De bevolkings- en woningbehoefteprognose Noord-Brabant actualisering Provincie Noord-Brabant

De bevolkings- en woningbehoefteprognose Noord-Brabant actualisering 2011 Provincie Noord-Brabant

De bevolkings- en woningbehoefteprognose Noord-Brabant actualisering 2011

Provincie Noord-Brabant, januari 2012

Inhoud 1

Inleiding

2

De ontwikkeling van de Brabantse bevolking 2.1 Geboorte en sterfte 2.2 Migratieontwikkelingen - Binnenlandse migratie - Buitenlandse migratie - Migratie per gemeente 2.3 Bevolkingsgroei - Stedelijke concentratie- en landelijke gebieden 2.4 Groei en krimp in Noord-Brabant 2.5 Veranderingen in leeftijdssamenstelling - Stedelijke concentratie- en landelijke gebieden 2.6 Veranderingen in etniciteit - Stedelijke concentratie- en landelijke gebieden 2.7 Veranderingen in huishoudenssamenstelling - Stedelijke concentratie- en landelijke gebieden - Huishoudensgrootte

3

4

5

6

2

4 6

6 7 7 8 10 11 11 12 12 16 16 17 17 20 21

De ontwikkeling van de Brabantse woningvoorraad 3.1 Er ligt nog een behoorlijke bouwopgave in Noord-Brabant 3.2 Provinciaal verstedelijkingsbeleid 3.3 Het gemeentelijke woningbouwprogramma: een indicatie van de toename van de woningvoorraad 3.4 Recente woningbouwontwikkelingen in Noord-Brabant

22

Opgaven voor de regionale woningmarkt 4.1 Naar een realistisch, regionaal afgestemd woningbouwprogramma 4.2 Tijdig inspelen op veranderende demografische ontwikkelingen 4.3 Aansluiting van vraag en aanbod op de regionale woningmarkt - Plancapaciteit op orde? - Appartementen in nieuwbouw(plannen) - Koop, huur en de prijsontwikkeling in nieuwbouw(plannen) - Particulier opdrachtgeverschap 4.4 Woningbouwplanning en -programmering: flexibel, gedifferentieerd, kleinschalig - Flexibiliteit in plannen - Differentiatie in programma - Kleinschaligheid in projecten

27

Wonen met zorg en welzijn 5.1 Het berekeningsmodel 5.2 De definities - Beschermd wonen - Verzorgd wonen - Geschikt wonen 5.3 De opgaven 5.4 De opgaven realiseren

38

Naar een gezamenlijke regionale agenda voor wonen

41

22 23 24 25

27 31 31 31 31 32 36 36 36 37 37

38 38 38 38 38 38 39

Bijlagen 1 t/m 7 Bijlage 1 Ontwikkeling van de bevolking in Noord-Brabant, 2000-2010 (feitelijk) en 2011-2050 (prognose-actualisering 2011) Bijlage 2 Leeftijdsopbouw van de bevolking in Noord-Brabant, 2000-2011 (feitelijk) en 2012-2050 (prognose-actualisering 2011) Bijlage 3 Indicatie van de toename van de bevolking per gemeente, 2005-2030 Bijlage 4 Indicatie van de toename van de bevolking op regionaal schaalniveau, 2005-2040 Bijlage 5 Indicatie van de toename van de woningvoorraad per gemeente, 2005-2030 Bijlage 6 Indicatie van de toename van de woningvoorraad op regionaal schaalniveau, 2005-2040 (incl. de gebiedsindeling op basis van de regionale ruimtelijke overleggen (RRO-indeling) en de indeling in stedelijke concentratiegebieden en landelijke gebieden) Bijlage 7a Beschermd, verzorgd en geschikt wonen in Noord-Brabant; een indicatie van vraag (2010-2040) en aanbod (2010) Bijlage 7b Beschermd, verzorgd en geschikt wonen in Noord-Brabant; een indicatie van de opgaven, 2010-2040 (absoluut) Bijlage 7c Beschermd, verzorgd en geschikt wonen in Noord-Brabant; een indicatie van de opgaven, 2010-2040 (procentueel)

42

Gebruikte databronnen bij figuren, tabellen, kaarten en bijlagen

56

Noten

57

42 44 46 48 49

51 53 54 55

3

1

Inleiding

Voor een actueel beeld van de toekomstige bevolkingsontwikkelingen, veranderingen in de leeftijds- en huishoudenssamenstelling en de hiermee samenhangende woningbehoefte, wordt de provinciale bevolkings- en woningbehoefteprognose regelmatig – en ten minste eenmaal per bestuursperiode1 – geactualiseerd. Zo kan steeds tijdig worden ingespeeld op nieuwe trends en ontwikkelingen, die van invloed zijn op de omvang en samenstelling van de bevolking en kunnen kwantitatieve en kwalitatieve effecten hiervan op de woningmarkt worden aangegeven. Volgens de nieuwe prognose neemt het inwonertal van Noord-Brabant toe van zo’n 2.454.000 in 2011, tot een maximum van rond de 2.560.000 mensen aan het begin van de jaren ’30. Dit betekent dat de Brabantse bevolking nog met ongeveer 106.000 personen zal groeien. Vergeleken met de vorige provinciale prognose uit 20082 ligt de bevolkingsgroei hoger, wordt dus ook een hoger ‘bevolkingsmaximum’ bereikt en ligt het omslagpunt van groei naar krimp wat later in de tijd (figuur 1). Een langere levensduur en naar boven toe bijgestelde buitenlandse migratiesaldi vormen hiervoor de belangrijkste verklaringen. Ook de woningvoorraad bereikt een hoger maximum vergeleken met de vorige prognose (figuur 2). Hier speelt, onder invloed van de vergrijzing en individualisering, vooral de sterke huishoudensgroei een rol. Verwacht wordt dat er in Brabant rond 2040 zo’n 1.194.000 woningen staan, 160.000 meer dan aan het begin van 2011. Na 2040 gaat ook de Brabantse woningvoorraad ietwat ‘krimpen’. Dit betekent dat tegenover de sloop van woningen een minder grote nieuwbouwopgave zal komen te staan. In deze rapportage worden allereerst – in hoofdstuk 2 – de ontwikkelingen van de Brabantse bevolking geschetst. Ingegaan wordt op de uitgangspunten en achtergronden bij de bevolkings- en woningbehoefteprognose. Daarnaast worden de belangrijkste uitkomsten gepresenteerd en toegelicht. Specifiek wordt hierbij ingegaan op enkele recente binnen- en buitenlandse migratieontwikkelingen en op de regionale verscheidenheid in groei en krimp van de bevolking. Uiteraard komen ook de veranderingen in de samenstelling van de Brabantse bevolking naar leeftijd, huishouden en etniciteit aan bod. De komende decennia (2011-2050) zijn hierbij in het perspectief geplaatst van de afgelopen 30 jaar (1980-2011), zodat van de ontwikkelingen van de bevolking en de woningvoorraad in Brabant in grote lijnen een tijdsbeeld ontstaat van bijna een driekwart eeuw3. In hoofdstuk 3 wordt vervolgens ingegaan op de ontwikkelingen van de Brabantse woningvoorraad. De prognose-uit-

4

komsten laten zien, dat Brabant de komende tijd nog een behoorlijke woningbouwopgave wacht. Alleen al de eerstkomende tien jaar zal de woningvoorraad nog met zo’n 100.000 woningen moeten toenemen, oftewel zo’n 10.000 woningen (netto) per jaar. Dit om de verwachte groei van het aantal huishoudens op te kunnen vangen en bestaande woningtekorten wat terug te dringen. Door de kredietcrisis en de effecten hiervan op de woningmarkt zullen deze woningbouwaantallen op korte termijn echter niet gehaald worden, met als gevolg dat huishoudensvorming wordt uitgesteld en woningtekorten juist oplopen. In hoofdstuk 3 wordt speciale aandacht besteed aan de weerslag van de financieel-economische crisis op de woningbouw in Brabant. De in korte tijd sterk gewijzigde financieel-economische omstandigheden, het sterk veranderend demografisch tij en de (hiermee samenhangende) veranderingen in het wensenpatroon van de woonconsument stellen de regionale woningmarkt de komende tijd voor een aantal stevige opgaven. In grote lijnen laten deze (toekomstige) ontwikkelingen zich samenvatten in een viertal (hoofd)opgaven voor de regionale woningmarkt. In hoofdstuk 4 wordt uitvoerig ingegaan op deze opgaven. Zo ligt er de opgave om meer realiteitszin en regionale samenhang te brengen in de gemeentelijke woningbouwplanning en -programmering. Ten tweede zal tijdig ingespeeld moeten worden op het sterk veranderend demografisch perspectief. Daarnaast is het van belang (derde opgave), dat het bestaande en nieuwe aanbod van woningen en woonmilieus voldoende (blijft) aansluiten op de vraag van woonconsumenten. Ten slotte – en nauw samenhangend met genoemde opgaven – ligt er een (vierde) opgave om meer flexibiliteit te brengen in de woningbouwplanning, te zorgen voor voldoende differentiatie in het woningbouwprogramma en de ontwikkelschaal van woningbouwprojecten te verkleinen. Gelet op de sterke vergrijzing van de Brabantse bevolking zal het thema ‘wonen met zorg en welzijn’ de komende tijd meer en meer een rol gaan spelen op de regionale woningmarkt. Ook bij dit thema staat in feite de (betere) afstemming van vraag en aanbod centraal. In hoofdstuk 5 wordt aan het wonen met zorg en welzijn bijzondere aandacht besteed. Zowel voor het zogenoemde beschermd en verzorgd wonen, waar de meer intensieve vormen van zorg kunnen worden geboden, als voor het geschikt wonen – met name nultredenwoningen en aangepaste woningen – worden de (omvangrijke) opgaven voor de komende jaren geschetst. Ook wordt uitgebreid ingegaan op de mogelijkheden om invulling te geven aan de opgaven voor deze verschillende vormen van wonen met zorg en welzijn. In hoofdstuk 6 ten slotte wordt specifieke aandacht besteed

figuur 1 Bevolkingsomvang Noord-Brabant, 1980-2050

figuur 2 Woningvoorraad Noord-Brabant, 1980-2050

2.600.000

1.300.000

1.200.000

2.500.000

1.100.000 2.400.000 1.000.000 2.300.000 900.000 2.200.000 800.000 2.100.000 700.000 2.000.000 1980

600.000 1990

feitelijk

2000

2010

2020

prognose 2011

2030

2040

2050

prognose 2008

aan ‘het wonen’ als regionale opgave. Door te werken aan en vanuit een gezamenlijke regionale agenda voor wonen kan ingespeeld worden op het toenemend belang om voor tal van aspecten met betrekking tot het bouwen en wonen tot regionale afstemming te komen en hierover (zo nodig) ook regionale afspraken te maken. In deze rapportage zijn de (belangrijkste) prognoseresultaten vooral weergegeven op provinciaal en regionaal niveau, waarbij is aangesloten op de indeling in de vier RRO-gebieden4 (RRO staat voor regionaal ruimtelijk overleg). In de bijlagen 3 tot en met 7 zijn ook prognosegegevens over ontwikkelingen van de bevolking en de woningvoorraad op een lager – subregionaal en gemeentelijk – schaalniveau opgenomen. Zo is in bijlage 5 een indicatie gegeven van de toekomstige groei van de woningvoorraad per gemeente. Deze ‘programma-indicatie’ vormt een belangrijke basis, op grond waarvan (jaarlijks) in de RRO’s regionale woningbouwafspraken worden gemaakt.

1980

1990

feitelijk

2000

2010

2020

prognose 2011

2030

2040

2050

prognose 2008

vruchtbaarheids-, sterfte- en buitenlandse migratieontwikkelingen de parameters afgeleid van de CBS-prognoses. Voor de huishoudensontwikkelingen is ook gebruik gemaakt van parameterwaarden uit het Primos-model7. Uiteraard wordt hierbij, zowel voor de analyseperiode (de afgelopen jaren) als voor de prognoseperiode (2011-2050), rekening gehouden met regionale en gemeentespecifieke verschillen.

De actualisering van de bevolkings- en woningbehoefteprognose is uitgevoerd met het IPB-Primos-model5. In dit model vormen de gemeentelijke bevolking en de specifieke kenmerken van die bevolking de basis voor de vooruitberekeningen. Het model rekent met de gemeente als basiseenheid (‘bottom-up-benadering’). Een ander belangrijk kenmerk van het model is de koppeling met toekomstige, nationale ontwikkelingen, die het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) verwacht. Aangesloten is op de meest recente nationale bevolkings-, huishoudens- en allochtonenprognoses van het CBS6. Zo worden bijvoorbeeld voor de

5

2

De ontwikkeling van de Brabantse bevolking

De groei van de bevolking wordt enerzijds bepaald door de natuurlijke aanwas (oftewel het verschil tussen het aantal geboorten en het aantal sterfgevallen) en anderzijds door de binnen- en buitenlandse migratiesaldi. 2.1 Geboorte en sterfte

Wat de geboorte betreft is aangesloten op de CBS-veronderstelling, dat het gemiddeld kindertal vanaf 2015 stabiel zal blijven op een niveau van 1,75 kinderen per vrouw8. Momenteel ligt dit totaal leeftijdsspecifiek vruchtbaarheids-

figuur 3 Aantal geboorten en sterfgevallen in Noord-Brabant, 1980-2050 34.000 32.000

geboorten 30.000 28.000 26.000 24.000 22.000 20.000

sterfgevallen

18.000 16.000 14.000 12.000 1980

1990

2000

feitelijk

2010

2020

2030

2040

2050

prognose 2011

cijfer in Brabant op 1,799. Hoewel de vruchtbaarheidscijfers samenhang vertonen met de economische conjunctuur en een daling van de koopbereidheid – met een vertraging van een à twee jaar – zorgt voor een dalend vruchtbaarheidscijfer10, wordt voor de prognoseperiode al met al verondersteld, dat er de komende tijd in grote lijnen geen veranderingen meer zullen optreden in de leeftijdsspecifieke vruchtbaarheid. Nu de effecten van uitstel op jonge leeftijd en inhaal op hogere leeftijd goeddeels uitgewerkt lijken te zijn, zal het gemiddeld kindertal per vrouw vrij stabiel blijven. Ten opzichte van de vorige prognose (uit 2008) zijn de veronderstellingen met betrekking tot de vruchtbaarheidsontwikkelingen niet of nauwelijks bijgesteld. Het (toekomstig) aantal geboorten weerspiegelt het aantal vrouwen in de vruchtbare leeftijdsgroepen. In lijn hiermee zal het aantal geboorten de eerstkomende jaren iets teruglopen (figuur 3). Immers, als gevolg van het kleiner aantal geboorten in het begin van de jaren ’80 van de vorige eeuw neemt ook het aantal vrouwen af op de leeftijden waarop de meeste kinderen worden geboren. Het ‘golfpatroon’ zet zich vervolgens door richting de jaren ’20, wanneer het grotere aantal geboorten uit de tweede helft van de jaren ’80 en de jaren ’90 weer zorgt voor een toenemend aantal geboorten, al wordt niet het niveau van de ‘golf’ uit de jaren ’90 bereikt. Met een gemiddeld kindertal van 1,75 ligt de vruchtbaarheid immers op een niveau waarmee huidige en toekomstige generaties zichzelf niet vervangen. Daarvoor moet het vruchtbaarheidscijfer op ca. 2,1 liggen. Op termijn leidt dit tot een negatieve natuurlijke groei, waarbij het aantal sterfgevallen het aantal geboorten overstijgt.

figuur 4 Binnenlandse migratiesaldi in Noord-Brabant,

figuur 5 Buitenlandse migratiesaldi in Noord-Brabant,

1980-2050

1980-2050

6.000

6.000

5.000

5.000

4.000

4.000

3.000

3.000

2.000

2.000

1.000

1.000

0

0

-1.000

-1.000

-2.000

-2.000

-3.000

-3.000

-4.000 1980

-4.000 1990

feitelijk

6

2000

2010

2020

prognose 2011

2030

2040

2050

1980

1990

feitelijk

2000

2010

2020

prognose 2011

2030

2040

2050

figuur 6 Binnenlands migratiesaldo van Noord-Brabant, uitgesplitst naar provincie, 2006-2010 (gemiddeld jaarlijks) 1.000 750 500 250 0 -250 -500 -750 -1.000 -1.250

Ook bij de sterfte zijn de aannames van het CBS overgenomen11. Verwacht wordt dat de gemiddelde levensverwachting de komende decennia verder toeneemt. Ook worden de verschillen tussen mannen en vrouwen kleiner. Voor mannen neemt de levensverwachting toe van 79 jaar in 2011 tot 83,7 jaar in 2050 (+4,7 jaar). Voor vrouwen loopt de gemiddelde levensduur op van 82,9 jaar nu tot 86,6 in 2050 (+3,7 jaar). In vergelijking met de vorige prognose is de levensverwachting (opnieuw) naar boven toe bijgesteld12 en liggen de sterfte-aantallen gedurende de prognoseperiode (dus) iets lager. Ondanks de almaar stijgende levensverwachting zal het aantal sterfgevallen in Brabant de komende tijd sterk oplopen als gevolg van de toenemende vergrijzing (figuur 3). De omvangrijke naoorlogse geboortegeneraties zullen in de eerste decennia van deze eeuw tot een sterke toename van het aantal overledenen leiden: van een kleine 20.000 de afgelopen jaren tot zo’n 28.000 rond 2030 en tot zo’n 33.000 aan het einde van de prognoseperiode in 2050. Daarna zal, als ook de vergrijzing over haar hoogtepunt heen is, het aantal sterfgevallen weer wat teruglopen. 2.2 Migratieontwikkelingen

Bij de sterke demografische veranderingen die zich sinds het begin van het nieuwe millennium in Brabant voordoen, springen de ontwikkelingen rond de binnen- en buitenlandse migratie(saldi) het meest in het oog. Het ‘migratiebeeld’ wordt gekenmerkt door forse schommelingen. Zo zijn de positieve binnenlandse migratiesaldi uit de jaren ’90 en het begin van deze eeuw vanaf 2002 omgeslagen in negatieve saldi (figuur 4). Het beeld dat de buitenlandse migratie oproept is zo mogelijk nog wisselender. Forse positieve buitenlandse migratiesaldi hebben tussen 2002 en 2008 plaatsgemaakt voor sterk negatieve saldi. De laatste jaren daarentegen kent Brabant weer duidelijk positieve buitenlandse saldi (figuur 5).

totaal binnenlands migratiesaldo

Limburg

Zeeland

Zuid-Holland

Noord-Holland

Utrecht

Gelderland

Flevoland

Overijssel

Drenthe

Friesland

Groningen

-1.500

Vergeleken met de vorige prognose en in lijn ook met de saldi die het CBS de komende jaren voor geheel Nederland verwacht13, is voor de eerstkomende jaren uitgegaan van beduidend hogere buitenlandse migratiesaldi. Wel lopen de saldi de komende jaren wat terug, tot een niveau van tussen de 2.000 en 2.500 migranten vanaf 2015 (figuur 5). Wat de binnenlandse migratie betreft is op grond van analyses over de afgelopen jaren (1991-2010) voor de prognoseperiode uitgegaan van een licht positief binnenlands migratiesaldo van 900 personen per jaar (figuur 4). De vloeiende lijnen van de geprognosticeerde binnen- en buitenlandse migratiesaldi weerspiegelen uiteraard niet de jaarlijks (sterk) fluctuerende migratieontwikkelingen. In een prognose wordt immers veeleer getracht een meer structureel (gemiddeld) beeld te schetsen, in plaats van de grilligheid van jaar op jaar te voorspellen. Wel is duidelijk dat er met name rondom de verwachte migratieontwikkelingen relatief grote onzekerheidsmarges bestaan. Het is een van de redenen de provinciale bevolkings- en woningbehoefteprognose regelmatig te actualiseren, om zo de (soms grote) effecten hiervan op de bevolkingsgroei en de woningbouw te kunnen inschatten. Binnenlandse migratie Vanaf 2002 kent Brabant vrijwel voortdurend een licht negatief binnenlands migratiesaldo. Dit betekent dat er meer mensen vanuit onze provincie vertrekken naar elders in Nederland dan dat zich hier vestigen vanuit de andere provincies. De afgelopen jaren ligt het binnenlands migratiesaldo gemiddeld genomen op -1.000. Per saldo verliest Brabant vooral migranten aan Noord-Holland en Utrecht (de Noordvleugel van de Randstad) en – in mindere mate – aan Gelderland (figuur 6). Met vrijwel alle andere provincies heeft Brabant een (klein) positief saldo. Het zijn vooral

7

figuur 7a Binnenlands migratiesaldo naar leeftijd, 2006-2009 (gemiddeld jaarlijks, in personen) 4.000 3.000 2.000 1.000 0 -1.000 -2.000 -3.000

Noord-Brabant

stedelijke concentratiegebieden

65+

50-64 jaar

30-49 jaar

15-29 jaar

0-15 jaar

totaal

65+

50-64 jaar

30-49 jaar

15-29 jaar

0-15 jaar

totaal

65+

50-64 jaar

30-49 jaar

15-29 jaar

0-15 jaar

totaal

-4.000

landelijke gebieden

figuur 7b Binnenlands migratiesaldo naar huishouden, 2006-2009 (gemiddeld jaarlijks, in personen) 4.000 3.000 2.000 1.000 0 -1.000 -2.000 -3.000

Noord-Brabant


jongvolwassenen (15-29 jarigen) die Brabant per saldo verlaten (figuur 7a), veelal als eenpersoonshuishouden14 (figuur 7b). Economische factoren, zoals de werkgelegenheidsstructuur en het hiermee samenhangend arbeidsaanbod spelen hierbij mogelijk een rol, evenals het aanbod van onderwijsvoorzieningen. Binnen Brabant zijn het vooral de landelijke gebieden die per saldo jongvolwassenen zien vertrekken. Dit vertrekoverschot wordt al enige tijd niet meer gecompenseerd door vestigingsoverschotten in de andere leeftijdscategorieën. In de stedelijke concentratiegebieden zien we juist een ander beeld: vestigingsoverschotten van jongvolwassenen en (lichte) vertrekoverschotten van vooral jonge gezinnen.

8

eenpersoonshuishoudens

meerpersoonshuishoudens

totaal



totaal



totaal

-4.000

landelijke gebieden

Buitenlandse migratie Zoals figuur 5 heeft laten zien, vertonen de buitenlandse migratiesaldi van Brabant de laatste jaren een nogal grillig verloop. Opvallend zijn de (sterk) negatieve saldi in de periode 2002 tot en met 2007. Het leidde in die periode tot de laagste bevolkingsgroei in Brabant, gemeten vanaf 1950. Vanaf 2008 is het buitenlands migratiesaldo echter weer (sterk) positief, met saldi tot +5.00015. Deze omslag kan voor een belangrijk deel verklaard worden door de toename van het aantal (arbeids)migranten uit de (jonge) lidstaten van de Europese Unie (figuur 8). Bovendien is, samenhangend met de mindere economische vooruitzichten, het emigratieoverschot van Nederlanders de laatste jaren sterk teruggelopen. De geschetste ontwikkelingen doen zich zowel in de stedelijke concentratiegebieden als in de landelijke gebieden voor. Uit figuur 8a en figuur 8b blijkt een grote mate van

figuur 8 Buitenlands migratiesaldo naar herkomst, Noord-Brabant, 2000-2010 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 -1.000 -2.000 -3.000 -4.000 -5.000 -6.000 -7.000 2000

2001

2002

2003

buitenlands migratiesaldo - totaal geboorteland Nederland

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2008

2009

2010

2008

2009

2010

overig Europese Unie overig Europa buiten Europa

figuur 8a Buitenlands migratiesaldo naar herkomst, stedelijke concentratiegebieden, 2000-2010 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 -1.000 -2.000 -3.000 -4.000 -5.000 -6.000 -7.000 2000

2001

2002

2003


2004

2005

2006

2007


figuur 8b Buitenlands migratiesaldo naar herkomst, landelijke gebieden, 2000-2010 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 -500 -1.000 -1.500 -2.000 -2.500 -3.000 -3.500 2000

2001

2002

2003


2004

2005

2006

2007


9

Tabel 1 Bevolkingsgroei in Noord-Brabant, 2011-2050 bevolking 2011

bevolkingsgroei

bevolking 2050

2011-2019

2020-2029

2030-2039

2040-2049

2011-2049

-16.400

-52.700

35.300

2.489.500

Noord-Brabant

2.454.200

66.400

37.900

Stedelijke concentratiegebieden

1.676.500

57.200

44.000

12.100

-9.600

103.800

1.780.300

Landelijke gebieden

777.700

9.300

-6.100

-28.500

-43.100

-68.500

709.300

RRO West-Brabant

685.900

13.400

5.000

-10.700

-20.200

-12.600

673.300

RRO Midden-Brabant

389.900

12.600

9.200

1.200

-3.800

19.200

409.000

RRO Noordoost-Brabant

639.600

19.800

12.500

-3.000

-14.100

15.300

654.900

RRO Zuidoost-Brabant

738.900

20.600

11.300

-3.800

-14.600

13.400

752.300

2011-2019

2020-2029

2030-2039

2040-2049

2011-2049

2011=100

2020=100

2030=100

2040=100

2011=100

Noord-Brabant

102,7

101,5

99,4

97,9

101,4


103,4

102,5

100,7

99,5

106,2

Landelijke gebieden

101,2

99,2

96,4

94,3

91,2

RRO West-Brabant

102,0

100,7

98,5

97,1

98,2

RRO Midden-Brabant

103,2

102,3

100,3

99,1

104,9


103,1

101,9

99,6

97,9

102,4


102,8

101,5

99,5

98,1

101,8

groei-indices

De in de tabel opgenomen gegevens zijn afgerond op 100-tallen; hierdoor kunnen er in de tabel geringe afwijkingen voorkomen. Zie bijlage 6 voor een toelichting op de gehanteerde gebiedsindeling.

