De bouwkundige mogelijkheden van industrieel vervaardigde betonnen draagstructuren voor de woningbouw door ir. F. W. Boekhorst (bewerkt door ir. M. Ploeger)
rijksdienst voor de ijsselmeerpolders
De bouwkundige mogelijkheden van industrieel vervaardigde betonnen draagstructuren voor de woningbouw door ir. F. W. Boekhorst (bewerkt door ir. M. Ploeger)
smedinghuis. lelystad
/ - ~ \ 3 1 1 1
BIZ. no.
I
1. 1.1. 1.2. 1.3. 1.4.
Algemeen Doelstelling De werkwijze De principes van de industriele pmductiewijze De bouwkosten ~onta~ebouw' Principe Inleiding De fabricage van elementen De mallen Wet transport De montage De verbindingen tussen de elementen De ontwerpcriteria Drie-dimensionale bouwsystemen Gietbouw Pr incipe Inleiding Het tafel- en wandsysteem De kisten Ontwerpcriteria Het tunnelsysteem De kisten Ontwerpcriteria
4.
De ankerloze spouwmuur
5.
Literatuurlijst
1.
ALGEMEEN
1. l .
DE DOELSTELLING H e t doe1 van d i t r a p p o r t i s h e t v e r s c h a f f e n van i n f o r m a t i e d i e van n u t kan z i j n b i j h e t ontwerpen van e e n meer g e v a r i e e r d e woonsitua t i e , zowel wat b e t r e f t p r a k t i s c h e g e b r u i k s m o g e l i j k h e d e n a l s v i s u e l e waarneming. Daar waar g e l d g e e n r o l s p e e l t i s d a t n a t u u r l i j k a l t i j d a 1 mogel i j k g e w e e s t , maar d i e s i t u a t i e s z i j n zeldzaam, z e k e r b i j d e v o l k s huisvesting. Daarom i s b i j d i t onderzoek d e z a a k , t e n a d e r d v a n u i t h e t u i t v o e r i n g s p r o c e s , d a t v e r r e weg h e t d u u r s t e o n d e r d e e l van h e t p r o d u k t i e p r o c e s van woningen vormt, met a l s d o e l s t e l l i n g na te g a a n welke m o g e l i j k h e d e n t o t v a r i a t i e a l s h e t ware a u t o m a t i e s i n d e u i t v o e r i n g s methode b e s l o t e n l i g g e n . N i e t a l l e u i t v o e r i n g s m e t h o d e n z i j n o n d e r ' d e l o u p e genomen. Het onderzoek i s b e p e r k t t o t d i e rnethoden d i e voor d e opbouw van hun d r a a g s t r u c t u u r g e b r u i k maken van g r o t e g e p r e f a b r i c e e r d e betonnen elementen (zware montagebouw) of van g e p r e f a b r i c e e r d e g r o o t v l a k k i g e bek i s t i n g e n ( t a f e l - e n wandkisten e n t u n n e l k i s t e n ) . Deze b e p e r k i n g is o p g e l e g d , omdat d e o n t w e r p c r i t e r i a d i e de s t a pelbouw ( i n c l u s i e f t r a d i t i o n e l e bouw) s t e l t genoegzaam bekend mogen worden g e a c h t d i t i n t e g e n s t e l l i n g t o t d e c r i t e r i a d i e b i j h e t g e b r u i k van zware montagebouw, e n wand- t a f e l - e n t u n n e l b e k i s t i n g te s t e l l e n zijn.
Op b a s i s van waarneming i n de p r a k t i j k e n l i t e r a t u u r o n d e r z o e k i s e e n i n z i c h t opgebouwd i n d e v e r s c h i l l e n d e u i t v o e r i n g s p r o c e s s e n d i e voor d i t onderzoek van b e l a n g z i j n . En op grond d a a r v a n z i j n de o n t w e r p c r i t e r i a s a m e n g e s t e l d d i e d e v e r s c h i l l e n d e bouwmethoden m e t z i c h mee b r e n g e n . Deze c r i t e r i a z u l l e n v e r d e r i n d e p r a k t i j k g e t o e t s t moeten worden. M i s s c h i e n z i j n d e r e s u l t a t e n van h e t o n d e r z o e k n i e t z o c o n c r e e t a l s sommigen, m e t name o n t w e r p e r s z u l l e n wensen. D a a r b i j moet men bedenken d a t e l k e bouwwijze, m e t name d e montagegebouw, b i j n a n e t z o v e e l u i t v o e r i n g s m e t h o d e n k e n t a l s e r aannemers z i j n , z o a l s ook a r c h i t e c t e n b i j n a i e d e r e e n e i g e n ontwerpmethode hebben. W e r k e l i j k c o n c r e e t Ran men d u s p a s worden wanneer e e n b e p a a l d e o n t w e r p e r e n e e n b e p a a l d e u i t v o e r d e r hun s p e c i f i e k e gegevens e n methoden u i t w i s s e l e n . Om desondanks t o c h t o t algemeen geldende r i c h t l i j n e n te komen is d i t v e r s l a g n a a r a c h t i n d e z e bouwmethoden werkzame aannemers gezonden met h e t v e r z o e k om hun v i s i e op d e z e m a t e r i e t e geven. Hun r e a c t i e o p d i t v e r s l a g was unaniem p o s i t i e f . D e b e t r o k k e n bouwbedrijven z i j n : Elementum I n d u s t r i e l e Bouwmaatschappij B.V. ~ a a s s l u i s Van E g t e r e n I n d u s t r i e l e c d n s t r u c t i e Beton M a a t s c h a p p i j B.V. H a s s e l t Lelystadbouw B.V. L e l y s t a d v/h Holborn !,ntervam B.V. H o l l a n d s e Betongroep R i j s w i j k (Z.H.) ~ l j h u i sB.V. R i j s s e n ( O v . ) S l o k k e r Bouwmaatschappij B . V . Huizen (N.H. ) S m i t ' s Bouwbedrijf N.V. Beverwijk Wilma Weert B . V . Weert. Deze b e d r i j v e n z i j n a l l e door de a u t e u r b e z o c h t . D e t i j d e n s deze bezoeken meermalen g e p l a a t s t e opmerkingen, d i e a l s algemeen g e l d e n d mogen worden aangemerkt z i j n voor z o v e r m o g e l i j k i n d e t e k s t v e r w e r k t .
-
1.3.
DE PRINCIPES VAN DE INDUSTRIELE PRODUKTIEWIJZE D i t onderzoek b e h e l s t geen v o l l e d i g e a n a l y s e van d e s t a n d van z a k e n van h e t i n d u s t r i a l i s e r i n g s p r o c e s i n d e b o u w n i j v e r h e i d , w e 1 z u l l e n d e p u n t e n worden a a n g e s t i p t d i e van b e l a n g z i j n voor e e n b e t e r b e g r i p van d e s i t u a t i e .
'
,
Voor hef a c h t e r b l i j v e n van d e i n d u s t r i a l i s a t i e i n d e bouw kunnen v e r s c h i l l e n d e omstandigheden a l s oorzaken worden a a n g e v o e r d . Een d a a r v a n i s d e b i j z o n d e r e a a r d d i e d e s t r u c t u u r van d e bouwn i j v e r h e i d h e e f t t e n o p z i c h t e van a n d e r e t a k k e n van n i j v e r h e i d . B i j h e t bouwproces worden d e p r o c e s f u n c t i e s , z o a l s i n i t i a t i e f , f i n a n c i e r i n g , o n t w e r p , u i t v o e r i n g e . d . , d i e n o r m a l i t e r voor h e t g r o o t s t e d e e l binnen BBn b e d r i j f l i g g e n , voor h e t merendeel d o o r a p a r t e b e d r i j v e n of i n s t e l l i n g e n u i t g e o e f e n d . H e t p e r bouwobject w i s s e l e n van de p r o c e s p a r t n e r s b r e n g t met z i c h mee d a t er z e e r v e e l t i j d v e r l o r e n g a a t a a n e e n vaak g e b r e k k i g e communicatie. H e t n i e t of s l e c h t op d e h o o g t e z i j n van e l k a a r s gegevens s t a a t g e r i c h t o n d e r z o e k e n e e n g e r i c h t e p r o d u k t o n t w i k k e l i n g i n d e weg. D e c o n t i n u y t e i t van d e prod u k t i e vormt e e n g r o o t probleem, e n a a n s l u i t v e r l i e z e n ( z i e f i g u u r 5 ) z i j n a a n d e o r d e van d e d a g . Een tweede probleem wordt gevormd d o o r d e p l a a t s g e b o n d e n h e i d van h e t e i n d p r o d u k t . H i e r d o o r is de o n t w i k k e l i n g i n d e bouw s t e r k a f h a n k e l i j k geweest van d e o n t w i k k e l i n g e n i n h e t w e g t r a n s p o r t . En omdat d e p l a a t s van h e t e i n d p r o d u k t t e v e n s d e b e l a n g r i j k s t e p r o d u k t i e p l a a t s i s , moet n i e t a l l e e n bet'-materiaal, maar ook h e t m a t e r i e e l e n d e a r b e i d e r s voor e e n g r o o t d e e l n a a r de b o u w p l a a t s g e t r a n s p o r t e e r d worden. - D a t t r a n s p o r t h e e f t n a t u u r l i j k z i j n g r e n z e n . Daarom is i n d e bouw ook d u i d e l i j k s p r a k e van e e n gesegmenteerde m a r k t , d . w . 2 . d a t aanbod e n v r a a g s t e r k a a n e e n b e p a a l d e l o k a t i e gebonden z i j n . Deze r e g i o n a l e gebondenheid a a n p l a a t s e l i j k e aannemers s t a a t d e o n d e r l i n g e c o n c u r r e n t i e i n d e weg e n h e e f t t e v e n s a l s c o n s e q u e n t i e d a t e l k e aannemer e e n z o v o l l e d i g m o g e l i j k pakket van d i e n s t e n moet kunnen a a n b i e d e n d a t e l k e vorm van s p e c i a l i s a t i e p r a c t i s c h u i t g e s l o t e n i s . Een derdt? probleem i s de m o e i l i j k e p o s i t i e d i e o n r o e r e n d g o e d , e n m e t name d e woningbouw op d e vermogensmarkt inneemt d o o r : e e n ger i n g vermogen t o t z e l f f i n a n c i e r i n g , d e l a n g e o m l o o p t i j d van h e t g e l d , ( u i t b l i j v e n van i n n o v a t i e - w i n s t e n ) d e g e r i n g e f l e x i b i l i t e i t van h e t l e n i n g b e l e i d e n de enorme o v e r h e a d k o s t e n ( o r g a n i s a t i e b e o o r d e l i n g ) t . 0 . v . a n d e r e investeringsmogelijkheden. Daardoor i s d e f i n a n c i e r i n g van d e woningbouw voor e e n g r o o t d e e l aangewezen o p h e t o v e r s c h o t van d e vermogensmarkt, wat d e c o n t i n u I t e i t van d e p r o d u k t i e n i e t t e n goede komt. Een van de g e v o l g e n v a n d e z e h e l e s i t u a t i e i s e e n r e l a t i e f langzaam s t i j g e n van de a r b e i d s p r o d u k t i v i t e i t t e n o p z i c h t e van a n d e r e bed r i j f s t a k k e n waardoor de s n e l s t i j g e n d e a r b e i d s k o s t e n i n d e l o o p d e r j a r e n s t e e d s 2:waarder o p de p r i j s z i j n gaan d r u k k e n , z i j vormen h e t b e l a n g r i j k s t e "onsamendrukbare" b e s t a n d d e e l van d e t o t a l e k o s t p r i j s van h e t e i n d p r o d u k t . Daarom was i n d e d e r t i g e r j a r e n de p r i j s van d e t o e n m a l i g e " v o l k s a u t o " nagenoeg g e l i j k aan d e p r i j s van d e t o e n m a l i g e "volkswoning" t e r w i j l d e h u i d i g e "volkswoning" 6 7 keer zo duur is a l s e e n "volksauto". B e l a n g r i j k e kenmerken van de i n d u s t r i e l e p r o d u k t i e w i j z e z i j n mechanis a t i e , a u t o m a t : i s e r i n g , a r b e i d s d e l i n g e n s p e c i a l i s a t i e . De b e g r i p p e n m e c h a n i s a t i e e n a u t o m a t i s e r i n g s p r e k e n voor z i c h z e l f , a r b e i d s d e l i n g h e e f t t o t doe1 h e t t o t a l e werk d a t gedaan moet worden voor z o v e r mo-
I
g e l i j k te v e r d e l e n t o t k o r t e o v e r z i c h t e l i j k e handelingen (handelingena n a l y s e ) . D i e handelingen worden dan a c h t e r e e n v o l g e n s door v e r s c h i l l e n de mensen v e r r i c h t ( a p e c i a l i s a t i e ) , d i e op d i e m a n i e z ' e e n g r o t e r o u t i ne i n h e t v e r r i c h t e n van d i e bepaalde h a n d e l i n g e n k r i j g e n . Daardoor kan de t i j d d i e aan d i e handelingen wordt b e s t e e d enorm worden verk o r t . Een man z e t normaal e e n bepaald produkt i n b i j v o o r b e e l d Ben week i n e l k a a r , door a r b e i d s d e l i n g en s p e c i a l i s a t i e wordt d a t werk nu door 60 mensen v e r r i c h t , d i e i e d e r 3 minuten o v e r hun h a n d e l i n g doen, z o d a t de t o t a l e p r o d u k t i e t i j d i s t e r u g g e l o p e n t o t 3 . u r e n . Daar s t a a t n a t u u r l i j k w e 1 tegenover d a t i n v e s t e r i n g e n i n machines v e e l hoger z i j n , e n daarom de a f z e t v e e l g r o t e r , e n de c o n t i n u P t e i t van d i e a f z e t gegarandeerd m o e t z i j n .
,
Ook i n de bouw is d e tendens t o t m e c h a n i s a t i e a r b e i d s d e l i n g e n s p e c i a l i s a t i e d u i d e l i j k te z i e n . Deze kan e c h t e r n i e t z o v e r worden doorgevoerd a l s i n a n d e r e takken van i n d u s t r i e om a 1 e e r d e r genoemde redenen. D a a r b i j komt nog d a t a r b e i d s d e l i i i g - i n de bouw n o o i t te v e r doorgevoerd kan worden vanwege de plaatsgebondenheid van h e t e i n d p r o d u k t , waardoor h e t i n t e r n t r a n s p o r t e e n v e e l te g r o t e k o s t e n f a c t o r kan worden. I n e e n f a b r i e k ' l o o p t h e t p r o d u k t , a 1 dan n i e t a u t o m a t i s c h g e s t u u r d l a n g s d i v e r s e machines, op d e bouwplaats moet men met d i e machines l a n g s h e t produkt.
. .
:
.
.
H e t h e l e u i t v o e r i n g s p r o c e s op de b0uwplaatS i s v e r d e e l d i n t a k e n , d i e a c h t e r e e n v o l g e n s v e r r i c h t moeten worden om e e n woning op te kunnen leve r e n Een of meerdere van d i e taken worden u i t g e o e f e n d door e e n p l o e g , d i e z i j n t a a k i n e l k e woning h e r h a a l t . Binnen z o ' n p l o e g kan weer e e n verd e r e a r b e i d s s p e c i a l i s a t i e p l a a t s v i n d e n , maar op h e t o g e n b l i k i s e r een tendens te z i e n . u a a r u n i v e r s e l e ploegen, z e k e r i n d e ruwbouw. Op d i e manier kan men werk van e l k a a r overnemen, waardoor minder r i v a l i t e i t o n t s t a a t , e n e r minder kans op s t o r i n g i s . U n i v e r s e l e werkploegen verhogen de f l e x i b i l i t e ' i t i n u i t v o e r i n g en d a a r d o o r d e bouwsnelheid. D e ' s a m e n s t e l l i n g van de taken moet gebeuren op b a s i s van t i j d n a c a l c u l a t i e s en handelingenanalyses. Heel b e l a n g r i j k is d a t a l l e ploegen een g e l i j k e p r o d u k t i e i n won i n g e q u i v a l e n t e n per dag hebben. Een p l o e g d i e hogere p r o d u k t i e h e e f t moet t e l k e n s wachten, een ploeg d i e e e n l a g e r e p r o d u k t i e h e e f t houdt a l l e na hem komende ploegen o p . I n beide gevallen ontstaan er inproduktieve uren. B i j h e t bepalen van de volgorde e n de s a m e n s t e l l i n g van de taken kan g e b r , u i k , , ~ o , ~ $ ~gemaakt n van e e n netwerkplanning van d e / k l e i n s t e ' o r g a n i s 8 t o r ; s c h e a r b e i d s e e n h e d e n , de handelingen of a c t i b i t e i l t e n .
.
,
<>,'A\.%., /
vQ/-d\~a
D e .bouwtijd is d e t o t a l e p e r i o d e d i e n o d i g i s voor deAprod k t i e van; +-+ --2 ,
Ben wonlng..De bouwsnelheid is g e l i j k aan h e t a a n t a l ~
~_..Y wonlngequlvalenten
'I ,---.Naar!mate dditaken .
h i e r v a n i s d a t er minder r e n t e v e r l i e s o n t s t a a t .
.
.
.
.
.
Figuur 1
f iguur 2
bouwsnelheid =
t o t a l e p r o d u k t i e t i j d van ABn t a a k t o t a a l a a n t a l woningen
Een n a d e e l i s d a t d e k a n s o p s t o r i n g e n g r o t e r w o r d t ( i n e l k a a r s rommel werken, e l k a a r i n d e weg l o p e n , w a c h t e n e n z . ) . Een k o r t e b o u w t i j d h o u d t d u s i n d a t h e t werk m o e i l i j k e r o r g a n i s e e r b a a r w o r d t omdat h e t m i n d e r o v e r z i c h t e l i j k i s geworden. Daarom z a l b i j e e n k o r t e b o u w t i j d per woning d e bouwsnelheid n o o i t e r g hoog kunnen zijn. Naarmate de t a k e n m i n d e r d i c h t op e l k a a r z i t t e n ( f i g u u r 2 . a l t . b ) z a l de o v e r z i c h t e l i j k h e i d e n d e o r g a n i s a t i e m o g e l i j k h e i d van h e t werk toenemen ( b e t e r e w e r k r u i m t e , e l k a a r n i e t hoeven s t o r e n , meer c o n c e n t r a t i e , d o o r t i j d r u i m t e t u s s e n d e p l o e g e n meer o r g a n i s a t o r i s c h e c o r r e c t i e m o g e l i j k h e d e n ) . Een l a n g e b o u w t i j d w e r k t d u s d u i d e l i j k i n h e t v o o r d e e l voor e e n hoge b o u w s n e l h e i d . Een d e v o o r d e l e n van e e n hoge bouwsnelheid z i j n : g r o t e r rendement van h e t m a t e r i e e l , m i n d e r a a n l o o p v e r l i e s b i j h e t serie e f f e c t e n e e n s t e r k e r s e r i e e f f e c t . H e t s e r i e e f f e c t is h e t e f f e c t d a t de s e r i e g r o o t t e e n dus h e t a a n t a l h e r h a l i n g e n van d e z e l f d e h a n d e l i n g e n ( t a k e n ) h e e f t o p d e t i j d s d u u r van d i e h a n d e l i n g e n , e n d u s o p h e t a a n t a l manuren per woning (figuur 3).
..
f iguur 3 Algemeen w o r d t v e r o n d e r s t e l d d a t h e t s e r i e e f f e c t b i j 300 2 400 woningen z i j n optimum h e e f t . Daarna g a t d e v e r v e l i n g e n d e o n o p l e t t e n d h e i d b i j a r b e i d e r s e n u i t v o e r d e r s e e n s t e v i g w o o r d j e meespreken. D i t i s voor e e n d e e l te voorkomen d o o r h e t t i j d i g u i t w i s s e l e n van p e r s o n e e l o v e r d e ploegen. Wanneer d e serie o v e r m e e r d e r e b o u w p l a a t s e n i s v e r d e e l d o n t s t a a t e r b i j e l k e bouwplaats een a a n l o o p v e r l i e s , d a t o p z i c h e c h t e r n i e t z o groot is a l s h e t aanvankelijke aanloopverlies (figuur 4). Deze a a n l o o p v e r l i e z e n z i j n te b e p e r k e n d o o r e x t r a m a t e r i e e l i n z e t b i j d e aanvang van h e t werk.
f iguur 4
.
,
'
N a t u u r l i j k hebben d e bouwkosten p e r woning n i e t h e t z e l f d e v e r l o o p a l s h e t s e r i e e f f e c t . 01, de e e r s t e p l a a t s moet h e t a a n l o o p v e r l i e s per won i n g worden omgeslagen. En d a a r b i j komen nog d e algemene bouwplaatskost e n ( i n r i c h t i n g bouwplaats e . d . ) e n d e algemene p r o j e c t k o s t e n of "overheadkosten"(voorbereiding e d . ) . Daarom kan ondanks h e t f e i t d a t h e t seriee f f e c t na 300 400 woningen w e i n i g v e r a n d e r t t o c h nog e e n b e h o o r l i j k e d a l i n g van d e k o s t e n o p t r e d e n b i j - u i t v o e r i n g van nog g r o t e r e s e r i e s . Wanneer e r . i n d e u i t v o e r i n g s p r a k e is van e e n s l e c h t e c o n t i n u T t e i t , w i l d a t zeggen d a t twee o p e e n v o ~ ~ e n d eseries s l e c h t op e l k a a r a a n s l u i t e n . Tussen d i e s e r i e s o n t s t a a t dan a a n s i u i t v e r l i e s ( f i g & 5).
.
