De basis van de beroepskolom

De basis van de beroepskolom Praktijkvoorbeelden vmbo-handelsonderwijs

NR.3 JAN. 2005 COMPETENTIEGERICHT ONDERWIJS IN DE MAAK

condities creëren voor werken en leren

D e

b a s i s

v a n

d e

b e r o e p s k o l o m

Voorwoord Het vmbo is de eerste schakel in de beroepskolom. Voor veel jongeren ligt daar de basis voor hun loopbaan. Sinds de invoering van het vmbo in 1999, is en wordt er hard gewerkt om ervoor te zorgen dat deze basis goed is. Leerlingen prikkelen om te ontdekken wie ze zijn, wat ze willen en wat ze kunnen is in veel gevallen een van de doelstellingen van het onderwijs. Door een praktijkgerichte aanpak wordt getracht om het onderwijs beter te laten aansluiten op de vaardigheden, mogelijkheden en belevingswereld van leerlingen.

In deze publicatie is in tien voorbeelden beschreven op welke manier vmbo-scholen in de sector Economie leerlingen inzicht proberen te verstrekken in hun mogelijkheden en kansen voor de toekomst. Deze praktijkvoorbeelden bevatten aspecten die te koppelen zijn aan de ontwikkeling en invoering van competentiegericht onderwijs. Ook het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs is zich hierop aan het voorbereiden. Onder andere vanwege het belang van een goede aansluiting op de vervolgopleidingen in de beroepskolom.

De praktijkvoorbeelden zijn door medewerkers van Kenniscentrum Handel verzameld en uitgewerkt in de periode juni tot en met september 2004. Graag bedanken we iedereen die heeft meegewerkt aan de totstandkoming van deze publicatie.

Marijke Mesdag Monique Mol Inge Zijp

Kenniscentrum Handel Ede, januari 2005

2

3

D e

b a s i s

v a n

d e


Inhoudsopgave Voorwoord

3

Inleiding

7

Maatwerktrajecten 7 De huiskamerklas: individuele leerlingbegeleiding in de praktijk College Den Hulster - Tegelen

51

8 Goed maatwerk, een traject met uitzicht AOC Terra - Winsum

56

Vernieuwende onderwijsconcepten 1 Leerpleinen werken! Stedelijk College Zoetermeer - Zoetermeer

10

2 De vmbo-leerling moet je prikkelen De Rooi Pannen - Tilburg

15

3 Simulaties en werkplekstructuren leiden tot vakkenintegratie SG Marianum - Lichtenvoorde

22

Praktijkonderwijs 9 Doorlopende leerwegen: van praktijkonderwijs naar mbo Samenwerking praktijkonderwijs en ROC in Zuid West Vallei

64

Leerwerktrajecten Begrippen

4

4 Digitaal leerling portfolio OSG Echnaton - Almere

27

5a Laat de leerling dingen doen die bij hem passen Vader Rijn College - Utrecht

Begrippenlijst

70

31

Genoemde onderwijskundige hulpmiddelen en onderwijsmethoden

74

5b Samen leren, samen werken Netwerk leerwerktrajecten - Utrecht

38

Genoemde regelingen en adviezen

75

6 Achter de coulissen is het hard werken, maar het resultaat is fantastisch Hennes & Mauritz en SG Westhage - Den Haag

44

Samenvatting

76

5

D e

b a s i s

v a n

d e


Inleiding Vernieuwing van het onderwijssysteem speelt een belangrijke rol bij veel vmbo-scholen. Veel scholen werken hard aan onderwijs dat inspeelt op de ontwikkeling van leerlingen. Onderwijs dat hen stimuleert en hen goede kansen biedt. Dit is een intensief traject dat door elke school weer anders wordt aangepakt. Wie op zoek gaat naar voorbeelden, krijgt te maken met een groot en divers aanbod. Er zijn de laatste jaren op heel veel verschillende terreinen in het vmbo vernieuwingen doorgevoerd. Ook zijn er nog tal van vernieuwingen gaande. Kenniscentrum Handel heeft negen op de handel gerichte voorbeelden uitgekozen. Deze worden in deze publicatie aan u gepresenteerd. Het Kenniscentrum wil u met deze voorbeelden van praktijkaanpakken een bron van informatie en inspiratie bieden. De voorbeelden in deze publicatie gaan over scholen die de examenprogramma's Handel en verkoop of Handel en administratie aanbieden of over scholen die aansluiting bieden op het mbo-handelsonderwijs. De scholen onderscheiden zich onder andere door: •

de pedagogische en didactische aanpak

•

vormen van samenwerking

•

de aanpak van stage- en leerwerktrajecten

•

de integratie van avo-vakken met het beroepsgerichte vak

•

het aanbieden van de assistentopleiding aan vmbo-leerlingen

•

werkvormen die gericht zijn op het verwerven van competenties.

In de verhalen komen sleutelfiguren aan het woord, mensen die nauw betrokken zijn bij de vernieuwende onderwijsaanpak op hun school. Aan het woord komen een praktijkopleider, een projectleider en diverse mensen van de scholen zelf zoals docenten en coördinatoren. Ze vertellen wat de aanleiding was om de zaken anders te gaan aanpakken, welk doel hen voor ogen stond en welke ervaringen ze hebben opgedaan.

De geïnterviewden hebben in ieder geval één ding gemeen: ze zijn allen zeer betrokken en hebben een grote compassie voor 'hun' vmbo-leerlingen en het vmbo-onderwijs. Zij zien dit ook als een eerste voorwaarde om het werk goed te kunnen doen. Ook vinden alle geïnterviewden dat ze met hun aanpak een heel eind op weg zijn en dat ze een voorbeeldfunctie vervullen. Tegelijkertijd geven ze aan dat de veranderingen die ze hebben ingevoerd, nog voor verbetering vatbaar zijn. Sommige voorbeelden moeten zich nog verder ontwikkelen. Uit de verhalen spreekt enthousiasme over de behaalde resultaten en de positieve uitwerking. Niet alleen de leerlingen varen er wel bij, ook het docententeam en de schoolorganisatie. Kenniscentrum Handel hoopt dat deze sprankeling overkomt als u de publicatie leest.

6

7

D e

b a s i s

v a n

d e


Door de verhalen loopt als een rode draad het doel van de onderwijsvernieuwing. Vaak

Daarna komt het verhaal van het Vader Rijn College waar sinds twee jaar leerwerk-

was het doel:

trajecten worden aangeboden. Het wordt gevolgd door een beschrijving van het project

•

maatwerktrajecten aanbieden aan leerlingen die buiten de boot dreigen te vallen

en netwerk 'Samen leren, samen werken' waaraan het Vader Rijn College deel neemt.