De ‘standgegevens’ over de bevolking en de woningvoorraad, zoals weergegeven in de tabellen, figuren en bijlagen in deze beleidsnota, hebben steeds betrekking op de situatie per 1 januari van het betreffende jaar. In tabel 1 geldt dit bijvoorbeeld voor de bevolking in 2011 en 2050. De ‘stroomgegevens’ over de groei van de bevolking en de woningvoorraad hebben betrekking op de ontwikkelingen tot en met het laatstgenoemde jaar. In tabel 1 geldt dit bijvoorbeeld voor de bevolkingsgroei in de periode 2011 tot en met 2019.

overeenkomst tussen beide gebieden, wanneer omvang dat de positieve buitenlandse migratiesaldi de komende (uiteraard in verhouding tot het inwonertal), ontwikkeling, tijd licht zullen afnemen, tot een op termijn (structureel) patroon en samenstelling van de buitenlandse migratiesaldi verondersteld niveau van tussen de +2.000 en +2.500 personen. worden vergeleken. Migratie per gemeente In de prognose is – overeenkomstig de CBS-veronderstellin- Omdat het IPB-Primos-model rekent op het gemeentelijk gen op dit punt13 – uitgegaan van een blijvend hoge schaalniveau, zijn de (verwachte) binnen- en buitenlandse instroom van buitenlandse (arbeids)migranten, die zich migratiesaldi vertaald naar de individuele gemeenten. grotendeels in de stedelijke concentratiegebieden, maar Vanuit het provinciale beleid17 geldt hierbij als uitgangspunt, deels ook in de landelijke gebieden zullen vestigen. dat gemeenten in de landelijke gebieden 'bouwen voor Tegelijkertijd wordt verwacht, dat de emigratiestroom de migratiesaldo-nul’18 en de migratie per saldo wordt opgekomende jaren wat zal toenemen. Een hoog immigratievangen in de stedelijke concentratiegebieden. Met betrekniveau levert op termijn doorgaans ook meer emigranten king tot het binnenlands migratiesaldo is dit onverkort op (retourmigratie). Hierbij speelt het toenemend belang toegepast en zijn de verwachte licht positieve saldi toegerevan arbeid en studie als migratiemotief een rol, omdat een kend naar de stedelijke concentratiegebieden. Op grond (groot) deel van deze migranten ons land na verloop van tijd van de (hierboven beschreven) analyses van de buitenlandse weer verlaat16. Bovendien wordt verwacht, dat het aantal migratie en gelet op de feitelijke verdeling van de buitenautochtone Nederlanders dat ons land op termijn – voorbij landse (arbeids)migranten over zowel de stedelijke concende kredietcrisis – zal verlaten, weer toeneemt. tratiegebieden als de landelijke gebieden in de afgelopen In prognosetermen betekenen deze migratie-aannames, jaren, zijn de verwachte (positieve) buitenlandse migratie-

10

figuur 9 Bevolkingsgroei in Noord-Brabant, 1980-2050

figuur 9a Bevolkingsgroei in de stedelijke concentratiegebieden, 1980-2050

25.000

25.000

feitelijk 20.000

20.000

15.000

15.000

feitelijk

10.000

10.000

prognose 2011

prognose 2011 5.000

5.000

0

0

-5.000

-5.000

-10.000

-10.000

1980

1990

2000

2010

2020

2030

2040

2050

natuuurlijke aanwas totaal migratiesaldo totale bevolkingsgroei

1980-2050 25.000

20.000

15.000

10.000

feitelijk 5.000

prognose 2011 0

-5.000

-10.000 1990

2000

2010

1990

2000

2010

2020

2030

2040

2050


figuur 9b Bevolkingsgroei in de landelijke gebieden,

1980

1980

2020

2030

2040

2050


jaren ’90 nog een gemiddelde jaarlijkse groei van rond de 17.000 personen, na de eeuwwisseling is deze groei in korte tijd, met name onder invloed van negatieve migratiesaldi, gestaag teruggelopen tot zo’n 3.000 personen in 2006. Vanaf 2007 trekken de buitenlandse migratiesaldi echter weer aan en komt ook de bevolkingsgroei weer hoger te liggen (figuur 9). Hoewel ook voor de komende jaren duidelijk positieve migratiesaldi worden verwacht, neemt de bevolkingsgroei verder af. Dit hangt samen met de ontwikkeling van de natuurlijke aanwas, het verschil tussen het aantal geboorten en het aantal sterfgevallen. Zoals figuur 9 laat zien slaat in de tweede helft van de jaren ’20 de natuurlijke aanwas, vooral als gevolg van de vergrijzing en de hiermee samenhangende toename in de sterfte, om in een natuurlijke afname. Het aantal sterfgevallen overtreft vanaf dat moment het aantal geboorten. De positieve migratiesaldi kunnen een bevolkingsafname nog even voorkomen, maar in de eerste helft van de jaren ’30 zal de Brabantse bevolking gaan krimpen. In bijlage 1 zijn enkele kerngegevens over de bevolkingsontwikkelingen in Brabant tot 2050 opgenomen.

Stedelijke concentratie- en landelijke gebieden De totale groei met 106.000 personen tot aan het begin van de jaren ‘30 wordt voor bijna tweederde (70.000) bepaald door de positieve migratiesaldi. Het resterend deel van de bevolkingsgroei (36.000) komt voor rekening van de natuurlijke aanwas. Omdat migratie de belangrijkste component is in de bevolkingsgroei en per saldo grotendeels 2.3 Bevolkingsgroei terechtkomt in de stedelijke concentratiegebieden, ligt de Tot aan het begin van de jaren ’30 van deze eeuw zal de groei hier hoger dan in de landelijke gebieden (tabel 1). Brabantse bevolking nog met zo’n 106.000 mensen groeien De landelijke gebieden zien de bevolking als gevolg van (+4,3%), van 2.454.000 in 2011 tot ca. 2.560.000 rond 2035. een natuurlijke afname vanaf het begin van de jaren ’20 Daarna daalt het bevolkingsaantal weer tot 2.540.000 rond teruglopen (figuur 9b). In de stedelijke concentratiegebieden 2040 en tot 2.490.000 in 2050 (tabel 1). Kent Brabant in de groeit de bevolking nog tot rond 2040, waarna ook hier de

saldi19 in de nieuwe prognose echter verdeeld over alle gemeenten in Brabant20. Al met al wordt langs deze lijn nog altijd het overgrote deel van de buitenlandse migratiesaldi toegerekend naar de stedelijke concentratiegebieden, maar wordt tegelijkertijd wel meer recht gedaan aan recente migratieontwikkelingen in de landelijke gebieden in Brabant.

11

bevolking (licht) gaat krimpen (figuur 9a). Naast hogere migratiesaldi kennen de stedelijke concentratiegebieden ook een hogere natuurlijke aanwas. Dit hangt samen met (naar leeftijd selectieve) migratieontwikkelingen en de verschillen in leeftijdsopbouw tussen de stedelijke concentratie- en de landelijke gebieden.

figuur 10 Bevolking naar leeftijd, Noord-Brabant, 1980-2050 2.750.000 2.500.000

totaal

2.250.000 2.000.000

In de bijlagen 3 en 4 zijn op gemeentelijk, respectievelijk regionaal schaalniveau gegevens over de bevolkingsgroei weergegeven voor de periode 2000-2030/2040.

1.750.000 1.500.000

20-64 jaar

1.250.000

2.4 Groei en krimp in Noord-Brabant

1.000.000

De laatste jaren is er in Nederland en ook in Brabant een 750.000 0-19 jaar sterk groeiende belangstelling voor het thema ‘bevolkings500.000 krimp’. De belangrijkste verklaring hiervoor is het groeiend 65+ 250.000 aantal gemeenten en regio’s dat met een krimp van de 0 bevolking en het aantal huishoudens geconfronteerd wordt. 1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050 1980 Zuid-Limburg, Oost-Groningen en Zeeuws-Vlaanderen zijn feitelijk prognose 2011 inmiddels bekende, landelijke voorbeelden. Maar ook in Noord-Brabant zal de komende decennia de bevolkingsgroei afnemen en zullen steeds meer gemeenten te maken In de laatste jaren van de prognoseperiode (2040-2049, krijgen met een afname van hun bevolking. kaart 1d) is bevolkingskrimp naar verwachting in vrijwel alle gemeenten aan de orde. Bijna 90% van de gemeenten Het moment waarop en de mate waarin bevolkingskrimp zich zal voordoen is afhankelijk van de ontwikkelingen van kent dan een daling van het inwonertal. In eerdere perioden de natuurlijke aanwas (of afname) en de binnen- en buiten- liggen deze percentages op 22% (2011-2024) en 67% landse migratiesaldi. De afgelopen jaren (2005-2010) heeft (2025-2039). Opvallend is dat in en rond de grote gemeenten een groot aantal Brabantse gemeenten (al) te maken gehad de bevolking nog lange tijd blijft groeien, hoewel deze groei ook hier sterk zal afnemen. Dit beeld waarbij in en met bevolkingskrimp (kaart 1a). Ruim eenderde van de rond de grotere gemeenten de bevolking in de toekomst gemeenten zag haar inwonertal (iets) teruglopen. Deze nog langere tijd (licht) blijft groeien, terwijl voor de kleinere meer incidentele krimp is vooral een gevolg geweest van negatieve migratiesaldi. De komende tijd krijgt bevolkings- ‘plattelandsgemeenten’ al eerder bevolkingskrimp in het krimp echter steeds meer een structureel karakter, waarbij verschiet ligt, blijkt bijvoorbeeld ook uit de laatste regionale de natuurlijke afname van de bevolking – meer sterfte dan bevolkings- en huishoudensprognose van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en het CBS22. geboorte – de belangrijkste factor wordt. Deze natuurlijke afname en daarmee ook krimp ligt besloten in de leeftijdsopbouw van de bevolking. Tegenover een vrij stabiel aantal 2.5 Veranderingen in leeftijdssamenstelling Veranderingen in omvang, groei en samenstelling van de geboorten komt als gevolg van de vergrijzing een sterk bevolking zijn voor beleidsmakers op vrijwel elk maatschaptoenemende sterfte te staan, omdat de omvangrijke (babyboom)generaties uit de eerste twee decennia van na de pelijk terrein van belang. Wat de leeftijdssamenstelling betreft ondergaat de Brabantse bevolking de komende Tweede Wereldoorlog komen te overlijden. De voorziene positieve binnen- en buitenlandse migratiesaldi zullen deze decennia sterke veranderingen (figuur 10). Op een groot natuurlijke bevolkingsdaling op termijn niet meer kunnen aantal beleidsterreinen zullen de effecten hiervan merkbaar compenseren, met als gevolg dat de Brabantse bevolking zo zijn. Te denken valt bijvoorbeeld aan onderwijs, gezondheidszorg, economie en arbeidsmarkt (afname van de rond het midden van de jaren ’30 zal gaan krimpen. potentiële beroepsbevolking), maar zeker ook aan woningDe regionale verscheidenheid ten aanzien van ‘groei en krimp’ bouw en volkshuisvesting. is groot. De kaarten 1b t/m 1d geven een indicatie, hoe de De komende decennia groeit het aantal 65+-ers met ruim bevolkingskrimp zich de komende tijd uitspreidt over de Brabantse gemeenten. Eerst vooral ‘aan de randen’ van de 300.000 mensen, van 395.000 nu tot ongeveer 700.000 in 2040 (figuur 10). Dat is een groei van bijna 80%. Na 2040, provincie en in de landelijke gebieden, later ook elders. als de vergrijzing over haar hoogtepunt heen is, loopt het Verschillen in leeftijdsopbouw en de mate van vergrijzing spelen hierbij een rol, evenals (beleidsmatige) migratieont- aantal 65+-ers weer wat terug. Tegelijkertijd zullen in diezelfde periode de leeftijdsgroepen van 0-19- en van wikkelingen. Vooral op termijn, wanneer de natuurlijke groei omslaat in een natuurlijke afname, zullen de (selectief 20-64-jarigen juist sterk in aantal afnemen. Het aantal 0-19-jarigen loopt terug met ruim 45.000 personen (-8%). samengestelde) migratiestromen hierbij meer en meer De 20-64-jarigen, de potentiële beroepsbevolking, zien hun bepalend worden voor de bevolkingsontwikkelingen21.

12

figuur 11a Leeftijdsopbouw van de Brabantse bevolking, 1980

90.000

100.000

60.000

50.000

40.000

30.000

20.000

0

10.000

10.000

30.000

20.000

50.000

40.000

70.000

60.000

90.000

70.000

vrouwen

mannen

80.000

jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar

80.000

95+ - 94 - 89 - 84 - 79 - 74 - 69 - 64 - 59 - 54 - 49 - 44 - 39 - 34 - 29 - 24 - 19 - 14 5-9 0-4

100.000

90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10

figuur 11b Leeftijdsopbouw van de Brabantse bevolking, 2010 jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar

mannen

vrouwen

De voortgaande vergrijzing springt zonder meer het meest in het oog. Op dit moment is 16% van de Brabantse bevolking 65 jaar of ouder. De komende decennia, wanneer de naoorlogse geboortegolf gaandeweg deze leeftijd bereikt, zal het percentage 65+-ers sterk oplopen. Rond 2040 bereikt de vergrijzing haar hoogtepunt. Dan zal bijna 28% van de bevolking behoren tot de 65+-ers. Daarna zal het aantal 65+-ers weer ietwat teruglopen (figuur 12). In de vorige prognose uit 2008 lag het percentage 65+-ers in 2040 nog op 26%, een verschil dat kan worden verklaard door de naar boven toe bijgestelde levensverwachting. De Brabantse bevolking zal hierdoor (nog) sterker vergrijzen. De in vergelijking met de vorige prognose hogere bevolkingsgroei wordt voor het overgrote deel verklaard door deze (extra) groei van de groep van 65+-ers. Zo ligt de geprognosticeerde bevolkingsomvang in 2030 ruim 50.000 mensen hoger vergeleken met de prognose uit 2008. Hiervan wordt liefst 40.000 (80%) bepaald door de grotere omvang van de leeftijdscategorie van 65 jaar of ouder.

90.000

100.000

80.000

70.000

60.000

50.000

40.000

30.000

20.000

10.000

0

10.000

30.000

20.000

50.000

40.000

70.000

60.000

80.000

De hoogste leeftijdsgroepen groeien het sterkst. Eind jaren ’40 zullen er ruim 410.000 75+-ers zijn, 2,5 keer zoveel als de 165.000 van nu. Hier tekent zich de ‘dubbele vergrijzing’ af: er komen gelet op de leeftijdsopbouw van vandaag de dag niet alleen meer ouderen bij, zij leven gemiddeld ook steeds langer. Het percentage 75+-ers loopt dan ook sterk op: van 7% in 2011 naar 16,5% in 2050.

90.000

95+ - 94 - 89 - 84 - 79 - 74 - 69 - 64 - 59 - 54 - 49 - 44 - 39 - 34 - 29 - 24 - 19 - 14 5-9 0-4

100.000

90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10

aantal tussen 2011 en 2040 teruglopen met 175.000 mensen (-12%). De grote veranderingen in de leeftijdsopbouw van de Brabantse bevolking worden duidelijk geïllustreerd, wanneer de leeftijdsdiagrammen van 1980, 2010 en 2040 met elkaar worden vergeleken (figuur 11a t/m 11c).

figuur 12 Percentage 65+-ers en 75+-ers, Noord-Brabant,

figuur 11c Leeftijdsopbouw van de Brabantse bevolking, 2040

1980-2050 35%

jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar

mannen

vrouwen 30%

25%

20% 65+ 15%

10% 75+ 5%

90.000

100.000

80.000

70.000

60.000

50.000

40.000

30.000

20.000

10.000

0

10.000

30.000

20.000

50.000

40.000

70.000

60.000

80.000

90.000

0% 100.000

95+ 90 - 94 85 - 89 80 - 84 75 - 79 70 - 74 65 - 69 60 - 64 55 - 59 50 - 54 45 - 49 40 - 44 35 - 39 30 - 34 25 - 29 20 - 24 15 - 19 10 - 14 5-9 0-4

1980

1990

feitelijk

2000

2010

2020

2030

2040

2050

prognose 2011

13

Kaart 1a Gemiddeld jaarlijkse bevolkingsgroei (of krimp) in Brabantse gemeenten, 2005 t/m 2010 (feitelijk)

Werkendam

Oss

Woudrichem Aalburg

Drimmelen Moerdijk

Oosterhout Dongen

Steenbergen

Bergen op Zoom

Halderberge

Roosendaal

EttenLeur

Rucphen

’s-Hertogenbosch

Geertruidenberg Waalwijk

Breda Gilze en Rijen Alphen-Chaam

Heusden Vught

Loon op Zand

Oisterwijk

Mill c.a.

Veghel

Sint Anthonis

Boekel

Boxmeer

Sint Oedenrode

Gemert-Bakel Laarbeek

Best

Goirle

Son

Oirschot

Nuenen

Helmond

Eindhoven Baarle-Nassau

Bladel

groei

Deurne

GeldropMierlo

Veldhoven

Reuselde Mierden

Woensdrecht

Waalre

Someren

Eersel

Asten

Heeze-Leende

> 0,8% Bergeijk

0,4 tot 0,8%

Valkenswaard Cranendonck

0 tot 0,4% – 0,4 tot 0% – 0,8 tot – 0,4% < – 0,8%

krimp

Kaart 1b Gemiddeld jaarlijkse bevolkingsgroei (of krimp) in Brabantse gemeenten, 2011 t/m 2024 (prognose)

groei > 0,8% 0,4 tot 0,8% 0 tot 0,4% – 0,4 tot 0% – 0,8 tot – 0,4% < – 0,8%

krimp

14

Cuijk

Uden

Schijndel Boxtel

Tilburg

Grave

Landerd

Bernheze

Sint Michielsgestel

Haaren

Hilvarenbeek

Zundert

Maasdonk

Kaart 1c Gemiddeld jaarlijkse bevolkingsgroei (of krimp) in Brabantse gemeenten, 2025 t/m 2039 (prognose)


krimp

Kaart 1d Gemiddeld jaarlijkse bevolkingsgroei (of krimp) in Brabantse gemeenten, 2040 t/m 2049 (prognose)


krimp

15

figuur 14 Aantal autochtonen en allochtonen, Noord-Brabant, 2000-2050

figuur 13 Percentage 65+-ers, stedelijke concentratiegebieden en landelijke gebieden, 1980-2050 2.750.000

40%

2.500.000

35%

2.250.000 30%

totaal autochtoon

2.000.000 1.750.000

25%

1.500.000 20%

feitelijk

1.250.000

prognose 2011

15%

1.000.000 750.000

10%

500.000 5%

250.000 0

0% 1980

allochtoon

1990

2000

2010

2020

2030

2040

2050

Noord-Brabant stedelijke concentratiegebieden landelijke gebieden

2000

2010

feitelijk

2020

2030

2040

2050

prognose 2011

Met de toenemende vergrijzing zal ook het thema ‘wonen met zorg en welzijn’ de komende tijd hoog op de regionale agenda komen te staan. In hoofdstuk 5 van deze rapportage wordt specifiek ingegaan op deze thematiek.

meer aan zich te binden. Tegelijkertijd vertonen de landelijke gebieden onafgebroken sinds het midden van de jaren ’90 negatieve binnenlandse migratiesaldi. Het (autonome) vertrekoverschot van jongvolwassenen (15-29 jarigen) wordt hier niet langer gecompenseerd door vestigingsoverIn bijlage 2 zijn enkele leeftijdsspecifieke ontwikkelingen van schotten in de andere leeftijdscategorieën. Ook dit draagt de Brabantse bevolking tussen 2000 en 2050 terug te vinden. bij aan een relatief sterkere vergrijzing.

Stedelijke concentratie- en landelijke gebieden Vergrijzing speelt overal in Brabant. Opvallend is evenwel dat dit vergrijzingsproces zich de komende decennia in de landelijke gebieden relatief sterker zal voordoen dan in de stedelijke concentratiegebieden. Hierbij ontwikkelen de landelijke gebieden zich van gebieden met een verhoudingsgewijs jongere bevolking in 1980, tot gebieden met een oudere bevolking in 2040 (figuur 13). In de landelijke gebieden loopt het percentage 65+-ers op van 8,3% in 1980 en 16,7% in 2011 tot 32% in 2040. In de stedelijke concentratiegebieden liggen deze percentages op respectievelijk 9,4% in 1980, 15,8% in 2011 en 25,9% in 2040.

2.6 Veranderingen in etniciteit

In het IPB-Primos-model wordt de bevolking ook naar etniciteit vooruit berekend. Hierbij wordt onderscheid gemaakt naar autochtoon en allochtoon, en binnen de laatste groep ook tussen westerse en niet-westerse allochtonen23.

De komende decennia zal de groei van de Brabantse bevolking voor een belangrijk deel bepaald worden door het groeiend aantal allochtonen (figuur 14). Hierbij spelen uiteraard de verwachte positieve buitenlandse migratiesaldi een rol, evenals de natuurlijke groei (het verschil tussen geboorte en sterfte) van de allochtone bevolking. Tussen 2010 en 2050 neemt het aantal allochtonen met 138.000 De verklaring voor deze verschillen moet voor een belangrijk personen toe. Dat is een groei van bijna 35%. Zowel het deel gezocht worden in de selectief samengestelde suburba- aantal westerse allochtonen (vooral personen uit de huidige lidstaten van de Europese Unie) als het aantal niet-westerse nisatiestromen uit het verleden. Hierdoor zijn vooral de allochtonen groeit. Wel ligt de groei van het aantal niet‘oudere middengroepen’ (50-64-jarigen) momenteel relawesterse allochtonen hoger en zal rond 2020 hun aantal tief sterker vertegenwoordigd in de landelijke gebieden. Ook de komende jaren zorgt deze groep hier nog voor een in Brabant voor het eerst groter zijn dan het aantal westerse allochtonen (figuur 15). sterke vergrijzing. In de stedelijke concentratiegebieden, Het aantal autochtonen daarentegen neemt tussen 2010 die deze leeftijdsgroepen per saldo juist zagen vertrekken, en 2050 met ruim 92.000 personen af (-5%). groeit het aantal ouderen de eerstkomende jaren juist minder sterk. Ook speelt een rol dat de stedelijke concentratiegebieden, mede door een relatief sterkere groei van de Al met al loopt het aandeel autochtonen in Brabant de woningvoorraad vanaf het begin van de jaren ’90 tot aan het komende decennia (licht) terug, van 84% nu naar 79% in 2050. Het percentage allochtonen loopt in diezelfde periode begin van deze eeuw (forse woningbouwinspanningen), op van 16% naar 21% (figuur 16). In 2011 behoort een kleine beter in staat zijn gebleken deze middengroepen weer

16

figuur 16 Percentage allochtonen in de Brabantse bevolking, 2000-2050

figuur 15 Aantal westerse en niet-westerse allochtonen, Noord-Brabant, 2000-2050 30%

600.000 550.000

25%

500.000 450.000

prognose 2011 20%

totaal allochtoon

400.000 15%

350.000

feitelijk

300.000 10%

250.000 200.000 150.000

westers 5%

niet-westers 0%

100.000 2000

2010

feitelijk

2020

2030

2040

2050

prognose 2011

8% van de Brabantse bevolking tot de niet-westerse allochtonen en iets meer dan 8% tot de westerse allochtonen. In 2050 liggen deze percentages op respectievelijk 11% en 10%. Vergeleken met landelijke cijfers liggen in Brabant de percentages allochtonen, en vooral die van niet-westerse allochtonen, onder de Nederlandse gemiddelden. Van de totale Nederlandse bevolking behoort momenteel ruim 20% tot de groep van allochtonen, een percentage dat in 2040 zal zijn opgelopen tot ca. 27%. Het landelijke percentage niet-westerse allochtonen neemt hierbij toe van 11,5% in 2011 tot bijna 16% in 2040, de westerse allochtonen zien hun aandeel oplopen van ruim 9% tot 11%. Met name in de Randstedelijke provincies liggen de percentages allochtonen beduidend hoger24. Dit geldt voornamelijk voor de nietwesterse allochtonen, die voor een belangrijk deel geconcentreerd zijn in de Randstad. Zo woont van alle niet-westerse allochtonen in Nederland zo’n 70% vandaag de dag in een van de vier Randstadprovincies (Noord- en Zuid-Holland, Utrecht en Flevoland), terwijl hier ‘maar’ 47% van de Nederlandse bevolking woont. Bij de westerse allochtonen – waarvan iets meer dan 50% in de Randstad woont – zijn de verschillen tussen de provincies veel minder groot.

2000

2010

2020

2030

2040

2050


schillen minder groot. Van de bevolking in stedelijke concentratiegebieden behoort 9% tot de westerse allochtonen, in de landelijke gebieden ligt dit percentage op iets meer dan 6%. Zowel in de stedelijke concentratie- als de landelijke gebieden zal het aandeel allochtonen de komende decennia toenemen. 2.7 Veranderingen in huishoudenssamenstelling

Niet alleen naar leeftijd en etniciteit, ook naar huishouden ondergaat de samenstelling van de Brabantse bevolking de nodige veranderingen. De komende decennia groeit het aantal huishoudens nog met zo’n 130.000, van een kleine 1.070.000 in 2011 tot zo’n 1.200.000 in 2040. Dat is een groei van ruim 12%. Na 2040 loopt het aantal huishoudens weer wat terug (tabel 2). Vergeleken met de vorige prognose ligt het aantal huishoudens in 2040 ruim 35.000 hoger.