I
- 9 -
A l s d e a a n s l u i t p e r i o d e maar k o r t i s , z a l men z o v e e l m o g e l i j k t r a c h t e n de a r b e i d e r s t o c h nog e r g e n s b i n n e n h e t b e d r i j f a a n h e t werk te houden. Wordt d e p e r i o d e e c h t e r t e g r o o t dan worden d e e x t r a k o s t e n v a n d i e . i n p r o d u k t i e v e u r e n t u s s e n d e s e r i e s , d i e v e r h a a l d moeten worden o p e e n volgende o p d r a c h t , t e g r o o t e n gaan e r o n t s l a g e n v a l l e n , wat n a a s t a l l e s o c i a l e problemen d i e d a a r b i j o n t s t a a n ook e e n n a d e l i g e i n v l o k d h e e f t op h e t s e r i e e f f e c t . H e t z a l d u i d e l i j k z i j n d a t p r a k t i s c h a l l e h i e r b o v e n b e s p o k e n zaken z o a l s bouwtijd, bouwsnelheid, s e r i e e f f e c t , c o n t i n u x t e i t e . d . t e n nauwste samenhangen m e t d e e i s e n d i e o p d r a c h t g e v e r e n o n t w e r p e r aan de aannemer s t e l l e n . A l s de o p d r a c h t g e v e r e n de o n t w e r p e r om wat voor r e d e n dan bok geen r e k e n i n g kunnen, of wensen te houden m e t de e i s e n van h e t u i t v o e r i n g s p r o c e s , z a l d e c o n s e q u e n t i e d a a r v a n z i j n d a t d e aannemer d o o r g a a n s e x t r a k o s t e n z a l mceten maken voor de a a n p a s s i n g van z i j n o r g a n i s a t i e , d i e n a t u u r l i j k i n d e p r i j s v e r h a a l d worden. D a a r b i j komt d a t d e k w a l i t e i t van h e t e i n d p r o d u k t aan h e t b e g i n van e e n nieuwe serie n o o i t o p t i m a a l i s . E l k p r o c e s k e n t de zogenaamde k i n d e r z i e k t e s . I n d e bouw z i t t e n d i e f o u t j e s met name i n d e m a a t v o e r i n g , waardoor b i j de a f w e r k i n g e n a f d i c h t i n g van d e c o n s t r u c t i e weer e x t r a problemen e n k o s t e n kunnen o n t s t a a n . Het v e e l gehoorde argument t e g e n samenwerking van o n t w e r p e n u i t v o e r i n g , n a m e l i j k d a t d e u i t v o e r i n g h i e r d o o r te v e e l i n v l o e d o p h e t o n t werp z a l k r i j g e n , e n d a t d i e i n v l c e d d e e e n v o r m i g h e i d c . q . monotonic i n de hand z a l werken moet daarom van e e n p a a r k a n t t e k e n i n g e n worden voorzien. O p de eerste p l a a t s i s h e t a l t i j d e e n volkomen normale z a a k geweest r e k e n i n g t e houden met h e t u i t v o e r i n g s p r o c e s . A l l e e n was d a t "vroeger" minder g e c o m p l i c e e r d dan " t e g e n w a a r d i g " . Vroeger kende men BBn g e n e r i e k e t e c h n i e k e n d e e i s e n d i e d e z e t e c h n i e k a a n h e t o n t w e r p s t e l t waren e n z i j n nog s t e e d s volkomen d u i d e l i j k , e n algemeen gea c c e p t e e r d . Tegenwoordig hebben w e i n d e s e r i e b o u w o v e r h e t algemeen met s p e c i f i e k e t e c h n i e k e n t e maken, w a a r b i j e n e r z i j d s de d e t a i l l e r i n g d o o r t o e p a s s i n g van a l l e r l e i i s o l a t i e m a t e r i a l + n , p r o f i e l e n , k i t t e n , e . d . v e e l e e n v o u d i g e r is geworden, maar a n d e r z i j d s de e i s e n d i e h e t u i t v o e r i n g s p r o c e s z e l f s t e l t v e e l g e c o m p l i c e e r d e r . Deze s i t u a t i e d o e t vermoeden d a t de a n g s t b i j v e e l o n t w e r p e r s voor b e p e r k i n g e n d i e men van h e t s p e c i f i e k e bouwbedrijf verwacht v o o r a l v e r o o r z a a k t wordt d o o r h e t g e b r e k a a n k e n n i s d a t men h e e f t van d e z e bouwmethoden, waardoor men Uberhaupt n i e t van de m o g e l i j k h e d e n e r v a n o p d e h o o g t e kan z i j n . Anderz i j d s kan h e t u i t v o e r e n d bouwbedrijf we1 e n i g g e b r e k a a n a b s t r a h e r e n d vermogen worden verweten i n h e t o v e r d r a c h t e l i j k maken van hun specificke m e t h o d e s . Het a c h t e r w e g e b l i j v e n van d e z e k e n n i s o v e r d r a c ' h t is ook weer b e g r i j p e l i j k , omdat a n a l y s e s van. s p e c i f i e k e m o g e l i j k h e d e n e n v o o r a l b e p e r k i n g e n g e m a k k e l i j k d o o r o n t w e r p e r s worden g e f n t e r p r e t e e r d a l s ~ m o g e l i j k h e d e n . I n p r i n c i p e kan i n e l k bouwsysteem a l l e s worden g e r e a l i s e e r d , maar n i e t a l t i j d o p d e meest e f f i c i e n t e w i j z e . Het samenwerken i n bouwteams i s n o o d z a k e l i j k om d e k o s t e n z o l a a g m o g e l i j k te houden. Systeembouw v e r e i s t e e n l a n g e r e v o o r b e r e i d i n g s t i j d d a n t r a d i t i o n e l e bouw. A l l e e n a l s d e z e t i j d v o l l e d i g wordt b e n u t voor o v e r l e g t u s s e n o n t w e r p e r e n u i t v o e r d e r kan men a a n z i e n l i j k o p de k o s t e n b e z u i n i g e n , e n t e g e l i j k e r t i j d e e n o p t i m a l e d i f f e r e n t i a t i e i n ontwerpen b e r e i k e n . Een tweede k a n t t e k e n i n g moet gemaakt worden t e n a a n z i e n van de r o l van h e t u i t v o e r e n d bouwbedrijf b i j d e v e r o o r z a k i n g van d e e e n v o r m i g h e i d i n onze n a o o r l o g s e nieuwbouww~jken. D e i n d r u k i s w e 1 d a t de a a n n e m e r i j
h i e r wat t e v e e l s c h u l d i n d e schoenen geschoven k r i j g t . Men d i e n t z i c h b i j d i t probleem t e r d e g e bewust te z i j n van h e t f e i t d a t d e eenvormigh e i d t o t voor k o r t h e t i d e a a l van e e n h e l e s t r o m i n g a r c h i t e c t e n i s geweest. (Deze opmerking b e t r e f t d e algemene c r i t i e k van d e menswetenschappen op de a r c h i t e c t u u r i d e o l o g i e , z i e o . a . : F . Choai: L'Urbanisme, U t o p i e e t RealitB/H. B e r n d t , A . Lorenzer, K . Horn: A r c h i t e k t u r a l s I d e o l o g i e , ( h i e r u i t m e t name H . B r e n d t : 1st d e r funktionalismus eine funktionale Architektur?).
1.4.
DE BOUWKOSTEN I n h e t voorgaande z i j n a 1 e n k e l e a s p e c t e n genoemd d i e van v e e l b e l a n g z i j n b i j d e b e p a l i n g van d e bouwkosten. H e t b e l a n g r i j k s t e o n d e r d e e l van de bouwkosten wordt e c h t e r g e v o r m d d o o r d e m a t e r i a l e n e n d e a r b e i d d i e d a a r a a n v e r r i c h t moet worden. R u i m t e l i j k g e z i e n kan e e n woning op v e e l manieren worden samenges t e l d . Z e l f s wanneer w e u i t g a a n van e e n o n a a n g e t a s t e r e c h t h o e k i g e d o o s kan e e n b e p a a l d woonoppervlak d a t men wenst d o o r e e n a n d e r e c o m b i n a t i e van b r e e d t e , d i e p t e e n a a n t a l l a g e n op v e l e manieren worden v e r k r e g e n . D i t h e e f t n a t u u r l i j k c o n s e q u e n t i e s voor de k o s t e n , want n i e t a l l e ruimt e b e g r e n z e n d e v l a k k e n z i j n b i j v e r s c h i l l e n d e ruimtevormen i n e u e n r e d i g e h o e v e e l h e i d n o d i g , e n z e z i j n ook n i e t e v e n d u u r . Een v o o r b e e l d ( f i g u u r 6 ) t o o n t a a n hoe g r o o t de s p r e i d i n g van d e k o s t e n kan z i j n b i j h e t z e l f d e a a n t a l v i e r k a n t e m e t e r woonoppervlak.
Voor d i t v o o r b e e l d z i j n 220 b e g r o t i n g e n gemaakt van v e r s c h i l l e n d e r u i m t e b e g r e n z e n d e s i t u a t i e s . Om d e v e r g e l i j k b a a r h e i d van d i e b e g r o t i n g e n z o g r o o t m o g e l i j k te maken, z i j n z e a l l e m a a l gemaakt op b a s i s van dezelfde uitvoeringsmethode, m e t dezelfde m a t e r i a l e n , m e t dezelfde hoeveelheid arbeid per eenheid m a t e r i a a l , m e t dezelfde percentages w i n s t , r i s i c o , overhead enzovoort. Kosten d i e n i e t t o t d e d i r e c t e r u i m t e b e g r e n z e n d e s i t u a t i e kunnen worden t e r u g g e b r a c h t , ( k e u k e n s , k a s t e n , s a n i t a i r e . d . ) z i j n b u i t e n beschouwing g e l a t e n . D e g r e n z e n d i e d e f i g u u r a a n g e e f t worden v e r o o r z a a k t d o o r h e t b e p e r k t a a n t a l r u i m t e b e g r e n zende m o g e l i j k h e d e n d a t voor de b e r e k e n i n g e n is g e b r u i k t ; b r e e d t e s vana f 360-390-420 . . . . . . . t o t e n m e t 660, d i e p t e s van 5 . 0 0 , 750, 1000, 1250 e n 1500 e n h o o g t e s van 1 t o t e n m e t 4 l a g e n . D e o o r z a a k van d i e s p r e i d i n g i n d e p r i j z e n b i j e e n g e l i j k a a n t a l v i e r k a n t e meters kan h e t b e s t a a n d e hand van f i g u u r 7 g e T l l u s t r e e r d worden.
f iguur 7 B i j v e r b r e d i n g van e e n woning moeten v l o e r e n , d a k e n g e v e l s a a n g e p a s t worden ( v l a k k e n e v e n w i j d i g a a n X I J e n XZ v l a k ) . B i j v e r d i e p i n g van e e n woning moeten d e wanden, d e v l o e r e n , h e t d a k e n de f u n d e r i n g a a n g e p a s t worden ( v l a k k e n e v e n w i j d i g a a n XIJ e n IJZ v l a k ) . B i j v e r g r o t i n g van h e t a a n t a l l a g e n m o e t per woning e e n e x t r a wand e n v l o e r , e n e e n voor- e n a c h t e r g e v e l toegevoegd worden. ( X I J , X Z , e n I J Z v l a k ) . B i j welke w i j z e van v e r g r o t i n g van d e woning d e p r i j s s n e l l e r s t i j g t dan h e t a a n t a l m2 of omgekeerd is a f h a n k e l i j k van de k o s t e n v e r houdingen van wanden, v l o e r e n , f u n d e r i n g , dak e n g e v e l o n d e r l i n g . U i t d e b e r e k e n i n g e n , d i e ook d i e n d e n voor h e t v o o r b e e l d i n f i g u u r 6 , kan men c o n c l u d e r e n d a t goedkope v i e r k a n t e meters op d e eerste p l a a t s i n
d e d i e p t e van de woning moeten worden g e z o c h t , e n o p de tweede p l a a t s i n de b r e e d t e , b i j b e p e r k i n g van h e t a a n t a l l a g e n ( f i g u r e n 8 , 9 ) . D e v o o r d e l e n van h e t bouwen i n d e b r e e d t e , b i j b e p e r k i n g van h e t a a n t a l l a g e n p e r woning worden e c h t e r t e r u g g e b r a c h t d o o r d e e x t r a k o s t e n d i e meer binnenwanden voor d e b r e d e r e woningen m e t z i c h meeb r e n g e n , e n z i j kunnen z e l f s t e n i e t worden gedaan d o o r de e x t r a grondk o s t e n . I n d e w e i n i g e l i t e r a t u u r d i e o v e r d i t onderwerp te v i n d e n i s komt men algemeen t o t d e c o n c l u s i e d a t goedkoop bouwen b e r e i k t kan worden d o o r d i e p , zmal e n hoog te bouwen ( n o o t 1 ) . O v e r i g e n s m o e t z i c h men b i j d e s t e r k e s t i j g i n g van de bouwkosten van d e l a a t s t e j a r e n w e 1 r e a l i s e r e n d a t ongeveer d e h e l f t d a a r v a n v e r o o r z a a k t i s d o o r toeneming van de k w a l i t e i t , ( n o o t 2 ) . D e v r a a g i n hoev e r r e h e t h i e t e c h t n o o d z a k e l i j k e k w a l i t e i t e n b e t r e f t , of l u x e , i s e c h t e r n i e t d u i d e l i j k ( n o o t 3 ) . Vast s t a a t w e 1 d a t wanneer w e h e t woord k w a l i t e i t i n z i j n w e r k e l i j k e b e t e k e n i s beschouwen, n . 1 . e i g e n s c h a p of h o e d a n i g h e i d , e e n van d e b e l a n g r i j k s t e k w a l i t e i t e n van de woning, de huurhoogte: b i j h e t s t r e v e n n a a r a n d e r e k w a l i t e i t e n n o g a l e e n s op de a c h t e r g r o n d d r e i g t te r a k e n .
Noot 1 . Rapport van de Commissie voor d e Goedkoope Woning, N a t i o n a l e VloWoningraad e n N e d e r l a n d s c h I n s t i t u u t voor V o l k s h u i s v e s t i n g en Stedebouw, Amsterdam 1936, Bouwen beneden d e c u r v e - p r i j s ; G . D u l l e n s i n I n d u s t r i e e l Bouwen 1966 n o . 8 ; Meer-ruimte-woning; G . D u l l e n s I n d u s t r i e e l Bouwen 1968 n o . 3 . 2 . C e n t r a l e D i r e k t i e B o u w n i j v e r h e i d , J a a r v e r s l a g 1972 Den Haag 1973. 3 . F . B c e k h o r s t , woningbouw op b a s i s van t o e t s b a r e g e g e v e n s , D e l f t 1975.
.
2 .
2.1.
MONTAGEBOUW PRINCI PES Montagebouw wordt gekenmerkt door i n de f a b r i e k v o o r g e f a b r i c e e r d e dragende wanden e n v l o e r e n van middelzware of g r i n d b e t o n , d i e n a a r een bouwplaats worden g e t r a n s p o r t e e r d waar z i j m e t b e h u l p van een k r a a n worden gemonteerd. Wanneer wanden e n v l o e r e n h i e r b i j t i j d e n s h e t f a b r i c a g e p r o c e s aan e l k a a r worden g e s t o r t of gemonteerd, s p r e e k t men van 3-D ( i m e n s i o n a l e ) elementen.
2.2.
INLEIDING " P r e f a b r i k a g e h e e f t n i e t s te maken m e t h e t op deskundige wijze verknippen van een woning i n elementen. Dat is e e n omkering van de w e r k e l i j k e gang van z a k e n , d i e i n i e d e r g e v a l t o t onnodige k o s t e n v e r hoging, e n m o g e l i j k ook t o t k w a l i t e i t s v e r l i e s l e i d t " . ( c i t a a t p r o f . i r . A . S . C . Bruggeling T . H D . ) . H e t ontwerpen van c o n s t r u c t i e s d i e a l s zware montagebouw z u l l e n worden u i t g e v o e r d b r e n g t m e t z i c h mee d a t de ontwerper n i e t a l l e e n goed op de hoogte moet z i j n van h e t u i t v o e r i n g s p r o c e s , maar ook van h e t p r o d u k t i e p r o c e s van de e l e m e n t e n . H e t probleem d a t d a a r b i j o n t s t a a t i s , d a t montagebouwsystemen g e s l o t e n systemen z i j n . I e d e r e montagebouwer p r o d u c e e r t e n m o n t e e r t z i j n elementen op z i j n e i g e n w i j z e , volgens e i g e n d e t a i l l e r i n g , w a a r b i j ook de malafmetingen van systeem t o t systeem v e r s c h i l l e n , e n z e l f s vaak p e r o p d r a c h t omgebouwd worden. Onderdelen van g e s l o t e n systemen z i j n n i e t o n d e r l i n g u i t w i s s e l b a a r of gecombineerd t o e te p a s s e n . I n d i t hoofdstuk wordt g e t r a c h t e e n o v e r z i c h t te geven van de vers c h i l l e n d e p r o d u k t i e w i j z e n d i e i n omloop z i j n , w a a r b i j a c h t e r e e n v o l gens aandacht geschonken z a l worden a a n : 2.3. 2.4. 2.5. 2.6. 2.7. 2.8. 2.9.
de f a b r i c a g e van elementen de mallen het transport .de montage de v e r b i n d i n g e n t u s s e n de elementen de o n t w e r p c r i t e r i a 3-D bouw
Een documentatie p e r bouwsysteem wordt gegeven door i r . R.S.F.J. van E l k , e n d r . i r . H . Priemus i n : N i e t t r a d i t i o n e l e woningbouw methoden i n Nederland" (Samson; Alphen aan den R i j n , 1971) waarvan een d e e l o v e r i g e n s alweer verouderd i s .
HET FABRICAGEPROCES VAN DE ELEMENTEN D e f a b r i c a g e van e l e m e n t e n kan o p v e r s c h i l l e n d e manieren g e b e u r e n . . W e kunnen o n d e r s c h e i d maken n a a r : d e a 1 of n i e t p l a a t s g e b o n d e n h e i d van d e f a b r i e k a vaste fabriek t mobiele f a b r i e k d e p l a a t s waar d e f a b r i e k s t a a t u bouwplaatsf a b r i e k r centrale fabriek d e aanwezigheid van e e n o v e r k a p p i n g r veldfabriek t overkapte f a b r i e k d e s t a n d van d e m a l l e n t h o r i z o n t a l e mallen t v e r t i c a l e mallen -de vorm e n c o n s t r u c t i e van d e m a l l e n t raammallen u kastmallen u glijmallen d e p l a a t s g e b o n d e n h e i d van d e m a l l e n , of van d e bewerkingen u lopende band p r o c e s r v a s t e o p s t e l l i n g van d e m a l l e n d e w i j z e van v e r d i c h t i n g e n v e r h a r d i n g t p l a s t i f i c e e r d e r a a n d e b e t o n toevoegen t i n t e n s i e f t r i l l e n e n verwarmen u l i c h t t r i l l e n b i j a f z u i g i n g van l u c h t e n o v e r t o l l i g w a t e r if p e r s e n H e t z a l d u i d e l i j k z i j n d a t e r n i e t 86n p r o c e s g e l i j k i s a a n e e n a n d e r , maar t o c h z i e t de h o o f d l i j n van d e p r o d u k t i e e r o v e r h e t algemeen a l s v o l g t u i t : 1. ma1 schoonmaken e n o l i e n 2 . ma1 opbouwen, z i j l i j s t e n en/.of t u s s e n s c h o t t e n b e v e s t i g e n of v e r g r e n d e l e n 3 . sparin'gen, k l o s s e n e . d . , e n wapening aanbrengen 4 . l e i d i n g e n aanbrengen 5 . machinaal s t o r t e n , d o o r middel van de z . g . b e t o n v e r d e l e r , d i r e c t gevoed v a n u i t e e n b e t o n m e n g c e n t r a l e 6 . o p p e r v l a k t e b e h a n d e l i n g , a f s t r i j k e n : machinaal m e t d e . zogenaamde a f r e i m a c h i n e , vaak g e d e e l t e l i j k nog m e t de hand 7 . v e r d i c h t e n e n v e r h a r d e n , gecombineerd ( b . v . p e r s e n ) of gescheiden ( b . v . t r i l t a f e l s e n verwarmingstunnels) 8 . o p p e r v l a k t e - a f w e r k i n g , s l i j p e n of p o 1 i j s t e n ; m a c h i n a a l ( a l l e e n b i j horizontale mallen) 9. kantelen m.b.v. k a n t e l i n s t a l l a t i e ( a l l e e n b i j horizont a l e mallen) 10. t r a n s p o r t n a a r b u f f e r o p s l a g voor u i t h a r d i n g .
-
-
-
Wanneer d i t h e l e p r o c e s i n d e o p e n l u c h t p l a a t s v i n d t s p r e k e n w e van e e n veldfabriek (figuur 11).
1. b e t o n m e n g i n s t a l l a t i e , 2 . v e r p l a a t s b a r e s i l o , 3. b e t o n v e r d e l e r , 4 . v e r d i c h t e n , 5. a f r e i e n , 6..afwerken, 7. v e r r i j d b a r e overkapping, 8. opslag.
F i g u u r 11. b r o n : Montagebau i n S t a h l b e t o n ; Mokk & Ltike. .
