de bedrijven zelf nodig en we

N ET TE R L N I .N OP OK V-KI E M O K N KIJ W.F WW

Robotisering: nemen robots straks ons werk over? P05

Het Steendrukmuseum Valkenswaard zoekt vrijwilligers P07

FNV KIEM MAGAZINE EDITIE

/GRAFIMEDIA

Jaargang 7 / Editie 02 / 24/10/2015 / Een uitgave van FNV KIEM / Gratis voor leden van FNV KIEM / Lid worden? www.fnv-kiem.nl

EINDBOD

Acties grafimedia bereiken hoogtepunt

De acties die de afgelopen maanden in de grafische sector georganiseerd zijn, bereikten donderdag 8 oktober in Utrecht een hoogtepunt. Daar vond, als alternatief voor de jaarlijkse grafimediadag die FNV KIEM organiseert, de landelijke actiedag cao-grafimedia plaats. Honderden grafici uit alle hoeken van Nederland kwamen bij elkaar om actie te voeren en vroegen bestuurder Bernard van Iren een eind te maken aan de onzekerheden met betrekking tot de nieuwe cao. Besloten werd om de acties te intensiveren. Tijdens de actiedag was er uitgebreid aandacht voor het onderhandelingstraject dat FNV KIEM de afgelopen jaren gevolgd heeft.

Een actiecomité met vertegenwoordigers uit het hele land gaat nieuwe acties voorbereiden. Bernard van Iren, bestuurder Grafisch

van FNV KIEM: “Niets doen is geen sen. We hebben écht handjes binoptie meer. Als jullie de volgende nen de bedrijven zelf nodig en we keer allemaal een collega meenemen,gaan net zo lang door tot we een zijn we met twee keer zoveel men- fatsoenlijke cao hebben.”

Op de koffie bij... NAAM: GERTJAN FORRER FUNCTIE: STEENDRUKKER, ZZP’ER VAN ALLES LEEFTIJD: 56 DRINKT ZIJN KOFFIE: MET TWEE ZOETJES

“WE VERDIENEN ZAT MET Z’N ALLEN, HET IS ALLEEN NIET GOED VERDEELD” “Ik vind het belangrijk om lid te zijn van een bond, ook als zelfstandige,” zegt de 56-jarige Gertjan Forrer. Hij is zo’n 15 jaar lid van FNV KIEM en was daarvoor lid van FNV Metaal. “Een lidmaatschap van een bond geeft een gevoel van solidariteit.

Het wil niet zeggen dat als je zelfstandige bent dat je een ander moet laten verrekken. Niet alle zelfstandigen zijn VVD’er! Ik hoop dat dat hele snelle zakkenvullen, het opkopen en opdelen van bedrijven en winst in je zak steken en bonus opstrijken –in allerlei sectoren- eens ophoudt. Eigenlijk begrijp ik niet dat mensen dat nog accepteren. Er zou eigenlijk een verbod

Er wordt door FNV KIEM en het KVGO al bijna twee jaar onderhandeld over een nieuwe cao. “Die gesprekken zijn eigenlijk al vier jaar bezig,” zegt Van Iren. “En op het moment dat er eindelijk een akkoord was, kwamen de werkgevers weer met nieuwe verslechterde voorstellen.” “We kwamen er niet uit en er restte ons niet veel meer om een eindbod met een ultimatum neer te leggen,” legt Van Iren uit. “Als de werkgever dan zó graag decentraal afspraken wil maken omdat het slecht gaat, of omdat het bedrijf op omvallen staat, dan nodigt hij ons maar uit.”

DECENTRALE AFSPRAAK NEERGELEGD

De bonden legden opnieuw de eis loonsverhoging, met decentrale afspraak neer en gaven aan van de rest van de eisen af te zien. Vanaf 3 juli werd vervolgens actie gevoerd. “Toen was het aan onze leden,” zegt Van Iren. Vakbondsadviseur Jos Cohen: “Vanaf dat moment zijn we actie gaan voeren. En we zagen meteen dat actievoeren werkt want het KVGO kwam met een eindbod: niet onderhandelbaar en geldig tot 4 augustus. Tja…”

“OVER MIJN LIJK”

Ook Van Iren staat het nog helder voor de geest: “Ik stond in Deventer op weg naar Roto Smeets en kreeg een papiertje in handen ge-

Tip

ILLUSTRATION

NOW #5

Onder redactie van Julius Wiedemann heeft uitgever Taschen weer een nieuwe versie van Illustration Now uitgegeven. De vijfde op rij. Bijna twee kilo prachtige illustraties en tekeningen van 150 opvallendste hedendaagse illustratoren uit meer dan 30 landen. In deze uitgave vind je onder meer werk van het illustratieduo Craig&Karl, Sue Coe en het nieuwe talent Agata Nowicka. Met heel veel projecten in opdracht, maar ook ruimte voor individueel vrij werk. Met een introductie van Steven Heller, die ingaat op de geschiedenis van de media en de vele verschillende soorten illustraties. Een must-have voor grafisch vormgevers, creatieve professionals, maar ook voor iedereen met liefde voor het vakmanschap van illustreren en visuele taal. Illustration Now kost 29,99 euro en is te koop bij de betere boekhandel.

LEES VERDER OP PAGINA 3

moeten komen op dat soort praktijken, maar ja, in een kapitalistisch systeem zullen altijd dat soort mensen rondlopen.” Gertjan Forrer heeft zijn hele leven als zelfstandig steendrukker voor kunstenaars gewerkt. Na de grafische school en een korte loopbaan als leerlingvliegtuigbouwer bij Fokker ging hij aan het werk als steendrukker. “Eerst met m’n vader, met wie ik eerst heb samengewerkt en van wie ik in 1987 de Forrer steendrukkerij in Bussum heb overgenomen. Later als zelfstandige drukker, drukte ik voornamelijk voor kunstenaars; ook veel in het buitenland, Kopenhagen, Berlijn. Kunstenaars komen

met een idee bij mij en dan maken we samen een litho of ets. Na goedkeuring van de kunstenaar druk ik dan een oplage van zo’n 30, 50 of soms 100 stuks. Vroeger had ik op de kunstRAI een stand met litho’s en etsen. Maar er is steeds minder vraag naar, dus dat kost alleen maar geld.” Toen eind jaren ’90 de grafische sector omsloeg, kreeg Gertjan het minder druk. “Daarnaast kreeg ik met Arbo-regels te maken: m’n steendrukkerij moest aan allerlei eisen gaan voldoen en dat was onmogelijk voor mij,” vertelt hij. “Ik werkte met heel oude machines uit 1925, die krijg je niet Arbo- ge-

PAGINA 2 Jaargang 7 / Editie 02 / 24/10/2015 / Een uitgave van FNV KIEM / Gratis voor leden van FNV KIEM

FNV STELT LOONEIS VAN 3 PROCENT

De FNV zet komend jaar in op bredere cao’s, die behalve voor mensen in loondienst ook gelden voor zelfstandigen en payrollers. Dat benadrukt de FNV bij het bekendmaken van de looneis voor 2016. De looneis is net als vorig jaar 3 procent. Het is de leidraad voor de cao-onderhandelingen per sector komend jaar.