Groeit het aantal huishoudens in Brabant tot 2040 nog met ruim 12%, de bevolking groeit in diezelfde periode met slechts 3,6%. Deze sterkere toename van het aantal huishoudens hangt samen met de vergrijzing en vooral met de nog altijd voortgaande individualisering. Hierdoor groeit met name het aantal eenpersoonshuishoudens sterk (figuur 17). Tot 2050 komen er een kleine 120.000 eenpersoonshuishoudens bij, waarmee vrijwel de volledige huisStedelijke concentratie- en landelijke gebieden houdensgroei kan worden verklaard. Het aantal alleenBinnen Brabant liggen de percentages allochtonen in de staanden groeit hiermee met bijna 35%. In 2050 bestaat stedelijke concentratiegebieden beduidend hoger dan in de landelijke gebieden (figuur 16). In de stedelijke concen- bijna 40% van alle huishoudens in Brabant uit een eenpertratiegebieden behoort in 2010 zo’n 19% tot de allochtone soonshuishouden. In 2000 lag dat percentage nog onder bevolkingsgroep, in de landelijke gebieden ligt dit percen- de 30% (figuur 18). Tegenover de groei van het aantal alleenstaanden staat een afname van het aantal (al dan niet tage op ‘slechts’ 9%. Vooral bij niet-westerse allochtonen gehuwde) paren. Desalniettemin blijft het aantal samenzijn er verschillen te zien. In de stedelijke concentratiegewonenden in Brabant wel verreweg de grootste huishoudensbieden wonen verhoudingsgewijs veel niet-westerse allochtonen (10% in 2010), in de landelijke gebieden daarentegen categorie. In 2050 behoort nog ruim 51% van de huishoudens tot deze categorie (was 66% in 2000). juist weinig (3%). Bij de westerse allochtonen zijn de ver-

17

Tabel 2 Huishoudensontwikkelingen in Noord-Brabant, 2011-2050

huishoudens 2011

huishoudensgroei

huishoudens 2050

2011-2019

2020-2029

2030-2039

2040-2049

2011-2049

1.067.000

76.200

49.300

7.700

-11.500

121.700


753.300

55.100

39.700

16.800

6.800

118.400

871.700

Landelijke gebieden

313.700

21.100

9.600

-9.200

-18.300

3.300

317.000

RRO West-Brabant

297.900

18.700

11.200

-500

-5.800

23.600

321.500

RRO Midden-Brabant

175.800

12.700

8.100

2.400

800

24.100

199.900


267.700

21.100

14.000

2.000

-3.700

33.300

301.000


325.600

23.700

15.900

3.800

-2.700

40.700

366.300

Noord-Brabant

1.188.700

groei-indices 2011-2019

2020-2029

2030-2039

2040-2049

2011-2049

2011=100

2020=100

2030=100

2040=100

2011=100

Noord-Brabant

107,1

104,3

100,6

99,0

111,4


107,3

104,9

102,0

100,8

115,7

Landelijke gebieden

106,7

102,9

97,3

94,6

101,0

RRO West-Brabant

106,3

103,5

99,8

98,2

107,9

RRO Midden-Brabant

107,2

104,3

101,2

100,4

113,7


107,9

104,8

100,6

98,8

112,4


107,3

104,6

101,0

99,3

112,5


figuur 17 Huishoudens naar type (absoluut), Noord-Brabant, 2000-2050

figuur 18 Huishoudens naar type (procentueel), Noord-Brabant, 2000-2050

700.000 samenwonend (totaal)

80% 70%

600.000

60%

500.000

samenwonend (totaal)

eenpersoonshuishoudens 50% 400.000

samenwonend zonder kind(eren)


40% 300.000

samenwonend met kind(eren)

30%

200.000 20% eenouderhuishoudens 100.000

eenouderhuishoudens

10% overige huishoudens

0 2000

2010

feitelijk

18

overige huishoudens 0%

2020

2030

prognose 2011

2040

2050

2000

2010

feitelijk

2020

2030

prognose 2011

2040

2050

figuur 18a Huishoudens naar type (procentueel), stedelijke concentratiegebieden, 2000-2050

figuur 18b Huishoudens naar type (procentueel), landelijke gebieden, 2000-2050

80%

80%

70%

70%

60%

60%

samenwonend (totaal) samenwonend (totaal) 50%

50% eenpersoonshuishoudens

40%

40% eenpersoonshuishoudens

30%

30%

20%

20% eenouderhuishoudens

10%

eenouderhuishoudens

10%

overige huishoudens 0% 2000

overige huishoudens 0%

2010

feitelijk

2020

2030

2040

2050

prognose 2011

Verdelen we de huishoudens naar leeftijd (van het hoofd van het huishouden), dan zien we dat met name bij de jongvolwassenen en de ouderen verhoudingsgewijs veel eenpersoonshuishoudens zijn te vinden (figuur 19a). Jongeren die uit huis gaan, wonen eerst een tijdje alleen. Ouderen blijven, na verlies van hun partner als alleenstaande achter. Juist vanwege hun hogere levensverwachting, geldt dit laatste vooral voor vrouwen. Figuur 19a laat eveneens zien, dat de komende tijd vooral bij de middelbare leeftijden een duidelijke groei verwacht wordt van het aantal eenpersoonshuishoudens. Uitstel van (langdurige) relatievorming speelt hierbij een rol en de tijd dat men – al dan niet tussen twee relaties in – alleen woont neemt toe. Bovendien groeit het aantal informele samenwoonrelaties. Relaties van ongehuwd samenwonende stellen zijn minder stabiel dan van gehuwde stellen25. Op hogere leeftijd zien we het percentage alleenstaanden juist wat teruglopen. Door de stijgende levensverwachting neemt de leeftijd bij verweduwing toe, waardoor oudere paren langer bij elkaar blijven. De wat sterker oplopende levensverwachting van mannen (‘inhaaleffect’) speelt hierbij eveneens een rol. Ook dit heeft een neerwaarts effect op het aantal alleenstaanden en juist een opwaarts effect op het aantal samenwonenden op hogere leeftijd. Omgekeerd heeft de groei van het aantal alleenstaanden bij de middelbare leeftijden z’n tegenhanger in de afname van het aantal samenwonenden bij deze leeftijdsgroepen (figuur 19b). Al blijven hun aantallen bescheiden, verhoudingsgewijs groeien het aantal eenouderhuishoudens en het aantal overige huishoudens de komende tijd nog behoorlijk. Zo zal in onze provincie het aantal eenouderhuishoudens, waartoe huishoudens worden gerekend die bestaan uit één ouder (merendeels vrouwen) met één of meer thuiswonende kinderen, toenemen met zo’n 37.000 huishoudens (+59%);

2000

2010

feitelijk

2020

2030

2040

2050

prognose 2011

van 63.000 in 2011 tot 100.000 in 2050 (figuur 17). In 2050 behoort dan bijna 8,5% van het aantal huishoudens tot een eenoudergezin. In 2000 lag dat percentage op 5% (figuur 18). Het aantal overige huishoudens neemt gedurende de prognoseperiode eveneens steeds (licht) toe. Tot deze zogenoemde ‘overige’ huishoudens behoren personen die geen partnerrelatie of ouder-kindrelatie hebben, maar wel een gezamenlijk huishouden voeren. Voorbeelden hiervan zijn studenten die samen een huishouden vormen of twee broers of zussen die samen in een huis wonen. Ondanks de (relatief sterke) groei komt het percentage overige huishoudens in Brabant niet boven de 1% uit. Ten slotte zijn er personen die wonen of verblijven in instellingen en tehuizen. Deze personen vormen geen zelfstandig huishouden en zijn daarom ook buiten de berekening van de woningbehoefte gehouden. In Noord-Brabant is de instellings- en tehuisbevolking de afgelopen jaren steeds iets teruggelopen. Momenteel omvat deze groep ongeveer 30.000 mensen. In lijn met landelijke (CBS-)veronderstellingen is er in de prognose voor de eerstkomende jaren van uitgegaan, dat de instellings- en tehuisbevolking ongeveer gelijk blijft. Vanaf 2020 echter zal, onder invloed van de vergrijzing, de instellings- en tehuisbevolking echter geleidelijk aan weer wat toenemen, tot ruim 50.000 personen in 205026. Ondanks deze absolute toename van het aantal personen in een ‘institutioneel huishouden’ daalt, vooral bij de oudere leeftijdsgroepen, het aandeel personen in instellingen en tehuizen (figuur 20). Deze daling hangt samen met de al langer aanhoudende trend om zo lang mogelijk zelfstandig te blijven wonen, samen of alleen. Hierbij speelt ook de stijgende levensverwachting een rol, waardoor paren tot op hoge leeftijd blijven samenwonen.

19

figuur 19a Huishoudensverdeling naar leeftijd, aandeel eenpersoonshuishoudens Noord-Brabant, 2000-2050

figuur 19b Huishoudensverdeling naar leeftijd, aandeel samenwonenden Noord-Brabant, 2000-2050

100%

100%

90%

90%

80%

80%

70%

70%

60%

60%

50%

50%

40%

40%

30%

30%

20%

20%

10%

10%

0%

0%

15- 20- 25- 30- 35- 40- 45- 50- 55- 60- 65- 70- 75- 80- 85- 90- 95+ 19 24 29 34 39 44 49 54 59 64 69 74 79 84 89 94 2000

2010

15- 20- 25- 30- 35- 40- 45- 50- 55- 60- 65- 70- 75- 80- 85- 90- 95+ 19 24 29 34 39 44 49 54 59 64 69 74 79 84 89 94

2050

2010

2000

figuur 20 Percentage personen in instellingen en tehuizen naar leeftijd, Noord-Brabant, 2000-2050

2050

figuur 21 Gemiddelde huishoudensgrootte, Noord-Brabant, 2000-2050 2,7

100% 90%

2,6 80% 2,5

70% 60%

2,4

prognose 2011

50% 2,3

40% 30%

2,2

feitelijk

20% 2,1 10% 0%

2,0 15- 20- 25- 30- 35- 40- 45- 50- 55- 60- 65- 70- 75- 80- 85- 90- 95+ 19 24 29 34 39 44 49 54 59 64 69 74 79 84 89 94 2000

2010

2050

Stedelijke concentratie- en landelijke gebieden Tussen de stedelijke concentratiegebieden en de landelijke gebieden bestaat een aantal duidelijke verschillen in huishoudenssamenstelling (figuur 18a en 18b). Zo ligt het percentage eenpersoonshuishoudens in de stedelijke concentratiegebieden beduidend hoger, terwijl in de landelijke gebieden verhoudingsgewijs juist meer paren wonen. In 2011 behoort bijna 36% van de huishoudens in de stedelijke concentratiegebieden tot de eenpersoonshuishoudens. In de landelijke regio’s ligt dit percentage op ‘slechts’ 26%, tien procentpunten lager dus. Daarentegen vormen de samenwonenden in de landelijke gebieden

20

2000

2010

2020

2030

2040

2050


liefst 69% van het aantal huishoudens en behoort ‘slechts’ 57% van de huishoudens in de stedelijke concentratiegebieden tot deze groep. De komende tijd zien we zowel in de stedelijke concentratiegebieden als in de landelijke gebieden het percentage eenpersoonshuishoudens sterk toenemen en het percentage samenwonenden juist (verder) afnemen; vergrijzing en individualisering spelen immers overal. Hierbij zullen – wat de processen van huishoudensvorming betreft – de onderlinge verschillen en verhoudingen tussen beide gebiedstypen in grote lijnen niet veel wijzigen.

Huishoudensgrootte Doordat de groei van het aantal huishoudens zich vooral voordoet bij de eenpersoonshuishoudens, neemt het gemiddeld aantal personen per huishouden de komende decennia verder af. Telt een Brabants huishouden in 2000 nog iets meer dan 2,4 personen, in 2050 is de gemiddelde huishoudensgrootte27 teruggelopen tot 2,05. Voor Nederland als geheel liggen deze cijfers op 2,3 in 2000 en – vergelijkbaar met Brabant – op 2,05 halverwege deze eeuw. In de stedelijke concentratiegebieden loopt de huishoudensgrootte terug van 2,32 in 2000 naar 2,0 in 2050. In de landelijke liggen deze cijfers op 2,62 in 2000 en op 2,17 halverwege deze eeuw (figuur 21).

21

3

De ontwikkeling van de Brabantse woningvoorraad

3.1 Er ligt nog een behoorlijke bouwopgave in Noord-Brabant

houdens. Wel ligt de groei van de woningvoorraad iets hoger dan de groei van het aantal huishoudens (figuur 22). In 2011 staan er in Noord-Brabant 1.033.500 woningen. In Dit komt omdat er in de berekeningen van is uitgegaan, de nieuwe prognose bereikt de Brabantse woningvoorraad dat het bestaande woningtekort (2,3%, oftewel ruim 24.000 woningen) in de loop van de prognoseperiode wordt wegzijn maximum aan het eind van de jaren ’30. Dan staan er gewerkt28. Ook is verondersteld dat de (gewenste) leegstand naar verwachting 1.194.000 woningen in onze provincie. Tot die tijd neemt de woningvoorraad dus nog toe met zo’n iets zal toenemen29. Deze lichte toename van de leegstand hangt samen met de verwachting dat voor delen van de 160.000 woningen. Het leeuwendeel van die groei – zo’n woningvoorraad vraag en aanbod in kwalitatieve zin steeds 130.000 woningen (oftewel 80%) – zal voor 2025, dus zeg maar de komende 10 tot 15 jaar, moeten worden gerealiseerd. minder op elkaar zullen aansluiten. Dat betekent een groei van gemiddeld een kleine 10.000 In Brabant is de groei van de woningvoorraad teruggelopen woningen per jaar. Na 2040 neemt de woningvoorraad in omvang weer iets af, om in 2050 uit te komen op ongeveer van zo’n 13.000 gemiddeld jaarlijks in de tweede helft van de jaren ’90 naar een niveau van (soms ver) onder de 1.180.000 woningen (tabel 3). 10.000 in de eerste jaren van deze eeuw. In 2003 bereikte De vooruit berekende groei van de woningvoorraad hangt de groei zijn dieptepunt met 5.600 woningen. Al is het beeld van jaar op jaar wisselend, na 2003 trekt de woning(uiteraard) nauw samen met de groei van het aantal huis-

Tabel 3 De groei van de woningvoorraad in Noord-Brabant, 2011-2050 woningvoorraad

woningvoorraad groei van de woningvoorraad

2011

2050

2011-2019

2020-2029

2030-2039

2040-2049

2011-2049

1.033.500

92.900

59.900

6.800

-12.100

147.500


721.600

67.100

48.600

16.700

6.400

138.800

860.400

Landelijke gebieden

311.900

25.900

11.300

-9.900

-18.500

8.700

320.600

RRO West-Brabant

291.100

22.800

13.500

-900

-6.100

29.300

320.400

RRO Midden-Brabant

165.300

15.500

10.400

2.400

600

29.000

194.300


262.100

26.300

16.900

1.700

-3.700

41.300

303.400


315.000

28.300

19.000

3.600

-2.900

47.900

362.900

2011-2019

2020-2029

2030-2039

2040-2049

2011-2049

2011=100

2020=100

2030=100

2040=100

2011=100

Noord-Brabant

109,0

105,3

100,6

99,0

114,3


109,3

106,2

102,0

100,7

119,2

Landelijke gebieden

108,3

103,3

97,2

94,5

102,8

RRO West-Brabant

107,8

104,3

99,7

98,1

110,1

RRO Midden-Brabant

109,4

105,8

101,3

100,3

117,5


110,0

105,9

100,6

98,8

115,7


109,0

105,5

101,0

99,2

115,2

Noord-Brabant

groei-indices


22

1.181.000

figuur 22 Procentuele groei van de woningvoorraad, het aantal huishoudens en de bevolking, Noord-Brabant, 2000-2050

figuur 23 Groei van de woningvoorraad, Noord-Brabant, 1980-2050

1,50%

25.000

1,25%

20.000

feitelijk

1,00% 15.000

prognose 2011

0,75%

prognose 2011

10.000

0,50% 5.000 0,25%

0,00%

feitelijk

0

-0,25% 2000

-5.000 2010

2020

2030

2040

2050

1980

woningvoorraad huishoudens bevolking

bouwproductie weer aan (figuur 23). In 2007 en 2009 ligt de groei voor het eerst sinds 2000 weer boven de 10.000 woningen. Met de financieel-economische crisis is de groei van de woningvoorraad inmiddels weer sterk teruggevallen en in 2010 uitgekomen op 7.300 woningen. In paragraaf 3.4. gaan we nader in op de effecten van de kredietcrisis op de woningbouw in Brabant.

1990

2000

2010

2020

2030

2040

2050


figuur 24 Gemiddelde woningbezetting, Noord-Brabant, 1980-2050 3,5 3,4 3,3 3,2 3,1 3,0

2,9 De komende jaren wacht Brabant dus nog een behoorlijke feitelijk 2,8 woningbouwopgave. Wel zal de groei van de woningvoorraad 2,7 geleidelijk aan afnemen. Synchroon aan de afname van het 2,6 aantal huishoudens (figuur 22) zal de woningvoorraad 2,5 prognose 2011 tegen het einde van de jaren ’30 (licht) gaan ‘krimpen’. In 2,4 de praktijk komt dat er op neer, dat tegenover de sloop van 2,3 woningen een geringere nieuwbouwproductie zal hoeven 2,2 2,1 te staan. In dit licht betekent een (op termijn) mindere 2,0 kwantitatieve behoefte dan ook niet dat er in gelijke mate 1980 1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050 (meteen ook) minder gebouwd hoeft te worden. Integendeel. De kans is namelijk groot dat delen van de Noord-Brabant stedelijke concentratiegebieden huidige woonmilieus steeds meer als kwalitatief onvoldoende landelijke gebieden zullen worden beschouwd. Vooral de vroeg-naoorlogse woongebieden (1945-1970) zijn in dit verband kwetsbaar. Een afnemende woningbehoefte biedt juist ook voor dit soort gebieden kansen. Kansen ook om te groeien in kwali- 3.2 Provinciaal verstedelijkingsbeleid teit, door gerichte ingrepen als verdunning en vergroening. Het provinciale beleid is al jaren gericht op het concentreren van de verstedelijking. In de Structuurvisie ruimtelijke ordening17 (2011) vormt het een van de provinciale ruimteTegenover een bevolkingsgroei van 1,4% in de periode lijke belangen. Op provinciale schaal betekent dit, dat het 2011 tot 2050 staat een toename van de woningvoorraad met 14,3%. De gemiddelde woningbezetting loopt dan ook leeuwendeel van de woningbouw gerealiseerd wordt in de stedelijke concentratiegebieden en dat de woningvoorraad verder terug: van een kleine 2,4 nu naar iets meer dan 2,1 in 2050. In 1980 lag dit nog op 3,2 (figuur 24). De vergrijzing – inherent aan het uitgangspunt van concentratie – in deze stedelijke gebieden verhoudingsgewijs sterker groeit dan in en de individualisering en de hiermee samenhangende groei van het aantal kleinere huishoudens vormen hiervoor de landelijke gebieden. de voornaamste verklaring.

23

figuur 25 Aandeel van de stedelijke concentratiegebieden in de Brabantse woningvoorraad, 1970-2050

laten de stedelijke en landelijke regio’s vergelijkbare groeicijfers zien en verandert het aandeel van de stedelijke concentratiegebieden maar weinig.

75%

3.3 Het gemeentelijke woningbouwprogramma: een indicatie van de toename van de woningvoorraad

74% 73% 72%

De bevolkings- en woningbehoefteprognose is uitgevoerd op het gemeentelijk schaalniveau. De gemeenten vormen de basis voor de vooruitberekeningen. De gegevens over de toename van de woningvoorraad die hiervan zijn afgeleid, sluiten aan op de gemeentespecifieke bevolkingskenmerken en -ontwikkelingen en zijn opgesteld binnen de beleidsmatige (kwantitatieve) kaders van het provinciale verstedelijkingsbeleid.

71% 70% 69% 68% 67% 66% 65% 1970

1980

1990

2000

2010

2020

2030

2040

2050

prognose 2011

feitelijk

In de stedelijke concentratiegebieden, die een expliciete taak hebben een belangrijk deel van de bevolkingsgroei (migratie) op te vangen, ligt de toename van de woningvoorraad de komende decennia hoger dan in de landelijke gebieden (tabel 3). Hiermee zal de gezamenlijke positie van de stedelijke concentratiegebieden in de Brabantse woningvoorraad (verder) worden versterkt. Momenteel staat 69,8% van de Brabantse woningvoorraad in de stedelijke concentratiegebieden. In de komende jaren zal dit percentage geleidelijk aan verder oplopen. Figuur 25 laat zien dat de positieverbetering van de stedelijke concentratiegebieden zich al aftekent sinds het midden van de jaren ’90. In de jaren ’70 – een periode met omvangrijke suburbanisatiestromen – groeiden de stedelijke gebieden juist relatief minder snel dan de landelijke gebieden. In de jaren ’80

In bijlage 5 is per gemeente een indicatie gegeven van de planningsruimte voor woningbouw in de eerstkomende jaren. Overeenkomstig de Verordening ruimte is deze ‘programmaindicatie’ richtinggevend voor de jaarlijks – en telkens voor de eerstvolgende periode van tien jaar – te maken regionale woningbouwafspraken30 en dienen gemeentelijke bestemmingsplannen, die voorzien in de nieuwbouw van woningen, te passen binnen dit regionale afsprakenkader31. In het recente verleden zijn diverse woningbouwafspraken gemaakt; tussen gemeenten onderling, maar ook tussen gemeenten en de provincie32. Voortaan worden dergelijke (gemeentespecifieke) afspraken alleen nog in regionaal verband gemaakt. Lopende afspraken zullen – waar nodig in geactualiseerde vorm – ingepast worden in de regionale woningbouwafspraken. Door de gemeentelijke gegevens te aggregeren worden gegevens op (sub)regionaal of provinciaal schaalniveau verkregen. In bijlage 6 is voor deze schaalniveaus de ontwikkeling van de woningvoorraad in de komende jaren terug te vinden.

figuur 26 Ontwikkeling van de nieuwbouw, Noord-Brabant, 1998-2013 17.500

15.000

feitelijke aantal opgeleverde nieuwbouwwoningen 12.500

10.000

7.500

verwachte aantal op te leveren nieuwbouwwoningen o.b.v. in aanbouw genomen woningen* 5.000

2.500

0 1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

* Het gaat hierbij om nieuwbouwwoningen, die 1¼ - 1¾ jaar (15 - 21 maanden) eerder in aanbouw zijn genomen. De nieuwbouw in 2013 is een eerste inschatting, geëxtrapoleerd o.b.v. gegevens over het aantal recent in aanbouw genomen woningen en afgegeven bouwvergunningen.

24

2013

3.4 Recente woningbouwontwikkelingen in Noord-Brabant

gevolg dat huishoudensvorming wordt uitgesteld35 en woningtekorten verder oplopen.

Ook in Noord-Brabant zien we vandaag de dag duidelijk de weerslag van de financieel-economische crisis op de woning- Omdat in (de loop van) 2010 weer meer woningen in aanbouw. Een belangrijke exponent hiervan is de teruggevallen bouw zijn genomen, lijkt het aantal op te leveren nieuwnieuwbouwproductie33. bouwwoningen in 2012 weer iets op te veren en uit te komen tussen de 9.000 en 9.500. Het aantal in aanbouw Hierbij valt op, dat 2009 nog een uitstekend ‘bouwjaar’ is genomen woningen is in 2011 echter weer fors teruggevallen geweest, maar dat 2010 (feitelijk) en vervolgens ook 2011, (‘dubbele dip’), tot kwartaalniveaus die tot de laagste 2012 en 2013 (naar verwachting) beduidend minder goede behoren sinds het begin van de kredietcrisis (figuur 28). jaren zijn (figuur 26). Zo zijn in 2009 nog bijna 13.000 Nieuwe initiatieven voor woningbouwprojecten lijken 'op te woningen opgeleverd. Deze hoge ‘score’ hangt vooral samen drogen'. Bovendien zijn de stimuleringsmaatregelen van de met het grote aantal projecten, dat in de jaren daarvoor verschillende overheden afgelopen, staat het investerings(gemiddeld genomen zo’n 1½ jaar eerder) in aanbouw is vermogen van woningbouwcorporaties onder druk36 en is genomen; dus nog voor de kredietcrisis, die zich in de loop de aansluiting van vraag en aanbod op de woningmarkt vaak nog onvoldoende (zie ook hoofdstuk 5). Ook zorgen van 2008 begon te manifesteren. Ook speelt een rol, dat bestaande woningbouwprojecten versneld konden worden de voortdurende onzekerheden op de financiële markten, afgebouwd, een effect dat inmiddels lijkt te zijn uitgewerkt. het gebrek aan vertrouwen, de daling van de huizenprijzen en de recente (verdere) aanscherping van de ‘kredietregels’ In 2010 zijn er in Brabant daarentegen 'slechts' 8.500 voor de nodige terughoudendheid bij woonconsumenten. woningen gereedgemeld. En dat is minder dan op grond van het aantal eerder in aanbouw genomen woningen werd Gelet op deze ontwikkelingen en onzekerheden is en blijft het voor veel woningbouwprojecten lastig de ‘kritische verwacht. Dit kan er op duiden, dat er ook woningbouwgrens’ – bijvoorbeeld 70% verkocht – te halen om ook plannen zijn die op papier weliswaar in aanbouw zijn daadwerkelijk met de bouw te kunnen starten. In lijn hiermee genomen, maar in werkelijkheid (nog) niet of met (forse) mag verwacht worden, dat het aantal in aanbouw genomen vertraging worden gerealiseerd. woningen zich de eerstkomende tijd blijft bewegen rond de (sterk teruggevallen) niveaus van de eerste negen maanden Naar verwachting zal in 2011 de nieuwbouwteller op bijna 9.000 woningen uitkomen. Gelet op de gemiddeld jaarlijkse van 2011. Met als gevolg dat vervolgens ook het aantal op sloop van een kleine 2.000 woningen34 zal de (netto) groei te leveren nieuwbouwwoningen – na een verwachte van de woningvoorraad dan op iets meer dan 7.000 woningen (kortstondige en lichte) opleving in 2012 – in 2013 weer liggen, vergelijkbaar met het niveau van 2010. De groei (sterk) zal terugvallen. Een eerste (voorzichtige) inschatting blijft daarmee achter bij de provinciale behoefteramingen, komt uit op een nieuwbouwproductie in 2013 van tussen de 7.500 en 8.000 woningen (figuur 26) en een groei van op grond waarvan de groei van de woningvoorraad in de eerstkomende jaren tussen de 10.000 en de 11.000 woningen de woningvoorraad van om en nabij de 6.000 woningen. per jaar zou moeten liggen (figuur 27). Door de kredietcrisis Hiermee wordt het dieptepunt uit 2003 dicht genaderd en de effecten hiervan op de woningmarkt zullen deze aan- (figuur 27). tallen de eerstkomende jaren niet worden gehaald, met als

figuur 27 Groei van de woningvoorraad, Noord-Brabant, 1998-2018 17.500

15.000

12.500

prognose 2011

feitelijke groei 10.000

7.500

verwachte groei o.b.v. in aanbouw genomen woningen* 5.000

2.500

0 1998

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2014

2016

2018

* Het gaat hierbij om nieuwbouwwoningen, die 1¼ - 1¾ jaar (15 - 21 maanden) eerder in aanbouw zijn genomen. De nieuwbouw in 2013 is een eerste inschatting, geëxtrapoleerd o.b.v gegevens over het aantal recent in aanbouw genomen woningen en afgegeven bouwvergunningen. Een (trendmatige) inschatting van de sloop van woningen is in de gegevens verwerkt.