B o u w p l a a t s f a b r i e k e n e n mobiele f a b r i e k e n ' , z i j n i n h e t algemeen ook v e l d f a b r i e k e n . B i j e e n v e l d f a b r i e k w o r d t m e e s t a l g e b r u i k gemaakt van h o r i z o n t a l e m a l l e n d i e op e e n v a s t e p l a a t s s t a a n . V e r s c h i l l e n d e e l e m e n t e n d i e n o d i g z i j n worden t e g e l i j k e r t i j d g e f.a..b..r..i.c e e r d , w a a r b i j e l k e ma1 voor de f a b r i c a g e van 66n b e p a a l d t y p e e l e m e n t g e b r u i k t w o r d t . Voor d e bewerkingen d i e machinaal kunnen g e s c h i e d e n wordt g e b r u i k gemaakt van e e n z . g . m a c h i n e t r e i n . D e machines r i j d e n o p r a i l s o v e r d e m a l l e n h e e n , e n a l l e bewerkingen worden z o a c h t e r e e n v o l g e n s van boven a f a a n h e t e l e m e n t v e r r i c h t . Om de s c h a d e d i e d o o r d e weersomstandigheden aan i n bewerking z i j n d e e l e m e n t e n v e r o o r z a a k t kan worden z o v e e l m o g e l i j k te b e p e r k e n wordt m e e s t a l van e v e n e e n s o v e r r a i l s v e r p l a a t s b a r e s c h u i l h u t t e n g e b r u i k gemaakt. Omdat d i t p r o c e s i n d e b u i t e n l u c h t p l a a t s v i n d t ( g e e n k l i m a a t b e h e e r s i n g ) e n d e omvang van h e t machinepark b e p e r k t moet z i j n , ( m o b i l i t e i t / t r a n s p o r t ) neemt d e v e r h a r d i n g van h e t e l e m e n t voord a t h e t u i t d e ma1 g e l o s t kan worden v e e l t i j d i n b e s l a g . D i t h o u d t i n d a t e r v e e l m a l l e n n o d i g z i j n om e e n g r o t e p r o d u k t i e van e l e m e n t e n t e kunnen h a l e n . Wanneer Ben ma1 per 2 dagen 46n e l e m e n t l e v e r t , z i j n e r d u s ruwweg 2 maal z o v e e l m a l l e n n o d i g , a l s h e t a a n t a l e l e m e n t e n d a t p e r dag gemonteerd w o r d t . Naarmate d e p r o d u k t i e c . q . bouwsnelheid h o g e r l i g t z a l de v e l d f a b r i e k dus een s t e e d s g r o t e r e oppervlakte i n b e s l a g nemen. N i e t e l k e bouwplaats i s d a a r v o o r g e s c h i k t . D e p l a t s waar d e e l e m e n t e n worden n e e r g e z e t om v e r d e r "it te h a r d e n z a l b i j e e n bouwp l a a t s f a b r i e k l i e f s t z o worden gekozen d a t voor d e montage z o min mog e l i j k e x t r a t r a n s p o r t n o d i g i s . Aangezien d e p r o d u k t i v i t e i t per ma1 p e r dag b i j d i t s o o r t f a b r i e k e n v r i j l a a g l i g t , moet met e e n eenvoudig e r e n goedkoper s o o r t m a l l e n worden v o l s t a a n om d e a f s c h r i j f k o s t e n te b e p e r k e n . D i t houdt i n d a t e r o v e r h e t algemeen geen e x t r a v o o r z i e -
n i n g e n z i j n a a n g e b r a c h t voor h e t ombouwen van de m a l l e n , t e n z i j d e z e z o a l s b i j h o u t e n m a l l e n v a n z e l f s p r e k e n d aanwezig z i j n . Wanneer e e n v e l d f a b r i e k o p e e n v a s t e p l a a t s s t a a t g e b r u i k t men w e 1 betonnen v l o e r e n m e t h o u t e n z . g . rand- e n raammallen om d e e l e m e n t e n i n te f a b r i c e r e n , w a a r b i j d e b e t o n v l o e r m e e s t a l van e e n k u n s t s t o f l a a g is voorz i e n . Elementen d i e i n d i t s o o r t m a l l e n worden g e f a b r i c e e r d z i j n vanzelfsprekend n i e t z o maatvast a l s elementen u i t s t a l e n mallen. . D e p r e f a b r i c a g e van e l e m e n t e n i n e e n o v e r k a p t e f a b r i e k d i e o p e e n v a s t e p l a a t s s t a a t o n d e r s c h e i d t z i c h t o p d e eerste p l a a t s n a t u u r l i j k van e e n v e l d f a b r i e k door d e v e l e m o g e l i j k h e d e n d i e men h e e f t om h e t p r o c e s t e b e h e e r s e n . Met name voor d e v e r d i c h t i n g e n d e v e r h a r d i n g z u l l e n v e e l b e t e r e voorwaarden kunnen worden geschapen ( b . v . d r o o g t o r e n s e . d . 1 . H i e r d o o r z a l de p r o d u k t i e p e r ma1 o v e r h e t algemeen v e e l hoger l i g g e n dan b i j e e n v e l d f a b r i e k . Behalve h e t p r o c e s w a a r b i j d e p r o d u k t i e van e l e m e n t e n met aan hun p l a a t s gebonden m a l l e n g e b e u r t , z o a l s b i j e e n v e l d f a b r i e k , kunnen w e i n de o v e r k a p t e p l a a t s v a s t e f a b r i e k ook h e t lopende band p r o c e s vinden
'
1 scnoonmaken 1
10 t r a n s p o r t 9 k a n t e l e n
2 opbouwen 1
8 afwerken
3 bapening I
7 verharden
4 leidingen I
6 afreien
trillen f iguur 12
Het lopende band p r o c e s kenmerkt z i c h ' d o o r h e t f e i t d a t n i e t d e m a l l e n , (ook w e 1 t a f e l s genoemd) maar d e bewerkingen e e n v a s t e p l a a t s hebben. D e m a l l e n of t a f e l s worden t e l k e n s e e n p o s i t i e v e r d e r o p g e b r a c h t , waar dan d e volgende bewerking kan g e s c h i e d e n . n e t m a t e r i a a l e n h e t g e r e e d s c h a p d a t b i j d i e r e s p e c t i e v e l i j k e bewerkingen (ook we1 h a n d e l i n g e n genoemd) h o o r t , kan nu d i r e c t b i j d i e bewerkingen worden o p g e s l a g e n e n voorbewerkt. D e verwarming t e r v e r s n e l l i n g van de v e r h a r d i n g ges c h i e d t b i j lopende band p r o c e s s e n o v e r h e t algemeen i n d r o o g t u n n e l s of - t o r e n s . B i j t u n n e l s s t a a n a l l e m a l l e n a c h t e r e l k a a r , b i j t o r e n s ook boven e n n a a s t e l k a a r , wat e e n a a n z i e n l i j k e r u i m t e b e s p a r i n g kan opleveren . Daar s t a a t t e g e n o v e r d a t d e i n v e s t e r i n g i n e e n 2 . g . d r o o g t o r e n weer g r o t e r i s , e n d a t h i j g e v o e l i g e r i s voor s t o r i n g e n . Wanneer d e v e r warming g e s c h i e d t m e t b e h u l p van stoom kunnen e r v a n z e l f s p r e k e n d geen h o u t e n k o z i j n e n worden i n g e s t o r t . B i j e e n lopende band p r o c e s m e t e e n
goede verwarmingsmethode b e h o e f t d e t o t a l e p r o d u k t i e t i j d van e e n element per ma1 n i e t meer d a n + 5 u u r te b e d r a g e n , waarna h e t onmiddell i j k g e l o s t kan worden. B i j d e v e r s c h i l l e n d e w i j z e n van v e r d i c h t i n g / v e r h a r d i n g d i e e r te o n d e r s c h e i d e n z i j n i s h e t z . g , p e r s e n w e 1 d e m e e s t g e a v a n c e e r d e . Daze wijze van v e r d i c h t i n g e n v e r h a r d i n g l e e n t z i c h ook u i t s t e k e n d voor verdergaande a u t o m a t i s e r i n g . H e t p r o c e s , i s afkomstig u i t de betonteg e l i n d u s t r i e , maar g e z i e n d e omvang van d e machines h e e f t men h e t n 0 0 i t e e r d e r voor g r o t e e l e m e n t e n w i l l e n g e b r u i k e n . D e machinale opp e r v l a k t e b e h a n d e l i n g e n ( z o a l s a f r e i e n , v l a k k e n e n p o l i j s t e n ) komen b i j d i t p r o c e s te v e r v a l l e n . D e p e r s i n g l e v e r t d i r e c t e e n v o l l e d i g v l a k k e bovenkant o p . Na h e t p e r s e n van de b e t o n ( d u u r + 4 m i n u t e n ) k a n , n a d a t d e malkanten z i j n t e r u g g e t r o k k e n , h e t e l e m e n t o n m i d d e l l i j k worden g e l o s t . D i t l o s s e n g e b e u r t m e t e e n v a c u ~ m h e f f e r . H i e r n a worden d e e l e m e n t e n voor J e r d e r e verharding p l a t o p e l k a a r opgeslagen, gescheiden door k u n s t s t o f f o l i e . Aan d e v l a k h e i d van o p s l a g d i e n t v e e l a a n d a c h t te worden b e s t e e d , omd a t de e l e m e n t e n i n d e z e f a s e g e m a k k e l i j k scheluw kunnen t r e k k e n . B i j deze produktiewijze z i j n b i j z o n d e r weinig mallen nodig, n l . 2 h 5 , a f h a n k e l i j k van d e i n r i c h t i n g van h e t p r o d u k t i e p r o c e s ( f i g u u r 1 3 ) .
f iguur 13
B i j 2 m a l l e n wordt BBn ma1 d o o r d e machine g e l e i d , t e r w i j l e e n a n d e r e . ma1 ongebouwd w o r d t . Hier kan d e machine d u s maar Ben t y p e e l e m e n t t e g e l i j k p r o d u c e r e n , bovendien w o r d t . d e p r o d u k t i e c a p a c ' i t e i t van d e machine n i e t t e n v o l l e b e n u t . B i j g e b r u i k van 5 m a l l e n kunnen w e 1 meer t y p e s e l e m e n t e n t e g e l i j k w o r d e n . g e p r o d u c e e r d , e n wordt d e c a p a c i t e i t van d e machine b e t e r g e b r u i k t , n l . : 1 5 e l e m e n t e n p e r u u r m e t 5 m a l l e n . D e t o t a l e p r o d u k t i e t i j d p e r ma1 p e r e l e m e n t i s daarmee t e r u g g e b r a c h t t o t 4 minuten! B i j deze l a a t s t e p r o d u k t i e w i j z e s t a a t s t e e d s BBn ma1 op e e n z i j s p o o r om omgebouwd te worden. Zodra e e n van de a n d e r e elementen genoeg g e p r o d u c e e r d i s v a l t d e z e ma1 i n . Een a n d e r p r o c e s d a t z i c h u i t s t e k e n d t o t a u t o m a t i s e r i n g l e e n t i s h e t z . g . l o n g l i n e p r o c e s , w a a r b i j g e b r u i k wordt gemaakt van g l i j d e n d e of " e i n d e l o z e " m a l l e n . B i j de e i n d e l o z e ma1 bewegen de machines z i c h langzaam i n d e l e n g t e r i c h t i n g van d e m a l , e n l a t e n e e n e l e m e n t a c h t e r m e t e e n doorsnede d i e o v e r a l e x a c t g e l i j k i s . D e l e n g t e van h e t e l e m e n t kan n a a r keuze a f g e z a a g d worden. B i j d e g l i j d e n d e m a l v i n d e n we i n f e i te e e n t o e p a s s i n g van d e wegenbouwtechniek i n d e e l e m e n t e n p r o d u k t i e . Zonder d a t e r van te voren m a l l e n z i j n a a n g e b r q c h t r i j d t langzaam e e n g e c o m p l i c e e r d e machine o v e r d e v l o e r , d i e r e e d s van w a p e n i n g s n e t t e n is v o o r z i e n , e n l a a t e e n e i n d e l o z e "reep" v o l l e d i g a f g e w e r k t e n v e r h a r d e l e m e n t a c h t e r z i c h , d a t s l e c h t s op l e n g t e h o e f t worden a f g e z a a g d . Een z e e r geavanceerde methode van e l e m e n t e n p r o d u k t i e i s u i t g e b r a c h t i n Rusland, w a a r b i j h e t l o n g l i n e p r o c e s m e t d e g l i j d e n d e ma1 gecombineerd is met h e t lopende band p r i n c i p e . A l l e machines bewerk i n g e n e n z . z i j n p l a a t s v a s t , e n d e p r o d u k t i e l i j n spuwt e e n e i n d e l o z e v o l i e d i g a f g e w e r k t e e n v e r h a r d e r e e p e l e m e n t e n n a a r b u i t e n d i e op d e ' g e w e n s t e l e n g t e kan worden a f g e z a a g d . D e h o e v e e l h e i d h a n d a r b e i d b i j d i t p r o c e s i s m i n i m a a l , e n de machine s c h i j n t m e e r dan 70 m2/u te kunnen p r o d u c e r e n . ..... Deze methode w e r k t b i j z o n d e r s n e l e n l a a t b i j voldoende g r o t e s e r i e s voldoende v r i j h e i d i n p r o f i l e r i n g t o e . Ook d e l e n g t e m a t e n kunnen v a r i e r e n , d e b r e e d t e van d e e l e m e n t e n l i g t v a s t , m e e s t a l wordt d a a r v o o r de v e r d i e p i n g h o o g t e gekozen. D i t systeem i s g e s c h i k t voor de t o e p a s s i n g van voorgespannen wapening, k o z i j n e n e n ramen kunnen n i e t worden meeg e s t o r t , i n t e g e n s t e l l i n g t o t e l e m e n t e n d i e v e r t i c a a l worden g e s t o r t e n b l o k o f b a t t e r i j b e k i s t i n g e n. . .. ( f i g u u r 1 4 )
Figuur 14.
t ?
4
1. hoof draamwerk
2. verstelbare tussenschotten 3. elementen
4 . aandrukmechanisme
Zo'n b a t t e r i j b e s t a a t u i t e e n a a n t a l b e k i s t i n g s s c h o t t e n v e r t i c a a l n a a s t e l k a a r , waartussen de elementen t e g e l i j k g e s t o r t e n g e t r i l d worden. Om d e b e k i s t i n g s s c h o t t e n te r e i n i g e n e n e r v o o r z i e n i n g e n o p a a n t e brengen kunnen z i j u i t e l k a a r worden geschoven. D e v e r h a r d i n g g e s c h i e d t d o o r verwarming van d e t u s s e n s c h o t t e n . De v o o r d e l e n van d e z e w i j z e van produktie z i j n : z e e r economisch p l a t s - e n m a t e r i a a l g e b r u i k m a k k e l i j k te l o s s e n d o o r s c h o t t e n te v e r p l a a t s e n , geen d u r e kantelmachine i n s t o r t e n van k o z i j n e n i s m o g e l i j k - geen e x t r a wapening n o d i g t e n behoeve van h e t t r a n s p o r t twee g l a d d e z . g . malkanten of schone z i j d e n Een n a d e e l i s d e minder goede b e t o n k w a l i t e i t t e n o p z i c h t e van g e p e r s t e b e t o n d o o r d e t o e p a s s i n g van t r i l n a a l d e n . Ook kunnen geen i s o l a t i e l a g e n a l s s a n d w i c h c o n s t r u c t i e i n d e b a t t e r i j b e k i s t i n g worden meegenomen, o p v o e r i n g van h e t i s o l e r e n d vermogen z a l men moeten zoeken i n d e b e t o n s a m e n s t e l l i n g door t o e v o e g i n g van l i c h t e t o e s l a g s t o f f e n . Sandwichconstructieskunnen a l l e e n worden v e r v a a r d i g d i n h o r i z o n t a l e mallen. De d i k t e van i n b l o k m a l l e n g e s t o r t e e l e m e n t e n i s vaak g e f i x e e r d , a n d e r e v e r a n d e r i n g e n a a n h e t s t a n d a a r d e l e m e n t kunnen z o n d e r v e e l m o e i t e worden g e r e a l i s e e r d d o o r h e t aanbrengen van b i j v o o r b e e l d t u s s e n s c h o t t e n e n verhoogde bodems .
-
2.4.
DE MALLEN Mallen kunnen n a a r hun g e b r u i k e n hun c o n s t r u c t i e v e opbouw o n d e r s c h e i den worden i n : raam- of r a n d m a l l e n ( f i g u u r 1 5 ) k a s t m a l l e n of t a f e l s ( f i g u u r 1 5 ) , - g l i j m a l l e n en eindeloze mallen ( f i g u u r 15) blok- of b a t t e r i j m a l l e n ( f i g u u r 1 4 )
-
raammal
kastmal
glijmal
f iguur 15
Raam- of randmallen z i j n m a l l e n d i e i n g e v u l d e t o e s t a n d n i e t g e t r a n s p o r t e e r d worden. Wanneer t r a n s p o r t n o o d z a k e l i j k i s g e b e u r t d a t i n leg e t o e s t a n d . Raammallen hoeven dus n i e t d e f u n c t i e van h e t draagwerk t e v e r v u l l e n , d a t d o e t d e o n d e r l a a g . Deze kan v a s t z i j n , ( b e t o n ) of t r a n s p o r t a b e l ( h o u t of s t a a l ) . Raammallen z i j n e r m e t o n a f l e g b a r e z i j k a n t e n , met afneembare z i j k a n t e n , e n met wegklapbare s c h a r n i e r e n d e zijkanten (figuur 16). Raammallen z i j n n i e t g e s c h i k t om o p e l k a a r t e s t a p e l e n . Daarom kunnen, z i j ook n i e t g e b r u i k t worden voor v e r h a r d i n g s p r o c e s s e n i n d r o o g t o r e n s e n hebben e e n l a n g e c y c l u s t i j d n o d i g . Daarvoor z i j n v e e l m a l l e n n o d i g en eisen z i j veel ruimte. Daar s t a a t t e g e n o v e r d a t d e i n v e s t e r i n g e n i n de m a l l e n z e l f v e e l minder kunnen z i j n . Wanneer men i n e e n p r o d u k t i e p r o c e s r a n d m a l l e n g e b r u i k t h e e f t men m e e s t a l d e b e s c h i k k i n g o v e r meerdere malafmetingen. ~ e keuze ' u i t de s t a n d a a r d p r o d u k t e n z a l d u s i e t s g r o t e r z i j n . Daar s t a a t tegeno v e r d a t d e v o o r z i e n i n g e n voor e e n s n e l l e ombouw van de randmal vaak minder z i j n , ' omdat a n d e r s d e i n v e s t e r i n g i n de m a l l e n te hoog zou kunnen worden. ~ a n d m a l l e n ' z i j ng e s c h i k t voor h e t aanbrengen van afwerkl a g e n op of i s o l e r e n d e l a g e n i n h e t e l e m e n t . B i j h e t aanbrengen van i s o l e r e n d e l a g e n v i n d t de b e t o n s t o r t i n t w e e k e e r p l a a t s (sandwichconstructies).
1
onaf l e g b a r e z i j k a n t e n , afgeschuind t . b . v . h e t lossen
aflegbare zijkanten
scharnierende z i j kanten
f i g u u r 16
-
K a s t m a l l e n z i j n m a l l e n waarvan h e t draagwerk z o d a n i g zwaar i s d a t z i j z o n d e r bezwaar met de r e e d s i n g e s t o r t e e n v e r d i c h t e b e t o n g e t r a n s ~ p o r t e e r d kunnen worden. K a s t m a l l e n z i j n e r met wegklapbare z i j k a n t e n , met l o s b a r e bodem e n omk l a p b a a r . Door hun v e r p l a a t s b a a r h e i d z i j n k a s t m a l l e n g e s c h i k t voor l o pende band p r o c e s s e n , e n omdat z i j ook g e s t a p e l d kunnen worden kan v e e l r u i m t e b e s p a a r d worden, e n is h e t g e b r u i k van d r o o g t o r e n s e n - t u n n e l s m o g e l i j k . D e i n v e s t e r i n g e n i n kastvormen z i j n h o g e r maar e r i s e e n g r o t e r e p r o d u k t i v i t e i t m o g e l i j k per ma1 p e r d a g . B i j h e t g e b r u i k van k a s t m a l l e n z i j n vanwege d e g r o t e r e p r o d u k t i v i t e i t minder m a l l e n n o d i g , waardoor de v o o r z i e n i n g e n voor s n e l l e a a n p a s s i n g of ombouw o v e r h e t algemeen b e t e r z i j n , b i j p r o c e s s e n met z e e r g r o t e r e p r o d u k t i v i t e i t p e r ma1 d o o r middel van p e r s e n z i j n d i e v o o r z i e n i n g e n z e l f s goed.
B i j g l i j m a l l e n of g l i j d e n d e b e k i s t i n g wordt d e ma1 t . 0 . v . d e bet o n , of d e b e t o n t . 0 . v . de ma1 bewogen. D e c o n s e q u e n t i e i s d a t d e doors n e e van h e t e l e m e n t a l t i j d c o n s t a n t i s . Om e e n ombouw van d e ma1 rend a b e l te maken i s e e n z e e r g r o t e s e r i e g r o o t t e v e r e i s t . D e l e n g t e , van h e t e l e m e n t is v r i j , maar h e t g e w i c h t kan n a t u u r l i j k n i e t h e t h e f v e r s mogen van d e t r a n s p o r t i n s t a l l a t i e t e boven g a a n . H e t aanbrengen van a f w e r k l a g e n o p of i s o l e r e n d e l a g e n i n d e b e t o n i s i n h e t algemeen onm o g e l i j k . We1 kunnen e r t e r v e r h o g i n g van d e i s o l a t i e w a a r d e n g a s b e t o n , of b e t o n met geexpandeerde k l e i k o r r e l s i n worden v e r w e r k t . D e e i n d e l o z e ma1 is i n f e i t e e e n serie g e s c h a k e l d e raammallen, a 1 of n i e t met t u s s e n s c h o t t e n ( k o p k a n t e n ) . Omdat d e t o e g e p a s t e , m a c h i n e s b i j d e e i n d e l o z e ma1 o v e r h e t algemeen e e n v o u d i g e r z i j n , e n vaak z e l f s nog g e s c h e i den qua f u n c t i e , z i j n h i e r m e e s t a l w e 1 a f w i j k i n g e n van de d o o r s n e e m o g e l i j k , e v e n a l s afwerkendeen i s o l e r e n d e l a g e n .
D e a f m e t i n g e n van d e m a l l e n vormen van z e l f s p r e k e n d e e n z e e r b e l a n g r i j k gegeven voor de o n t w e r p e r . B i j e e n r e c h t l i j n i g s y s t e e m , (BBn o p t i m a l e o n t w e r p o p l o s s i n g ) wordt d e b r e e d t e van d e ma1 a f g e l e i d u i t d e v e r d i e p i n g h o o g t e : 2 . 8 0 . P a s t men e l e m e n t e n van d i e b r e e d t e toe a l s v l o e r p l a t e n , dan o n t s t a a t d e w o n i n g d i e p t e van 3 x 2 . 8 0 = 8 . 4 0 of 4 x 2 . 8 0 = 1 1 . 2 0 . D a a r u i t l e i d t men dan d e l e n g t e van d e m a l l e n a f , n l . ij w o n i n g d i e p t e , d u s 420 of 560. Deze l a a t s t e maten vormen dan t e v e n s d e maximale overspanningen ( f i g u u r 1 7 ) . B i j g r o t e r e overspanningen z a l i n v l a k k e v l o e r p l a t e n o v e r h e t algemeen voorgespannen wapening moeten worden t o e g e p a s t .
I n d e p r a k t i j k v e r s c h i l l e n d e e x a c t e a f m e t i n g e n van d e m a l l e n van s y s teem t o t s y s t e e m , e n d e o n t w e r p e r z a l z i c h e r goed van o p d e h o o g t e moeten s t e l l e n . Ook moet h i j weten of de aannemer e r v e r s c h i l l e n d e m a l l e n of p r o c e s s e n op n a h o u d t , b . v . voor v l o e r e n e n wanden. Bovendien b e s t a a t i n d e b e t o n i n d u s t r i e s t e e d s s t e r k e r h e t s t r e v e n n a a r m o d u l a i r e maten, d e v o o r g e s c h r e v e n v e r d i e p i n g h o o g t e n e n h a r t o p h a r t maten van woningscheidende wanden s t a a n d e z e o n t w i k k e l i n g e c h t e r voor e e n b e l a n g r i j k d e e l i n d e weg.