“De menselijke maat moet terug. Het rendementsdenken van werkgevers is doorgeschoten,” zegt Mariëtte Patijn, arbeidsvoorwaardencoördinator van de FNV. Volgens haar investeren werkgevers ondanks hogere winsten steeds minder in personeel en de kwaliteit van werk.

FNV zich sterk maken voor banen voor mensen met een arbeidsbeperking en het afschaffen van het minimumjeugdloon.

KARTELVORMING

Volgens de vakcentrale zijn dit seizoen in 195 cao’s 121 afspraken gemaakt om het volgens de FNV doorgeslagen flexwerk aan te pakken. In de cao’s voor architecten en voor orkestmusici (de remplaçanten-cao) werden eerder al minimumtarieven voor zelfstandigen afgesproken. Zulke afspraken zijn omstreden, omdat ze als kartelvorming beschouwd kunnen worden. 

Maar het gerechtshof in Den Haag oordeelde deze maand dat FNV KIEM voor vervangende orkestmusici zulke afspraken mocht maken, omdat hun positie niet anders MINIMUMTARIEVEN De FNV probeert al langer afspra- is dan die van werknemers. Door ken te maken die voor iedereen in onder meer deze uitspraak voelt de bond zich gesterkt om op de ineen sector gelden, maar wil daar geslagen weg door te gaan. De konu nog steviger op inzetten. De vakcentrale wil minimumtarieven mende maanden gaan de leden uit verschillende sectoren met elvoor zzp’ers en eist dat mensen met payroll-en flexcontracten weer kaar in discussie over het nieuwe in dienst komen. Daarnaast wil de arbeidsvoorwaardenbeleid.

VERVOLG VAN PAGINA 1 keurd. Dat betekende ook dat ik er geen personeel meer op kon laten werken en niemand was meer verzekerd bij het werken met zo’n machine. Ook de milieuwetgeving veranderde en dat alles maakte dat ik er mee moest ophouden.” In z’n eentje met de machine werken was onmogelijk, daar is minimaal 2 á 3 man voor nodig. “En ik zat ook nog eens in een gebied dat met centrum-milieuregels als zuurvrije kasten en afzuigingsapparatuur te maken kreeg,” vult Gertjan aan. “Ik werd als echte drukkerij ge-

zien, terwijl ik maar een eenvoudige eenmanszaak had.” “In 2008 en 2009 ben ik met m’n gezin naar Australië verhuisd, waar ik in communities als kunststeendrukker bij Aboriginals heb gewerkt. Bij de Charles Darwin University was ik workshopleider en moest ik aboriginals leren zelf-supporting te worden op het gebied van drukken. Ik leerde ze zelf te drukken, zodat ze dat konden verkopen. Dat was heel leuk, maar uiteindelijk zijn we toch terug naar Nederland gegaan omdat mijn vrouw en kinderen (van destijds 8 en 9) graag terug wilden.”

Excuus voor voorbarige uitslag stemming Al sinds jaar en dag vallen de grafici van de vier dagbladuitgevers Persgroep, NDC, TMG en BDU onder de Grafimedia-cao. Toen in juli de cao onderhandelingen over de Grafimedia-cao vastliepen, hebben de directies van de dagbladuitgevers aangegeven de grafici over te willen hevelen naar de cao Uitgeverijbedrijf.

Om deze wens kracht bij te zetten – en om natuurlijk eventuele stakingen te vermijden – gaven ze de grafici alvast een loonsverhoging van 1% per 1-1-2014 en 1% per 1-7-2015. Deze loonsverhoging staat gelijk aan de loonsverhoging die is afgesproken in de cao Uitgeverijbedrijf. In september 2015 hebben twee gesprekken plaatsgevonden tussen directies en vakbonden. FNV KIEM heeft toen aangegeven haar betrokken leden te vragen of zij er bezwaar tegen hebben om over te gaan naar de cao Uitgeverijbedrijf. Deze ledenraadpleging heeft in september jl. plaatsgevonden. Helaas is deze ledenraadpleging niet goed gegaan. Leden van de Persgroep Best hebben de raad-

pleging later ontvangen en inmiddels gestemd, maar leden van de Persgroep Apeldoorn en TMG (zowel Amsterdam als Alkmaar) hebben de raadpleging pas begin oktober ontvangen.

“Toen ik – eenmaal terug in Nederland – niet meer als zelfstandig steendrukker kon werken, ben ik parttime bij de Rijksacademie als grafisch begeleider van kunststudenten aan de slag gegaan. Echter, met de bezuinigingen van een jaar of drie geleden, werd de grafische afdeling van de academie gesloten en werd ik ontslagen. Ik kreeg toen 14 uur WW, maar omdat ik altijd als zelfstandige werkte ging er van alles fout bij het UWV. Ik mocht van het UWV niet bijwerken. Maar ik werkte altijd maar 14 uur en daarnaast deed ik opdrachten als zzp’er. Naast mijn uitkering van 70% van 14 uur

mocht ik dus niets doen! Ik werd daarmee gedwongen om me uit te schrijven bij de Kamer van Koophandel.”

Bestuurder Grafisch Bernard van Iren legt de verwarring uit: “In eerste instantie is er dus een uitslag bekend geworden, waarbij niet alle betrokken leden zijn geraadpleegd. Deze uitslag zegt overigens dat de grote meerderheid in de Grafimedia-cao wil blijven.” Bij het ter perse gaan van deze editie van KIEM Nieuws is de uitslag van de stemming onder leden die werkzaam zijn bij de Persgroep Apeldoorn en TMG nog niet bekend. Deze stemming liep tot don-

“Inmiddels ben ik wel, naast m’n uitkering als zelfstandige aan het werk. Ik werk overal als zzp’er. Zo ben ik deels betaald, deels vrijwillig, werkzaam in het Steendrukmuseum, maar ik ben ook verhuizer, chauffeur, van alles en nog wat. Ook werk ik thuis, waar ik nog steeds een kleine handpers heb staan waarmee ik kleine oplages druk voor kunstenaars. Dat doe ik eigenlijk het allerliefst.”

derdag 15 oktober. Uiteraard worden deze stemmen opgeteld bij de tot dusver bekende uitslag.

“Helaas is er naar aanleiding van de eerste uitslag een brief verstuurd naar de leden die in eerste instantie hebben gestemd. Te vroeg dus,” zegt van Iren. “Daarin hebben we vermeld dat de uitslag bekend is. Dat is dus een tussenstand en geen eindstand! Ook is er een brief verstuurd naar de betrokken directies met de mededeling dat onze leden niet over willen naar de andere cao. Ook dit was te voorbarig! Bijzonder vervelend allemaal,” zegt Van Iren. “We hebben té vroeg een nog niet complete stemming bekendgemaakt. Ons werk is mensenwerk, maar ik betreur dit ten zeerste. Mijn welgemeende excuses dat dit zo verlopen is.” Op www.fnv-kiem.nl vind je de definitieve uitslag van de stemming, zodra deze bekend is.