25

figuur 28 Aantal in aanbouw genomen woningen (per kwartaal), Noord-Brabant, 2008-2011 4.000 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 e e e e e e e e e e e e e e e 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 kwartaal kwartaal kwartaal kwartaal kwartaal kwartaal kwartaal kwartaal kwartaal kwartaal kwartaal kwartaal kwartaal kwartaal kwartaal 2008

totaal huur koop

26

2009

eengezins meergezins

2010

2011

4

Opgaven voor de regionale woningmarkt

De in korte tijd sterk gewijzigde financieel-economische omstandigheden, het sterk veranderend demografisch tij en de (hiermee samenhangende) veranderingen in het wensenpatroon van de woonconsument stellen de regionale woningmarkt de komende tijd voor een aantal stevige opgaven. In grote lijnen laten deze (toekomstige) ontwikkelingen zich samenvatten in een viertal (hoofd)opgaven voor de regionale woningmarkt. Hierbij is het allereerst van belang, dat wordt uitgegaan van een realistische woningbouwplanning en -programmering. Een woningbouwprogramma dat bovendien regionaal wordt afgestemd. Daarnaast zal er op de regionale woningmarkt tijdig ingespeeld moeten worden op het sterk veranderend demografisch perspectief. Van belang is eveneens, dat het bestaande en nieuwe aanbod van woningen en woonmilieus voldoende blijft aansluiten op de gedifferentieerde en bovendien veranderende vraag van woonconsumenten. Nauw hiermee samenhangend ligt er dan ook een (vierde) opgave om meer flexibiliteit te brengen in de woningbouwplanning, te zorgen voor voldoende differentiatie in het woningbouwprogramma en de ontwikkelschaal van woningbouwprojecten te verkleinen. De komende jaren zullen deze opgaven een belangrijke plek innemen op de regionale agenda. Hieronder wordt op elk van deze opgaven nader ingegaan. 4.1 Naar een realistisch, regionaal afgestemd woningbouwprogramma

Zoals in regionaal verband is afgesproken, leveren de gemeenten jaarlijks de stand van zaken aan met betrekking tot de plancapaciteiten voor woningbouw37. De op deze

wijze verzamelde gegevens vormen een waardevolle bron voor regionale analyses omtrent ‘de stand’ van de (regionale) woningmarkt in Brabant. Zo vormt het geheel van gemeentelijke plancapaciteiten bijvoorbeeld een belangrijke graadmeter met betrekking tot de woningbouw(mogelijkheden), zowel op gemeentelijk, regionaal als provinciaal schaalniveau. De plancapaciteiten weerspiegelen bovendien de gemeentelijke ambities op het vlak van de woningbouw in de (eerst)komende tijd. De ontwikkeling van de plancapaciteiten is al langere tijd een belangrijk thema op de regionale agenda. Daarbij spelen zowel kwantitatieve (overprogrammering en overplanning38) als kwalitatieve aspecten (aansluiting van vraag en aanbod) een rol. Wat de kwantiteiten betreft valt op, dat de totale plancapaciteit voor woningbouw in Noord-Brabant de laatste jaren (sterk) is verminderd. De plancapaciteit bereikte in 2008 haar hoogtepunt met een totale omvang van 217.000 woningen. Inmiddels is de totale plancapaciteit in onze provincie teruggelopen naar een kleine 168.000 woningen (figuur 29), een afname van ruim 23%. Hiermee kan ruimschoots worden voorzien in de woningbehoefte in Brabant in de komende 15 jaar; nodig zijn zo’n 155.000 woningen tot 2025, inclusief de nieuwbouw die de sloop van woningen vervangt. In de laatste 3 jaren (2008 t/m 2010) is de plancapaciteit dus met bijna 50.000 woningen teruggebracht. In diezelfde periode zijn er 32.500 nieuwbouwwoningen opgeleverd. Aanvankelijk (2009 en 2010) wordt de afname van de plan-

figuur 29 Ontwikkeling totale plancapaciteit woningbouw, Noord-Brabant, 2006-2011 (absolute aantallen; stand per 1 januari van het betreffende jaar)

totale plancapaciteit woningbouw capaciteit te realiseren binnen 5 jaar capaciteit te realiseren binnen 5-10 jaar capaciteit te realiseren na 10 jaar

250.000 225.000 200.000 175.000 150.000 125.000 100.000 75.000 50.000 25.000 0 2006

2007

2008

2009

2010

2011

2011-2025 (incl.sloop) prov. prognose, actual. 2011

Bronnen: - plancapaciteit: opgaven gemeenten in de matrix 'Overzicht woningbouwcapaciteit per gemeente', stand per 1 januari 2006 (2006-2010), 2007 (2007-2011), 2008 (2008-2012), 2009 (2009-2013), 2010 (2010-2014) en 2011 (2011-2020); bewerking Provincie Noord-Brabant

27

figuur 29a Ontwikkeling totale plancapaciteit woningbouw, stedelijke concentratiegebieden, 2006-2011 (absolute aantallen; stand per 1 januari van het betreffende jaar)


200.000 175.000 150.000 125.000 100.000 75.000 50.000 25.000 0 2006

2007

2008

2009

2010

2011

figuur 29b Ontwikkeling totale plancapaciteit woningbouw, landelijke gebieden, 2006-2011 (absolute aantallen; stand per 1 januari van het betreffende jaar)



70.000

60.000 50.000

40.000

30.000

20.000

10.000

0 2006

2007

2008

2009

capaciteit vooral bepaald, doordat de opgeleverde nieuwbouw per saldo niet wordt aangevuld met nieuwe woningbouwplannen. Vandaag de dag wordt ook plancapaciteit ‘geschrapt’. Mede onder invloed van de financieel-economische crisis en de effecten hiervan op de woningmarkt wordt in vrijwel alle gemeenten het woningbouwprogramma en de daartoe benodigde plancapaciteit tegen het licht gehouden. Naast een sterke terugloop van de plancapaciteit in de laatste drie jaren – -25% in de stedelijke concentratiegebieden, -17% in de landelijke gebieden (figuur 29a en 29b) – wordt de plancapaciteit de laatste (twee) jaren ook beter ge(her)faseerd. Dit laatste is echter vooral in de stedelijke concentratiegebieden aan de orde, de landelijke gebieden blijven hierbij (nog) achter.

28

2010

2011


De afname en de herfasering van de plancapaciteit komt vrijwel volledig voor rekening van de (meest) zachte plancapaciteit, oftewel de capaciteit in ontwerpplannen, in planologische voorbereiding of potentiële plancapaciteit. De harde plannen – de onherroepelijke of door gemeenteraden vastgestelde plancapaciteit – blijven op de rol staan voor de eerstkomende jaren (figuur 30a en figuur 30b). Zachte plannen lenen zich uiteraard beter voor herprogrammering en herfasering of om van de planningslijsten te worden gehaald. Met deze herschikking loopt ook het aandeel harde plannen in de totale plancapaciteit voor de korte en de middellange termijn (fors) op. Al met al – en de kredietcrisis heeft daar natuurlijk het nodige toe bijgedragen – komt er Brabant-breed meer en meer realiteitszin in de gemeentelijke woningbouwambities

figuur 30a Ontwikkeling harde plancapaciteit woningbouw, Noord-Brabant, 2006-2011 (absolute aantallen; stand per 1 januari van het betreffende jaar)


160.000 140.000 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 0 2006

2007

2008

2009

2010

2011

Bronnen: - plancapaciteit: opgaven gemeenten in de matrix 'Overzicht woningbouwcapaciteit per gemeente', stand per 1 januari 2006 (2006-2010), 2007 (2007-2011), 2008 (2008-2012), 2009 (2009-2013), 2010 (2010-2014) en 2011 (2011-2020); bewerking Provincie Noord-Brabant

figuur 30b Ontwikkeling zachte plancapaciteit woningbouw, Noord-Brabant, 2006-2011 (absolute aantallen; stand per 1 januari van het betreffende jaar)


160.000 140.000 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 0 2006

2007

2008

en -plannen. De omvang van de plancapaciteit sluit steeds beter aan op de benodigde capaciteit (tabel 4), waarbij rekening is gehouden met enige overcapaciteit. De ervaring leert immers, dat van de (vele) woningbouwplannen van een gemeente er altijd wel een aantal niet of met vertraging wordt uitgevoerd. Wel lijken met name in de landelijke gebieden de ambities voor de korte termijn (nog) aan de hoge kant te zijn. De ‘indicator totale plancapaciteit’ staat hier voor de eerste vijfjaarsperiode (2011 t/m 2015) maar liefst op 156%, al zijn deze woningbouwaantallen nog lang niet allemaal vastgelegd in harde plancapaciteit. De ‘indicator harde plancapaciteit’ (80%) ligt in de landelijke gebieden zelfs nog iets lager dan in de stedelijke concentratiegebieden (81%). Met de in regionaal verband gemaakte woningbouwafspraken worden de gemeentelijke plancapaciteiten ‘verbonden’ met

2009

2010

2011

het feitelijk te realiseren woningbouwprogramma. Het is vervolgens aan de gemeenten om in lijn met deze regionale afspraken te sturen op de inzet van de eigen plancapaciteit, waarmee ook het teveel aan plancapaciteit – en enige overcapaciteit is nodig! – uiteindelijk naar de volgende (vijfjaars)periode zal doorschuiven. Bij deze sturing op plancapaciteiten zullen naast kwantitatieve, ook kwalitatieve aspecten een rol spelen. Met de regionale afstemming en afspraken worden gemeentelijke ambities en plancapaciteiten ‘ingekaderd’ in een realistisch woningbouwprogramma en ontstaat regionale samenhang in planning en programmering. Regionale samenhang is van belang om onderlinge concurrentie tussen gemeenten te voorkomen, desinvesteringen (bijvoorbeeld in grondposities en planvorming) te vermijden en leegstand

29

Tabel 4 Woningbouwcapaciteiten en -opgaven, aantal woningen in plannen ten opzichte van de benodigde plancapaciteit, 2011 t/m 2020 capaciteitsindicatie korte termijn

indicator totale plancapaciteit

indicator harde plancapaciteit

waarvan

streefwaarden

streefwaarden

harde

130% 3

100% 4

opgave

plus

=

prognose

verwachte

benodigde

totale

2011

sloop1

capaciteit

capaciteit in plannen2

capaciteit2

2011 t/m 2015

Noord-Brabant

55.580

9.400

64.980

82.360

52.580

127%

81%


39.690

6.940

46.630

53.670

37.830

115%

81%

Landelijke gebieden

15.890

2.460

18.350

28.690

14.750

156%

80%

RRO West-Brabant

13.760

2.440

16.200

22.890

16.310

141%

101%

9.330

1.930

11.260

12.580

8.980

112%

80%


15.510

1.890

17.400

23.520

11.420

135%

66%


16.990

3.140

20.130

23.370

15.870

116%

79%

opgave

plus

=

indicator totale plancapaciteit

indicator harde plancapaciteit

prognose

verwachte

benodigde

totale

waarvan

streefwaarden

streefwaarden

2011

sloop1

capaciteit

capaciteit

harde

100%

100% 4

in plannen2

capaciteit2

RRO Midden-Brabant

capaciteitsindicatie middellange termijn 2011 t/m 2020

Noord-Brabant

101.065

18.780

119.845

130.090

70.850

109%

59%


73.110

13.870

86.980

90.930

53.630

105%

62%

Landelijke gebieden

27.955

4.910

32.865

39.160

17.220

119%

52%

RRO West-Brabant

24.810

4.880

29.690

34.490

22.070

116%

74%

RRO Midden-Brabant

16.840

3.850

20.690

20.020

12.850

97%

62%


28.650

3.780

32.430

38.640

14.150

119%

44%


30.765

6.270

37.035

36.940

21.780

100%

59%

De in de tabel opgenomen gegevens zijn afgerond op 10-tallen. 1

De te verwachten sloop is, tenzij anders is vermeld, berekend o.b.v. de gemiddelde sloop over de periode 2005 t/m 2010.

2

Bron: opgaven gemeenten in de matrix ‘Overzicht woningbouwcapaciteit per gemeente’, stand per 1 januari 2011.

3

Omdat de ervaring leert dat van de (vele) plannen die een gemeente heeft er altijd wel een aantal niet of met vertraging wordt uitgevoerd, is het - met name voor de kortere termijn - van belang rekening te houden met (enige) overcapaciteit. Daarom wordt uitgegaan van een streefwaarde van 130%, oftewel een overcapaciteit van 30% (steeds voor de eerstkomende vijf jaar).

4

Voor de voortgang van de woningbouw, maar om tegelijkertijd ook voldoende flexibiliteit in de planontwikkeling te houden; gelet bovendien op de reguliere planningsmethodiek en de juridisch gehanteerde (voortschrijdende bestemmings)planperiode van 10 jaar, wordt voor de ‘indicator harde plancapaciteit’ voor de vijfjaars-, respectievelijk de tienjaarsperiode uitgegaan van een waarde van (maximaal) 100%.

Zie bijlage 6 voor een toelichting op de gehanteerde gebiedsindeling.

tegen te gaan. Én om te voorkomen dat gemeentelijke woningbouwplannen elkaar (onnodig) in de weg gaan zitten. Met als (mogelijk) gevolg dat er – hoe paradoxaal ook; er zijn immers meer dan genoeg plannen – juist niet of minder gebouwd wordt. Bij een groot aanbod aan plannen wordt het immers moeilijker de ‘kritische grenzen’ te halen (bijvoorbeeld 70% verkocht), voordat met de bouw gestart wordt.

30

Het is zaak – zeker ook tegen de achtergrond van een afnemende woningbehoefte (en op termijn zelfs krimp) – deze lijn van meer realisme in woningbouwplanning en -programmering de komende tijd gezamenlijk voort te zetten en hierover duidelijke bestuurlijke afspraken te maken39. Woningbouwafspraken die je jaarlijks met elkaar monitoort en zo nodig bijstelt op basis van nieuwe trends en ontwikke-

lingen, inzichten of geactualiseerde uitkomsten van de bevolkings- en woningbehoefteprognose. 4.2 Tijdig inspelen op veranderende demografische ontwikkelingen

In de meeste gemeenten is inmiddels wel het besef doorgedrongen, dat de bevolkingsgroei de komende jaren zal teruglopen, her en der zal omslaan in krimp en dat ook de groei van de woningbehoefte – maar dan meer op de wat langere termijn; het aantal huishoudens groeit immers nog sterk – zal afnemen. De reacties lopen echter uiteen: van negeren of ontkennen van krimp, het bestrijden daarvan (meer woningbouw(plannen)), tot het accepteren van krimp. Vaak is een (eerste) reactie op een verminderde groei, een strategie waarbij meer woningen, aantrekkelijke woonmilieus en nieuwe bedrijvigheid moeten zorgen voor meer inwoners en meer werkgelegenheid. Veelal werken dit soort strategieën contraproductief. Het versterkt de concurrentie tussen gemeenten en tussen regio’s en leidt tot onrendabele ruimtelijke investeringen en onomkeerbare ruimtelijke ontwikkelingen met alle (nadelige) gevolgen van dien voor de welvaart en de ruimtelijke kwaliteit. Om deze effecten te voorkomen is regionale samenwerking essentieel. Inspelen op demografische veranderingen is bij uitstek ook een regionale opgave40. De afnemende groei en vervolgens krimp van de bevolking zal voor vele beleidsterreinen grote gevolgen hebben. Juist daarom ook is ‘demografie’ een onlosmakelijk onderdeel van de ‘Agenda van Brabant’41. Hierbij zijn vooral ook de aan krimp voorafgaande (sterke) veranderingen in de leeftijds- en huishoudenssamenstelling van de bevolking van belang. Bij de veranderingen in leeftijdsopbouw springen de afname van de potentiële beroepsbevolking (effecten op de arbeidsmarkt42) en de sterke toename van het aantal ouderen (effecten op de ‘zorgmarkt’, zie ook hoofdstuk 5) in het oog. Voor de woningmarkt zijn naast de leeftijds-, vooral ook de huishoudensontwikkelingen relevant. Het aantal huishoudens bepaalt in grote lijnen de kwantitatieve behoefte (hoeveel woningen zijn er nodig), terwijl de huishoudenssamenstelling van invloed is op de kwalitatieve behoefte (wat is gewenste samenstelling van de woningvoorraad). Bovendien kan de ‘demografische omslag’ ook flinke invloed hebben op de gemeentelijke financiën (opbrengsten grondbedrijf en inkomsten uit lokale belastingen) en op de samenstelling en betaalbaarheid van het voorzieningenpakket (leefbaarheid). Daarnaast is het van belang, dat de regionale verscheidenheid rond het thema ‘bevolking en wonen’ groot is en ook groter lijkt te worden43; binnen Nederland, maar ook binnen Brabant. Naast gebieden met groei zullen er meer ontspannen gebieden zijn en gebieden met krimp. Demografische ontwikkelingen en alles wat hiermee samenhangt zullen de komende tijd een grote rol spelen op de regionale agenda. Hierbij gaat het er allereerst om, de bewustwording omtrent het veranderend demografische

perspectief te (blijven) vergroten. In lijn hiermee is het van belang in regionaal verband de (mogelijke) effecten van de aanstaande demografische ontwikkelingen (verder) in beeld te brengen en gezamenlijk te werken aan het verkennen en ontwikkelen van regionale strategieën, gericht op het tijdig inspelen op en het begeleiden van de demografische omslag44. 4.3 Aansluiting van vraag en aanbod op de regionale woningmarkt

Een van de belangrijke voorwaarden voor voortgang en continuïteit in de bouwproductie is, dat het aanbod van nieuwe woningen en woonmilieus zo goed mogelijk aansluit bij de (veranderende) vraag van de woonconsumenten. Als vraag en aanbod op de regionale woningmarkt onvoldoende ‘matchen’ bestaat het risico, dat plannen niet of niet op tijd worden gerealiseerd. Het wel of niet halen van kwantitatieve doelstellingen hangt nauw samen met de kwalitatieve samenstelling van de woningbouwplannen. De aansluiting van vraag en aanbod is echter geen gemakkelijke opgave, gezien de veranderende financieel-economische situatie, de zich sterk wijzigende woningmarktomstandigheden, de veranderende demografisch ontwikkelingen en de voortdurende veranderingen in het wensenpatroon van de woonconsument. Plancapaciteit op orde? Het beeld dat in de afgelopen jaren uit provinciale woningmarktanalyses en monitoringsactiviteiten naar voren is gekomen, laat zien dat het woningaanbod niet altijd even goed is afgestemd op de wensen van de woonconsument. Voor de bestaande woningvoorraad is dat begrijpelijk – hier liggen (toekomstige) herstructurerings- en transformatieopgaven – maar ook de nieuwbouwplannen sluiten lang niet altijd voldoende aan op de (actuele) vraag. In dit verband – en een en ander speelde ook al voordat de kredietcrisis goed en wel op gang kwam – zijn de laatste jaren in Brabant vooral de grote aantallen appartementen en de geringe aantallen goedkope koopwoningen in de nieuwbouwplannen onderwerp van (regionale) discussie, evenals het sterk teruggelopen particulier opdrachtgeverschap (de ‘zelfbouw’). En het lijkt er op dat deze ‘mismatches’ de effecten van de kredietcrisis verdiepen, vooral waar het de samenstelling van het nieuwbouwaanbod naar prijs betreft. In feite gaat het bij het thema ‘wonen met zorg en welzijn’ eveneens om (een betere) afstemming van vraag en aanbod op de regionale woningmarkt. In het volgende hoofdstuk gaan we op dit afstemmingsvraagstuk nader in. Appartementen in nieuwbouw(plannen) Het percentage appartementen (meergezinswoningen) in de nieuwbouwplannen is de laatste jaren sterk teruggelopen. Van (ruim) 50% enkele jaren geleden naar 40% in 2011 (figuur 31). De afname doet zich over de gehele linie voor; in alle regio’s en zowel in de stedelijke concentratiegebieden als in de landelijke gebieden. De afname zit ‘m overigens vooral bij de koopappartementen. Het aandeel huurappartementen in de planvoorraad verandert maar weinig door de jaren heen.

31

figuur 31 Samenstelling nieuwbouwplannen naar type (grondgebonden/appartement), woningbouwcapaciteit (steeds voor de 1e vijfjaarsperiode), Noord-Brabant, 2006-2011

appartementen (meergezins) grondgebonden (eengezins)

100%

100%

90%

90%

80%

80%

70%

70%

60%

60%

50%

50%

40%

40%

30%

30%

20%

20%

10%

10%


landelijke gebieden

RRO West-Brabant

RRO Midden-Brabant



2011

2010

2009

2008

2007

2006

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2011

2010

2009

2008

2007

0% 2006

0%

Noord-Brabant

Bron: opgaven gemeenten in de matrix ‘Overzicht woningbouwcapaciteit per gemeente’, stand per 1 januari 2006 (2006-2010), 2007 (2007-2011), 2008 (2008-2012), 2009 (2009-2013), 2010 (2010-2014) en 2011 (2011-2015); bewerking Provincie Noord-Brabant

figuur 32 Samenstelling woningvoorraad en nieuwbouw(plannen) grondgebonden/appartement, Noord-Brabant, 1995-2020


100% 90%

16%

15% 23%

17%

28% 38%

80%

40%

43%

40%

37%

60%

63%

totale plancap. 2011-2015


70% 60% 50%

84%

85% 77%

40%

83%

72% 62%

60%

30%

57%

20% 10% 0%

woningvooraad 1-1-1995

1995-1999

2000-2004


nieuwbouw

2005-2009


nieuwbouw feitelijk

* nieuwbouwgegevens t/m 2e kwartaal 2011

harde plancap. 2011-2015 nieuwbouw

plancapaciteiten woningbouw Bronnen: - feitelijke ontwikkelingen: CBS-Statline; Woningmarktmonitor 2011 - plancapaciteit: opgaven gemeenten in de matrix 'Overzicht woningbouwcapaciteit per gemeente', stand per 1 januari 2011 (2011-2020); bewerking Provincie Noord-Brabant

Al met al lijkt de plancapaciteit steeds beter aan te sluiten op de feitelijke nieuwbouwontwikkelingen in de laatste jaren en laten de nieuwbouwplannen, gelet op de opnamecapaciteit van de markt, een betere balans zien tussen grondgebonden woningen en appartementen (figuur 32, 32a en 32b). Het aandeel appartementen in de nieuwbouw is vanaf het begin van de jaren ’90 steeds licht toegenomen. De laatste jaren (vanaf 2005) blijft dit aandeel op een vrij stabiel

32

2010-2011*

niveau liggen, gemiddeld genomen iets minder dan 40%. Al met al neemt het percentage appartementen in de totale woningvoorraad van jaar op jaar iets toe. Inmiddels (2010) is 17% van de woningen in Brabant een appartement. In de stedelijke concentratiegebieden ligt dit percentage beduidend hoger (22%) dan in de landelijk gebieden (5%). Koop, huur en de prijsontwikkeling in nieuwbouw(plannen) In tegenstelling tot de (sterke) veranderingen in de verhou-

figuur 32a Samenstelling woningvoorraad en nieuwbouw(plannen) grondgebonden/appartement, stedelijke concentratiegebieden, 1995-2020


100% 90%

20%

27%

80%

21%

22%

33% 43%

47%

46%

53%

54%

2010-2011*

harde plancap. 2011-2015

44%

40%

56%

60%



70% 60% 50% 80% 40%

73%

79%

78%

67% 57%

30% 20% 10% 0%


1995-1999

2000-2004


nieuwbouw

2005-2009


nieuwbouw

nieuwbouw

feitelijk

plancapaciteiten woningbouw

figuur 32b Samenstelling woningvoorraad en nieuwbouw(plannen) grondgebonden/appartement, landelijke gebieden, 1995-2020 100%

3%

4% 10%


5%

11%

90%

24%

27%

80%

35%

33%

65%

67%



26%

70% 60% 50%

97%

96% 90%

95%

89%

76%

73%

40%

74%

30% 20% 10% 0%


1995-1999

2000-2004


nieuwbouw

2005-2009


nieuwbouw feitelijk


2010-2011*


nieuwbouw plancapaciteiten woningbouw

Bronnen: - feitelijke ontwikkelingen: CBS-Statline; Woningmarktmonitor 2011 - plancapaciteit: opgaven gemeenten in de matrix 'Overzicht woningbouwcapaciteit per gemeente', stand per 1 januari 2011 (2011-2020); bewerking Provincie Noord-Brabant

dingen tussen grondgebonden woningen en appartementen, is de samenstelling van de plancapaciteit naar eigendom (huur vs. koop) en prijs al geruime tijd vrij stabiel (figuur 33). Zo ligt het aandeel van huurwoningen in de nieuwbouwplannen, zowel op provinciaal als op regionaal schaalniveau, gemiddeld genomen al jaren rond de 30%. En ook de verdeling naar de verschillende prijscategorieën lijkt in grote lijnen door de tijd heen niet veel te veranderen.

De oriëntatie van de woonconsument verschuift echter wel. Daarbij spelen vandaag de dag een gebrek aan vertrouwen op de koopwoningmarkt, de verscherpte kredieteisen, de daling van de huizenprijzen, de veranderde toewijzingsbepalingen voor sociale huurwoningen en de stagnerende doorstroming een belangrijke rol. Door deze ontwikkelingen is de betaalbaarheid van het wonen weer volop onderwerp van de regionale agenda. En het lijkt er op, dat de heroriëntatie van de woonconsument ook de komende tijd een rol van

33

figuur 33 Samenstelling nieuwbouwplannen naar eigendom en prijs, woningbouwcapaciteit (steeds voor de 1e vijfjaarsperiode), Noord-Brabant, 2006-2011

koop-duur (> €275.000,-)

huur-duur (> € 653,-)

koop-middelduur

huur-middelduur

koop-goedkoop (< €185.000,-)

huur-goedkoop (< € 518,-)

100%

100%

90%

90%

80%

80%

70%

70%

60%

60%

50%

50%

40%

40%

30%

30%

20%

20%

10%

10%


landelijke gebieden

RRO West-Brabant

RRO Midden-Brabant



2011

2010

2009

2008

2007

2006

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2011

2010

2009

2008

2007

0% 2006

0%

Noord-Brabant

Bron: opgaven gemeenten in de matrix ‘Overzicht woningbouwcapaciteit per gemeente’, stand per 1 januari 2006 (2006-2010), 2007 (2007-2011), 2008 (2008-2012), 2009 (2009-2013), 2010 (2010-2014) en 2011 (2011-2015); bewerking Provincie Noord-Brabant

figuur 34 Samenstelling woningvoorraad en nieuwbouw(plannen) koop/huur, Noord-Brabant, 1995-2020

koop huur

100% 90% 80% 70%

55%

62% 75%

60%

71%

65%

66%

67%

68%

71%

35%

34%

33%

32%

29%


2010-2011*




79%

50% 40% 30% 45%

38%

20% 25% 10%

29% 21%

0% woningvooraad 1-1-1995

1995-1999

2000-2004


nieuwbouw

2005-2009

nieuwbouw feitelijk


plancapaciteiten woningbouw Bronnen: - feitelijke ontwikkelingen: CBS-Statline; Woningmarktmonitor 2011 - plancapaciteit: opgaven gemeenten in de matrix 'Overzicht woningbouwcapaciteit per gemeente', stand per 1 januari 2011 (2011-2020); bewerking Provincie Noord-Brabant

betekenis zal blijven spelen. Hiermee zal de vraag op de woningmarkt de komende jaren meer gericht zijn op de huursector en ook op het goedkopere koopsegment, waarbij het de uitdaging (voor de bouwsector) is de kwaliteit overeind te houden. Wat ‘de huur’ betreft gaat het om de bouw van kwalitatief goede huurwoningen (die op termijn mogelijk weer verkocht kunnen worden), ook voor de middeninkomens.