HET TRANSPORT P r e f a b r i c a g e houdt v a n z e l f s p r e k e n d i n d a t de p l a a t s waar h e t b e t o n ges t o r t wordt n i e t d e z e l f d e i s a l s d e p l a a t s waar d e e l e m e n t e n gemonteerd worden. H e t t r a n s p o r t is d u s e e n o n v e r m i j d e l i j k o n d e r d e e l b i j d e z e w i j z e van bouwen. Het t r a n s p o r t kan o p v e r s c h i l l e n d e manieren g e b e u r e n , p e r b o o t , t r e i n , a u t o , h e l i k o p t e r , maar men kan we1 s t e l l e n d a t voor de woningbouw a l l e e n h e t t r a n s p o r t p e r v r a c h t a u t o i n aanmerking komt. D i t vanwege de normale t o e s t a n d van b e r e i k b a a r h e i d van e e n b o u w p l a a t s , e n de e v e n t u e l e e x t r a k o s t e n voor d u b b e l e o p s l a g e n o v e r s l a g p l a a t s e n . Aan h e t t r a n s p o r t per a u t o z i j n e c h t e r d o o r h e t N e d e r l a n d s e wegenv e r k e e r s r e g e l e m e n t b e p e r k i n g e n verbonden, t . a . v . d e l e n g t e , de b r e e d t e , d e h o o g t e e n de a s d r u k van d e t r a n s p o r t a u t o ' s d i e r e s p e c t i e v e l i j k 22 m, 2 . 5 m , 4 m e n 10 t o n b e d r a g e n . D i t h e e f t a l s p r a k t i s c h e c o n s e q u e n t i e d a t de h o o g t e van d e e l e m e n t e n 3 . 8 0 m n i e t mogen o v e r s c h r i j d e n , d e b r e e d t e van d e e l e m e n t e n max. 2 . 5 0 m e n d e t o t a l e l e n g t e 22 m i s , b i j e e n n u t t i g draagvermogen van 20 t o n voor e e n normale d i e p l a d e r m e t e e n d u b b e l s t e l a s s e n . Wordt a a n deze e i s e n n i e t v o l d a a n , dan moet e e n s p e c i a l e vergunning worden a a n g e v r a a g d , e n k r i j g t men m e e s t a l b e p a a l d e v a s t e r i j t i j d e n e n r e i s r o u t e s aangewezen waar men n i e t b u i t e n mag. D e t r a n s p o r t a f s t a n d t u s s e n p r o d u k t i e p l a a t s e n bouwplaats is ook e r g b e l a n g r i j k , e n wordt i n h e t algemeen g e s t e l d o p maximaal 50 km, hoewel a f s t a n d e n van 250 km i n d e p r a k t i j k we1 voorkomen. Lange a f s t a n d e n z i j n n i e t a l l e e n o n r e n d a b e l omdat h e t v e e l meer u r e n p e r v r a c h t a u t o k o s t , maar ook omdat er meer v r a c h t a u t o ' s i n g e s c h a k e l d m F t e n worden. Wanneer BBn v r a c h t a u t o b . v . woning kan t r a n s p o r t e r e n , e n e r p e r d a g d r i e woningen gemonteerd worden, b e t e k e n t d a t d a t e r 6 v r a c h t a u t o ' s per dag moeten komen l o s s e n . B i j e e n gemiddelde t r a n s p o r t t i j d i i n c l u s i e f l a d e n e n l o s s e n ) v a n 4 k u r ( o v e r e'en r e t o u r a f s t a n d van max. 1 0 0 k m ) kan e e n v r a c h t a u t o dan:'gemiddeld t w e e r i t t e n p e r dag maken, d . w . z . d a t men d e h e l f t van h e t a a n t a l r i t t e n aan v r a c h t a u t o ' s n o d i g h e e f t . Wanneer d i e r e t o u r a f s t a n d b . v . 400 km w o r d t , v e r g t e e n r i t i n c l u s i e f l a d e n e n l o s s e n z e k e r 9 u u r , wat i n h o u d t d a t voor e l k e r i t e e n a p a r t e a u t o nodig is. D e e l e m e n t e n m o e t e n . a f h a n k e l i j k van d e p r o d u k t i e w i j z e , v o o r h e t t r a n s p o r t e x t r a gewapend worden, met name op d e p l a a t s e n waar m a k k e l i j k breuk z a l kunnen o n t s t a a n . B i j e l e m e n t e n , d i e . i n d e t r a n s p o r t s t a n d worden g e f a b r i c e e r d , kan deze e x t r a t r a n s p o r t w a p e n i n g m e e s t a l achterwege b l i j v e n . De ontwerper moet goed i n - d e 'gaten houden d a t h i j geen e l e m e n t e n maakt d i e e r g k w e t s b a a r z i j n t i j d e n s h e t t r a n s p o r t , of b i j h e t l a d e n e n l o s s e n . B i j breuk kan g r o t e s t a g n a t i e o n t s t a a n . T i j d e n s h e t t r a n s p o r t moeten de e l e m e n t e n z o v o l l e d i g m o g e l i j k onder0 s t e u n d worden. Dat houdt i n d a t z e z o v e r t i c a a l m o g e l i j k ( t o t max. 8 5 ) of h o r i z o n t a a l m e t b a l k e n e r t u s s e n g e t r a n s p o r t e e r d worden. De w i j z e van t r a n s p o r t e r e n g e s c h i e d t n a t u u r l i j k o o k . z o v e e 1 m o g e l i j k i n samenhang m e t d e w i j z e van montage, e n h e t h i j s e n van h e t e l e m e n t . Vloeren z u l l e n daarom z o v e e l m o g e l i j k h o r i z o n t a a l g e t r a n s p o r t e e r d word e n , en-wanden v e r t i k a a l . D e v o l g o r d e w a a r i n d e e l e m e n t e n gemonteerd worden i s n a t u u r l i j k ook maatgevend voor d e v o l g o r d e w a a r i n d e element e n op d e a u t o g e s t a p e l d z i j n . Het z a l d u i d e l i j k z i j n d a t voor h e t e f f e c i e n t e n zonder s t a g n a t i e l a t e n v e r l o p e n van h e t t r a n s p o r t e e n p e r f e c t e o r g a n i s a t i e n o d i g i s . D a a r t o e wordt e e n z . g . t r a n s p o r t s c h e m a s a m e n g e s t e l d , w a a r i n r e k e n i n g wordt gehouden m e t :
4
-
-
laadtijd montage v o l g o r d e oplaadvolgorde transportafstand transportsnelheid lostijd t i j d s t i p van aankornst retourafstand retoursnelheid rijtijden en reisroutes bouwsnelheid capaciteit vrachtauto's
I n Schema g e z e t z i e t h e t e r a l s volgt u i t :
f
f7.. 10s xr
\
DE MONTAGE
2.6.
A l v o r e n s t o t montage op d e bouwplaats o v e r te kunnen gaan moet e e n g r o o t a a n t a l b e s l u i t e n worden genomen, met name wat b e t r e f t : d e keuze t u s s e n b u f f e r o p s l a g of d i r e c t van d e a u t o monteren - d e keuze van de k r a a n - e n h i j s a r m a t u r e n - d e i n r i c h t i n g van d e bouwplaats D e keuze t u s s e n monteren van de a u t o of v a n u i t e e n b u f f e r o p s l a g w o r d t z o a l s we a 1 e e r d e r g e z i e n hebben voor e e n b e l a n g r i j k d e e l b e p a a l d d o o r : d e t r a n s p o r t a f s t a n d , d e b e t r o u w b a a r h e i d van h e t t r a n s p o r t s c h e m a , d e g r o o t t e van h e t b o u w t e r r e i n , e n de b u f f e r m o g e l i j k h e d e n o p h e t f a b r i e k s t e r r e i n . Een t u s s e n o p l o s s i n g wordt gevormd d o o r d e o n t k o p p e l i n g van v r a c h t a u t o ( t r e k k e r ) e n b i j w a g e n . A l s de d u r e v r a c h t a u t o te l a n g zou moeten wachten o n t k o p p e l t men hem van z i j n v o l l e bijwagen d i e dan op d e bouwplaats a c h t e r b l i j f t . Gekoppeld a a n e e n l e g e bijwagen r i j d t h i j dan t e r u g n a a r d e f a b r i e k . Over h e t algemeen z a l men z o v e e l m o g e l i j k e e n o p l o s s i n g k i e z e n w a a r b i j geen e x t r a k r a a n n o d i g ' i s , of w a a r b i j g e b r u i k kan worden gemaakt van d e montagekraan, d i t vanwege d e k o s t e n d i e a a n e x t r a mater i e e l verbonden z i j n . D e keuze van d e k r a a n b l i j k t voor de m e e s t e aannemers nog e e n z e e r p e r s o o n l i j k e z a a k te z i j n : Aan a l l e k r a n e n z i t t e n v e l e voor- e n n a d e l e n v a s t , w a a r b i j de b e l a n g r i j k s t e i n f e i t e de e r v a r i n g van d e k r a a n m a c h i n i s t i s . B e l a n g r i j k e overwegingen b i j d e keuze van e e n k r a a n t y p e z i j n : - de inzetbaarheid i n andere projecten - de a f s c h r i j f k o s t e n - de s t a b i l i t e i t - d e wendbaarheid - d e y - t r a n s p o r t s n e l h e i d van d e e n e bouwplaats n a a r d e a n d e r e de montage- e n demontagegn,elheid
-
.
,
-
Voor e e n k l e i n e bouwplaatsomvang komt i n f e i t e a l l e e n e e n m o b i e l e k r a a n i n aanmerking; vanwege d e t r a n s p o r t s n e l h e i d ( v o o r a l van de a u t o k r a a n ) e n d e g e r i n g e t i j d d i e n o d i g i s om d e k r a a n b e d r i j f s k l a a r te maken. Een a u t o k r a a n i s u i t z i c h z e l f n i e t s t a b i e l , d a a r t o e maakt h p j g e b r u i k van z . g . u i t h o u d e r s . Een r u p s k r a a n i s w e 1 s t a b i e l . D e r u p s e n z i j n echt e r n i e t z o b e d r i j f s z e k e r a l s w i e l e n . Ze v r a g e n v e e l onderhoud, e n s l i j t e n s n e l . D e wendbaarheid van mobiele k r a n e n i s goed. Sprongen i n h e t bouwblok, e n blokken d i e n i e t i n e l k a a r s v e r l e n g d e l i g g e n vormen geen e n k e l probleem. D e ondergrond moet o v e r h e t algemeen v e r s t e v i g d worden m e t s t e l c o n p l a t e n , d r a g l i n e s c h o t t e n of r i j p l a t e n . Ondanks d a t mobiele k r a n e n v r i j wendbaar z i j n z a l men n a a r z o min m o g e l i j k verplaatsing streven, verplaatsing kost t i j d en bevordert zeker b i j r u p s e n de s l i j t a g e . D e a f s c h r i j f k o s t e n van mobiele k r a n e n z i j n v e e l h o g e r dan van r a i l k r a nen omdat d e a a n s c h a f k o s t e n v e e l hoger l i g g e n . B i j e e n g r o t e r e bouwplaatsomvang komen a l l e typen k r a n e n i n aanmerking. (figuur 19) R a i l k r a n e n z i j n v e e l goedkoper dan mobiele k r a n e n met d e z e l f d e c a p a c i t e i t e n z i j i i j n i n h e t algkmeen s t a b i e l e r . Hun wendbaarheid i s e c h t e r minder g r o o t , hoewel voor e e n t o p t o r e n k r a a n sprongen i n e e n b l o k geen bezwaar o p l e v e r e n . Een l o o p k a t k r a a n i s wat minder wendbaar. D e montage e n demontage e n ook h e t t r a n s p o r t van e e n n a a r d e bouwplaats k o s t v e e l t i j d i n v e r g e l i j k i n g m e t d e mobiele k r a n e n , voor de l o o p k a t k r a a n i s d a t nog meer h e t g e v a l dan d e t o p t o r e n k r a a n .
t o p t o r e n k r a a n of kraan m e t topgiek
l o o p k a t k r a a n of u f iguur 19
30
-
kraan m e t k a t g i e k autokraan
Met de l o o p k a t s c h i j n t men i e t s n a u w k e u r i g e r te kunnen m o n t e r e n , omdat d e t o t a l e k a b e l a f s t a n d k o r t e r i s , waardoor minder r e k o p t r e e d t , e n omdat h o r i z o n t a l e e n v e r t i c a l e h i j s b e w e g i n g e n meer o n a f h a n k e l i j k van e l k a a r kunnen g e s c h i e d e n . D e g o e d k o o p s t e k r a a n i s d e p o r t a a l k r a a n , d e z e is ook h e t meest s t a b i e l , maar h e t m i n s t wendbaar. Sprongen i n bouwblokken, e n b l o k k e n d i e n i e t i n e l k a a r s v e r l e n g d e l i g g e n vormen e e n p r o b l e e m . Een v o o r s t e l van r a i l k r a n e n boven m o b i e l e k r a n e n i s v e r d e r d a t de a f s t a n d t o t h e t bouwblok
c o n s t a n t e r i s , wat v o o r d e l e n t e n a a n z i e n van de bouwsnelheid m e t z i c h meebrengt.Bovendien kunnen r a i l k r a n e n d e e l e m e n t e n a a n d e a n d e r e z i j d e van h e t bouwblok oppakken, waardoor aanvoerwegen g e s c h e i d e n kunnen b l i j v e n van kraanbanen. D e i n r i c h t i n g van de bouwplaats i s zowel b i j v o o r r a a d v o r m i n g ' o p d e b o u w p l a a t s , a l s b i j monteren vanaf e e n v r a c h t a u t o van g r o o t b e l a n g om s t a g n a t i e te voorkomen. Of men g e b r u i k maakt van e e n mobiele of e e n r a i l k r a a n maakt voor d e i n r i c h t i n g w e i n i g u i t . D e kraanbaan m o e t a l t i j d v r i j z i j n . Om h e t r i j d e n m e t d e k r a a n z o v e e l m o g e l i j k te beperken moet d e kraanbaan z o k o r t m o g e l i j k worden gehouden. Dat b e t e k e n t d a t de v e r s c h i l l e n d e l a g e n e n opvolgende blokken d i r e c t a c h t e r e l k a a r worden gemonteerd . Het werken m e t kranen t i j d e n s s t o r m b r e n g t v e e l r i s i c o ' s met z i c h m e e . Over h e t algemeen wordt h e t vanaf w i n d k r a c h t 7 ( a f h a n k e l i j k van h e t t y p e e l e m e n t e n van h e t t y p e k r a a n ) n i e t meer verantwoord g e a c h t . Men moet d u s rekenen met e x t r a onwerkbaar weer. Voor d e b e v e s t i g i n g van h e t e l e m e n t aan de h i j s k a b e l z i j n aan h e t e l e m e n t h i j s o g e n a a n g e b r a c h t , d i e aan d e wapening v e r a n k e r d z i t t e n . D e h i j s o g e n z i t t e n op de b e t o n , ( d a n moeten z i j l a t e r vaak v e r w i j d e r d worden) of er i n verzonken. Ook maakt men w e 1 g e b r u i k van h i j s o g e n d i e a f s c h r o e f b a a r z i j n . De p l a a t s van d e h i j s o g e n is b e l a n g r i j k . Het e l e m e n t moet e v e n w i c h t i g worden a a n g e g r e p e n . Wanneer g e b r u i k wordt ta.a.rtscheppen of" ) vacuum h e f f e r s z i j n gemaakt van e v e n w i c h t s h a k e ~.(, ~~< ~ .. " . geen h i j s o g e n n o d i g . Omdat v l o e r p l a t e n a n d e r s worden gehesen dan wandp l a t e n worden z i j n o o i t w i l l e k e u r i g door e l k a a r heen gemonteerd. . .. . Zeer b e l a n g r i j k b i j de montage i s d e k r a a n s t a n d e n h e t kraanber e i k . D e k r a a n s t a n d i s de v a s t e p l a a t s van w a a r u i t d e k r a a n m o n t e e r t . Men p r o b e e r t n a t u u r l i j k om v a n u i t BBn k r a a n s t a n d , z o v e e l m o g e l i j k won i n g e n t e g e l i j k te monteren, omdat h e t te-lkens v e r r i j d e n van d e k r a a n ..., . t e v e e l t i j d i n b e s l a g neemt. Het monteren g e s c h i e d t o v e r h e t algemeen per b l o k , p e r l a a g , e n per v l o e r of wandelement. Wanneer v a n u i t Ben k r a a n s t a n d 3 woningen t e g e l i j k gemonteerd kunnen worden, e n e r i s e e n b l o k van 6 woningen m e t twee l a g e n z o n d e r k a p , dan z i j n e r voor d a t b l o k d u s m i n s t e n s 4 kraanstanden nodig. D e h o r i z o n t a l e m a a t v o e r i n g g e s c h i e d t m e e s t a l a l l e e n maar voor de wandelementen, soms z e l f s a l l e e n voor de wandelementen van d e begane g r o n d . De wanden worden m . b. ..: v, .,. $ t e l t r e g e l s , s p e c i e of k l o s s e n d i r e c t op hoogte g e s t e l d , of na de montage m . b . v . i n g e s t o r t e s c h r o e f b o u t e n . Vervolgens worden z e met s t a l e n s c h o r e n d i e aan weerskanten van h e t e l e m e n t e n a a n de v l o e r verankerd z i j n te lood g e s t e l d . Om d e wanden e n e v e n t u e e l ook d e binnenwanden op de j u i s t e o n d e r l i n g e a f s t a n d te houden worden ook w e 1 "shablonen" g e b r u i k t , s t a l e n a f s t a n d houders d i e h o r i z o n t a a l worden a a n g e b r a c h t . D e v l o e r p l a t e n worden m e e s t a l d i r e c t op d e wanden g e l e g d , soms met wat d r u k v i l t e r t u s s e n . Ook s t e u n e n z i j we1 o p hun wapening. A l s de wanden e n v l o e r e n op de p l a a t s e n waar z i j e l k a a r ontmoeten d.m.v. de u i t s t e k e n d e wapening a a n e l k a a r verbonden worden, waar dan l a t e r v u l b e t o n b i j wordt g e s t o r t om d e d r u k k r a c h t e n op te vangen, s p r e e k t men van n a t t e montage. B i j d r o g e montage worden de wand- e n v l o e r p l a t e n d.m.v. u i t s t e k e n d e s c h r o e f e i n d e n m e t e e n k o p p e l s t u k onder s p a n n i n g t e g e n e l k a a r a a n g e t r o k k e n . D e m e e s t a l g r o t e voegen t u s s e n de wandelementen o n d e r l i n g , e n d e v l o e r e l e m e n t e n o n d e r l i n g , worden volges t o r t m e t v u l b e t o n om d e d r u k te v e r d e l e n . D e k l e i n e r e voegen o n d e r d e wandelementen worden m e e s t a l volgekauwd m e t s p e c i e . :
V l o e r p l a t e n kunnen ook t w e e z i j d i g s c h o o n worden g e f a b r i c e e r d i n b a t t e r i j b e k i s t i n g e n , waardoor e e n a f w e r k l a a g van v u l b e t o n a c h t e r w e g e kan b l i j v e n . D a a r b i j moeten hoge e i s e n worden g e s t e l d aan h e t s t e l l e n van d e e l e m e n t e n , om " w i s s e l e n " t e r p l a a t s e van d e o n d e r l i n g e a a n s l u i t i n g e n te voorkomen
.
DE VERBINDINGEN TUSSEN DE ELEMENTEN B i j montagebouw g a a t men u i t van h e t c o n s t r u c t i e p r i n c i p e van d e doos. D i t houdt i n d a t er b i j z o n d e r e a a n d a c h t moet worden b e s t e e d a a n d e v e r b i n d i n g e n t u s s e n de e l e m e n t e n ter p l a a t s e van de o n t m o e t i n g e n , omdat a n d e r s h e t h e l e bouwwerk a l s e e n k a a r t e n h u i s i n e l k a a r z a l kunnen zakken. D e v e r b i n d i n g t u s s e n d e e l e m e n t e n moet dan ook z o d a n i g z i j n d a t a l l e k r a c h t e n goed kunnen worden o v e r g e d r a g e n . Omdat d e knooppunten n i e t a l s s t i j v e hoeken kunnen worden beschouwd moet e v e n w i j d i g a a n d e l a n g s g e v e l s e e n s t a b i l i t e i t s w a n d worden aangeb r a c h t . D i e s t a b i l i t e i t kan o v e r i g e n s ook u i t de g e v e l z e l f worden gehaald. Verder i s b i j de u i t v o e r i n g van d e montage h e e l b e l a n g r i j k d a t t u s s e n d e e l e m e n t e n d i e e l k a a r ontmoeten voldoende r u i m t e is om d e m a a t t o l e r a n t i e s van d e e l e m e n t e n z e l f o p te vangen. Bovendien moet e r voldoende s t e l r u i m t e z i j n om v r i j e n z o n d e r m o e i t e te kunnen mont e r e n . D a a r b i j moet men bedenken d a t a l l e h a n d e l i n g e n d i e op d e bouwp l a a t s moeten worden u i t g e v o e r d z o e e n v o u d i g m o g e l i j k z i j n . Over h e t algemeen h e e f t d e o n t w e r p e r w e i n i g of n i e t te maken m e t d e d e t a i l l e r i n g van d e ruwbouw. Deze g e s c h i e d t vaak v o l g e n s p a t e n t e n , e n i s nauw m e t h e t h e l e u i t v o e r i n g s p r o c e s verbonden. Bovendien h e e f t z i j . g e e n i n v l o e d ~p d e p l a t t e g r o n d v o r m i n g .
2.8.
