ACTUALISERING VAN DE STUDIE OVER DE

Instituut voor de nationale rekeningen

ACTUALISERING VAN DE STUDIE OVER DE ZUIVELKOLOM

JULI 2014

PRIJZENOBSERVATORIUM

Actualisering van de studie over de zuivelkolom

1

Inhoudsopgave Inhoudsopgave ......................................................................................................................................................... 2 Inleiding .................................................................................................................................................................... 4 1.

De melkveehouderij ....................................................................................................................................... 6 1.1. Algemeen .................................................................................................................................................. 6 1.1.1. Productiewaarde van de zuivelsector .............................................................................................. 6 1.1.2. Veestapel en veebedrijven ................................................................................................................ 7 1.1.3. Melkproductie.................................................................................................................................... 9 1.1.4. Melkquotum..................................................................................................................................... 10 1.2. Prijsverloop voor zuivelproducten ......................................................................................................... 12 1.2.1. Verloop van de prijzen voor zuivelproducten op de wereldmarkt, de Europese en de Belgische markt .......................................................................................................................................................... 12 1.2.2. De melkprijs in België en zijn voornaamste buurlanden .............................................................. 14 1.3. De financieel-economische situatie van de melkveehouder ................................................................ 15 1.3.1. Kostenstructuur .............................................................................................................................. 15 1.3.2. Opbrengstenstructuur .................................................................................................................... 16 1.3.3. Rendabiliteit van de melkveehouder.............................................................................................. 17 1.3.4. Verloop van enkele kostenposten .................................................................................................. 18

2. Het economisch belang, de financiële situatie, de concentratiegraad en de bedrijfskostenstructuur van de verschillende schakels in de melkketen .......................................................................................................... 21 2.1. Schema van de melkketen...................................................................................................................... 21 2.2. Methodologische beschouwingen .......................................................................................................... 22 2.3. De veevoederindustrie (NACE 10.91) ..................................................................................................... 24 2.3.1. Economisch belang ......................................................................................................................... 24 2.3.2. Financiële situatie ........................................................................................................................... 25 2.3.3. Concentratiegraad........................................................................................................................... 27 2.3.4. Structuur van de bedrijfskosten ..................................................................................................... 27 2.4. De zuivelindustrie (NACE 10.5)............................................................................................................... 28 2.4.1. Economisch belang ......................................................................................................................... 28 2.4.2. Financiële situatie ........................................................................................................................... 28 2.4.3. Concentratiegraad........................................................................................................................... 30 2.4.4. Structuur van de bedrijfskosten ..................................................................................................... 31 2.5. De groothandel in zuivelproducten (NACE 46.331) ............................................................................... 31 2.5.1. Economisch belang ......................................................................................................................... 31 2.5.2. Financiële situatie ........................................................................................................................... 31 2.5.3. Concentratiegraad........................................................................................................................... 32 2.5.4. Structuur van de bedrijfskosten ..................................................................................................... 33 2.6. De detailhandel (NACE 47.11)................................................................................................................. 33 2.6.1. Economisch belang ......................................................................................................................... 33 2.6.2. Financiële situatie ........................................................................................................................... 33 2.6.3. Concentratiegraad........................................................................................................................... 35 2

2.6.4. Structuur van de bedrijfskosten ..................................................................................................... 35 2.7. Vergelijking van de verschillende schakels van de melkketen op het vlak van de financiële situatie, de concentratiegraad en de bedrijfskostenstructuur (op basis van het jaargemiddelde 2006 - 2012) ........ 36 2.7.1. Financiële situatie ........................................................................................................................... 36 2.7.2. Concentratiegraad........................................................................................................................... 36 2.7.3. Structuur van de bedrijfskosten ..................................................................................................... 37 3.

De vraag naar zuivelproducten .................................................................................................................... 38 3.1. De consumptie in België ......................................................................................................................... 38 3.2. Buitenlandse handel ............................................................................................................................... 41

4.

Evolutie van de consumptieprijzen van Belgische zuivelproducten .......................................................... 43 4.1. Vergelijking van de consumptieprijzen van zuivelproducten in België en in de voornaamste buurlanden ............................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................. 43 4.2. Evolutie van de melkprijzen in België .................................................................................................... 48 4.3. Gedetailleerde analyse van de evolutie van de consumptieprijs voor halfvolle melk, geraspte emmentaler en boter ........................................................................................................................................ 49

5. Evolutie van de prijzen in de zuivelkolom: een analyse van het prijstransmissiemechanisme voor België en de buurlanden ................................................................................................................................................... 52 5.1. Prijsverloop in de zuivelkolom in België ............................................................................................... 52 5.2. Prijsverloop in de zuivelkolom in België en zijn voornaamste buurlanden ......................................... 53 5.3. Analyse van de prijstransmissie in België voor meerdere specifieke zuivelproducten ..................... 56 6.

Conclusie....................................................................................................................................................... 61

Lijst van afkortingen .............................................................................................................................................. 63 Bijlagen ................................................................................................................................................................... 65 Bijlage 1: Aandeel van de zuivelsector in de totale productiewaarde van de landbouw per gewest ............ 65 Bijlage 2: Samenstelling van de melkveestapel en de melkveebedrijven in België en de gewesten ........... 66 Bijlage 3: Evolutie van het aantal koeien en bedrijven in Vlaams en Waals Gewest...................................... 67 Bijlage 4: Rendabiliteit van de gespecialiseerde melkveebedrijven in Vlaanderen (2006-2011) en Wallonië (2006-2012), met extrapolatie voor 2012 en 2013 ........................................................................................... 68 Bijlage 5: Spreiding van het netto bedrijfsresultaat van gespecialiseerde melkveebedrijven ..................... 70 Bijlage 6: Overzicht van de gebruikte kosten- en opbrengstenposten ........................................................... 71 Bijlage 7: Rendabiliteit, solvabiliteit en liquiditeit in de voedingsindustrie als benchmark van de verschillende schakels in de melkketen .......................................................................................................... 74

3

Inleiding De rundvee-, melkvee- en varkenshouders werden de laatste jaren geconfronteerd met opwaarts georiënteerde prijzen van dierenvoeders. Gezien de opbrengstprijzen van de dierlijke productie niet altijd in dezelfde mate gestegen zijn, kwam de rendabiliteit van de betrokken landbouwers in bepaalde periodes onder druk te staan. Op initiatief van de toenmalige federale minister bevoegd voor Landbouw, mevrouw Laruelle, werd besloten om de eerder gemaakte studies over de rundvlees-, zuivel- en varkensvleeskolom te actualiseren, en dat in die volgorde. Na de actualisering van de studie over de rundvleeskolom (die in december 2013 gepubliceerd werd op de website van de FOD Economie1), kwam de zuivelkolom aan de beurt. Teneinde de studie van juni 20092 (“Recente ontwikkelingen in het verloop van de prijzen en kosten in de melkketen”) up te daten, werden niet enkel de statistische data geactualiseerd, maar werd ook aandacht besteed aan een aantal nieuwe invalshoeken. Zoals bij de studie van de rundvleeskolom het geval was, werden ook bilaterale ontmoetingen georganiseerd door het Prijzenobservatorium met vertegenwoordigers van alle schakels binnen de zuivelketen3. De geactualiseerde studie is als volgt opgebouwd: In het eerste hoofdstuk komt de melkveehouderij aan bod, met aandacht voor de algemene situatie, het prijsverloop voor zuivelproducten, alsook voor de financieel-economische situatie van de melkveehouder. In het tweede hoofdstuk wordt het economisch belang, de financiële situatie, de concentratiegraad en de kostenstructuur van de andere schakels in de melkketen in België besproken. Het volgende hoofdstuk geeft een korte stand van zaken weer wat betreft de consumptie van zuivelproducten in België, evenals de buitenlandse handel ervan. In het voorlaatste hoofdstuk wordt onder meer aandacht besteed aan de prijsevolutie in de winkel voor een selectie van zuivelproducten en de vergelijking van het verloop van de consumptieprijs van zuivelproducten in België en de voornaamste buurlanden. In een laatste hoofdstuk wordt tot slot de prijstransmissie doorheen de melkketen geanalyseerd, zowel voor België als zijn voornaamste buurlanden Duitsland, Nederland en Frankrijk. De Belgische prijstransmissie wordt vervolgens meer in detail behandeld aan de hand van een enquête bij de detailhandel waarbij gepeild werd naar de aankoopprijs van de sector van een viertal zuivelproducten. Afsluitend worden de voornaamste conclusies van dit onderzoek samengevat. Het Prijzenobservatorium wil met deze studie een bijdrage leveren aan de transparantie binnen de zuivelkolom. Op Europees niveau werd in dat kader de Milk Market Observatory (MMO) opgericht in april 2014. De MMO is een initiatief van de Europese Commissie om, in het kader van de afschaffing van het systeem van melkquota in 2015, de transparantie binnen de EU-zuivelsector te vergroten via het beschikbaar stellen van onder meer marktgegevens (statistieken) en het analyseren van trends in zuivelmarkten binnen de EU en in de wereld4. Om de economische situatie van de Vlaamse 1

FOD Economie, “Actualisering van de studie over de rundvleeskolom”, INR, december 2013.

2

FOD Economie, “Recente ontwikkelingen in het verloop van de prijzen en kosten in de melkketen”, juni 2009.

3

Boerenbond, Algemeen Boerensyndicaat (ABS), Belgische Confederatie van de Zuivelindustrie (BCZ), Comeos (federatie van de Belgische handel en diensten) en medewerkers van de Vlaamse en Waalse overheden werden geraadpleegd. Met de Fédération Wallonne de l’Agriculture (FWA) werden er contacten gelegd via telefoon en email.

4

http://ec.europa.eu/agriculture/milk-market-observatory/

4

melkveehouderij te kunnen opvolgen, ontwikkelde de afdeling Monitoring en Studie van het Departement Landbouw en Visserij van de Vlaamse overheid eveneens een driemaandelijkse zuivelbarometer. Deze wordt sinds april 2014 gepubliceerd en wil op een objectieve manier de actuele economische situatie van de Vlaamse melkveehouderij in kaart brengen5. De inzameling van de cijfergegevens voor de studie werd midden juni 2014 afgerond.

5

Van der Straeten B. & Deuninck, J., “De Vlaamse zuivelbarometer”, april 2014, Beleidsdomein Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel.

5

1. De melkveehouderij 1.1. Algemeen 1.1.1. Productiewaarde van de zuivelsector De zuivelsector vormt een belangrijke subsector van de totale Belgische landbouw. In de periode 2008-2012 bedroeg de jaarlijkse gemiddelde productiewaarde ongeveer 905 miljoen euro, wat neerkomt op ongeveer 12 % van de totale productiewaarde van de Belgische landbouw. Momenteel is Vlaanderen verantwoordelijk voor ongeveer 62 % van de Belgische melkproductie, Wallonië staat in voor 38 % ervan6. Grafiek 1: Waarde van de zuivelsector in de totale Belgische landbouw a

(Gemiddelde 2008-2012)

Varkensvlees 19,8%

Plantaardige productie 44,9%

Dierlijke productie 55,0%

Pluimvee 5,3% Rundvlees 15,9%

Andere 0,5%

Melk 11,9%

Eieren 1,6%

Bron: Landbouweconomische rekeningen (FOD Economie, AD Statistiek) a: 2012 voorlopige gegevens

Relatief gezien is de zuivelsector echter sterker vertegenwoordigd in Wallonië dan in Vlaanderen: de productiewaarde van de zuivelsector ten opzichte van de totale landbouw per gewest maakt in 2011 gemiddeld 14,2 % uit in Vlaanderen, tegenover 23,9 % in Wallonië7 (en 18,8 % in 2012) (zie bijlage 1).

6

Platteau J., Van Gijseghem D., Van Bogaert T. & Maertens E. (reds.), “Landbouwrapport 2012”, Departement Landbouw en Visserij, 2012. 7

Deze gewestelijke data mogen niet gecumuleerd worden om tot nationale resultaten te komen, eerst en vooral omdat de bronnen verschillend zijn, maar mogelijk werd ook een andere methodologie aangewend voor de berekening van de productiewaarde van de zuivelsector en totale landbouwsector.

6

1.1.2. Veestapel en veebedrijven 8 Tussen 2000 en 2012 daalde het aantal melkkoeien in productie in België met 18,3 %, terwijl de afname van het aantal zoogkoeien in productie beperkt bleef tot 7,9 %9 10. De daling van het aantal bedrijven is echter veel meer in het oog springend: het aantal melkveehouders (bedrijven met melkkoeien) daalde met 46,3 %, en ook het aantal bedrijven met zoogkoeien nam af met 33,6 %11. Grafiek 2: Evolutie van de melkveestapel (linkerschaal) en bedrijven (rechterschaal) in België 12 600.000

30.000

500.000

25.000

400.000

20.000

300.000

15.000

200.000

10.000

100.000

5.000

0

0 2000

2001

2002

Melkkoeien in productie

2003

2004

2005

2006

Zoogkoeien in productie

2007

2008

2009

2010

Bedrijven met melkkoeien

2011

2012

Bedrijven met zoogkoeien

Bron: FOD Economie, AD Statistiek

8

Zie ook bijlage 2 en 3 voor de samenstelling van de melkveestapel en de melkveebedrijven in België en de gewesten, evenals de evolutie van het aantal koeien en bedrijven in Vlaanderen en Wallonië. 9

Melkkoe: Een vrouwelijk rund dat wordt gebruikt voor de melkproductie en dat minstens één kalf heeft voortgebracht dat werd geoormerkt en geregistreerd in Sanitel (Sanitel is een Belgisch systeem voor geïnformatiseerd beheer van de identificatie, de registratie en het toezicht op dieren (runderen, schapen, geiten, herten, pluimvee)). Zoogkoe: Een vrouwelijk rund van een vleesras of geboren uit de kruising met een vleesras, dat behoort tot een veebeslag bestemd voor de opfok van kalveren voor de vleesproductie en dat minstens één kalf heeft voortgebracht dat werd geoormerkt en geregistreerd in Sanitel. Bron: Vlaamse overheid, departement Landbouw en Visserij 10 Wanneer we het in deze studie hebben over melkkoeien en zoogkoeien, dan hebben we het over melkkoeien en zoogkoeien in productie (dewelke dus nog actief zijn), en niet over reforme (of uitstootkoeien) melken zoogkoeien, tenzij anders vermeld. 11

Het aandeel van de melken zoogkoeien in productie in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest varieerde in de periode 2000-2012 tussen 0,00 % en 0,04 %. Omwille van dit zeer beperkte aandeel worden in het vervolg van de studie enkel het Vlaams en het Waals Gewest geanalyseerd. 12

De gegevens voor 2013 waren bij het beëindigen van de studie beschikbaar, maar omwille van aanpassingen in de methodologie (wat mogelijk problemen oplevert met betrekking tot de vergelijkbaarheid van de gegevens) werd ervoor geopteerd deze niet te gebruiken.

7

Deze tendens tekent zich ook af binnen de gewesten, maar de inkrimping van de melkveestapel lijkt groter te zijn in Wallonië: het aantal melkkoeien in Vlaanderen nam in de periode 2000-2012 af met gemiddeld 14,6 %, terwijl dit in Wallonië met 22,8 % was. Ook de zoogkoeien namen af in aantal, namelijk -4,1 % in Vlaanderen en -10,0 % in Wallonië. De afname van het aantal bedrijven lag in de beide gewesten in dezelfde lijn: -45,9 % melkveehouders in Vlaanderen tegenover -46,8 % in Wallonië, -33,3 % bedrijven met zoogkoeien in Vlaanderen tegenover -33,9 % in Wallonië. Het aandeel melkkoeien is in Vlaanderen het grootst (57,5 % in 2012), terwijl Wallonië meer zoogkoeien telt (62,6 % in 2012). De melkveehouderij wordt gekenmerkt door een sterke concentratietendens. De daling van het aantal bedrijven overtreft immers ruimschoots de afname van de melkveestapel. In België nam het gemiddelde aantal melkkoeien per bedrijf toe met 52,0 % in 2012 ten opzichte van 2000 (+57,8 % in Vlaanderen, +44,9 % in Wallonië). Een Belgisch bedrijf telde in 2012 gemiddeld 50 melkkoeien (wat ook geldt voor Vlaanderen en Wallonië) tegenover 33 in 2000 (31 in Vlaanderen, 34 in Wallonië). Grafiek 3: Gemiddeld aantal melkkoeien per bedrijf 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 2000

2001

2002

2003

2004

2005

Vlaams Gewest

2006

2007

Waals Gewest

2008

2009

2010

2011

2012

België


8

1.1.3. Melkproductie Het aantal liter melk dat opgehaald wordt bij de melkveehouders lag in 2013 12,7 % hoger dan in 2006, meer bepaald een toename van 2.995 miljoen liter in 2006 naar 3.373 miljoen liter in 2013 13. Deze toename hangt in eerste instantie samen met de uitbreiding (ter voorbereiding op het wegvallen) van het melkquotum 14. De sector wordt gekenmerkt door een steeds toenemende productiviteitsstijging, er wordt immers steeds meer melk geproduceerd met minder koeien. Het geproduceerde volume per melkveehouder nam opvallend toe: terwijl een melkveehouder in 2006 nog gemiddeld 209.200 liter melk leverde, liep dit in 2012 op tot 339.000 liter, ofwel een stijging van 62,0 %. Ook het gemiddelde aantal liter melk per melkkoe kende over dezelfde periode een toename van 15,7 %, van jaarlijks ongeveer 5.903 liter in 2006 naar 6.829 liter in 2012. Grafiek 4: Ophaling van melk bij de melkveehouders (België + invoer), gemiddeld aantal liter melk per melkveehouder (Ophalingen in miljoen liters, gemiddeld aantal liter in 1.000 liter)

3.500

350

3.000

300

2.500

250

2.000

200

1.500

2.994,5

3.085,6

3.093,7

3.190,8

3.307,2

3.346,4

3.313,0

3.373,4

1.000

150 100

500

50

0

0 2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

Melkleveringen (in miljoen liter) (linkerschaal) Gemiddeld aantal liter melk per melkveehouder (in 1.000 liter) (rechterschaal) Bron: FOD Economie, AD Statistiek

Ook het aantal liter melk dat door de zuivelindustrie bij buitenlandse ondernemingen werd aangekocht, steeg in de periode 2006-2013 met 84,7 %, van 349 miljoen liter naar 645 miljoen liter.

13


14

In de periode 2010-2013 leek de melklevering gestabiliseerd te zijn: in 2011 steeg het aantal geleverde liters met slechts 1,2 %, terwijl 2012 een daling van 1,0 % kende ten opzichte van het jaar voordien. 2012 werd echter gekenmerkt door slecht weer, minder beschikbaar ruwvoeder en hogere veevoederprijzen, wat een afname van de melkproductie ten opzichte van het voorgaande jaar tot gevolg had. In 2013 ging het aantal geleverde liters daarentegen weer de hoogte in, namelijk met 1,8 %.

9

Grafiek 5: Aankoop van melk bij een onderneming buiten België (In miljoen liter)

700 600 500 400 300 200

578,1

349,0

343,2

2006

2007

372,2

367,5

2008

2009

410,8

644,7

472,0

100 0 2010

2011

2012

2013


1.1.4. Melkquotum Net zoals alle andere landen van de Europese Unie dient België zich te houden aan een nationaal melkquotum, een maximum hoeveelheid koemelk en/of afgeleide producten die jaarlijks 15 mag geproduceerd worden, en waarbij het gaat om een quotum voor leveringen (voor verwerking of om door te verkopen) en een quotum voor rechtstreekse verkoop (aan de eindverbruiker) 16. Deze regeling werd in 1984 van kracht voor een periode van vijf jaar (om de overproductie van melk in Europa in te perken), en is sindsdien steeds verlengd geworden (waarbij tevens de quota werden aangepast). In 2015 zal de melkquotaregeling worden afgeschaft. Sinds 2008 werd het melkquotum jaarlijks verhoogd met 1 %, om een

15

Een melkjaar loopt van 1 april tot 31 maart.

16

“Levering: is elke levering van melk, exclusief andere zuivelproducten, door een landbouwer aan een koper ongeacht of de landbouwer, de koper, de onderneming die deze melk behandelt of verwerkt, dan wel een derde de melk vervoert.” “Rechtstreekse verkoop: is elke verkoop of overdracht van melk of andere zuivelproducten door de landbouwer rechtstreeks aan de eindverbruiker, alsook de leveringen van afgeroomde melk en room aan een koper. Gratis afstand wordt dus ook als rechtstreekse verkoop beschouwd. Eindverbruikers (klanten) zijn bijvoorbeeld particulieren, bezoekers op opendeurdagen, bakkers, groothandelaars, kleinhandelaars en grootverbruikers (bv. restaurants, hospitalen, bejaardentehuizen, scholen…). De eindverbruiker koopt melk of andere zuivelproducten aan om deze zelf te consumeren of zonder tussenkomst van derden in zijn oorspronkelijke vorm door te verkopen aan een andere eindverbruiker.” Bron: Vlaamse Overheid, Agentschap voor Landbouw en Visserij, Markt- en Inkomensbeheer. Register rechtstreekse verkopen van melk en zuivelproducten - Tijdvak 2013-2014

10

“zachte landing” mogelijk te maken. Onderstaande tabel toont aan dat het melkquotum in België de voorbije jaren niet overschreden werd 17. Tabel 1: Melkquotum België Leveringen 1 april tot 31 maart 2005/2006 2006/2007 2007/2008 2008/2009 2009/2010 2010/2011 2011/2012 2012/2013

Beschikbaar quotum voor leveringen (ton) 3.271.875 3.287.406 3.306.012 3.387.605 3.423.282 3.461.107 3.495.519 3.529.971

Totale leveringen na aanpassing (van het vetgehalte) (ton) 3.267.772 3.248.958 3.302.582 3.329.867 3.296.106 3.451.193 3.479.381 3.402.962

Rechtstreekse verkoop Overschrijding -4.103 -38.448 -3.430 -57.738 -127.176 -9.914 -16.138 -127.009

Overschrijding (in %) -0,1 -1,2 -0,1 -1,7 -3,7 -0,3 -0,5 -3,6

Beschikbaar quotum voor rechtstreekse verkoop (ton) 38.556 39.577 37.523 39.684 38.279 35.070 35.620 36.479

Rechtstreekse verkoop (ton)

Overschrijding

35.484 36.358 35.024 34.139 33.704 34.157 35.184 34.123

-3.072 -3.219 -2.499 -5.545 -4.575 -913 -436 -2.356

Bron: EC

Verschillende stakeholders uit de sector zijn van mening dat de melkproductie na het afschaffen van de melkquota niet zal exploderen in België. De toename van de productie zou beperkt blijven18 19.

17

De laatste overschrijding dateert van het melkjaar 2004-2005, toen België 23.763 ton teveel produceerde. Hier hing een boete van 7,9 miljoen euro aan vast (de heffing voor het melkjaar 2004-2005 bedroeg 33,27 euro voor een overschrijding van 100 kg melk). Deze nationale boete werd vervolgens verhaald op de producenten die hun individuele quotum overschreden hadden. Vandaag loopt de heffing op tot 27,83 euro per 100 kg melk. 18

De schaaloptimalisatie voor de Belgische melkveehouders lijkt immers veelal bereikt, en de mogelijkheden om de melkveebedrijven uit te breiden zijn beperkt, aangezien hiervoor zowel grond als arbeid en kapitaal nodig zijn. Ook de toekomstige mestwetgeving (nu geregeld door het Mestactieplan of MAP) kan mogelijk een beperking inhouden van de melkveehouderij. 19

De productiecapaciteit in de zuivelindustrie zou de laatste jaren wel uitgebreid zijn. Volgens BCZ werden 2011 en 2012 gekenmerkt door een piek aan investeringen in de zuivelindustrie van gemiddeld 150 miljoen euro per jaar tegenover gemiddeld 90 miljoen euro per jaar in de periode 2005 tot 2010. Bron: BCZ, Jaarverslag 2013 – Werkingsjaar 2012.

11

1.2. Prijsverloop voor zuivelproducten 1.2.1. Verloop van de prijzen voor zuivelproducten op de wereldmarkt, de Europese en de Belgische markt De beschikbare wereldmarktprijzen voor boter, magere en volle melkpoeder en Cheddar kaas blijken een goede indicator voor het verloop van de prijs die de Belgische melkveehouder ontvangt voor zijn melk. Deze laatste vertoont een zeker symmetrisch verloop met de wereldmarktprijzen, zij het met enige vertraging en met meer gematigde prijsstijgingen, zeker in periodes met hoge wereldmarktprijzen (melkpoeder in 2007, boter en melkpoeder in 2010-2011 en 2012-2013). De prijzen voor zuivelproducten op de wereldmarkt kenden de laatste jaren een zeer volatiel verloop. Waar in 2007, 2011 en 2013 sterke prijsstijgingen genoteerd werden, vielen de wereldmarktprijzen in 2009 en 2012 enorm terug. Grafiek 6: Wereldmarktprijzen voor enkele zuivelproducten tegenover de melkprijs voor de Belgische melkveehouder (Index 2006=100)

Boter

Magere melkpoeder

Cheddar kaas

Prijs Belgische melkveehouder

jan/14

sep/13

mei/13

jan/13

sep/12

mei/12

jan/12

sep/11

mei/11

jan/11

sep/10

mei/10

jan/10

sep/09

mei/09

jan/09

sep/08

mei/08

jan/08

sep/07

mei/07

jan/07

sep/06

mei/06

jan/06

sep/05

mei/05

jan/05

220 210 200 190 180 170 160 150 140 130 120 110 100 90 80 70

Volle melkpoeder

Bron: USDA (DairyCo), BCZ

De Belgische prijzen voor boter, magere en volle melkpoeder en Cheddar kaas vertonen nagenoeg dezelfde evolutie als de wereldmarkt- en Europese prijzen. Ook de grootte van de prijsstijgingen en -dalingen verloopt parallel.