TOEKOMST SECTOR De toekomst van de grafische sector ziet Gertjan niet zo heel rooskleurig: “Ik denk dat de dalende lijn van steeds minder drukwerk alleen maar door zal zetten. Hele segmenten zijn er al uit: proefdrukkers, opmakers enzovoort. En dat zullen er alleen maar meer worden. En het online en via internet verspreiden wordt steeds groter. Mensen maken gewoon zelf thuis hun drukwerk. Da’s ook wel goed voor het milieu denk ik, maar zal ook nog veel grafici hun baan kosten.”

PAGINA 3 Jaargang 7 / Editie 02 / 24/10/2015 / Een uitgave van FNV KIEM / Gratis voor leden van FNV KIEM

VERVOLG VAN PAGINA 1 drukt. Dit is het eindbod van de KVGO en het is niet onderhandelbaar. Ik zag daar iets staan waarvan ik dacht ‘over mijn lijk’. Voornamelijk voor de eis het 80% ziekengeld wilde ik nooit tekenen. Al stond daar een loonsverhoging van 5% tegenover. Never nooit.” De afspraak bestond daarnaast ook uit dat werkgevers hadden bedacht een cao te bouwen met een looptijd van 1 september 2015 tot 1 september 2017. “Maar wat te doen met de twee jaar dat we nu geen cao hebben?” vervolgt Van Iren. “Nada, niks, dus we hebben dat bod gelijk afgewimpeld en de eis veranderd in een cao-voorstel van vier jaar. Daarbij gingen we op volle kracht door met acties met als voorlopig hoogtepunt de actiedag op donderdag 8 oktober.”

APPLAUS

Uit het publiek kwam de vraag of de FNV KIEM-delegatie ervoor kan zorgen dat de vergoedingen rondom ploegendiensten onaangetast blijven. Een groot applaus uit de zaal volgde, waarop Van Iren aangaf dat de werkgevers ‘daar dan met hun poten vanaf moeten blijven’. Ook vroeg een actievoerder wat FNV KIEM adviseert aan de actievoerders die zich onder druk gezet voelen door hun leidinggevende. “Staken is gelukkig een recht in ons land,” zegt Van Iren. “Maar tóch kan een werkgever je het bloed onder de nagels vandaan halen. Zorg dat je achter elkaar blijft staan, zorg dat wij het te weten komen, zodat wij met die werkgever in contact kunnen treden. Als het nodig is, staan we de volgende dag met z’n allen aan de poort om te flyeren en die werkgever aan te pakken.”

RESPECT VOOR DOORDRAAIEN

Ook FNV-voorzitter Ton Heerts sprak de stakers tijdens de actiedag toe. Heerts was blij de actievoerders te kunnen toespreken: ”Het is heel goed dat jullie allemaal in actie zijn! Dat is nodig! Jullie zijn de bond en jullie moeten het doen. Natuurlijk zitten jullie als grafici in een heel moeilijke sector, die drastisch aan het veranderen is. Het moet van de werkgever allemaal sneller en voor minder. Maar als vakmensen zorgen jullie ervoor dat ook in deze moeilijke tijden jullie bedrijven blijven doordraaien. Jullie mogen daar van jullie werkgevers wel wat meer respect voor krijgen in de vorm van een fatsoenlijke loonsverhoging. En dat zeg ik tegen de werkgevers waarvan de vereniging –het KVGO (Koninklijk Verbond voor Grafische Ondernemingen- met

het woord koninklijk begint. Er is weinig koninklijks meer aan! Doe je best maar eens om dat uit te leggen. Als je mensen twee jaar op de nullijn zet, geen respect toont en geen perspectief voor de toekomst, dan ben je werkgeversonwaardig bezig. En dat pikken we niet! ”

HOE NU VERDER?

Bernard van Iren: “Het is dertig jaar geleden dat er in deze sector echt actie is gevoerd. Dus we zitten nog in de opbouwfase. Ik verwacht ook niet dat we na vandaag een cao hebben. Was het maar waar dat we vandaag door het KVGO worden uitgenodigd om maandag opnieuw te praten. Maar, een druppel water kan een steen uithollen. We moeten geduld hebben en als een ijzeren Hein doorgaan, net zo lang totdat we een cao hebben waar we met z’n allen volmondig ja tegen kunnen zeggen.”

Met z’n allen besloten de aanwezigen om een actiecomité op te richten waar iedereen in de zaal lid van is. De komende weken gaan zij inventariseren wat nodig is om de acties uit te bouwen en te versterken.

Van Iren riep de actievoerders op om collega’s te mobiliseren: “Zorg dat die er volgende keer óók bij zijn, want dan zijn we met z’n vijfhonderden. En de keer daarop met duizend, net zolang totdat we hier met 10.000 man staan. En wedden dat die cao er dan komt! Ik beloof jullie dat, als wij samen en met elkaar door blijven gaan en we jullie collega’s er ook bij krijgen, dan komt het goed. Samen zorgen we ervoor dat we de regie houden. En leggen we nog veel meer bedrijven plat. Want als uw machtige hand dat wil, staan alle persen stil.”

ACTIEDAG 8 OKTOBER IN BEELD

Iedereen ontving na registratie een actiehesje en T-shirt.

Een volle zaal publiek in De Fabrique in Utrecht.

De onderhandelingsdelegatie geeft de zaal tekst en uitleg.

Bestuurder Bernard van Iren beantwoordt vragen van het publiek. Geboeid kijkt het publiek naar de presentaties. Ton Heerts roept op actie te blijven voeren voor een goede cao.

Het actiecomité dat aan het eind van de dag werd gevormd.

De Fabrique was een prachtige locatie voor de actiedag.

PAGINA 4 Jaargang 7 / Editie 02 / 24/10/2015 / Een uitgave van FNV KIEM / Gratis voor leden van FNV KIEM

BESTUUR FNV KIEM BEZOEKT DRUKKERIJMUSEUM MEPPEL De afspraak was al in 2014 gemaakt en begin september 2015 was het dan zover: het bestuur van FNV KIEM afdeling Drenthe bracht, samen met het dagelijks bestuur van FNV KIEM uit Amsterdam, een bezoek aan het Drukkerijmuseum in Meppel. Daar kregen de bestuurders een rondleiding en uitgebreide uitleg over de ontwikkeling van de boekdrukkunst. Van spijkerschrift tot Gutenberg-pers en Heidelberg-degelautomaat.

In het museum werden de bezoekers voorgesteld aan de vrijwilliger Jan de Vries, die de rondleiding zou verzorgen. Jan de Vries wordt ook wel ‘de encyclopedie’ van het Drukkerijmuseum genoemd. Wat deze man kan vertellen over het grafisch gebeuren is werkelijk ongelooflijk. Welk onderwerp men ook aansnijdt op het grafisch gebied, hij weet van de ‘hoed en de rand’.