•

leerlingen succeservaringen laten behalen en beleven

Het laatste verhaal, over leerwerktrajecten op de werkvloer van Hennes & Mauritz,

•

negatieve motivatie ombuigen naar positieve motivatie

beschrijft de samenwerking tussen school en bedrijf in het leerwerktraject. Ook is

•

leren (weer) leuk laten zijn.

er aandacht voor de belangrijke rol van de praktijkopleider in de ondersteuning van de leerling.

De praktijkvoorbeelden zijn gerangschikt op thema: vernieuwende onderwijs-

De drive bij al de leerwerktrajecten is het ombuigen van de negatieve spiraal waarin

concepten, leerwerktrajecten, maatwerktrajecten en praktijkonderwijs.

de leerlingen terecht zijn gekomen naar een positieve ontwikkeling.

Maatwerktrajecten De volgende twee praktijkvoorbeelden sluiten hier naadloos op aan. Deze beschrijven de aanpak van leerlingen die buiten de leerwerktrajecten vallen. Voor deze leerlingen zijn maatwerkoplossingen nodig. Het College Den Hulster en het AOC in Winsum willen deze leerlingen positief motiveren door ze een vertrouwde en veilige omgeving te bieden. Maatwerk moet ze de gelegenheid geven om te groeien. Ook bij deze voorbeelden is de ondersteuning door school en door de praktijkopleider een essentieel element.

Bij de leerwerktrajecten en de maatwerktrajecten staat - nog meer dan in het 'reguliere' vmbo-onderwijs de groei en ontwikkeling van de leerling centraal. De leerlingen moeten geprikkeld raken, zij moeten het gevoel krijgen dat ze er toe doen en dat docenten in hen geïnteresseerd zijn en in hen geloven. Zij moeten succeservaringen behalen.

Praktijkonderwijs Het laatste verhaal beschrijft de inspanningen van een aantal scholen voor praktijk-

Vernieuwende onderwijsconcepten

onderwijs en een ROC, om de aansluiting van het praktijkonderwijs op het mbo te ver-

De eerste drie praktijkvoorbeelden gaan over de vernieuwingen die zijn of worden

beteren en voor de leerlingen succesvol te laten verlopen. Ook hier is de leerling het

doorgevoerd in het 'reguliere' vmbo-onderwijs met als doel: het verzorgen van aan-

uitgangspunt.

trekkelijk en op de leerling gericht onderwijs. De volgende scholen staan hier centraal: het Stedelijk College Zoetermeer, De Rooi Pannen en Scholengemeenschap Marianum.

Met deze verzameling praktijkaanpakken zijn we zeker niet uitputtend geweest.

Bij deze drie scholen is een verschuiving richting competentiegericht onderwijs

Het vmbo is een actieve onderwijsvorm en werkt continu aan vernieuwing. We

zichtbaar. Elementen uit de aanpakwijzen zijn:

zouden andere scholen dan ook tekort doen als we pretenderen dat dit de enige

•

de leerling centraal, met de nadruk op zelfstandig en groepsgewijs leren

succesverhalen zijn.

•

een rechtstreekse relatie tussen praktijk en theorie

De scholen in deze publicatie hebben gemeen dat zij op een enthousiaste en leerling-

•

de docent in de rol van coach, waarbij het geven van feedback een onderdeel is

gerichte wijze werken aan onderwijsvernieuwing. Daarmee vormen ze hopelijk een

•

leerpleinen en open leercentra om het onderwijs vorm te geven.

inspiratiebron voor alle andere scholen.

Leerwerktrajecten De daaropvolgende drie praktijkvoorbeelden gaan over leerwerktrajecten. Allereerst een beschrijving van de aanpak van de Scholengemeenschap Echnaton dat een 'Digitaal leerling portfolio' heeft ingevoerd. Het portfolio ondersteunt de leerling in de praktijk, helpt bij het vormen van een realistisch zelfbeeld en volgt het ontwikkelingsproces.

8

9

D e

b a s i s

v a n

d e


Leerpleinen werken!

1

1

binnen het team Economie is prima. Iedereen voelt zich medeverantwoordelijk voor de leerpleinen en dat werkt goed.” Inmiddels heeft de school drie jaar ervaring

Stedelijk College Zoetermeer -

opgedaan met de leerpleinen. “Het onderwijs staat niet stil en zeker niet in Zoetermeer, dus in de tussentijd zijn alweer wat veranderingen doorgevoerd in het onderwijsconcept. Want al doende leert men het meest”, stelt Prinsen.

Zoetermeer

Het doel Het Stedelijk College Zoetermeer heeft de leerpleinen ingevoerd om te zorgen voor een betere aansluiting op het ROC. Daarnaast heeft de school met de onderwijskundige

Op het Stedelijk College in Zoetermeer is medio 2004 het derde Economie-plein geopend. Op een Economie-plein werken vmboleerlingen zelfstandig en in groepjes aan hun opdrachten voor de beroepsgerichte vakken van het intrasectorale programma Handel en administratie. Volgens de voortrekkers ervan, Bianca Prinsen en Fred Cornelisse, zijn de Economie-pleinen een goed concept om leerlingen gemotiveerder en zelfstandiger te laten werken.

vernieuwingen gekozen voor brede opleidingen. Hierdoor kunnen de leerlingen op een meer zelfstandige manier leren werken.

De aanpak en ervaringen: Zelfstandig en in groepjes werken aan opdrachten Opzet leerpleinen

Het Stedelijk College Zoetermeer is een vmbo-school waar de kaderberoepsgerichte

De leerlingen in het intrasectorale programma Handel en administratie, werken vier

en basisberoepsgerichte leerweg wordt aangeboden. Ook kunnen leerlingen er kiezen

keer per week drie uur op het leerplein. In die drie uur werken ze zelfstandig en in

voor een leerwerktraject. In de onderbouw, het eerste en tweede leerjaar, volgen de

groepjes aan opdrachten die vermeld staan in een weekplanning. Het leerjaar is

leerlingen het programma van de basisvorming, daarna kiezen ze voor een sector. De

opgesplitst in periodes van acht weken en aan het begin van die acht weken weten de

school in Zoetermeer biedt alle sectoren aan en heeft daarbinnen gekozen voor de

leerlingen precies wat ze aan het eind moeten hebben gedaan.

intrasectorale programma's. De leerlingen worden breed opgeleid en kiezen pas op

Bianca Prinsen vertelt over de organisatie: “Bij de start van de leerpleinen in 2002 kre-

het ROC voor een meer specifieke beroepsopleiding. Om het brede karakter van de

gen de leerlingen een periodeplanning voor de acht weken. Ze moesten zelf beslissen

intrasectorale programma's te benadrukken heeft het Stedelijk College dit aan de

wanneer ze aan welke opdrachten zouden gaan werken tijdens de lessen. Het bleek

namen van de programma's toegevoegd. Het spreekt daarom over Handel en admi-

echter dat ze moeite hadden zelf hun planning te maken voor die acht weken. Ze von-

nistratie breed.