34

nieuwbouw

Gelet op de ontwikkelingen van de plancapaciteiten voor woningbouw (het aanbod) moet worden geconstateerd, dat met de nieuwbouwplannen (vooralsnog) weinig wordt ingespeeld op deze veranderende vraag van de woonconsument. Het nieuwbouwprogramma wordt, als het gaat om de verhouding koop-huur en de prijsontwikkelingen in de koopsector, gekenmerkt door een grote mate van inelasticiteit. Het lijkt erop, dat het programma ‘vastzit’ in harde

figuur 34a Samenstelling woningvoorraad en nieuwbouw(plannen) koop/huur, stedelijke concentratiegebieden, 1995-2020

koop huur

100% 90% 80% 50% 70%

59% 74%

60%

61% 68%

64%

65%

66%

69%

36%

35%

34%

31%

2010-2011*




78%

50% 40% 30%

50% 41%

20% 26% 10% 0%


1995-1999

39% 32%

22%

2000-2004


nieuwbouw

2005-2009


nieuwbouw

nieuwbouw

feitelijk

plancapaciteiten woningbouw

figuur 34b Samenstelling woningvoorraad en nieuwbouw(plannen) koop/huur, landelijke gebieden, 1995-2020

koop huur

100% 90% 80% 70% 67% 60%

72%

76% 83%

77%

73%

70%

23%

27%

30%

2005-2009


2010-2011*

72%

72% 79%

50% 40% 30% 20%

33%

0%

28%

24%

10%

17%


1995-1999

2000-2004


nieuwbouw

nieuwbouw feitelijk


28%

28%



21%


nieuwbouw plancapaciteiten woningbouw

Bronnen: - feitelijke ontwikkelingen: CBS-Statline; Woningmarktmonitor 2011 - plancapaciteit: opgaven gemeenten in de matrix 'Overzicht woningbouwcapaciteit per gemeente', stand per 1 januari 2011 (2011-2020); bewerking Provincie Noord-Brabant

plancapaciteit en contractuele afspraken, waardoor het lastig is flexibel in te spelen op de veranderende marktvraag. Deze inelasticiteit vergroot het risico op (verdere) stagnatie van de woningbouw. De nieuwbouwproductie lijkt eerder te worden getemporiseerd, dan dat nieuwbouwplannen worden aangepast aan de veranderende vraag. De nieuwbouw lijkt zo zijn eigen dynamiek te kennen, waarbij de (veranderende) kwalitatieve spanningen op de woningmarkt maar beperkt

terugkomen in het aanbod. Voor de komende jaren ligt hier een belangrijke opgave om vraag en aanbod beter met elkaar in balans te brengen. Overigens wordt vandaag de dag soms al wel ingespeeld op deze disbalans door woningen die oorspronkelijk als koopwoning in de plancapaciteit zijn ‘ingeboekt’, bij oplevering (voorlopig) als huurwoning in de markt te zetten.

35

Gedurende lange tijd is het aandeel huurwoningen in de nieuwbouw in Brabant steeds teruggelopen, waarbij het dieptepunt in 2002 lag, toen slechts 16% van de opgeleverde nieuwbouwwoningen een huurwoning was. Sinds 2003 is dat percentage vrijwel voortdurend weer opgelopen. Thans ligt het aandeel huurwoningen in de nieuwbouw op 34% (figuur 34). Zoals uit figuur 34a en 34b blijkt, ligt dit percentage in de stedelijke concentratiegebieden (36%) wat hoger dan in de landelijke gebieden (30%). In de plancapaciteit voor de eerstkomende jaren ligt het percentage huur op een vergelijkbaar niveau. Ondanks de (recente) toename van het aandeel huurwoningen in de nieuwbouw neemt het percentage huurwoningen in de totale woningvoorraad al jaren af. Hierbij speelt ook de sloop en verkoop van huurwoningen een rol. Particulier opdrachtgeverschap Om de keuzevrijheid en de zeggenschap van de woonconsument te vergroten én bij te dragen aan een betere ‘match’ tussen vraag en aanbod kan bouwen in (collectief) particulier opdrachtgeverschap een belangrijke rol spelen. Zoals figuur 35 laat zien is in Noord-Brabant lange tijd een behoorlijk deel van de nieuwbouw in particulier opdrachtgeverschap gerealiseerd, waarbij de percentages in de landelijke gebieden steeds (beduidend) hoger liggen dan in de stedelijke concentratiegebieden. Opvallend is dat deze percentages de laatste jaren vrijwel voortdurend zijn afgenomen. Werd in de jaren ’90 en aan het begin van deze eeuw Brabant-breed nog ruim 20% in particulier opdrachtgeverschap gerealiseerd, in 2009 lag dit percentage nog slechts op 12,9%. In 2010 is het aandeel van het particulier opdrachtgeverschap in de nieuwbouw in Brabant weer toegenomen (16,5%). Dit duidt er op, dat het bouwen in particulier opdrachtgeverschap (verhoudingsgewijs) minder last heeft van de effecten van de kredietcrisis. Mede daarom, maar natuurlijk ook vanuit het perspectief van een meer vraaggerichte woningbouw, waarbij vanzelfsprekend ook de financiële (on)mogelijkheden van de woonconsument zélf centraal staan, ligt er voor de komende tijd een opgave het (collectief) particulier opdrachtgeverschap weer meer te

verankeren in de gemeentelijke woningbouwprogrammering. In lijn hiermee heeft de Provincie Noord-Brabant voor de nieuwe bestuursperiode (2011-2015) opnieuw vier miljoen euro beschikbaar gesteld om het collectief particulier opdrachtgeverschap (CPO) te stimuleren45. 4.4 Woningbouwplanning en -programmering: flexibel, gedifferentieerd, kleinschalig

De sterke dynamiek op de woningmarkt, de veranderende leeftijds- en huishoudenssamenstelling van de bevolking en de toenemende variatie en voortdurende veranderingen in het wensenpatroon van de woonconsument vragen om de nodige flexibiliteit in plannen en planontwikkeling, om voldoende differentiatie in het woningbouwprogramma en om (meer) kleinschaligheid in projecten. Flexibiliteit in plannen Om in te kunnen spelen op de marges en onzekerheden, die inherent zijn aan (toekomstige) demografische, economische en woningbehoefteontwikkelingen, is het van belang de nodige flexibiliteit in (harde) woningbouwplannen in te bouwen. Meer flexibiliteit in het proces van woningbouwplanning en -programmering ontstaat bijvoorbeeld door de differentiatie van nieuwbouwprogramma’s zo lang mogelijk open te houden. Door de flexibiliteit te vergroten kan beter en sneller worden ingespeeld op ontwikkelingen aan de vraagzijde, hetgeen de realisatie en de afzet van het woningbouwprogramma vergemakkelijkt. Daarnaast is het zaak de nodige flexibiliteit in de (ruimtelijke) ontwikkeling van woningbouwplannen te houden, zodat er voldoende beleidsruimte blijft bestaan, bijvoorbeeld om ook in de (nabije) toekomst in te kunnen blijven spelen op nieuwe, onvoorziene inbreidingsmogelijkheden of binnenstedelijke herstructurerings- en transformatieopgaven. Kortom, gelet op de sterke dynamiek op de woningmarkt is het van belang om niet alles (direct) vast te leggen in (harde) plancapaciteit en ook binnen de (harde) woningbouwplannen nog de nodige ruimte te houden voor nadere invulling.

figuur 35 Aandeel particulier opdrachtgeverschap in de nieuwbouw, Noord-Brabant, 1996-2010 50% 45% landelijke gebieden

40% 35% 30% 25%

Noord-Brabant 20% 15% 10% stedelijke concentratiegebieden 5% 0% 1996

36

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Differentiatie in programma Een goed functionerende regionale woningmarkt is gebaat bij een (meer) evenwichtige opbouw van de woningvoorraad en een gedifferentieerd woningaanbod. Differentiatie is van belang om in te kunnen spelen op de toenemende dynamiek en variëteit met betrekking tot ‘het wonen’. Daarbij gaat het er bijvoorbeeld om, dat er in de verschillende prijssegmenten van de woningmarkt voldoende woningen zijn, zodat huishoudens (zowel starters als doorstromers) in kleine stapjes wooncarrière kunnen maken. Zowel nieuwbouw als herstructurering dienen er dan ook op gericht te zijn de ‘gaten op de woonladder te dichten’ en zo een meer gedifferentieerd woningaanbod tot stand te brengen47. Bovendien zal er meer aandacht moeten zijn voor het ‘wonen met zorg en welzijn’. En de toenemende diversiteit onder de woonconsumenten vraagt om ruimte voor nieuwe woonvormen en -producten. Om een gedifferentieerd woningaanbod tot stand te brengen zal (vervangende) nieuwbouw een belangrijke strategische rol blijven spelen. Maar meer en meer zal de focus ook gericht moeten worden op de bestaande woningvoorraad. Hier liggen in veel gemeenten (omvangrijke) herstructuringsen transformatieopgaven. Juist dergelijke gerichte ingrepen en kwaliteitsverbeteringen van de bestaande woningvoorraad bieden kansen in te spelen op de veranderende, toekomstige woonwensen. Kleinschaligheid in projecten Om meer flexibiliteit in plannen en planontwikkeling te bewerkstelligen en bij te dragen aan een gedifferentieerd woningbouwprogramma kan ook een kleinere schaalgrootte van woningbouwprojecten een belangrijke rol spelen. Met een kleinere ontwikkelschaal kunnen bovendien de afzetkansen van de woningen worden vergroot en de complexiteit en weerstand worden verminderd. Ook kan beter worden ingespeeld op de toenemende differentiatie van (doel)groepen op de woningmarkt. Daarnaast worden financierings- en marktriscico’s verkleind en meer gespreid, ondanks dat de (overhead)kosten bij kleinere plannen verhoudingsgewijs wat kunnen oplopen.

37

5

Wonen met zorg en welzijn

Door de veranderingen in de leeftijdssamenstelling van de bevolking, waarbij de sterke vergrijzing zonder meer het meest in het oog springt, zal er de komende jaren veel aandacht moeten zijn voor het wonen in combinatie met het verlenen van zorg en welzijnsdiensten. Natuurlijk, er gebeurt al veel op dit vlak, maar er zal nog veel meer moeten gebeuren. In dit hoofdstuk wordt een indicatie gegeven van de (regionale) opgaven, die er in Brabant liggen op het vlak van ‘wonen met zorg en welzijn’, waarbij onderscheid gemaakt is in het zogenoemde beschermd wonen, verzorgd wonen en geschikt wonen. Ook wordt ingegaan op de mogelijkheden om in de groeiende behoefte aan deze verschillende vormen van wonen met zorg en welzijn te voorzien.

Verzorgd wonen Onder het ‘verzorgd wonen’ valt een groot deel van de verzorgingshuisplaatsen. Daarnaast heeft verzorgd wonen betrekking op wooneenheden of (ouderen)woningen, waarbij een huishouden gebruik kan maken van de verpleging en/of verzorging vanuit een nabijgelegen zorgsteunpunt (‘oproepbare zorg’).

Geschikt wonen Tot het ‘geschikt wonen’ behoren zelfstandige woningen, waarvan diverse kenmerken maken dat ze meer geschikt zijn voor ouderen en mensen met beperkingen dan reguliere woningen. Hierbij gaat het om de als zodanig aan te duiden ouderenwoningen, waarbij de woningen ook onderdeel uit kunnen maken van een complex met extra diensten, zoals maaltijdverzorging, gemeenschappelijke recreatieruimte etc. 5.1 Het berekeningsmodel Recentelijk is het IPB-Primos-model, waarmee de provinciale (‘wonen met diensten’). Ook de (ingrijpend) aangepaste woningen en de (overige) nultredenwoningen50 vallen bevolkings- en woningbehoefteprognose wordt gedraaid, 48 onder het geschikt wonen. uitgebreid met de module Fortuna . Met dit model wordt een raming gemaakt van de ontwikkelingen van de vraag 5.3 De opgaven naar het beschermd, verzorgd en geschikt wonen. De demografische ontwikkelingen, zoals die met het IPBDe komende jaren liggen er flinke opgaven op het vlak van Primos-model zijn vooruitberekend, worden hierbij als basis wonen met zorg en welzijn. In tabel 5 is een indicatie genomen. De toekomstige vraag naar de diverse vormen gegeven van deze opgaven, die overal in Brabant spelen. van wonen met zorg en welzijn hangt immers voor een belangrijk deel samen met deze bevolkingsontwikkelingen, In absolute zin zal vooral het aantal ‘geschikte woningen’ moeten toenemen. Tot 2040 – als de vergrijzing (het aantal met de vergrijzing als meest prominent kenmerk. 65+-ers) naar verwachting haar hoogtepunt bereikt – is er Daarnaast wordt bij de vraagraming rekening gehouden met geslacht, huishoudenssamenstelling, opleidingsniveau een extra behoefte aan zo’n 92.000 geschikte woningen. en inkomen. Uit onderzoek blijkt dat de zorgvraag (wat) Dat is een groei van bijna 40% ten opzichte van de huidige voorraad aan geschikte woningen. Zoals tabel 5 laat zien zal toeneemt als iemand (een huishouden) alleenstaand is, een belangrijk deel van deze opgave al in de komende jaren een lage(re) opleiding of een laag inkomen heeft. (tot 2025) moeten worden gerealiseerd. Hierbij is ook Toekomstige verschuivingen in de samenstelling van de (ouder wordende) bevolking naar opleidings- en inkomens- rekening gehouden, dat bestaande tekorten aan geschikt wonen in de loop van de prognoseperiode worden ingelopen. niveau zijn dus van invloed op de toekomstige vraag naar wonen met zorg en welzijn. Verhoudingsgewijs ligt de sterkste groei bij het beschermd en het verzorgd wonen. Voor beide zal het aanbod tussen 5.2 De definities Onder de noemer ‘wonen met zorg en welzijn’ wordt 2010 en 2040 zo ongeveer moeten verdubbelen. Voor het onderscheid gemaakt in beschermd wonen, verzorgd wonen beschermd wonen, waar de (meer) intensieve vormen van en geschikt wonen49. zorg worden geboden, komt de vraagraming anno 2040 bijna 13.000 plaatsen hoger uit dan het huidige aanbod van Beschermd wonen 12.000 (voornamelijk intramurale) plaatsen in 2010. De Het ‘beschermd wonen’ omvat de woon- en verblijfsvormen verwachte sterke groei van het verzorgd wonen (+93% tot met 24-uurs nabije zorg. Dit betekent dat de zorg permanent 2040) zal vooral in de ‘reguliere woningvoorraad’ zijn aanwezig is. Veelal gaat het om vormen van niet-zelfstandig beslag moeten krijgen. Hieronder wordt nader ingegaan wonen. Beschermd wonen vindt plaats in verpleeghuizen en op de verschillende mogelijkheden om de opgaven voor de in een deel van de verzorgingshuizen. Ook verschillende verschillende vormen van wonen met zorg en welzijn ook kleinschalige vormen van groepswonen – veelal in niet-zelf- daadwerkelijk te realiseren. standige wooneenheden – vallen onder het beschermd wonen. Kleinschalige woonprojecten voor dementerende In de bijlagen 7a, 7b en 7c zijn meer (achtergrond)gegevens ouderen zijn voorbeelden hiervan. terug te vinden, zowel op regionaal als op subregionaal

38

schaalniveau. In bijlage 7a zijn indicaties terug te vinden van de vraagraming (2010-2040) naar beschermd, verzorgd en geschikt wonen, evenals van het huidige aanbod (2010) in deze categorieën. In de bijlagen 7b en 7c zijn vervolgens de (sub)regionale opgaven opgenomen, zowel absoluut (bijlage 7a) als procentueel (7b).

woning is – een percentage dat overeenkomt met de nieuwbouwproductie in de afgelopen jaren (zie figuur 32 in paragraaf 4.3) – komen er (netto) ruim 50.000 nultredenwoningen bij. In dat geval kan tot 2025 een kleine 60% van de opgave (86.000 woningen) worden ingevuld.

Naast nieuwbouw kan ook de om- en verbouw van ‘gewone’ woningen tot nultredenwoningen een substantiële bijdrage Er zijn verschillende mogelijkheden om invulling te geven leveren aan deze opgave. Door gerichte ingrepen en aanaan de opgaven voor het beschermd, verzorgd en geschikt passingen kan een deel van de bestaande woningvoorraad wonen. (en in veel gevallen ook relatief vrij eenvoudig) geschikt gemaakt worden voor ouderen en mensen met een beperking. Zo kan de opgave voor het beschermd wonen – zoals gezegd, Theoretisch – zo laat onderzoek53 op basis van landelijke zo’n 13.000 plaatsen extra tot 2040, waarvan de helft voor cijfers zien – is met de inzet van dit instrument een groot 2025 – worden gerealiseerd door het aantal verpleeghuisdeel van de opgave in te vullen. plaatsen uit te breiden en door nieuwbouw van kleinschalige(r) complexen voor intensieve zorg. Daarnaast Ten slotte biedt ook een (meer) gerichte woningtoewijzing kunnen bestaande verzorgingshuizen worden omgebouwd en woonruimteverdeling mogelijkheden om te voorzien in en geschikt worden gemaakt voor beschermd wonen. de opgaven voor het verzorgd en het geschikt wonen. Met behulp van een dergelijk instrument kan worden bevorderd Bij het verzorgd wonen speelt, naast de nieuwbouw van dat een groter deel van de (bestaande) voorraad aan woonzorgcomplexen en kleinschalige vormen van groeps‘geschikte woningen’ ook daadwerkelijk voor de doelgroep wonen (met zorg) – vooral het opzetten van zorgsteunpunten (ouderen en mensen met een beperking) beschikbaar komt een belangrijke rol. Op dergelijke zorgsteunpunten kunnen en blijft. De laatste jaren is er op dit vlak al het een en ander zelfstandig wonende ouderen een beroep doen als zij zorg bereikt53, waarbij vooral het meer en meer op ouderen gerichte beleid van woningbouwcorporaties een belangrijke nodig hebben (‘oproepbare zorg’). Hierbij is ook de rol speelt. (verdere) ‘ombouw van verzorging naar verpleging’ van belang. Gelet op de dubbele vergrijzing en de hiermee samenhangende sterke groei van het aantal hoogbejaarden Op het vlak van het wonen met zorg en welzijn liggen er de komende tijd forse opgaven. Deze opgaven zijn bij uitstek (zie paragraaf 2.5) zal de vraag naar intensieve (verpleegook regionale opgaven, zeker als het gaat om het beschermd huis)zorg immers sterk toenemen. Als gevolg hiervan zal de beschikbare capaciteit in verpleeg- en verzorgingshuizen en het verzorgd wonen. De komende jaren zal het thema ‘wonen met zorg en welzijn’ dan ook een prominente plek steeds meer worden ingezet voor mensen die sterk hulpbehoevend zijn. De ‘lichtere’ vormen van zorg daarentegen moeten innemen op de regionale agenda. Een van de aanzullen meer en meer in de woning of in de (directe) woon- dachtspunten voor de regionale woningmarkt betreft de omgeving geboden moeten worden. Een en ander sluit ook vraag in hoeverre de opgaven voldoende verankerd zijn in aan op de wens van veel ouderen zo lang mogelijk zelfstandig (gemeentelijke) plannen en initiatieven voor het beschermd, verzorgd en geschikt wonen. Plannen en initiatieven voor te willen blijven wonen51. En door toepassing van allerlei (technische) middelen en aanpassingen in de woning en woningbouw, maar bijvoorbeeld ook voor nieuwe (kleindirecte woonomgeving is dit in veel gevallen ook mogelijk. schalige) complexen waar intensieve zorg kan worden Een project als ‘Slimme Zorg’52, dat door de Provincie geboden of voor zorgsteunpunten. Met name voor het Noord-Brabant geïnitieerd is, sluit hier nauw op aan. ‘beschermd wonen’ en het ‘verzorgd wonen’, waar de meer intensievere vormen van zorg (kunnen) worden geboden, De opgaven voor het verzorgd en het geschikt wonen zullen liggen er vaak nog opgaven. Voor het ‘geschikt wonen’ lijken er voldoende plannen te zijn. Te meer daar de opgave niet voor het overgrote deel in de (nieuwe en bestaande) woningvoorraad moeten worden gerealiseerd. Zoals tabel 5 alleen door nieuwbouw gerealiseerd hoeft te worden en er ook andere mogelijkheden kunnen worden benut om in een laat zien, zullen er in dat geval tot 2040 nog ruim 120.000 woningen extra beschikbaar moeten komen, waarvan zo’n (groot) deel van de opgave te voorzien. Wel speelt bij de 86.000 voor 2025. Hierbij gaat het voornamelijk om nultreden- nieuwbouw van ‘geschikte woningen’, dat in de toenemende woningen. Voor het label ‘verzorgd wonen’ is het hierbij wel vraag naar nultredenwoningen niet alleen in ‘gestapelde vorm’ (appartementen) hoeft te worden voldaan, maar dat noodzakelijk, dat er een zorgsteunpunt in de buurt is. ook wordt ingespeeld op de (groeiende) behoefte aan grondNieuwbouw kan nabij een bestaand steunpunt worden gebonden nultredenwoningen (zoals een patiowoning). gesitueerd, maar een dergelijk zorgsteunpunt kan ook in nieuwbouwplannen worden opgenomen. Tussen 2010 en 2025 zal de Brabantse woningvoorraad naar verwachting nog toenemen met zo’n 130.000 woningen. Ervan uitgaande dat hiervan ongeveer 40% een nultreden5.4 De opgaven realiseren

39

Tabel 5 Beschermd, verzorgd en geschikt wonen in Noord-Brabant; een indicatie van de opgaven, 2010-2040 Bij het beschermd wonen gaat het veelal om vormen van niet-zelfstandig wonen, zoals bijvoorbeeld plaatsen in een verpleeginstelling. Bij het verzorgd wonen en het geschikt wonen zijn het vooral reguliere woningen, die onder het label ‘verzorgd’ of ‘geschikt’ beschikbaar moeten komen. opgaven 2010-2024 inclusief inloop tekorten

opgaven 2025-2040

opgaven 2010-2040 inclusief inloop tekorten

beschermd wonen

verzorgd wonen

geschikt wonen

beschermd wonen

verzorgd wonen

geschikt wonen

beschermd wonen

verzorgd wonen

geschikt wonen

Noord-Brabant

6.300

19.300

67.100

6.400

11.800

24.800

12.700

31.100

91.900


3.400

11.300

53.000

4.200

8.000

20.200

7.600

19.300

73.200

Landelijke gebieden

2.800

7.900

14.100

2.300

3.800

4.500

5.100

11.700

18.600

West-Brabant

1.800

7.600

15.300

1.900

3.300

5.400

3.700

10.900

20.700

700

3.100

10.800

1.000

2.000

4.400

1.700

5.100

15.200

Noordoost-Brabant

1.900

4.000

18.600

1.900

3.200

7.400

3.800

7.200

26.000

Zuidoost-Brabant

1.900

4.700

22.200

1.700

3.300

7.700

3.600

8.000

29.900

Midden-Brabant

groei-indices opgaven 2010-2024 (2010=100) inclusief inloop tekorten

opgaven 2025-2040 (2025=100)

opgaven 2010-2040 (2010=100) inclusief inloop tekorten

beschermd wonen

verzorgd wonen

geschikt wonen

beschermd wonen

verzorgd wonen

geschikt wonen

beschermd wonen

verzorgd wonen

geschikt wonen

Noord-Brabant

153

158

127

135

122

108

206

193

138


139

147

132

135

122

109

187

179

145

Landelijke gebieden

185

185

117

138

122

105

255

226

123

West-Brabant

147

177

122

134

119

106

197

210

129

Midden-Brabant

137

152

127

138

122

109

189

185

138

Noordoost-Brabant

168

153

129

140

128

109

236

195

140

Zuidoost-Brabant

154

147

132

131

123

108

203

181

143


40

6

Naar een gezamenlijke regionale agenda voor wonen

‘Het wonen’ is een centraal thema in het provinciale beleid. Het is van provinciaal belang, dat de regionale woningmarkt goed functioneert. En een goed functionerende regionale woningmarkt betekent, dat: - er voldoende woningen worden gebouwd; - er een gevarieerd en aantrekkelijk aanbod is van woningen en woonmilieus, - die aansluiten op de gedifferentieerde en bovendien veranderende vraag van de woonconsument en - er oog is voor kwaliteitsverbetering van de bestaande woningvoorraad en woonomgeving. Op het vlak van het wonen is de laatste jaren het nodige in gang gezet. De provincie speelt hierbij een centrale rol, vooral als het gaat om informatievoorziening, kennisuitwisseling, monitoring54 en onderzoek met betrekking tot ‘het wonen’. Zo volgt en analyseert de Provincie Noord-Brabant actief de ontwikkelingen op de regionale woningmarkt en is ze hierover voortdurend ‘in gesprek’ met gemeenten, veelal in regionaal verband. Dit laatste vooral ook, omdat essentiële processen met betrekking tot het wonen zich steeds meer afspelen op het regionale schaalniveau. Meer en meer moet het wonen gezien worden als een regionale opgave en wordt het belang om voor tal van aspecten met betrekking tot het bouwen en wonen tot regionale afstemming te komen en ook regionale afspraken te maken alleen maar groter.

actuele) provinciale bevolkings- en woningbehoefteprognose vormen hierbij de basis. Steeds vaker echter spelen ook kwalitatieve ontwikkelingen op de woningmarkt een rol op de regionale agenda. Zoals in de vorige hoofdstukken is aangegeven, staat de regionale woningmarkt als gevolg van de sterk gewijzigde financieeleconomische omstandigheden, het sterk veranderend demografisch tij en het voortdurend veranderende wensenpatroon van de woonconsument voor een aantal stevige opgaven. Opgaven die de regionale agenda sterk zullen gaan bepalen. Zo ligt er een (blijvende) opgave te zorgen voor een goede regionale afstemming van (realistische) gemeentelijke plancapaciteiten, zowel in kwantitatieve als in kwalitatieve zin. Andere opgaven hangen samen met de aansluiting van vraag en aanbod op de regionale woningmarkt, de betaalbaarheid van het wonen en met vraagstukken omtrent de huisvesting van arbeidsmigranten. Maar bijvoorbeeld ook de regionale opgaven op het vlak van wonen met zorg en welzijn, de (toekomstige) herstructurerings- en transformatieopgaven binnen de bestaande woningvoorraad en de veranderende demografische ontwikkelingen (van groei naar krimp) zijn nadrukkelijk onderwerpen voor de regionale agenda voor wonen.