DE ONTWERPCRITERIA W i l men b i j g r o t e elementenbouw t o t e e n o p t i m a a l o n t w e r p komen, dan
komen e r b l i j k e n s h e t eerste d e e l van d i t h o o f d s t u k v e e l b e p e r k i n g e n , of l i e v e r gezegd voorwaarden te v o o r s c h i j n waar d e o n t w e r p e r r e k e n i n g mee m o e t houden. Samengevat komt h e t h i e r o p n e e r :
-
wanden e n v l o e r e n kunnen worden gemaakt i n h o r i z o n t a l e k a s t e n raammallen, h e t z i j i n p r o c e s s e n m e t e e n v a s t e m a l o p s t e l l i n g , danwel i n lopende band p r o c e s s e n ; wanden worden v o o r n a m e l i j k gemaakt i n s t a a n d e raammallen, d e z.g. blolrof batterijbekisting; - a l l e e n v l o e r p l a t e n , d a k r a n d e n , b a l k e n e . d . kunnen worden gemaakt i n long l i n e processen; d e a f m e t i n g e n van d e m a l l e n waarmee v l o e r e n w a n d p l a t e n worden gemaakt i s o v e r h e t algemeen nauw samenhangend met d e v e r d i e p i n g h o o g t e van d e begane g r o n d , e n b . v . 1/1, 1/2, 1'3 e n 1/4 van de voor d a t s y s teem o p t i m a l e w o n i n g d i e p t e . Omdat d e l e n g t e van d e ma1 ook b e p a l e n d i s voor d e maximale o v e r s p a n n i n g , z a l h e t m e e s t a l i n d e b u u r t van 1/2 w o n i n g d i e p t e z i j n , w e k r i j g e n d u s b . v . + 2.80 x + 5.00 m ; d e a f m e t i n g e n van d e m a l l e n d i e a l l e e n voor w a n d p l a t e n g e b r u i k t worden, z i j n nauw verwant a a n d e v e r d i e p i n g h o o g t e e n a a n d e woningdiept e ; 2.80 x + 10.00, of x 2 5.00, of x + 3.50 m, d e a f m e t i n g e n van d e m a l l e n d i e a i l e e n voor v l o e r p l a t e n worden g e b r u i k t z i j n g e r e l a t e e r d aan 1/3 of 1/4 w o n i n g d i e p t e , e n d e o v e r s p a n n i n g + 3 . 5 0 x + 5.00 m ( m o e i l i j k e maat voor h o r i z o n t a a l v e r v o e r ) of + 2.50 x + 5.00 m . - B i j h o r i z o n t a l e mallen wordt de d i k t e g e f i x e e r d door de z i j l i j s t e n . Voor e e n a n d e r e d i k t e z i j n b i j d e z e l f d e ma1 d u s a n d e r e z i j 1i j s t e n n o d i g . B i j h o u t e n r a n d m a l l e n z a l d a t a n d e r e m a l l e n b e t e k e n e n . B i j b a t t e r i j b e k i s t i n g is d e d i k t e van de wanden g e f i x e e r d , voor 2 d i k t e s wanden z i j n t w e e b a t t e r i j b e k i s t i n g e n n o d i g . - H e t maken van s p a r i n g e n i n h e t e l e m e n t voor ramen of d e u r e n g e s c h i e d t d o o r h e t aanbrengen van e e n b i n n e n b e k i s t i n g d i e o p d e malbodem wordt v a s t g e z e t . D e g a t e n d i e d a a r v o o r geboord worden, moeten l a t e r worden opgevuld m e t p l a s t i c d o p j e s . B i j sommige m a l l e n z i j n a 1 ( v a a k op moduul ) bevestigingsvoorzieningen a a n g e b r a c h t . B i j a n d e r e m a l l e n z i j n de z i j l i j s t e n h o r i z o n t a a l v e r p l a a t s b a a r . - B i j e e n b e t o n n e n malbodem z u l l e n s p a r i n g e n a a n d e h o u t e n z i j l i j s t e n beves t i g d moe t e n worden. - B i j l o n g l i n e p r o c e s s e n i s h e t o n m o g e l i j k s p a r i n g e n a a n te brengen . - H e t i n s t o r t e n van k o z i j n e n is a f h a n k e l i j k van d e m a c h i n a l e opperv l a k t e b e w e r k i n g d i e e v e n t u e e l v o l g t i n verband met b e s c h a d i g i n g . B i j v e r h a r d i n g van h e t e l e m e n t d o o r middel van stoom i s h e t o n m o g e l i j k . I n p r i n c i p t ? l e n e n d e b a t t e r i j b e k i s t i n g e n z i c h u i t s t e k e n d voor h e t i n s t o r t e n v.an k o z i j n e n , e n d e l o n g l i n e p r o c e s s e n n i e t . Voor h e t ombouwen van m a l l e n t o t k l e i n e r e a f m e t i n g e n g e l d t h e t z e l f d e a l s vermeld o n d e r s p a r i n g e n . H e t ombouwen van m a l l e n t o t g r o t e re a f m e t i n g e n wordt b e p e r k t door d e maximale w e r k b r e e d t e s e n d i e p t e s van d e machines. B i j de meer k a p i t a a l s i n t e r s i e v e p r o c e s s e n kan h e t o v e r s c h a k e l e n op h e t g e b r u i k van g r o t e m a l l e n o v e r h e t algemeen n i e t o p g e l o s t worden z o n d e r e v e n e e n s d e machines om te bouwen of nieuw te kopen . - D e m a a t v a s t h e i d van d e e l e m e n t e n neemt t o e naarmate er b e t e r e m a l l e n g e b r u i k t worden. B i j h o u t e n m a l l e n t r e d e n i n h e t algmeen d e g r o o t s t e m a a t t o l e r a n t i e s op.
-
-
-
-
-
- Het i n s t o r t e n van i s o l e r e n d e l a g e n b e t e k e n t d a t e r e x t r a bewerk i n g e n moeten worden v e r r i c h t .Het b e t o n moet i n 2 k e e r g e s t o r t worden, e n ' d e i s o l a t i e moet a a n g e b r a c h t worden. Daarvoor moet p l a a t s z i j n i n h e t p r o c e s . B i j d e meeste p r o c e s s e n is d i e er o o k , maar b i j b e t o n p e r s e n e n l o n g l i n e p r o c e s s e n kan h e t v e e l problemen geven ( b i j l o n g l i n e p r o c e s s e n kunnen w e 1 g a s b e t o n e n b e t o n m e t geexpandeerde k l e i k o r r e l s worden v e r w e r k t ) . B i j v e r t i c a l e m a l l e n ( b a t t e r i j b e k i s t i n g ) is h e t i n . s t o r t e n van i s o l e r e n d e l a g e n o n m o g e l i j k omdat d e b e t o n n i e t i n twee k e e r g e s t o r t kan worden e n omdat binnen i n d e b e t o n g e t r i l d wordt (met t r i l n a a l d e n ) . Dat b e s c h a d i g t d e i s o l a t i e . - Het aanbrengen van afwerkende l a g e n b e t e k e n t d a t e r e x t r a bewerkingen moeten worden v e r r i c h t , waarvoor p l a a t s moet z i j n i n h e t p r o d u k t i e p r o c e s . Voor h e t aanbrengen van afwerkende l a g e n v66r d e v e r h a r d i n g kan h e t b e s t e d e malbodem g e b r u i k t worden. A l s d i e a f w e r k i n g b e s t a a t u i t p r o f i l e r i n g e n moeten z e n a t u u r l i j k w e 1 l o s s e n d z i j n aang e b r a c h t . Voor h e t aanbrengen van afwerkende l a g e n na de v e r h a r d i n g l e n e n b a t t e r i j b e k i s t i n g e n e n b e t o n p e r s e n z i c h h e t b e s t omdat z i j t w e e g l a d d e malkanten a a n h e t e l e m e n t o p l e v e r e n . B i j h e t o n t w e r p moet worden g e s t r e e f d n a a r e e n z o g r o o t mogel i j k e m a l b e z e t t i n g . De a f s c h r i j f k o s t e n van d e ma1 e n d e machines waar d e ma1 wordt doorgevoerd b l i j v e n n a m e l i j k g e l i j k , omdat d i e b i j e e n k l e i n e r e l e m e n t n e t z o i n t e n s i e f g e b r u i k t worden. B i j k l e i n e r e element e n dan m o g e l i j k i s , i s e r w e l i s w a a r minder b e t o n e n w a p e n i n g s s t a a l n o d i g , maar a a n g e z i e n d e a f s c h r i , i f k o s t e n g e l i j k b l i j v e n s t i j g e n de k o s t e n p e r v i e r k a n t e meter e l e m e n t . H e t a a n t a l v e r s c h i l l e n d e e l e m e n t e n d a t men t o e p a s t moet z o bep e r k t m o g e l i j k b l i j v e n . A a n t a s t i n g e n kunnen h e t b e s t z o v e e l m o g e l i j k i n d e z e l f d e e l e m e n t e n gecombineerd worden voor z o v e r d a t m o g e l i j k i s . D e ombouw v a n - m a l l e n moet z o v e e i m o g e l i j k b e p e r k t worden i . v . m . de k o s t e n van de ';oorbereiding e n de u i t v o e r i n g e r v a n . ( B i j g r o t e r e ser i e s t e l t d a t n a t u u r l i j k v e e l minder z w a a r ) . Voor z o v e r m o g e l i j k kunnen k l e i n e e l e m e n t e n h e t b e s t e samen i n BBn ma1 worden gemaakt, ( b e p e r k i n g voor voorbereidings-,.uitvoerings-, e n a f s c h r i j v i n g s k o s t e n ) . W a n n e e r - l e i d i n g e n worden i n g e s t o r t moeten d i e z o v e e l m o g e l i j k i n d e z e l f d e e l e m e n t e n g e c o n c e n t r e e r d worden. Bouwt men e e n k l e i n e s e r i e v r i j u i t z o n d e r l i j k e woningen, waarvoor v e e l m a l l e n moeten worden omgebouwd, dan kan h e t b e s t e worden gekozen voor e e n p r o c e s m e t v r i j eenvoudige m a l l e n . Houten r a n d m a l l e n kunnen a 1 b i j e e n g e b r u i k van + 50 maal r e n d a b e l z i j n (men moet dan w e 1 d e g r o t e r e m a a t t o l e r a n t i e s op de koop toe nemen), s t a l e n m a l l e n worden pas na e e n g e b r u i k van 400 a 500 maal goedkoper dan houten mallen. - Wat b e t r e f t h e t t r a n s p o r t z a l d e o n t w e r p e r r e k e n i n g moeten houden m e t de maximale a f m e t i n g e n van d e e l e m e n t e n , r e s p . 3 . 8 0 m hoog, 2 . 5 0 m breed 1 1 . 0 0 m l a n g b i j 1 0 t o n p e r a s - o f c a . 2 0 t o n p e r v r a c h t . D e vorm van d e e l e m e n t e n m o e t z o min m o g e l i j k kwetsbaar worden gemaakt i . v . m . s t a g n a t i e door breuk b i j h e t t r a n s p o r t of h e t l a d e n e n logsen. D e bouwplaats moet g e s c h i k t z i j n voor e e n i n r i c h t i n g d i e h e t a f e n a a n r i j d e n m e t v r a c h t a u t o ' s m o g e l i j k maakt zonder d e a n d e r e ,werkzaamheden op d e bouwplaats t e s t o r e n . B i j d e keuze van e e n e l e m e n t e n f a b r i e k d i e n t men de t r a n s p o r t a f s t a n d van d e f a b r i e k n a a r d e bouwplaats e n d e e x t r a k o s t e n d i e d a t opl e v e r t i n overweging te nemen ( f i g u u r 2 0 ) .
-
.
.
-
-
-
-
-
T r a n s p o r t k o s t e n , bezogen auf den E l e m e n t e s t u c k p r e i s . F i g u u r 2 0 b r o n : Montagebau i n S t a h l b e t o n ; L . Mokk & E . Loke
-
B i j montagebouw s p e e l t d e f l e x i b i l i t e i t van d e k r a a n e e n g r o t e r o l b i j d e stedebouwkundige vormgeving. I n h e t algemeen z i j n zowel de mobiele- a l s d e - x a i l k r a n e n d i e i n d e laagbouw g e b r u i k t worden f l e x i b e l genoeg. ~ o r t a a l -e n l o o p k a t k r a n e n kunnen problemen g e v e n . - Om d e k r a a n c a p a c i t e i t o p t i m a a l t .e. ., b e n u t t e n moeten d e e l e m e n e n t z o v e e i m o g e l i j k van g e l i j k e z w a a r t e z i j n . I n p r i n c i p e wordt d e k r a a n c a p a c i t e i t d o o r : h e t z w a a r s t e e l e m e n t b e p a a l d . Daarom kan wanneer n i e t a l l e e l e m e n t e n q n g e v e e r even zwaar kunnen z i j n b e t e r gekozen worden voor t w e e l i c h t e r e e l e m e n t e n dan e e n z w a a r d e r e , o m d a t voor d a t e n e e l e m e n t dan m i s s c h i e n e e n zwaardere k r a a n moet komen. De c a p a c i t e i t van d e k r a a n is h e e l b e l a n g r i j k voor h e t montageber e i k v a n u i t 6Bn v a s t e p l a a t s , de zogenaamde k r a a n s t a n d . D e k r a a n s t a n d kan h e t b e s t e a l s d e montage-eenheid worden beschouwd d i e h e r h a a l d moet worden i n verband met h e t s e r i e e f f e c t . . lVil men e e n b e p a a l d e d i f f e r e n t i a t i e a a n b r e n g e n , dan kan d a t b e t e r binnen BBn k r a a n s t a n d p l a a t s v i n d e n , dan t u s s e n v e r s c h i l l e n d e k r a a n s t a n d e n .
-
D e verbindingen t u s s e n de elementen z i j n per systeem gestandaard i s e e r d , d u s d a a r kan d e o n t w e r p e r w e i n i g of geen i n v l o e d o p u i t o e f e n e n . We1 moet h i j z o r g e n d a t de h e l e c o n s t r u c t i e s t a b i e l b l i j f t . D a a r t o e moet e v e n w i j d i g a a n , of op d e p l a a t s van d e l a n g s g e v e l s z e l f e e n s t a b i l i t e i t s w a n d g e p l a a t s t worden. Wanneer d e s t a b i l i t e i t u i t d e g e v e l z e l f wordt g e h a a l d moeten d e penanten b i j de bouwmuren minimaal 60 c m b r e e d z i j n . Om h e t " k a a r t e n h u i s g e d r a g " van de c o n s t r u c t i e te voorkomen moet e l k e d r a g e n d e wand g e s t a b i l i s e e r d worden. Omdat d e v l o e r e n n i e t a l s ingeklemd beschouwd kunnen worden, moeten e v e n t u e l e p r e f a b betonnen binnenwanden d i e o p v e r s c h i l l e n d e l a gen worden t o e g e p a s t a l t i j d d i r e c t boven e l k a a r s t a a n , omdat z e a n d e r s e e n te g r o o t moment v e r o o r z a k e n .
-
k r a a n s t a n d 1 . wanden e n v l o e r e n begane g r o n d
2 . wanden e n v l o e r e n begane grond
3 . wanden e n v l o e r e n e e r s t e verdieping
4 . wanden e n v l o e r e n
e e r s t e verdieping
. 5 . geveltoppen e n kap
6 . geveltoppen e n kap
..: . , .
.
f i g u u r 21
Voor e e n v e r k e n n i n g van de ontwerpmogelijkheden b i j zware montage bouw vormt d e k r a a n s t a n d e e n b e l a n g r i j k gegeven ( f i g u u r 2 1 ) . D e k r a a n s t a n d moet z o v e e l m o g e l i j k beschouwd worden a l s de montage-eenheid waarmee h e t s e r i e - e f f e c t b e r e i k t moet worden. Tussen d e woningen d i e i n QQn k r a a n s t a n d gemonteerd worden kunnen v e e l e e n v o u d i g e r v e r s c h i l l e n worden gemaakt d a n t u s s e n v e r s c h i l l e n d e k r a a n s t a n d e n . N i e t a l l e e n h e t montagewerk, maar d e h e l e o r g a n i s a t i e kan p e r k r a a n s t a n d h e r h a a l d worden. Wanneer e r v e r s c h i l l e n t u s s e n d e k r a a n s t a n d e n o p t r e d e n o n t s t a a t min of m e e r h e t e f f e c t van h e t bouwen van twee s e r i e s d o o r e l k a a r . En wanneer d e v e r s c h i l l e n d a n ook nog i n v e r s c h i l l e n d e blokken gemaakt worden, d u s b . v . e e n b l o k m e t t y p e A e n e e n b l o k met t y p e B d a n i s e r i n f e i t e o r g a n i s a t o r i s c h s p r a k e van twee v e r s c h i l l e n d e series o p e e n bouwplaats. H e t o p t i m a l e a a n t a l woonbeuken voor e e n b l o k , of t o t e e n d i l a t a t i e v o e g kan d i r e c t worden a f g e l e i d u i t d e w e r k b r e e d t e van d e k r a a n s t a n d
A l s er twee woonbeuken per k r a a n s t a n d worden gemonteerd, i s d e o p t i male b l o k l e n g t e N x 2 . B i j 3 beuken i s d a t N x 3 ( f i g u u r 2 2 ) .
K r a a n b e r e i k 2 woningen
-
o p t i m a l e b l o k l e n g t e N x 2 woningen
K r a a n b n r e i k 3 woningen
-
o p t i m a l e b l o k l e n g t e N x 3 moningen
f
i g u u r 22
D e maxima1.e b l o k l e n g t e t o t e e n d i l a t a t i e v o e g b e d r a a g t 40 50 m e t e r i n verband met z e t t i n g s v e r s c h i j n s e l e n . Een d i l a t a t i e wordt dubbelwandig u i t g e v o e r d , d . w . 2 . d a t e r e e n dragenda wand e x t r a b i j k o m t voor d e mont a g e p l o e g , e v e n a l s b i j h e t b e g i n van e e n b l o k ( f i g u u r 2 3 ) . Een l a a g wordt gemonteerd n a d a t d e h e l e v o r i g e l a a g van e e n b l o k a f gemonteerd i s . A l s er m e t p r e f a b b e t o n n e n binnenwanden wordt g e w e r k t , ( b . v . d e s t a b i l i t e i t s w a n d ) v e r v u i l e n d i e m e e s t a l e e n dragende f u n c t i e . Z i j moeten daarom r e c h t boven e l k a a r worden g e p l a a t s t omdat a n d e r s de o v e r s p a n n i n g s m a a t v e r a n d e r t , e n d a a r d u s ook a n d e r e v l o e r e l e m e n t e n voor g e f a b r i c e e r d rnoeten worden ( f i g u u r 2 4 ) .
Alhoewel l e i d i n g e n z o v e e l m o g e l i j k i n d e z e l f d e e l e m e n t e n geconcent r e e r d moeten worden h o u d t d i t n i e t i n d a t d e woningen b e t e r g e s p i e g e l d kunnen worden. Twee g e s p i e g e l d e woningen z i j n ondanks h e t f e i t d a t e r geen f u n c t i o n e l e v e r s c h i l l e n t u s s e n de p l a t t e g r o n d e n voorkomen u i t v o e r i n g s t e c h n i s c h te beschouwen a l s twee v e r s c h i l l e n d e woningen ( f i g u u r 25)
e x t r a want
--, .
.-
-
extra- wand bij d i l a t a t i e
0 . f iguur
H e t n a a s t e l k a a r r e a l i s e r e n van woningen met e e n v e r s c h i l l e n d e o v e r s p a n n i n g s m a a t b r e n g t a l t i j d d e f a b r i c a g e van meer t y p e n e l e m e n t e n m e t z i c h mee. Wanneer e e n woning m e t e e n d u b b e l e beuk wordt gebouwd, kan men de b r e d e beuk v e r a n d e r e n , d e s m a l l e beuk of b e i d e . Het v e r a n d e r e n van d e s m a l l e beuk z a l h e t m i n s t e x t r a e l e m e n t e n k o s t e n , h e t v e r a n d e r e n van b e i d e beuken h e t m e e s t . A l s d e m o g e l i j k h e i d b e s t a a t om d e b r e e d t e van b e i d e b e i k e n op te v o e r e n t o t v o l l e woningb r e e d t e s , dan h o e f t h e t n i e t meer e l e m e n t e n te k o s t e n ( f i g u u r 2 6 ) , beh a l v e wanneer e r a 1 m e t e e n e n k e l e o v e r s p a n n i n g w o r d t g e w e r k t .
5 v l o e r p l a t e n p e r woning, waarvan e r 3 v e r a n d e r e n
E t
c
:'
':
d
5 v l o e r p l a t e n p e r woning, waarvan er 5 v e r a n d e r e n
C
C
f i g u u r 26 5 v l o e r p l a t e n voor BBn woning worden 6 v l o e r p l a t e n voor twee woningen B i j h e t l a t e n v a r i e r e n van d e d i e p t e van woningen moet zowel m e t d e a f m e t i n g van de v l o e r p l a t e n , a l s met d e a f m e t i n g van de d r a g e n d e wanden r e k e n i n g worden gehouden. Voor e e n v e r g r o t i n g van d e d i e p t e moet ( a f h a n k e l i j k van d e e l e m e n t a f r n e t i n g e n ) e e n h e e l , of e e n g e d e e l t e van e e n e l e m e n t worden toegevoegd. Voor v e r k l e i n i n g van d e d i e p t e moet e e n h e e l of e e n g e d e e l t e van e e n e l e m e n t worden w e g g e l a t e n . Deze s i t u a t i e moet men z o z i e n op t e l o s s e n , d a t zowel b i j de wand- a l s d e v l o e r e l e menten t o c h nog e e n z o g r o o t m o g e l i j k e m a l b e z e t t i n g g e r e a l i s e e r d kan worden. De paselementen moeten d u s z o v e e l m o g e l i j k i n BBn ma1 gemaakt kunnen worden. Ook kan men p r o b e r e n e e n g e d e e l t e van e e n e l e m e n t d a t b i j d e e n e woning wordt w e g g e l a t e n ter v e r k l e i n i n g van de d i e p t e , b i j e e n a n d e r e woning t o e te p a s s e n ter v e r g r o t i n g van d e d i e p t e ( f i g u u r 2 7 ) . Het: z a l d u i d e l i j k z i j n d a t v a r i a t i e i n d e d i e p t e meer problemen g e e f t dan v a r i a t i e i n de b r e e d t e , (ook wat b e t r e f t h e t maatvoeren e n h e t u i t z e t t e n b . v . ) . Toch i s h e t i n sommige g e v a l l e n , a l s d e malafmetingen g u n s t i g u i t v a l l e n m e t weinig e x t r a elementen mogelijk.
a = v o l l e v l o e r m a l = 2 / 3 whndmal rmal = 1 / 3 wandmal
f i g u u r 27
verdieping = verkleining
C
Een b i j z o n d e r g e v a l t r e e d t op a l s h e t p r o d u k t i e p r o c e s b e s c h i k t o v e r m a l l e n van v e r s c h i l l e n d e a f m e t i n g e n , b i j v o o r b e e l d wanneer e r s t a n d a a r d 3 . 0 0 e n 5 . 0 0 meter d i e p e wandelementen kunnen worden g e l e v e r d . Deze t w e e e l e m e n t e n l e v e r e n samen zonder v e r d e r e malombouwing d e volgende d i 2 5 t e mogelijkheden op: 3 m, 5 m, ( 3 + 3 = ) 6 m, ( 3 + 5 = ) 8 m, (3+3+3=) 9m, ( 5 + 5 = ) 1 0 m, (5+3+3=) 11 m, ( 4 x 3 = ) 12m, (5+5+3=) 1 3 m, (3x3+5=) 1 4 m , e n z . A l s er d a a r n a a s t de beschikking i s over t w e e vloermallen d i e deze a f m e t i n g e n e v e n e e n s z o n d e r problemen kunnen maken, b . v . 2 . 5 0 m e n 1 . 5 0 m, dan .is h e t a a n t a l mogelijkheden t o t d i e p t e v a r i a t i e u i t s t e k e n d , z o n d e r d a t er m a l l e n omgebouwd hoeven te worden ( f i g u u r 2 8 ) .
f i g u u r 28
x = e x t r a e l e m e n t = 2/3 wandelement: 1 ma1 p e r a a n p a s e l e m e n t
0 = e x t r a e l e m e n t = 1/3 wandelement: 1 ma1 per 3 aanpaselementen
H e t maken van sprongen i n d e g e v e l l i g t i n d e z e l f d e s f e e r a l s h e t v a r i e r e n i n d e d i e p t e , w a a r b i j ook a l t i j d sprongen moeten worden gemaakt. Wordt e r a l l 6 6 n e e n s p r o n g gemaakt e n b l i j f t de d i e p t e van de woningen v e r d e r g e l i j k , .d?n moet ter p l a a t s e van de s p r o n g Ben bouwmuur v e r l e n g d worden met e e n a a n p a s e l e m e n t ( f i g u u r 2 9 ) . A l s he t m o g e l i j k i s moe t e n d e p a s e l e m e n t e n weer samen i n 66n ma1 kunnen worden ,gef a b r i c e e r d . H e t r e a l i s e r e n van v e r s c h i l l e n d e l a g e n l e v e r t geen e n k e l probleem o p a l s d e l a g e n p e r b l o k v e r s c h i l l e n , of a l s h e t b i j e e n d i l a t a t i e v o e g g e b e u r t . Wanneer h e t midden i n h e t b l o k moet g e b e u r e n l e v e r t d e onders t e u n i n g van h e t buitenspouwblad d e n o d i g e problemen o p , t e n z i j e r l i c h t e b e k l e d i n g s m a t e r i a l e n worden g e b r u i k t . D e t o e p a s s i n g van v e r s c h i l l e n d e l a g e n kan zonder e x t r a e l e m e n t e n g e b e u r e n wanneer d e v e r s c h i l l e n d met e l k a a r gecombineerd worden. A l s e r gemiddeld m e t 2 l a g e n wordt gebouwd dan kan e r van e e n a a n t a l won i n g e n d e b o v e n s t e l a a g worden w e g g e l a t e n , d i e dan e l d e r s boven o p woningen m e t twee l a g e n wordt g e z e t ( f i g u u r 3 0 ) .