Jan de Vries en Willem Versendaal, één van de bestuursleden van de afdeling Drenthe, hebben de rondleiding voorbereid. Zij zorgden ervoor dat vrijwillig(st)ers, die op 9 september niet aanwezig zouden zijn, vervangen werden door anderen. En voor één vrijwilliger waar geen vervanger voor was, werd een oud-collega van buitenaf gevraagd.

Meppel is van oudsher een handelsstad en overslagplaats, waar zich vooral veel schippers vestigden die in de turfvaart hun bestaan vonden. Door de gunstige ligging aan veel waterwegen ontstond een levendige handel, die zorgde voor de vestiging van andere beroepen en bedrijven. Zo kwamen er ook drukkers naar Meppel om er hun beroep uit te oefenen.

Het Drukkerijmuseum Meppel is niet een verzameling objecten die op zichzelf staan, maar een lévend museum dat het dynamische verhaal vertelt over communicatie. Op 9 september maakten dagelijks bestuursleden Geert van der Tang en Wim van den Burg kennis met het museum. In hun gezelschap Peter Beker, voorzitter van de afdeling Groot Nijmegen.

▲ Wim Versendaal en Wim van den Burg kijken geboeid hoe vrijwilliger Jan de Vries het zetsel door middel van ‘insluitwit’ en sluitstukken binnen het z.g. raam ‘insluit’

Bij het station werden ze opgewacht door het bestuur van de afdeling Drenthe: Tom Oosterloo, Herman Wolbers en Willem Versendaal.

Via de fraaie Stationsweg, die als beschermd stadsgezicht uitgeroepen is, het Zuideinde, Galmanspad en de Stoombootkade bereikte het gezelschap het Drukkerijmuseum aan de Kleine Oever 11. De vele gemotiveerde vrijwilligers met veelal een grafische achtergrond, zouden hen daar laten zien hoe het er aan toeging omstreeks 1985. Men werkte op veel drukkerijen toen nog ‘in het lood’.

Na een inleiding van Jan de Vries trok het gezelschap naar de bovenste verdieping van het museum, waar men kennis maakte met de ontwikkeling van het schrift. Daar was een uitgebreid overzicht te zien van de tekens en tekeningen van de mens uit de prehistorie. De wandschilderingen zijn er bijzonder natuurgetrouw weergegeven. Bijvoorbeeld de paarden van ‘Pech Merle’, de ‘Bizons van Lascaux’ en de ‘Vogelman van Lascaux’. Op dezelfde verdieping wordt het papierscheppen en marmeren gedemonstreerd.

Op de eerste verdieping werd door Jan de Vries het handzetten met loden letters en het machine zetten met de Typograph, Monotype, en Ludlow uitgelegd. Ook was een zetbok waarin letterkasten met houten biljetletters en loden letters liggen te zien. Fred Rump gaf een uitgebreide demonstratie op de Intertype zetmachine.

In het museum is Herman Wolbers in zijn element. Hij legt de bezoekers de Heidelberger Degelpers uit en vertelt waarom er een legger moet op de kale degel. Deze doet dienst als kussen tussen vorm en degel. Aangezien de vorm (letter) zachter is (loodlegering) dan de degel, die van metaal is (gietijzer). Het zetsel wordt door middel van ‘insluitwit’ en sluitstukken binnen het z.g. raam ‘ingesloten’. De drukker moet zorgen dat de sluitstukken goed aangedraaid worden anders valt het zetsel uit het raam. Een handzetter moet dan het uitgevallen zetsel weer herstellen. Één van de pronkstukken uit de collectie van het museum is de kniehevelpers uit 1829. Verder zijn er verschillende Degelpersen en twee Stopcilinderpersen opgesteld. In een andere ruimte van de drukkerij zijn de overige druktechnieken onder gebracht. De steendrukpers die nog steeds in gebruik is, werd tijdens de rondleiding door de steendrukker uitgebreid gedemonstreerd. Hij legde het bewerken van de steen en het drukken uit. Verder staan er twee offsetpersen en een diepdrukcilinder op deze afdeling. Op de begane grond is een complete handboekbinderij ingericht. Hier zijn allerlei materialen en gereedschappen te zien die nodig zijn om boeken in te binden, te verfraaien of te restaureren. Men maakt gebruik van boekblokper-

▲ Het Drukkerijmuseum in Meppel.

sen, ‘fileten’ en ‘bruneertangen’ om goud op snee aan te brengen. De binders in de boekbinderij repareren oude boeken en binden week- of maandbladen in. Daarnaast bestaat de mogelijkheid om een boekband van een tekst of een andere verfraaiing te voorzien in goud, zilver of een andere aangepaste kleur. Joke Broekhans heeft ons het inbinden van bijbels uitgelegd en ze vertelde wat goed en fout kan gaan bij het herstellen van bijbels en belangrijke histori-

▲ Uitleg van de Heidelberger degelpers.

sche boeken. Verder demonstreerde ze het verfraaien van boekjes door foliedruk. Een bijzonder geslaagde dag, vonden ook de bestuursleden van FNV KIEM. Rond vijven verliet de afvaardiging van FNV KIEM het museum. Bij het afscheid deed rondleider Jan de Vries een dringend beroep op lezers van dit artikel om het museum eens te bezoeken.

www.drukkerijmuseum-meppel.nl Kleine Oever 11, Meppel Openingstijden: Di-Za van 13.00-17.00 uur. V.l.n.r.: Herman Wolbers, Geert van der Tang, Willem Versendaal, Peter Beker, Wim van den Burg, Tom Oosterloo en Jan de Vries

PAGINA 5 Jaargang 7 / Editie 02 / 24/10/2015 / Een uitgave van FNV KIEM / Gratis voor leden van FNV KIEM

Een onderzoek naar de robotisering van de arbeidsmarkt NEMEN ROBOTS STRAKS ONS WERK OVER?

Je kunt tegenwoordig geen krant of magazine meer openslaan of je leest wel iets over robotisering. En terwijl het ene artikel juicht over de opkomst van robots in het productieproces, huilt het andere stuk over het aantal banen dat daarmee verloren zal gaan. Ook minister Asscher van Sociale Zaken noemde automatisering eerder al een reden van het niet sneller dalen van de werkloosheid. Maakt de robotrevolutie heel veel arbeid overbodig? Of worden de banen die robots van ons over zullen nemen gecompenseerd door het ontstaan van nieuwe banen?

Robotisering heeft als letterlijke betekenis dat een toenemend aantal taken dat eerst door mensen werd uitgevoerd, door robots worden gedaan. Voordelen: ze zijn goedkoop, snel, nooit ziek, werken 24 uur per dag en vragen nooit om loonsverhoging. Nadelen: de inzet van robots gaat ten koste van arbeidsplaatsen van mensen.