Regionale samenhang, afstemming en afspraken staan ook centraal in de regionale agenda voor wonen. In lijn met de Structuurvisie ruimtelijke ordening17 wordt deze regionale agenda jaarlijks in elk van de vier onderscheiden RROgebieden opgesteld of geactualiseerd55. Het opstellen van een regionale agenda voor wonen is een belangrijke schakel in een voortdurend proces om in (sub)regionaal verband de ontwikkelingen op de woningmarkt te volgen. Recente trends en ontwikkelingen komen hierbij uiteraard aan bod, evenals de resultaten van regionale woningmarktanalyses, die de provincie samen met de Brabantse regio’s (jaarlijks) uitvoert. Zo bestaat er steeds een actueel beeld van wat er speelt op de regionale woningmarkt, welke opgaven er liggen en welke strategieën moeten worden ingezet om tijdig en adequaat in te kunnen spelen op de (sterke) dynamiek op de woningmarkt. En niet zozeer via (dikke) beleidsnota’s, maar veel meer via concrete, gerichte uitvoeringsstrategieën en (zo nodig) regiospecifieke, bestuurlijke afspraken, waarbij regionale samenhang en intergemeentelijke afstemming centraal staan. Zo worden er jaarlijks, overeenkomstig de Verordening ruimte en als onderdeel van de regionale agenda voor wonen17, regionale afspraken gemaakt over de gemeentelijke woningbouwprogrammering. De uitkomsten van de (meest

41

Bijlagen

Bijlage 1 Ontwikkeling van de bevolking in Noord-Brabant, 2000-2010 (feitelijk) en 2011-2050 (prognose-actualisering 2011)

jaar

bevolking

natuurlijke bevolkingsgroei geboorte

totale bevolkingsgroei

migratiesaldo

sterfte

nat. aanwas

binnenlands

buitenlands*

totaal

2000

2.356.000

30.500

19.200

11.300

2.900

4.900

7.800

19.100

2001

2.375.100

29.300

19.200

10.100

1.500

4.300

5.900

16.000

2002

2.391.100

29.200

19.800

9.400

-200

-100

-300

9.100

2003

2.400.200

28.800

19.700

9.100

-600

-1.700

-2.300

6.800

2004

2.407.000

27.400

19.100

8.300

-1.000

-3.000

-3.900

4.400

2005

2.411.400

26.300

19.200

7.100

100

-2.700

-2.500

4.600

2006

2.415.900

26.000

19.100

6.900

-1.200

-2.600

-3.800

3.100

2007

2.419.000

25.300

19.000

6.300

-500

-100

-500

5.800

2008

2.424.800

26.000

19.400

6.500

-1.100

4.300

3.200

9.700

2009

2.434.600

25.600

19.300

6.300

-1.200

4.400

3.300

9.600

2010

2.444.200

25.500

19.500

6.000

-900

5.000

4.000

10.100

2011

2.454.200

25.000

20.000

5.000

900

4.100

5.000

10.000

2012

2.464.200

24.800

20.300

4.500

900

3.900

4.800

9.300

2013

2.473.600

24.800

20.600

4.200

900

3.300

4.200

8.400

2014

2.481.900

24.800

20.900

3.900

900

2.700

3.600

7.400

2015

2.489.400

24.800

21.200

3.500

900

2.400

3.300

6.800

2016

2.496.200

24.900

21.600

3.300

900

2.300

3.200

6.500

2017

2.502.700

25.000

21.900

3.100

900

2.200

3.100

6.200

2018

2.508.900

25.200

22.300

2.900

900

2.200

3.100

6.000

2019

2.514.900

25.400

22.700

2.700

900

2.200

3.100

5.800

2020

2.520.700

25.500

23.100

2.500

900

2.200

3.100

5.600

2021

2.526.300

25.700

23.500

2.200

900

2.200

3.100

5.300

2022

2.531.500

25.800

23.900

1.900

900

2.200

3.100

5.000

2023

2.536.500

25.900

24.400

1.500

900

2.200

3.100

4.600

2024

2.541.200

26.000

24.900

1.100

900

2.200

3.100

4.200

2025

2.545.400

26.000

25.300

700

900

2.100

3.000

3.700

2026

2.549.000

26.000

25.900

200

900

2.100

3.000

3.100

2027

2.552.200

26.000

26.400

-400

900

2.100

3.000

2.600

2028

2.554.800

26.000

26.900

-900

900

2.100

3.000

2.100

2029

2.557.000

25.900

27.400

-1.500

900

2.200

3.100

1.600

2030

2.558.600

25.800

27.900

-2.100

900

2.200

3.100

1.000

2031

2.559.600

25.700

28.300

-2.700

900

2.200

3.100

400

2032

2.560.000

25.500

28.800

-3.300

900

2.200

3.100

-200

2033

2.559.800

25.300

29.300

-4.000

900

2.300

3.200

-800

2034

2.559.000

25.100

29.800

-4.600

900

2.300

3.200

-1.400

2035

2.557.600

24.900

30.200

-5.300

900

2.300

3.200

-2.100

2036

2.555.600

24.800

30.600

-5.800

900

2.400

3.300

-2.500

2037

2.553.000

24.500

31.000

-6.400

900

2.400

3.300

-3.100

2038

2.549.900

24.400

31.300

-6.900

900

2.400

3.300

-3.600

2039

2.546.300

24.200

31.600

-7.400

900

2.400

3.300

-4.100

2040

2.542.200

24.000

31.800

-7.800

900

2.500

3.400

-4.400

(vervolg op pagina 43)

42

Bijlage 1 (vervolg) Ontwikkeling van de bevolking in Noord-Brabant, 2000-2010 (feitelijk) en 2011-2050 (prognose-actualisering 2011)

jaar

bevolking

natuurlijke bevolkingsgroei

totale bevolkingsgroei

migratiesaldo

geboorte

sterfte

nat. aanwas

binnenlands

buitenlands*

totaal

2041

2.537.800

23.900

32.000

-8.100

900

2.500

3.400

-4.700

2042

2.533.100

23.800

32.100

-8.400

900

2.500

3.400

-5.000

2043

2.528.200

23.700

32.300

-8.600

900

2.500

3.400

-5.200

2044

2.523.000

23.600

32.400

-8.700

900

2.400

3.300

-5.400

2045

2.517.500

23.600

32.500

-8.800

900

2.400

3.300

-5.600

2046

2.512.000

23.600

32.500

-8.900

900

2.400

3.300

-5.600

2047

2.506.400

23.700

32.600

-8.900

900

2.400

3.300

-5.600

2048

2.500.800

23.700

32.600

-8.900

900

2.400

3.300

-5.600

2049

2.495.100

23.700

32.600

-8.900

900

2.400

3.300

-5.600

2050

2.489.500

De in de tabel opgenomen gegevens zijn afgerond op 100-tallen; hierdoor kunnen er in de tabel geringe afwijkingen voorkomen. * In het feitelijke buitenlandse migratiesaldo (2000-2010) zijn zowel het saldo van de administratieve correcties als het saldo van overige correcties verwerkt.

43

Bijlage 2 Leeftijdsopbouw van de bevolking in Noord-Brabant, 2000-2011 (feitelijk) en 2012-2050 (prognose-actualisering 2011)

jaar

bevolking

leeftijdsverdeling (aantal)

demogr. druk*

leeftijdsverdeling (%)

0-19

20-64

65+

0-19

20-64

65+

groene druk**

grijze druk***

2000

2.356.000

575.900

1.478.900

301.200

24,4

62,8

12,8

59,3

38,9

20,4

2001

2.375.100

581.200

1.486.400

307.500

24,5

62,6

12,9

59,8

39,1

20,7

2002

2.391.100

584.500

1.492.400

314.300

24,4

62,4

13,1

60,2

39,2

21,1

2003

2.400.200

587.200

1.492.700

320.400

24,5

62,2

13,3

60,8

39,3

21,5

2004

2.407.000

589.200

1.490.200

327.600

24,5

61,9

13,6

61,5

39,5

22,0

2005

2.411.400

587.200

1.488.700

335.500

24,4

61,7

13,9

62,0

39,4

22,5

2006

2.415.900

584.300

1.487.600

344.000

24,2

61,6

14,2

62,4

39,3

23,1

2007

2.419.000

580.400

1.486.400

352.200

24,0

61,4

14,6

62,7

39,0

23,7

2008

2.424.800

577.100

1.486.500

361.300

23,8

61,3

14,9

63,1

38,8

24,3

2009

2.434.600

575.100

1.487.700

371.700

23,6

61,1

15,3

63,6

38,7

25,0

2010

2.444.200

572.800

1.488.300

383.100

23,4

60,9

15,7

64,2

38,5

25,7

2011

2.454.200

569.000

1.489.800

395.400

23,2

60,7

16,1

64,7

38,2

26,5

2012

2.464.200

564.200

1.488.100

412.000

22,9

60,4

16,7

65,6

37,9

27,7

2013

2.473.600

559.400

1.485.400

428.800

22,6

60,1

17,3

66,5

37,7

28,9

2014

2.481.900

555.400

1.482.000

444.500

22,4

59,7

17,9

67,5

37,5

30,0

2015

2.489.400

551.000

1.479.300

459.100

22,1

59,4

18,4

68,3

37,2

31,0

2016

2.496.200

547.400

1.476.300

472.500

21,9

59,1

18,9

69,1

37,1

32,0

2017

2.502.700

544.000

1.473.600

485.000

21,7

58,9

19,4

69,8

36,9

32,9

2018

2.508.900

540.800

1.470.400

497.700

21,6

58,6

19,8

70,6

36,8

33,8

2019

2.514.900

537.000

1.468.500

509.400

21,4

58,4

20,3

71,3

36,6

34,7

2020

2.520.700

533.500

1.465.900

521.300

21,2

58,2

20,7

72,0

36,4

35,6

2021

2.526.300

529.500

1.463.700

533.100

21,0

57,9

21,1

72,6

36,2

36,4

2022

2.531.500

526.400

1.459.800

545.300

20,8

57,7

21,5

73,4

36,1

37,4

2023

2.536.500

523.800

1.455.000

557.800

20,7

57,4

22,0

74,3

36,0

38,3

2024

2.541.200

521.500

1.449.800

569.800

20,5

57,1

22,4

75,3

36,0

39,3

2025

2.545.400

520.600

1.442.300

582.500

20,5

56,7

22,9

76,5

36,1

40,4

2026

2.549.000

520.600

1.433.600

594.900

20,4

56,2

23,3

77,8

36,3

41,5

2027

2.552.200

520.800

1.423.600

607.800

20,4

55,8

23,8

79,3

36,6

42,7

2028

2.554.800

521.700

1.412.900

620.300

20,4

55,3

24,3

80,8

36,9

43,9

2029

2.557.000

521.900

1.402.700

632.300

20,4

54,9

24,7

82,3

37,2

45,1

2030

2.558.600

522.400

1.392.000

644.200

20,4

54,4

25,2

83,8

37,5

46,3

2031

2.559.600

523.000

1.381.600

655.000

20,4

54,0

25,6

85,3

37,9

47,4

2032

2.560.000

523.700

1.371.500

664.800

20,5

53,6

26,0

86,7

38,2

48,5

2033

2.559.800

524.300

1.362.100

673.400

20,5

53,2

26,3

87,9

38,5

49,4

2034

2.559.000

525.000

1.352.500

681.500

20,5

52,9

26,6

89,2

38,8

50,4

2035

2.557.600

525.400

1.341.800

690.400

20,5

52,5

27,0

90,6

39,2

51,5

2036

2.555.600

525.700

1.332.300

697.600

20,6

52,1

27,3

91,8

39,5

52,4

2037

2.553.000

525.500

1.325.200

702.200

20,6

51,9

27,5

92,6

39,7

53,0

2038

2.549.900

525.100

1.319.400

705.500

20,6

51,7

27,7

93,3

39,8

53,5

2039

2.546.300

524.200

1.316.400

705.700

20,6

51,7

27,7

93,4

39,8

53,6

2040

2.542.200

523.000

1.314.800

704.500

20,6

51,7

27,7

93,4

39,8

53,6


44

Bijlage 2 (vervolg) Leeftijdsopbouw van de bevolking in Noord-Brabant, 2000-2011 (feitelijk) en 2012-2050 (prognose-actualisering 2011)

jaar

bevolking

leeftijdsverdeling (aantal)

demogr. druk*

leeftijdsverdeling (%)

0-19

20-64

65+

0-19

20-64

65+

groene druk**

grijze druk***

2041

2.537.800

521.200

1.314.900

701.800

20,5

51,8

27,7

93,0

39,6

53,4

2042

2.533.100

519.300

1.315.100

698.700

20,5

51,9

27,6

92,6

39,5

53,1

2043

2.528.200

517.300

1.315.900

695.000

20,5

52,0

27,5

92,1

39,3

52,8

2044

2.523.000

515.000

1.316.400

691.500

20,4

52,2

27,4

91,7

39,1

52,5

2045

2.517.500

512.900

1.316.700

688.000

20,4

52,3

27,3

91,2

39,0

52,3

2046

2.512.000

510.400

1.316.600

685.000

20,3

52,4

27,3

90,8

38,8

52,0

2047

2.506.400

508.100

1.316.600

681.700

20,3

52,5

27,2

90,4

38,6

51,8

2048

2.500.800

505.800

1.317.700

677.400

20,2

52,7

27,1

89,8

38,4

51,4

2049

2.495.100

503.400

1.318.900

672.800

20,2

52,9

27,0

89,2

38,2

51,0

2050

2.489.500

501.400

1.318.800

669.200

20,1

53,0

26,9

88,8

38,0

50,7

De in de tabel opgenomen gegevens zijn afgerond op 100-tallen; hierdoor kunnen er in de tabel geringe afwijkingen voorkomen.

*

De demografische druk is een maat voor de verhouding tussen het aantal 0-19 jarigen én het aantal 65+-ers enerzijds en het aantal 20-64-jarigen anderzijds; grosso modo de verhouding tussen het werkende en het niet-werkende deel van de bevolking.

**

Beperken we ons tot de 0-19-jarigen dan spreken we over groene druk.

*** Het aantal 65+-ers ten opzichte van de 20-64-jarigen duidt de grijze druk aan.

45

Bijlage 3 Indicatie van de toename van de bevolking per gemeente, 2005-2030 feitelijke bevolking

Aalburg Alphen-Chaam Asten Baarle-Nassau

toename bevolking

prognose van de bevolking

2005

2011

2015

2020

2025

2030

2011-2024

12.165

12.685

13.015

13.360

13.660

13.865

975

groeiindex 2011-2024*

107,7

9.515

9.465

9.565

9.595

9.600

9.565

135

101,4

16.260

16.295

16.505

16.635

16.690

16.605

395

102,4

6.580

6.705

6.660

6.530

6.345

6.090

-360

94,6

Bergen op Zoom

66.300

66.075

66.555

66.935

67.160

67.005

1.085

101,6

Bergeijk

18.100

18.075

18.260

18.315

18.265

18.120

190

101,1

Bernheze

29.215

29.730

30.265

30.810

31.300

31.695

1.570

105,3

Best

28.925

28.810

29.305

29.700

30.020

30.235

1.210

104,2

Bladel

19.135

19.385

19.590

19.670

19.630

19.410

245

101,3

Boekel

9.410

9.865

10.040

10.205

10.330

10.360

465

104,7

Boxmeer

29.160

28.580

28.725

28.715

28.590

28.255

10

100,0

Boxtel

29.520

30.280

30.675

30.950

31.120

31.150

840

102,8

Breda

168.055

174.600

177.910

181.725

185.540

188.980

10.940

106,3

Cranendonck

20.040

20.370

20.570

20.690

20.690

20.560

320

101,6

Cuijk

24.225

24.580

24.960

25.265

25.475

25.620

895

103,6

Deurne

32.005

31.675

32.015

32.180

32.180

31.900

505

101,6

Dongen

25.535

25.100

25.330

25.400

25.350

25.145

250

101,0

Drimmelen

26.660

26.475

26.525

26.425

26.195

25.775

-280

98,9

Eersel

18.295

18.165

18.280

18.275

18.225

18.100

60

100,3

Eindhoven

208.455

216.035

220.185

224.755

229.200

233.170

13.165

106,1

Etten-Leur

39.860

41.800

42.530

43.055

43.305

43.245

1.505

103,6

Geertruidenberg

20.855

21.305

21.495

21.595

21.595

21.445

290

101,4

Geldrop-Mierlo

37.845

38.390

38.950

39.455

39.860

40.135

1.470

103,8

Gemert-Bakel

27.880

28.905

29.550

30.210

30.680

30.920

1.775

106,1

Gilze en Rijen

25.195

25.765

26.330

26.985

27.525

27.930

1.760

106,8

Goirle

22.390

22.805

23.120

23.185

22.945

22.355

140

100,6

Grave

12.860

13.030

13.340

13.705

14.065

14.350

1.035

107,9

Haaren

13.915

13.630

13.570

13.320

12.890

12.210

-740

94,6

Halderberge

29.535

29.290

29.390

29.290

29.030

28.590

-260

99,1

Heeze-Leende

15.205

15.295

15.295

15.150

14.945

14.645

-350

97,7

Helmond

85.830

88.560

90.760

92.965

94.985

96.875

6.425

107,3

‘s-Hertogenbosch

133.980

140.785

144.300

148.150

151.860

154.995

11.075

107,9

Heusden

43.050

43.120

43.950

44.765

45.550

46.190

2.430

105,6

Hilvarenbeek

15.040

15.035

15.265

15.425

15.515

15.540

480

103,2

Laarbeek

21.640

21.530

21.780

21.910

21.930

21.800

400

101,9

Landerd

14.820

14.940

14.880

14.650

14.295

13.790

-645

95,7

Loon op Zand

22.920

22.975

23.105

23.115

23.035

22.760

60

100,3

Maasdonk

11.360

11.255

11.370

11.465

11.540

11.560

285

102,5

Mill en Sint Hubert

11.045

11.000

11.100

11.115

11.110

11.050

110

101,0

Moerdijk

36.785

36.545

36.850

37.030

37.085

36.960

540

101,5

Nuenen c.a.

23.180

22.240

22.415

22.405

22.240

21.890

0

100,0

Oirschot

17.905

17.845

17.890

17.795

17.625

17.320

-220

98,8

Oisterwijk

25.915

25.720

25.795

25.725

25.575

25.285

-145

99,4

Oosterhout

52.920

54.070

54.665

55.095

55.385

55.385

1.315

102,4

Oss

83.025

84.200

85.585

86.915

88.085

88.960

3.885

104,6

Reusel-De Mierden

12.300

12.605

12.935

13.295

13.575

13.740

970

107,7

Roosendaal

77.735

77.540

78.345

79.035

79.540

79.665

2.000

102,6

Rucphen

22.525

22.430

22.245

21.850

21.355

20.705

-1.075

95,2

Schijndel

22.990

23.045

23.265

23.420

23.500

23.480

455

102,0

Sint Anthonis

11.670

11.795

11.920

12.050

12.190

12.305

395

103,3


46

Bijlage 3 (vervolg) Indicatie van de toename van de bevolking per gemeente, 2005-2030 feitelijke bevolking

toename bevolking


groeiindex

2005

2011

2015

2020

2025

2030

2011-2024

Sint-Michielsgestel

27.900

28.115

28.250

28.215

28.060

27.805

-55

99,8

Sint-Oedenrode

16.930

17.820

18.060

18.260

18.370

18.335

550

103,1

Someren

18.115

18.315

18.380

18.375

18.345

18.225

30

100,2

Son en Breugel

15.135

15.655

15.790

15.785

15.775

15.800

120

100,8

Steenbergen

23.435

23.275

23.330

23.285

23.180

22.930

-95

99,6

199.100

206.240

210.265

215.035

219.840

224.140

13.600

106,6

Uden

40.185

40.720

41.530

42.305

42.965

43.430

2.245

105,5

Valkenswaard

31.055

30.620

30.735

30.675

30.515

30.155

-105

99,7

Veghel

36.895

37.475

38.295

39.130

39.800

40.220

2.325

106,2

Veldhoven

42.765

43.590

44.220

44.550

44.610

44.400

1.020

102,3

Vught

25.240

25.655

25.860

26.050

26.205

26.210

550

102,1

Waalre

16.475

16.480

16.590

16.645

16.710

16.735

230

101,4

Waalwijk

45.710

46.210

46.890

47.570

48.115

48.440

1.905

104,1

Werkendam

26.520

26.355

26.885

27.350

27.695

27.925

1.340

105,1

Woensdrecht

21.215

21.680

21.670

21.500

21.215

20.795

-465

97,9

Woudrichem

14.405

14.425

14.625

14.795

14.980

15.120

555

103,8

Zundert

20.555

21.165

21.085

20.885

20.635

20.240

-530

97,5

2.411.360

2.454.215

2.489.385

2.520.665

2.545.385

2.558.585

91.170

103,7

Tilburg

Noord-Brabant

2011-2024*


Gelet op de onzekerheidsmarges, die inherent zijn aan een bevolkings- en woningbehoefteprognose, dragen de gegevens - zeker op de wat langere termijn (na 2025/2030) een indicatief karakter3.

* 2011 = 100

47

Bijlage 4 Indicatie van de toename van de bevolking op regionaal schaalniveau, 2005-2040 feitelijke bevolking

toename bevolking


2005

2011

2015

2020

2025

2030

2040

2011-2024

Noord-Brabant

2.411.400

2.454.200

2.489.400

2.520.700

2.545.400

2.558.600

2.542.200

91.200

Stedelijk concentratiegebied

groeiindex 2011-2024*

103,7

1.638.300

1.676.500

1.705.200

1.733.700

1.759.000

1.777.700

1.789.800

82.500

104,9

Landelijk gebied

773.000

777.700

784.200

787.000

786.400

780.900

752.400

8.700

101,1

West-Brabant

675.600

685.900

693.400

699.300

703.500

704.300

693.500

17.600

102,6

Midden-Brabant

381.800

389.900

396.100

402.400

407.900

411.600

412.800

18.000

104,6

Noordoost-Brabant

627.400

639.600

649.900

659.500

667.300

672.000

669.000

27.700

104,3

Zuidoost-Brabant

726.600

738.900

750.000

759.400

766.700

770.700

766.900

27.800

103,8

subregio West

277.500

276.800

278.400

278.900

278.600

276.600

267.500

1.800

100,7

- waarvan stedelijk concentratiegebied

144.000

143.600

144.900

146.000

146.700

146.700

143.900

3.100

102,2

- waarvan landelijk gebied

133.500

133.200

133.500

133.000

131.900

130.000

123.700

-1.300

99,0

subregio Breda e.o.

345.000

355.600

360.400

364.900

368.600

370.700

369.100

13.000

103,7


260.800

270.500

275.100

279.900

284.200

287.600

290.800

13.700

105,1

84.200

85.100

85.300

85.000

84.400

83.100

78.300

-700

99,2

53.100

53.500

54.500

55.500

56.300

56.900

56.900

2.800

105,2

subregio Midden-Brabant

381.800

389.900

396.100

402.400

407.900

411.600

412.800

18.000

104,6


340.800

349.100

355.000

361.300

366.800

370.800

373.200

17.700

105,1

41.000

40.800

41.100

41.200

41.100

40.800

39.600

300

100,7

subregio ‘s-Hertogenbosch e.o.

397.200

406.800

413.800

420.600

426.600

430.800

431.800

19.800

104,9


325.900

334.700

341.300

348.200

354.500

359.600

364.100

19.800

105,9

71.300

72.000

72.500

72.500

72.100

71.200

67.800

100

100,1

RRO West-Brabant

- waarvan landelijk gebied subregio Land van Heusden en Altena RRO Midden-Brabant

- waarvan landelijk gebied RRO Noordoost-Brabant

- waarvan landelijk gebied subregio Uden-Veghel e.o.

141.200

143.900

146.100

148.000

149.300

149.600

147.000

5.400

103,8


77.100

78.200

79.800

81.400

82.800

83.700

83.900

4.600

105,9


64.200

65.700

66.200

66.500

66.500

66.000

63.100

800

101,2

subregio Land van Cuijk

89.000

89.000

90.000

90.800

91.400

91.600

90.200

2.400

102,7

RRO Zuidoost-Brabant subregio Eindhoven-Helmond

489.700

500.400

509.000

516.900

523.900

529.400

534.000

23.500

104,7

subregio de Kempen

85.700

86.100

86.900

87.400

87.300

86.700

83.400

1.200

101,4

subregio de Peel e.o.

151.100

152.400

154.100

155.100

155.500

154.700

149.400

3.100

102,0


De gegevens in de tabel zijn berekend op gemeenteniveau. Hierbij is de ligging van de hoofdkern van een gemeente bepalend of een gemeente is toegerekend aan een stedelijk concentratiegebied of aan een landelijk gebied. Zie bijlage 6 voor een toelichting op de gehanteerde gebiedsindeling.