!ilIIIIilIII f i g u u r 30
H e t r e a l i s e r e n van v e r s c h i l l e n d e w o n i n g b r e e d t e n , d i e p t e n e n hoogten o p BBn bouwplaats i s goed m o g e l i j k maar z a l a l t i j d e e n aant a l e x t r a e l e m e n t e n o p l e v e r e n v e r g e l e k e n b i j de h e r h a l i n g van e e n s t a n d a a r d p r o d u k t . Ook m a a t v c e r i n g , u i t z e t t e n , inbouwafwerkende e n z . l e v e r e n n a t u u r l i j k e x t r a problemen o p . Men moet b i j e e n d e r g e l i j k e v a r i a t i e a l t i j d z o v e e l m o g e l i j k b l i j v e n u i t g a a n van d e k r a a n s t a n d .
2.9.
DRIE-DIMENSIONALE BOUWSYSTEMEN H e t bouwen m e t d r i e - d i m e n s i o n a l e bouwsystemen i s i n Nederland nog n i e t of n a u w e l i j k s van d e grond gekomen. Systemen d i e op de marltt worden g e b r a c h t v e r k e r e n i n e e n p r i l s t a d i u m van hun o n t w i k k e l i n g o:E z i j n r e e d s w e e r verdwenen. Om d i e r e d e n z i j n er maar e n k e l e opmerkingan van algemene a a r d o v e r te maken. Op d e eerste p l a a t s komt d e keuze voor d r i e - d i m e n s i o n a l e bouw v o o r t u i t de poging de afbouw ook z o v e e l m o g e l i j k i n de f a b r i e k te l a t e n p l a a t s v i n d e n , h e t g e e n d e n o d i g e b e s p a r i n g van manuren moet o p l e v e r e n ( g e e n onwerkbaar weer, e . d . ) . D e d r i e - d i m e n s i o n a l e o n d e r d e l e n worden d u s , z o v e r m o g e l i j k afgebouwd, o p d e bouwplaats a a n e l k a a r gemonteerd, z o d a t h e t a a n t a l manuren op de bouw p l a a t s e n de o r g a n i s a t i e a l d a a r ook t o t e e n minimum kan worden t e r u g g e b r a c h t . B i j d r i e - d i m e n s i o n a l e bouw g o k t men daarom ook v o o r a l o p de markt d i e e r o n t s t a a t voor k l e i n e series. S e r i e s van 5-30 woningen z i j n s n e l e n economies te r e a l i s e r e n . Ook d e vervangingsbouw binnen e e n bebouwde kom komt h i e r v o o r i n aanmerking. D r i e - d i m e n s i o n a l e bouw kan g e s c h i e d e n m e t 3-, 4 - , 5-, e n 6 - v l a k s e l e m e n t e n , d i e o p v e r s c h i l l e n d e w i j z e n gemonteerd kunnen worden ( f i g u u r 3 1 ) . Onderdelen van a o n i n g e n z o a l s n a t t e c e l l e n , t r a p p e n h u i z e n , e . d . worden op b e p e r k t e s c h a a l w e 1 a l s 3 D elementen u i t g e v c ~ e r d e n dan m e e s t a l i n c o m b i n a t i e m e t montagebouw toegep a s t . Hoe p r e c i e s d e m o g e l i j k h e d e n e n d e k o s t e n van d e z e bouwwijze l i g gen t . 0 . v . de twee-dimensionale montagesystemen is i n d e p r a k t i j k nog n i e t d u i d e l i j k g e b l e k e n . I n h e t algemeen kan worden g e s t e l d d a t 3 D e l e m e n t e n vaak d u u r d e r e n a l t i j d minder f l e x i b e l z i j n .
3-vlakselement
5-vlnkselement gesloten ring of koker
4-vlakselement
ring
koker
6-vlakselement of "doos" f i g u u r 31
I
3.
GIETBOUW
3.1.
PRINCIPE Gietbouw i s e e n bouwmethode w a a r b i j d e ( d r a g e n d e ) wanden e n v l o e r e n i n h e t werk t o t e e n m o n o l i e t worden g e s t o r t . Wanneer d a a r b i j g e b r u i k wordt gemaakt van g e p r e f a b r i c e e r d e g r o o t v l a k k i g e b e k i s t i n g e n d i e m e t e e n k r a a n worden g e s t e l d e n g e l o s t , s p r e k e n w e van g e h d u s t r i a l i s e e r d e gietbouw. B i j t o e p a s s i n g van a p a r t e wand- e n v l o e r b e k i s t i n g e n is s p r a k e van h e t " t a f e l e n wand"-systeem, worden d e z e b e k i s t i n g e n gecombineerd dan wordt d i t h e t "tunnel"-systeem genoemd.'.
3.2.
INLEIDING E v e n a l s b i j g r o t e e l e m e n t e n montagebouw i s e r ook b i j gietbouw n i e t BBn p r o c e s g e l i j k . a a n e e n a n d e r . Tpch i s ook b i j gietbouw e e n duidel i j k e h o o f d l i j n i n e l k proces' te onderkennen. Deze z i e t er a l s v o l g t uit: lossen en ontkdsten , - b e k i s t i n g schoonmaken e n o l i e n bekisting transporteren . . - bekisting s t e l l e n aanbrengen van s p a r i n g e n , wapening, l e i d i n g e n e n z . - s t o r t e n e n t r i l l e n v a n h e t beton aanbrengen verwarmingsvoorzieningen ~. . - verharden v a n h e t beton.
-
,
D e t i j d d i e d i t h e l e p r o c e s i n c l u s i e f d e v e r h a r d i n g inneemt w o r d t de. c y c l u s genoemd. D e c y c l u s i s d u s de t i j d s d u u r vanaf h e t moment van-
o n t k i s t e n van e e n p a n e e l , t o t h e t t i j d s t i p d a t h e t z e l f d e p a n e e l opnieuw o n t k i s t w o r d t . I n f e i t e i s d e c y c l u s t i j d d u s e x a c t g e l i j k a a n d e omloopsnelheid van d e b e k i s t i n g s p a n e l e n . Deze c y c l u s vormt e e n d u i d e l i j k u i t g a n g s p u n t voor de h e l e v e r d e r e o p i e t e n p l a n n i n g van d e gietbouw. D e c y c l u s h o e f t e c h t e r n i e t voor e l k b e k i s t i n g s o n d e r d e e l g e l i j k te z i j n . Wanneer met a p a r t e wand- e n t a f e l k i s t e n wordt g e s t o r t , kan de c y c l u s van de wanden b . v . +Bn dag z i j n , t e r w i j l de c y c l u s van d e v l o e r p a n e l e n t w e e d a g e n , of z e l f s e e n week, of meer weken i s . De c y c l u s i s e r g g e v o e l i g voor s t o r i n g e n . Een p a a r u r e n v e r l e t op e e n dag kan de h e l e dag v e r l o r e n doen g a a n . Wanneer m e n . b . v . pas om 11 u u r s ' o c h t e n d s , i n p l a a t s van om 8 u u r - s ' o c h t e n d s aan h e t bek i s t e n t o e k o m t , b e t e k e n t d a t , d a t e r ook pas 3 u u r l a t e r g e s t o r t kan worden, e n e r de volgende dag ook l a t e r o n t k i s t moet worden i . v . m . d e minimale v e r h a r d i n g s t i j d . D e h e l e c y c l u s i s dan u i t b a l a n s . D e e n i g e m o g e l i j k h e i d om hem weer i n b a l a n s te brengen i s e e n dag o v e r s l a a n . Deze s t o r t i n g s g e v o e l i g h e i d b r e n g t met z i c h mee, d a t a 1 h e t m a t e r i e e l , e n a l l e a f s p r a k e n m e t b e t o n c e n t r a l e s e n e v e n t u e l e onderaannemers u i t e r mate b e d r i j f s z e k e r moeten z i j n . De c y c l u s t i j d wordt e n e r z i j d s d u s bep a a l d d o o r d e t i j d d i e n o d i g i s d o o r h e t l o s s e n van de b e k i s t i n g t o t e n m e t h e t afdekken van d e v e r s g e s t o r t e b e t o n , e n a n d e r z i j d s d o o r de t i j d d i e n o d i g i s voor de v e r h a r d i n g . De v e r k o r t i n g van de v e r h a r d i n g s d u u r ( e n d u s van de c y c l u s t i j d ) kan o p v e e l manieren worden b e r e i k t : - " s n e l l e r e " cementsoort hoger c e m e n t g e h a l t e - hulpstoffen - afdekken e n verwarmen van d e v e r s e b e t o n - g e b r u i k van b e t o n met voorverwarmde t o e s l a g m a t e r i a l e n .
-
.
!
De t i j d d i e nodig is voor h e t l o s s e n van d e b e k i s t i n g t o t e n m e t h e t afdekken van de beton wordt bepaaltl door d e : materieelinzet (kranen e . d . ) werlunethode e n p l o e g i n d e l i n g o r g a n i s a t i e c a p a c i t e i t van d e aannemer D e c y c l u s i s samen m e t de h o e v e e l h e i d aanwezige b e k i s t i n g bepalend voor de bouwsnelheid, ( t e meten i n woningen p e r d a g ) . I s er b i j v o o r b e e l d voor d r i e woningen b e k i s t i n g aanwezig, e n d e c y c l u s t i j d is Ben dag,: dan is d e bouwsnelheid d r i e woningen per dag. I s b i j d e z e l f d e hoeveelh e i d W k i s t i n g de c y c l u s t i j d t w e e dagen, dan is de bouwsnelheid 3/2 wo/dag. Gietbouw is v r i j windgevoelig, e n d i e g e v o e l i g h e i d neemt toe n a a r m a t e de b e k i s t i n g s v l a k k e n g r o t e r z i j n . Tegen v o r s t i s geitbouw beter b e s t a n d dan n a t t e montage e n stapelbouw vanwege de g r o t e massa te s t o r t e n b e t o n , waarvan v e e l warmte v r i j k o m t b i j d e v e r h a r d i n g . D e minimaal verantwoorde bouwplaatsomvang v e r s c h i l t s t e r k van aannemer t o t aannemer, (werlunethode, m a t e r i e e l ) v e e l genoemd wordt 50 100 woningen. D e minimale s e r i e g r o o t t e , ( b e p a a l d door h e t a a n t a l malen d a t e e n bep a a l d e k i s t moet worden g e b r u i k t voor h i j weer omgebouwd w o r d t ) , wordt m e e s t a l g e s t e l d op 200-300 woningen. H e t s e r i e e f f e c t s c h i j n t b i j e e n serie-omvang van 300 2 400 woningen op Ben bouwplaats o p t i m a a l te z i j n . D e omslag ( p e r woning) van h e t a a n l o o p v e r l i e s , e n de algemene bouwkost e n worden n a t u u r l i j k b i j e l k e toeneming van h e t a a n t a l woningen k l e i n e r . H e t a a n t a l malen d a t e e n b e k i s t i n g wordt g e b r u i k t voor h i j wordt afges c h r e v e n v e r s c h i l t s t e r k , voor s t a l e n b e k i s t i n g worden g e t a l l e n van 200-600 genoemd Naarmate men e c h t e r l a n g e r m e t de b e k i s t i n g d e t , z a l e r meer onderhoud v e r e i s t z i j n om de b e k i s t i n g s v l a k k e n mooi s t r a k te houden. Een s l e c h t e k i s t g e e f t h e t z . g . scheepswandeffect, d.w.2. d a t h e t bekist i n g s p a n e e l n i e t meer volkomen i n e e n v l a k l i g t . D e v e r s t i j v i n g s c o n s t r u c t i e , e n e v e n t u e l e beschadigingen z i j n d u i d e l i j k i n h e t v l a k waarneembaar Als de afwerking van oneffenheden i n h e t beton en h e t zogenaamde "blauwslaan" de a f s c h r i j v i n g s k o s t e n van de b e k i s t i n g o v e r t r e , f f e n z i j n d e k i s t e n aan vervanging t o e . Z o a l s r e e d s werd opgemerkt kan gietbouw g e s c h i e d e n m e t twee-dimensionale b e k i s t i n g s v l a k k e n , a p a r t e wand e n t a f e l k i s t e n e n d r i e - d i m e n t i o n a l e v l a k k e n , de z . g . t u n n e l of p o r t a a l b e k i s t i n g . Deze t w e e mogelijkheden . z u l l e n nu a c h t e r e e n v o l g e n s worden bekenen.
-
-
.
.
3.3.
HET TAFEL- EN WANDSYSTEEM
3 . 3 . 1 . DE KISTEN
D e a f m e t i n g e n v a n wand- e n t a f e l k i s t e n kunnen op b e s t e l l i n g a l l e gewenste maten aannemen. S t a n d a a r d k i s t e n z i j n vaak e e n meervoud van 2.50 m ( s t a n d a a r d s t a a l p l a a t b r e e d t e ) m e t aanpasstukken van 1 . 2 5 m e n 0.675 m of r e s p e c t i e v e l i j k 2 . 4 0 m, 1 . 2 0 m e n 0 . 6 0 m . D e b r e e d t e van de t a f e l s i s nog n i e t m o d u l a i r , omdat i n de woningbouw nog s t e e d s van h a r t op h a r t maten van woningscheidende wanden wordt u i t g e g a a n , e n de d i k t e van de draagwand kan v a r i e r e n . D e wandkist bes t a a t u i t e e n s t a l e n p l a a t van 3 of 4 mm d i k t e , d i e s t e r k , s t i j f e n s t a b i e l wordt gemaakt door middel van e e n s t a l e n r e g e l - e n vakwerk. b e s t a a n d e u i t omega r i b b e n , U l i g g e r s e n s t e i g e r b u i z e n d i e t o t j u k k e n , verenigd worden. D e wandkisten worden op hoogte e n t e lood g e s t e l d door middel van s t e l s c h r o e v e n of v i j z e l s d i e onder op de k i s t e n h e t juk gemonteerd z i j n ( f i g u u r 3 2 ) .
.
1. s t e i g e r
2 . jukwerk 3. schroefstempels 4 . U-prof i e l e n 5 . omega-prof i e l e n 6. bekistingspaneel 7 . centerpennen 8 . afstandhouders 9. verklikkers
f i g u u r 32
A l s e r geen s p r a k e is van een v o l l e wand- of t a f e l k i s t worden de k i s t -
segmenten z o v e e l m o g e l i j k aan e l k a a r gekoppeld voor h e t t r a n s p o r t . Ond e r de 5 meter kan d i t m e t de z . g . s n e l k o p p e l i n g e n , maar boven de 5 m moeten z e gebout worden. Ook de t a f e l s worden i n d i e n m o g e l i j k i n hun g e h e e l d u s i n c l u s i e f onderstempeling ( s c h r o e f s t e m p e l s ) g e t r a n s p o r t e e r d . D i t g e b e u r t met e e n e v e n a a r of een evenwichtshaak ( " t a a r t s c h e p " ) . Wann e e r de b e k i s t i n g n i e t d i r e c t door de k r a a n gepakt kan worden, ( b i j g e b r u i k van een evenaar b . v : ) moeten voorzieningen voor h e t u i t r i j d e n van de k i s t e n worden a a n g e b r a c h t , z o a l s zwenkwielen aan de s c h r o e f stempels e n u i t r i j s t e i g e r s . V l o e r b e k i s t i n g e n worden ook we1 u i t g e v o e r d zonder ondersteuningsconstructie. I n d a t g e v a l r u s t e n deze k i s t e n op r o l l e n , d i e door de c e n t e r p e n g a t e n i n de vooraf g e s t o r t e wanden worden g e s t o k e n . H i e r m e e wordt h e t ponsgevaar van de s t e m p e l s op de m e e s t a l l i c h t e elementenvloeren voorkomen. D e keuze t u s s e n h e t i n z i j n g e h e e l t r a n s p o r t e r e n van de v l o e r of wandbekisting of i n onderdelen hangt n a t u u r l i j k d i r e c t samen m e t de k r a a n c a p a c i t e i t , de p l o e g i n d e l i n g en d e werkmethode. Voor de b e v e s t i g i n g op de k i s t van b i n n e n b e k i s t i n g of
a n d e r e " a r t i k e l e n " worden e r g a t e n i n d e k i s t g e b o o r d , d i e l a t e r met b e h u l p van p l a s t i c d o p j e s worden d i c h t g e z e t . D e w a n d k i s t e n worden a a n e l k a a r gekoppeld d o o r middel van c e n t e r p e n n e n . A l s a f s t a n d h o u d e r s t u s s e n d e b e k i s t i n g s v l a k k e n ( d e z . g . pielemannen) worden s t u k j e s h o u t g e b r u i k t ( b . v . t e v e n s p l i n t k l o s ) , of k o k e r t j e s van b e t o n , s t a a l of p l a s t i c waar d e c e n t e r p e n n e n doorheen g a a n . D e betonnen pielemannen worden a l s v e r l o r e n b e k i s t i n g beschouwd, d e s t a l e n e n soms ook d e p l a s t i c pielemannen worden l a t e r u i t d e wand g e k l o p t . Ook z i j n e r b e t o n n e n pielemannen ( d e 2 . g . v e r k l i k k e r s ) d i e boven i n de muur vrorden i n g e s t o r t , e n d a a r n i e t a l l e e n a l s a f s t a n d h o u d e r voor de o n d e r s t e k i s t d i e n e n , maar ook a l s a f s t a n d h o u d e r voor de k i s t van d e volgende l a a g , e n soms z e l f s a l s h o o g t e m a a t v o e r i n g worden g e b r u i k t . B i j d e w a n d k i s t e n gaan de b o v e n s t e c e n t e r p e n n e n m e e s t a l boven h e t b e k i s t i n g s v l a k l a n g s , z o d a t d a a r v o o r na h e t s t o r t e n geen g a t e n hoeven worden o p g e v u l d . Omdat d e w a n d k i s t e n n o o i t d i r e c t o p d e v l o e r s t a a n wordt a l s " s l o t " , e e n kim of p l i n t g e s t o r t , d i e t e v e n s voor d e m a a t v o e r i n g d i e n t ( f i g u u r 4 4 ) . D e voor- e n a c h t e r k a n t t u s s e n de twee w a n d k i s t e n w o r d t g e d i c h t met e e n s t a l e n " s l o t " d a t voor of t u s s e n d e b e k i s t i n g e n wordt a a n g e b r a c h t . B i j d e t a f e l s wordt a a n d e voor- e n a c h t e r k a n t e e n s t a l e n r a n d g e b r u i k t , d i e w e g g e k l a p t , of helemaal weggenomen kan worden. Ook g e b r u i k t men w e 1 e e n h o u t e n b a l k , d i e dan i n g e s t o r t w o r d t , e n waaraan d e g e v e l p u i e n bev e s t i g d kunnen worden. D e gewenste c y c l u s t i j d h a n g t d i r e c t samen m e t d e h o o g t e van d e i n v e s t e r i n g e n . neze kan voor wand- e n t a f e l k i s t e n n o g a l u i t e e n l o p e n . Wann e e r g e b r u i k wordt gemaakt van d u r e s t a l e n t a f e l s , dan wordt d e c y c l u s t i j d h e t l i e f s t z o . k o r t m o g e l i j k gehouden ( g e l i j k aan d i e van d e wanden). Wanneer goedkopere h o u t e n b e k i s t i n g e n wordt g e b r u i k t k i e s t men w e 1 voor c y c l u s t i j d van 2 dagen of l a n g e r , . e n wanneer v e r l o r e n betonnen b e k i s t i n g w o r d t g e b r u i k t h a n t e e r t men we1 c y c l u s t i j d e n van BBn t o t v i e r weken ( e n i g e m a t e r i e e l - i n v e s t e r i n g h i e r b i j i s de e x t r a o n d e r s t e m p e l i n g ) . Voor d e a a n s l u i t i n g t u s s e n d e t a f e l k i s t e n e n de g e s t o r t e wanden moet a l t i j d e e n f l e x i b e l e o p l o s s i n g z i j n , i n verband met m o g e l i j k e m a a t a f w i j k i n g e n . Voor d e e i n d g e v e l s wordt v a n z e l f s p r e k e n d g e b r u i k gemaakt van gewone w a n d k i s t e n .
3 . 3 . 2 . ONTWERPCRITERIA Van g r o o t b e l a n g voor h e t ontwerp i s d e bouwsnelheid. D e bouwsnelh e i d wordt b e p a a l d d o o r h e t a a n t a l b e k i s t i n g e n d a t men g e b r u i k t i n c o m b i n a t i e m e t d e omloopsnelheid van d i e b e k i s t i n g , de c y c l u s t i j d . De bouwsnelheid gemeten i n woningen p e r dag (woydag) kan men herkennen a a n h e t a a n t a l wanden e n v l o e r e n d a t per d a g g e s t o r t wordt o p e l k e ' l a a g . Omdat per b l o k , o n g e a c h t d e l e n g t e , s t e e d s 6Bn wand meer n o d i g is dan v l o e r e n , e n men t i j d e n s d e v e r v o l g c y c l u s e e n g e l i j k a a n t a l wand- e n v l o e r b e k i s t i n g e n n o d i g h e e f t , wordt d e bouwsnelheid m e e s t a l b e p a a l d d o o r d e omloopsnelheid van de w a n d b e k i s t i n g e n . H e t o p t i m a a l a a n t a l t r a v e e e n voor e e n b l o k of t o t e e n d i l a t a t i e v o e g wordt b e p a a l d d o o r d e b o u w s n e l h e i d . I s de bouwsnelheid X wo/dag, dan i s h e t o p t i m a a l a a n t a l t r a v e e e n (NxX)-1. Dus b i j e e n s n e l h e i d van 66n woning p r dag maakt h e t , n i e t u i t , . b i j 2 woningen p e r dag i s d e o p t i m a l e b l o k l e n g t e 1, 3 , 5, 7 e n z . , b i j d r i e woningen p e r dag i s h e t 2 , 5 , 8 , 1 1 , 1 4 e n z . ( z i e f i g u u r 3 3 ) .