den de periode te lang en konden daardoor onvoldoende inschatten hoeveel tijd ze nodig hadden voor een opdracht. Hierdoor kwamen ze aan het eind van de periode in tijdnood zodat ze de overgebleven opdrachten minder nauwkeurig maakten. Daarom

Aanleiding

zijn we in het schooljaar 2004/2005 begonnen met weekplanningen. De leerling bepaalt nog steeds zelf wanneer en met wie hij welke opdracht maakt, maar doordat

10

In 2001 is het Stedelijk College Zoetermeer begonnen met de voorbereidingen voor de

de opdrachten nu per week zijn geformuleerd is het voor de leerlingen overzichtelijker

opzet van de Economie-pleinen als reactie op de invoering van de leerwegen en de

geworden. De weekplanning is bovendien niet star: het is enerzijds afgestemd op het

beroepsgerichte programma's. “Nadat het concept was uitgewerkt, kregen de docen-

examenprogramma en anderzijds op de leerling. Als de leerling sneller door de stof

tenteams van alle sectoren een budget om een leerplein in te richten”, vertelt Fred

gaat, kan hij alvast beginnen aan de opdrachten voor de volgende week of hij kan

Cornelisse die afdelingsleider is van de bovenbouw.“Het management heeft de kaders

extra verdiepingsopdrachten maken.”

vastgesteld en de docenten hadden daarbinnen een behoorlijke vrijheid om het

“De leerlingen laten iedere opdracht die ze hebben gemaakt aftekenen”, vult Fred

onderwijsconcept in te vullen. De gekozen opzet is volgens ons het beste voor de

Cornelisse aan.“De opdrachten worden vervolgens genoteerd in een logboek, een digi-

leerlingen en komt voldoende tegemoet aan de doelstellingen van het onderwijs

taal portfolio. We merken dat dit erg motiverend werkt voor de leerlingen. Ze krijgen

zoals Stedelijk College Zoetermeer die geformuleerd heeft.” Zijn collega Bianca

feedback van de docent of begeleider en weten daardoor of ze op de goede weg zijn.

Prinsen beaamt dit. Prinsen is afdelingsleider van de onderbouw en geeft les op het

Deze persoonlijke aandacht is een belangrijk onderdeel van het onderwijsconcept.

leerplein. “De docenten kregen en krijgen ook veel inspraak. Dit heeft geresulteerd in

De docenten kennen alle leerlingen en weten precies in welke fase van het onderwijs-

een grote betrokkenheid van alle docenten bij het nieuwe onderwijsconcept. En dat is

programma ze zijn. Eventuele problemen of achterstanden zijn dan ook snel bekend

ook nodig als je er een succes van wilt maken. We moeten het samen doen. De sfeer

waardoor de docenten er adequaat op kunnen reageren.”

11

D e

1

b a s i s

v a n

d e


1

Even wennen voor de leerlingen De leerlingen moesten in het begin erg wennen aan de vrijheid en verantwoordelijkheid die ze kregen. Er stond immers geen docent meer voor de klas die precies zei wat ze wanneer moesten doen. Maar na een tijdje waren ze gewend en nu weten ze ook dat 'vrijheid' niet hetzelfde is als 'vrijblijvend'. Bianca Prinsen: “We willen het concept van weektaken en meer zelfstandigheid voor de leerlingen ook langzamerhand invoeren bij de basisvorming. We merken dat de leerlingen die in het derde leerjaar bij ons komen, onvoldoende vaardig zijn in het plannen van hun werkzaamheden. Door in de basisvorming al meer verantwoordelijkheid bij de leerlingen te leggen is de overstap van basisvorming naar de leerpleinen minder groot. Ook zullen de leerlingen uit het tweede leerjaar op gezette momenten 'stage' gaan lopen op de leerpleinen. Op deze manier kunnen ze zich vast oriënteren op een sector en op de werkwijze op de leerpleinen.” aparte, afgesloten ruimte worden desgewenst theorielessen gegeven aan leerlingen

Maar ook voor de docenten

die daar behoefte aan hebben. Als een docent constateert dat meerdere leerlingen

“Ook de docenten moesten wennen aan het nieuwe concept”, herinnert Prinsen zich.

dezelfde vragen hebben, neemt hij hen als groep mee naar de theorieruimte en geeft

“Voorheen waren zij verantwoordelijk voor een afgebakend stukje onderwijs dat ze in

daar uitleg. Gaandeweg is gebleken dat de lwoo-leerlingen het best functioneren als

hun eigen leslokaal aanboden. Bovendien wisselden ze alleen informatie uit over de

zij de dag beginnen met een centrale instructie. Deze leerlingen gaan 's ochtends dan

leerlingen tijdens vergaderingen. Op de leerpleinen begeleiden twee docenten en een

naar de theorieruimte voor een uitleg over wat er die dag of week moet worden

onderwijsassistent samen een groep van ongeveer 40 leerlingen. Hierdoor krijgen

gedaan. Daarna gaan ze zelfstandig aan het werk.”

docenten zicht op de werkwijze van collega's en dat was soms erg wennen. Het vergt

Op het leerplein staan overigens niet alleen pc's, er is ook een winkelruimte gemaakt

ook veel vertrouwen om op deze wijze te kunnen samenwerken. Je hebt toch allemaal

waar de verkooponderdelen worden geoefend.

je eigen methode. Het is de bedoeling dat op alle leerpleinen een zelfde werkwijze wordt gehanteerd en dat dezelfde huisregels en omgangsvormen worden gevolgd.”

Integratie Avo en beroepsgericht programma

Dit is niet altijd even gemakkelijk te organiseren en daarom is het Zoetermeerse

Op dit moment wordt het beroepsgerichte programma nog los aangeboden van de

College dit schooljaar begonnen met het project 'Normen en waarden'. Hierdoor

algemeen vormende vakken. Bianca Prinsen:“Het komt nu incidenteel voor dat onder-

gelden overal in de school dezelfde regels en weten de leerlingen waar ze aan toe zijn.

delen van een vak worden aangeboden in de context van de mogelijke beroepen die

“Een andere bijkomstigheid is dat de leerlingen en docenten actief nadenken over wat

horen bij de opleiding Handel en administratie. Er is dus wel sprake van uitwisseling,

normen en waarden nu eigenlijk zijn. Het feit dat er verschillende opvattingen zijn is

maar we streven ernaar volgend schooljaar de algemeen vormende en de beroeps-

niet erg, als er maar respect is voor elkaar. Ook moeten er regels zijn waar iedereen

gerichte vakken meer te integreren. Denk aan leerlingen die bij het vak Nederlands

zich aan houdt. We hebben gelukkig een hecht team en iedereen stelt de leerling

een sollicitatiebrief leren schrijven ter voorbereiding op de stage die ze bij een

centraal”, aldus Prinsen die ook vertelt dat de leraren onderling veel informatie uit-

bedrijf gaan lopen.”

wisselen en elkaar regelmatig om advies vragen. “Doordat de verantwoordelijkheden en bevoegdheden duidelijk zijn, voelt iedereen zich heel erg betrokken.”