* 2011 = 100

48

Bijlage 5 Indicatie van de toename van de woningvoorraad per gemeente, 2005-2030

feitelijke woningvoorraad

prognose van de woningvoorraad

indicatie toename woningvoorraad

groeiindex

2005

2011

2015

2020

2025

2030

2011-2024

Aalburg

4.190

4.500

4.790

5.195

5.515

5.770

1.015

122,6

Alphen-Chaam

3.575

3.725

3.945

4.200

4.375

4.465

650

117,4

Asten

6.100

6.600

6.900

7.195

7.465

7.540

865

113,1

Baarle-Nassau

2.405

2.525

2.660

2.730

2.690

2.575

165

106,5

27.985

29.080

30.160

31.240

31.925

32.125

2.845

109,8

6.845

7.140

7.485

7.810

8.135

8.290

995

113,9

Bernheze

10.555

11.230

11.900

12.670

13.450

13.985

2.220

119,8

Best

11.275

11.650

12.345

13.110

13.805

14.225

2.155

118,5

Bladel

7.080

7.830

8.170

8.510

8.695

8.785

865

111,0

Boekel

3.225

3.570

3.715

3.850

3.950

3.980

380

110,6

Boxmeer

11.110

11.360

11.825

12.415

12.740

12.740

1.380

112,1

Boxtel

11.730

12.445

12.895

13.365

13.730

14.015

1.285

110,3

Breda

73.730

76.995

79.895

83.335

86.550

89.585

9.555

112,4

Cranendonck

8.205

8.420

8.715

9.040

9.235

9.270

815

109,7

Cuijk

9.665

10.160

10.750

11.365

11.860

12.170

1.700

116,7

Bergen op Zoom Bergeijk

Deurne

2011-2024*

12.050

12.910

13.465

13.975

14.225

14.270

1.315

110,2

9.875

10.375

10.800

11.230

11.565

11.625

1.190

111,5

10.400

10.755

11.230

11.570

11.780

11.825

1.025

109,5

6.750

7.295

7.745

8.100

8.235

8.170

940

112,9

Eindhoven

93.750

97.615

101.740

106.295

109.900

113.495

12.285

112,6

Etten-Leur

15.610

17.260

18.130

19.005

19.560

19.790

2.300

113,3

8.455

9.270

9.575

9.810

9.970

10.025

700

107,6

Geldrop-Mierlo

15.970

16.915

17.445

18.050

18.655

19.050

1.740

110,3

Gemert-Bakel

Dongen Drimmelen Eersel

Geertruidenberg

10.190

11.250

11.790

12.300

12.630

12.895

1.380

112,3

Gilze en Rijen

9.525

10.210

10.630

11.315

11.710

12.015

1.500

114,7

Goirle

8.710

9.505

9.915

10.130

10.180

10.110

675

107,1

Grave

4.815

4.965

5.175

5.375

5.520

5.650

555

111,2

Haaren

4.895

4.965

5.310

5.550

5.530

5.320

565

111,4

11.695

12.325

12.690

13.065

13.175

13.100

850

106,9

5.840

6.240

6.460

6.665

6.800

6.820

560

109,0

Helmond

35.870

37.985

39.750

42.015

44.130

45.970

6.145

116,2

‘s-Hertogenbosch

57.635

63.260

66.055

69.300

71.940

74.375

8.680

113,7

Heusden

16.415

16.980

17.955

19.160

20.090

20.750

3.110

118,3

Hilvarenbeek

5.600

5.940

6.230

6.515

6.760

6.880

820

113,8

Laarbeek

8.200

8.510

8.915

9.255

9.590

9.785

1.080

112,7

Landerd

5.175

5.550

5.775

5.960

6.080

5.990

530

109,5

Loon op Zand

8.990

9.380

9.790

10.295

10.495

10.570

1.115

111,9

Maasdonk

3.765

3.960

4.110

4.375

4.565

4.660

605

115,3 114,5

Halderberge Heeze-Leende

Mill en Sint Hubert Moerdijk Nuenen c.a. Oirschot

4.180

4.325

4.535

4.785

4.950

5.040

625

14.865

15.500

15.890

16.310

16.690

16.930

1.190

107,7

9.100

9.565

9.975

10.365

10.615

10.665

1.050

111,0

6.300

6.765

7.045

7.375

7.575

7.650

810

112,0

Oisterwijk

10.025

10.660

10.940

11.240

11.380

11.395

720

106,8

Oosterhout

22.030

23.235

24.250

25.245

25.995

26.300

2.760

111,9

Oss

33.270

35.005

36.665

38.595

39.995

40.900

4.990

114,3

4.505

4.915

5.265

5.490

5.660

5.795

745

115,2

32.350

33.315

34.670

35.990

37.015

37.575

3.700

111,1

9.040

9.320

9.615

9.880

9.890

9.760

570

106,1

Reusel-De Mierden Roosendaal Rucphen (vervolg op pagina 50)

49

Bijlage 5 (vervolg) Indicatie van de toename van de woningvoorraad per gemeente, 2005-2030




groeiindex

2005

2011

2015

2020

2025

2030

2011-2024

Schijndel

8.750

9.045

9.565

10.100

10.485

10.650

1.440

Sint Anthonis

4.180

4.440

4.640

4.890

5.075

5.185

635

114,3

10.490

11.105

11.525

11.805

12.130

12.205

1.025

109,2

Sint-Oedenrode

6.375

7.085

7.385

7.750

8.050

8.170

965

113,6

Someren

6.710

7.170

7.555

7.975

8.245

8.300

1.075

115,0

Son en Breugel

6.185

6.475

6.680

6.850

7.020

7.145

545

108,4

Steenbergen

9.515

9.855

10.105

10.355

10.445

10.365

590

106,0

Sint-Michielsgestel

2011-2024*

115,9

Tilburg

83.630

89.725

94.075

98.670

102.650

106.020

12.925

114,4

Uden

16.085

17.050

17.950

18.935

19.735

20.290

2.685

115,7

Valkenswaard

13.265

13.815

14.335

14.885

15.185

15.210

1.370

109,9

Veghel

14.075

15.095

15.860

16.730

17.405

17.820

2.310

115,3

Veldhoven

17.595

18.765

19.745

20.640

21.185

21.370

2.420

112,9

Vught

10.205

10.530

11.080

11.445

11.495

11.465

965

109,2

6.860

7.140

7.270

7.405

7.555

7.605

415

105,8

18.645

19.480

20.420

21.400

22.165

22.615

2.685

113,8

Werkendam

9.880

10.330

10.800

11.290

11.840

12.095

1.510

114,6

Woensdrecht

8.670

9.135

9.315

9.520

9.630

9.475

495

105,4

Woudrichem

5.370

5.650

5.875

6.145

6.265

6.415

615

110,9

Zundert

7.895

8.340

8.710

9.030

9.240

9.255

900

110,8

977.895

1.033.490

1.078.570

1.126.435

1.162.770

1.186.325

129.280

112,5

Waalre Waalwijk

Noord-Brabant


Overeenkomstig de ‘Verordening ruimte Noord-Brabant 2011’ is bovenstaande ‘programma-indicatie’ richtinggevend voor de jaarlijks te maken regionale woningbouwafspraken.


* 2011 = 100

50

Bijlage 6 Indicatie van de toename van de woningvoorraad op regionaal schaalniveau, 2005-2040




groeiindex

2005

2011

2015

2020

2025

2030

2040

2011-2024

2011-2024*

Noord-Brabant

977.895

1.033.490

1.078.570

1.126.435

1.162.770

1.186.325

1.193.160

129.280

112,5

Stedelijk concentratiegebied

682.965

721.590

753.595

788.680

816.535

837.310

854.030

94.945

113,2

Landelijk gebied

294.930

311.905

324.975

337.755

346.235

349.015

339.130

34.330

111,0

West-Brabant

277.650

291.115

302.305

313.915

322.550

327.430

326.535

31.435

110,8

Midden-Brabant

155.005

165.270

172.800

180.795

186.905

191.230

193.675

21.635

113,1

Noordoost-Brabant

246.590

262.125

274.670

288.420

298.775

305.360

307.095

36.650

114,0

Zuidoost-Brabant

298.650

314.985

328.795

343.305

354.540

362.305

365.855

39.555

112,6

RRO West-Brabant subregio West

114.110

118.530

122.445

126.360

128.770

129.330

126.465

10.240

108,6


60.335

62.390

64.830

67.230

68.940

69.700

69.240

6.550

110,5


53.775

56.135

57.615

59.130

59.830

59.630

57.225

3.695

106,6

subregio Breda e.o.

144.100

152.110

158.395

164.925

170.160

173.820

175.620

18.050

111,9


111.375

117.490

122.275

127.585

132.105

135.675

139.155

14.615

112,4

32.725

34.620

36.120

37.340

38.055

38.145

36.465

3.435

109,9

19.440

20.475

21.465

22.630

23.620

24.280

24.450

3.145

115,4


155.005

165.270

172.800

180.795

186.905

191.230

193.675

21.635

113,1


139.380

148.670

155.630

163.040

168.765

172.955

175.720

20.095

113,5

15.625

16.600

17.170

17.755

18.140

18.275

17.955

1.540

109,3

subregio 's-Hertogenbosch e.o.

158.955

169.480

177.495

186.265

192.925

197.675

200.370

23.445

113,8


131.840

140.965

147.765

155.545

161.535

166.135

170.420

20.570

114,6


27.115

28.515

29.730

30.720

31.390

31.540

29.950

2.875

110,1

subregio Uden-Veghel e.o.

53.685

57.390

60.250

63.325

65.705

66.900

66.340

8.315

114,5


30.160

32.145

33.810

35.665

37.140

38.110

38.750

4.995

115,5


23.525

25.250

26.440

27.660

28.565

28.790

27.590

3.315

113,1


33.950

35.255

36.925

38.830

40.145

40.785

40.385

4.890

113,9

209.875

219.930

229.285

239.615

248.050

254.735

260.745

28.120

112,8

subregio de Kempen

31.480

33.950

35.710

37.285

38.300

38.690

37.820

4.350

112,8


57.295

61.100

63.800

66.405

68.190

68.880

67.290

7.090

111,6

- waarvan landelijk gebied subregio Land van Heusden en Altena RRO Midden-Brabant

- waarvan landelijk gebied RRO Noordoost-Brabant


De in de tabel opgenomen gegevens zijn afgerond op 5-tallen; hierdoor kunnen er in de tabel geringe afwijkingen voorkomen. De gegevens in de tabel zijn berekend op gemeenteniveau. Hierbij is de ligging van de hoofdkern van een gemeente bepalend of een gemeente is toegerekend aan een stedelijk concentratiegebied of aan een landelijk gebied. Gelet op de onzekerheidsmarges, die inherent zijn aan een bevolkings- en woningbehoefteprognose, dragen de gegevens - zeker op de wat langere termijn (na 2025/2030) een indicatief karakter3.

* 2011 = 100

51

Bijlage 6 (vervolg) Gebiedsindeling op basis van de regionale ruimtelijke overleggen (RRO-indeling) en de indeling in stedelijke concentratiegebieden (SCG) en landelijke gebieden (LG)

RRO West-Brabant subregio West - waarvan stedelijk concentratiegebied - waarvan landelijk gebied

SCG LG

Bergen op Zoom, Roosendaal Halderberge, Moerdijk, Rucphen, Steenbergen, Woensdrecht

subregio Breda e.o. - waarvan stedelijk concentratiegebied - waarvan landelijk gebied

SCG

Breda, Etten-Leur, Oosterhout

LG

Alphen-Chaam, Baarle-Nassau, Drimmelen. Geertruidenberg, Zundert

LG

Aalburg, Werkendam, Woudrichem

subregio Land van Heusden en Altena RRO Midden-Brabant subregio Midden-Brabant - waarvan stedelijk concentratiegebied - waarvan landelijk gebied

SCG LG

Dongen, Gilze c.a., Goirle, Loon op Zand, Tilburg, Waalwijk Hilvarenbeek, Oisterwijk

RRO Noordoost-Brabant subregio ‘s-Hertogenbosch e.o. - waarvan stedelijk concentratiegebied - waarvan landelijk gebied

SCG LG

Bernheze, 's-Hertogenbosch, Heusden, Maasdonk, Oss, Vught Boxtel, Haaren, Sint-Michielsgestel

subregio Uden-Veghel e.o. - waarvan stedelijk concentratiegebied

SCG

Uden, Veghel


LG

Boekel, Landerd, Schijndel, Sint-Oedenrode


LG

Boxmeer, Cuijk, Grave, Mill c.a., Sint-Anthonis


SCG

Best, Eindhoven, Geldrop-Mierlo, Helmond, Nuenen c.a., Son c.a., Valkenswaard, Veldhoven, Waalre

subregio de Kempen

LG

Bergeijk, Bladel, Eersel, Oirschot, Reusel-de Mierden


LG

Asten, Cranendonck, Deurne, Gemert-Bakel, Heeze-Leende, Laarbeek, Someren

52

Bijlage 7a Beschermd, verzorgd en geschikt wonen in Noord-Brabant; een indicatie van vraag (2010-2040) en aanbod (2010) Zie hoofdstuk 5 (onder ‘definities’) voor een beschrijving van het beschermd, verzorgd en geschikt wonen. Bij het beschermd wonen gaat het veelal om vormen van niet-zelfstandig wonen, zoals bijvoorbeeld plaatsen in een verpleeginstelling. Met betrekking tot de toekomstige vraagontwikkelingen en opgaven bij het verzorgd en het geschikt wonen gaat het vooral om reguliere woningen, die onder het label ‘verzorgd’ of ‘geschikt’ beschikbaar moeten komen.

aanbod 2010

vraag 2010

beschermd wonen

verzorgd wonen

12.000

33.500

244.600

concentratiegebieden

8.700

24.300

163.900

Landelijke gebieden

3.300

9.300

80.700

West-Brabant

3.800

9.900

71.100

Midden-Brabant

1.900

6.000

40.200

Noordoost-Brabant

2.800

7.600

64.300

Zuidoost-Brabant

3.500

9.900

69.100

1.800

4.200

1.100 700

Noord-Brabant

geschikt beschermd wonen wonen

12.000

verzorgd wonen

vraag 2025 geschikt beschermd wonen wonen

38.300

260.500

18.300

8.300

26.700

182.600

3.700

11.600

77.900

3.800

13.400

1.800

6.700

3.000 3.500

29.300

1.600

2.400

14.700

1.700

14.600

1.800

5.200

1.500 400

vraag 2040

verzorgd wonen

geschikt beschermd wonen wonen

verzorgd wonen

geschikt wonen

64.600

336.500

52.800

311.700

24.700

12.100

35.600

216.900

16.300

43.600

237.100

6.100

17.200

94.800

8.400

21.000

99.300

73.100

5.600

17.500

86.400

7.500

20.800

91.800

42.200

2.600

9.100

51.000

3.600

11.100

55.400

7.900

67.900

4.700

11.600

82.900

6.600

14.800

90.300

10.300

77.300

5.400

14.600

91.300

7.100

17.900

99.000

5.500

29.600

2.300

7.300

35.000

3.000

8.600

36.500

900

3.000

15.800

1.200

3.900

18.800

1.600

4.700

19.800

700

2.500

13.800

1.100

3.400

16.300

1.400

3.900

16.600

36.100

2.000

6.900

38.600

2.900

8.800

45.200

3.800

10.500

48.600

4.200

26.900

1.500

5.200

29.900

2.100

6.600

34.700

2.800

7.800

38.000

1.000

9.200

500

1.700

8.800

700

2.300

10.400

1.000

2.700

10.700

200

600

5.600

300

900

4.900

400

1.400

6.200

600

1.600

6.700

1.900

6.000

40.200

1.800

6.700

42.200

2.600

9.100

51.000

3.600

11.100

55.400

1.800

5.500

35.800

1.600

6.000

37.900

2.400

8.100

45.800

3.200

9.900

49.700

100

600

4.400

200

700

4.300

300

1.000

5.300

400

1.200

5.600

1.800

5.000

41.300

1.900

5.200

44.000

3.000

7.400

53.000

4.200

9.500

58.000

1.500

3.800

34.500

1.600

4.300

36.500

2.400

6.000

43.900

3.300

7.600

48.700

400

1.100

6.900

300

900

7.500

600

1.400

9.100

900

1.800

9.300

700

1.600

13.000

600

1.600

14.600

1.100

2.600

18.400

1.500

3.300

19.900 11.400

Stedelijke

RRO West-Brabant subregio West - waarvan stedelijk concentratiegebied - waarvan landelijk gebied subregio Breda e.o. - waarvan stedelijk concentratiegebied - waarvan landelijk gebied subregio Land van Heusden en Altena RRO Midden-Brabant subregio Midden-Brabant - waarvan stedelijk concentratiegebied - waarvan landelijk gebied RRO Noordoost-Brabant subregio ‘s-Hertogenbosch e.o. - waarvan stedelijk concentratiegebied - waarvan landelijk gebied subregio Uden-Veghel e.o. - waarvan stedelijk 400

800

7.000

300

900

8.100

600

1.400

10.300

800

1.800


concentratiegebied

300

800

6.000

300

700

6.500

500

1.200

8.100

700

1.500

8.500


300

1.000

10.000

400

1.100

9.300

700

1.600

11.500

900

2.000

12.400

RRO Zuidoost-Brabant subregio EindhovenHelmond

2.500

7.500

45.000

2.400

7.200

54.400

3.500

9.600

63.400

4.600

11.800

69.400

subregio de Kempen

300

800

8.600

400

1.100

8.200

700

1.800

10.100

900

2.200

10.700


600

1.600

15.400

700

2.000

14.700

1.200

3.100

17.800

1.600

3.900

18.800

De in de tabel opgenomen gegevens zijn afgerond op 100-tallen; hierdoor kunnen er in de tabel geringe afwijkingen voorkomen. De gegevens in de tabel zijn berekend op gemeenteniveau. Hierbij is de ligging van de hoofdkern van een gemeente bepalend of een gemeente is toegerekend aan een stedelijk concentratiegebied of aan een landelijk gebied. Zie bijlage 6 voor een toelichting op de gehanteerde gebiedsindeling.

53

Bijlage 7b Beschermd, verzorgd en geschikt wonen in Noord-Brabant; een indicatie van de opgaven, 2010-2040 (absoluut) Bij het beschermd wonen gaat het veelal om vormen van niet-zelfstandig wonen, zoals bijvoorbeeld plaatsen in een verpleeginstelling. Bij het verzorgd wonen en het geschikt wonen zijn het vooral reguliere woningen, die onder het label ‘verzorgd’ of ‘geschikt’ beschikbaar moeten komen. opgaven 2010-2024 inclusief inloop tekorten

opgaven 2025-2040

opgaven 2010-2040 inclusief inloop tekorten

beschermd wonen

verzorgd wonen

geschikt wonen

beschermd wonen

verzorgd wonen

geschikt wonen

beschermd wonen

verzorgd wonen

geschikt wonen

Noord-Brabant

6.300

19.300

67.100

6.400

11.800

24.800

12.700

31.100

91.900


3.400

11.300

53.000

4.200

8.000

20.200

7.600

19.300

73.200

Landelijke gebieden

2.800

7.900

14.100

2.300

3.800

4.500

5.100

11.700

18.600

West-Brabant

1.800

7.600

15.300

1.900

3.300

5.400

3.700

10.900

20.700

700

3.100

10.800

1.000

2.000

4.400

1.700

5.100

15.200

Noordoost-Brabant

1.900

4.000

18.600

1.900

3.200

7.400

3.800

7.200

26.000

Zuidoost-Brabant

1.900

4.700

22.200

1.700

3.300

7.700

3.600

8.000

29.900

subregio West

500

3.100

5.700

700

1.300

1.500

1.200

4.400

7.200


100

1.500

4.100

400

800

1.000

500

2.300

5.100


400

1.700

1.700

300

500

300

700

2.200

2.000

1.100

3.600

9.100

900

1.700

3.400

2.000

5.300

12.500


600

2.400

7.800

700

1.200

3.300

1.300

3.600

11.100


300

1.300

1.200

300

400

300

600

1.700

1.500

200

800

600

200

200

500

400

1.000

1.100


700

3.100

10.800

1.000

2.000

4.400

1.700

5.100

15.200


600

2.600

10.000

800

1.800

3.900

1.400

4.400

13.900


200

400

900

100

200

300

300

600

1.200


1.200

2.400

11.700

1.200

2.100

5.000

2.400

4.500

16.700


900

2.200

9.400

900

1.600

4.800

1.800

3.800

14.200


200

300

2.200

300

400

200

500

700

2.400


400

1.000

5.400

400

700

1.500

800

1.700

6.900


200

600

3.300

200

400

1.100

400

1.000

4.400


200

400

2.100

200

300

400

400

700

2.500


400

600

1.500

200

400

900

600

1.000

2.400

Midden-Brabant

RRO West-Brabant

subregio Breda e.o.

subregio Land van Heusden en Altena RRO Midden-Brabant



1.000

2.100

18.400

1.100

2.200

6.000

2.100

4.300

24.400

subregio de Kempen

400

1.000

1.500

200

400

600

600

1.400

2.100


600

1.500

2.400

400

800

1.000

1.000

2.300

3.400

De in de tabel opgenomen gegevens zijn afgerond op 100-tallen; hierdoor kunnen er in de tabel geringe afwijkingen voorkomen. De gegevens in de tabel zijn berekend op gemeenteniveau. Hierbij is de ligging van de hoofdkern van een gemeente bepalend of een gemeente is toegerekend aan een stedelijk concentratiegebied of aan een landelijk gebied. Zie bijlage 6 voor een toelichting op de gehanteerde gebiedsindeling.

54

Bijlage 7c Beschermd, verzorgd en geschikt wonen in Noord-Brabant; een indicatie van de opgaven, 2010-2040 (procentueel) Bij het beschermd wonen gaat het veelal om vormen van niet-zelfstandig wonen, zoals bijvoorbeeld plaatsen in een verpleeginstelling. Bij het verzorgd wonen en het geschikt wonen zijn het vooral reguliere woningen, die onder het label ‘verzorgd’ of ‘geschikt’ beschikbaar moeten komen. opgaven 2010-2024 (2010=100) inclusief inloop tekorten

opgaven 2025-2040 (2025=100)

opgaven 2010-2040 (2010=100) inclusief inloop tekorten

beschermd wonen

verzorgd wonen

geschikt wonen

beschermd wonen

verzorgd wonen

geschikt wonen

beschermd wonen

verzorgd wonen

geschikt wonen

Noord-Brabant

153

158

127

135

122

108

206

193

138


139

147

132

135

122

109

187

179

145

Landelijke gebieden

185

185

117

138

122

105

255

226

123

West-Brabant

147

177

122

134

119

106

197

210

129

Midden-Brabant

137

152

127

138

122

109

189

185

138

Noordoost-Brabant

168

153

129

140

128

109

236

195

140

Zuidoost-Brabant

154

147

132

131

123

108

203

181

143

subregio West

128

174

119

130

118

104

167

205

125


109

163

128

133

121

105

145

196

135


157

200

112

127

115

102

200

229

114

subregio Breda e.o.

161

169

125

131

119

108

211

202

135


140

157

129

133

118

110

187

186

141


175

230

113

143

117

103

250

270

116

200

233

111

150

114

108

300

267

120


137

152

127

138

122

109

189

185

138


133

147

128

133

122

109

178

180

139


300

167

120

133

120

106

400

200

127


167

148

128

140

128

109

233

190

140


160

158

127

138

127

111

220

200

141


150

127

132

150

129

102

225

164

135


157

163

142

136

127

108

214

206

153


150

175

147

133

129

111

200

225

163


167

150

135

140

125

105

233

188

142


233

160

115

129

125

108

300

200

124

subregio Eindhoven-Helmond

140

128

141

131

123

109

184

157

154

subregio de Kempen

233

225

117

129

122

106

300

275

124


200

194

116

133

126

106

267

244

122

RRO West-Brabant

subregio Land van Heusden en Altena RRO Midden-Brabant



De gegevens in de tabel zijn berekend op gemeenteniveau. Hierbij is de ligging van de hoofdkern van een gemeente bepalend of een gemeente is toegerekend aan een stedelijk concentratiegebied of aan een landelijk gebied. Zie bijlage 6 voor een toelichting op de gehanteerde gebiedsindeling.

55

Gebruikte databronnen bij figuren, tabellen, kaarten en bijlagen * Figuur 1 t/m 5, 9 t/m 10, 12 t/m 16, 22 t/m 25 en 35 * Tabel 1 en 3 * Bijlage 1 t/m 6 Feitelijke gegevens: Centraal Bureau voor de Statistiek, CBS-Statline, 2011; Woningmarktmonitor 2011, ABFresearch, Delft; bewerking Provincie Noord-Brabant. Prognosegegevens: de bevolkings- en woningbehoefteprognose Noord-Brabant, actualisering 2011. * Figuur 6 t/m 8, 11, 17, 18 t/m 21 * Kaart 1a t/m 1d Feitelijke gegevens: Centraal Bureau voor de Statistiek, CBS-Statline, 2011; bewerking Provincie Noord-Brabant. Prognosegegevens: de bevolkings- en woningbehoefteprognose Noord-Brabant, actualisering 2011. * Figuur 26, 27 en 28 Feitelijke gegevens: Centraal Bureau voor de Statistiek, CBS-Statline, 2011; bewerking Provincie Noord-Brabant. In aanbouw genomen woningen: kwartaalopgaven gemeenten (vanaf 2008); bewerking Provincie Noord-Brabant. Prognosegegevens: de bevolkings- en woningbehoefteprognose Noord-Brabant, actualisering 2011. * Figuur 29 t/m 34 * Tabel 4 Feitelijke gegevens: Centraal Bureau voor de Statistiek, CBS-Statline, 2011; Woningmarktmonitor 2011, ABFresearch, Delft; bewerking Provincie Noord-Brabant. Plancapaciteiten: jaarlijkse opgaven gemeenten in de matrix ‘Overzicht woningbouwcapaciteit per gemeente’. Prognosegegevens: de bevolkings- en woningbehoefteprognose Noord-Brabant, actualisering 2011. * Tabel 2 en 5 * Bijlage 7 Prognosegegevens: de bevolkings- en woningbehoefteprognose Noord-Brabant, actualisering 2011.

56

Noten

1

Verordening ruimte Noord-Brabant 2011, artikel 12.7 ‘Bevolkings- en

woningmarktgebieden en de indeling in stedelijke concentratiegebieden

woningbehoefteprognose en de daaruit voortvloeiende bestuurlijke

en landelijke gebieden is nader toegelicht in bijlage 6.

afspraken’. Provinciale Staten van Noord-Brabant, december 2010. 5 2

Het IPB-Primos-model is in opdracht van de gezamenlijke provincies

De bevolkings- en woningbehoefteprognose Noord-Brabant –

ontwikkeld en wordt beheerd door ABFresearch. Dit ‘Instrument voor

actualisering 2008. Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant,

Planning en Beleid’, zoals dat door de Provincie Noord-Brabant wordt

november 2008.

gebruikt, is een vraaggestuurd, demografisch prognosemodel (met een

Rond bevolkings- en woningbehoefteprognoses bestaan de nodige

van jaar op jaar (met als startdatum 1 januari 2011) de toekomstige

‘Primos-motor’). Met het model worden op gemeentelijk schaalniveau 3

onzekerheidsmarges. Demografische ontwikkelingen hangen immers

bevolkings- en huishoudensontwikkelingen vooruitberekend. Vervolgens

nauw samen met tal van (veranderende) maatschappelijke, sociale en

wordt hieruit de ontwikkeling van de woningbehoefte en de woning-

economische ontwikkelingen. De onzekerheidsmarges worden groter

voorraad afgeleid (woningbouw als ‘output-variabele’). Op dit punt

naarmate de prognosejaren verder weg liggen in de tijd. Ook het

wijkt het IPB-Primos-model af van het (originele) Primos-model, dat

schaalniveau speelt hierbij een belangrijke rol, waarbij geldt dat de

onder andere door het Directoraat-generaal Wonen, Wijken en

marges groter worden bij een kleinere geografische schaal. Zo zijn de

Integratie (WWI) van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en

onzekerheden doorgaans groter bij prognoses op gemeentelijk schaal-

Koninkrijksrelaties wordt gehanteerd. En ook van het model Pearl,

niveau dan bij prognoses op regionaal of provinciaal niveau. Om die

waarmee in samenwerking tussen het Centraal Bureau voor de

reden is ervoor gekozen, de prognoseperiode op het gemeentelijke

Statistiek (CBS) en het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) regionale

schaalniveau grotendeels te beperken tot 2030, waarbij – zoals

bevolkings- en huishoudensprognose tot stand komen. Kenmerkend

gezegd – met name op de wat langere termijn (na 2025/2030) het

voor zowel Primos als Pearl is, dat vooraf een woningbouwprogramma

indicatieve karakter (sterk) toeneemt. Op provinciaal, regionaal (de

wordt ingevoerd, waarna vervolgens de vooruitberekeningen van de

indeling in de vier RRO-gebieden) en subregionaal schaalniveau zijn

bevolkings- en huishoudensontwikkelingen worden gemaakt.

ook indicaties opgenomen van de bevolkings- en woningbehoefte-

Woningbouw is in beide modellen een ‘input-variabele’, waarmee de

ontwikkelingen tot 2040/2050.

modellen dus meer als aanbodgestuurd getypeerd kunnen worden.

Zeker op de wat langere termijn én in combinatie met een laag

gemeentelijke schaalniveau de uitkomsten variëren.