. ged.
f i g u u r 33 1
.
. 2 wanden p e r dag g e e f t e e n o p t i m a l e b l o k l e n g t e van NxX-1= 1 , 3 , 5 , 7 e n z .
3 wanden p e r dag g e e f t e e n o p t i m a l e b l o k l e n g t e van NxX-1= 2 , 5 , 8 , 11, e n z .
,76.
:
74.
1,. I,,.
zed.
I d
,8d. L C ,
8%
sed
Ld
Led
e, ,
~cd
,-d. --
I,
4 wanden p e r dag g e e f t e e n o p t i m a l e b l o k l e n g t e van NxX-1= 3 , 7 , 11, 1 5 e n z .
B i j g e b r u i k van voldoende e x t r a w a n d k i s t e n voor 66n kopwand p e r b l o k w o r d t de t a f e l k i s t e n c y c l u s bepalend voor de b l o k l e n g t e . I n d a t g e v a l b e d r a a g t d e o p t i m a l e b l o k l e n g t e of a f s t a n d t o t d i l a t a t i e v o e g e n NxX. Een d i l a t a t i e v o e g moet i n twee k e e r worden g e s t o r t , omdat h e t i n d e ' p r a k t i j k onmogelijk i s gebleken e e n smalle wigvormigebekisting ( h e t 2 . g . mes) t u s s e n t w e e bouwmuren t e l o s s e n . Ook h e t m e e s t o r t e n van b i j v o o r b e e l d e e n p l a a t i s o l a t i e s c h u i m b l i j k t problemen te geven om dez e l f d e r e d e n a l s genoemd o n d e r h o o f d s t u k 2 . 8 , waar h e t g i n g om h e t verv a a r d i g e n van s a n d w i c h c o n s t r u c t i e s i n b a t t e r i j b e k i s t i n g e n . We1 i s h e t m o g e l i j k om d i l a t a t i e s i n e e n k e e r te s t o r t e n met b e h u l p van e e n u i t z e t b a r e d u b b e l e b e k i s t i n g , d i e wordt g e b r u i k t b i j h e t s t o r t e n van
a n k e r l o z e spouwmuren a l s woningscheidende wanden. D i t i s e c h t e r e e n d u r e v o o r z i e n i n g voor massale t o e p a s s i n g . I n noofdstuk 4 wordt de a n k e r l o z e spouwmuur n a d e r omschreven. B i j h e t i n twee k e e r s t o r t e n van e e n dubbele wand, kan de eerste wand a l e v e r l o r e n b e k i s t i n g voor de tweede wand w o r d e n , b e n u t . De eerste wand wordt dan vooraf van e e n l a a g k u n s t s t o f schuimplaten v o o r z i e n . D e c e n t e r p e n g a t e n d i e n e n tegenover e l k a a r te b l i j v e n ( f i g u u r 3 4 ) , zod a t e v e n t u e l e :$prongen s t e e d s e e n c e n t e r p e n a f s t a n d of e e n veelvoud d a a r v a n moeten bedragen.
-. f i g u u r 34
.-
Sprongen i n de g e v e l kunnen op eenvoudige w i j z e worden gemaakt a l s de wandkisten e e n andere woningdiepte geven dan de t a f e l k i s t e n ( f i g u u r 3 5 ) .
f iguur 35
A l s d e bouwsnelheid 2 wo/dag b e d r a a g t of meer, kunnen sprongen ook
worden gemaakt wanneer a l l e e n d e wandkisten v e r s c h i l l e n d e d i e p t e s hebben ( f i g u u r 3 6 ) .
f i g u u r 36 Ook kunnen g e l i j k e wanden m e t o n g e l i j k e v l o e r v e l d e n g e b r u i k t worden (figuur 37).
f i g u u r 37
Voor h e t maken van o n r e g e l m a t i g voorkomende sprongen b i j v o l l e wande n t a f e l b e k i s t i n g moet e e n aanpas-wandkist worden toegevoegd. ( f i g u u r 3 8 ) . A l s e r n i e t m e t v o l l e wand, maar m e t s n e l k o p p e l i n g e n gewerkt wordt
l e v e r t e e n o n r e g e l m a t i g voorkomende s p r o n g minder problemen op omdat h i j met d e z e l f d e b e k i s t i n g gemaakt kan worden ( f i g u u r 3 9 ) .
f i g u u r 38
f i g u u r 39
V e r s c h i l l e n d e w o n i n g b r e e d t e s moeten n a t u u r l i j k m e t v e r s c h i l l e n d e breedtes t a f e l b e k i s t i n g e n worden gemaakt, a a n g e z i e n e r i n de b r e e d t e ( / / aan d e l a n g s g e v e l ) g e e n s n e l k o p p e l i n g e n z i j n . H i e r b i j kan weer g e b r u i k worden gemaakt van de t a f e l k i s t e n c y c l u s , d i e n i e t g e l i j k aan de w a n d k i s t e n c y c l u s h o e f t t e z i j n ( f i g u u r 4 0 ) .
wand- e n v l o e r k i s t e n c y c l u s g e l i j k : 2 wo/dag = 2 v l o e r k i s t e n / d a g s t e l l e n
b
c
IL
b
L
4,
.
A.
wand- e n v l o e r k i s t e n c y c l u s g e l i ' j k : 3 wo/dag = 3 v l o e r k i s t e n / d a g s t e l l e n
..:
..
wandcyclus l / d a g , v l o e r c y c l u s 2/2 d a g e n : om d e dag 2 v l o e r k i s t e n s t e l i e n . f i g u u r 40 H e t a a n t a l v e r s k Q i l l e n d e ~ o n i n ~ b r e e d t ed sa t zonder p r o c e s v e r s t o r i n g n a a s t e l k a a r gebouwd kan worden h a n g t d u s d i r e c t samen m e t d e v l o e r -
kistencyclus .
H e t maken van v e r s c h i l l e n d e b r e e d t e s i n v e r s c h i l l e n d e blokken komt i n f e i t e n e e r o p h e t bouwen van 2 series woningen o p e e n b o u w p l a a t s . D e c y c l u s van d e v l o e r b e k i s t i n g e n z a l b i j b r e e d t e s boven d e 5 . 1 0 b i j
voorkeur wat l a n g e r worden g e m a a k t , . - b i j v o o r b e e l d 2 d a g e n , i n verband , m e t e e n l a n g e r e v e r h a r d i n g s t i j d voor g r o t e r e o v e r s p a n n i n g e n . Om v e r s c h i l l e n d e w o n i n g d i e p t e s t e kunnen r e a l i s e r e n z i j n o n g e l i j k e
wand e n v l o e r k i s t e n n o d i g e n e e n h o g e r e bouwsnelheid ( f i g u u r 4 1 ) .
-
1
-
n
-
?
-
W
-
f i g u u r 41
rl
bouwsnelheid 3 wo/dag,
"
"
3 ongelijke wandkisten, 2 o n g e l i j k e v l o e r k i s t e n
B i j e e n s n e l h e i d van BBn of t w e e woningen per d a g moet m e t snelkoppel i n g e n gewerk-t worden om h e t z e l f d e e f f e c t te kunnen k r i j g e n . ( f i g u u r 4 2 ) .
f i g u u r 42 bouwsnelheid 1 wo/dag,
-
1 aanpa'svloerkist
+
Zaanpaswandkisten
Ook e e n v e r g r o t e k r a a n c a p a c i t e i t kan e e n b e l a n g r i j k e i n v l o e d z i j n (figuur 43).
f i g u u r '43
vodr bet s t o r t e n van d e v e r d i e p i n g e n moet h e t b e t o n van d e v o r i g e l a a g voldoende v e r h a r d z i j n om d e b e k i s t i n g te kunnen d r a g e n . H i e r v o o r w o r d t m e e s t a l minimaal BBn week aangehouden, of BBn of m e e r b l o k l e n g tes t u s s e n r u i m t e . Voor d e m a a t v o e r i n g i s van t e voren e e n kim g e s t o r t , of e r worden v e r klikkers gebruikt (figuur 44). kim
f i g u u r 44
verklikker
D e v e r s c h i l l e n d e l a g e n moeten a l t i j d d e z e l f d e bouwsnelheid hebben. D e d r a a g s t r u c t u u r van e e n l a a g m o e t a l t i j d r e c h t boven de o n d e r l i g -
gende l a a g l i g g e n , maar omdat er voor d i e . l a a g t o c h a n d e r e b e k i s t i n g n o d i g i s , b e h o e f t d e d i e p t e n i e t g e l i j k te z i j n ( f i g u u r 6 4 ) . H e t t o e p a s s e n van l i n k s e e n r e c h t s e woningen i s u i t v o e r i n g s t e c h n i s c h g e z i e n g e l i j k a a n h e t bouwen van t w e e v e r s c h i l l e n d e woningen ( a n d e r e g e v e l , a n d e r inbouwpakket e n z . ) . V e r s c h i l l e n d e bouwhoogtes vormen geen probleem. W i l men de k i s t e n o p t i m a a l b e n u t t e n , dan kunnen meer bouwhoogten gecombineerd worden, b . v . i , 2 e n 3 l a g e n . D e k i s t e n waarmee dan norm'aal a l l e tweede l a g e n worden g e s t o r t , kunnen b i j b e p a a l d e blokken w e g g e l a t e n worden, (zod a t d i e maar BBn l a a g k r i j g e n ) e n op a n d e r e blokken worden g e z e t d i e a 1 t w e e l a g e n hebben. D i t g e l d t v o o r n a m e l i j k voor m e e r g e z i n s h u i z e n waar d e l a g e n e e n g e l i j k e v e r d i e p i n g h o o g t e hebben. D e blokken waar d e k i s t e n vanaf komen, moeten n a t u u r l i j k w e 1 i n d e d i r e c t e n a b i j h e i d worden g e p l a n d van de blokken waar d e k i s t e n n a a r t o e moeten. D i t omdat a n d e r s t e v e e l t i j d v e r l o r e n g a a t aan t r a n s p o r t van d e k i s t e n . D e p l a a t s van d e blokken kan b e p a a l d worden a a n d e hand "an d e bouws n e l h e i d e n d e t i j d s a f s t a n d t u s s e n de l a g e n d i e worden aangehouden ( f i g u u r 4 5 ) . B i j t o e p a s s i n g van meer bouwlagen is h e t n a t u u r l i j k ' m o g e l i j k d a t d e k a p a c i t e i t van d e k r a a n d i e n o r m a a l . g e b r u i k t wordt . n i e t toereikend is.
bouwsnelheid: 1 wo/dag, 1 blok/week t u s s e n r u i m t e : 4 woningen = 1 week
f i g u u r 45
H e t r e a l i s e r e n van v e r s c h i l l e n d e d i e p t e s , h o o g t e s e n b r e e d t e s tesamen o p BBn b o u w p l a a t s i s goed m o g e l i j k z o n d e r d e werkmethode te v e r s t o ren . B i j e e n goede o r g a n i s a t i e b e h o e f t h e t s e r i e - e f f e c t n a u w e l i j k s s c h a d e te l i j d e n . D e m a a t v o e r i n g van d e begane grond v r a a g t n a t u u r l i j k we1 meer a a n d a c h t , e v e n a l s d e f u n d e r i n g , wapening, l e i d i n g e n e n z . I n hoev e r r e h e t s e r i e - e f f e c t i n d e afbouw s c h a d e l i j d t is s t e r k a f h a n k e l i j k van d e p l a t t e g r o n d o p b o u w . B i j e e n hoge bouwsnelheid wordt h e t m o g e l i j k voor v e r s c h i l l e n d e woningen v e r s c h i l l e n d e afbouwploegen i n te z e t t e n . H e t r e a l i s e r e n van e e n d e r g e l i j k e v a r i a t i e a a n woningtypen v e r e i s t e c h t e r w e 1 e e n z e e r u i t g e k i e n d e p l a n n i n g , e n kan n i e t z o n d e r o v e r l e g met e e n aannemer p l a a t s v i n d e n . Knikken i n d e bouwmuur moeten m e t a p a r t e k i s t e n worden gemaakt. Clok d e v l o e r v e l d e n moeten g e s c h e i d e n worden g e s t e l d ( f i g u u r 4 6 ) . Vaak g e e f t men e r d e v o o r k e u r aan de dwarswand l a t e r i n te m e t s e l e n
f i g u u r 46 B i j v e r h o g i n g van d e bouwsnelhe5d kan h e t a f w i s s e l e n van d e " b a j o n e t wand" m e t d e re-chte wand ook worden u i t g e v o e r d a l s e e n e x t r a t r a v e e . (figuur 47). ..
bouwsnelheid 3 t r a v e e e n p e r dag = 2 wo/dag
f i g u u r 47
Ook b i j z o n d e r e k i s t e n kunnen t o e p a s s i n g v i n d e n . Men moet dan e c h t e r w e 1 r e k e n i n g houden met d e h o g e r e a a n s c h a f p r i j s van d e z e k i s t e n , e n a l s d e aannemer geen u i t z i c h t h e e f t o p e e n and e r e serie waar h i j z e Ban g e b r u i k e n , moeten d i e hoge a a n s c h a f of ombouwkosten o v e r BBn serie worden a f g e s c h r e v e n ( f i g u u r 4 8 ) .
f iguur 48 Het maken van s p a r i n g e n i s b i j gietbouw n i e t aan beuaalde p l a a t s e n gebonden, a l s de algemene c o n s t r u c t i e p r i n c i p e s maar b l i j v e n gehandhaafd.
3.4.
HET TUNNELSYSTEEM
3 . 4 . 1 . DE KISTEN T u n n e l k i s t e n of p o r t a a l b e k i s t i n g e n z i j n d r i e d i m e n s i o n a l e bek i s t i n g s e l e m e n t e n , w a a r i n wanden e n v l o e r e n t e g e l i j k e r t i j d worden gestort. D e t u n n e l b e k i s t i n g is opgebouwd u i t L-vormige, h a l v e t u n n e l e l e m e n t e n . D e b e k i s t i n g s p a n e l e n van 3 of 4 mm s t a a l p l a a t worden o n d e r s t e u n d d o o r omega p r o f i e l e n , waarop b i j d e wandpanelen i n h o r i z o n t a l e r i c h t i n g d r i e l a n g s b a l k e n z i j n a a n g e s c h a f t , waardoorheen d e c e n t e r p e n n e n worden g e s t o k e n . D e wandpanelen worden o p h o o g t e g e s t e l d m e t v i j z e l s of s t e l s c h r o e v e n o n d e r a a n h e t p a n e e l , d e v l o e r p a n e l e n worden op h o o g t e g e s t e l d d o o r s c h r o e f s c h o r e n d i e van d e o n d e r k a n t van h e t wandpaneel n a a r d e b u i t e n k a n t van h e t v l o e r p a n e e l l o p e n ( f i g u u r 4 9 ) .
.
(.
. . .....
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
2 \,
i
_ . . ....
bekistingspaneel omega-prof i e l e n U-profielen schroefschoor inklapbaar u i t r i j w i e l stelschroeven centerpennen
__
f i g u u r 49
D e hoogtemaat van d e k i s t e n wordt b e p a a l d d o o r d e i n V . e n W . voorg e s c h r e v e n v e r d i e p i n g h o o g t e n , r e s p . 2 . 8 0 m voor d e l a a g d i e d e hoofdwoonkamer b e v a t , e n 2 . 6 0 m voor d e a n d e r e l a g e n . Over h e t algemeen w o r d t d e d i e p t e m a a t van de k i s t e n b i j d e s t a n d a a r d k i s t b e p a a l d d o o r d e s t a n d a a r d s t a a l p l a a t b r e e d t e van 2 . 5 0 m . Ook kunnen k i s t e n van 3 . 7 5 e n 1 . 2 5 m d i e p s t a n d a a r d g e l e v e r d worden e n soms z e l f s k i s t e n van 0 . 6 7 5 d i e p . Veel f a b r i k a n t e n l e v e r e n ook segmenten m e t e e n m o d u l a i r e m a a t , d e d i e p t e b e d r a a g t dan 240, 1 2 0 , 6 0 c m . D e b r e e d t e van d e tunnelsegmenten i s n i e t g e s t a n d a a r d i s e e r d , omdat i n d e woningbouw m e t h a r t op h a r t ( h . 0 . h . ) moduulmaten voor wonings c h e i d e n d e wanden wordt g e w e r k t , t e r w i j l er geen s t a n d a a r d w a n d d i k t e s zijn. H e t s c h a k e l e n van d e wandpanelen g e b e u r t e v e n a i s b i j d e l o s s e wandk i s t e n m e t c e n t e r p e n n e n door d e t w e e wandpanelen a a n w e e r s z i j d e n van d e te s t o r t e n wand e n i n d e d i e p t e worden zowel d e wand a l s d e v l o e r p a n e l e n m e t s n e l k o p p e l i n g e n of b o u t e n a a n e l k a a r b e v e s t i g d . H e t t r a n s p o r t van d e tunnelsegmenten kan p e r h a l v e e n p e r h e l e t u n n e l ( t w e e gekoppelde h a l v e t u n n e l s ) p l a a t s v i n d e n . Ook kunnen de h a l v e tun-
n e l s i n d e d i e p t e a a n e l k a a r gekoppeld worden ( f i g u u r 5 0 ) . Deze l a a t s t e m o g e l i j k h e i d wordt m e e s t a l t o e g e p a s t b i j b r e d e r e woningtypen (boven d e 5 . 1 0 m), z o d a t e e n o n d e r s t e m p e l i n g v a n d e p a s g k s t o r t e v l o e r kan p l a a t s v i n d e n voor h i j g e h e e l o n t k i s t w o r d t .
tunnelsegment
i n de b r e e d t e gekoppeld
-
i n de d i e p t e gekoppeld
hele tunnel
f iguur 50 ..
.
.
.,~~.<<.. <.: .,~, .,: .. :...
H e t d i c h t z e t t e n van d e voor e n a c h t e r k a n t - v a n d e wandpanelen e n h e t
aanbrengen van de voor- e n a c h t e r k a n t e n b i j de v l o e r p a n e l e n g e b e u r t op d e z e l f d e w i j z e a l s b i j t a f e l - e n w a n d k i s t e n , e v e n a l s h e t a f s t a n d houden t u s s e n de wandpanelen ( p i e l e m a n n e n ) . D e c y c l u s t i j d is b i j t u n n e l k i s t e n voor wanden e n v l o e r e n g e l i j k , omdat z e t e g e l i j k e r t i j d g e s t o r t worden. ~ o o rde b e k i s t i n g van d e e i n d g e v e l s z i j n a p a r t e e i n d g e v e l k i s t e n n o d i g , d i e i n f e i t e h e t z e l f d e z i j n a l s de l o s s e w a n d k i s t e n .
D e meest hoogte : diepte : of breedte:
f
voorkomende a f m e t i n g e n van s t a n d a a r d k i s t e n z i j n : 260 e n 280 cm 375, 250, 1 2 5 e n 6 7 , 5 c m 360, 240, 1 2 0 e n 6 0 cm 210 + n x 3 0 t o t 750 cm, gemeten a l s h a r t o p h a r t maat van d e wanden ( f i g u u r 5 1 ) .
i g u u r 51
D e k i s t e n kunnen a l l e e n i n &n r e c h t e l i j n a c h t e r e l k a a r e n z o n d e r e x t r a v o o r z i e n i n g e n ook s l e c h t s i n Ben r e c h t e l i j n n a a s t e l k a a r gekopp e l d worden. A l s d e tunnelsegmenten i n d e b r e e d t e a a n e l k a a r gekoppeld z i j n , i s e r een a p a r t e eindgevelbekisting e n een h e l e e x t r a tunnel nodig ( f i g u r e n 52 e n 5 4 ) .
A l s de tunnelsegmenten i n de d i e p t e ' aa'n e l k a a r gekoppeid z i jn is geen a p a r t e eindgevelbekisting'nodig (,figuur 5 3 ) .
f i g u u r 53 D e bouwsnelheid i s van g r o o t belang voor de ontwerpnogelijkheden. D e
bouwsnelheid wordt bepaald-door h e t a a n t a l "woningel) b e k i s t i n g " , i n combinatie met de omloopsnelheid van d i e b e k i s t i n g (de c y c l u s t i j d ) . D e bouwsnelheid kan herkend worden aan h e t a a n t a l t u n n e l s d a t per . . d a g g e s t o r t wordt op e l k e l a a g .
bouwsnelheid 2 wo/dag
_.'...
. . . .
-
3 t u n n e l s g e s t e l d , 2 worden o n t k i s t
-
. . . . . . . . . . . .
f i g u u r 54 bouwsnelheid 2 wo/dag, de twee h e l e e n de halve ( e i n d g e v e l ) t u n n e l s worden o n t k i s t Het optimale a a n t a l t r a v e e e n voor e e n b l o k , of t o t een d i l a t a t i e v o e g wordt bepaald door de bouwsnelheid. 1s d i e s n e l h e i d X , dan worden e r dus X woningen per dag g e s t o r t , e n moet e r 66n tunnel p e r . s t o r t e x t r a ges-teld s t a a n . Dat houdt i n , d a t , u i t produktie-oogpunt g e z i e n , h e t optimaal a a n t a l t r a v e e e n voor e e n blok (NxX) + 1 i s . B i j e e n bouwsnelheid van 1 woning per dag kan u i t e r a a r d e l k e blokl e n g t e worden gemaakt, ( f i g u u r 5 5 ) , b i j een s n e l h e i d van 2 wo/dag wordt de optimale b l o k l e n g t e 3 , 5 , 7 e n z . , ( f i g u u r 56), b i j 3 wo/dag wordt deze 4 , 7 , 10 e n z .
,
,
f i g u u r 55
bouwsnelheid 1 wo/dag 4
De wanden n a a s t e e n d i l a t a t i e v o e g worden me.estal i n twee k e e r g e s t o r t omdat h e t i n de p r a k t i j k onmogelijk i s gebleken e e n s m a l l e wigvormige b e k i s t i n g ( h e t 2 . g . mes) t u s s e n twee muren te l o s s e n e n om h e t geb r u i k van e e n d u r e u i t z e t b a r e dubbele k i s t te vermijden. Een g e d i l a t e e r d b l o k h e e f t daarom e e n andere o p t i m a l e b l o k l e n g t e . B i j e6n d i l a t a t i e v o e g wordt d a t (NxX) + 2 , b i j t w e e d i l a t a t i e v o e g e n (NxX) + 3 e n z o v o o r t ( f i g u u r 5 6 ) . D e maximale b l o k l e n g t e t o t een d i l a t a t i e v o e g , of t u s s e n t w e e d i l a t a tievoegen b e d r a a g t 40-50 meter, i n verband m e t ( u i t ) z e t t i n g s v e r s c h i j n selen.