12

Grafiek 7: Verloop van de wereldmarktprijzen, Europese en Belgische prijzen voor boter, magere melkpoeder (SMP), volle melkpoeder (WMP) en Cheddar kaas (In euro per ton)

5.000

Europese prijs

jul/13

jan/14

jan/13

jul/13

jan/14

jan/12 jan/12

jul/12

jul/11 jul/11

jan/13

jan/11 jan/11

jul/12

jul/10

jan/10

jul/10

jul/09

jan/09

jul/08

jan/08

jul/07

jul/06

jan/06

jan/10

jul/09

jul/08

jan/09

jan/08

jul/07

jan/07

jul/06

jan/05

jan/14

jul/13

jul/12

jan/13

jan/12

jul/11

jan/11

jul/10

1.000

jul/09

1.000 jan/10

1.500 jan/09

1.500 jul/08

2.000

jan/08

2.500

2.000

jul/07

3.000

2.500

jul/06

3.000

jan/07

3.500

jan/06

3.500

jul/05

4.000

jan/05

Cheddar kaas

4.500

4.000

Wereldmarktprijs

jul/05

5.000

Volle melkpoeder (WMP)

4.500

jan/05

jan/14

jul/13

jul/12

jan/13

jan/12

jul/11

1.000 jan/11

1.000 jul/10

1.500 jul/09

1.500 jan/10

2.000

jan/09

2.000

jul/08

2.500

jan/08

2.500

jul/07

3.000

jul/06

3.000

jan/07

3.500

jan/06

3.500

jul/05

4.000

jan/05

4.000

5.000

Magere melkpoeder (SMP)

4.500

jan/06

4.500

jan/07

Boter

jul/05

5.000

Belgische prijs

Bronnen: USDA (DairyCo), EC, BCZ

13

1.2.2. De melkprijs in België en zijn voornaamste buurlanden De prijs die de melkveehouder ontvangt voor zijn melk bevindt zich in april 2014 op een veel hoger niveau dan een tweetal jaar geleden: in België lag de melkprijs in april 2014 49,6 %20 hoger dan in juli 201221, in Duitsland 36,8 % hoger dan in juli 2012, in Frankrijk 22 15,1 % hoger dan in mei 2012 en in Nederland 28,9 % hoger dan in juni-september 2012. Het recordniveau van eind 2007 werd echter niet bereikt: in oktober-november 2007 noteerde de Belgische melkprijs nog 3,1 % hoger dan in december 2013. Grafiek 8: Melkprijs in België en zijn voornaamste buurlanden (Prijzen voor rauwe koemelk, in euro per 100 kg)

46 44 42 40 38 36 34 32 30 28 26 24 22

België

Duitsland

Frankrijk

jan/14

sep/13

mei/13

jan/13

sep/12

mei/12

jan/12

sep/11

mei/11

jan/11

sep/10

mei/10

jan/10

sep/09

mei/09

jan/09

sep/08

mei/08

jan/08

sep/07

mei/07

jan/07

sep/06

mei/06

jan/06

20

Nederland

Bron: EC

20

Bron: EC. Op basis van de gegevens van BCZ noteerde de Belgische prijs aan de melkveehouder in mei 2014 44,4 % hoger dan in juli 2012. Sinds december 2013 daalde deze echter met 9,2 %. We gebruiken hier de melkprijzen van de Europese Commissie (een officiële instantie), en niet de prijzen van de Land- en Tuinbouw Organisatie Nederland (LTO). Deze laatste zijn gestandaardiseerd volgens vet- en eiwitgehalte, de prijzen van de Europese Commissie zijn uitgedrukt volgens het reële vet- en eiwitgehalte, dewelke kunnen verschillen van land tot land. De verschillen tussen de melkprijs in België en de buurlanden kunnen dus voor een deel verklaard worden door het verschillende vet- en eiwitgehalte.

21 Het vorige dieptepunt van de Belgische melkprijs dateert van 2009. Vanwege de aanhoudend lage vergoeding die de melkveehouder voor zijn melk kreeg, raakten veel producenten in de financiële problemen. Na overleg werd een akkoord gesloten tussen Fedis (het huidige Comeos), de Boerenbond en het ABS, waarbij de leden van Fedis zich ertoe verbonden om vanaf juli tot en met december 2009 per liter aangekochte melk 14 eurocent te storten in een fonds dat zou gebruikt worden om de lage melkprijs te compenseren. Uiteindelijk werd een bedrag van 27 miljoen euro verzameld, zodat er gemiddeld per melkveebedrijf zowat 3.000 euro werd uitgekeerd. 22

In Frankrijk zouden de melkveehouders en de zuivelindustrie onderhandelen over de melkprijs en zouden de melkleveringen (het aantal liter) contractueel zijn vastgelegd.

14

1.3. De financieel-economische situatie van de melkveehouder23 Met betrekking tot de kosten en inkomsten van de melkveehouder bestaan geen recente globale gegevens voor België 24. Wel beschikken het Departement Landbouw en Visserij van de Vlaamse overheid en de Direction de l’Analyse économique et agricole van de Waalse overheid (SPW) over gewestelijke gegevens. Deze statistieken zijn voor beide gewesten beschikbaar voor de periode 2006-2011, en voor Wallonië tevens voor 2012.

1.3.1. Kostenstructuur De aankoop van veevoeder vormt een belangrijke kostenpost in de melkveehouderij. In Vlaanderen staan ze in voor 9,2 % (aangekochte veevoeders) 25 en in Wallonië voor 15,3 % (13,3 % aangekochte veevoeders en 2,0 % zelf geproduceerde veevoeders) van de totale kosten. Het aandeel van de aangekochte veevoeders is in Wallonië veel omvangijker dan in Vlaanderen, aangezien Wallonië meer grasland bezit dan Vlaanderen, en de Waalse melkveehouder zelf bijgevolg veel minder veevoeder (maïs) kweekt en dus verplicht is meer aan te kopen. Zaad en pootgoed, meststoffen en bestrijdingsmiddelen zijn in Vlaanderen goed voor 6,2 % van de totale kosten, en in Wallonië voor 4,8 %. Het aandeel van de kosten voor de veearts ligt in beide gewesten op 2,6 % à 2,7 % 26. De energiekosten zijn goed voor 3,2 % à 3,7 % van de kosten voor de melkveehouder, terwijl werk door derden in Vlaanderen 5,3 % en in Wallonië 4,1 % vertegenwoordigt. Naast deze vernoemde variabele kosten omvatten de vaste kosten o.a. de werktuigkosten en de kosten verbonden met grond en gebouwkapitaal. In het Vlaams Gewest komen deze respectievelijk neer op 10,7 % en 14,3 % van de totale kosten, in het Waals Gewest op 13,6 % en 18,7 %. De betaalde vaste lonen blijven beperkt tot 0,1 % en 0,4 %. Een derde categorie, naast de variabele en vaste kosten, omvat een derde van de totale kosten: “eigen arbeid” is de vergoeding die de melkveehouder zichzelf toerekent op basis van het aantal gewerkte uren.

23

Zie bijlage 6 voor een overzicht van de gebruikte definities.

24

Via FADN (Farm Accountancy Data Network) is het mogelijk de gegevens op te vragen, zij het maar tot 2009.

25

De kosten van de zelf geproduceerde veevoeders in Vlaanderen zitten verspreid over verschillende andere kostenposten, zoals zaad- en pootgoed, meststoffen, bestrijdingsmiddelen, werktuigkosten, … 26

Ter vergelijking: in de rundvleessector liggen de uitgaven voor diergeneeskundige zorgen hoog, en is deze kostenpost goed voor 5 % van de totale kosten in Vlaanderen en 6 % in Wallonië, en dit omwille van de specificiteit van het witblauwe ras. (FOD Economie, “Actualisering van de studie over de rundvleeskolom”, INR, december 2013.)

15

Grafiek 9: Kostenstructuur van de gespecialiseerde melkveebedrijven (Per liter melk, gemiddelde 2006-2011) 27

Vlaams Gewest

1,0%

2,0% 9,2%

0,0%

2,7%

13,3%

1,5% 2,6%

31,9%

Waals Gewest 2,0% 3,1%

33,0%

0,7%

3,2%

2,7% 3,7%

5,3%

4,1% 10,7% 3,9% 16,5%

0,4% 14,3%

Werk door derden

0,1%

Betaalde vaste lonen

Overige kosten (variabel + vast)

Eigen arbeid

18,7%

Zaad en pootgoed Zelf geproduceerde veevoeders Bestrijdingsmiddelen Energie

Werktuigkosten

Grond- en gebouwkapitaal

13,6%

Aangekochte veevoeders Meststoffen Diergeneeskundige zorgen

Bronnen: Vlaams en Waals Gewest

1.3.2. Opbrengstenstructuur De opbrengsten van de melkveehouder bestaan voor het overgrote deel, namelijk bijna 80 % van de totale opbrengsten, uit de opbrengsten van “rundvee en voedergewassen” (waarin de opbrengst van de melkproductie vervat zit, evenals de verkoop van rundvee en veevoeder). Een andere grote post binnen de totale opbrengsten zijn de premies, die 12 à 14 % uitmaken28. De premies in de melkveehouderij omvatten o.a. de toeslagrechten29 en de zoogkoeienpremie (voor gemengde bedrijven) 30 31. De premies zijn een belangrijke inkomstenbron voor de melkveehouder, temeer aangezien het een “netto”-opbrengst is, waar geen kosten tegenover staan. De uitvoering van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) 2015-2020 zal echter het wegvallen van een deel van deze premies tot gevolg hebben, door herverdeling binnen de landen van de EU enerzijds en herverdeling naar andere producten anderzijds. De opbrengsten gerelateerd aan de zoogkoeienpremie, ontvangen door Vlaanderen en Wallonië, verschillen sterk voor beide regio’s: Wallonië telt immers een veel grotere zoogkoeien-veestapel dan Vlaanderen. De opbrengsten uit marktbare gewassen zijn in Vlaanderen van groter belang dan in Wallonië (dat meer grasland bezit), namelijk 7,0 % tegenover 4,5 %.

27

Voor Wallonië werden tevens de gegevens voor het jaar 2012 in rekening gebracht.

28

Ter vergelijking: in de rundvleessector maken de premies 20 % uit van de totale opbrengsten van de veehouder (FOD Economie, “Actualisering van de studie over de rundvleeskolom”, INR, december 2013.) 29

Om een premie te ontvangen, moet de melkveehouder toeslagrechten bezitten en deze bovendien “activeren”.

30

De zoogkoeienpremie, die maximaal 250 euro kan bedragen per zoogkoe, wordt berekend op basis van het zoogkoeienquotum, het aantal premierechten voor zoogkoeien waarover de landbouwer beschikt. 31

Vóór 2006 bestond daarnaast nog de (gekoppelde) melkpremie (een rechtstreekse inkomenssteun van 3,5 eurocent per liter melkproductie), die toegevoegd werd aan de bestaande (ontkoppelde) bedrijfstoeslag (of toeslagrechten).

16

Grafiek 10: Opbrengstenstructuur van de gespecialiseerde melkveebedrijven (Per liter melk, gemiddelde 2006-2011) 32

Vlaams Gewest

2,8%

2,6%

4,5%

Waals Gewest

7,0% 11,8%

14,1%

78,8%

78,4%

Marktbare gewassen

Rundvee en voedergewassen

Premies

Overige opbrengsten

Bronnen: Vlaams en Waals Gewest

1.3.3. Rendabiliteit van de melkveehouder Op basis van dezelfde statistieken die gebruikt werden voor het berekenen van de kosten- en opbrengstenstructuur in de gewesten, worden in dit deel de gedetailleerde boekhoudkundige resultaten weergegeven. Voor beide gewesten zijn data beschikbaar van 2006 tot 2011, en voor Wallonië tevens voor 2012 (voor het Vlaams Gewest betreft het voorlopige data) 33.

32

Voor Wallonië werden tevens de gegevens voor het jaar 2012 in rekening gebracht.

33

Voor 2012 (enkel voor Vlaanderen) en 2013 werd een poging gedaan om de gegevens te extrapoleren aan de hand van een proxy (zie bijlage 4, waarbij de prijscomponent geëxtrapoleerd wordt, en niet de volumecomponent): - zaad en pootgoed, meststoffen, bestrijdingsmiddelen, energie, werktuigkosten, gronden gebouwkapitaal: aankoopprijzen van productiemiddelen in de landen tuinbouw - veevoeders: prijs van krachtvoer - diergeneeskundige zorgen: CPI voor een veterinaire consultatie - werk door derden, betaalde vaste lonen, overige kosten, eigen arbeid, premies, overige opbrengsten: gezondheidsindex - marktbare gewassen: marktprijzen van landen tuinbouwproducten (gemiddelde van graangewassen en hakvruchten) - rundvee en voedergewassen: Belgische melkprijs Op basis van de extrapolatie zouden in 2012 voor het Vlaams Gewest de totale opbrengsten lager uitkomen en de totale kosten hoger, met een afname van het bruto- en nettoresultaat als gevolg (slechtste situatie sinds 2009). In 2013 toont de extrapolatie daarentegen een toename van zowel de totale kosten als de totale opbrengsten (in sterkere mate dan de totale kosten), en dit zowel in het Vlaams als het Waals Gewest. Dit zou bijgevolg leiden tot een toename van het bruto- en het nettoresultaat. Deze analyse wordt bevestigd door de Vlaamse zuivelbarometer. In het eerste kwartaal 2014 is de situatie echter iets verslechterd ten opzichte van de hoge notering eind 2013 (daling van het actueel bruto saldo per 100 liter).

17

Grafiek 11: Rendabiliteit van de gespecialiseerde melkveebedrijven in Vlaanderen en Wallonië (In eurocent per liter)

60

60

Vlaams Gewest

50 40

40

30

30

20

20

10

10

0

0

-10

2006

2007

2008

2009

Waals Gewest

50

2010

2011

-10

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

-20

-20 Totale opbrengsten Totale kosten (excl. eigen arbeid) Eigen arbeid

Resultaat zonder vergoeding eigen arbeid (brutoresultaat) Resultaat met vergoeding eigen arbeid (nettoresultaat)

Bron: Vlaams en Waals Gewest

De totale opbrengsten in de melkveehouderij laten zowel in Vlaanderen als in Wallonië toe om de totale werkingskosten, exclusief de vergoeding voor eigen arbeid, te dekken (brutoresultaat), en dit tijdens de ganse beschouwde periode: terwijl 2007 eerder een zeer goed jaar was voor de melkveehouder, bleek het brutoresultaat in 2009 (en ook in 2012, op basis van de gegevens voor het Waals Gewest) een pak lager uit te vallen. Indien rekening wordt gehouden met de vergoeding voor eigen arbeid, blijken de totale opbrengsten echter onvoldoende om de totale kosten te dekken (nettoresultaat) 34. Over de gehele beschouwde periode is het nettoresultaat immers negatief. In het jaar 2009 was het tekort het grootst, en dit zowel in Vlaanderen als in Wallonië. In de jaren nadien liep dit tekort terug (met uitzondering van 2012, toen het nettoresultaat opnieuw in negatieve zin evolueerde in Wallonië). Berekeningen van de Vlaamse overheid tonen echter aan dat de spreiding van het netto bedrijfsresultaat voor gespecialiseerde melkveebedrijven groot is: ongeveer 20 % van de bedrijven tekende in 2011 een positief netto bedrijfsresultaat op (zie bijlage 5).

1.3.4. Verloop van enkele kostenposten De aankoop of de productie van veevoeders vormt een belangrijke kostenpost (9 à 15 %) voor de melkveehouder. Voor de melkveehouder geldt dat het voeder voor melkvee, waarvan ongeveer 20 kilogram nodig is voor 100 kilogram melkproductie, is samengesteld uit 70 % krachtvoeder en 30 % sojaschroot 35.

34

Tijdens gesprekken met verschillende partijen uit de sector bleek echter dat voor de melkveehouder vooral het brutoresultaat van belang is, aangezien de vergoeding voor eigen arbeid berekend wordt op basis van de cao-minimumlonen vastgesteld door het Nationaal Paritair Comité voor de landen tuinbouw, verhoogd met de sociale lasten, en waarbij er vaak een overschatting gebeurt van het aantal gewerkte uren. 35

Bron: Boerenbond

18

De prijs voor krachtvoeder 36 is sterk afhankelijk van de evolutie van de onderliggende grondstoffennoteringen (onder andere tarwe, maïs en sojaschroot worden gebruikt om krachtvoeder te produceren). Na de piek begin 2008 zakten zowel de grondstoffenprijzen als de prijzen voor krachtvoeder ineen. In het voorjaar van 2010 gingen de grondstoffennoteringen dan opnieuw de hoogte in, onmiddellijk gevolgd door de krachtvoederprijzen. Onder invloed van de enorme prijsopstoot voor sojaschroot, tarwe en maïs, met een maximumnotering in augustus 2012, bereikte ook de samengestelde voederprijs in dezelfde maand zijn hoogste koers van de afgelopen jaren, namelijk dubbel zo hoog als in 2006. De daarop volgende daling van de prijzen voor sojaschroot, tarwe en maïs zorgde er echter voor dat de samengestelde voederprijs in mei 2014 alweer 7,4 % lager noteerde dan in augustus 2012, hoewel ze begin 2014 wel terug opwaarts gericht zijn. Grafiek 12: Evolutie van de gemiddelde (rekenkundige) prijs voor sojaschroot, maïs en tarwe, de krachtvoederprijs en de samengestelde voederprijs (Index 2006=100)

mei/14

jan/14

sep/13

mei/13

jan/13

sep/12

mei/12

jan/12

sep/11

mei/11

jan/11

sep/10

mei/10

jan/10

sep/09

mei/09

jan/09

sep/08

mei/08

jan/08

sep/07

mei/07

jan/07

sep/06

mei/06

jan/06

240 230 220 210 200 190 180 170 160 150 140 130 120 110 100 90

Gemiddelde prijs sojaschroot, maïs en tarwe Krachtvoeder Samengestelde voederprijs (70% krachtvoeder + 30% sojaschroot) Bronnen: EC, IMF, BEMEFA

Een schatting van de overige kosten is mogelijk met behulp van de aankoopprijzen van productiemiddelen in de landen tuinbouw. Deze data bestaan enkel voor de landen tuinbouw in zijn geheel, en niet specifiek voor de melkveehouderij, maar geven desalniettemin een goed beeld van het verloop van de verschillende kostenposten. In vergelijking met 2006 noteerden alle kostenposten hoger in maart 2014 (de meest recente gegevens): +33,5 % voor zaai- en pootgoed, +54,6 % voor energie, +20,4 % voor bestrijdingsmiddelen en +59,9 % voor meststoffen. Vooral het prijsverloop van meststoffen springt in het oog: in de zomer van 2008 betaalde de boer 155,6 % meer dan in 2006. Daarna viel de prijs voor meststoffen terug, om begin 2010 opnieuw toe te nemen en zich in 2011 te stabiliseren op een hoog niveau. Tussen midden 2012 en december 2013 werd een prijsdaling van 13,5 % opgetekend. De laatste

36

De cijfers voor wat betreft de mengvoederprijzen voor melkvee zijn beschikbaar vanaf 2007. Vroegere cijfers zijn niet beschikbaar omdat de methode waarop de cijfers verzameld worden fundamenteel gewijzigd is vanaf 2007. Op basis van de mengvoederprijzen voor vleesvee (zoals ook gebruikt voor de berekening van de vereenvoudigde ratio in de rundvleesketen, en waarvan het verloop grotendeels overeen komt met het verloop van de mengvoederprijzen voor melkvee) werden de mengvoederprijzen voor melkvee geëxtrapoleerd voor het jaar 2006.

19

maanden nam de prijs voor meststoffen echter opnieuw toe, namelijk met 4,7 % in maart 2014 (ten opzichte van december 2013). Ook de energieprijzen kenden een sterke groei tot juli 2008, toen ze 55,8 % hoger noteerden dan in 2006. De daarop volgende terugval was van korte duur, want in het voorjaar van 2009 begonnen ze aan een nieuwe opmars, die in maart 2012 op een absoluut hoogtepunt eindigde (74 % hoger dan in 2006). In maart 2014 noteerde de energieprijs echter, na een aantal fluctuaties, 11,2 % lager dan twee jaar voordien. De kosten voor een raadpleging van de dierenarts lagen in maart 2014 29,2 % hoger dan in 2006. Grafiek 13: Evolutie van de aankoopprijzen van productiemiddelen in de landen tuinbouw, consumptieprijsindex voor een dierenartsconsultatie (Index 2006=100)

260 240 220 200 180 160 140 120 100

Zaai- en pootgoed

Energie

Bestrijdingsmiddelen


20

Meststoffen

Veearts: raadpleging

jan/14

jul/13

jan/13

jul/12

jan/12

jul/11

jan/11

jul/10

jan/10

jul/09

jan/09

jul/08

jan/08

jul/07

jan/07

jul/06

jan/06

80

2. Het economisch belang, de financiële situatie, de concentratiegraad en de bedrijfskostenstructuur van de verschillende schakels in de melkketen 2.1. Schema van de melkketen De melkketen werd in kaart gebracht aan de hand van onderstaand schema. Dit schema houdt enkel rekening met de belangrijkste schakels in de keten. Complementair, doch niet opgenomen in het schema, zijn de zuivelcoöperaties, die soms ageren als tusseninstantie tussen de melkveebedrijven en de zuivelindustrie en de niet-agrarische toeleveringsbedrijven (zoals bijvoorbeeld banken, verzekeringsmaatschappijen) die bepaalde producten of diensten verstrekken aan de verschillende schakels in de keten. De voedingsindustrie, die zuivel afneemt van de zuivelfabrieken om er voedingsproducten mee te maken, werd wel in het schema opgenomen doch niet verder besproken. Aan het begin van de melkketen staan de melkveebedrijven die (rauwe) melk en een zeer beperkt gamma aan zuivelproducten (hoeveproducten) produceren. Belangrijke toeleverancier van deze schakel is de veevoederindustrie die mengvoeders verkoopt aan de melkveehouders. Andere toeleveranciers zijn bijvoorbeeld de sectoren die landbouwmachines fabriceren of diergeneeskundige zorgen verstrekken. De melkveebedrijven verkopen de (rauwe) melk aan de zuivelfabrieken, de kaasmakerijen en de roomijsproducenten (samen de zuivelindustrie), die deze verwerken tot zuivelproducten. De zuivelindustrie verkoopt deze producten aan de detailhandel (super- en hypermarkten), de groothandel in zuivelproducten en een aantal sectoren in de voedingsindustrie die voedingsproducten maken op basis van zuivel (bakkerijproducten, koekjes, chocolade, …). De super- en hypermarkten staan in voor de verkoop aan de consument. De groothandel zorgt voor de bevoorrading van onder meer de horeca & catering en de overige detailhandel (superettes en buurtwinkels). Zoals eerder aangehaald produceren sommige melkveebedrijven een zeer beperkt gamma aan zuivelproducten. Deze producten worden vaak verkocht via markten of via thuisverkoop. Grafiek 14: Vereenvoudigd schema van de melkketen Toeleveringssectoren

Melkveebedrijven

Zuivelindustrie

Groothandel

Detailhandel (super- en hypermarkten)

Markten & thuisverkoop

Horeca & catering

Consument

Bron: Gesprekken met stakeholders

21

Voedingsindustrie

Overige detailhandel (superettes en buurtwinkels)

2.2. Methodologische beschouwingen Met uitzondering van de melkveebedrijven (waarvoor verwezen wordt naar hoofdstuk 1) werd voor elke andere belangrijke speler in de melkketen 37 het economisch belang (aantal ondernemingen, tewerkstelling, productiewaarde), de financiële situatie (rendabiliteit, solvabiliteit, liquiditeit), de concentratiegraad en de structuur van de bedrijfskosten in kaart gebracht. Voor het economisch belang werd, voor het traceren van het aantal bedrijven en de tewerkstelling, teruggegrepen naar de statistieken van de RSZ, terwijl voor de bepaling van de productiewaarde een beroep werd gedaan op statistieken van de NBB en van de AD Statistiek van de FOD Economie. De NBB publiceert de productiewaarde van de Belgische economie en haar sectoren (output tegen basisprijzen) echter enkel op het niveau van “afdelingen” of “totaalsectoren” (2-digit niveau). Voor het bepalen van de productiewaarde van de diverse schakels in de zuivelketen (die een NACE-code op 3-, 4- of 5-digit niveau hebben) werd bijgevolg uitgegaan van het aandeel van een bepaalde schakel in de totale omzet (op basis van de BTW-gegevens) van een bepaalde afdeling zoals berekend door de AD Statistiek en de imputatie van dit aandeel op de productiewaarde van de “afdeling” of “totaalsector” zoals gepubliceerd door de NBB. De productiewaarde van de verschillende schakels in de zuivelketen werd vervolgens gerelateerd aan de totale productiewaarde van de Belgische economie. Deze bedroeg 805,2 miljard euro in 2011 en 806,7 miljard euro in 201238. Voor het analyseren van de financiële situatie werd een beroep gedaan op de jaarrekeningen (van ondernemingen) van de balanscentrale van de NBB. De rendabiliteit van iedere schakel werd berekend aan de hand van de bruto bedrijfsmarge 39, de netto bedrijfsmarge 40 en de ondernemingsmarge 41. Aangezien al deze marges bepaald werden in relatie tot de omzet en de andere bedrijfsopbrengsten (en gecorrigeerd voor bedrijfssubsidies en compenserende bedragen), werd enkel rekening gehouden met die ondernemingen die een jaarrekening met volledig schema publiceerden. Meestal worden immers enkel in dat type van jaarrekening het omzetcijfer en de andere bedrijfsopbrengsten opgenomen42. Desalniettemin vertegenwoordigden deze ondernemingen vrijwel steeds een 37

De veevoederfabrikanten hebben als NACE-code 10.91, terwijl de zuivelindustrie, de groothandel in zuivelproducten en de kleinhandel (in niet-gespecialiseerde winkels waarbij voedings- en genotmiddelen overheersen) respectievelijk de NACE-code 10.5, 46.331 en 47.11 dragen. 38

Bron: NBB (Nationale rekeningen/Gedetailleerde rekeningen/Productie- en inkomensvormingrekening per bedrijfstak).