Afstemming theorie en praktijk De leerlingen lopen in het derde leerjaar twee weken stage. Dit is een oriënterende

12

Voorbereiding

stage waarin de leerlingen kennis maken met de beroepspraktijk. In het vierde leerjaar

Op de leerpleinen wordt gewerkt met de methode LINK. Alle docenten zijn op training

gaan ze gericht op stage. Dan wordt er ook een koppeling gemaakt tussen hetgeen ze

geweest om te leren werken met deze methode én om te leren hoe ze op een goede

op stage meemaken en leren en hetgeen er op school gebeurt. Bianca Prinsen: “Onze

manier invulling kunnen geven aan de rol van de docent als begeleider en coach.“Deze

leerpleinen en het programma LINK bieden daarvoor veel mogelijkheden. We spelen

trainingen hebben niet alleen een goede impuls gegeven aan de invoering van het

in op wat de leerlingen tegen komen in de praktijk. De leerlingen ervaren dit als zeer

nieuwe onderwijsconcept, maar hebben vooral geleid tot een grote betrokkenheid van

leerzaam. Ze voelen zich daardoor ook zekerder als ze weer naar het stagebedrijf gaan.”

de docenten”, meent Fred Cornelisse.“We hebben samen nagedacht over de inrichting

Ook voor de leerwerktraject-leerlingen is er een sterke koppeling gemaakt tussen

van de leerpleinen, de werkwijze, de taakverdeling, de didactiek en de begeleiding van

hetgeen er op het leerplein wordt gedaan en hetgeen ze tegenkomen in de prak-

de leerlingen. Zo wilden we graag een grote ruimte met voldoende pc's voor de leer-

tijk of al hebben meegemaakt. De docenten begeleiden de leerlingen intensief en

lingen waar zij zelfstandig zouden kunnen werken. En die ruimte moest een zakelijk

zorgen ervoor dat het totale programma (theorie en praktijk) voor de leerling een

karakter hebben, maar moest tegelijkertijd een vertrouwde omgeving zijn. In een

logisch geheel is.

13

D e

1

b a s i s

v a n

d e


Voorbeeldfunctie Zowel Bianca Prinsen als Fred Cornelisse vinden dat de aanpak van het Stedelijk College Zoetermeer tot voorbeeld van andere scholen kan dienen. Prinsen: “We gaan

De vmbo-leerling moet

2

je prikkelen

het vierde jaar in en hebben daardoor al veel ervaring opgedaan. We merken ook dat de werkwijze op de leerpleinen goed aansluit op het ROC. Bovendien hebben we nog veel contact met oud-leerlingen die ons hetzelfde vertellen.”

De Rooi Pannen - Tilburg

Aanbevelingen De beide afdelingsleiders hebben zoals eerder vermeld vier jaar ervaring met de leerpleinen. Op basis daarvan doen ze de volgende aanbevelingen: •

Geef vakdocenten een grote inbreng.

•

Zorg voor voldoende financiële middelen.

•

Zorg voor voldoende zit- en beenruimte op de leerpleinen.

•

Investeer in bij- en nascholing van docenten.

•

Zorg ervoor dat het docententeam een hechte groep is.

•

Stel heldere regels op voor het leerplein (bijvoorbeeld geen tassen in het lokaal).

•

Voer leerpleinen radicaal in (dus niet stap-voor-stap).

“We proberen een stimulerende omgeving te scheppen, waarin leerlingen praktijkgericht kunnen leren”, vertelt Twan van Laarhoven, adjunct-directeur van de afdeling Handel en verkoop van de vmboschool De Rooi Pannen. Sinds de invoering van de leerwegen in 1999 zijn er binnen deze school tal van veranderingen in gang gezet en uitgevoerd. Een belangrijke vernieuwing is de onderwijsaanpak waarvoor is gekozen bij de invoering van het Afdelingsprogramma Handel en verkoop. Kenmerkend voor dit geïntegreerde beroepsgerichte programma is de manier van onderwijs waarbij leerlingen zoveel mogelijk praktisch bezig zijn.

Aanleiding Vmbo-school De Rooi Pannen is gespecialiseerd in het examenprogramma Handel en verkoop, landelijk gezien heeft de school zelfs de grootste afdeling. Twan van Laarhoven: “Sinds de invoering van het vmbo en de leerwegen is het hele traditionele programma op de schop gegaan en is er een heel nieuw programma ontstaan. Alle vakken die we binnen het vbo van oudsher hadden zijn in één nieuw programma terecht gekomen: het Afdelingsprogramma Handel en verkoop. Hierin worden de verschillende beroepsgerichte vakken geïntegreerd aangeboden. Bij Handel en verkoop hebben we geprobeerd het klassikale gedeelte uit het onderwijs weg te halen en het

Contactgegevens

te vervangen door een stimulerende leeromgeving waarin de zelfstandigheid en zelfredzaamheid van de leerling centraal staat en de docent optreedt als

Mevrouw B. Prinsen

begeleider of coach.”

Docente op een leerplein, en afdelingsleider onderbouw De heer F. Cornelisse Afdelingsleider bovenbouw Stedelijk College Zoetermeer

Het doel: Motiveren en stimuleren

Van Doornenplantsoen 1 2722 ZA Zoetermeer

14

Het doel van De Rooi Pannen vat Van Laarhoven als volgt samen: leerlingen motiveren

Telefoon: 079-331 03 00

en stimuleren. “Het onderwijs is veel praktischer en uitdagender geworden. Hierdoor

E-mail:

[email protected]; [email protected]

hebben leerlingen, meer dan bij theoretisch onderwijs, zicht op waar ze mee bezig

Internet:

http://www.scz.nl

zijn. Ze weten nu hoe ze de stof kunnen toepassen en wat ze eraan hebben.”Naast het

15

D e

2

b a s i s

v a n

d e


uitdagen en stimuleren van leerlingen, hoopt De Rooi Pannen dat leerlingen een meer

Lodewijks. “De opdrachten hebben we beschreven op taakkaarten en elke kaart heeft

zelfstandige en zelfredzame houding krijgen. Want met zo'n houding zijn ze beter

dezelfde structuur. Er staat een korte omschrijving op van de opdracht, het doel, de

voorbereid op het mbo.

taak van de leerling, de benodigdheden, de tijdsbesteding, de manier van beoordelen

2

en een verwijzing naar aanvullende informatie. De leerling weet zodoende precies wat hij moet doen en kan aan de slag.”