ONDERZOEK

De gevolgen van robotisering voor de arbeidsmarkt en de economie houden ook de commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid bezig. Om daar meer zicht op te krijgen, liet de commissie het Rathenau Instituut onderzoek doen. Het Rathenau Instituut onderzoekt ontwikkelingen in de wetenschap en technologie en interpreteert de gevolgen daarvan voor maatschappij en beleid. Afgelopen september organiseerde de commissie een aantal expertmeetings over robotisering en werkgelegenheid. De discussie ging daarbij vooral over de vraag of robotisering veel banen zal kosten. Dat is zeker het geval. Denk aan lopende bandwerk dat robots van ons overnemen: dozen op pallets zetten, lassen, lijmen, allerlei repeterende werkzaamheden. Of robots die de bediening in een restaurant van de ober overnemen. Dat biedt veel kansen, maar kan ook verlies van banen betekenen. Onderzoek van Deloitte wees eind vorig jaar uit dat naar schatting twee tot drie miljoen banen zullen verdwijnen.

ANGST

Het is dus logisch dat er angst heerst bij mensen die bang zijn hun baan te verliezen. Het kabinet wil daarom op tijd ingrijpen, wanneer banen van grote groepen mensen op het spel komen te staan. Ook vindt het kabinet het heel belangrijk om naar de kansen te kijken die robotisering biedt. Het kan namelijk –behalve banen kosten- tegelijk heel veel nieuwe banen in Nederland opleveren.

TOEKOMST EN VERLEDEN

Het onderzoek dat de commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid liet uitvoeren, keek niet alleen naar de gevolgen voor de werkgelegenheid in de toekomst. Ook de gevolgen die nieuwe technologieën in het verleden voor de werkgelegenheid hebben gehad kregen aandacht. “In de begintijd van de computer, eind jaren ‘70, was men ook bang dat er banen zouden verdwijnen,” zegt Rinie van Est, één van de auteurs van het rapport Werken aan de robotsamenleving. “Dat is meegevallen, maar er zijn wetenschappers die denken dat de huidige automatiseringsgolf anders is dan alle voorgaande, omdat deze sneller gaat.”

als kans voor een hogere arbeidsproductiviteit en economische groei. Onderzoeker en schrijver van het onderzoek Linda Kool zegt: “Informatietechnologie heeft de afgelopen twintig jaar een belangrijke bijdrage geleverd aan de productiviteitsgroei. Maar de overtuiging die economen hadden, dat innovatie niet tot baanverlies leidt, brokkelt af. Dat komt door de economische tegenwind van de afgelopen jaren, zoals de toenemende schuldenlast van burgers en overheden en de kosten van energie- en milieumaatregelen.”

MIDDENGROEPEN ONDER DRUK

In de technologische revoluties die eerder plaatsvonden, werden door de drastische en ingrijpende veranderingen vooral laaggeschoolde TWEE STROMINGEN werknemers getroffen door meUit het onderzoek kwamen twee stromingen naar voren: volgens de chanisering en automatisering. Nu neemt informatietechnologie ene stroming leidt technologie tot ook onze routinematige arbeid minder werk, minder koopkracht en een krimpende welvaart. De an- over. Vooral banen op mbo-niveau in de industrie en dienstensector dere stroming ziet innovatie juist komen hierdoor onder druk te staan. Denk daarbij aan administratief medewerkers, boekhouders en assemblagemedewerkers. Linda Kool: “Die middengroepen moeten doorstromen naar sectoren waar wél werk is. Dat betekent dat mensen die werkzaam zijn in deze groepen moeten denken aan bijscholing en omscholing.”

ontstaan. Dertig jaar geleden bestonden er bijvoorbeeld niet of nauwelijks ICT-medewerkers, managers in social media, of app- en gamebouwers. Zelfs in het enorm geautomatiseerde proces in de auto-industrie is menselijke arbeid nog steeds vereist. De winnende formule is een combinatie van een slimme machine én menselijke intelligentie.

WET- EN REGELGEVING

Belangrijk is ook dat de overheid de nieuwe technologie via wet- en regelgeving en scholing inbedt in de samenleving. Onderzoeker Rinie van Est: “Eerder heeft de overheid altijd gezorgd voor de goede voorwaarden voor de introductie van nieuwe technologieën. De aanleg van een goed transportsysteem in de negentiende eeuw bijvoorbeeld. Dat legde de basis voor het gebruik van kolen- en stoommachines in de industrie. Ook ging de overheid uitwassen tegen met sociale wetgeving.”

BELANGRIJKE ROL SER

Kool vult aan: “Op school moeten kinderen al vroeg leren omgaan met technologie. Enerzijds door dingen te leren die computers juist níét kunnen – creativiteit, communicatie – en anderzijds door te leren programmeren en 3D-printen.” Het Rathenau Instituut pleit voor een brede maatschappelijke discussie over robotisering, waarin de risico’s én de kansen aan de orde NIEUWE BANEN komen. Zij waarschuwen echter Er verdwijnen echter niet alleen wel tegen een verkokerde blik. Van banen, er komen ook nieuwe banen voor in de plaats. In de nieuwe Est: “De flexibilisering van de arbeidsmarkt, de opkomst van de digitale economie hebben consuzzp’ers, de toekomst van de sociale menten en bedrijven ook nieuwe behoeftes, waardoor nieuwe banen zekerheid en het pensioenstelsel, de deeleconomie: deze deelonderwerpen moeten in het debat alleIn China wordt geëxperimenteerd met geautomatiseerde bediening in restaurants. maal samenkomen.”

▲ Over een paar jaar nemen robots het lopendebandwerk van mensen over.

TOEKOMSTIG ARBEIDSBELEID Volgens minister Asscher kan de technologische vooruitgang voor meer welvaart, veiligheid en een hogere levensverwachting zorgen. Maar hij wil ook onderzoeken hoe iedereen daarvan kan profiteren en er geen groepen langs de kant blijven staan. Duidelijk is dat we moeten nadenken over hoe we ons arbeidsbeleid klaar maken voor de nieuwe toekomst en hoe we onze kinderen leren hier mee om te gaan. Creativiteit, ondernemerschap en nieuwe toepassingen verzinnen zijn kwaliteiten die geen enkele robot ooit zal hebben. Wie daar op ingesteld is, zal het altijd winnen van de robot.

ADVIESAANVRAAG VERWACHT Minister Lodewijk Asscher (SZW) heeft begin 2015 aangekondigd dat hij de SER advies wil vragen over de invloed van robotisering op de arbeidsmarkt. Daarbij gaat het niet alleen om robots, maar ook om technologische ontwikkeling, automatisering, digitalisering, ICT en globalisering. Bij de SER is inmiddels een kleine werkgroep gestart met een eerste verkenning om de stand van de techniek en de voor de arbeidsmarkt relevante aspecten van de technologische ontwikkeling in kaart te brengen.

PAGINA 6 Jaargang 7 / Editie 02 / 24/10/2015 / Een uitgave van FNV KIEM / Gratis voor leden van FNV KIEM

CONGRES WIJST FUSIE AF

Tijdens het congres van FNV KIEM in Amersfoort was geen tweederde meerderheid voor fusie met de ongedeelde FNV. Gevolg is dat FNV KIEM zelfstandig doorgaat. Dat bleek 10 oktober bij de stemming over het fusievoorstel door 103 afgevaardigden in de Flint in Amersfoort.