39

De bruto bedrijfsmarge is een weerspiegeling van het resultaat (rendabiliteit) uit operationele activiteiten zonder rekening te houden met de financiële en uitzonderlijke resultaten en gecorrigeerd voor niet-kasstromen zoals afschrijvingen, waardeverminderingen en voorzieningen. Berekening: (bedrijfswinst (9901) + afschrijvingen (630) + waardeverminderingen (631/4) + voorzieningen (635/7)) / (omzet (70) + andere bedrijfsopbrengsten (74) – bedrijfssubsidies en compenserende bedragen (740)) x 100. De bruto bedrijfsmarge kan ook gedefinieerd worden als de totale bedrijfsopbrengsten (70/74) minus de handelsgoederen, gronden hulpstoffen (60) minus de diensten & diverse goederen (61) minus de bezoldigingen, sociale lasten en pensioenen (62) minus de andere bedrijfskosten (640/8) minus de als herstructureringskosten geactiveerde bedrijfskosten (649). 40

De netto bedrijfsmarge is een weerspiegeling van het resultaat (rendabiliteit) uit operationele activiteiten zonder rekening te houden met de financiële en uitzonderlijke resultaten en niet gecorrigeerd voor niet-kasstromen. Berekening: (bedrijfswinst of verlies (9901) + kapitaalsubsidies (9125)) / (omzet (70) + andere bedrijfsopbrengsten (74) – bedrijfssubsidies en compenserende bedragen (740)) x 100. 41 De ondernemingsmarge is een weerspiegeling van het finaal resultaat (rendabiliteit) van het boekjaar ná verrekening van de financiële en uitzonderlijke resultaten en ná belastingen. Berekening: winst of verlies van het boekjaar (9904) / (omzet (70) + andere bedrijfsopbrengsten (74) – bedrijfssubsidies en compenserende bedragen (740)) x 100. 42

Enkel grote ondernemingen zijn verplicht een jaarrekening met volledig schema te neer te leggen. Kleine ondernemingen mogen een verkort schema gebruiken waarin de opname van het omzetcijfer facultatief is. Een onderneming wordt als klein beschouwd indien zij voor het laatste en het voorlaatste afgesloten boekjaar niet meer dan één van de volgende drempels overschrijdt: jaargemiddelde van het personeelsbestand: 50; jaaromzet (excl. btw): 7.300.000 euro; balanstotaal: 3.650.000 euro tenzij het jaargemiddelde van het personeelsbestand meer dan 100 bedraagt (in dat geval wordt de onderneming sowieso als groot beschouwd). Een onderneming wordt in alle overige gevallen als groot beschouwd.

22

belangrijk deel van de totaal geschatte omzet van de schakel in kwestie 43. Ook voor het berekenen van de solvabiliteit en de liquiditeit werd enkel rekening gehouden met die ondernemingen die een volledige jaarrekening publiceerden. Voor de solvabiliteit 44 werden drie ratio’s berekend: eigen vermogen op balanstotaal, eigen vermogen op vreemd vermogen en vreemd vermogen op eigen vermogen. De solvabiliteit meet de graad van financiële onafhankelijkheid van een onderneming of een sector. Hoe hoger het aandeel van het eigen vermogen in het balanstotaal (of het totaal passief), hoe minder een sector afhangt van vreemd vermogen (of van financiële middelen verstrekt door derden). Voor de liquiditeit werden de ratio’s van enge liquiditeit 45 en ruime liquiditeit 46 geanalyseerd. Deze ratio’s meten het vermogen van een onderneming of een sector om verbintenissen op korte termijn na te komen oftewel in hoeverre korte termijn verplichtingen gedekt worden door korte termijn middelen. Een ratio van minimaal 1 wordt algemeen als norm gehanteerd om een liquiditeitsstructuur als “sterk” te beschouwen, doch de nodige omzichtigheid is hierbij geboden47. Ratio’s of marges berekend op basis van gecumuleerde bedragen van een sector of een bepaalde schakel geven enkel de gewogen gemiddelde graad van rendabiliteit, solvabiliteit en liquiditeit weer, maar zeggen niets over de spreiding. Derhalve werden, voor iedere schakel afzonderlijk, voor 2012 eveneens berekeningen uitgevoerd om de spreiding van de ratiowaarden in kwartielen48 weer te geven, met de jaarrekeningen (met volledig schema) van de balanscentrale van de NBB als bron. De concentratiegraad werd weergegeven aan de hand van de concentratieratio’s C1 tot C10. C1 staat voor het aandeel van de grootste onderneming in de totale omzet van de sector. De concentratieratio’s C2 tot C10 staan voor het aandeel van de twee tot de tien grootste ondernemingen in de totale omzet van de sector. Bron van informatie waren de jaarrekeningen volgens volledig schema van de balanscentrale van de NBB.

43

De omzet van de veevoederindustrie (NACE 10.91) in 2012, zoals verkregen uit de jaarrekeningen van de ondernemingen (met volledig schema) in de sector, vertegenwoordigde ongeveer 86 % van de totaal geschatte omzet van de sector. De totaal geschatte omzet van de sector werd berekend op basis van de omzet uit jaarrekeningen en, wanneer deze laatste niet beschikbaar was, op basis van de omzet uit de BTW-aangiften. Voor de zuivelindustrie (NACE 10.5), de groothandel in zuivelproducten (NACE 46.331) en de detailhandel (NACE 47.11) bedroeg de omzet in relatie tot de totaal geschatte sectoromzet respectievelijk 88 %, 71 % en 53 %. 44

Onder het eigen vermogen wordt verstaan de rekeningen 10/15 in het Minimum Algemeen rekeningstelsel (MAR). Onder het vreemd vermogen en het balanstotaal worden respectievelijk de rekeningen 17/49 en 10/49 begrepen.

45

Berekening ratio van enge liquiditeit: (vorderingen op ten hoogste één jaar (40/41) + geldbeleggingen (50/53) + liquide middelen (54/58)) / schulden op ten hoogste één jaar (42/48). 46

Berekening ratio van ruime liquiditeit: (voorraden en bestellingen in uitvoering (3) + vorderingen op ten hoogste één jaar (40/41) + geldbeleggingen (50/53) + liquide middelen (54/58) + overlopende rekeningen van het actief (490/1)) / (schulden op ten hoogste één jaar (42/48) + overlopende rekeningen van het passief (492/3)).

47

In een bedrijf met bijvoorbeeld enerzijds enkel handelsvorderingen op ten hoogste één jaar (15.000 euro) en anderzijds handelsschulden op ten hoogste één jaar (10.000 euro) en geen kasfaciliteiten bij banken (ratio van 1,5) kunnen de klanten bijvoorbeeld slechts invorderbaar zijn op 3 maanden terwijl de handelsschulden bijvoorbeeld binnen de maand dienen betaald te worden. Ondanks een gunstige liquiditeitsratio, stelt zich hier een mogelijk liquiditeitsprobleem wanneer de onderneming er niet in slaagt extra middelen (zoals bijvoorbeeld een kasfaciliteit bij een bank) te vinden.

48

In de statistiek is een kwartiel één van de drie waarden (eerste kwartiel, tweede kwartiel of mediaan, derde kwartiel) die een geordende set van data, een steekproef of een populatie opdeelt in vier gelijke delen waarbij elk deel een kwart van de dataset vormt (rekening houdend met de minimumwaarde en de maximumwaarde van de dataset).

23

Daarnaast werd ook de Herfindahl-Hirschman-Index (HHI) berekend door de kwadraten van de marktaandelen van alle ondernemingen in de sectoromzet te sommeren. In de situatie dat er slechts één aanbieder is in de sector, bedraagt de index 1. Wanneer een groot aantal aanbieders, met ongeveer gelijke marktaandelen, actief is in de sector benadert deze index 0 49. De structuur van de bedrijfskosten (rekeningen 60/64 in het Minimum Algemeen Rekeningstelsel - MAR 50) werd geanalyseerd op basis van de jaarrekeningen (met volledig schema) van de balanscentrale van de NBB. De details binnen de kostensoorten handelsgoederen, gronden hulpstoffen (60) en de diensten en diverse goederen (61) werden voor 2010, het meest recente jaar met beschikbare gegevens, in kaart gebracht op basis van de aankoopkaders van ondernemingen, een enquête van de AD Statistiek van de FOD Economie 51. Voor het beoordelen van de prestaties van iedere schakel in de melkketen werd de voedingsindustrie (NACE 10) als “benchmark” gebruikt. Een vergelijking met de corresponderende sectoren (schakels) in de buurlanden (Nederland, Frankrijk en Duitsland) was niet mogelijk door het ontbreken van de nodige financiële gegevens. De tabel met de waarden van de verschillende ratio’s van rendabiliteit, solvabiliteit en liquiditeit in de voedingsindustrie werd opgenomen in bijlage.

2.3. De veevoederindustrie (NACE 10.91) 2.3.1. Economisch belang De veevoederindustrie is één van de belangrijkste toeleveranciers van de melkveesector. In 2012 telde België meer dan 130 fabrikanten van mengvoeders, goed voor een tewerkstelling van meer dan 3.000 personen. Dat jaar produceerde de sector ongeveer 6,6 miljoen ton52 mengvoeders waarvan 1,1 miljoen ton rundveevoeder 53 (17,5 %). De productiewaarde van de veevoederindustrie bedroeg ongeveer 2.765,8 miljoen euro oftewel 0,3 % van de totale productiewaarde (output) van de Belgische economie. In vergelijking met 2006 is de productie van dierenvoeders in het algemeen en rundveevoeders in het bijzonder in 2012 toegenomen met respectievelijk 10,5 en 14,7 %.

49

Indien de berekening gebeurt op basis van het marktaandeel zonder percentage (40 % wordt dan 40) vergroot de uitkomst met een factor 10.000. Deze alternatieve berekeningswijze moet toelaten om de uitkomst te interpreteren in functie van een schaal toegepast door het Ministerie van Justitie in de VS waarbij een uitkomst kleiner dan 1.000 inhoudt dat de sector niet of weinig geconcentreerd is, een uitkomst tussen 1.000 en 1.800 betekent dat de sector matig geconcentreerd is en een uitkomst groter dan 1.800 inhoudt dat de sector sterk geconcentreerd is.

50

Het Minimum Algemeen Rekeningstelsel is een wettelijk voorgeschreven rekeningschema voor het voeren van een boekhouding in een onderneming.

51

De enquête “aankoopkaders van ondernemingen“ van de AD Statistiek van de FOD Economie, die vijfjaarlijks georganiseerd wordt, bevroeg in 2010 een vierduizendtal bedrijven uit alle sectoren van de Belgische economie, naar gedetailleerde gegevens inzake hun kosten. 52

Het cijfer omvat enkel de productie van Belgische bedrijven die lid zijn van BEMEFA. De leden van BEMEFA zouden goed zijn voor ongeveer 98 % van de totale Belgische productie van mengvoeders.

53

Dit rundveevoeder is bestemd voor zowel melkvee als voor vleesvee.

24

Tabel 2: Totale productie van mengvoeders (In ton) Varkensvoeder Pluimveevoeder Rundveevoeder Kalvervoeder Paardenvoeder Andere voeders Totaal Aandeel rundveevoeder (in %)

2006 3.412.077 1.264.163

2007 3.563.527 1.286.405

2008 3.638.020 1.284.581

2009 3.611.601 1.326.341

2010 3.699.055 1.407.537

2011 3.687.884 1.364.307

2012 3.715.857 1.390.717

1.005.660 146.644 103.306 26.138 5.957.988 17

1.087.751 169.998 110.185 29.377 6.247.243 17

1.045.911 172.900 112.071 34.821 6.288.304 17

1.028.115 154.924 113.116 37.224 6.271.321 16

1.090.281 134.138 108.446 39.721 6.479.178 17

1.142.402 141.064 110.758 48.396 6.494.811 18

54 1.153.834

137.990 118.567 63.504 6.580.469 18

Bron: BEMEFA

Rundveevoeders werden in 2012 verbruikt in de melkveesector (56,0 % van de productie), de vetmesting (31,6 %) en de kweek (12,4 %). 84 % van de productie was voor binnenlands verbruik terwijl 16 % naar het buitenland ging (export). De export in volume is sinds 2006 meer dan verdubbeld. Ook het binnenlands verbruik is gestegen (+4,8 %). De productie van rundveevoeder voor melkvee nam tussen 2006 en 2012 toe met bijna 31 %. Tabel 3: Totale productie van rundveevoeders Melkvee Vetmesting Kweekvoeders Totaal Totaal binnenland Binnenland in % Totaal buitenland Buitenland in %

2006 493.580 333.440 178.640 1.005.660 925.298 92 80.362 8

2007 550.227 338.529 198.995 1.087.751 995.669 92 92.082 8

2008 569.862 300.571 175.478 1.045.911 949.667 91 96.244 9

2009 560.230 309.752 158.133 1.028.115 938.585 91 89.530 9

2010 606.614 323.808 159.859 1.090.281 960.426 88 129.855 12

2011 626.396 371.402 144.604 1.142.402 967.738 85 174.664 15

(In ton)

2012 646.214 364.315 143.305 1.153.834 969.430 84 184.404 16

Bron: BEMEFA

2.3.2. Financiële situatie Tussen 2006 en 2011 genereerde de veevoederindustrie een jaarlijkse gemiddelde netto bedrijfsmarge van 1,4 %, waarmee de sector ruim beneden de rendabiliteit van de voedingsindustrie bleef (3,1 %). 2012 was een beter jaar voor de sector met een netto bedrijfsmarge van 1,6 % (3,1 % voor de voedingsindustrie). De ondernemingsmarge schommelde sterk tussen 2006 en 2011. De jaarlijks gemiddelde ondernemingsmarge bedroeg 1,7 % (1,9 % voor de voedingsindustrie) met een uitschieter naar beneden in 2008 (0,6 %) en naar boven in 2007 (3,1 %). In 2012 lag deze marge (1,5 %) beneden het jaarlijks gemiddelde van 2006-2011. De veevoederindustrie is in staat om op lange termijn aan haar financiële verplichtingen te voldoen. De solvabiliteit van de sector was stevig in 2012 met een verhouding eigen vermogen op balanstotaal van 52,4 % (44,7 % voor de voedingsindustrie). Hiermee bleef de sector in lijn met de jaarlijks gemiddelde solvabiliteit tussen 2006 en 2011 (52,0 % tegenover 37,0 % voor de voedingsindustrie). Met een liquiditeit in enge en ruime zin van respectievelijk 1,2 en 1,6 (respectievelijk 0,9 en 1,1 voor de voedingsindustrie) was de veevoederindustrie in 2012 voldoende liquide om aan haar korte termijnverplichtingen te voldoen. Hiermee werd in lijn gebleven met de jaarlijks gemiddelde liquiditeit in enge en ruime zin tussen 2006 en 2011 van respectievelijk 1,2 en 1,5 (respectievelijk 0,8 en 1,0 voor de voedingsindustrie).

54

Niettegenstaande het aantal melkkoeien in België de voorbije jaren daalde, steeg de productie van rundveevoeder. Volgens BEMEFA heeft dit onder meer te maken met een toename van de export. Ook is het zo dat, bij droge seizoenen, de koeien meer krachtvoeder dienen te krijgen. Ten slotte zijn er de voorbije jaren een aantal nieuwe leden (met als hoofdactiviteit de productie van rundveevoeder) toegetreden tot BEMEFA wat tot uiting kwam in de productiestatistieken van de federatie.

25

Tabel 4: Rendabiliteit, solvabiliteit en liquiditeit van de veevoederindustrie

(In % of in eenheden)

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Gem 06/11

p.m. Gem 06/12

1,6 2,6 3,3

1,4 3,1 2,7

1,1 0,6 2,2

1,0 1,2 2,3

1,7 1,8 3,3

1,4 1,0 2,6

1,6 1,5 2,8

1,4 1,7 2,7

1,4 1,7 2,7

67,5 2,1 0,5

41,8 0,7 1,4

48,3 1,0 1,0

53,1 1,2 0,9

51,1 1,1 0,9

50,3 1,1 0,9

52,4 1,1 0,9

52,0 1,2 0,9

52,1 1,2 0,9

1,8 2,1

1,0 1,2

1,0 1,3

1,1 1,4

1,1 1,4

1,1 1,4

1,2 1,6

1,2 1,5

1,2 1,5

3,0 -2,8 6,1

3,0 1,7 5,9

2,9 3,8 5,5

4,1 3,8 6,9

3,3 2,4 6,0

2,5 2,1 4,9

3,1 3,0 5,6

3,1 1,9 5,9

3,1 2,0 5,8

36,8 0,6 1,7

33,3 0,5 2,0

35,0 0,6 1,8

38,9 0,7 1,5

38,7 0,6 1,5

39,6 0,7 1,5

44,7 0,8 1,2

37,0 0,6 1,7

38,1 0,6 1,6

0,8 1,0

0,7 0,9

0,8 1,0

0,9 1,1

0,9 1,1

0,9 1,1

0,9 1,1

0,8 1,0

0,8 1,1

Veevoederindustrie Rendabiliteit Netto bedrijfsmarge (%) Ondernemingsmarge (%) p.m. Bruto bedrijfsmarge (%) Solvabiliteit Eigen vermogen / Balanstotaal (%) p.m. Eigen vermogen / Vreemd vermogen p.m. Vreemd vermogen / Eigen vermogen Liquiditeit Liquiditeit (enge zin) Liquiditeit (ruime zin)

Voedingsindustrie (benchmark) Rendabiliteit Netto bedrijfsmarge (%) Ondernemingsmarge (%) p.m. Bruto bedrijfsmarge (%) Solvabiliteit Eigen Vermogen / Balanstotaal (%) p.m. Eigen vermogen / Vreemd vermogen p.m. Vreemd vermogen / Eigen vermogen Liquiditeit Liquiditeit (enge zin) Liquiditeit (ruime zin)

Bronnen: NBB (balanscentrale), eigen berekeningen

Op basis van kwartielberekeningen had een kwart van de ondernemingen in de veevoederindustrie in 2012 een netto bedrijfsmarge, een ondernemingsmarge, een eigen vermogen op balanstotaal, een enge liquiditeit en een ruime liquiditeit kleiner dan respectievelijk 0,7 %, 0,4 %, 30,8 %, 0,8 en 1,1 (eerste kwartiel). Een ander kwart van de ondernemingen had een netto bedrijfsmarge, een ondernemingsmarge, een eigen vermogen op balanstotaal, een enge liquiditeit en een ruime liquiditeit groter of gelijk aan respectievelijk 3,0 %, 3,2 %, 52,6 %, 1,4 en 1,8 (derde kwartiel). De mediaanwaarde bedroeg respectievelijk 1,2 %, 1,0 %, 39,4 %, 1,1 en 1,4. Voor de diverse ratio’s was het verschil tussen de mediaanwaarde en de waarde van het 3de kwartiel groter dan het verschil tussen de mediaanwaarde en de waarde van het 1ste kwartiel (behalve voor de ratio vreemd vermogen / eigen vermogen) wat betekent dat er een scheeftrekking van de ratiowaardes naar rechts was. Voor de ratio vreemd vermogen op eigen vermogen was er een scheeftrekking naar links. Tabel 5: Rendabiliteit, solvabiliteit en liquiditeit in de veevoederindustrie in 2012: spreiding in kwartielen 55 (In % of in eenheden)

3,0 1,2 0,7 1,8 0,5

3,2 1,0 0,4 2,2 0,6

6,6 3,0 1,8 3,6 1,2

Eigen vermogen / balanstotaal (%) 52,6 39,4 30,8 13,2 8,6

1,6

1,5

2,8

52,4

Netto p.m. Bruto Ondernemingsbedrijfsmarge bedrijfsmarge marge (%) (%) (%) 3de Kwartiel Mediaan 1ste Kwartiel ∆ Mediaan en 3de kwartiel ∆ Mediaan en 1ste kwartiel p.m. gewogen gemiddelde 2012

p.m. Eigen vermogen / Vreemd vermogen 1,1 0,7 0,5 0,4 0,2 1,1

p.m. Vreemd vermogen / Eigen vermogen 2,1 1,5 0,8 0,6 0,7 0,9

Liquiditeit (enge zin)

Liquiditeit (ruime zin)

1,4 1,1 0,8 0,3 0,3

1,8 1,4 1,1 0,4 0,3

1,2

1,6

Bronnen: NBB (balanscentrale), eigen berekeningen 55

De, soms grote, verschillen in waarde tussen de kengetallen van rendabiliteit, solvabiliteit en liquiditeit voor 2012 en deze voor het derde kwartiel 2012 vinden hun oorsprong in de berekeningswijze van deze variabelen. De kengetallen voor 2012 worden berekend op basis van het aandeel dat ieder bedrijf heeft in het tot stand komen van het sectortotaal (gewogen gemiddelde). De kengetallen in het derde kwartiel zijn een loutere afspiegeling van de 25 % bedrijven die de grootste rendabiliteit, solvabiliteit en liquiditeit van de sector in kwestie hebben (geen gewogen gemiddelde).