De aanpak: Praktisch en uitdagend onderwijs

Taakwijzers bieden de leerlingen extra structuur. In een taakwijzer staat precies welke taken de leerlingen in een periode van zes weken af moet hebben. Als een leerling een opdracht gedaan heeft, wordt deze afgevinkt en door de docent beoordeeld. Om in

In de derde klas volgen alle leerlingen het Afdelingsprogramma. In de vierde klas is het

aanmerking te komen voor een rapport moeten leerlingen alle opdrachten hebben

een keuzevak voor de leerlingen in de theoretische en gemengde leerweg. De uren zijn

gemaakt. De structuur wordt in het vierde jaar losser. “In de derde klas willen de

als volgt verdeeld: twaalf uur per week het Afdelingsprogramma en twintig uur per

docenten de opdrachten nog wel eens in kleine blokjes opdelen, maar in de vierde klas

week avo-vakken. “In tegenstelling tot de vernieuwende manier van werken binnen

zijn leerlingen zelf verantwoordelijk voor het afmaken van hun taken en voor de

het Afdelingsprogramma worden deze vakken nog op een redelijk traditionele

manier waarop ze dat doen”, geeft Jeanne Lodewijks aan. Zij benadrukt overigens dat

manier gegeven. Daarin verschillen we niet zoveel van andere scholen”, zegt Twan

het belangrijk is enige mate van sturing te blijven bieden. Uit ervaring weet zij dat de

van Laarhoven.

leerlingen dat zeker nodig hebben.

Oefenen op het winkelplein Leerlingen kunnen de opdrachten uitvoeren in het Open Leercentrum, het winkelplein of in de theorielokalen. Sommige opdrachten worden in het nabij gelegen winkelcentrum De Rooi Pannen uitgevoerd of zelfs in de binnenstad van Tilburg. Op het winkelplein, dat zich tussen de theorielokalen bevindt, is een simulatie van een supermarkt en een kledingzaak. Er staan levensmiddelen in schappen en kinderkleding van kledinglijn Villa Happ hangt in de rekken. Hiermee worden opdrachten uitgevoerd. Zo moeten leerlingen voor het thema 'goederenverwerking' op het winkelplein zoeken naar vijf artikelen uit verschillende branches en aangeven hoe deze verkoopklaar moeten worden gemaakt. Verder staan er drie 'echte' kassa's waarop leerlingen oefenen, bijvoorbeeld met geld teruggeven (terugtellen). Jeanne Lodewijks: “Vroeger leerden leerlingen alleen de theorie: met terugtellen moet je beginnen bij de kleinste muntjes. En als ze les hadden in goederenverwerking, maakten ze twee weken lang alleen maar sommetjes over goederen die in en uit kwamen.”

Leerlingen krijgen tijdens het gehele Afdelingsprogramma les van een vaste docent, behalve bij het onderdeel visuele presentatie. Handel en verkoop wordt aangeboden in blokken van drie of vier uur. Ieder blok begint met een theoretisch gedeelte dat niet langer dan twintig minuten duurt. De leerlingen zijn dan allemaal bijeen in een lokaal. Daarna gaan ze in groepjes uiteen en werken ze aan verschillende opdrachten rond een bepaald thema. Vakdocente Jeanne Lodewijks-Hendriks vertelt dat ze nauwelijks meer doceert, of stof puur theoretisch vertelt. “Je bent niet meer drie uur achterelkaar aan het vertellen. Je geeft instructies en de leerlingen weten vervolgens wat ze moeten gaan doen.”

Taakkaarten De opdrachten zijn door docenten zelf ontwikkeld en sluiten aan op het theorieboek Tendens, dat de leerlingen als bronnenboek gebruiken. “We vonden de methode te theoretisch, dus hebben we er praktische opdrachten bij gemaakt”, verklaart Jeanne

16

17

D e

2

b a s i s

v a n

d e


Dankzij de praktische insteek

Toetsen

blijft de stof volgens Lodewijks

Binnen het Afdelingsprogramma wordt niet meer traditioneel getoetst. De toetsen

en Van Laarhoven veel beter han-

zijn vervangen door praktijkopdrachten. Leerlingen moeten drie uur achter elkaar

gen. Leerlingen snappen beter

allerlei verschillende praktijkopdrachten uitvoeren: een verkoopgesprek voeren, een

waar ze mee bezig zijn en hoe ze

logo ontwikkelen of een schappenplan maken. Hierop worden ze beoordeeld. Deze

de stof kunnen toepassen. Van

manier van beoordelen sluit aan bij de manier waarop er gewerkt wordt binnen het

Laarhoven: “Ze vinden dit ook

Afdelingsprogramma.

2

leuker. Het stimuleert en motiveert de leerlingen. Maar dat is niet het enige doel dat we voor

Ervaringen en aanbevelingen

ogen hebben met deze manier van werken: De Rooi Pannen

De adjunct-directeur

wil de leerlingen ook graag een

Twan van Laarhoven: “We hebben aanloopproblemen gehad. In het begin zijn fouten

stukje zelfstandigheid en verant-

gemaakt en gingen er dingen mis, maar het concept begint nu redelijk vorm te

woordelijkheid bijbrengen.”

krijgen. Ik ben tevreden over de manier waarop het nu gaat, ook al gaat er nog wel eens iets mis.” De adjunct-directeur is trots op de manier van werken en op de manier

“De praktische insteek willen we

waarop de teamleden met elkaar omgaan. “We hebben een heel jong en enthousiast

binnen het Afdelingsprogramma

team”, vertelt hij en dat laatste is volgens hem de belangrijkste drijfveer voor het

nog meer gaan uitbreiden in de

vormgeven van veranderingen. Daarnaast geeft hij aan dat er faciliteiten aanwezig

vorm van projecten”, vertelt Van

moeten zijn om veranderingen te kunnen doorvoeren. De grootte van de school heeft

Laarhoven. Aan het eind van

hierin een positieve rol gespeeld: er was ruimte om een winkelplein te maken.

vorig schooljaar hebben de leer-

Daarnaast hebben de docenten de tijd gekregen om taakkaarten te ontwikkelen.

lingen de kleding van Villa Happ

18

echt verkocht. In het winkel-

Docenten

centrum De Rooi Pannen was

Jeanne Lodewijks: “Het allerbelangrijkste is toch wel dat je zelf heel enthousiast bent

hiervoor speciaal een winkel

en dat je dit ook uitstraalt naar de leerlingen.” Lodewijks vindt het erg leuk om op de

ingericht. De docenten zijn

nieuwe manier les te geven, al heeft het haar veel tijd en energie gekost. “Er is voor de

enthousiast over de manier waarop de leerlingen de kleding stonden te verkopen.

docenten echt veel veranderd en het is er niet altijd makkelijker op geworden. Dertig

“De leerlingen deden het met zoveel verve en enthousiasme, we kregen zelfs

leerlingen die in een rijtje zitten en hun huiswerk maken is natuurlijk makkelijker.” Ze

complimenten van de mbo-docenten”, vertelt Jeanne Lodewijks. Het experiment is zo

is van mening dat niet iedere docent op deze manier les kan geven. “Een docent moet

goed bevallen dat de school het project met Villa Happ de komende jaren wil uit-

heel veel kunnen: flexibel zijn, goed kunnen organiseren én durven loslaten. En als het

bouwen en meer van dit soort kleine projecten wil integreren in de lessen.

toch fout gaat, moet je incasseren, je fouten durven toegeven en dingen aanpassen.”

