en het kwijtraken van klantgegevens.

NR

ASPECT: NALEVING PR9


Monetaire waarde van significante boetes wegens het niet-naleven van weten -regelgeving betreffende de levering en het gebruik van producten en diensten.

NR

83

Onafhankelijk

Assurancerapport Aan: Directie van Heijmans N.V.

Opdracht De directie van Heijmans N.V. (hierna: Heijmans) heeft ons een assurance-opdracht verstrekt ten aanzien van het duurzaamheidsverslag 2012 (hierna: Verslag) van Heijmans. Onze assuranceopdracht is gericht op het verkrijgen van een beperkte mate van zekerheid dat de informatie in het Verslag 2012 in alle van materieel belang zijnde opzichten een juiste en toereikende weergave is van het beleid, de bedrijfsvoering en prestaties gedurende verslagjaar 2012. De verwijzingen in het Verslag (naar heijmans.nl, externe websites en overige documenten) maken geen onderdeel uit van onze opdracht.

Inherente beperkingen In het Verslag is toekomstgerichte informatie opgenomen in de vorm van ambities, strategie, plannen, verwachtingen en ramingen. Inherent aan deze informatie is dat realisatie onzeker is. Om die reden wordt door ons ten aanzien van de realisatie van toekomstgerichte informatie geen zekerheid verstrekt.

Verantwoordelijkheden De directie is verantwoordelijk voor het opstellen van het Verslag in overeenstemming met de toegepaste criteria. De door het bestuur gemaakte keuzes ten aanzien van de reikwijdte van het verslag en het verslaggevingsbeleid zijn uiteengezet in het hoofdstuk ‘Totstandkoming verslag’. Het bestuur is tevens verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing als het noodzakelijk acht om het opstellen van het Verslag mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten. Onze verantwoordelijkheid is het verstrekken van beperkte mate van zekerheid dat het Verslag is opgesteld op basis van de toegepaste criteria.

Toegepaste criteria Heijmans hanteert als criteria voor het opstellen van het duurzaamheidsverslag de Sustainability Reporting Guidelines van Global Reporting Initiative, de Handreiking maatschappelijke verslaggeving van de Raad voor de Jaarverslaggeving en het verslaggevingsbeleid van Heijmans. Het is van belang om de prestaties van Heijmans te lezen in de context van deze criteria. Wij zijn van mening dat deze criteria toereikend zijn voor het doel van onze opdracht.

Werkzaamheden Wij hebben onze werkzaamheden met betrekking tot het Verslag verricht in overeenstemming met Nederlands Recht, waaronder Standaard 3410N ‘Assurance-opdrachten inzake maatschappelijke verslagen’. Dit vereist dat wij voldoen aan de voor ons geldende ethische

84


voorschriften en dat wij ons onderzoek zodanig plannen en uitvoeren dat een deugdelijke grondslag voor onze conclusie wordt verkregen. De werkzaamheden die worden verricht bij het verkrijgen van een beperkte mate van zekerheid zijn gericht op het vaststellen van de plausibiliteit van informatie en zijn geringer in diepgang dan die bij een assurance-opdracht gericht op het verkrijgen van een redelijke mate van zekerheid. Ons onderzoek omvatte in het bijzonder de volgende werkzaamheden: • Het beoordelen van de aanvaardbaarheid van de gehanteerde grondslagen voor verslaggeving en de consistente toepassing ervan, alsmede van belangrijke schattingen en berekeningen, die bij het opmaken van het Verslag 2012 zijn toegepast; • Het verkrijgen van inzicht in de branche, de organisatie en haar meest relevante maatschappelijke issues; • Het verkrijgen van inzicht in de opzet en het bestaan van de gebruikte systemen en gehanteerde methoden voor het verzamelen en verwerken van de gerapporteerde informatie, inclusief het consolidatieproces; • Het uitvoeren van werkzaamheden met betrekking tot de onderbouwing van de informatie in het verslag voornamelijk door een combinatie van cijferanalyses en het inwinnen van inlichtingen. Daarbij zijn onder meer interviews gehouden met verantwoordelijke functionarissen en zijn relevante bedrijfsdocumenten opgevraagd en externe bronnen geraadpleegd; • Het beoordelen van het algehele beeld van het Verslag 2012 en het toetsen van de informatie in het Verslag aan de bovengenoemde van toepassing zijnde criteria. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen assurance -informatie voldoende en geschikt is als onderbouwing voor onze conclusie.

Conclusie Op grond van onze werkzaamheden komen wij tot de conclusie dat ons niets gebleken is op basis waarvan wij zouden moeten concluderen dat de informatie zoals opgenomen in het duurzaamheidsverslag 2012 van Heijmans niet in alle van materieel belang zijnde opzichten, een juiste en toereikende weergave is van het beleid, de bedrijfsvoering en de prestaties gedurende 2012, in overeenstemming met de richtlijnen van Global Reporting Initiative, de Handreiking voor maatschappelijke verslaggeving van de Raad voor de Jaarverslaggeving en het beschreven verslaggevingsbeleid van Heijmans. Rotterdam, 28 februari 2013 Ernst & Young Accountants LLP w.g. H. Hollander RA


85

Meer? Meer informatie over dit verslag? Contact: neem contact op met Robert Koolen, programmamanager duurzaamheid via [email protected] of [email protected] Jaarverslag website: kijk voor meer informatie op: www.jaarverslagheijmans.nl Website: kijk op www.heijmans.nl voor corporate informatie over het thema duurzaamheid

Meediscussiëren over dit verslag? Blog: Post uw mening of vraag op het Heijmans’ blog, www.overruimte.nl. Twitter: Tweet uw vraag aan @HeijmansNL. Facebook: plaats uw opmerkingen via www.facebook.com/HeijmansNL