26

2.3.3. Concentratiegraad Sinds 2006 nam de concentratie in de veevoedersector toe. Desondanks bleef de veevoederindustrie een weinig geconcentreerde sector in 2012 (HHI van 690). De top 5 van mengvoederbedrijven (C5) zag zijn gezamenlijk aandeel in de omzet toenemen van 39,7 % in 2006 tot 48,2 % in 2012. Tabel 6: Concentratie in de veevoederindustrie (In %) C1 C2 C3 C4 C5 C6 C7 C8 C9 C 10 HHI

2006 15,3 25,4 31,7 35,8 39,7 43,2 46,5 49,6 52,6 55,3 512

2007 13,7 27,1 32,7 36,4 40,0 43,5 46,9 50,2 53,5 56,7 537

2008 16,9 31,0 37,0 42,4 46,8 50,6 54,0 57,0 59,8 62,1 658

2009 18,6 33,1 39,5 45,9 49,9 53,3 56,2 58,9 61,6 64,0 732

2010 16,3 30,0 36,3 42,2 46,1 49,7 52,6 55,3 58,0 60,5 629

2011 15,0 29,3 37,1 42,8 46,4 50,0 53,3 55,9 58,5 60,9 622

2012 16,9 31,6 40,1 44,4 48,2 51,9 55,1 57,7 60,2 62,8 690


2.3.4. Structuur van de bedrijfskosten In 2012 vertegenwoordigden de handelsgoederen, gronden hulpstoffen (60) en de diensten en diverse goederen (61) gezamenlijk 94,5 % van de totale bedrijfskosten (60/64) in de veevoederindustrie. Uit gegevens van de aankoopkaders blijkt dat deze twee kostensoorten in 2010 voornamelijk bestonden uit de aankoop van handelsgoederen (ongeveer 34 %), landbouwgrondstoffen (32 % oftewel maïs, tarwe, sojascheuten, …) en industriële grondstoffen (18 % oftewel vitamines, veekoeken, …). Sinds 2006 is het aandeel van beide kostensoorten in de totale bedrijfskosten quasi onveranderd gebleven. Tabel 7: Structuur van de bedrijfskosten in de veevoederindustrie (In %)

Handelsgoederen, gronden hulpstoffen (60) Diensten en diverse goederen (61) Bezoldigingen, sociale lasten en pensioenen (62) Afschrijvingen en waardeverminderingen op oprichtingskosten, op immateriële en materiële vaste activa (630) Andere bedrijfskosten (631/649) Totale bedrijfskosten (60/64)

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

82,1 10,3 5,4

85,0 8,7 4,4

86,7 8,0 3,8

84,8 9,0 4,5

84,7 8,8 4,4

85,9 8,4 4,0

86,4 8,1 3,9

Gem 06/11 84,9 8,9 4,4

1,5

1,2

1,0

1,1

1,2

1,0

1,0

1,2

1,1

0,7 100,0

0,7 100,0

0,5 100,0

0,6 100,0

0,9 100,0

0,7 100,0

0,6 100,0

0,6 100,0

0,6 100,0


27

p.m. Gem 06/12 85,1 8,8 4,4

2.4. De zuivelindustrie (NACE 10.5) 2.4.1. Economisch belang De zuivelindustrie koopt (rauwe) melk aan bij de melkveehouders en verwerkt deze tot zuivelproducten. Deze producten worden verkocht aan de detailhandel (super- en hypermarkten), aan de groothandel in zuivelproducten en aan een aantal sectoren binnen de voedingsindustrie die zuivel als productiegrondstof gebruiken (zoals bijvoorbeeld chocolade- en koekjesfabrikanten). In 2012 telde België meer dan 160 zuivelondernemingen 56, goed voor een tewerkstelling van meer dan 7.200 personen. Dat jaar bedroeg de productiewaarde van de sector ongeveer 2.951,3 miljoen euro oftewel 0,4% van de totale productiewaarde (output) van de Belgische economie. 2.4.2. Financiële situatie Binnen de zuivelsector zijn er een 15-tal ondernemingen actief als “melkophalers” die, naast het produceren en verkopen van zuivelproducten, eveneens instaan voor het ophalen van rauwe melk bij de melkveehouders en de verkoop ervan aan de overige bedrijven in de sector. Bij het analyseren van de rendabiliteit, solvabiliteit en liquiditeit van de sector werd eveneens aandacht geschonken aan de prestaties van deze kleine groep van bedrijven. De rendabiliteit in de zuivelindustrie fluctueerde sterk. Tussen 2006 en 2011 bedroeg de jaarlijks gemiddelde netto bedrijfsmarge 2,3 % (3,1 % voor de voedingsindustrie) met een uitschieter naar boven in 2009 (3,7 %) en naar beneden in 2011 (1,2 %). Na een zwak 2011 verbeterde de netto bedrijfsmarge in 2012 licht tot 1,5 % (3,1 % voor de voedingsindustrie) maar bleef hiermee nog steeds onder het niveau van de jaarlijks gemiddelde netto bedrijfsmarge van de periode 2006-2011. De rendabiliteit van de melkophalers lag in het algemeen boven deze van de zuivelindustrie in haar geheel. Tussen 2006 en 2011 genereerden de melkophalers een jaarlijks gemiddelde netto bedrijfsmarge van 3,7 % tegenover 2,3 % voor de zuivelsector. 2012 was hierop echter een uitzondering (netto bedrijfsmarge van 1,3 % voor de melkophalers tegenover 1,5 % voor de zuivelindustrie). Met een jaarlijks gemiddelde ondernemingsmarge van 2,8 % tussen 2006 en 2011 deed de zuivelsector het duidelijk beter57 dan de voedingsindustrie in dezelfde periode (1,9 %). 2012 week hiervan af. Dat jaar realiseerde de zuivelsector een ondernemingsmarge van 2,5 % tegenover 3,0 % voor de voedingssector. De melkophalers deden het wederom duidelijk beter dan de zuivelindustrie in haar geheel met een jaarlijks gemiddelde ondernemingsmarge van 3,9 % tussen 2006 en 2011 (2,8 % voor de zuivelsector). Ook in 2012 (ondernemingsmarge van 4,0 %) lag de rendabiliteit van de melkophalers boven deze van de zuivelindustrie in haar geheel (2,5 %).

56 Het aantal zuivelondernemingen vermeld in deze studie kan verschillen van het aantal dat volgens BCZ deel uitmaakt van de zuivelindustrie. De aantallen in deze studie zijn gebaseerd op RSZ-gegevens (NACE-code) terwijl BCZ mogelijkerwijze andere criteria voor toewijzing tot de sector hanteert. 57

De jaarlijks gemiddelde ondernemingsmarge (in de periode 2006 tot 2011) in de zuivelindustrie (2,8 %) lag duidelijk hoger dan deze in de voedingsindustrie (1,9 %). Tussen 2006 en 2011 was de ondernemingsmarge in de zuivelindustrie echter in 4 van de 6 jaren lager dan deze in de voedingsindustrie. De ondernemingsmarge in de zuivelindustrie was in 2008 exceptioneel hoog (6,1 %) terwijl de ondernemingsmarge in de voedingsindustrie in 2006 (-2,8 %) exceptioneel laag lag. Indien we in beide reeksen deze exceptionele jaren zouden schrappen zou de jaarlijks gemiddelde ondernemingsmarge in de zuivelindustrie 2,1 % bedragen, oftewel onder deze van de voedingsindustrie (2,8 %).

28

Tabel 8: Rendabiliteit in de zuivelindustrie (In %) 2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Gem 06/11

Netto bedrijfsmarge Ondernemingsmarge p.m. Bruto bedrijfsmarge

2,4 3,2 4,5

1,8 1,6 3,7

2,7 6,1 4,7

3,7 2,3 6,0

2,2 1,7 4,1

1,2 1,8 3,0

1,5 2,5 3,6

2,3 2,8 4,3

2,2 2,8 4,2

Netto bedrijfsmarge Ondernemingsmarge p.m. Bruto bedrijfsmarge

3,7 5,7 5,6

2,6 3,4 4,1

4,3 4,7 6,1

5,6 4,2 7,6

3,4 2,5 4,9

2,6 2,9 4,1

1,3 4,0 3,2

3,7 3,9 5,4

3,4 3,9 5,1

Zuivelindustrie (inclusief melkophalers)

Melkophalers

p.m. Gem 06/12


Met een verhouding eigen middelen op balanstotaal van 66,7 % mag de solvabiliteit van de zuivelindustrie in 2012 als zeer stevig beschouwd worden. De jaarlijks gemiddelde solvabiliteit bedroeg 42,9 % tussen 2006 en 2011 oftewel boven het jaarlijks gemiddelde van de voedingsindustrie (37,0 %). In 2011 en 2012 verbeterde de kapitaalsbasis van de sector aanzienlijk (respectievelijk tot 57,4 en 66,7 %) ten opzichte van de voorgaande jaren door de forse toename van het eigen vermogen van de sector. Deze stijging was voornamelijk het gevolg van een belangrijke toename van de eigen middelen van een top 5 onderneming (op basis van de omzet) van de industrie. De solvabiliteit van de melkophalers lag tussen 2006 en 2011 in lijn met deze van de zuivelindustrie in haar geheel (jaarlijks gemiddelde solvabiliteit van 41,5 % tegenover 42,9 % voor de zuivelindustrie). Ook binnen deze groep van zuivelbedrijven verbeterde de kapitaalsbasis in 2011 en 2012 aanzienlijk (respectievelijk tot 69,0 en 79,8 %). De verklaring hiervoor is dat de top 5 onderneming, waarvan hierboven sprake, één van de vijftien melkophalers is. Tabel 9: Solvabiliteit in de zuivelindustrie (In eenheden of in %)

Melkophalers

Eigen vermogen / Balanstotaal (%) p.m. Eigen vermogen / Vreemd vermogen p.m. Vreemd vermogen / Eigen vermogen

p.m. Gem 06/12

2007

2008

2009

2010

2011

2012

41,4 0,7 1,4

37,7 0,6 1,6

36,3 0,6 1,7

41,6 0,7 1,4

42,6 0,8 1,3

57,4 1,4 0,7

66,7 2,1 0,5

42,9 0,8 1,4

46,3 1,0 1,2

31,4 0,5 2,2

28,0 0,4 2,5

30,2 0,4 2,3

44,5 0,8 1,2

45,7 0,8 1,2

69,0 2,2 0,4

79,8 4,0 0,2

41,5 0,9 1,6

46,9 1,3 1,4

Zuivelindustrie (inclusief melkophalers) Eigen vermogen / Balanstotaal (%) p.m. Eigen vermogen / Vreemd vermogen p.m. Vreemd vermogen / Eigen vermogen

Gem 06/11

2006


Met een enge liquiditeitsratio van 1,5 was de zuivelindustrie in 2012 zeer liquide (0,9 voor de voedingsindustrie). De jaarlijks gemiddelde liquiditeit in enge zin bedroeg 1,2 tussen 2006 en 2011, wat boven het jaarlijks gemiddelde van de voedingsindustrie lag (0,8). In 2012 verbeterde de liquiditeit aanzienlijk ten gevolge van een belangrijke toename in de liquide middelen (banktegoeden op zicht) van het reeds aangehaalde top 5 bedrijf. De liquiditeit in enge zin van de melkophalers lag tussen 2006 en 2011 net onder deze van de zuivelindustrie in haar geheel (jaarlijks gemiddelde liquiditeit van 1,1 tegenover 1,2 voor de zuivelindustrie in haar geheel). Ook binnen deze groep van zuivelbedrijven verbeterde de liquiditeit in 2012 aanzienlijk (tot 1,8 komende van 1,0 in 2011). De verruiming van de bestanddelen van de ratio van enge liquiditeit met de voorraden en overlopende rekeningen deed de liquiditeit (in ruime zin) van de zuivelindustrie en de melkophalers nog verbeteren. De jaarlijks gemiddelde liquiditeit tussen 2006 en 2011 verhoogde tot respectievelijk 1,4 en 1,2 (1,0 voor de voedingsindustrie). Ook in 2012 verbeterde de liquiditeit van de zuivelindustrie en de melkophalers tot respectievelijk 1,7 en 1,9 (1,1 voor de voedingsindustrie).

29

Tabel 10: Liquiditeit in de zuivelindustrie (In eenheden)

Zuivelindustrie (inclusief melkophalers) Liquiditeit (enge zin) Liquiditeit (ruime zin)

Melkophalers

Liquiditeit (enge zin) Liquiditeit (ruime zin)

Gem 06/11

p.m. Gem 06/12

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

1,2 1,4

1,2 1,3

1,3 1,4

1,2 1,4

1,2 1,4

1,1 1,4

1,5 1,7

1,2 1,4

1,2 1,4

1,2 1,2

1,2 1,2

1,2 1,2

1,2 1,3

1,1 1,1

1,0 1,1

1,8 1,9

1,1 1,2

1,2 1,3


Op basis van kwartielberekeningen had een kwart van de ondernemingen in de zuivelsector in 2012 een netto bedrijfsmarge, een ondernemingsmarge, een verhouding eigen vermogen op balanstotaal, een liquiditeit in enge zin en een liquiditeit in ruime zin die kleiner was dan respectievelijk -0,5 %, -0,3 %, 14,1 %, 0,6 en 0,9 (eerste kwartiel). Een ander kwart van de ondernemingen had een netto bedrijfsmarge, een ondernemingsmarge, een eigen vermogen op balanstotaal, een enge liquiditeit en een ruime liquiditeit groter of gelijk aan respectievelijk 6,1 %, 4,7 %, 49,6 %, 1,6 en 1,9 (derde kwartiel). De mediaanwaarde bedroeg respectievelijk 1,1 %, 0,9 %, 31,9 %, 1,0 en 1,3. De bruto bedrijfsmarge en de ratio eigen vermogen op balanstotaal hadden een scheeftrekking naar links terwijl de overige ratio’s een scheeftrekking naar rechts hadden. Tabel 11: Rendabiliteit, solvabiliteit en liquiditeit in de zuivelindustrie in 2012: spreiding in kwartielen (In eenheden of in %) Netto p.m. Bruto Ondernemingsbedrijfsmarge bedrijfsmarge marge (%) (%) (%) 3de kwartiel Mediaan 1ste kwartiel ∆ Mediaan en 3de kwartiel ∆ Mediaan en 1ste kwartiel p.m. gewogen gemiddelde 2012

6,1 1,1 -0,5 5,0 1,6

4,7 0,9 -0,3 3,8 1,2

12,5 37,0 0,6 24,5 36,4

1,5

2,5

3,6

Eigen vermogen / balanstotaal (%) 49,6 31,9 14,1 17,7 17,8 66,7

p.m. Eigen vermogen / Vreemd vermogen 1,0 0,5 0,2 0,5 0,3

p.m. Vreemd vermogen / Eigen vermogen 2,9 1,6 0,6 1,3 1,0

2,1

Liquiditeit (enge zin)

0,5


1,6 1,0 0,6 0,6 0,4

1,9 1,3 0,9 0,6 0,4

1,5

1,7


2.4.3. Concentratiegraad De zuivelindustrie was een weinig geconcentreerde sector in 2012 (HHI van 613). Desondanks is de concentratiegraad sinds 2006 licht toegenomen. Daar waar de top 5 van de ondernemingen 43,7 % van de sectorverkopen voor zijn rekening nam in 2006, was dit aandeel in 2012 opgelopen tot 45,7 %. De grootste onderneming in de sector had in 2012 een omzetaandeel van 11,4 % tegenover 10,4 % in 2006. Ook voor de andere concentratieratio’s nam de concentratie toe. Tabel 12: Concentratie in de zuivelindustrie (In %) C1 C2 C3 C4 C5 C6 C7 C8 C9 C 10 HHI

2006 10,4 19,5 28,3 36,2 43,7 48,6 53,5 58,0 62,5 66,1 543

2007 9,2 18,2 27,1 35,4 43,1 48,7 53,5 58,3 62,1 65,4 532

2008 9,8 19,3 28,6 36,6 43,7 49,2 54,5 59,4 63,2 66,9 548

2009 9,9 19,5 28,2 35,8 43,0 48,9 53,9 58,9 63,3 66,8 540


30

2010 9,8 18,5 26,9 34,2 40,9 47,2 53,0 58,2 62,9 66,5 526

2011 10,3 19,1 27,0 34,3 41,4 48,5 54,7 60,0 65,1 68,7 551

2012 11,4 22,2 30,5 38,1 45,7 51,8 57,7 63,3 68,0 72,1 613

2.4.4. Structuur van de bedrijfskosten In 2012 vertegenwoordigden de handelsgoederen, gronden hulpstoffen (60) en de diensten en diverse goederen (61) gezamenlijk 88,5 % van de totale bedrijfskosten (60/64) in de zuivelindustrie. Volgens de aankoopkaders bestonden deze twee kostensoorten in 2010 voornamelijk uit de aankoop van landbouwgrondstoffen (41 % oftewel rauwe melk) en industriële grondstoffen (23 % oftewel andere melk en room, boter, smeerpasta en andere) en de aankoop van handelsgoederen (14 %). Sinds 2006 is het aandeel van beide kostensoorten in de totale bedrijfskosten quasi onveranderd gebleven. Tabel 13: Structuur van de bedrijfskosten in de zuivelindustrie (In %)


76,5 12,0 8,9

Gem 06/11 77,0 12,0 8,5

p.m. Gem 06/12 76,9 12,1 8,5

1,9

2,2

2,1

2,1

0,1 100,0

0,4 100,0

0,4 100,0

0,4 100,0

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

76,1 12,5 8,8

79,0 10,9 7,6

77,3 12,1 8,1

73,4 14,1 9,7

77,5 11,7 8,3

78,5 11,2 8,3

2,2

2,0

2,1

2,4

2,0

0,4 100,0

0,5 100,0

0,4 100,0

0,4 100,0

0,5 100,0


2.5. De groothandel in zuivelproducten (NACE 46.331) 2.5.1. Economisch belang De groothandel in zuivelproducten58 koopt zuivelproducten aan bij de zuivelindustrie en verkoopt deze onder meer aan de horeca & catering en aan de overige detailhandel (superettes en buurtwinkels). In 2012 telde de sector in België meer dan 160 ondernemingen, goed voor een tewerkstelling van meer dan 1.700 personen. De productiewaarde van de industrie bedroeg in 2011 59 ongeveer 337,1 miljoen euro oftewel 0,04 % van de totale productiewaarde (output) van de Belgische economie.

2.5.2. Financiële situatie In 2012 genereerde de groothandel in zuivelproducten een netto bedrijfsmarge van 2,6 % (3,1 % voor de voedingsindustrie). Hiermee lag de sector onder de jaarlijks gemiddelde netto bedrijfsmarge van 2,8 % tussen 2006 en 2011 (3,1 % voor de voedingsindustrie). Ook de ondernemingsmarge kwam in 2012 (1,8 % tegenover 3,0 % voor de voedingsindustrie) lager uit dan de jaarlijks gemiddelde ondernemingsmarge van de sector tussen 2006 en 2011 (2,0 % tegenover 1,9 % voor de voedingsindustrie). In 2012 oogde de solvabiliteit degelijk met een verhouding eigen vermogen op balanstotaal van 42,4 % (44,7 % voor de voedingsindustrie) waarmee de sector boven de jaarlijks gemiddelde solvabiliteit van 37,8 % tussen 2006 en 2011 uitkwam (37,0 % voor de voedingsindustrie). De sector was in 2012 erg liquide met een liquiditeit in enge en ruime zin van respectievelijk 1,3 en 1,5 (0,9 en 1,1 voor de voedingsindustrie). De jaarlijks gemiddelde liquiditeit bedroeg tussen 2006 en 2011 respectievelijk 1,2 en 1,4 (0,8 en 1,0 voor de voedingsindustrie).

58

De groothandel in zuivelproducten omvat, naast de groothandel in zuivelproducten, eveneens de groothandel in eieren en eierproducten.

59

De productiewaarde in 2012 van de groothandel en handelsbemiddeling, met uitzondering van de handel in motorvoertuigen en motorfietsen (NACE 46) was op het moment van afronding van deze studie nog niet gepubliceerd door de NBB.

31

Tabel 14: Rendabiliteit, solvabiliteit en liquiditeit in de groothandel in zuivelproducten (In eenheden of in %) Gem 06/11

p.m. Gem 06/12

2,6 1,8 3,5

2,8 2,0 3,9

2,8 2,0 3,8

41,6 0,7 1,4

42,4 0,7 1,3

37,8 0,6 1,7

38,5 0,6 1,6

1,3 1,5

1,3 1,5

1,2 1,4

1,2 1,4

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

1,5 1,1 2,6

2,7 2,3 3,4

2,7 2,3 3,8

4,1 2,7 5,5

3,4 2,2 4,5

2,3 1,6 3,3

30,1 0,4 2,3

35,8 0,6 1,8

38,6 0,6 1,6

39,3 0,7 1,5

41,6 0,7 1,4

1,0 1,3

1,2 1,4

1,0 1,3

1,2 1,4

1,3 1,5

Rendabiliteit Netto bedrijfsmarge (%) Ondernemingsmarge (%) p.m. Bruto bedrijfsmarge (%) Solvabiliteit Eigen vermogen / Balanstotaal (%) p.m. Eigen vermogen / Vreemd vermogen p.m. Vreemd vermogen / Eigen vermogen Liquiditeit Liquiditeit (enge zin) Liquiditeit (ruime zin)


Op basis van kwartielberekeningen had een kwart van de ondernemingen in de groothandel in zuivelproducten in 2012 een netto bedrijfsmarge, een ondernemingsmarge, een eigen vermogen op balanstotaal, een enge liquiditeit en een ruime liquiditeit kleiner dan respectievelijk 0,4 %, 0,2 %, 18,9 %, 0,9 en 1,1 (eerste kwartiel). Een ander kwart van de ondernemingen had een netto bedrijfsmarge, een ondernemingsmarge, een eigen vermogen op balanstotaal, een enge liquiditeit en een ruime liquiditeit groter of gelijk aan respectievelijk 5,8 %, 4,1 %, 51,5 %, 1,7 en 1,8 (derde kwartiel). De mediaanwaarde bedroeg respectievelijk 1,8 %, 1,0 %, 36,7 %, 1,2 en 1,4. De ratio eigen vermogen op balanstotaal had een scheeftrekking naar links terwijl de overige ratio’s een scheeftrekking naar rechts hadden. Tabel 15: Rendabiliteit, solvabiliteit en liquiditeit van de groothandel in zuivelproducten in 2012: spreiding in kwartielen Netto Ondernemingsbedrijfsmarge marge (%) (%) 3de kwartiel Mediaan 1ste kwartiel ∆ Mediaan en 3de kwartiel ∆ Mediaan en 1ste kwartiel p.m. gewogen gemiddelde 2012

5,8 1,8 0,4 4,0 1,4 2,6

p.m. Bruto Eigen vermogen bedrijfsmarge / balanstotaal (%) (%)

4,1 1,0 0,2 3,1 0,8 1,8

7,2 3,9 1,4 3,3 2,5 3,5

51,5 36,7 18,9 14,8 17,8 42,4

p.m. Eigen vermogen / Vreemd vermogen 1,1 0,6 0,2 0,5 0,4 0,7

(In eenheden of in %) p.m. Vreemd Liquiditeit Liquiditeit vermogen / (enge zin) (ruime zin) Eigen vermogen 4,0 1,6 0,8 2,4 0,8 1,3

1,7 1,2 0,9 0,5 0,3 1,3

1,8 1,4 1,1 0,4 0,3 1,5


2.5.3. Concentratiegraad De groothandel in zuivelproducten was in 2012 een weinig geconcentreerde sector (HHI van 637). De 5 belangrijkste ondernemingen in de sector (C5) hadden in 2012 een gecumuleerd marktaandeel van 48,4 %. Op ieder niveau van concentratie is de concentratiegraad tussen 2006 en 2012 slechts beperkt toegenomen (bijvoorbeeld op C10-niveau van 67,1 % naar 69,2 %). Tabel 16: Concentratie in de groothandel in zuivelproducten C1 C2 C3 C4 C5 C6 C7 C8 C9 C 10 HHI

2006 12,9 22,3 31,2 39,7 47,3 53,3 58,9 62,2 64,7 67,1 598

2007 10,4 20,7 30,2 39,4 46,1 52,6 55,9 59,1 61,8 64,2 561

2008 14,7 25,0 34,5 42,8 49,2 55,0 58,6 61,9 64,3 66,7 634

2009 13,4 23,9 34,1 43,2 49,7 54,6 59,1 62,4 65,0 67,4 628


32

2010 15,2 27,9 36,0 43,9 50,8 57,5 61,1 64,6 67,8 69,9 685

2011 15,3 29,0 36,8 44,4 51,9 58,3 61,9 65,3 68,5 70,6 708

(In %)

2012 13,6 25,4 33,3 40,9 48,4 55,7 60,3 63,9 67,1 69,2 637

2.5.4. Structuur van de bedrijfskosten De handelsgoederen, gronden hulpstoffen (60) en de diensten en diverse goederen (61) vertegenwoordigden in 2012 gezamenlijk 95,2 % van de totale bedrijfskosten (60/64) in de sector. Gegevens van de aankoopkaders tonen aan dat deze twee kostensoorten in 2010 voornamelijk bestonden uit de aankoop van handelsgoederen en de aankoop van industriële grondstoffen. Tabel 17: Structuur van de bedrijfskosten in de groothandel in zuivelproducten (In %)


2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

82,0 12,3 4,4

80,3 13,9 4,6

79,9 14,5 4,3

77,6 15,9 4,9

82,8 12,1 3,8

83,5 11,8 3,6

82,6 12,6 3,7

Gem 06/11 81,0 13,4 4,3

p.m. Gem 06/12 81,2 13,3 4,2

1,0

1,0

1,2

1,4

1,0

0,9

1,0

1,1

1,1

0,3 100,0

0,2 100,0

0,1 100,0

0,2 100,0

0,3 100,0

0,2 100,0

0,1 100,0

0,2 100,0

0,2 100,0


2.6. De detailhandel (NACE 47.11) In deze studie werd voor de detailhandel uitgegaan van NACE-code 47.11 die de detailhandel omvat in nietgespecialiseerde winkels waarbij voedings- en genotmiddelen overheersen. In deze klasse vinden we zowel de winkels terug met een verkoopoppervlakte van minder dan 100m2 (zoals bijvoorbeeld superettes en buurtwinkels) alsook deze van meer dan 100m2 (supermarkten, hypermarkten). De detailhandel verkoopt uiteraard niet alleen zuivelproducten maar een heel gamma van voedingsproducten en andere producten. Specifieke financiële informatie die moest toelaten om de detailhandel te analyseren met betrekking tot de verkoop van zuivelproducten was niet beschikbaar. Derhalve werd voor deze analyse uitgegaan van de detailhandel in haar geheel.