Print is op weg terug In Amerika keren lezers langzaam terug naar papier. De verkoop van e-books daalde daar in de eerste vijf maanden van dit jaar met tien procent, zegt de Association of American Publishers, dat gegevens van ongeveer 1200 uitgevers verzamelt.

Volgens Inct.nl investeren uitgevers en boekhandels weer in opslag en distributie. Ook in de VS zijn boekhandels gesloten en zagen uitgevers hun marges onder druk komen omdat de klanten massaal de voorkeur gaven aan digitaal lezen. Maar nu is de trend omgekeerd, zegt ook The New York Times. Zowel uitgevers als boekhandelsketens investeren weer in opslag en distributie: Hachette breidt het pakhuis in Indiana uit met 20.000 vierkante meter en Simon & Schuster voegt een vergelijkbare hoeveelheid ruimte toe aan zijn distributiecentrum. Penguin Random House heeft honderd miljoen dollar geïnvesteerd in de distributie: nu kan het concern levering binnen twee dagen

garanderen en die service ook voor andere, onafhankelijke uitgevers verzorgen. Bovendien kunnen ze op basis van gegevensanalyse voorspellen welke boeken binnenkort naar welke winkels verscheept moeten worden. Daardoor hoeven ze 10 % minder voorraden aan te houden.

AANTAL BOEKHANDELS TOEGENOMEN

Ook het aantal boekhandels is in de VS de laatste jaren weer toegenomen: van 1410 in 2010 naar 1712 in 2015. Een boekhandelaar in Austin, Texas, zag de verkoop van boeken met 11 procent stijgen en behaalde de beste winstcijfers ooit. De boekhandelaren zien vooral dat lezers graag combineren: het ene boek op papier, het andere digitaal. Wat ook heeft bijgedragen aan de hernieuwde populariteit van papier is dat de prijs van e-books omhoog is gegaan. Nu Amazon niet meer verplicht stelt dat een ebook maximaal $9.99 kost en uitgevers hun eigen prijs kunnen bepalen, is het prijsverschil tussen

De uitslag van de stemming was 64,71%  voor en 35,29% tegen. Dat is weliswaar een meerderheid, maar statutair niet voldoende voor een fusie, daar was 66,7% voor nodig. Meteen na de stemming las voorzitter Geert van der Tang een verklaring voor. Hij benadrukte

dat het bestuur nog mandaat heeft tot 16 juni 2016. Het bondsbestuur gaat nu meteen aan de slag met een begroting en een werkplan voor 2016. Op de bondsraad van 19 november zal het bondsbestuur voorleggen hoe het verder wil met FNV KIEM.

e-book en paperback kleiner geworden. Sommige titels, zoals ‘Het puttertje’ van Donna Tartt, zijn als paperback zelfs goedkoper dan digitaal. Positief nieuws dus, zeker omdat deze trend mogelijk ook doorzet richting Europa.

VERKOOP OMHOOG

Ook uit cijfers van de stichting Collectieve Propaganda van het Nederlands Boek (CPNB) blijkt dat het in Nederland weer goed gaat met de verkoop van boeken. Vooral kinder- en jeugdboeken scoren goed, schrijft NOS.nl. De omzet van de totale boekenmarkt groeide dit jaar (tot en met augustus) met 4,2 procent, bij de kinderboeken was dat zelfs 9,2 procent. Ter relativering: de boekenmarkt leverde vorig jaar en het jaar ervoor telkens zo’n 10 procent omzet in en heeft dus nog een lange weg te gaan om op het oude niveau te komen. De verkoop van e-books vlakt volgens het CPNB wat af. Het marktaandeel van ebooks ligt in ons land momenteel op circa 7 procent. 

VEEL FAILLISSEMENTEN, REORGANISATIES EN OVERNAMES

Een fiks aantal faillissementen, reorganisaties en overnames kenmerken de laatste maanden de neergaande spiraal in de grafische sector.

Op 8 september verklaarde de rechtbank in Noord-Holland de Grootebroekse drukkerij Puurdrukken en Rosier Grafimedia failliet. Het bedrijf was al ruim 35 jaar werkzaam in een breed scala aan

grafimedia producties. Eind september werd bekend dat Rosier wel een zg. ‘herstart’ maakt. In Enschede werd eind september Set & Print failliet verklaard. Bij Set & Print werkten tien werknemers en de drukkerij verzorgde websites, vormgeving en drukwerk. Ook het Enschedese Ipskamp drukkers failleerde begin september. De drukkerij kan echter een doorstart maken dankzij buurdrukkerij Roelofs in Enschede en Wilco in Amersfoort. In Oldenzaal vond het faillissement van drukkerij Reerink plaats. Echter, de failliete drukkerij Reerink werd vrij snel na het faillissement overgenomen door Fabri. Het bedrijf gaat verder als Fabri-print en neemt drie van de zes personeelsleden over.

In Limburg werd drukkerij Claessens in Sittard failliet verklaard. De zelfstandige drukkerij aan de Handelsstraat in Sittard noteerde al jaren rode cijfers en heeft daarom zelf het faillissement aangevraagd. Afgelopen zomer bleek dat het personeel van uitgeverij en drukkerij Lecturis in Eindhoven al een jaar salaris te laat of in delen uitbetaald kreeg. Sinds mei kregen de 31 personeelsleden helemaal geen loon meer. “De werknemers van Lecturis zijn het afgelopen jaar zeer loyaal geweest,” vertelt FNV KIEM-bestuurder Peter Reniers. “Ondanks de loonachterstand hebben ze keihard doorgewerkt. Het is daarom extra zuur voor deze mensen dat het zo lang duurde voordat het loon uitbetaald werd,” aldus Reniers.

Bij de Telegraaf vond eind juni een kaalslag plaats: daar gaan 168 van de 250 banen weg. De drukkerij in Alkmaar gaat dicht en het aantal persen wordt teruggebracht van 10 naar 4. Het bericht van de TMG-directie sloeg in als een bom bij alle betrokkenen. Ook vakbondsadviseur Jos Cohen van FNV KIEM was onaangenaam verrast: “We hielden er al rekening mee dat er iets zou gebeuren, maar dit was wel heel ingrijpend.” De drukwerksites Drukland en Flyerzone zijn in september overgenomen door internetdrukker Reclameland. Daar zal het naar verwachting drukker worden, waardoor nu al extra productiemedewerkers geworven worden. Eind 2016 zullen zo’n 100 medewerkers werkzaam zijn bij Reclameland.