GRI indicator Economie (EC)

Verantwoordelijkheid

Beleid en doelen

Monitoring

Concerndirectie

Jaarverslag

Maandrapportages Kwartaalrapportages Jaarverslag

Milieu (EN)

Portefeuillehouder

Duurzaamheidsverslag

Maandrapportages (onderdelen)

Concerndirectie

o.a. pag. 16

Kwartaalrapportages (onderdelen)

Directeuren business Units

Jaarverslag Duurzaamheidsverslag

Arbeid (LA)

Directeur Human


Maandrapportages (onderdelen)

Resources

o.a. pag. 45

Kwartaalrapportages (onderdelen) Jaarverslag Duurzaamheidsverslag

Mensenrechten (HR)

Concerndirectie


Jaarverslag

Directeur Inkoop

o.a. pag. 65


Jaarverslag

Verslag Integriteitscommissie

Directeur Human Resources Maatschappij (SO)

Concerndirectie Hoofd Juridische Zaken

Jaarverslag Duurzaamheidsverslag

Productverantwoordelijkheid (PR)

Concerndirectie


Diverse externe toetsingen

o.a. pag. 66

en rapportages Duurzaamheidsverslag

86


Afkortingen

en begrippen ASC Arbo Service Centrum AVA Algemene Vergadering van Aandeelhouders BEC Bossche Energie Convenant BIM Bouw Informatie Model BREAAM Building Research Establishment Environmental Assesment Method CAN Centrum Amsterdam Noord CAO Collectieve Arbeidsovereenkomst CO2 Koolstofdioxide DBFM Design Built Finance Maintain DLG Diens Landelijk Gebied EBIT Earnings before interest and tax EMVI Economisch Meest Voordelige Inschrijving EPC Energie Prestatie Coëfficiënt FSC Forest Stewardship Council GHG Greenhouse Gas Protocol GPR Gemeentelijke Praktijk Richtlijn GRI Global Reporting Initiative HDL Stichting Het Drentse Landschap HR Human Resources HRM Human Resources Manager ID Gemiddelde verzuimduur IF Ongevallen Frequentie IP Ongevallenverzuim ISO International Organization for Standardization IT Informatie Technologie KAM Kwaliteit Arbeid Milieu KPI Kwaliteitsprestatie indicatoren KwH Kilowattuur LED light-emitting diode MD Management development MTCC Malaysian Timber Certification Council PEFC Programme for the Endorsement of Forest Certification schemes PPS Publieke Private Samenwerking RvB Raad van Bestuur RWS Rijkswaterstaat SEC Smart Energy Collective SIBIB Stichting Beoordeling Integriteit Bouwnijverheid SKOR Stichting Kunst in Openbare Ruimte SROI Social return on investment TCO Total cost of ownership TU Technische universiteit VCA Veiligheid gezondheid en milieu Checklist Aannemers VCU Veiligheids Checklist Uitzendorganisaties VBDO Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling Wft Wet op het financieel toezicht WKO Warmte en koude oplag ZZP Zelfstandigen Zonder Personeel

Smart grid Energie-verbindingen tussen diverse functies cq gebouwen binnen een gebied. CO2-footprint Een maatstaf voor de milieubelasting door de totale bedrijfsactiviteiten uitgedrukt in gewicht van het broeikasgas koolstofdioxide. EPC Dimensieloos getal dat het relatieve gebouwgebonden energiegebruik kwantificeert. In het Bouwbesluit worden per gebouwtype minimumeisen aan de EPC gesteld GPR Meetmethode voor duurzaamheid ontwikkeld door de Gemeente Tilburg en W/E-adviseurs. Een score van zes komt ongeveer overeen met het wettelijke geëiste niveau van duurzaamheid. B2B

Handel tussen bedrijven: Busines-to-Business

PV-panelen Photo-Voltaische-panelen zetten zonlicht om in elektriciteit. In de volksmond: zonnepanelen Grondsanering Het reinigen en/of vervangen van grond die vervuild is. ILO International Labour Organisation OESO Organisatie voor Europese Samenwerking en Ontwikkeling Dubocalc Programma dat een duurzaamheidscore berekend. Artikel 5.9

Hierin wordt geëist dat bij de aanvraag van de

Bouwbesluit omgevingsvergunning (voorheen bouwvergunning) een overzicht wordt meegeleverd waarin de totale milieubelasting van de te gebruiken materialen wordt gekwantificeerd. R&D Research and development RC De Rc staat voor de warmteweerstand van een constructie. Des te hoger de waarde des te beter de isolatie. Standaard wettelijk niveau voor woningen is 3,50 ERP-systeem Enterprise Resource Planning. SKAO Stichting Klimaatvriendelijk Aanbesteden & Ondernemen 3D-printen Een nieuwe techniek een “printer” materiaal laagje voor laagje opspuit tot er een ruimtelijk (3D) object ontstaat.


87

BOSCHKENS TILBURG

88


aan de a58

geluidswerende gevel

groene oase


89

Colofon Het duurzaamheidsverslag 2012 van Heijmans N.V. is in digitale vorm te vinden op jaarverslagheijmans.nl en als PDF op heijmans.nl. Heijmans produceert drie jaarverslagen: een financieel-, duurzaamheids- en innovatieverslag. Deze drie verslagen vormen samen één geheel. Publicatiedatum: 28 februari 2013 This annual report is also published in the English language. In case of textual contradictions between the Dutch and the English version, the first shall prevail. Realisatie: Digideon

De contouren van morgen. Jaaroverzicht duurzaamheid Heijmans 2012

Recommend Documents