2.6.1. Economisch belang De detailhandel (in de hoedanigheid van super- en hypermarkten) koopt zuivelproducten aan bij de zuivelindustrie en verkoopt deze aan de eindverbruiker (consument). De overige detailhandel (in de vorm van superettes en buurtwinkels) doet haar aankopen bij de groothandel in zuivelproducten. De detailhandel telde in België in 2012 meer dan 3.500 ondernemingen waarbij meer dan 82.000 personen tewerkgesteld werden. De productiewaarde van deze schakel bedroeg ongeveer 12.034,6 miljoen euro in 201160 oftewel 1,5 % van de totale productiewaarde (output) van de Belgische economie.

2.6.2. Financiële situatie Met uitzondering van 2008 verbeterde de netto bedrijfsmarge van de detailhandel tussen 2006 en 2011 haast voortdurend. In deze periode bedroeg de jaarlijks gemiddelde netto bedrijfsmarge 3,5 % (3,1 % voor de voedingsindustrie). 2012 was een uitstekend jaar voor de sector met een netto bedrijfsmarge van maar liefst 5,9 % (3,1 % voor de voedingsindustrie). Dit buitengewone resultaat was echter in grote mate toe te schrijven aan de hoge winstgevendheid van een belangrijke retailer (onder meer ten gevolge van de boeking van een bepaalde

60

De productiewaarde in 2012 van de detailhandel, met uitzondering van de handel in auto’s en motorfietsen (NACE 47) was op het moment van afronding van deze studie nog niet gepubliceerd door de NBB. Derhalve werd uitgegaan van de cijfers van 2011.

33

aandelentransactie). Indien we de resultaten van de sector in 2012 zouden corrigeren61 voor deze retailer, zou de netto bedrijfsmarge van de sector terugvallen naar 3,5 %, en dus lager uitkomen dan een jaar voordien. De jaarlijks gemiddelde ondernemingsmarge bedroeg 3,0 % tussen 2006 en 2011 (1,9 % voor de voedingsindustrie). In 2012 steeg de ondernemingsmarge van de sector tot 5,6 % (komende van 2,8 % in 2011). De verklaring hiervoor is eveneens te zoeken in de buitengewone resultaten van voornoemde retailer in 2012. Indien we de resultaten in 2012 wederom zouden corrigeren62 voor deze retailer, zou de ondernemingsmarge dalen naar 3,7 % (oftewel boven het jaarlijks gemiddelde in de periode 2006 – 2011 noteren). Tussen 2006 en 2011 bedroeg de jaarlijks gemiddelde verhouding eigen vermogen op balanstotaal 39,4 % (37,0 % voor de voedingsindustrie). In 2012 lag de solvabiliteit op 38,9 %, wat nog steeds zeer degelijk kan genoemd worden (44,7 % voor de voedingsindustrie). In 2012 lag de liquiditeit in enge zin van de sector (die uitkwam op 0,6 tegenover 0,9 voor de voedingsindustrie) weliswaar in lijn met de jaarlijks gemiddelde liquiditeit tussen 2006 en 2011 (0,6 tegenover 0,8 voor de voedingsindustrie) doch noteerde beneden 1,0. De korte termijn verplichtingen konden aldus niet gedekt door de korte termijn middelen. Indien de bestanddelen van de ratio van enge liquiditeit worden verruimd met de voorraden en de overlopende rekeningen, verbeterde de ruime liquiditeit in 2012 naar 0,8 en de jaarlijks gemiddelde ruime liquiditeit in de periode 2006-2011 naar 0,9 (respectievelijk 1,1 in 2012 en 1,0 in de periode 2006-2011 voor de voedingsindustrie) maar nog steeds onvoldoende om alle korte termijn verplichtingen te dekken. Tabel 18: Rendabiliteit, solvabiliteit en liquiditeit van de detailhandel (In eenheden of in %)

Rendabiliteit Netto bedrijfsmarge (%) Ondernemingsmarge (%) p.m. Bruto bedrijfsmarge (%) Solvabiliteit Eigen vermogen / Balanstotaal (%) p.m. Eigen vermogen / Vreemd vermogen p.m. Vreemd vermogen / Eigen vermogen Liquiditeit Liquiditeit (enge zin) Liquiditeit (ruime zin)

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Gem 06/11

p.m. Gem 06/12

3,2 2,4 4,8

3,4 3,0 4,9

3,3 1,1 4,9

3,5 7,1 5,0

3,6 1,5 5,2

3,9 2,8 5,6

5,9 5,6 7,6

3,5 3,0 5,1

3,8 3,3 5,4

43,0 0,8 1,3

41,7 0,7 1,4

38,9 0,6 1,5

39,6 0,7 1,5

36,2 0,6 1,7

36,7 0,6 1,7

38,9 0,6 1,6

39,4 0,7 1,5

39,3 0,7 1,5

0,7 0,9

0,7 0,9

0,6 0,8

0,6 0,8

0,7 0,9

0,7 0,9

0,6 0,8

0,6 0,9

0,6 0,9


Op basis van kwartielberekeningen had een kwart van de ondernemingen in de detailhandel in 2012 een netto bedrijfsmarge, een ondernemingsmarge, een eigen vermogen op balanstotaal, een enge liquiditeit en een ruime liquiditeit kleiner dan respectievelijk -1,3 %, -1,5 %, 4,1 %, 0,2 en 0,7 (eerste kwartiel). Een ander kwart van de ondernemingen had een netto bedrijfsmarge, een ondernemingsmarge, een eigen vermogen op balanstotaal, een enge liquiditeit en een ruime liquiditeit groter of gelijk aan respectievelijk 2,4 %, 1,6 %, 59,1 %, 1,2 en 2,3 (derde kwartiel). De mediaanwaarde bedroeg respectievelijk 0,6 %, 0,3 %, 29,0 %, 0,5 en 1,2. De netto bedrijfsmarge en de ondernemingsmarge hadden een scheeftrekking naar links terwijl de overige ratio’s een scheeftrekking naar rechts hadden.

61 Met corrigeren wordt hier bedoeld het vervangen van de waarde van de andere bedrijfsopbrengsten (74) en de bedrijfswinst (9901) van deze retailer in 2012 door de jaarlijks gemiddelde waarde van deze variabelen van de retailer van de voorbije drie jaren (2009, 2010 en 2011). 62

Met corrigeren wordt hier bedoeld het vervangen van de waarde van de andere bedrijfsopbrengsten (74) en de winst of verlies van het boekjaar (9904) van deze retailer in 2012 door de jaarlijks gemiddelde waarde van deze variabelen van de retailer van de voorbije drie jaren (2009, 2010 en 2011).

34

Tabel 19: Rendabiliteit, solvabiliteit en liquiditeit in de detailhandel in 2012: spreiding in kwartielen Netto Bruto Ondernemingsbedrijfsmarge bedrijfsmarge marge (%) (%) (%) 3de kwartiel Mediaan 1ste kwartiel ∆ Mediaan en 3de kwartiel ∆ Mediaan en 1ste kwartiel p.m. gewogen gemiddelde 2012

2,4 0,6 -1,3 1,8 1,9

1,6 0,3 -1,5 1,3 1,8

4,4 1,8 -0,1 2,6 1,9

5,9

5,6

7,6

Eigen vermogen / balanstotaal (%) 59,1 29,0 4,1 30,1 24,9

Eigen vermogen / Vreemd vermogen 1,4 0,4 0,0 1,0 0,4

Vreemd vermogen / Eigen vermogen 3,0 0,8 0,1 2,2 0,7

0,6

1,6

38,9

(In eenheden of in %) Liquiditeit (enge zin)


1,2 0,5 0,2 0,7 0,3

2,3 1,2 0,7 1,1 0,5

0,6

0,8


2.6.3. Concentratiegraad De detailhandel was een matig geconcentreerde sector 63 in 2012 (HHI van 1.635). De twee grootste (C2) en de vier grootste ondernemingen (C4) in de sector hadden in 2012 een gecumuleerd marktaandeel van respectievelijk 47,6 en 77,5 %. Tussen 2006 en 2012 is de concentratie binnen de sector licht toegenomen, doch niet voor ieder niveau van concentratieratio. Tabel 20: Concentratie in de detailhandel C1 C2 C3 C4 C5 C6 C7 C8 C9 C 10 HHI

2006 23,2 45,0 66,7 78,5 82,3 84,3 86,0 87,0 87,8 88,5 1.648

2007 22,8 44,8 66,5 78,7 82,4 84,4 86,1 87,2 88,1 88,8 1.648

2008 23,2 45,2 66,7 79,4 82,9 85,0 86,6 88,0 89,2 90,0 1.672

2009 24,0 46,5 66,8 79,2 82,5 84,5 86,1 87,7 89,0 89,8 1.673

2010 25,0 47,5 66,2 78,1 81,4 83,4 85,3 86,8 88,1 88,9 1.647

(In %)

2011 25,7 47,7 65,6 77,5 80,7 82,8 84,8 86,3 87,4 88,1 1.631

2012 26,1 47,6 65,4 77,5 80,5 83,1 85,3 87,3 88,8 89,5 1.635


2.6.4. Structuur van de bedrijfskosten In 2012 vertegenwoordigden de handelsgoederen, gronden hulpstoffen (60) en de diensten en diverse goederen (61) gezamenlijk 86,9 % van de totale bedrijfskosten (60/64) in de detailhandel. Volgens gegevens van de aankoopkaders bestonden deze twee kostensoorten in 2010 voor bijna 88 % uit de aankoop van handelsgoederen en dus niet zozeer uit de aankoop van gronden hulpstoffen en diensten en diverse goederen. Het aandeel van de loonkosten in 2012 was aanzienlijk hoger in de detailhandel (10,9 %) dan in de andere schakels van de melkketen (tussen 3,7 en 8,9 %). Tabel 21: Structuur van de bedrijfskosten in de detailhandel (In %)


77,4 9,5 10,9

Gem 06/11 78,1 9,1 10,8

p.m. Gem 06/12 78,0 9,2 10,8

1,8

1,9

1,7

1,7

0,3 100,0

0,3 100,0

0,3 100,0

0,3 100,0

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

78,5 8,6 10,9

78,3 8,9 10,9

78,0 9,3 10,7

78,2 9,1 10,8

78,0 9,3 10,7

77,7 9,4 10,8

1,7

1,7

1,7

1,7

1,7

0,3 100,0

0,2 100,0

0,3 100,0

0,2 100,0

0,3 100,0

63

Voor het berekenen van de concentratiegraad van de detailhandel werden de 7 winkels van “Aldi”, die oorspronkelijk elk apart (met hun omzet) waren opgenomen in de sectorlijst, geconsolideerd tot één onderneming “Aldi” door het sommeren van de respectieve omzetten.

35


2.7. Vergelijking van de verschillende schakels van de melkketen op het vlak van de financiële situatie, de concentratiegraad en de bedrijfskostenstructuur (op basis van het jaargemiddelde 2006 2012) 2.7.1. Financiële situatie Binnen de melkketen was de detailhandel tussen 2006 en 2012 de meest rendabele schakel met een jaarlijks gemiddelde netto bedrijfsmarge en ondernemingsmarge van respectievelijk 3,8 en 3,3 %. De rendabiliteit van de sector lag hiermee boven deze van de voedingsindustrie die in dezelfde periode een jaarlijks gemiddelde netto bedrijfsmarge realiseerde van 3,1 % en een jaarlijks gemiddelde ondernemingsmarge van 2,0 %. De veevoederindustrie was daarentegen de minst rendabele poot (jaarlijks gemiddelde netto bedrijfsmarge en ondernemingsmarge van respectievelijk 1,4 en 1,7 %) terwijl de rendabiliteit van de zuivelindustrie en de groothandel in zuivelproducten zich tussen deze van de detailhandel en de veevoederindustrie in situeerde. Inzake solvabiliteit was de veevoederindustrie de meest solvabele schakel met een jaarlijks gemiddelde verhouding eigen vermogen op balanstotaal tussen 2006 en 2012 van 52,1 %. Dit neemt niet weg dat ook de andere schakels van de melkketen als vrij solvabel mogen beschouwd worden met verhoudingen eigen vermogen op balanstotaal van 46,3 % (zuivelindustrie), 39,3 % (detailhandel) en 38,5 % (groothandel in zuivelproducten). De jaarlijks gemiddelde solvabiliteit van de voedingsindustrie bedroeg 38,1 %. Met uitzondering van de detailhandel mag de liquiditeit van de verschillende schakels in de melkketen stevig genoemd worden. Zowel binnen de veevoederindustrie (1,2 en 1,5), de zuivelindustrie (1,2 en 1,4) als de groothandel in zuivelproducten (1,2 en 1,4) noteerde de jaarlijks gemiddelde ratio van enge en ruime liquiditeit boven 1,0. Enkel binnen de detailhandel (0,6 en 0,9) werden de korte termijn verplichtingen niet gedekt door de korte termijn middelen. Tabel 22: Overzicht van de jaarlijkse gemiddelde rendabiliteit, solvabiliteit en liquiditeit in de diverse schakels van de melkketen en in de voedingsindustrie (In %, gemiddelde 2006 - 2012) Netto bedrijfsmarge (%) Ondernemingsmarge (%) p.m. Bruto bedrijfsmarge (%) Eigen Vermogen / Balanstotaal (%) p.m. Eigen Vermogen / Vreemd Vermogen p.m. Vreemd Vermogen / Eigen Vermogen Liquiditeit (enge zin) Liquiditeit (ruime zin)

Veevoederindustrie 1,4 1,7 2,7 52,1 1,2 0,9 1,2 1,5

Zuivelindustrie 2,2 2,8 4,2 46,3 1,0 1,2 1,2 1,4

Groothandel in zuivelproducten 2,8 2,0 3,8 38,5 0,6 1,6 1,2 1,4

Detailhandel Voedingsindustrie 3,8 3,1 3,3 2,0 5,4 5,8 39,3 38,1 0,7 0,6 1,5 1,6 0,6 0,8 0,9 1,1


2.7.2. Concentratiegraad De verschillende schakels in de melkketen waren weinig tot matig geconcentreerd. Niettemin lag de jaarlijks gemiddelde concentratiegraad in de detailhandel tussen 2006 en 2012 beduidend hoger dan in de andere schakels, en dit op ieder niveau van concentratieratio (van C1 tot C10). Op basis van de concentratieratio C5 noteerde de detailhandel een jaarlijks gemiddelde concentratiegraad van 81,8 %. De groothandel in zuivelproducten (49,0 %), de veevoederindustrie (45,3 %) en de zuivelindustrie (43,1 %) waren beduidend minder geconcentreerd. Voor de voedingsindustrie in het algemeen lag de concentratiegraad op 21,4 %.

36

Tabel 23: Overzicht van de jaarlijks gemiddelde concentratiegraad van ondernemingen in de diverse schakels van de melkketen en in de voedingsindustrie (In %, gemiddelde 2006 - 2012) Veevoederindustrie C1 C2 C3 C4 C5 C6 C7 C8 C9 C 10 HHI

Zuivelindustrie

16,1 29,6 36,3 41,4 45,3 48,9 52,1 55,0 57,8 60,3 626

10,1 19,5 28,1 35,8 43,1 49,0 54,4 59,4 63,9 67,5 550

Groothandel in zuivelproducten 13,6 24,9 33,8 42,0 49,0 55,3 59,4 62,8 65,6 67,9 636

Detailhandel

Voedingsindustrie

24,3 46,4 66,3 78,4 81,8 83,9 85,7 87,2 88,3 89,1 1.651

7,7 13,7 17,2 19,4 21,4 23,2 24,8 26,4 27,9 29,3 164


2.7.3. Structuur van de bedrijfskosten In de verschillende schakels van de melkketen maakten de handelsgoederen, gronden hulpstoffen (60) en de diensten en diverse goederen (61) het overgrote deel uit van de bedrijfskosten. Tussen 2006 en 2012 situeerden deze kosten zich jaarlijks gemiddeld tussen 87,2 % (detailhandel) en 94,5 % (groothandel) oftewel boven het niveau van de voedingsindustrie (86,3 %). Het aandeel van de bezoldigingen, sociale lasten en pensioenen (62) lag beduidend hoger in de detailhandel (10,8%) en de zuivelindustrie (8,5%) dan in de andere schakels van de keten. Tabel 24: Overzicht van de jaarlijks gemiddelde bedrijfskostenstructuur in de diverse schakels van de melkketen en in de voedingsindustrie (In %, gemiddelde 2006 - 2012) Veevoederindustrie Handelsgoederen, gronden hulpstoffen (60) Diensten en diverse goederen (61) Bezoldigingen, sociale lasten en pensioenen (62) Afschrijvingen en waardeverminderingen op oprichtingskosten, op immateriële en materiële vaste activa (630) Andere bedrijfskosten (631/649) Totale bedrijfskosten (60/64)

Zuivelindustrie

85,1 8,8

76,9 12,1

4,4

8,5

1,1 0,6 100,0


37

Groothandel in zuivelproducten 81,2 13,3

Detailhandel

Voedingsindustrie

78,0 9,2

70,4 16,3

4,2

10,8

9,7

2,1

1,1

1,7

2,8

0,4 100,0

0,2 100,0

0,3 100,0

0,7 100,0

3. De vraag naar zuivelproducten 3.1. De consumptie in België Uit de cijfers van het VLAM 64 (Vlaams Centrum voor Agro- en Visserijmarketing) blijkt dat de Belgische consument in 2012 gemiddeld 52 liter melk en melkdranken (drinkyoghurt, gearomatiseerde melk …) heeft gekocht voor thuisverbruik. Dit komt neer op circa 50 euro per inwoner. Zowel het bestede bedrag als het verbruikt volume dalen sinds 200965. Terwijl het aandeel van melk66 (in volume) in de consumptie van melkdranken en substituten sinds 2005 stabiel blijft rond 80 %, zijn de gewoonten inzake de consumptie van melkdranken van de Belgen de laatste jaren geëvolueerd. De gemiddelde consument kocht inderdaad minder verrijkte, magere of volle melk, karnemelk, drinkyoghurt en gegiste melkdranken en richtte zich meer op halfvolle melk, gearomatiseerde melk (vooral chocolademelk) en AA-melk. Uit de cijfers van het VLAM blijkt dat 46,7 % van alle melk in België in 2012 werd verkocht door grootwarenhuizen 67. Iets meer dan één derde van alle melk wordt gekocht bij hard discounters 68 (i.e. 37,6 % van de totale verkoop). De rest van de melk wordt verkocht in buurtsupermarkten 69 (met bijna 10 % van het verkoopvolume) en via de overige distributiekanalen (op de markt, boerderijen, rechtstreekse verkoop, …). Deze marktaandelen zijn stabiel gebleven in vergelijking met 2011. Niettemin winnen de buurtsupermarkten sinds 2009 langzaam terrein ten nadele van de supermarkten (8,3 % in 2009 tegenover 10 % in 2012).

64

Gegevens verzameld door GfK Panel Services Benelux (bureau voor marktonderzoek). Dit bureau heeft meer bepaald een onderzoek gevoerd naar het thuisverbruik van voedingswaren bij 4.000 Belgische gezinnen.

65

Volgens de recentste gezinsbudgetenquête van de FOD Economie verbruikte de Belg in 2012 voor 25 euro aan verse melk (waarvan 15 euro aan magere en halfvolle melk), tegenover 28 euro in 2009. 66

Dit omvat AA-melk, volle melk, halfvolle melk, magere melk en verrijkte melk.

67

Carrefour Hyper/GB/Market, Delhaize De Leeuw, Colruyt, Cora, Match, Makro, Champion.

68

Lidl en Aldi.

69

Waaronder Carrefour Express, Proxy Delhaize, Okay.

38

Grafiek 15: Verkoop van melk en kaas via de verschillende distributiekanalen in België (In 2012, % van het totale volume)

100%

5,8%

90%

9,0%

10,3%

14,0%

80% 70%

37,3%

60%

30,3%

50% 40% 30% 20%

46,7%

46,7%

Melk

Kaas

10% 0% Groot distributie

Hard discount

Buurtsupermarkt

Overige

Bron: GfK Panel Service via VLAM

Volgens cijfers van het VLAM kocht de gemiddelde consument in 2012 12 kg kaas voor een totaal bedrag van ongeveer 112 euro (toename met 2,4 % in vergelijking met 2011 en met 14,2 % sinds 2001). De voorkeur gaat uit naar harde kazen, die goed zijn voor meer dan de helft van de verkopen. Sinds 2010 zijn de marktaandelen van halfharde kaas, verse kaas en geitenkaas gestegen, ten koste van harde kaas en smeltkaas 70. Consumenten kopen hun kaas voornamelijk in grootwarenhuizen. Het aandeel van de hard discounters in de totale aankopen van kaas is kleiner dan hun aandeel in de totale aankopen van melk. Dit verschil speelt in het voordeel van de buurtsupermarkten en overige distributiekanalen. Niettemin stijgt het aandeel van de hard discounters in 2012 tot 30 % tegenover slechts 28,5 % in 2010. Dat aandeel is echter kleiner voor Belgische kazen, daar gouda en emmentaler een belangrijke plaats innemen in het assortiment van de hard discounters. Deze hard discounters zijn slechts goed voor 21 % van de verkopen van Belgische kazen.

70

Volgens de gezinsbudgetenquête van de FOD Economie gaf elke inwoner in 2012 een bedrag van 119 euro uit aan kaas (waarvan bijna de helft voor harde of halfharde kazen), tegenover 121 euro drie jaar eerder.

39

Grafiek 16: Marktaandeel per kaassoort (In % van het totale volume)

100%

0,2% 10,5% 2,4% 6,9%

0,3% 10,6% 2,5% 6,6%

0,4% 11,2%

0,3% 11,0%

2,7% 6,5%

70%

17,7%

17,7%

60%

7,7%

90% 80%

3,0% 6,1%

0,4% 10,1% 3,0% 6,5%

0,3% 9,7% 3,1% 6,6%

0,3% 9,4% 3,2% 6,9%

17,8%

18,2%

18,4%

18,6%

18,3%

7,9%

8,0%

8,8%

8,6%

9,2%

9,4%

54,6%

54,4%

53,4%

52,6%

53,0%

52,5%

52,5%

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

50% 40% 30% 20% 10% 0%

Harde kaas

Halfharde kaas

Zachte kaas

Verse kaas

Geiten- en schapenkaas

Gesmolten kaas

Kaasassortiment

Bron: GfK Panel Service via VLAM

Aangezien de VLAM geen gegevens communiceert met betrekking tot het verbruik van yoghurt en boter, wordt gebruik gemaakt van de gezinsbudgetenquête van de FOD Economie. Uit deze enquête blijkt dat de Belgen in 2012 per inwoner 30 euro aan yoghurt hebben uitgegeven (37 euro in 2009). De overige melkproducten (room, andere soorten melk, melkdesserts, …) vertegenwoordigen een gemiddeld budget van 34 euro (26 euro in 2009). Tot slot gaf de Belg in 2012 gemiddeld 17 euro uit om boter of afgeleide producten van boter te kopen (tegenover 15 euro drie jaar eerder).

40

3.2. Buitenlandse handel De uitvoer van zuivelproducten door België is gestegen van 1,9 miljard euro in 2006 tot 2,9 miljard euro in 2013 (+53 %). Ons land voerde in 2013 voornamelijk geconcentreerde melk 71 (27 % van het totaal), kaas en wrongel (25 %) en melk 72 (21 %) uit. Boter 73 (17 %) en producten op basis van gegiste melk 74 (8 %) waren dan weer goed voor respectievelijk 489 en 224 miljoen euro. De productie wordt voornamelijk uitgevoerd naar landen die deel uitmaken van de EU-28. Zo gaat slechts 18 % van de Belgische productie naar landen buiten de Europese grenzen (vooral kaas en geconcentreerde melk). Na in 2010 even een overschot te hebben gekend, vertoont de Belgische handelsbalans voor zuivelproducten sinds 2011 opnieuw een tekort. Dit tekort is sindsdien groter geworden om op te lopen tot –100 miljoen euro in 2013. De intracommunautaire uitvoer ligt aan de oorsprong van dit tekort (−567,5 miljoen euro) terwijl de overschotten die met landen buiten de Unie worden geregistreerd (466,9 miljoen euro) niet volstaan om het tekort te compenseren. Grafiek 17: Totale uitvoer en handelsbalans van zuivelproducten in België (In miljoen euro)

3000 2500 2000 1500 1000 500 0 2006 -500

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Totaal EU28 extra (0401+0402+0403+0404+0405+0406)

Kaas en wrongel (0406) EU28 intra

Boter (0405) EU28 intra

Wei (0404) EU28 intra

Producten op basis van gefermenteerde melk (0403) EU28 intra

Geconcentreerde melk (0402) EU28 intra

Melk (0401) EU28 intra

Totaal handelsbalans

2013

Bron: EC

Globaal gezien is de uitvoer van zuivelproducten (in volume) toegenomen sinds 2006. Geconcentreerde melk (+61,8 %) en wei (+36,3 %) zijn de productcategorieën die tijdens de periode 2006-2013 de sterkste groei hebben gekend. Het exportvolume van melk kende een stijging met 22,8 %, terwijl kaas en wrongel evenals producten op basis van gegiste melk een groei van respectievelijk 13,0 % en 4,7 % lieten optekenen. Boter is de enige categorie die een daling van de uitvoer in volume kende (−12,0 %).