Nieuwe rol

Leerlingen

De docent heeft door de nieuwe manier van werken een nieuwe rol gekregen: die van

En hoe ervaren de leerlingen het onderwijs? Twan van Laarhoven en Jeanne Lodewijks

begeleider. Dit is een erg intensieve rol: hij moet de leerlingen in groepjes zelfstandig

vinden het lastig om namens de leerlingen te spreken. Ze durven wel te zeggen dat ze

laten werken (op verschillende plekken binnen en buiten het schoolgebouw) en

het idee hebben dat deze onderwijsvorm de leerlingen goed doet. Van Laarhoven:“Het

tegelijkertijd moet hij ze allemaal volgen, begeleiden en beoordelen. Daarnaast moet

blijkt dat vmbo-leerlingen veel meer kunnen dan altijd wordt gedacht mits ze een

de docent goed bijhouden hoever elke leerling is en dat vergt een uitgebreide

bepaalde mate van vrijheid krijgen en als ze praktisch bezig mogen zijn. Door het

administratie. Maar de belangrijkste en ook de grootste uitdaging is volgens Jeanne

onderwijs zo praktisch mogelijk te maken, lukt het de leerlingen te motiveren en laten

Lodewijks dat je als docent de leerlingen blijft stimuleren.“Vmbo-leerlingen moet je

ze een bepaalde mate van zelfstandigheid zien. Het is niet altijd even gemakkelijk en

blijven prikkelen, anders zijn ze snel afgeleid”, is haar standpunt. Deze constante zorg

de mate van zelfstandigheid verschilt ook per leerling. Maar als ze na twee jaar het

voor een uitdagend programma, kost veel energie, maar het levert zeker wat op.

Centraal Praktisch Examen doen, is het leuk om te zien hoe goed ze functioneren in de

Volgens de vakdocente levert een goede en intensieve relatie met de leerlingen een

praktijk.”

goede basis om verder te werken. Doordat elke groep leerlingen een vaste docent

Volgens de adjunct heeft de nieuwe manier van werken nu al zijn vruchten

heeft, is het ook mogelijk om deze relatie op te bouwen.

afgeworpen. De eerste lichting vmbo-ers is vorig jaar afgestudeerd. De leerlingen die

19

D e

2

b a s i s

v a n

d e


zijn doorgestroomd naar het mbo Handel en die nu in het winkelcentrum De

Alle leerlingen in de basisberoepsgerichte leerweg uit het derde jaar volgen dit

Rooi Pannen staan, doen het erg goed. Er is een groot verschil te zien tussen deze

programma twee uur per week. Jeanne Lodewijks: “Van elk van deze drie richtingen

leerlingen en leerlingen die doorgestroomd zijn vóór de invoering van het vmbo toen

krijgen ze tien weken lang een module. In de vierde klas kunnen ze zich specialise-

er nog voornamelijk theoretisch onderwijs werd gegeven.

ren door te kiezen voor één van de drie richtingen uit het HVT-programma. Op het

2

moment kiezen veel leerlingen voor Horeca. Deze leerlingen mogen gebruik maken van het restaurant van de mbo-opleiding. Ze gaan dan bijvoorbeeld een dagdeel

Doorstroom

koken onder leiding van een kok.”

De nieuwe manier van werken heeft dus gunstige effecten op de doorstroom

Aansluiting vanuit basisonderwijs

van het vmbo naar het mbo. Dat is voor De Rooi Pannen erg belangrijk want de ver-

Niet alleen de doorstroom van het vmbo naar het mbo is aandachtspunt binnen De

ticale scholengemeenschap streeft naar een grote doorstroom binnen de school.

Rooi Pannen. Ook de aansluiting tussen basisschool, onderbouw vmbo en bovenbouw

Leerlingen vanuit het vmbo kunnen binnen de school op verschillende niveaus

vmbo staat hoog op de agenda. Van Laarhoven vertelt dat leerlingen op de basisschool

doorstromen naar de mbo-opleidingen Handel, Horeca, Toerisme en recreatie en

vaak een bepaalde mate van zelfstandigheid hebben opgedaan en dat die in de

Brood en banket. Deze opleidingen bevinden zich op hetzelfde complex als de vmbo-

onderbouw van het vmbo weer wordt afgeleerd. In de bovenbouw wordt door de

school. Ondanks de grootte van de scholengemeenschap, is altijd geprobeerd de

nieuwe manier van werken de zelfstandigheid weer gestimuleerd. Daarom wil de

kleinschaligheid te behouden: iedere school heeft zijn eigen team, eigen faciliteiten

school de basisvorming vernieuwen. De adjunct-directeur geeft aan dat het beroeps-

en eigen leerlingen.

gerichte programma uit de bovenbouw gedeeltelijk wordt overgenomen in het tweede leerjaar van de onderbouw. Leerlingen krijgen dan 10 weken lang het

Doorstroom naar mbo-opleidingen

Afdelingsprogramma Handel en verkoop of het programma HVT aangeboden.

“Als een leerling voor De Rooi Pannen kiest dan hopen wij dat hij zeven jaar bij ons

Twan van Laarhoven:“We willen leerlingen een goed beeld geven van de vakken die ze

blijft. Dat hij op het vmbo begint en uiteindelijke op één van onze middelbare oplei-

straks kunnen kiezen en we willen ze al kennis laten maken met de manier van

dingen terecht komt”, zegt Twan van Laarhoven. Momenteel stroomt binnen De Rooi

werken in de bovenbouw.”