Steendruk als museumkunst PAGINA 7 Jaargang 7 / Editie 02 / 24/10/2015 / Een uitgave van FNV KIEM / Gratis voor leden van FNV KIEM

Een kilometer of vijf onder Eindhoven ligt Valkenswaard, waar sinds september 2001 het Nederlands Steendrukmuseum gehuisvest is. Je vindt er vele prachtige voorbeelden van lithografie en chromolithografie, maar het museum heeft ook ruime aandacht voor de techniek en de maatschappelijke betekenis van de steendruk. Wie denkt dat steendruk uit het stenen tijdperk stamt, heeft het mis: steendruk is springlevend. Zonder steendruk geen computerchips!

In de bijna vijftien jaar dat het museum bestaat is het uitgegroeid tot een volwaardig museum met vele tientallen vrijwilligers die voorlichting geven, rondleidingen en demonstraties verzorgen en workshops organiseren. Grondlegger van het museum is ir. Peter-Louis Vrijdag, voormalig directeur van Vrijdag Premium Printing, drukker van premium etiketten en verpakkingen van hoge kwaliteit. De museumcollectie is gebaseerd op de persoonlijke verzameling van de heer Vrijdag.

OPRICHTER VRIJDAG

Het was, zoals Vrijdag zelf zegt: “een mengeling van verbazing, bewondering, nieuwsgierigheid, verzamelwoede en verdriet over het dreigend verdwijnen van indrukwekkende technieken die uitmondde in de passie om het per se ook aan anderen te willen laten

zien”. Toen Vrijdag eind jaren ’70 het bedrijfsarchief eens indook, raakte hij onder de indruk van de chromolithografie waarmee in de jaren ’20 de prachtigste sigarenbandjes en etiketten werden gedrukt. Allemaal nog zonder computer! Vrijdag begon sigarenetiketten te verzamelen en later ook wijn- en gedestilleerd etiketten, zeepverpakkingen en chocoladeblikken.

STEENDRUK NIEUWE REVOLUTIE

Huidig directeur Frank van Oortmerssen gaat nog een stukje verder terug in de tijd: “In 1450 vond Gutenberg de loden letters uit, waarmee het reproduceren van teksten mogelijk werd. Afbeeldingen bleven echter een probleem om te reproduceren. Het graveren ervan duurde erg lang en ook het afdrukken was een probleem. Etsen kon je in die tijd maximaal 100 keer reproduceren en in de eerste houtgravures misten details. De wereld heeft tot 1798 moeten wachten op een nieuwe revolutie in de druk van afbeeldingen: toen vond de Beierse graficus Alois Senefelder de steendrukkunst uit,” vertelt hij. In het museum staat een replica van de eerste houten pers van uitvinder Senefelder.

BIJ TOEVAL UITGEVONDEN

De steendrukkunst werd bij toeval uitgevonden: Senefelder schreef toneelstukjes en wilde die op een eenvoudige en goedkope manier uitgeven. Hij ging daarom zelf experimenteren met etsen en chemicaliën. Bij toeval vond hij de steendruk uit, dat hij in eerste instantie ‘chemisch drukken’ noemde. “Ineens kon je,” vervolgt Van Oortmerssen, “met een zg. Stangenpers 1200 drukken per dag maken. Allemaal in zwart wit natuurlijk. Kleur kwam er pas in 1837, toen de chromolithografie haar intrede deed. Dat hele proces van de uitvinding tot de kleurendruk is in ons museum te zien. Inclusief de persen en machines waarmee dat in de vorige eeuwen werd gedaan. En binnen afzienbare tijd komt er nog een fotolithografie afdeling bij, dan is het museum compleet.”

VRIJWILLIGER WORDEN? Ben je enthousiast geworden en wil je ook helpen het vakmanschap in het steendrukmuseum te behouden? Word dan ook vrijwilliger! “Het is praktisch als je in de regio woont,” benadrukt museumdirecteur Van Oortmerssen, “en wanneer je in de grafische sector werkt, of hebt gewerkt is dat helemaal mooi! Het gaat er echter om dat je je enthousiasme over weet te brengen op de bezoeker en hart voor steendruk hebt. We staan open voor nieuwe en vernieuwende ideeën! Gemiddeld heeft het museum zo’n 30 bezoekers per dag. Het is dinsdag tot en met zondag geopend van 13-17 uur. Heb je interesse? Stuur dan directeur Frank van Oortmerssen een mail via: [email protected].

De collectie van het Nederlands Steendrukmuseum omvat boekillustraties, cartografie, reclameplaten en lithografie van bekende kunstenaars als Kees van Dongen, Alphonse Mucha, Adolphe Willette en Jan Sluyters. Maar ook speelkaarten, etiketten, ansichtkaarten, prenten, karikaturen en (satirische) tijdschriften. Naast de vaste collectie heeft het Nederlands Steendrukmuseum regelmatig een expositie van een bijzondere kunstenaar of rondom een specifiek thema. Wil je nog wat meer lezen over het museum, of nog een aantal foto’s bekijken, dan surf je naar: www.steendrukmuseum.nl.

VAN GOGH EXPOSITIE

HOE WERKT STEENDRUK Uitvinder Alois Senefelder tekende als eerste met vetkrijt het te drukken beeld op een afgeslepen kalkzandsteen, waarna hij het ‘etste’ met een oplossing van Arabische gom en een paar druppels salpeterzuur. Daarna maakte hij de steen vochtig met een spons en water en bracht inkt aan op de steen. En omdat water vet afstoot, hechtte de inkt zich alleen aan het getekende ‘vette’ beeld en kon daarna op papier

worden afgedrukt. Vanaf de jaren ’60 in de twintigste eeuw gingen drukkerijen over op offsetdruk, waarvan het principe eveneens op de steendruk berust. Lithografie wordt dan het exclusieve domein van beeldend kunstenaars. Veel later ontstaat de microlithografie, waarmee de microchip wordt gemaakt. Daarmee kunnen afbeeldingen op chips worden opgeslagen.

Op dit moment bestaat het museum uit drie onderdelen: het museum zelf, de expositieruimte en een lithografisch atelier. De expositieruimte wisselt om de zoveel tijd van expositie. Nu hangt daar bijvoorbeeld de expositie ‘Van Gogh als graficus’, met veel prenten, tekeningen en etsen van Van Gogh. Van Oortmerssen: “Bijna niemand wist dat Van Gogh aspiraties had om illustrator te worden. De volgende expositie die we hier inrichten gaat over Forrer lithografie. Forrer is een meestersteendrukker die voor veel heel bekende kunstenaars litho’s heeft gemaakt.”

VRIJWILLIGERSKAPITAAL

“Het is natuurlijk geweldig dat we hier nu zo’n mooi museum hebben,” zegt Van Oortmerssen, “maar het moet wel bemenst worden. Naast alle prachtige persen en drukmachines die we hier heb-

ben staan, zijn vrijwilligers wel ons grootste kapitaal.” Het museum wordt – naast directeur Van Oortmerssen en een secretariaatsmedewerker – gerund door zo’n 42 vrijwilligers. “Zij garanderen onze continuïteit,” zegt de museumdirecteur trots. “We kunnen op dit moment prima draaien met deze mensen, maar een aantal heeft aangegeven het

wat rustiger aan te willen doen. Dat betekent dat we op zoek zijn naar jonge, nieuwe en frisse vrijwilligers die rondleidingen willen geven, het drukkersteam willen versterken en het baliebeheer willen doen. Op die manier kunnen we het vakmanschap behouden, zeker wanneer we wat mensen krijgen die uit de grafische sector afkomstig zijn.”