71

Melk en melkroom, geconcentreerd of met toevoeging van suiker of andere zoetstoffen.

72

Meer bepaald melk en melkroom, niet geconcentreerd en zonder toevoeging van suiker of andere zoetstoffen.

73

Boter en andere vetstoffen op basis van melk, boterhampasta op basis van melk.

74

Gestremde karnemelk, melk en dikke room, yoghurt, kefir en andere gegiste of aangezuurde melk en room, zelfs geconcentreerd of met toevoeging van suiker of andere zoetstoffen of gearomatiseerd of met toevoeging van fruit of cacao.

41

Grafiek 18: Totale Belgische uitvoer van zuivelproducten in volume (Index 2006 = 100)

200 180 160 140 120 100 80 60 2006

2007

2008

2009

2010

Melk (0401) Producten op basis van gefermenteerde melk (0403) Boter (0405)

2011

Ingedikte melk (0402) Wei (0404) Kaas en wrongel (0406)

Bron: EC

42

2012

2013

4. Evolutie van de zuivelproducten

consumptieprijzen

van

Belgische

4.1. Vergelijking van de consumptieprijzen van zuivelproducten in België en in de voornaamste buurlanden Vergelijken we de prijsontwikkelingen in België en in de buurlanden voor de categorie ‘melk, kaas en eieren 75’, dan onderscheiden we enkele afzonderlijke periodes. De periode tussen januari 2006 en midden 2007 valt samen met een vergelijkbare prijsevolutie voor de vier landen, ook al beginnen de prijzen in België iets vroeger te klimmen dan de prijzen in onze buurlanden. Vervolgens kenden alle landen tussen midden 2007 en begin 2008 een prijsexplosie, maar die liet zich tussen juni 2007 en april 2008 sterker voelen in België, Nederland en Duitsland (respectievelijk +16,8 %, +16,1 % en +20,8 %) dan in Frankrijk (+11,1 %). Terwijl de prijzen in onze drie buurlanden daalden tussen april 2008 en midden 2010, bleven de Belgische consumptieprijzen stabiel (onder andere onder invloed van het melkakkoord dat in het tweede semester van 2009 werd gesloten tussen de partners in de sector, met als doel aan de melkproducent een voldoende hoge verkoopprijs te garanderen). Vanaf midden 2010 evolueerden de Belgische prijzen zoals de prijzen in onze buurlanden 76. Geen sterke bijstelling naar beneden wordt vastgesteld die de Belgische prijzen doet dalen tot de prijsniveaus in onze buurlanden. Voor het geheel van de onderzochte periode is de toename in België groter dan in de buurlanden (+32,7 % in mei 2014 tegenover het gemiddelde van 2006, in vergelijking met respectievelijk +11,4 %, +25,5 % en +28,6 % voor Frankrijk, Nederland en Duitsland).

75 Er wordt gebruik gemaakt van het geharmoniseerd indexcijfer der consumptieprijzen (GICP) om de prijzen van zuivelproducten op Europees niveau met elkaar te vergelijken. Deze index hanteert een identieke methodologie tussen de verschillende lidstaten van de Unie. Deze gegevens zijn echter minder gedetailleerd dan de gegevens van de nationale index. Zo kan de categorie ‘melk, kaas en eieren’ van de GICP niet verder worden opgesplitst. 76

Met uitzondering van de in Frankrijk vastgestelde prijsontwikkelingen, die de opwaartse trend niet volgen die elders wordt vastgesteld vanaf eind 2011 tot begin 2014. De daling van de consumptieprijzen, in Duitsland duidelijk zichtbaar tussen september 2011 en september 2012, contrasteert eveneens met de situatie opgemerkt in de andere landen. In Duitsland en in Nederland stegen de prijzen eind 2013 ook sneller dan in België.

43

Grafiek 19: Evolutie van de prijzen in de categorie ‘melk, kaas en eieren’ volgens het GICP (Index 2006 = 100)

135 130 125 120 115 110 105 100

Eurozone

België

Duitsland

Frankrijk

mei/14

jan/14

sep/13

mei/13

jan/13

sep/12

mei/12

jan/12

sep/11

mei/11

jan/11

sep/10

mei/10

jan/10

sep/09

mei/09

jan/09

sep/08

mei/08

jan/08

sep/07

mei/07

jan/07

sep/06

mei/06

jan/06

95

Nederland

Bron: EC

Op basis van de nationale prijsindexen kunnen we de evolutie van de Belgische prijzen voor (volle en halfvolle) melk, kaas, de groep bestaande uit yoghurt, room en desserts (YRD) en boter vergelijken. Vervolgens is het zinvol om die evolutie te vergelijken met de prijsevoluties bij onze buren. In Grafiek 20 is de prijsstijging op lange termijn zichtbaar op de horizontale as, die het samengesteld jaarlijks groeipercentage 77 van de prijzen tussen 2006 en 2013 aangeeft. De prijsstijging op korte termijn is weergegeven op de verticale as, die het veranderingspercentage van de prijzen tussen 2012 en 2013 toont.

Is y het totale groeipercentage voor de periode 2006-2013, dan is het samengesteld jaarlijks groeipercentage voor de periode 2006-2013 gelijk aan het percentage x zoals in de formule (1+x)⁷ = 1+y. 77

44

Grafiek 20: Evolutie van de prijzen van meerdere zuivelproducten, op korte en op lange termijn, in België en in de voornaamste buurlanden (In %)

Jaarlijks groeipercentage tussen 2012 en 2013

20%

Boter DE

15% Melk DE 10%

Melk BE

5%

0% 0%

-5%

Kaas FR YRD NL 1% 2% Boter FR YRD FR Melk FR

YRD DE Boter NL Kaas DE Kaas NL YRD BE Kaas BE 3%

4%

Boter BE Melk NL

5%

6%

Jaarlijks samengesteld groeipercentage tussen 2006 en 2013

Bronnen: Destatis, CBS, Insee, FOD Economie, AD Statistiek

De voor België waarneembare waarden (in het groen in de grafiek) geven aan dat de prijzen op lange termijn in België vaak sterker zijn gestegen dan in de buurlanden. De consumptieprijs van Nederlandse melk (+4,6 %) is toch op lange termijn duurder geworden dan Belgische melk (+3,7 %). Voor boter en voor yoghurt, room en desserts zijn de Belgische prijzen tussen 2006 en 2013 jaarlijks met respectievelijk 5,5 % en 3,2 % gestegen, terwijl onze buurlanden prijsstijgingen tussen 1,3 % en 5,3 % voor boter en tussen 0,5 % en 2,8 % voor yoghurt, room en desserts hebben genoteerd. Recentelijk (tussen 2012 en 2013) zijn de Belgische prijzen sneller geëvolueerd dan in de buurlanden. Voor melk, boter en yoghurt, room en desserts zijn de Belgische prijzen inderdaad meer geëvolueerd dan in de voornaamste buurlanden (met uitzondering van Duitsland). Belgische kaas heeft geen uitzonderlijke prijsstijging gekend tussen 2012 en 2013 (in vergelijking met, bijvoorbeeld, Duitsland en Nederland). Tot slot valt nog op dat de consumptieprijzen voor zuivelproducten in het algemeen in Frankrijk tussen 2012 en 2013 zijn gedaald en dat hun stijging op lange termijn gematigder is dan in de andere landen. In vergelijking met de eerste vijf maanden van 2013 zijn de Belgische consumptieprijzen voor melk tijdens de eerste vijf maanden van 2014 sneller gestegen dan de Franse en Nederlandse prijzen, maar minder snel dan de Duitse prijzen (+9,2 % tegen respectievelijk +0,1 %, +6,7 % en +12,1 % voor Frankrijk, Nederland en Duitsland). De consumptieprijzen voor kaas hebben een vergelijkbare stijging gekend in België en in Frankrijk (+1,8 % voor de periode, tegenover +11,2 % in Duitsland en +4,2 % in Nederland). Met een stijging van 7,0 % voor de beschouwde periode is de consumptieprijs van Belgische boter minder snel gestegen dan de prijs voor Nederlandse en Duitse boter (+14,1 % en +13,1 %), maar meer dan in Frankrijk (+1,5 %). Tot slot stegen de prijzen van de overige zuivelproducten (yoghurt, room en desserts) in België tijdens de beschouwde periode met 1,3 %, wat minder is dan in Duitsland (+8,1 %) en in Nederland (+4,3 %), maar wat meer is dan in Frankrijk (−0,1 %).

45

Naast de evolutie van de prijzen in indexcijfers is het ook interessant om de prijsniveaus voor zuivelproducten te analyseren. Het product dat zich het best leent tot deze vergelijking, is de liter melk (vol of halfvol) 78. Het gaat immers om homogene producten met vergelijkbare eigenschappen. Deze oefening is alleen gemaakt voor Frankrijk en België, daar de andere buurlanden geen gegevens betreffende de gemiddelde prijzen verstrekken79. In mei 2014 betaalde de Belgische consument gemiddeld 0,92 euro voor een liter volle melk en 0,82 euro voor een liter halfvolle melk. Een consument in Frankrijk betaalde meer voor zijn volle melk 80 (1,24 euro), maar minder voor zijn halfvolle melk(0,79 euro). De onderstaande grafiek toont de evolutie van de gemiddelde melkprijs. Vastgesteld wordt dat de Belgische prijzen voor beide producten in dezelfde richting evolueren (behalve tussen midden 2011 en midden 2013, toen de prijs van volle melk daalde), wat niet het geval lijkt te zijn voor de Franse producten vanaf februari 200881. Grafiek 21: Evolutie van de consumptieprijs voor een liter melk in Frankrijk en in België (In euro)

1,3 1,2 1,1 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5

Volle melk BE

Halfvolle melk BE

Volle melk FR

Halfvolle melk FR

Bronnen: Insee, FOD Economie, AD Statistiek

78

Ook voor andere productcategorieën zijn de gemiddelde prijzen in België en Frankrijk opgenomen in Tabel 25

79

Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) verstrekt weliswaar bepaalde gegevens op jaarbasis, maar die zijn onvoldoende gedetailleerd voor deze analyse. Duitsland publiceert deze cijfers niet. 80

Op te merken valt echter dat de onderzochte producten verschillend zijn. Voor België gaat het om volle melk UHT, voor Frankrijk om gepasteuriseerde volle melk.

81 Ter informatie merken we op dat de gemiddelde prijs voor een liter melk (volle en halfvolle melk dooreen) in Nederland is gestegen van 0,6 euro in 2005 tot 0,7 euro in 2012.

46

Onderstaande tabel bevat meer gedetailleerde informatie over het prijsniveau van de verschillende zuivelproducten in België en Frankrijk. Tabel 25: Vergelijking van de gemiddelde prijzen van zuivelproducten voor Frankrijk en België (In euro en in veranderingspercentage) Consumptieprijzen van Belgische zuivelproducten Volle melk (1.000 ml)

2005 (gemiddeld)

05/2014

Verschil (in %)

0,69

0,92

33,8

Halfvolle melk (1.000 ml)

0,59

0,82

37,7

Geconcentreerde melk (170 gr)

0,40

0,63

57,0

Verse room (1.000 ml)

4,10

5,51

34,3

Yoghurt met fruit (mager) (125 gr)

0,35

0,43

22,5

Volle yoghurt (natuur) (500 gr)

1,14

1,54

35,7

1,81

2,35

29,9

12,05

15,48

28,5

Geraspte emmentaler (200 gr) Belgische halfharde kaas (1.000 gr) Harde kaas gouda-type (1.000 gr)

6,66

8,58

28,9

Camembert (250 gr)

1,54

1,75

13,2

Brie (1.000 gr)

8,15

10,17

24,8

Verse magere kaas (500 gr)

1,26

1,60

26,7

Verse kaas met fijne kruiden (200 gr)

1,80

2,02

11,9

Smeltkaas (gruyère) (150 gr)

1,36

2,26

65,7

Melkerijboter (1.000 gr)

5,07

7,80

53,6

2005 (gemiddeld)

05/2014

Verschil (in %)

Gepasteuriseerde volle melk (1.000 ml)

1,01

1,24

22,3

Halfvolle melk UHT (1.000 ml)

0,66

0,79

17,6

Petit Suisse natuur met 40% vet (180 gr)

0,54

0,56

4,7

Consumptieprijzen van Franse zuivelproducten

Gepasteuriseerde Camembert met 45% vet, Normandië (250 gr)

1,66

1,69

-2,5

Franse emmentaler (1.000 gr)

8,24

8,70

2,1

Smeltkaas voor de boterham (170 gr)

1,43

1,44

1,5

Boter extra fijn (250 gr)

1,52

1,70

10,6

Yoghurt natuur (500 g)

0,71

0,75

-3,2

Volle yoghurt met fruit (250 g)

0,59

0,57

-3,3

Bronnen: Insee, FOD Economie, AD Statistiek

47

4.2. Evolutie van de melkprijzen in België Tussen 2006 en mei 2014 heeft de zuivelkorf (samengesteld uit verschillende zuivelproducten en gewogen volgens hun verbruik in België) een gemiddelde stijging gekend van meer dan 30 % (oplopend tot 59,3 % voor gruyère smeltkaas). De prijsexplosie heeft alle zuivelproducten getroffen. Vanaf maart 2008 is er voor heel wat zuivelproducten een einde gekomen aan deze prijsstijging en vele prijzen zetten vanaf dan een neerwaartse beweging in. De prijzen gingen opnieuw de hoogte in vanaf de tweede helft van 2010, maar niet alle producten kenden dezelfde evolutie. Zo zijn de prijzen van bijvoorbeeld boter, gruyère smeltkaas, geconcentreerde melk en halfvolle melk tussen juni 2010 en mei 2014 heel sterk gestegen, namelijk met respectievelijk 22,2 %, 20,1 %, 19,4 % en 17,4 %. Grafiek 22: Evolutie van de prijzen van zuivelproducten (Index 2006 = 100)

160 150 140 130 120 110 100

jan/06 apr/06 jul/06 okt/06 jan/07 apr/07 jul/07 okt/07 jan/08 apr/08 jul/08 okt/08 jan/09 apr/09 jul/09 okt/09 jan/10 apr/10 jul/10 okt/10 jan/11 apr/11 jul/11 okt/11 jan/12 apr/12 jul/12 okt/12 jan/13 apr/13 jul/13 okt/13 jan/14 apr/14

90

Boter Geraspte Emmental Verse magere kaas Volle melk

Brie Harde kaas Gouda-type Smeltkaas (gruyère) Yoghurt met fruit (mager)

Camembert Verse kaas mt fijne kruiden Geconcentreerde melk Volle yoghurt (natuur)

Verse room Belgische halfharde kaas Half afgeroomde melk Zuivelkorf


De prijzen van gruyère smeltkaas tonen een recordgroei tussen januari 2006 en mei 2014: terwijl de prijzen van de meeste kazen die Belgen consumeren zijn gestabiliseerd na het hoogtepunt van eind 2007 om daarna weer lichtjes te stijgen, is de prijs van gruyère smeltkaas doorlopend blijven stijgen (met 37,8 % tussen januari 2008 en mei 2014). Geconcentreerde melk is één van de producten met de hoogste prijsstijging in de onderzochte periode, al blijft zijn aandeel in de berekening van de nationale consumptiekorf beperkt. De moeilijke klimaatomstandigheden in de meeste landen die melkpoeder uitvoeren, gecombineerd met een wereldwijde toename van de vraag (o.a. als gevolg van de Chinese vraag naar buitenlands melkpoeder dat veiliger zou zijn dan de lokale productie), hebben ervoor gezorgd dat de prijs van dit product is gestegen, wat zich deed gevoelen in de te betalen prijs door de Belgische consument. De prijs van geconcentreerde melk is sneller gestegen dan de prijs van verse melk. Tussen januari 2008 en mei 2014 is de prijs van dit type product gestegen met 25,3 %. Afgezien van de in 2010 (en meer recentelijk vanaf november 2013) waargenomen prijsdalingen, zijn de prijzen sinds januari 2006 onafgebroken gestegen. De prijzen van boter kenden een vergelijkbare evolutie met deze van de prijzen van de andere zuivelproducten. Na de waargenomen prijsstijging tussen mei 2007 en december 2007 is de prijs voor melkerijboter gedaald tot in juli 2009. Daarna is die prijs opnieuw sterk de hoogte ingegaan: tussen juli 2009 en mei 2014 betaalde de Belgische consument gemiddeld 38,0 % meer voor een pakje boter van 250 gram.

48

Na aanzienlijke prijsstijgingen tijdens de tweede helft van 2007, gevolgd door een sterke daling en een nieuwe piek in augustus 2009 (invloed van het destijds gesloten melkakkoord), vertoont de prijs voor halfvolle melk sinds midden 2012 de neiging om te stijgen. Tussen juni 2012 en mei 2014 is de prijs gestegen met 11,1 %.

4.3. Gedetailleerde analyse van de evolutie van de consumptieprijs voor halfvolle melk, geraspte emmentaler en boter De gedetailleerde analyse van de prijzen van zuivelproducten is gebeurd door de prijsevolutie van enkele zuivelproducten (waarvan het gewicht in de zuivelkorf van de gemiddelde Belgische verbruiker het hoogste is) te bestuderen: halfvolle melk, geraspte emmentaler en boter. Op basis van een onderverdeling in kwartielen werden de prijsnoteringen op het niveau van de individuele winkels in vier groepen ingedeeld, waarbinnen een interkwartielgemiddelde werd berekend. Elke maand worden de producten met de laagste prijzen opgenomen in het eerste kwartiel en die met de hoogste prijzen in het laatste kwartiel. In het tweede en derde kwartiel vinden we de producten terug met tussenliggende prijzen. De onderstaande grafiek illustreert de prijsevolutie van halfvolle melk in elk van deze categorieën. Op te merken valt dat het verschil tussen de duurste en de goedkoopste producten kleiner wordt vanaf augustus 2012, toen het verschil het grootst was met 50 eurocent. In december 2013 bedroeg dat verschil 36 eurocent. Grafiek 23: Evolutie van de gemiddelde prijs voor halfvolle melk per kwartiel (In euro)

1,1 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5

Eerste kwartiel

Tweede kwartiel

Derde kwartiel

okt/13

jul/13

apr/13

jan/13

okt/12

jul/12

apr/12

jan/12

okt/11

jul/11

apr/11

jan/11

okt/10

jul/10

apr/10

jan/10

okt/09

jul/09

apr/09

jan/09

okt/08

jul/08

apr/08

jan/08

0,4

Vierde kwartiel


We kunnen nog dieper ingaan op de analyse door de onderzochte periode op te splitsen in vier subperiodes met achtereenvolgens een daling van de prijzen (van januari 2008 tot juni 2009), een stijging van de prijzen (van juni 2009 tot december 2009), opnieuw een daling van de prijzen (van december 2009 tot april 2010) en van gematigde groei van de prijzen (van april 2010 tot december 2013). De prijzen in het eerste kwartiel zijn deze die het snelst zijn gedaald tijdens de eerste periode (−18 eurocent oftewel −29 %). Deze categorie heeft echter ook de grootste stijgingen gekend (in percentage, +40 % en +29 %) tijdens de twee periodes van groei.

49

Tabel 26: Evolutie van de gemiddelde prijs van halfvolle melk per kwartiel en per subperiode 1/2008 - 6/2009

Prijsverschil (in euro) 6/200912/200912/2009 4/2010 0,18 -0,13

4/201012/2013 0,14

1/2008 - 6/2009

Prijsverschil (in percentage) 6/200912/200912/2009 4/2010 40 -21

4/201012/2013 29

Q1

-0,18

Q2

-0,05

0,14

-0,18

0,14

-6

21

-22

21

Q3

-0,06

0,13

-0,20

0,12

-7

16

-22

17

Q4

-0,05

0,13

-0,10

0,05

-5

14

-9

6

-29


De prijzen voor geraspte emmentaler vertonen een licht stijgende trend. Het vierde kwartiel en, in mindere mate, het tweede kwartiel registreren verschillen die veel groter zijn dan in de andere prijsgroepen. De voor het eerste kwartiel vastgestelde lage prijzen hebben de neiging de in niveau gemeten verschillen te minimaliseren. In tegenstelling met halfvolle melk is het verschil tussen het eerste en het vierde kwartiel groter geworden tijdens de onderzochte periode. Het bedroeg 1,8 euro/kg in januari 2008 en 2,1 euro/kg in december 2013. Grafiek 24: Evolutie van de gemiddelde prijs voor geraspte emmentaler per kwartiel (In euro)

3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5

Eerste kwartiel

Tweede kwartiel

Derde kwartiel

Vierde kwartiel


De boterprijs stijgt voor alle onderzochte categorieën. Bij de duurste producten zijn de prijzen nagenoeg niet gedaald en zijn dus meer gestegen dan in de andere categorieën over de hele periode.

50

Grafiek 25: Evolutie van de gemiddelde prijs voor boter per kwartiel (In euro)

10 9 8 7 6 5 4 3

Eerste kwartiel

Tweede kwartiel


51

Derde kwartiel

Vierde kwartiel

5. Evolutie van de prijzen in de zuivelkolom: een analyse van het prijstransmissiemechanisme voor België en de buurlanden Dit hoofdstuk behandelt het prijsverloop in de zuivelkolom. Naast het prijsverloop in België wordt het onderzoek uitgebreid met een vergelijkende analyse voor de buurlanden Duitsland, Frankrijk en Nederland. Telkens wordt het prijsverloop in de verschillende schakels van de zuivelkolom geanalyseerd. Het verloop van de melkprijs aan de boer wordt vergeleken met de evolutie van de verkoopprijzen van de zuivelindustrie en vervolgens wordt ook gekeken naar de evolutie van de consumptieprijzen in de laatste schakel van de keten, de detailhandel. Bovendien laat een enquête naar de aankoopprijzen van de distributiesector in België toe dezelfde analyse uit te voeren, maar dan op een meer gedetailleerd productniveau in plaats van op het geaggregeerde niveau van de zuivelproducten.

5.1. Prijsverloop in de zuivelkolom in België Het productassortiment van de zuivelsector bevat een waaier aan producten (melk, yoghurt, kaas, eieren, …). Voor hun productie worden meerdere grondstoffen gebruikt, maar melk telt als voornaamste grondstof. Voor de berekening van de grondstoffenindex werd daarom gebruik gemaakt van de melkprijs die de Belgische melkveehouder ontvangt 82. Voor de berekening van de afzetprijsindex werd een gewogen gemiddelde gemaakt van enerzijds de afzetprijs voor de binnenlandse Belgische markt van de sector 1051 Melk- en kaasmakerijen en anderzijds de (via Eurostat beschikbare) afzetprijzenstatistiek van dezelfde sector voor de eurozone (17 landen, EU17). De in de detailhandel verkochte zuivelproducten worden immers zowel in België als in het buitenland geproduceerd. Aan beide reeksen werd, op basis van de input-outputtabellen, een gewicht toegekend van 50 % (overeenkomstig het intermediair verbruik van zuivelproducten van Belgische en buitenlandse oorsprong in de detailhandel). Tot slot vervolledigen de consumptieprijzen voor zuivelproducten via het GICP de dataset. Bij deze analyse dient te worden opgemerkt dat niet enkel de prijs van de grondstoffen een rol speelt in de bepaling van de afzet- of consumentenprijs. Ook andere kostenfactoren (zoals energie, verpakking, transport, lonen, …), de intensiteit van concurrentie, specifieke kenmerken van de markt, termijncontracten, … spelen een belangrijke rol in de prijszetting. Enkel de brutomarges kunnen dus in kaart worden gebracht (en niet de nettomarges, die ook rekening houden met de andere kostenfactoren). De vorige piek van de melkprijs (die de veehouder ontvangt) dateert van november 2007. De prijs van de Belgische zuivelfabrieken en kaasmakerijen, evenals de consumptieprijs voor zuivelproducten, volgden toen de stijgende trend van de melkprijs, zij het minder proportioneel. De daaropvolgende prijsdaling voor melk met als dieptepunt juni 2009 (52,1 % ten opzichte van november 2007) had als gevolg dat ook de producentenprijs van de zuivelindustrie fors naar beneden ging (-12,8 % in dezelfde periode). De consumptieprijs voor zuivelproducten bleef daarentegen stabiel. Vanaf juni 2009 ging de melkprijs opnieuw sterk omhoog, hetgeen op zijn beurt leidde tot een opwaartse reactie van de producentenprijs van de zuivelindustrie en de consumptieprijs voor zuivelproducten (respectievelijk +64,4 %, +16,7 % en +5,2 % tussen juni 2009 en november 2011). Tussen november 2011 en juli 2012 zakte de melkprijs aan de melkveehouder naar een nieuw dieptepunt (-22,9 %), wederom gevolgd door de afzetprijs van de zuivelindustrie, zij het in mindere mate (-5,2 % in dezelfde periode). De consumptieprijs voor zuivelproducten liet echter weer geen prijsdaling optekenen (+0,6 % in dezelfde periode). In december 2013 werd dan de recentste melkprijspiek bereikt (+59,0 % ten opzichte van juli 2012), die opnieuw zorgde voor een reactie van de prijzen in de zuivelindustrie (+14,6 % in dezelfde periode) en in de distributie (+4,6 %). De afzetprijzen van de Belgische zuivelindustrie lijken dus wel te reageren op een prijsstijging of –daling van de prijs aan de melkveehouder, zij het met enige vertraging en in mindere mate. De consumptieprijs van de zuivelproducten is 82

Bron: BCZ

52

daarentegen over de ganse periode eerder opwaarts gericht, en kent dus een asymmetrisch prijsverloop ten opzichte van de afzetprijs van de zuivelindustrie. Grafiek 26: Evolutie van de verschillende componenten van de zuivelkolom in België (Index 2006=100)

170 160 150 140 130 120 110 100 90 80 70

Melkprijs

Afzetprijs 1051 Binnenlandse markt (incl. EU17)

GICP zuivel

Bronnen: BCZ, FOD Economie, AD Statistiek, EC

5.2. Prijsverloop in de zuivelkolom in België en zijn voornaamste buurlanden Voor het in kaart brengen van de prijstransmissie in onze voornaamste buurlanden (Duitsland, Frankrijk en Nederland), werd voor de grondstoffen gebruik gemaakt van de prijzen voor rauwe koemelk (in euro per 100 kg) van de Europese Commissie83. Zowel de binnenlandse afzetprijzen van de sector 1051 Melk- en kaasmakerijen als het gewogen gemiddelde van de afzetprijzen van de binnenlandse markt en de EU17 van de sector 1051 (met elk een gewicht van 50 %) werden als afzetprijsindex opgenomen in de grafiek 84. De evolutie van de consumptieprijzen voor zuivelproducten werd voor de onderzochte landen vergeleken via het GICP. In de tweede helft van 2007 gingen de prijzen voor verse melk (vergoeding aan de melkveehouder) in België en zijn voornaamste buurlanden enorm de hoogte in. Nadien volgde een sterke prijsafname tot de zomer van 2009, waarna de melkprijs aan de melkveehouder opnieuw sterk toenam in de loop van 2011 (weliswaar minder uitgesproken in Frankrijk). Een nieuwe neerwaartse correctie van de melkprijs zorgde ervoor dat deze midden 2012 zijn meest recente dieptepunt bereikte in België, Duitsland en Nederland. In Frankrijk was de prijsdaling veel minder uitgesproken, maar bleef ook de daarop volgende heropleving van de melkprijs (die eind 2013 zijn maximum bereikte) veel beperkter dan in de andere onderzochte landen. Vanaf eind 2013 wordt in elk van de vier onderzochte landen een daling van de melkprijs opgetekend.