Pannen zestig procent van de vmbo-leerlingen door naar het mbo. De school is sterk in de 'warme overdracht' van de leerlingen die de overstap van vmbo naar mbo maken. “We geven aan de mbo-docenten door om wat voor een leerling het gaat en hoe ze

Voorbeeldfunctie

deze leerling het best kunnen opvangen”, zegt Twan van Laarhoven daarover. De didactische aansluiting tussen vmbo en mbo moet volgens Van Laarhoven nog

Van Laarhoven vindt de manier waarop op bij De Rooi Pannen met leerlingen wordt

worden verbeterd. “In het mbo wordt meer zelfstandigheid en eigen verantwoorde-

omgegaan een voorbeeld voor andere scholengemeenschappen. Hij doelt vooral op de

lijkheid van de leerling verwacht. Daar lopen leerlingen en docenten tegenaan.” Om

manier van werken binnen het Afdelingsprogramma. Hij is daarnaast van mening dat

deze zelfstandigheid en eigen verantwoordelijkheid bij de vmbo-leerlingen verder te

er veel goede dingen gebeuren op het gebied van doorstroom binnen de school, maar

ontwikkelen, gaat De Rooi Pannen werken met functieleerlingen. Deze leerlingen

dat er ook nog veel verbeteringen mogelijk zijn.

moeten ervoor zorgen dat alles voor en na de lessen op orde is: ze moeten zorgen dat materialen zoals papier, scharen en dergelijke aanwezig zijn en het na de les weer opruimen. Hiermee wil de school leerlingen verantwoordelijkheid, zelfcontrole en

Contactgegevens

-reflectie aanleren. Van Laarhoven: “We willen ze ook leren dat ze elkaar kunnen aanspreken op verantwoordelijkheden, want dat durven ze niet goed. Maar het is

De heer T. van Laarhoven

wel van belang als ze straks naar het mbo gaan en als ze in het winkelcentrum

Adjunct-directeur, Afdeling Handel en verkoop

gaan werken.”

Mevrouw J. Lodewijks-Hendriks Docent, Afdeling Handel en verkoop

Doordat de vmbo-school van oudsher op handel is gericht, worden leerlingen via het

SG De Rooi Pannen

Afdelingsprogramma Handel en verkoop al enigszins voorbereid op een mbo-

Dr. Ahausstraat 1 5042 EK Tilburg

opleiding binnen de sector Handel. Maar met het oog op de verticale structuur van de scholengemeenschap vindt De Rooi Pannen het belangrijk dat er in het vmbo ook

Telefoon: 013-595 58 25

aandacht wordt besteed aan andere sectoren in het mbo. Daarom wordt sinds

E-mail:

het 'HVT-programma' (Horeca, Vormgeving, Toerisme en recreatie) aangeboden.

20

[email protected]; [email protected]; [email protected]

afgelopen jaar in de basisberoepsgerichte leerweg naast het Afdelingsprogramma Internet:

http://www.derooipannen.nl

21

D e

3

b a s i s

v a n

d e


3

De directie was voorstander van vakkenintegratie om aansluiting te kunnen bieden aan de Slash 21-leerlingen én om het onderwijs competentiegericht te kunnen

Simulaties en werk-

aanbieden. Mentink:“Op het Marianum kunnen leerlingen in de onderbouw kiezen uit twee onderwijsvormen: de traditionele onderwijsvorm en Slash 21. Bij Slash 21 is niet alleen het lesaanbod anders vormgegeven, de totale onderwijsaanpak is anders. Zo

plekstructuren leiden tot vakkenintegratie SG Marianum - Lichtenvoorde

zijn klassen en vakken vervangen door stamgroepen en leergebieden.” Meer informatie over Slash 21 staat op de website van Marianum (http://www. marianum.nl).

Het doel: Competentiegericht onderwijs Het Marianum wil competentiegericht onderwijs aanbieden. De scholengemeenschap ziet het onderwijs als een onderdeel van een groter geheel waarbij het onderwijs vanuit het geheel naar de delen gaat. Daarom werkt de school ook met een open simulatie. Hiermee wordt de lesstof als één geheel aangeboden. Dit principe wil het Marianum nu ook doorvoeren bij de algemeen vormende vakken.

Derdejaars vmbo-leeringen van scholengemeenschap Marianum in Lichtenvoorde krijgen sinds het begin van het schooljaar 2004-2005 de beroepsgerichte vakken en de algemeen vormende vakken geïntegreerd aangeboden. Hans Mentink (coördinator en docent bovenbouw Handel en administratie) en Anja Buil (docente Handel en administratie) zijn enthousiast over de nieuwe werkwijze. Mentink: “Na een lange voorbereiding zijn we begonnen. Maar er moet nog steeds veel gebeuren. De uitdaging is het onderwijs zo vorm te geven dat er een goede mix werkvormen ontstaat, dat iedere leerling zich erbij thuis voelt en dat alles wat aan bod moet komen, ook daadwerkelijk aan bod komt.”

De aanpak: Volledig doorgevoerde vakkenintegratie De vakkenintegratie in de bovenbouw bestaat uit drie onderdelen: 1.

integratie van de beroepsgerichte vakken

2.

integratie van de beroepsgerichte vakken met de algemeen vormende vakken

3.

integratie van de algemeen vormende vakken

De ontwikkeling Anja Buil: “We hebben de integratie stapsgewijs ontwikkeld. De beroepsgerichte vakken werden al langer geïntegreerd aangeboden. De afdeling Handel en administratie

Aanleiding: Aansluiten bij de ontwikkelingen

heeft daarvoor de aanzet gegeven met de open simulatie. Toen het vmbo werd ingevoerd zijn we met een werkplekkenstructuur gaan werken. We hebben de leslokalen

De stap naar integratie van de algemeen vormende vakken met de beroepsgerichte vakken is van twee kanten gestimuleerd: vanuit de afdeling Handel en administratie zelf en vanuit de directie. Hans Mentink is al meer dan 10 jaar geleden begonnen met een open simulatie op het Marianum. Hans: “We hebben hier indertijd voor gekozen omdat de leerlingen niet meer te motiveren waren voor kantoorpraktijk en omdat het leerlingaantal terugliep. Bij de invoering van het vmbo in 1999 hebben we vastgehouden aan de wens van een open simulatie voor het intrasectorale programma Handel en administratie. Momenteel handelen we met simulatiefirma's in Oostenrijk, Duitsland, Canada, Finland, Denemarken en sinds kort met een simulatiefirma in de Oekraïne. Daarvoor werken we samen met Simnet. Omdat de leerlingen bij een open simulatie contact hebben met buitenlandse leveranciers moeten ze kunnen communiceren in het Engels of Duits. Hieruit vloeit de wens voort naar de integratie met de algemeen vormende vakken.”

22

23

D e

3

b a s i s

v a n

d e


omgebouwd tot twee simulatieruimten die met elkaar in verbinding staan. De ene

Omdat de vakkenintegratie bij het Marianum nog in de beginfase zit, wordt bij de

ruimte wordt gebruikt door leerlingen van de kaderberoepsgerichte leerweg (open

algemeen vormende vakken nog gewerkt met weekkaarten met opdrachten en

simulatie) en de andere door leerlingen van de basisberoepsgerichte leerweg (geslo-

schoolboeken. Buil:“We houden de boeken achter de hand voor het geval er problemen

ten simulatie). De ruimten zijn hierop ingericht. Ook leerlingen van de afdelingen Zorg

ontstaan met projecten of met digitale opdrachten.”