Door de verschillen in modelsystematiek kunnen met name op het (gemeentelijk) schaalniveau dragen prognose-uitkomsten dus een (sterk) indicatief karakter. Wel blijven – met name ook voor de lange(re) ter-

6

- Coen van Duin en Joop Garssen (2011). Bevolkingsprognose 20102060: sterkere vergrijzing, langere levensduur. In: Bevolkingstrends,

mijn – prognoses van bijzondere waarde, juist ook om belangrijke

1e kwartaal 2011, CBS, blz. 16-23.

nieuwe trends en te verwachten ontwikkelingen te duiden. Hierbij gaat

- Centraal Bureau voor de Statistiek (2010). Tempo vergrijzing loopt op.

het meer om de richting van die ontwikkelingen dan om de (meer pre-

CBS-persbericht PB10-083 (december 2010).

cieze) omvang ervan. Zo komt de verdere (sterke) vergrijzing van de

- Coen van Duin en Lenny Stoeldraijer (2011). Huishoudensprognose

Brabantse bevolking als een onmiskenbare ontwikkeling uit de geactua-

2011-2060: meer en kleinere huishoudens. In: Bevolkingstrends,

liseerde bevolkings- en woningbehoefteprognose. De exacte omvang


van de vergrijzing – en zeker ook op een laag (gemeentelijjk) schaal-

- Lenny Stoeldraijer en Joop Garssen (2011). Prognose van de bevol-

niveau – kan echter flink variëren in de tijd, afhankelijk bijvoorbeeld van toekomstige ontwikkelingen van de levensverwachting. Maar ook

king naar herkomst 2010-2060. In: Bevolkingstrends 1e kwartaal

leeftijdspecifieke migratie-ontwikkelingen kunnen hierbij een rol spelen,

2011, CBS, blz. 24-31.

die op hun beurt weer samenhangen met onder andere de woningbouwontwikkelingen of het lokale en regionale aanbod aan zorgvoor-

7

- Hans den Otter, Gerard van Leeuwen en Wil de Jong (2011). Primos-prognose 2011. De toekomstige ontwikkeling van bevolking,

zieningen.

huishoudens en woningbehoefte. ABFresearch Delft, september 2011. 4

De Provincie Noord-Brabant hanteert een indeling in een viertal

- Primos. Transparantie in cijfers. ABFresearch Delft, december 2010.

‘RRO-gebieden’ (Structuurvisie ruimtelijke ordening. Provinciale Staten van Noord-Brabant, januari 2011; Verordening ruimte Noord-Brabant

8

Coen van Duin en Joop Garssen (2011). Bevolkingsprognose 2010-

2011. Provinciale Staten van Noord-Brabant, december 2010).

2060: sterkere vergrijzing, langere levensduur. In: Bevolkingstrends,

RRO staat voor regionaal ruimtelijk overleg. ‘Het wonen’ is een van de


(vaste) agendapunten op de agenda van de RRO’s. Om beter aan te kunnen sluiten op het (lagere) schaalniveau waarop veel van de ontwik-

9

Zie CBS-Statline: het gemiddelde kindertal per vrouw, heeft zich in

kelingen op de regionale woningmarkt zich (doorgaans) afspelen, is

Noord-Brabant ontwikkeld van 1,54 in 1995 en 1,73 in 2000 naar

– binnen deze RRO-indeling – onderscheid gemaakt in (sub)regionale

1,79 in 2010. De Brabantse cijfers liggen hiermee al geruime tijd op

woningmarktgebieden. De RRO-indeling, de indeling in (sub)regionale

een met het Nederlands gemiddelde vergelijkbaar niveau. De cijfers

57

(positieve) buitenlandse migratiesaldi zijn verdeeld over alle gemeen-

geven het gemiddeld aantal kinderen weer dat een vrouw krijgt, indien

10

11

12

de in een bepaald jaar waargenomen leeftijdsspecifieke vruchtbaar-

ten in Noord-Brabant. Beide verdelingen hebben plaatsgevonden op

heidscijfers gedurende haar leven zouden gelden.

basis van de gemeentelijke bevolkingsomvang per 1 januari 2011.

Carel Harmsen (2010). Het effect van de economische crisis op demo-

21

Jan Latten en Niels Kooiman (2011). Aantrekkingskracht van regio’s

grafische ontwikkelingen. In: Bevolkingstrends, 4e kwartaal 2010,

en demografische gevolgen. In: Bevolkingstrends 2e kwartaal 2011,

CBS, blz. 17-21.

CBS, blz. 105-110.

Coen van Duin, Anouschka van der Meulen en Joop Garssen (2011).

22

Andries de Jong en Coen van Duin (2011). Regionale bevolkings- en

Bevolkingsprognose 2010-2060: model en veronderstellingen

huishoudensprognose 2011-2040: sterke regionale contrasten.

betreffende de sterfte. In: Bevolkingstrends, 2e kwartaal 2011, CBS,

Planbureau voor de Leefomgeving (PBL)/Centraal Bureau voor de

blz. 28-41.

Statistiek (CBS), 2011.

- Jeroen van Ginneken en Nico van Nimwegen (2011). Oud, ouder,

23

…oudst. In: Demos, jaargang 27, nr. 7, september 2011, blz. 6-7.

Het CBS rekent tot de allochtonen, personen van wie ten minste één ouder in het buitenland is geboren. Allochtonen die zelf in het buiten-

- Levensverwachting ouderen sterk gestegen. CBS-webmagazine,

land zijn geboren vormen de eerste generatie en allochtonen die in

23 november 2011.

Nederland zijn geboren de tweede generatie. Allochtonen van de eerste generatie worden onderverdeeld in de herkomstgroepen westers en

13

- Han Nicolaas, Coen van Duin, Stefan Verschuren en Elma Wobma

niet-westers op grond van hun geboorteland. Ze worden tot de niet-

(2011). Bevolkingsprognose 2010-2060: veronderstellingen over

westerse allochtonen gerekend als ze zijn geboren in Turkije, Afrika,

immigratie. In: Bevolkingstrends, 2e kwartaal 2011, CBS, blz. 42-50.

Latijns-Amerika of Azië met uitzondering van Japan en Indonesië. De

- Han Nicolaas, Coen van Duin, Stefan Verschuren en Elma Wobma

tweede generatie wordt onderverdeeld in de herkomstgroepen westers

(2011). Bevolkingsprognose 2010-2060: veronderstellingen over

en niet-westers op grond van het geboorteland van hun moeder. Is dat

emigratie. In: Bevolkingstrends, 2e kwartaal 2011, CBS, blz. 51-58.

Nederland, dan is het geboorteland van de vader bepalend. Voor de tweede generatie is het onderscheid tussen westers en niet-westers

14

In de migratiestatistieken van het CBS worden samenwonenden zonder

gebaseerd op dezelfde landenindeling als voor de eerste generatie.

geregistreerd partnerschap én zonder kind(eren) gerekend tot de een-

Autochtonen zijn personen van wie beide ouders in Nederland zijn

persoonshuishoudens.

geboren, ongeacht het land waar ze zelf zijn geboren. Uit: CBS (2011). Technische toelichting en verklaring van termen.

15

In de buitenlandse migratiegegevens naar herkomst (figuren 8a t/m 8c)

In: Bevolkingstrends 3e kwartaal 2011, CBS, blz. 51-54.

is wel het saldo van de administratieve correcties meegenomen, maar het saldo van overige correcties niet. Omdat in de buitenlandse

24

migratiegegevens, zoals opgenomen in figuur 5 en bijlage 1, wel beide

Vergeleken met Noord-Brabant liggen de percentages allochtonen in met name de Randstedelijke provincies beduidend hoger. Ligt dit

correcties zijn verwerkt, kunnen er tussen de verschillende figuren en

percentage momenteel in Brabant op zo’n 16%, de provincies Utrecht

tabellen geringe verschillen bestaan.

(20%), Flevoland (27%), Zuid-Holland (28%) en Noord-Holland (eveneens 28%), en daarbinnen vooral de grootstedelijke gebieden, ‘scoren’

16

Han Nicolaas (2011). Ruim helft Poolse immigranten vertrekt weer.

op dit punt duidelijk hoger. Met name het percentage niet-westerse

In: Bevolkingstrends, 1e kwartaal 2011, CBS, blz. 32-36.

allochtonen – tot soms wel bijna 20% op provinciaal niveau – ligt in de Randstad hoger. In Brabant ligt het percentage niet-westerse alloch-

17

- Structuurvisie ruimtelijke ordening. Provinciale Staten van

tonen in 2011 met zo’n 8% ruim tien procent-punten lager. Bij de

Noord-Brabant, januari 2011.

westerse allochtonen zijn de verschillen tussen de provincies beduidend

- Verordening ruimte Noord-Brabant 2011. Provinciale Staten van

minder groot. Bron: CBS-Statline, Regionale prognose – kerncijfers 2011-2040

Noord-Brabant, december 2010.

(CBS/PBL, 2011). 18

‘Bouwen voor migratiesaldo-nul’ betekent dat gemeenten zoveel woningen mogen bouwen als nodig is voor de natuurlijke bevolkingsgroei,

25

Coen van Duin en Lenny Stoeldraijer (2011). Huishoudensprognose

ofwel de groei die optreedt als het saldo van alle verhuisbewegingen

2011-2060: meer en kleinere huishoudens. In: Bevolkingstrends,

op nul wordt gesteld. Dit betekent dat bij de vooruitberekening van de


bevolking en de hiermee samenhangende woningbehoefte in de landelijke gebieden, gesteld wordt dat er door verhuizingen evenveel mensen een gemeente inkomen als uitgaan.

26

De belangrijkste veronderstelling ten aanzien van de aannames omtrent de ontwikkeling van de bevolking in instellingen en tehuizen is, dat er grenzen zijn aan de afname van het aantal plaatsen in specifieke

19

Hieronder vallen ook de gemeentelijke taakstellingen voor het (jaarlijks)

instellingen, zoals verpleeghuizen, tehuizen voor lichamelijk en geeste-

huisvesten van statushouders.

lijk gehandicapten en psychiatrische inrichtingen. Er wordt dus van uitgegaan dat er een zekere ‘minimumcapaciteit’ in zorginstellingen

20

58

De verwachte (positieve) binnenlandse migratiesaldi zijn verdeeld over

nodig blijft, die bovendien – met het oog op de aanstaande sterke

de gemeenten in de stedelijke concentratiegebieden. De verwachte

verdere vergrijzing van de bevolking – na 2020 geleidelijk aan weer

wat zal moeten worden uitgebreid. Ondanks deze absolute toename

de woningbouwontwikkelingen in onze provincie in de eerstkomende

van de capaciteit in instellingen en tehuizen zal van de sterk groeiende

jaren.

groep ouderen een steeds kleiner deel terecht kunnen in een zorg-instelling. Daarnaast mag worden aangenomen dat, met de dubbele vergrij-

34

Gemeten over de afgelopen 6 jaar (2005 t/m 2010) ligt het aantal

zing en de hiermee samenhangende sterke groei van het aantal hoog-

woningen dat jaarlijks gesloopt wordt in Noord-Brabant gemiddeld

bejaarden voor ogen, ook de vraag naar intensieve (verpleeghuis)zorg

genomen op bijna 1.900 woningen (bron: CBS-Statline (2011);

zal toenemen. Gelet op de veronderstelde beperkte toename van de

Woningmarktmonitor 2011, ABFresearch).

capaciteit betekent dit dat een ‘ombouw van verzorging naar verpleging’ zal moeten plaatsvinden. De beschikbare capaciteit zal steeds

35

De komende tijd zal moeten uitwijzen in hoeverre de effecten van de

meer ingezet worden voor mensen die sterk hulpbehoevend zijn. De

financieel-economische crisis (op de wat langere termijn) leiden tot

‘lichtere’ vormen van zorg zullen meer en meer in de woning of in de

structurele veranderingen in het patroon van huishoudensvorming,

(directe) woonomgeving geboden moeten worden.

samenhangend bijvoorbeeld met de betaalbaarheid van het wonen. In een eerstvolgende actualiseringsronde van de provinciale bevolkings-

27

28

Bij de berekening van de gemiddelde huishoudensgrootte is de

en woningbehoefteprognose zal dit een belangrijk aandachtspunt zijn

bevolking in instellingen en tehuizen buiten beschouwing gelaten.

voor nader onderzoek en analyse.

In de berekeningen is verondersteld dat het woningtekort (Brabant-breed)

36

woningcorporaties, prognoseperiode 2011-2015, juni 2011.

in 2030 is weggewerkt. 29

In de berekeningen is uitgegaan van een gewenste (en verder constant

Centraal Fonds Volkshuisvesting (2011). Sectorbeeld voornemens

37

Hiertoe actualiseren de gemeenten jaarlijks hun ‘Overzicht woning-

veronderstelde) leegstand van 2,25% in 2030 in de grote en middel-

bouwcapaciteiten per gemeente’, kortweg dé matrix genoemd. Met

grote gemeenten (Bergen op Zoom, Breda, Eindhoven, Helmond,

alle (67) Brabantse gemeenten is – via de bestuurlijke regionale ruimte-

‘s-Hertogenbosch, Oss, Roosendaal, Tilburg). Voor de overige gemeenten

lijke overleggen (de RRO’s) – afgesproken deze matrix als ‘standaard’

in Brabant is een leegstandspercentage van 2% gehanteerd. Het verschil

te gebruiken en ten minste een keer per jaar (doorgaans rond 1 april)

in leegstandspercentages hangt vooral samen met verschillen in de

te actualiseren en aan te leveren aan de provincie. Op deze wijze

samenstelling van de woningvoorraad. Zo geldt voor woningen met een

bevordert de provincie dat op uniforme wijze gegevens over de actuele

grotere doorstroming (huur- en meergezinswoningen) – en deze woningen

stand van zaken met betrekking tot de woningbouwcapaciteiten en

treffen we in een relatief sterkere mate aan in de steden – een hoger

daarmee over de (toekomstige) woningbouw verzameld, geactualiseerd

leegstandspercentage dan voor woningen waarvoor de gemiddelde

en gemonitoord worden. Met de matrix kunnen gemeenten op vrij

woonduur hoger ligt (koop- en eengezinswoningen).

eenvoudige wijze – per kern, per plan(fase) en voor verschillende

Wel is verondersteld dat de leegstandspercentages in 2030 ietwat

perioden – aangeven en bijhouden wat er de komende jaren staat te

hoger zullen liggen dan vandaag de dag het geval is. Brabant-breed

gebeuren op het vlak van de woningbouw; in kwantitatieve en – steeds

ligt het leegstandspercentage anno 2011 op ongeveer 2%. De lichte

belangrijker – ook in kwalitatieve zin.

toename van de leegstand hangt samen met de verwachting dat voor delen van de woningvoorraad vraag en aanbod in kwalitatieve zin

38

Nirov (2010). Crisis en de kracht van ruimtelijk beleid. Over de overmaat aan plancapaciteit. Publicatie naar aanleiding van het

steeds minder op elkaar zullen aansluiten.

Nirov-nieuwjaarsdebat, 28 januari 2010. Nirov-output nr. 18, 30

Zie Verordening ruimte Noord-Brabant 2011, artikel 12.7 ‘Bevolkings-

Den Haag, 2010.

en woningbehoefteprognose en de daaruit voortvloeiende bestuurlijke afspraken’. Provinciale Staten van Noord-Brabant, december 2010.

39

- Koos van Dijken, Jeroen Korthals en Tineke Lupi (2011). Handreiking stedelijke herprogrammering woningbouw. Nicis Institute, in opdracht

31

Zie Verordening ruimte Noord-Brabant 2011, artikel 3.5 ‘Regels voor

van G32-stedennetwerk fysieke pijler, Den Haag, september 2011.

nieuwbouw van woningen’. Provinciale Staten van Noord-Brabant,

- Frank ten Have e.a. (2011). Financiële effecten crisis bij gemeentelijke grondbedrijven, update 2011. Onderzoek in opdracht van de

december 2010.

Vereniging van Nederlandse Gemeenten, het Ministerie van 32

Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan afspraken in het kader

Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en het Ministerie van

van de pilot 'bouwen binnen strakke contouren', de ‘ruimte-voor-ruimte-

Infrastructuur & Milieu. Deloitte Real Estate Advisory, september 2011. - Leonie Janssen-Jansen (2010). Luchtbellen en luchtkastelen in de

regeling’ of de ‘stimuleringsregeling goedkope koopwoningen’ (de

ruimtelijke ordening: wie prikt ze door? Pre-advies voor de BNSP en

plus-ambitie).

de Minister van Ruimte, Universiteit van Amsterdam, oktober 2010. 33

Om de effecten van de kredietcrisis op de woningbouwproductie in Brabant te kunnen meten en in de tijd te volgen, is de provincie in

40

- Femke Verwest en Frank van Dam (red.) (2010). Van bestrijden naar

2009 gestart met een inventarisatie van het aantal feitelijk in aanbouw

begeleiden: demografische krimp in Nederland. Beleidsstrategieën

genomen woningen. Aan alle (67) Brabantse gemeenten is gevraagd

voor huidige en toekomstige krimpregio’s. Planbureau voor de

deze gegevens (met terugwerkende kracht vanaf januari 2008) aan te leveren. Inmiddels worden door vrijwel alle gemeenten gegevens aangeleverd, waarmee een goed en representatief beeld is te schetsen van

Leefomgeving (PBL), Den Haag/Bilthoven, 2010. - Ruimte voor waardevermeerdering. Eindrapportage Adviescommissie Deetman, Bevolkingskrimp Limburg, februari 2011.

59

- Bevolkingskrimp benoemen en benutten. Sociaal-Economische Raad

(externe toegankelijkheid) én vanuit de woonkamer de keuken, het toilet, de badkamer en ten minste 1 slaapkamer zonder traplopen te

(SER), advies 11/03, maart 2011.

bereiken zijn. 41

42

Agenda van Brabant. Traditie en technologie. Gedeputeerde Staten en

Bron: Jaap van Galen en Judith Willems (2011). Monitor Investeren

Provinciale Staten van Noord-Brabant, juli 2010.

voor de Toekomst 2009. ABFresearch, Delft, april 2011.

Welvaartsagenda Brabant. Economische opgaven in het licht van

51

- Johan van Iersel en Kees Leidelmeijer, (2010). Senioren op de

demografische veranderingen. DHV Ruimte & Mobiliteit, Amersfoort,

woningmarkt, nieuwe generaties, andere eisen en wensen. RIGO

januari 2011 (in opdracht SER Brabant, Brabantse Ontwikkelings-

Research en Advies, maart 2010 (in opdracht van het Ministerie van

maatschappij (BOM), Provincie Noord-Brabant, Kamer van Koophandel

Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM/WWI). - Ouderen wonen steeds langer zelfstandig. CBS-webmagazine,

Brabant).

11 juli 2011. 43

Zie bijvoorbeeld: Ruimtelijke Verkenning 2011. Nederland in 2040, een land van regio’s. Planbureau voor de Leefomgeving (PBL),

52

Den Haag, 2011.

Het project ‘Slimme Zorg’. Zo lang mogelijk zelfstandig thuis wonen, met alle gemakken en zorg in de buurt. Dat is de wens van veel ouderen en chronisch zieken. De

44

Zie ook: - Krimpen met kwaliteit. Interbestuurlijk actieplan bevolkings-

vergrijzing en ontgroening en de impact hiervan op de gezondheids-

daling. Rijk, VNG, IPO, november 2009.

zorg maken van deze wens een noodzaak. Zorg-, gemak- en comfort-

- Interbestuurlijke voortgangsrapportage bevolkingsdaling. Rijk, VNG,

diensten via ICT maken dit mogelijk.

IPO, juni 2011.

Wil je deze ‘Slimme Zorg’ breed inzetten in de Brabantse samenleving,

- Kansen voor de regio. Tijdig inspelen op een ander demografisch

dan is sociale innovatie nodig: het creëren van bewustzijn, draagvlak

perspectief voor West-Brabant. Regio West-Brabant, juli 2011.

en vaardigheden bij de eindgebruikers (ouderen, chronisch zieken, mantelzorgers en professionals). Maar ook het ontwikkelen van nieuwe

45

Stimuleringsregeling collectief particulier opdrachtgeverschap.

samenwerkingsvormen en werkprocessen tussen alle betrokken partijen.

Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant, april 2008.

Daarbij gaat het om organisaties voor welzijn, wonen en zorg, over-

Kern van de stimuleringsregeling is een provinciaal fonds, €4 miljoen

heden en bedrijfsleven. Om deze sociale innovatie een impuls te geven

groot, dat de ‘financiële hobbels’ in de beginfase van een CPO-project

en om barrières te doorbreken, brengt de provincie partijen uit verschil-

helpt te nemen. De initiatiefnemers moeten voor ze de grond aankopen

lende betrokken werelden bij elkaar in het project ‘Slimme Zorg’.

– en dus voor ze een hypothecaire lening kunnen afsluiten – allerlei

Inmiddels worden diverse concrete projecten ondersteund, waarbij een

kosten maken, bijvoorbeeld voor deskundige begeleiding, een architect

belangrijke voorwaarde is, dat verschillende partijen in een project

of grondreservering. Met het fonds wil de provincie dergelijke financiële

samenwerken. Zowel maatschappelijke organisaties, kennisinstituten

drempels verlagen en zo CPO-projecten een (soms noodzakelijk) zetje

als het bedrijfsleven moeten erbij betrokken zijn. Essentieel is ook de

in de rug geven.

deelname van eindgebruikers aan de ontwikkeling en uitvoering van de projecten. Het gaat immers om hún wensen, behoeften en ervaringen.

46

Dit is echter geen eenvoudige opgave. Immers, omwille van rechts-

De partners wisselen de opgedane kennis en ervaring uit in bijvoorbeeld

zekerheid bevatten bestemmingsplannen vaak gedetailleerde randvoor-

leerbijeenkomsten en op congressen. Deze uitwisseling vindt ook plaats

waarden voor de te realiseren nieuwbouw. Daarnaast worden in

in groter verband, in Nederland en op Europees niveau.

contractuele afspraken met bouwers en ontwikkelaars ‘de vrijheden’

Kijk voor meer informatie op slimmezorg.pleio.nl of op

met betrekking tot de differentiatie in woningtypen en prijsklassen

www.brabant.nl/slimmezorg.

ingeperkt, om ervoor te zorgen dat de woningbouwontwikkelingen passen binnen regionale en/of gemeentelijke woonvisies.

53

Jaap van Galen en Judith Willems (2011). Monitor Investeren voor de Toekomst 2009. ABFresearch, Delft, april 2011.

47

Tijd voor keuzes. Perspectief op een woningmarkt in balans. Advies 064. VROM-raad, oktober 2007.

54

Een goede monitoring van feitelijke woningbouwontwikkelingen – op zowel provinciaal, regionaal als gemeentelijk schaalniveau – rekent

48

Jaap van Galen (2010). Documentatie Fortuna. Ramingen wonen met

de provincie nadrukkelijk tot haar taakveld. Om zo tijdig in te kunnen

zorg. ABFresearch, Delft, december 2010.

spelen op actuele ontwikkelingen op de regionale woningmarkt en

- Jaap van Galen en Judith Willems (2011). Monitor Investeren voor de

regionaal te kunnen agenderen. In lijn hiermee heeft de provincie de

(nieuwe) vraagstukken en opgaven met betrekking tot de woningbouw 49

Toekomst 2009. ABFresearch, Delft, april 2011. - Jaap van Galen (2010). Documentatie Fortuna. Ramingen wonen met zorg. ABFresearch, Delft, december 2010. - Wonen + zorg en welzijn = een hele opgave. Beschermd, verzorgd

‘monitor bevolking en wonen’ ontwikkeld. Deze monitor toont – steeds op basis van recente (CBS)gegevens – een actueel beeld van de ontwikkelingen van de bevolking en de woningbouw in Noord-Brabant. In de monitor zijn feitelijke gegevens (over de afgelopen vijf jaar)

en geschikt wonen in Noord-Brabant, 2003-2015. Provincie Noord-

opgenomen, evenals actuele prognosegegevens. Er zijn gegevens in

Brabant, november 2004.

terug te vinden over de groei van de bevolking en de woningvoorraad, maar bijvoorbeeld ook over het aantal recent afgegeven bouwvergun-

50

60

Een woning is een nultredenwoning als de woonkamer van de woning

ningen. Ook bevat de monitor een aantal indicatoren, die de actuele

of de woonruimte vanaf de straat te bereiken is zonder traplopen

stand van zaken met betrekking tot de woningbouw illustreren. Zo

geeft de ‘stagnatie-indicator’ aan in welke mate het geplande woningbouwprogramma ook daadwerkelijk wordt gerealiseerd en (dus ook) de mate waarin de woningbouw stagneert, vandaag de dag bijvoorbeeld als gevolg van de effecten van de financieel-economische crisis. De ‘capaciteitsindicator’ laat zien in welke mate het toekomstige woningbouwprogramma in plannen is opgenomen; met andere woorden of er voldoende of onvoldoende (harde) plancapaciteit is. Vanuit de monitor kunnen al deze gegevens eenvoudig en op overzichtelijke wijze worden gepresenteerd, voor elk van de Brabantse gemeenten, maar bijvoorbeeld ook voor Noord-Brabant als geheel, voor de RRO-gebieden of voor de stedelijke concentratiegebieden en de landelijke gebieden. De monitor-gegevens worden ook gebruikt in de vele contacten tussen gemeenten en provincie, zoals de regionale ruimtelijke overleggen (de RRO’s), de werkgroepen wonen en de planbegeleiding. De monitor wordt eenmaal per kwartaal geactualiseerd en is te vinden op de provinciale website. 55

Binnen de RRO-gebiedsindeling worden verschillende, samenhangende (sub)regionale woningmarktgebieden onderscheiden. Hiermee kan beter worden aangesloten op het (lagere) schaalniveau, waarop veel van de ontwikkelingen op de regionale woningmarkt zich (doorgaans) afspelen. Brabant-breed zijn er op dat schaalniveau ‘werkgroepen wonen’ actief. Het opstellen van de regionale agenda voor wonen en (vervolgens) het uitwerken van opgaven vanuit deze agenda is een belangrijke taak van deze (sub)regionale werkgroepen wonen. De werkgroepen wonen worden aangestuurd door de (bestuurlijke) regionale ruimtelijke overleggen (de RRO’s).

61

Colofon Uitgave Provincie Noord-Brabant, januari 2012 Vormgeving De Dienst Vormgeving, ’s-Hertogenbosch Inlichtingen Niek Bargeman (redactie) 073 681 23 74 – [email protected] Erwin Dacier

073 681 22 39 – [email protected]

Manuel Groot Zevert

073 681 27 23 – [email protected]

Deze brochure en de hierin opgenomen gegevens zijn ook terug te vinden op onze provinciale website: www.brabant.nl/bevolkingsprognose

Provincie Noord-Brabant Directie Ruimtelijke Ontwikkeling en Handhaving Postbus 90151 5200 MC ’s-Hertogenbosch Telefoon 073 681 28 12 E-mail

[email protected]

Internet

www.brabant.nl

De bevolkings- en woningbehoefteprognose Noord-Brabant actualisering Provincie Noord-Brabant

Recommend Documents