83

Bron: EC, European Milk Market Observatory.

84

Beide indexen werden opgenomen omdat voor onze voornaamste buurlanden geen statistieken beschikbaar zijn over de verhouding van de binnenlands geproduceerde zuivelproducten en de geïmporteerde zuivelproducten.

53

Tijdens de onderzochte periode reageerden de producentenprijzen van de zuivelindustrie eerder symmetrisch op de op- en neerwaartse bewegingen van de melkprijs aan de melkveehouder, zij het met enige vertraging en in beperktere mate, en dit zowel in België als in de onderzochte buurlanden. Over de ganse beschouwde periode kenden enkel de Belgische consumptieprijzen van zuivelproducten een verloop dat nagenoeg zonder correctie bleef. De eerste piek van de vergoedingen aan de melkveehouder in de loop van 2007, welke gevolgd werd door een sterke toename van de verkoopprijzen van de zuivelindustrie, resulteerde zowel in België als in de buurlanden in een scherpe toename van de consumptieprijzen in de winkel. In de daarop volgende periode reageerden enkel de Duitse consumptieprijzen heel uitgesproken op de daling van de grondstoffen- en producentenprijzen. De Franse en Nederlandse consumptieprijzen daalden echter veel geleidelijker en minder uitgesproken, terwijl de prijzen in de Belgische detailhandel nagenoeg ongewijzigd bleven 85. Onder invloed van de prijsstijgingen in de voorgaande schakels van de keten vanaf midden 2009 volgden de consumptieprijzen opnieuw (in beperkte mate, enkel in Duitsland was de stijging opnieuw meer uitgesproken). De forse melkprijsdaling in 2012 werd bovendien enkel in Duitsland gevolgd door een daling van zowel de afzetprijzen als de consumptieprijzen. Vanaf medio 2012 leidde de prijsstijging in de voorgaande schakels van de keten tot een toename van de consumptieprijzen in alle onderzochte landen. Hieruit kan geconcludeerd worden dat de prijstransmissie in de zuivelkolom eerder asymmetrisch verloopt op het niveau van de consumptieprijzen, en dit zowel in België als in Frankrijk en Nederland. De verkoopprijzen van de melken kaasfabrieken reageren wel op prijsdalingen van hun grondstoffen, terwijl het verloop van de consumptieprijzen eerder opwaarts gericht (of stabiel) blijft, ook in periodes van prijsdalingen in de voorgaande schakels van de keten. Enkel in Duitsland nemen de gemiddelde consumptieprijzen meer uitgesproken af bij prijsdalingen in de voorgaande schakels van de sector.

85

In de tweede helft van 2009 speelde het melkakkoord alvast een rol. Zonder melkakkoord was er wel een lichte prijscorrectie geweest.

54

Melkprijs jul/09

Frankrijk 170 160 150 140 130 120 110 100 90 80 70

Afzetprijs 1051 binnenlandse markt (excl. EU17)

Bronnen: EC, CBS, DESTATIS, INSEE, FOD Economie, AD Statistiek

55 jan/11 jul/11 jan/12 jul/12 jan/13 jul/13 jan/14

jan/11 jul/11 jan/12 jul/12 jan/13 jul/13 jan/14

Nederland

jul/10

70

jul/10

70 jan/10

80

jan/10

80

jul/09

90

jul/09

90

jan/09

100

jan/09

160

jul/08

170

jul/08

100

jan/08

110

jan/08

110

jul/07

120

jul/07

120

jan/07

130

jan/07

130

jul/06

140

jul/06

140

jan/06

150

jul/05

jan/05

jan/14

jul/13

jan/13

jul/12

jan/12

jul/11

jan/11

jul/10

150

jan/06

jul/09 jan/10

België

jul/05

jan/05

jan/14

jul/13

jan/13

jul/12

jan/12

jul/11

jan/11

jul/10

jan/10

160

jan/09

jul/08

jan/08

jul/07

jan/07

jul/06

jan/06

jul/05

jan/05

170

jan/09

170 160 150 140 130 120 110 100 90 80 70 jul/08

jan/08

jul/07

jan/07

jul/06

jan/06

jul/05

jan/05

Grafiek 27: Evolutie van de verschillende componenten van de zuivelkolom in België en in de buurlanden (Index 2006=100)

Duitsland

Afzetprijs 1051 binnenlandse markt (incl. EU17) GICP zuivel

5.3. Analyse van de prijstransmissie in België voor meerdere specifieke zuivelproducten In het vorige deel hebben we het prijstransmissiemechanisme geanalyseerd voor de zuivelsector in zijn geheel. Om meer gegevens te verzamelen over de verkoopprijzen van verwerkte producten die de zuivelindustrie aan de distributeurs aanrekent, heeft het Prijzenobservatorium, in samenwerking met de federatie van de distributiesector (Comeos), een enquête uitgevoerd bij de distributieketens. Deze enquête vond begin 2014 plaats en had tot doel om aankoopgegevens te verzamelen bij distributiebedrijven actief in België m.b.t. vier producten (halfvolle melk, geraspte emmentaler, boter en yoghurt 86). Negen bedrijven (op elf) waren bereid om deel te nemen aan de enquête 87. Voor elk onderzocht product werd aan de distributeurs gevraagd om de aankoopgegevens te bezorgen en daarbij een onderscheid te maken tussen het product van het A-merk, hun huismerk en hun eersteprijsproduct. De gehanteerde verpakkingen en de geselecteerde A-merken van elk zuivelproduct werden op voorhand bepaald in overleg met de distributeurs om de aankoopvoorkeuren van de consumenten zo goed mogelijk weer te geven88. Voor elk merktype hebben de distributeurs meerdere periodes afgebakend tijdens dewelke de te betalen prijzen aan de zuivelindustrie constant zijn gebleven. Voor elk van deze periodes hebben de distributeurs de aankoopprijzen opgegeven89, de hoeveelheden die tijdens deze periode zijn verkocht geweest, de verpakking van het product evenals de leverancier van het product en het merk. Op basis van die gegevens werd een index van de gemiddelde aankoopprijzen berekend, door de individuele prijzen voor elke distributeur en elk merktype te wegen volgens het belang van de distributeurs en het betrokken merk in de berekening van de consumptieprijsindex (CPI) 90. Op dezelfde wijze werd de CPI herberekend om alleen de prijzen weer te geven van de onderzochte producten die worden verkocht door de distributeurs die aan het onderzoek hebben deelgenomen. Aangezien de aankoopprijzen van de distributiesector gelijk zijn aan de verkoopprijzen van de zuivelsector, laat deze methodologie toe de evolutie van de gemiddelde verkoopprijs van de zuivelindustrie te vergelijken met de evolutie van de consumptieprijs. Op basis van de ontvangen antwoorden bleek dat de gewogen gemiddelde prijs pas berekenend kon worden vanaf 201091. Deze berekening bleek overigens onmogelijk voor yoghurt, als gevolg van de heterogeniteit van de door de winkels verkochte referenties en het gebrek aan historiek m.b.t. de prijzen van deze producten. De onderstaande grafieken presenteren, voor elk van de drie onderzochte producten, het prijstransmissiemechanisme.

86

Het gewicht van deze producten in de CPI is groter dan van andere zuivelproducten.

87

Albert Heijn, Aldi, Carrefour, Cora, Colruyt, Delhaize, Intermarché, Lidl, Makro, Match en Mestdagh.

88

Voor halfvolle melk: merk Campina, pack van 6 × 1 l; voor geraspte emmentaler: merk Entremont, pakje van 325 gr; voor boter: merk Carlsbourg, vlootje van 250 gr; voor volle natuuryoghurt: merk Danone, 4 × 125 gr roeryoghurt. 89 Prijzen excl. promoties, excl. btw en zonder kortingen. Tijdens de enkele periodes zonder aankopen door de distributeur werd een gemiddelde van de aankoopprijzen die voor de distributeur van kracht waren vóór en na de periode gebruikt om de aankoopprijs te ramen. 90

Er werd een geometrisch gemiddelde gebruikt om te vermijden dat de hoogste prijzen de resultaten op al te onevenredige wijze zouden beïnvloeden. 91

Meer bepaald mei 2010 voor halfvolle melk, oktober 2010 voor geraspte emmentaler en februari 2010 voor boter. Het is pas vanaf voornoemde data dat een voldoende groot deel van de participanten aan de enquête (95 % of meer) bruikbare gegevens heeft verstrekt.

56

De verkoopprijs van de zuivelindustrie voor melk is stabiel gebleven in 2010 terwijl de prijzen betaald aan de melkveehouders gedurende het bijna gehele jaar gestegen zijn92. De daling van de melkprijs aan de melkveehouder, vastgesteld in de eerste helft van 2012 (−17,6 % tussen januari en juli 2012), heeft slechts gevolgen gehad op de verkoopprijs van de zuivelindustrie van april 2012 tot oktober 2012 (−7,2 % in deze periode). Daarentegen werd de stijging van de melkprijs betaald aan de melkveehouder, zichtbaar vanaf augustus 2012 (+49,4 % tussen augustus 2012 en december 2013), sneller doorgerekend in de verkoopprijzen van de zuivelfabrieken, ofschoon hun groei (+17,9 %) minder spectaculair is dan de stijging van de prijzen betaald aan de melkveehouders 93. Grafiek 28: Evolutie van de verschillende componenten van de prijs voor halfvolle melk in België (Index december 2013=100)

105 100 95 90 85 80 75 70 65 60

Melkprijs aan de melkveehouder

Verkoopprijs van de zuivelindustrie

Consumptieprijs

Bron: BCZ, FOD Economie, AD Statistiek, eigen onderzoek en berekeningen

De consumptieprijzen van halfvolle melk hebben vrij snel de evolutie gevolgd van de verkoopprijzen van de zuivelindustrie wanneer deze stegen of stabiel bleven. Toen de verkoopprijzen van de zuivelindustrie daalden vanaf april 2012 (−7,2 % tussen april en oktober 2012), hebben de consumptieprijzen echter niet de daling van de verkoopprijzen van de zuivelindustrie weerspiegeld. De evolutie van de bruto marges van de zuivelindustrie, te berekenen door de evolutie van de prijs aan de melkveehouder te vergelijken met de evolutie van de verkoopprijs van de zuivelindustrie, schommelt door de tijd. Periodes van margestijgingen alterneren met periodes van margedalingen. Twee periodes springen echter in het oog. Tussen december 2011 en juli 2012 waren de prijzen aan de melkveehouder in vrije val (−21,8 %), terwijl de daling van de verkoopprijzen van 92

Ten gevolge van de procedure van prijsonderhandeling bij contract zit er een zekere vertraging in de transmissie van de prijs betaald aan de melkveehouder naar de verkoopprijs van de zuivelindustrie.

93

Een verklaring voor deze grotere symmetrie van de prijsevoluties zou kunnen liggen in het feit dat er op het einde van de periode vaker gebruik wordt gemaakt van contracten op korte termijn, waardoor de prijzen op het einde van de keten sneller worden aangepast.

57

de zuivelindustrie veel beperkter was (−7,3 %). Daarentegen is de bruto marge van de zuivelindustrie tussen augustus 2012 en december 2012 kleiner geworden als gevolg van het spectaculair herstel van de prijzen aan de melkveehouders (+23,3 % tegenover +4,0 % voor de verkoopprijs van de zuivelindustrie). De marges van de distributeurs van melk schommelen ook in de onderzochte periode. Ten tijde van de daling van de verkoopprijzen van de zuivelindustrie vanaf april 2012 is bijvoorbeeld de marge van deze industrie toegenomen, omdat de consumptieprijzen slechts een marginale daling kenden (−1,0 % tussen april en september 2012). In de volgende periode, tussen oktober 2012 en augustus 2013, daalden de marges van de distributeurs echter. Met betrekking tot geraspte emmentaler worden de prijsschommelingen voor melk (als bestanddeel van geraspte emmentaler) aan de melkveehouder bekeken door terug te vallen op de prijs betaald aan de Franse melkveehouder 94. Terwijl de prijs van melk betaald aan de Franse melkveehouder reeds daalde tussen september 2011 en mei 2012 (18,5 %), reageerde de verkoopprijs van de zuivelindustrie met een vertraging van bijna 6 maanden (-7,2 % tussen maart en september 2012). Dit is echter niet het geval tijdens de verhoging van de prijzen aan de melkveehouder, zichtbaar tussen december 2012 en december 2013 (+21,8 %), toen de verkoopprijs van de zuivelindustrie zich haast onmiddellijk aangepast heeft (+13,0 % in de beschouwde periode). Grafiek 29: Evolutie van de verschillende componenten van de prijs voor geraspte emmentaler in België (Index december 2013=100)

105 100 95 90 85 80 75



nov/13

sep/13

jul/13

mei/13

mrt/13

jan/13

nov/12

sep/12

jul/12

mei/12

mrt/12

jan/12

nov/11

sep/11

jul/11

mei/11

mrt/11

jan/11

nov/10

sep/10

jul/10

mei/10

mrt/10

jan/10

70

Consumptieprijs

Bron: BCZ, FOD Economie, AD Statistiek, eigen onderzoek en berekeningen

De daling van de consumentenprijsindex, zichtbaar in het begin van 2010, is waarschijnlijk het gevolg van de daling van de verkoopprijs van de zuivelfabrieken (die op hun beurt zouden hebben gereageerd op de lagere prijzen voor de Franse melkveehouder). Het heropleven van de consumptieprijs voor geraspte emmentaler vanaf juni 2010 tot juni 2012 (+12,2 %) zou dan weer de afspiegeling kunnen zijn van de stijging van de prijs aan de melkveehouder in 2010 en 2011 en 94

De productie van emmentaler, verkocht in België, gebeurt immers voornamelijk in Frankrijk zodat de prijs van melk betaald aan de Belgische melkveehouder niet ter zake doet in de analyse van het prijstransmissiemechanisme.

58

de uitwerking hiervan op de verkoopprijs van de zuivelindustrie. Tussen maart en oktober 2012, terwijl de verkoopprijs van de zuivelindustrie kelderde, zijn de consumptieprijzen min of meer stabiel gebleven. Het is enkel in september 2012 dat de consumptieprijzen zich werkelijk naar beneden toe hebben aangepast. Tussen maart en december 2013 hebben de verkoopprijzen van de zuivelindustrie en de consumptieprijzen eveneens tegengestelde ontwikkelingen gekend95. Prijsstijgingen voor geraspte emmentaler op het niveau van de zuivelindustrie hebben meer impact op de evolutie van de consumptieprijzen dan prijsdalingen maar de omvang van de prijsschommelingen, op het niveau van de consumptieprijzen, is telkens beperkter 96. Terwijl over de gans beschouwde periode de toename van de prijs betaald aan de melkveehouder en van de verkoopprijs van de zuivelindustrie gelijklopend is (een stijging tussen mei 2011 en augustus 2011, dan een vertraging tot het midden van 2012 om te eindigen met een toename tussen eind 2012 en eind 2013), is de realiteit op korte termijn helemaal anders. De bruto marges van de zuivelfabrieken fluctueren ten gevolge van de snelle schommelingen in de prijs betaald aan de melkveehouder. Op de lange termijn zijn de bruto marges echter relatief stabiel geweest. Een uitzondering betreft de periode van daling van de prijs aan de melkveehouder (tussen september 2011 en mei 2012) gedurende dewelke de marges van de zuivelfabrieken in Frankrijk toegenomen zijn. De bruto marges van de distributeurs voor geraspte emmentaler zijn gekrompen tijdens de hele onderzochte periode, met uitzondering van één periode lopend van oktober 2011 tot september 2012 (met een groei van 3,9 % voor de CPI, tegen −6,2 % voor de verkoopprijzen van de zuivelindustrie). Wat de evolutie van de boterprijs betreft, zijn de ontwikkelingen van de melkprijs aan de melkveehouder en van de verkoopprijs van de zuivelindustrie symmetrisch maar verschillend in omvang. De consumptieprijzen van hun kant volgen vrij snel de verkoopprijzen van de zuivelindustrie. Tussen december 2011 en maart 2013 hebben de consumptieprijzen echter minder geschommeld dan de verkoopprijzen van de zuivelindustrie.

95

De vastgestelde prijsdaling in de lente en de zomer van 2013 is voornamelijk het gevolg van een aanpassing van de prijzen bij een distributeur. 96

Dit zou kunnen worden verklaard door het productieproces van emmentaler, waarbij melk slechts één van de kostenposten is, maar ook door de aard van de kleinhandel, waar de loonkost en de transportkost een aanzienlijk deel van de totale kosten vertegenwoordigen. Om die reden kunnen de schommelingen van de melkprijs aan de melkveehouder niet volledig worden omgezet in de prijzen aan de consument. De analyse van de prijstransmissie voor emmentaler is bovendien complex daar het product dat in België verkocht wordt geproduceerd wordt in het buitenland.

59

Grafiek 30: Evolutie van de verschillende componenten van de prijs voor boter in België (Index december 2013=100)

105 100 95 90 85 80 75 70 65



nov/13

sep/13

jul/13

mei/13

mrt/13

jan/13

nov/12

sep/12

jul/12

mei/12

mrt/12

jan/12

nov/11

sep/11

jul/11

mei/11

mrt/11

jan/11

nov/10

sep/10

jul/10

mei/10

mrt/10

jan/10

60

Consumptieprijs

Bron: EC, FOD Economie, eigen onderzoek en berekeningen

Vanaf maart 2013 en tot in augustus 2013 worden de bruto marges van de distributeurs snel kleiner, met een zeer sterke stijging van de verkoopprijzen van de zuivelindustrie (+19,7 % tegenover een CPI-groei van 4,4 %). De stijging van de CPI in de onderzochte periode is daarentegen in omvang vergelijkbaar met die van de verkoopprijs van de zuivelindustrie. In een periode van snelle stijging van de prijzen aan de melkveehouder (van januari tot december 2010, van juli 2012 tot december 2012 en van juli 2013 tot december 2013) zijn de bruto marges van de zuivelindustrie kleiner geworden onder invloed van een snellere groei van de prijzen aan de melkveehouder dan van de verkoopprijzen van de zuivelindustrie (+20,9 % tegenover +11,3 % tussen januari 2010 en december 2010; +31,2 % tegenover +7,1 % van juli 2012 tot december 2012; +16,4 % tegenover +2,5 % van juli tot december 2013). De marges van de zuivelindustrie zijn groter geworden in de periodes waarin de melkprijs aan de melkveehouder daalde. Tussen november 2011 en juli 2012 daalden de prijzen betaald aan de melkveehouder met 22,9 %, terwijl de verkoopprijzen van de zuivelindustrie daalden met 19,1 %. De analyse van de prijstransmissie voor de drie bestudeerde producten geeft een genuanceerder beeld dan voor de geaggregeerde zuivelkolom in België. Terwijl het profiel van de verkoopprijzen van de zuivelindustrie aan de kleinhandel enigszins gelijklopend is met dat van de uitbetaalde prijs aan de melkveehouder, is dit niet altijd het geval voor de consumptieprijzen. Bij stijgende prijzen bij de voorgaande schakel in de keten, gaan ook de consumptieprijzen voor de drie onderzochte producten omhoog (al dan niet met vertraging). Indien de verkoopprijzen van de zuivelondernemingen naar beneden georiënteerd zijn, vertonen de consumptieprijzen een veel beperktere correctie. Alleen in het geval van boter is er sprake van een min of meer symmetrische prijstransmissie tussen de verkoopprijzen van de zuivelindustrie en de consumptieprijzen. In periodes van prijsdalingen in de voorgaande schakel in de keten (respectievelijk op het niveau van de boer en bij de zuivelindustrie), nemen de brutomarges in de zuivelindustrie en de detailhandel toe (aangezien hun verkoopprijzen geen of een minder sterke/snelle daling kennen). Omgekeerd nemen de brutomarges ook terug af in geval van een sterke prijscorrectie naar boven toe in de voorgaande schakel (aangezien de verkoopprijzen veelal met enige vertraging toenemen). 60

6. Conclusie In deze studie werd in eerste instantie de economische en financiële situatie in melkveehouderij besproken. Daarna kwamen ook de veevoederindustrie, de zuivelindustrie, de groothandel in zuivelproducten en de detailhandel aan bod. Daarnaast werd in het laatste hoofdstuk de prijstransmissie tussen de verschillende schakels van de keten toegelicht, en dit zowel voor België als voor de buurlanden. Voor België werd de analyse met betrekking tot de prijstransmissie nog uitgebreid via een enquête bij de retailers. De melkveehouderij wordt de laatste jaren gekenmerkt door een sterke concentratietendens: de veestapel nam immers minder snel af (-18,3 % melkkoeien in België tussen 2000 en 2012) dan het aantal melkveebedrijven (-46,3 % tussen 2000 en 2012). Daarnaast is de productiviteitsstijging opvallend: er wordt in België steeds meer melk geproduceerd (+22,5 % tussen 2006 en 2013) met steeds minder koeien. Deze toegenomen melkproductie hangt tevens samen met de uitbreiding van het melkquotum (ter voorbereiding op het wegvallen ervan in 2015). De Belgische zuivelmarkt wordt sterk, en steeds meer, beïnvloed door wat er op de mondiale zuivelmarkt gebeurt. De wereldmarktprijzen (evenals de Europese prijzen) voor boter, magere en volle melkpoeder en Cheddar kaas blijken immers een goede indicator voor het verloop van de prijs die de Belgische melkveehouder ontvangt voor zijn melk. In tegenstelling tot het lage niveau in de zomer van 2012, bevindt deze laatste zich vandaag op een erg hoog niveau, en bedroeg 0,39 euro per liter in mei 2014 (in december 2013 werd de recentste pieknotering bereikt, namelijk 0,43 euro per liter, de hoogste notering sinds november 2007, toen de melkprijs 0,45 euro per liter bedroeg). Tussen 2006 en mei 2014 nam de melkprijs, betaald aan de Belgische melkveehouder, toe met 40,7 %. De melkopbrengsten maken, samen met de ontvangen premies, 90 % uit van de inkomsten van de melkveehouder. Aan de kostenzijde vormen de veevoeders de grootste component van de variabele kosten. De prijs van krachtvoeder is sinds 2006 met meer dan 60 % toegenomen in mei 2014, de samengestelde voederprijs met meer dan 80 %. Ook meststoffen en energie vormen een belangrijke kostenpost (ongeveer 6 % van de totale kost van de melkveehouder). Deze zijn met respectievelijk 60 % en 55 % toegenomen tussen 2006 en maart 2014. Daarnaast ziet de melkveehouder zich geconfronteerd met vaste kosten, zoals de werktuigkosten en de kosten verbonden met grond en gebouwkapitaal (25 à 32 % van de totale kosten). Over de beschouwde periode bleef het brutoresultaat positief, zowel in Vlaanderen als in Wallonië, met een dieptepunt in 2009. Op basis van een raming voor 2013, kwam het brutoresultaat in Vlaanderen en Wallonië net onder dat van het topjaar 2007 uit. Dit brutoresultaat houdt echter geen rekening met de “vergoeding voor eigen arbeid” (een derde van de totale kosten). Wanneer deze vergoeding voor eigen arbeid mee in rekening wordt genomen, komt het nettoresultaat van de melkveehouder elk jaar negatief uit. Ook voor de andere actoren binnen de melkketen werd een onderzoek gedaan naar hun financiële situatie. De detailhandel (cijfers voor hun gehele assortiment, en dus niet specifiek voor de zuivel) was tussen 2006 en 2012 de meest rendabele schakel met een gemiddelde jaarlijkse netto bedrijfsmarge van 3,8 % en een ondernemingsmarge van 3,3 %. De veevoederindustrie was daarentegen de minst rendabele schakel (met een netto bedrijfsmarge van 1,4 % en een ondernemingsmarge van 1,7 %) terwijl de rendabiliteit van de zuivelindustrie en de groothandel in zuivelproducten zich tussen deze van de detailhandel en de veevoederindustrie situeerde. Qua solvabiliteit scoorde de veevoederindustrie in de periode 2006-2012 het best met een jaarlijks gemiddelde verhouding eigen vermogen op balanstotaal van 52,1 %, gevolgd door de zuivelindustrie (46,3 %). Wat betreft de liquiditeit in de zuivelkolom, vertoonde alleen de detailhandel, inzake de ratio van enge en ruime liquiditeit, een score van minder dan 1. De verschillende schakels in de melkketen zijn weinig tot matig geconcentreerd, hoewel de zuivelindustrie, in vergelijking met de voedingsindustrie in haar geheel, meer geconcentreerd is. Van alle schakels in de kolom, kwam de concentratiegraad in de detailhandel merkelijk hoger uit.