PAGINA 8 Jaargang 7 / Editie 02 / 24/10/2015 / Een uitgave van FNV KIEM / Gratis voor leden van FNV KIEM

Dé gids voor grafische technieken

‘Printmaking’ is een praktische en uitgebreide gids voor grafische technieken. Deze volledig –in augustus 2015 nog- bijgewerkte editie bevat uitgebreide hoofdstukken over digitale en mixed media processen, en een gloednieuw ‘Print & Make ‘ hoofdstuk. Dit boek bevat een uitgebreid overzicht van de vele mogelijkheden waarmee afgedrukt kan worden en een brede verkenning naar

creatieve expressie. Alles komt aan bod: in deze druk zijn de meer traditionele technieken van diepdruk, collography, lithografie, zeefdruk en monoprint vernieuwd en zijn voorzien van nieuwe beelden die een breder scala aan onderwerpen tonen, waaronder meer moderne prenten en internationale kunstenaars. Elke techniek wordt onderzocht aan de hand van de ontwikkeling van de grafische of digitale matrix. Tenslotte vind je in dit boek tips en tricks om een eigen printstudio op te zetten en leer je technieken voor het oplossen van problemen. De up-to-date lijst van leveranciers, ateliers en galeries maken dit boek een essentieel naslagwerk voor zowel beginnende als ervaren grafici.

Printmaking, a complete guide to materials & process. Auteurs: Bill Fick en Beth Grabowski. Voor 25,99 euro te koop bij boekwinkel en Bol.

WAT ELKE ONTWERPER MOET WETEN

Wie zich –professioneel of als hobby– bezighoudt met het ontwerpen of vormgeven van websites, apps, print, druk of producten kan eigenlijk niet zonder het boek ‘100 things’. Bij het creëren van creatieve boodschappen moet je de psychologie van het gedrag van mensen goed kennen. 100 Things helpt je hierbij: het bevat 100 zaken die iedere ontwerper moet weten over mensen en het geeft je inzicht in zowel de al bekende, als ook in de nieuwste psychologische onderzoeken naar bewustwording van mensen. Wat pakt je en houdt je aandacht op een pagina of het scherm? Wat is belangrijker, perifere visie of centrale visie? Hoeveel informatie is te veel in een keer? Hoe krijg je mensen gemotiveerd om de volgende stap te zetten? Hoe lang moet je tekst zijn als je wil dat mensen offline doorlezen? En hoe

VOORDEEL Korting op sim only bij Robin Mobile

naar keuze met onbeperkt mb’s, sms’en en minuten binnen Nederland. Hierdoor ga je nooit meer buiten je bundel. Je hebt al een abonnement vanaf €29,95.

MEER

Bij Robin Mobile ontvang je

een half jaar lang €4,– korvoordeel op: www.fnv-kiem.nl/ ting per maand op een SIM Only maandabonnement voordeel

De speciale FNV-prijzen zijn geldig voor de eerste zes maanden van nieuw af te sluiten abonnementen. Je kunt eenvoudig je abonnement bestellen via www.echt-onbeperkt-robinmobile.nl/FNV met de actiecode FNV-2015.

VOORDEEL 25% korting op online leren bij Learnit Wil je je verder ontwikkelen? Ontdek dan de voordelen van online leren. Als FNV KIEM-lid ontvang je 25% korting op vijf inspirerende webinars over persoonlijke vaardigheden. Je kunt kiezen uit: Solliciteren, Presenteren, Gesprekstechnieken, Assertiviteit en Beïnvloedingsvaardigheden. Liever met e-learning aan de slag? Kies dan voor een e-learning MS Word, Access of Excel voordeel op: www.fnv-kiem.nl/ (diverse niveaus en versies). Je kunt eenvoudig gebruik maken voordeel

door je in te schrijven via www.learnit.nl/FNV. Vul de kortingscode DNCK1417 in en de korting wordt verrekend op de factuur.

Met een anti slipcursus van het Safety Experience Center ga je goed voorbereid de weg op. Tijdens de cursus leer je veilig voordeel op: www.fnv-kiem.nl/ uitwijkmanoeuvres uit te voeren tijdens een noodstopsituatie, doe voordeel

je ervaring op met onderstuur (voorwielslip) en overstuur (achterwielslip) en leer je hoe je in een te snel genomen bocht weer de controle over de auto krijgt.

MEER

VOORDEEL €70,– korting op een Safety Experience Center anti slipcursus zit het met kleur? Beeldspraak? Is een lettertype echt belangrijk? Dit zijn slechts een paar van de vragen waarop je in dit boek antwoord vindt. 100 Things is niet alleen een opsomming van richtlijnen, maar een diepe duik in wat mensen drijft. Hiermee ontwerp je intuïtieve en boeiende print, web, toepassingen en producten die passen bij de manier waarop mensen denken, werken en spelen. 100 Things kost 24,99 euro en is een leuk cadeautje.

FNV KIEM is ...

MEER

Als lid van FNV KIEM ontvang je €70,– korting op een antislipcursus. Je betaalt geen €129,– maar slechts €59,– per slipcursus. De training duurt drie uur en vindt plaats in het rijvaardigheidscentrum in Rosmalen, vlakbij Den Bosch.

MEER VOORDEEL:

FNV KIEM is dé vakbond voor werknemers en alle zelfstandig professionals in de creatieve industrie in de sectoren Kunsten, Informatie, Entertainment en Media. Wij leveren professionele dienstverlening aan 30.000 leden op het terrein van werk en inkomen. FNV KIEM is een creatieve, eigenwijze en vooruitstrevende vakbond die niet bang is voor uitdagingen en veranderingen.

WIJ ZIJN DE VAKBOND VOOR DE CREATIEVE INDUSTRIE.

Colofon

PEFC gecertificeerd

Stichting FNV Pers / Hoofdredactie Mariëtte Raap / Teksten Harrie Lindelauff, Mariëtte Raap, De Schrijffabriek / Foto’s Peter Beekman, Suzanne Blanchard, Martin de Bouter, Dunck, Marco Havers, Drukkerijmuseum Meppel, Dirk Hol, Steendrukmuseum Valkenswaard / Layout Studio FNV / Druk Senefelder Misset / VRAGEN? Mail naar: [email protected]

15165

Jaargang 7, nummer 2, oktober 2015 / Redactieadres FNV Kunst Informatie Entertainment en Media, Postbus 9354, 1006 AJ Amsterdam / T (020) 355 36 36 / I www.fnvkiem.nl / Uitgave

Dit hout komt uit duurzaam beheerd bos en gecontroleerde bronnen

PEFC/30-31-151

www.pefcnederland.nl