'7
fed^
I
3
1'
1e
IC
LC
t'
-
LC
Tim[ 3C
bouwsnelheid 2 wo/dag,3 t u n n e l s g e s t e l d , normaal 2 l o s s e n , b i j d i l a t a t i e 3 .
. .
f.iguur 56
H e t maken van sprongen i n de g e v e l wordt m o g e l i j k door een g r o t e r e d i e p t e m a a t van d s bouwmuur ter p l a a t s e van de sprong. B i j i n de b r e e d t e , t o t h e l e tunnelsegmenten geschakelde k i s t e n moet e e n e x t r a e i n d g e v e l k i s t aan h e t tunnelwandpaneel worden gekoppeld. A l s er m e t i n de d i e p t e gekoppelde h a l v e tunnelsegmenten wordt gewerkt m o e t voor een s p r o n g een h a l v e t u n n e l b i j g e s c h a k e l d worden (figuur 57).
f i g u u r 57
..
B i j h e t v e r s p r i n g e n i s men gebonden a a n de c e n t e r p e n a f s t a n d , deze bed r a a g t m e e s t a l 1 , 2 5 m. I n f i g u u r 5 7 , b e a r a a g t de sprong een h e e l tun' nelsegment, (meestal) 2.50 m . D e p l a a t s e n waar e x t r a e i n d g e v e l s n o d i 6 z i j n , z i j n aangegeven m e t een k r u i s j e . In d i t geval z i j n d i t halve tunnelsegmenten. Om v e r s c h i l l e n d e woningdieptes te kunnen r e a l i s e r e n z i j n behalve ongeY i j k e wanddieptes ( z o a l s b i j sprongen) ook o n g e l i j k e v l o e r d i e p t e s nod i g . A l s de d i e p t e s p r o n g i n c i d e n t e e l voorkomt ( b . v . 1 x p e r b l o k ) , dan : moeten daarvoor e x t r a k i s t e n o p h e t w e r k komen ( f i g u u r 58). .
.
bouwsnelheid 2 wo/dag f iguur 58 A l s de d i e p t e s p r o n g een onderdeel van e l k e d a g c y c l u s vormt, dan worden de mogelijkheden bepaald door de bouwsnelheid ( f i g u u r 5 9 ) .
~@~@ .f i g u u r 59
.
bouwsnelheid 2 wo/dag .
Wanneer de h a l v e k i s t s e g m e n t e n i n de b r e e d t e t o t h e l e tunnelsegmenten gekoppeld z i j n , b e s t a a t e r de m o g e l i j k h e i d t o t minder r e g e l m a t i g e d i e p t e s p r o n g e n , w a a r b i j h e t a a n t a l kistsegmenten per c y c l u s n a t u u r l i j k w e 1 g e l i , j k moet worden gehouden ( f i g u u r 6 0 ) .
jgepp@/qH[m
f iguur 60
B i j i n d e b r e e d t e gekoppelde tunnelsegmenten i s . h e t ook m o g e l i j k d e ' d i e p t e per bouwblok te l a t e n v a r i e r e n , a l s d e v e r s c h i l l e n d e d i e p t e s met e l k a a r gecombineerd kunnen worden. Wanneer e r gemiddeld b . v . 4 tunnelsegmenten d i e p w o r d t gebouwd, kan men m e t d i e z e l f d e k i s t e n ook 3 e n 5 t u n n e l s d i e p bouwen ( f i g u u r 6 1 ) . E r g b e l a n g r i j k :is dan w e 1 d a t de t r a n s p o r t a f s t a n d van h e t 3 - t u n n e l d i e p b l o k n a a r h e t 5 - t u n n e l d i e p b l o k n i e t te g r o o t i s . Dat z a l e e n s t a g n a tie van d e h e l e ruwbouw v e r o o r z a k e n .
V e r s c h i l l e n d e w o n i n g b r e e d t e s moeten n a t u u r l i j k m e t v e r s c h i l l e n d e t u n n e l b r e e d t e s worden gemaakt. H e t a a n t a l b r e e d t e s d a t n a a s t e l k a a r gemaakt kan worden - i s a f h a n k e l i j k van d e b o u w s n e l h e i d . B i j 3 wo/dag kunnen 4 v e r s c h i l l e n d e w o n i n g b r e e d t e s g e r e a l i s e e r d worden, b i j 2 wo/dag 3 , e n z o v o o r t ( f i g u u r 6 2 ) .
Irlrili
1.
b
jr
bouwsnelheid 2 wo/da&: 3 t u n n e l s g e s t e l d , d u s 3 b r e e d t e m a t e n m o g e l i j k
bouwsnelheid .3 wo/dag : 4 t u n n e l s g e s t e l d , d u s 4 b r e e d t e m a t e n m o g e l i j k A l s d e h a l v e tunnelseginenten i n d e d i e p t e gekoppeld z i j n kan b i j e e n
l a g e bouwsnelheid ( b i j v o o r b e e l d b i j e e n k l e i n e r p r o j e c t ) t o c h e e n g r o t e b r e e d t e v a r i a t i e b e r e i k t worden d o o r d e t o e p a s s i n g van e e n s c h a r n i e x b a a r v l o e r p a s p a n e e l of l o s s e i n l e g s t u k k e n van 3 0 of 60.cm. B i j t o e p a s s i n g van twee v l o e r p a s p a n e l e n , ( a a n b e i d e h a l v e t u n n e l s ) kan d e s t a n d a a r d b r e e d t e dan m e t 3 0 , 6 0 of 9 0 cm v e r g r o o t worden ( f i g u u r 6 3 ) . H e t maken van v e r s c h i l l e n d e b r e e d t e s i n v e r s c h i l l e n d e blokken i s zond e r p r o c e s v e r s t o r i n g a l l e e n m o g e l i j k b i j t o e p a s s i n g van d e s c h a r n i e r b a r e of l o s s e v l o e r p a s p a n e l e n .
'Tq breedte b
.
.
..
.
-. ..
.
..
twee h a l v e t u n n e l s m e t o n g 6 l i j k e p a s p a n e l e n geven 4 b r e e d t e m a t e n f i g u u r 63 B i j h e t s t o r t e n van e e n nieuwe l a a g m o e t h e t b e t o n van d e o n d e r l i g g e n d e l a a g voldoende v e r h a r d z i j n om d e k i s t e n te kunnen d r a g e n . D e t u s s e n r u i m t e d i e h i e r t o e t u s s e n d e l a g e n wordt aangehouden i s m e e s t a l BBn week, of BBn of meer b l o k k e n . Voor de m a a t v o e r i n g van e e n nieuwe l a a g wordt van t e v o r e n e e n kim geS t O r t , of e r worden v e r k l i k k e r s g e b r u i k t , d i e i n d e o n d e r l i g g e n d e wand worden m e e g e s t o r t . D e bouwsnelheid van d e v e r s c h i l l e n d e l a g e n m o e t a l t i j d g e l i j k z i j n , e n d e d r a a g s t r u c t u u r van d e v e r s c h i l l e n d e l a g e n moet e n a l t i j d r e c h t boven e l k a a r l i g g e n . Omdat e r voor e e n l a a g t o c h e e n a n d e r e b e k i s t i n g n o d i g is h o e f t d e d i e p te van d e v e r s c h i l l e n d e l a g e n n i e t g e l i j k te z i j n ( f i g u u r 6 4 ) .
f i g u u r 64
H e t t o e p a s s e n van l i n k s e e n r e c h t s e " g e s p i e g e l d e " woningen i s u i t v o e r i n g s t e c h n i s c h g e z i e n g e l i j k a a n h e t bouwen van t w e e v e r s c h i l l e n d e
woningen. V e r s c h i l l e n d e bouwhoogtes vormen geen g r o o t probleem, e n vergen ook geen e x t r a i n v e s t e r i n g i n k i s t e n a l s d e bouwhoogtes gecombineerd worden t o e g e p a s t . A l s e r normaal met 2 l a g e n wordt gebouwd, dan kunnen met d e z e l f d e k i s t e n ook Ben e n d r i e l a g e n worden gebouwd. D e k i s t e n d i e dan normaal d e tweede l a a g van e e n b l o k zouden vormen kunnen b i j e e n b e p a a l d b l o k worden weggelaten ( d a t b l o k k r i j g t d u s maar
BBn l a a g ) e n o p e e n a n d e r b l o k worden g e z e t d a t a 1 t w e e l a g e n h e e f t e n daardoor d r i e lagen k r ij g t . D e blokken waar d e k i s t e n vandaan komen moeten dan w e 1 i n d e d i r e c t e n a b i j h e i d worden g e p l a n d van d e blokken waar d e k i s t e n n a a r toe moeten om s t a g n a t i e d o o r t e l a n g e t r a n s p o r t t i j d e n te voorkomen. De p l a a t s van d i e v e r s c h i l l e n d e blokken kan b e p a a l d worden m e t b e h u l p van d e bouwsnelh e i d e n d e t u s s e n r u i m t e i n d e t i j d d i e t u s s e n d e l a g e n wordt aangehouden ( f i g u u r 6 5 ) .
l e week
3e week
r-' I
bouwsnelheid 1 wo/dag = 1 blok/week - o p t i m a l e b l o k l e n g t e 6 woningen t u s s e n r u i m t e l a g e n : 1 week = I b i o k k i s t e n 2x b e g g r . + 2x v e r d . + 2x eindwand f i g u u r 65 Knikken i n d e bouwmuur kunnen, wanneer d e k n i k wordt a f g e w i s s e l d met e e n r e c h t e wand, worden gemaakt m e t b e h u l p van e e n e x t r a t u n n e l ter b r e e d t e van d e k n i k ( f i g u u r 6 6 ) . D e dwarswand ter p l a a t s e van d e k n i k kan worden m e e g e s t o r t , of l a t e r worden i n g e m e t s e l d . A l s i n e l k e d r a g e n d e wand e e n k n i k moet komen, dan moet e l k e woning m e t twee t u n n e l s p e r l a a g worden u i t g e v o e r d .
f i g u u r 66
H e t maken van s p a r i n g e n voor t r a p p e n e . d .
i s , z o l a n g d e algemene cons t r u c t i e v e p r i n c i p e s gehandhaafd b l i j v e n , n i e t a a n b e p a a l d e p l a a t s e n ge bonden. B i j z o n d e r e k i s t v o r m e n kunnen worden t o e g e p a s t z o l a n g h e t p r i n c i p e van
d e t u n n e l gehandhaafd b l i j f t , e n de werkmethode n i e t h o e f t te verander e n . B i j d e t o e p a s s i n g van b i j $ o n d e r e , k i s t v o r m e n moet e c h t e r a l t i j d r e k e n i n g worden gehouden m e t e e n v&hoogde a a n s c h a f p r i j s e n met verhoogde a f s c h r i j f k o s t e n , z e k e r a l s d e aannemer geen u i t z i c h t geboden wordt op e e n a n d e r e serie waar h i j d e k i s t e n nogmaals kan g e b r u i k e n .
f i g u u r 67
H e t combineren van de v e r s c h i l l e n d e v a r i a t i e m o g e l i j k h e d e n o p e e n bouwp l a a t s is ook b i j g e b r u i k van t u n n e l k i s t e n m o g e l i j k z o n d e r d e werkmethode e r n s t i g t e v e r s t o r e n . Omdat t u n n e l k i s t s e g m e n t e n nagenoeg g e s t a n d a a r d i s e e r d ( o p de b r e e d t e n a ) i n d e h a n d e l z i j n , is h i e r t o t op z e k e r e hoogte s p r a k e van e e n open s y s t e e m . Dat houdt i n d a t ontwerp e n u i t v o e r i n g t o t op z e k e r e hoogte o n a f h a n k e l i j k van e l k a a r kunnen werken. Toch kan d e r e a l i s a t i e van e e n b e p a a l d e v a r i a t i e i n woningtypen b e t e r p l a a t s v i n d e n i n o v e r l e g m e t d e aannemer, m e t name ook om d e v e r s c h i l l e n d e p l a t t e g r o n d e n z o d a n i g o p e l k a a r af t e s t e m m e n d a t ook i n de a f bouw van he t s e r i e - e f f e c t geprof i t e e r d kan worden. D i t g e l d t trouwens i n m . g s t e r k e r e mate voor d e meer g e s l o t e n systemen z o a l s montagebouw. Algemeen kan worden g e s t e l d , d a t a l s men i n de gel e g e n h e i d wordt g e s t e l d i n e e n van de behandelde bouwsystemen woningen te ontwerpen e n men d a a r b i j w e r k e l i j k voornemens i s om o p t i m a a l de i n d a t s y s t e e m o p g e s l o t e n v a r i a t i e m o g e l i j k h e d e n te b e n u t t e n , h e t zonder meer n o o d z a k e l i j k i s d e aannemer b i j h e t ontwerp t e b e t r e k k e n . Reeds b i j h e t stedebouwkundig ontwerp i s deze i n b r e n g van d e u i t v o e r i n g onmisbaar. De b i j d e o v e r h e i d g e b r u i k e l i j k e a a n b e s t e d i n g s p r o c e d u r e s maken h e t o n t w e r p i n bouwteamverband m o e i l i j k . W e l l i c h t i s h e t m o g e l i j k b i j e e n woningproduktie a l s i n de I J s s e l m e e r p o l d e r s meerdere p r o j e c t e n i n v e r s c h i l l e n d e systemen t e g e l i j k e r t i j d a a n te b e s t e d e n . D e b e t r o k k e n o n t w e r p e r s z u l l e n z i c h dan v o o r l o p i g kunnen beperken t o t d e algemene o n t w e r p c r i t e r i a voor e e n b e p a a l d s y s t e e m . D i t r a p p o r t w i l d a a r t o e e e n a a n z e t geven.
4.
DE ANKERLOZE SPOUWMUUR Om d e g e l u i d s i s o l a t i e t u s s e n de woningen t e v e r b e t e r e n is d e l a a t s t e t i j d geexperimenteerd met e e n a n k e r l o z e s p o u m u u r a l s woningscheidend e wand. Deze o n t w i k k e l i n g is e i g e n l i j k o n t s t a a n i n de t r a d i t i o n e l e bouw e n h e t onderzoek i n deze m a t e r i e i s met name g e s t a r t in. de kalkzandsteeni n d u s t r i e . D e u i t v o e r i n g i n g e p r e f a b r i c e e r d e betonelementen l e v e r d e w e i n i g problemen op, d e f a b r i k a g e i n gietbouw h e e f t i e t s l a n g e r op z i c h l a t e n wachten i n verband m e t d e o n t w i k k e l i n g van de daarvoor benodigde speciale bekisting. Z o a l s i n h e t v o r i g e hoofdstuk r e e d s werd vermeld is h e t l o s s e n van e e n ' wigvormige b e k i s t i n g i n d e p r a k t i j k onmogelijk g e b l e k e n , dus werd i n eerste i n s t a n t i e gezocht n a a r een t w e e z i j d i g e b e k i s t i n g met e e n v a r i a b l e d i k t e , l a t e r ook n a a r e e n d e r g e l i j k e t u s s e n k i s t m e t c o n s t a n t e d i k t e , w a a r b i j de dubbele wand i n twee k e e r g e s t o r t m o e t worden e n ondanks de b e p e r k t e d i k t e van de k i s t deze t o c h s t a b l e 1 genoeg moet worden gemaakt om zonder centerpennen e n een h u l p c o n s t r u c t i e e e n e e n z i j d i g e b e l a s t i n g d o o r de betondruk te kunnen w e e r s t a a n . Beide o p l o s s i n g e n z i j n mogelijk gebleken e n i n de p r a k t i j k g e t o e t s t . De u i t v o e r i n g van e e n a n k e r l o z e spouwmuur b r e n g t zowel i n montagebouw a l s gietbouw hogere k o s t e n m e t z i c h mee dan e e n monolietwand, d o o r d a t e e n hogere m a t e r i e e l a f s c h r i j v i n g p l a a t s v i n d t , e r meer beton e n e x t r a wapening n o d i g is e n meer montage-uren v e r e i s t z i j n . D e ramingen van de k o s t e n b i j t o e p a s s i n g i n serie lopen b i j de v e r s c h i l l e n d e aannemers d i e h i e r i n e r v a r i n g hebben opgedaan u i t e e n van f 1.200,-t o t f 4.000,-- per woning i n c l u s i e f de e x t r a g r o n d k o s t e n , d o o r d a t een dubbele scheidingswand a l t i j d meer r u i m t e v r a a g t dan een e n k e l e bouwmuur . Een ander probleem vormt m e t name i n gietbouw de s t a b i l i t e i t , omdat d i e door de l o s k o p p e l i n g van de v l o e r e n n i e t meer i n voldoende mate u i t de knooppunten kan worden g e h a a l d , t e n z i j men b e i d e wanden van de tussenspouwmuur van een dubbel wapeningsnet v o o r z i e t h e t g e e n een minimale d i k t e van 1 2 cm voor b e i d e wanden i n h o u d t . Een andere m o g e l i j k h e i d is om a l l e e n de kopwanden van e e n b l o k te wapenen, maar dan moeten de v l o e r e n weer worden gekoppeld door middel van s p e c i a a l daarvoor ontwikkelde a n k e r s , waardoor e e n zogenaamde "ankerarme" spouwmuur o n t s t a a t w a a r b i j e e n d e e l van h e t i s o l e r e n d vermogen wordt p r i j s g e g e v e n . B i j meerbeukige woningen b e s t a a t de m o g e l i j k h e i d de tussenwand(en) te wapenen, maar d a t h e e f t r e l a t i e f z e e r d u r e binnenwanden t o t gevolg e n c o n s e q u e n t i e s voor de p l a t t e g r o n d v o r m i n g , omdat deze c o n s t r u c t i e v e binnenwanden minder kunnen worden onderbroken. I n de meeste g e v a l l e n z a l de s t a b i l i t e i t opgebracht kunnen worden door de l a n g s g e v e l s of door binnenwanden e v e n w i j d i g d a a r a a n . I n h e t e e r s t e g e v a l h e e f t d i t c o n s e q u e n t i e s voor de g e v e l i n d e l i n g omdat aan weersz i j d e n van de bouwmuur 2 60 cm brede penanten moeten b l i j v e n om h e t binnenspouwblad voldoende s t i j f h e i d te kunnen geven. D e tweede o p l o s s i n g met a p a r t e s t a b i l i t e i t s w a n d e n of kernen is z e e r goed t o e p a s b a a r i n g r o t e e l e m e n t e n , b i j gietbouw kan d i t nogal i n g r i j p e n d e a a n p a s s i n g e n van de b e k i s t i n g n o o d z a k e l i j k maken. D e bouwsnelheid z a l b i j montagebouw door d e dubbele woningscheidingen w e i n i g worden b e l n v l o e d , b i j gietbouw z a l t o e p a s s i n g van de a n k e r l o z e spouwmuur i n twee k e e r g e s t o r t h e t t r a n s p o r t s t e r k belnvloeden. W i l men i n e e n d e r g e l i j k g e v a r de bouwsnelheid handhaven dan z a l e e n aanz i e n l i j k hogere m a t e r i e e l i n z e t n o o d z a k e l i j k z i j n . N a a s t h e t g r o t e a k o e s t i s c h e e f f e c t van d e a n k e r l o z e spouwmuur z i j n e r ~ ook ontwerptechnische voordelen aan te w i j z e n . Het a a n t a l variatiemogel i j k h e d e n i n de hoogte e n de d i e p t e n e e m t t o e d o o r d a t men i n wezen te
maken h e e f t m e t o p z i c h z e l f s t a a n d e u n i t s , d i e o p a l l e m o g e l i j k e man i e r e n b i n n e n e e n k r a a n b e r e i k i i j n te s c h a k e l e n , zonder h e t bouwproc e s te v e r s t o r e n . Bovendien wordt d e ;oorgeschreven m o d u l a i r e bouwmuurafstand h e r l e i d tot e e n m o d u l a i r e inbouwmaat omdat de d i k t e van e e n a n k e r l o z e spouwmuur m e e s t a l 30 cm b e d r a a g t .
GERAAJJPLEEGDE LI TERATUUR
.
r
1. A r c h i t e k t und F e r t i g t e i l b a u ; D i p l . I n g . W a l t e r Rnhm; B a u v e r l a g GmbH, Wiesbaden 1973
2 . Bauweisen i n komplexen Wohnungsbau; D i p l . I n g . H . Habig; Deutsche Bauakademie, B e r l i n 1968 3 . Elemente d e s Bauens, Beton F e r t i g t e i l b a u ; Walter Meyer Bohe; Alexander K6ch GmbH, S t u t t g a r t 1972 4 . Gebruik van wand-, t a f e l e n t u n n e l b e k i s t i n g ; S t i c h t i n g Commissie voor U i t v o e r i n g van Research i n g e s t e l d door de B e t o n v e r e n i g i n g , r a p p o r t 6 7 ; B e t o n v e r e n i g i n g , Zoetermeer 1974
5. G e p r e f a b r i c e e r d e b e k i s t i n g s s y s t e m e n ; I n g . F. Wighout, Ratiobouw, B e t o n v e r e n i g i n g ; Bouwcentrum, Rotterdam 1966 6 . Handbuch d e r F e r t i g t e i l - B a u w e i s e , band 1 , 2 e n 3 ; D r . I n g . Tihamer Koncz; B a u v e r l a g GmbH Wiesbaden, B e r l i n 1974 7 . Methoden van maatkeuze voor s t a n d a a r d e l e m e n t e n ( s y s t e m a t i e k van h e t woningontwerp d e e l 3) I r . C.C.F. T h i j s s e n ; S t a a t s u i t g e v e r i j , ' s Gravenhage 1974 8 . Montagebau i n S t a h l b e t o n . Band 1 e n 2 ; D i p l . I n g . D r . t e c h n . LAszl6 Mokk, D i p l . I n g . D r . t e c h n . Endre Loke. bewerking van o b e r i n g e n i e u r W a l t e r G l a d i t z ; Akademiai Kiad6, Budapest 1973; VEB v e r l a g f u r Bauwesen, B e r l i n 1973 9 . N i e t t r a d i t i o n e l e woningbouwmethoden i n Nederland; D r . i r . H . Priemus, I r . R . S . F . J . van E l k ; Samson, Alphen aan den R i j n , 1971
1 0 . P r e c a s t C o n c r e t e : Handling and E r e c t i o n ; Joseph J . Waddell; American c o n c r e t e I n s t i t u t e , 1974 11. P r e f a b r i c a g e i n Beton, d e e l A e n B; P r o f . i r . A.S.G. B r u g g e l i n g ; T.H. D e l f t + 1972
1 2 . T e c h n o l o g i e d e r i n d u s t r i e l l e n B e t o n p r o d u k t i o n , Band 1 , 2 , 3 e n 4 ; D i p l . I n g . Dieter K a y s s e r ; , VEB V e r l a g f u r Bauwesen; B e r l i n 1 9 7 4 1 3 . Cursus Systeembouw; K o n i n k l i j k e P . B . N . A . ; Koninklijke P.B.N.A.; Arnhem, 1 9 6 9 .