61

In iedere schakel van de melkketen waren de handelsgoederen, gronden hulpstoffen (60) en de diensten en diverse goederen (61) de belangrijkste kostensoorten binnen de totale bedrijfskosten (60/64) (al naargelang de schakel gemiddeld tussen de 87,2 % en de 94,5 % tussen 2006 en 2012). Het aandeel van de loonkosten was beduidend hoger in de detailhandel (10,8 %) en de zuivelindustrie (8,5 %) dan bij de andere spelers. Voor wat betreft de aankoop van melk en kaas bij de verschillende distributiekanalen geeft de consument de voorkeur aan de ‘traditionele’ grootdistributie en de hard discounters, samen goed voor een marktaandeel van om en bij de 80 %. De Belgische consument betaalde tussen 2006 en mei 2014 fors meer (meer dan 30 %) voor de zuivelkorf. De prijsevolutie is verschillend van product tot product, en bedroeg in dezelfde periode ongeveer 12 % voor Camembert, 14 % voor verse kaas met fijne kruiden en 60 % voor Gruyère smeltkaas. Ook referentieproducten als halfvolle melk (+41 %) en boter (+53 %) namen sterk in prijs toe, met als kanttekening dat de prijs aan de melkveehouder in mei 2014 eveneens op een erg hoog niveau uitkwam. Tussen 2006 en mei 2014 steeg de prijs voor zuivelproducten sterker in België dan in de buurlanden (+32,7% voor België, +28,6 % voor Duitsland, +25,5 % voor Nederland en +11,4 % voor Frankrijk). Voor wat betreft de analyse van het mechanisme van de prijstransmissie, verloopt de prijsvorming in de zuivelketen, zeker in de laatste schakel, eerder asymmetrisch, en dit zowel in België als in Frankrijk en Nederland. Een schommeling van de prijs aan de melkveehouder brengt wel een reactie van de Belgische zuivelindustrie teweeg, maar met enige vertraging en in mindere mate (zeker bij dalende uitkeringen voor de melkveehouder). De gemiddelde consumptieprijs van het geheel van de zuivelproducten in België neemt over de beschouwde periode echter hoofdzakelijk toe (of blijf stabiel). Ook in de buurlanden reageren de verkoopprijzen van de melken kaasfabrieken wel op prijsstijgingen en -dalingen van hun grondstoffen, terwijl het verloop van de consumptieprijzen eerder opwaarts gericht (of stabiel) blijft, ook in periodes van prijsdalingen in de voorgaande schakels van de keten. Enkel Duitsland vertoont een eerder symmetrische prijstransmissie in alle schakels van de keten, aangezien de gemiddelde consumptieprijzen daar meer uitgesproken lijken te reageren bij dalende grondstofnoteringen. Uit een enquête naar de aankoopprijzen van de Belgische distributiesector voor de producten halfvolle melk, geraspte Emmentalkaas en boter, die meer inzicht geeft in het prijstransmissiemechanisme op productniveau, blijkt dat het beeld iets genuanceerder is (hoewel de analyse slechts loopt van 2010 tot en met 2013). Terwijl het profiel van de verkoopprijzen van de zuivelindustrie aan de kleinhandel enigszins gelijklopend is met dat van de uitbetaalde prijs aan de melkveehouder, is dit niet altijd het geval voor de consumptieprijzen. Bij stijgende prijzen bij de voorgaande schakel in de keten, gaan ook de consumptieprijzen voor de drie onderzochte producten omhoog (al dan niet met vertraging). Indien de verkoopprijzen van de zuivelondernemingen naar beneden georiënteerd zijn, vertonen de consumptieprijzen een veel beperktere correctie. Alleen in het geval van boter is er sprake van een min of meer symmetrische prijstransmissie tussen de verkoopprijzen van de zuivelindustrie en de consumptieprijzen. In periodes van prijsdalingen in de voorgaande schakel in de keten (respectievelijk op het niveau van de boer en bij de zuivelindustrie), nemen de brutomarges in de zuivelindustrie en de detailhandel toe (aangezien hun verkoopprijzen geen of een minder sterke/snelle daling kennen). Omgekeerd nemen de brutomarges ook terug af in geval van een sterke prijscorrectie naar boven toe in de voorgaande schakel (aangezien de verkoopprijzen veelal met enige vertraging toenemen). Al bij al lijken er op basis van deze enquête geen aanwijzingen te zijn dat de brutomarges op productniveau voor de verschillende schakels in de keten toegenomen zouden zijn. Aangezien bij de analyse van het prijstransmissiemechanisme enkel rekening gehouden werd met de grondstoffenprijs, is het evenwel belangrijk te benadrukken dat ook andere factoren (zoals loonkosten, concurrentie, consumentenvoorkeuren, …) een rol spelen bij de prijsvorming.

62

Lijst van afkortingen ABS

Algemeen Boerensyndicaat

AD Statistiek

Algemene Directie Statistiek en economische informatie (FOD Economie)

BCZ

Belgische Confederatie van de Zuivelindustrie

BEMEFA

Beroepsvereniging van de mengvoederfabrikanten

BTW

Belasting over de toegevoegde waarde

CBS

Centraal Bureau voor de Statistiek (Nederland)

CPI

Consumptieprijsindex

CRB

Centrale Raad voor het Bedrijfsleven

Comeos

Federatie van de Belgische handel en diensten (voorheen FEDIS)

DESTATIS

Statistisches Bundesamt Deutschland

EC

Europese Commissie

EU

Europese Unie

EU17

Eurozone (17 lidstaten)

FADN

Farm Accountancy Data Network

FOD Economie

Federale overheidsdienst Economie, KMO, Middenstand en Energie

FWA

Fédération Wallonne de l’Agriculture

GEM

Gemiddeld

GLB

Gemeenschappelijk Landbouwbeleid

HHI

Herfindahl-Hirschman-Index

GICP

Geharmoniseerd indexcijfer der consumptieprijzen

IMF

Internationaal Monetair Fonds

INR

Instituut voor de Nationale Rekeningen

INSEE

Institut national de la statistique et des études économiques (Frankrijk)

LTO

Land- en Tuinbouw Organisatie Nederland

MAP

Mestactieplan

MAR

Minimum Algemeen Rekeningstelsel

MMO

Milk Market Observatory

NACE

Economische activiteitennomenclatuur in de Europese Gemeenschap 63

NB

Niet beschikbaar

NBB

Nationale Bank van België

PM

Pro Memorie

RSZ

Rijksdienst voor Sociale Zekerheid

SMP

Magere melkpoeder (Skimmed milk powder)

SPW

Service Public de Wallonie

USDA

United States Department of Agriculture

VLAM

Vlaams Centrum voor Agro- en Visserijmarketing

VS

Verenigde Staten

WMP

Volle melkpoeder (Whole milk powder)

YRD

Yoghurt, room en desserts

64

Bijlagen Bijlage 1: Aandeel van de zuivelsector in de totale productiewaarde van de landbouw per gewest (In miljoen euro) Vlaanderen Melk en melkderivaten Totale eindproductiewaarde Aandeel melk en melkderivaten (in %) Wallonië Melk en melkderivaten Totale eindproductiewaarde Aandeel melk en melkderivaten (in %)

2006

2007

2008

2009

2010a

2011a

515 4.682 11,0

658 4.951 13,3

624 4.945 12,6

459 4.560 10,1

632 5.153 12,3

719 5.075 14,2

NB NB NB

330,3 1.520,3 21,7

426,7 1.652,2 25,8

408,4 1.597,5 25,6

297,7 1.470,3 20,2

387,2 1.935,1 20,0

432,6 1.811,0 23,9

371,9 1.975,1 18,8

2012

Bronnen: Landbouwrapport 2012, Vlaamse overheid, departement Landbouw en Visserij; Evolution de l’économie agicole et horticole de la Wallonie 2012-2013, Service Public de Wallonie a : 2010 en 2011 voorlopige gegevens voor Vlaanderen

65

Bijlage 2: Samenstelling van de melkveestapel en de melkveebedrijven in België en de gewesten (2000 – 2012) 2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012


593.788

596.221

576.709

559.423

542.674

523.281

507.327

500.005

495.357

503.796

499.892

488.112

485.112

Zoogkoeien in productie Bedrijven met melkkoeien (melkveehouders) Bedrijven met zoogkoeien

508.857

509.548

483.400

468.975

474.360

480.647

486.233

490.239

480.297

479.137

475.564

469.202

468.756

18.187

17.942

17.154

16.571

15.817

15.181

14.311

13.319

12.699

12.056

11.398

10.767

9.774

23.442

23.828

22.814

21.895

21.255

20.756

20.221

19.629

18.985

18.167

17.283

16.630

15.573


327.067

329.728

319.074

311.939

303.515

292.842

283.727

280.720

277.343

285.110

285.125

279.190

279.171


182.913

186.623

174.740

172.271

173.367

174.217

176.065

177.943

175.232

174.863

175.096

174.400

175.394

10.407

10.353

9.874

9.560

9.197

8.862

8.345

7.752

7.352

6.971

6.574

6.234

5.629

12.469

13.118

12.540

12.053

11.630

11.245

10.973

10.651

10.290

9.774

9.235

8.973

8.320


266.657

266.421

257.559

247.425

239.095

230.374

223.538

219.218

217.948

218.619

214.695

208.859

205.757


325.880

322.858

308.603

296.647

300.932

306.370

310.107

312.288

305.044

304.266

300.457

294.785

293.281

7.778

7.585

7.277

7.009

6.618

6.316

5.962

5.563

5.343

5.080

4.819

4.531

4.141

10.970

10.706

10.270

9.838

9.620

9.507

9.244

8.974

8.692

8.391

8.046

7.653

7.246


64

72

76

59

64

65

62

67

66

67

72

63

184


64

67

57

57

61

60

61

8

21

8

11

17

81

2

4

3

2

2

3

4

4

4

5

5

2

4

3

4

4

4

5

4

4

4

3

2

2

4

7

BELGIE

VLAAMS GEWEST

WAALS GEWEST

BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST


66

Bijlage 3: Evolutie van het aantal koeien en bedrijven in Vlaams en Waals Gewest (Aantal koeien linkerschaal, aantal bedrijven rechterschaal)

350.000

Vlaams Gewest

300.000

14.000 350.000 12.000 300.000

Waals Gewest

14.000 12.000

250.000

10.000 250.000

200.000

8.000

200.000

8.000

150.000

6.000

150.000

6.000

100.000

4.000

100.000

4.000

50.000

2.000

50.000

2.000

0

0

0

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

0


10.000

Bedrijven met melkkoeien (melkveehouders) Bedrijven met zoogkoeien

Zoogkoeien in productie


67

Bijlage 4: Rendabiliteit van de gespecialiseerde melkveebedrijven in Vlaanderen (2006-2011) en Wallonië (2006-2012), met extrapolatie voor 2012 en 2013 (In eurocent per liter) VLAAMS GEWEST

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012a

2013a

I. Kosten A. Variabele kosten zaad en pootgoed

1,06

1,09

1,19

1,22

1,08

1,14

1,15

1,17

aangekochte veevoeders

5,20

5,18

5,01

4,77

4,40

6,32

6,87

7,29

meststoffen

1,31

1,25

1,77

1,60

1,28

1,70

1,69

1,49

bestrijdingsmiddelen

0,89

0,89

0,96

0,86

0,78

0,80

0,82

0,85

diergeneeskundige zorgen

1,34

1,37

1,48

1,43

1,40

1,61

1,67

1,70

energie

1,78

1,54

1,93

1,74

1,71

2,01

2,17

2,05

werk door derden

2,83

2,90

3,15

2,94

2,85

3,04

3,12

3,16

werktuigkosten

5,53

5,78

6,24

6,05

6,09

6,20

6,35

6,37

gronden gebouwkapitaal

7,45

7,75

8,37

8,07

7,83

8,52

8,48

8,37

betaalde vaste lonen

0,07

0,04

0,04

0,08

0,04

0,07

0,07

0,07

7,46

8,38

10,31

9,80

10,17

9,29

9,53

9,65

19,17

18,55

18,56

18,24

16,11

16,49

16,93

17,14

B. Vaste kosten (excl. eigen arbeid)

C. Overige kosten (variabel + vast) D. Eigen arbeid E. Totaal zonder vergoeding eigen arbeid

34,91

36,18

40,43

38,57

37,64

40,69

41,92

42,17

F. Totaal met vergoeding eigen arbeid

54,08

54,73

58,99

56,81

53,74

57,18

58,84

59,30

II. Opbrengsten

47,74

53,34

51,45

42,85

49,04

51,22

48,57

57,19

3,77

4,35

3,04

2,79

3,76

2,90

3,64

3,48

36,92

42,27

41,04

32,85

37,93

40,82

37,23

45,92

premies

6,19

5,99

6,32

5,76

5,51

5,13

5,27

5,33

overige opbrengsten

0,87

0,73

1,05

1,45

1,84

2,37

2,43

2,46

Inkomsten zonder vergoeding eigen arbeid

12,82

17,16

11,02

4,28

11,40

10,54

6,65

15,03

Inkomsten met vergoeding eigen arbeid

-6,35

-1,39

-7,54

-13,97

-4,70

-5,95

-10,27

-2,11

marktbare gewassen rundvee en voedergewassen

III. Inkomsten

68

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013a

zaad en pootgoed

0,51

0,44

0,48

0,49

0,61

0,78

0,82

0,83

aangekochte veevoeders

6,37

7,45

9,42

7,36

6,97

8,70

9,81

10,41

zelf geproduceerde veevoeders

0,94

1,30

1,09

0,86

1,16

1,41

1,54

1,63

meststoffen

1,70

1,52

1,94

1,56

1,65

2,32

2,29

2,01

bestrijdingsmiddelen

0,25

0,29

0,30

0,27

0,53

0,52

0,69

0,71

diergeneeskundige zorgen

1,55

1,62

1,69

1,64

1,45

1,60

1,64

1,68

energie

2,03

1,97

2,42

2,01

2,00

2,35

2,77

2,62

werk door derden

1,97

2,22

2,55

2,44

2,35

2,67

2,97

3,01

WAALS GEWEST I. Kosten A. Variabele kosten

B. Vaste kosten (excl. eigen arbeid) werktuigkosten gronden gebouwkapitaal betaalde vaste lonen C. Overige kosten (variabel + vast) D. Eigen arbeid

7,73

7,72

8,33

7,71

8,15

8,37

9,32

9,35

12,06

12,34

12,98

12,34

9,73

9,27

10,12

10,00

0,20

0,21

0,30

0,29

0,19

0,26

0,24

0,24

2,51

2,63

2,47

2,50

2,37

2,19

1,99

2,01

21,81

20,18

19,78

19,36

17,71

19,53

20,73

20,99

E. Totaal zonder vergoeding eigen arbeid

37,82

39,70

43,98

39,46

37,15

40,43

44,19

44,50

F. Totaal met vergoeding eigen arbeid

59,62

59,88

63,76

58,82

54,87

59,96

64,92

65,48

II. Opbrengsten

49,26

55,44

55,50

43,97

46,27

51,72

50,65

59,36

marktbare gewassen

0,63

1,03

0,87

0,81

3,65

3,76

5,11

4,88

39,47

45,34

45,19

34,27

34,91

40,85

37,91

46,76

premies

7,35

7,46

7,62

7,41

6,92

6,44

6,58

6,66

overige opbrengsten

1,81

1,62

1,82

1,48

0,78

0,68

1,05

1,06

Inkomsten zonder vergoeding eigen arbeid

11,45

15,74

11,52

4,50

9,11

11,30

6,45

14,87

Inkomsten met vergoeding eigen arbeid

-10,36

-4,45

-8,26

-14,86

-8,60

-8,24

-14,27

-6,12

rundvee en voedergewassen

III. Inkomsten

Bronnen: Vlaams en Waals Gewest a : extrapolatie

69

Bijlage 5: Spreiding van het netto bedrijfsresultaat van gespecialiseerde melkveebedrijven (Euro/bedrijf in Vlaanderen, 2011 (voorlopige gegevens))

Bron: Maertens E., Bernaerts E., Oeyen A. & Tacquenier B., “Economische resultaten van de Vlaamse landen tuinbouw 2011-2012”, 2013, Departement Landbouw en Visserij, Brussel.

70

Bijlage 6: Overzicht van de gebruikte kosten- en opbrengstenposten97 Kosten zaad en pootgoed De kosten voor zaad, poot- en plantgoed, aangekocht en van eigen bedrijf, verbruikt voor de oogst opgenomen in het beschouwde boekjaar. De kosten voor jonge bomen voor de aanleg van nieuwe fruitpercelen worden hier niet geboekt; ze worden als investering beschouwd. Kosten veevoeders Deze post omvat: - de aangekochte veevoeders - de veevoeders van het eigen bedrijf. Dit zijn de gevoederde marktbare producten van eigen bedrijf. Hierin zijn begrepen: de melkproducten, de hoofd- en bijproducten van de marktbare gewassen en hooi. De door de graasdieren verbruikte voedergewassen (gras, rapen, voederbieten, voedermaïs, enz.) worden niet opgenomen. Kosten meststoffen Het betreft de aangekochte meststoffen die uitgestrooid worden voor de oogst van het boekjaar. Kosten bestrijdingsmiddelen Het gaat over de kosten voor bestrijdingsmiddelen die verbruikt werden voor de oogst. Kosten diergeneeskundige zorgen Dit zijn de dierenartskosten, inclusief de kosten voor de geneesmiddelen. De kosten voor kunstmatige inseminatie worden geboekt onder overige kosten (zie kosten overige). Kosten energie Deze omvatten de energiekosten voor de in het boekjaar verbruikte energie (elektriciteit, aardgas, stookolie, enz.). Kosten werktuigen Het betreft: - afschrijvingen van werktuigen - toegerekende rente op dood kapitaal – werktuigen - onderhoudskosten werktuigen - verzekering werktuigen - belasting werktuigen (verkeersbelasting, belasting op drijfkracht, …) - de aankopen van klein gereedschap - de kosten voor huur van werktuigen - de kosten voor het gebruik van privé-vervoermiddelen voor het bedrijf - kosten voor smeermiddelen De afschrijving wordt berekend op de vervangingswaarde. Voor de toegerekende intresten wordt 5 % rente berekend op de gemiddelde balanswaarde (vervangingswaarde – gecumuleerde afschrijvingen). 97

Bron: Maertens E., Bernaerts E., Oeyen A. & Tacquenier B., “Economische resultaten van de Vlaamse landen tuinbouw 2011-2012”, 2013, Departement Landbouw en Visserij, Brussel.

71

Kosten gronden gebouwenkapitaal De kosten van het gronden gebouwenkapitaal omvatten volgende elementen: - afschrijvingen voor grondverbeteringen, bedrijfsgebouwen, glasopstand, blijvende teelten, afsluitingen, steunmateriaal en quota - toegerekende rente op onroerende goederen (met uitsluiting van de gronden, maar inclusief de aangekochte of overgenomen quota) - kosten huur quota - betaalde pacht (inclusief de door de pachter voor rekening van de eigenaar betaalde lasten) - toegerekende pacht voor de gronden in eigendom - verzekering onroerende goederen - onderhoudskosten voor gebouwen en grondverbeteringen - overige kosten gronden gebouwenkapitaal (onroerende voorheffing, brandverzekering, …) De afschrijvingen worden, met uitzondering van de quota, berekend op de vervangingswaarde. Voor de toegerekende intresten wordt 5% rente berekend op de gemiddelde balanswaarde (vervangingswaarde – gecumuleerde afschrijvingen). Kosten vergoeding eigen arbeid De vergoeding eigen arbeid van de niet-betaalde arbeidskrachten wordt berekend op basis van de caominimumlonen vastgesteld door het Nationaal Paritair Comité voor de landen tuinbouw, verhoogd met de sociale lasten. Kosten betaalde lonen Dit zijn de werkelijk betaalde lonen en sociale lasten. Werk door derden Dit zijn de werken uitgevoerd door ondernemers met hun eigen machines (vb. maaidorsen, sproeien, enz.). Kosten overige Deze rubriek omvat de niet elders in de desbetreffende tabel vermelde kosten (dekgelden, verzekering, enz.). Opbrengsten marktbare gewassen Onder marktbare gewassen verstaat men de landen tuinbouwgewassen die voornamelijk voor de verkoop worden of kunnen worden geteeld, zoals granen, peulvruchten, vlas, aardappelen en suikerbieten. De opbrengst marktbare gewassen omvat de waarde van de verkochte, in het huishouden verbruikte en de intern verbruikte (als zaaigoed, veevoeder) marktbare gewassen. Verder wordt ook de waarde van de bijproducten van de marktbare gewassen (bv. stro, kleine aardappelen, enz.) en hooi in rekening gebracht, nl. de verkopen en het intern verbruik. Ten slotte wordt ook het inventarisverschil van de hoofd- en bijproducten in rekening gebracht. Opbrengsten rundveehouderij (graasdieren) en voedergewassen Hierin zijn begrepen: - de waarde van de melkproductie: dit omvat de waarde van de melkproducten (volle melk en zuivelproducten (boter, room, kaas, …), verkocht, verbruikt in het huishouden of gevoederd aan het vee. - de omzet en aanwas van het rundvee.

72

Premies Premies is de som van alle premies: zoogkoeienpremie, toeslagrechten, … Overige opbrengsten Deze post omvat onder meer verkochte voedergewassen, inventarisverschillen voedergewassen, opbrengsten schapen, opbrengsten paarden, enz.

73

Bijlage 7: Rendabiliteit, solvabiliteit en liquiditeit in de voedingsindustrie als benchmark van de verschillende schakels in de melkketen Rendabiliteit Netto bedrijfsmarge (%) Ondernemingsmarge (%) p.m. Bruto bedrijfsmarge (%) Solvabiliteit Eigen Vermogen / Balanstotaal (%) p.m. Eigen Vermogen / Vreemd vermogen p.m. Vreemd Vermogen / Eigen vermogen Liquiditeit Liquiditeit (enge zin) Liquiditeit (ruime zin)

Gem 06/11

p.m. Gem 06/12

3,1 3,0 5,6

3,1 1,9 5,9

3,1 2,0 5,8

39,6 0,7 1,5

44,7 0,8 1,2

37,0 0,6 1,7

38,1 0,6 1,6

0,9 1,1

0,9 1,1

0,8 1,0

0,8 1,1

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

3,0 -2,8 6,1

3,0 1,7 5,9

2,9 3,8 5,5

4,1 3,8 6,9

3,3 2,4 6,0

2,5 2,1 4,9

36,8 0,6 1,7

33,3 0,5 2,0

35,0 0,6 1,8

38,9 0,7 1,5

38,7 0,6 1,5

0,8 1,0

0,7 0,9

0,8 1,0

0,9 1,1

0,9 1,1


74

ACTUALISERING VAN DE STUDIE OVER DE

Recommend Documents