3

en welzijn en Techniek zijn al gewend aan het werken met een werkplekkenstructuur. Bij de beroepsgerichte vakken is de coachende vorm van begeleiden ingesleten.”

Ervaringen Voor de algemeen vormende vakken is de integratie van vakken een hele nieuwe manier van werken. “De simulatie met de werkplekkenstructuur was een eilandje in

Hans Mentink vertelt dat de meeste docenten van de algemeen vormende vakken

het traditionele onderwijs”, aldus Hans Mentink. “We hebben het grondig aangepakt.

enthousiast zijn over de nieuwe manier van werken. “Het werkt veel prettiger voor de

Aan de invoering van de integratie met en binnen de algemeen vormende vakken is

docent omdat er nu een ander soort belasting is. Eerder was het trekken en controle-

een jaar van voorbereiding vooraf gegaan. We zijn begonnen met de opzet van de

ren en nu is het instrueren en delegeren. De docenten zien er overigens scherp op toe

integratie van beroepsgerichte en algemeen vormende vakken. Er zijn docententeams

dat het eigen vak voldoende in de projecten terugkomt en de eindtermen worden

gevormd die de integratie vorm moesten geven en het toekomstige docententeam

behaald”, merkt hij op.

was een jaar lang een ochtend per week uitgeroosterd. Er komt immers veel kijken bij

Anja Buil noemt nog twee andere voordelen: “Een nieuwe docent kan geleidelijk

de voorbereiding: de integratie moet bouwtechnisch, organisatorisch en inhoudelijk

worden 'ingeschoven'. Hij of zij staat niet meer direct alleen voor een hele klas, maar

worden vormgegeven. Voor de vakkenintegratie zijn bijvoorbeeld de lokalen omge-

draait steeds mee in een team van docenten en op een groep leerlingen. De team-

bouwd tot een Open Leercentrum.”

vorming is in deze opzet erg belangrijk. Verder zorgen de vaste lestijden ervoor dat de lesuitval beduidend minder is. Als een docent ziek is, of even weg moet dan vangen de

De vormgeving van het onderwijs

collega's uit het team het op. Dit regelt zich van zelf en de tent blijft draaien.”

De vakkenintegratie omvat zoals gezegd de onderdelen 'beroepsgericht geïntegreerd',

Ook de leerlingen zijn enthousiast. Buil vertelt dat ze soms leerlingen moeten afrem-

'beroepsgerichte en algemeen vormende vakken geïntegreerd' en 'algemeen vormen-

men. Enerzijds ter bescherming van zichzelf, anderzijds om te voorkomen dat ze te snel

de vakken geïntegreerd'.

door een project heen gaan. Hans Mentink: “De leerlingen kunnen in het Open

Een lesweek bestaat uit negen dagdelen. De verdeling over de drie onderdelen is als

Leercentrum zelf bepalen waar ze gaan zitten en kunnen in hun eigen tempo doorwer-

volgt:

ken. Ze hebben vrijheid maar er zijn ook duidelijke regels. De verantwoordelijkheid ligt

•

3 1/2

dagdeel beroepsgerichte vakken geïntegreerd, bijvoorbeeld Handel en

bij de leerlingen. Deze verantwoordelijkheid geldt voor het op tijd afhebben van het

administratie

werk, maar ook voor de omgang met elkaar. Als een leerling last heeft van lawaai van andere leerlingen dan moet hij ze eerst zelf vragen om stil te zijn. Helpt dit niet, dan kan

•

11/2

•

3 1/2 dagdeel algemeen vormende vakken geïntegreerd

de docent inspringen. De eerste verantwoordelijkheid ligt dus bij de leerlingen. Voor het

•

1/2

leren geldt het principe van samenwerkend leren. Leerlingen kunnen van elkaar leren.”

dagdeel beroepsgerichte en algemeen vormende vakken geïntegreerd

dagdeel flexibel in te vullen door de leerlingen: inhalen van achterstand of

werken aan een opdracht naar eigen keuze. Bij het onderdeel 'algemeen vormende vakken geïntegreerd' werken de leerlingen van Zorg en welzijn, Techniek en Handel en administratie bij elkaar in het Open

Voorbeeldfunctie

Leercentrum. De sectoren spelen hier geen rol. De leerlingen hebben een dagrooster van 8.30 tot 15.00 uur. De docenten hebben

Anja Buil en Hans Mentink vinden dat de aanpak van het Marianum een voorbeeld

een dagrooster van 8.00 tot 17.00 uur.

kan zijn voor andere vmbo's en voor ROC's. De beide leraren benadrukken echter dat zij niet pretenderen hét voorbeeld te zijn. Mentink: “Wij zijn op onze manier met ont-

24

Anja Buil: “Leerlingen werken aan projecten waarin de beroepsgerichte en algemeen

wikkelingen bezig. Ik kan mij voorstellen dat een ROC de open simulatie op een hoger

vormende vakken zijn geïntegreerd. Er zijn voor iedere periode van ongeveer zes weken

niveau tilt. In de open simulatie die het Marianum gebruikt, nemen ook onderwijsin-

twee projecten benoemd die zijn ontwikkeld door PAT Onderwijsinnovatie. Het eerste

stellingen deel voor volwassenenonderwijs en onderwijsinstellingen die voor een

project heeft als onderwerp 'productontwikkeling'. Voorbeelden van elementen die in

hoger niveau opleiden.” Anja Buil: “Als oud-leerlingen de school nog eens bezoeken

dit project zitten zijn de verpakking van het product, het schrijven van een handleiding

vertellen zij dat het soms lijkt alsof er hogere eisen worden gesteld aan leerlingen van

en het maken van een power point presentatie en een reclamespotje. Een ander project

het vmbo Handel en administratie dan aan leerlingen van de mbo-opleiding.” Buil en

is 'de Wereldwinkel'. In dit project krijgen de algemeen vormende vakken een plaats

Mentink concluderen dan ook dat het belangrijk is dat docenten van vmbo en ROC

doordat onderdelen als aardrijkskunde, geschiedenis, maatschappijleer en levens-

dingen met elkaar afstemmen en dat zij op de hoogte zijn van elkaars werkwijze.Want

beschouwing worden geïntegreerd”, legt de docente Handel en administratie uit.

dat komt de aansluiting vmbo - ROC ten goede.

25

D e

b a s i s

v a n

d e


3

4

Digitaal leerling portfolio OSG Echnaton - Almere

Aanbevelingen Hans Mentink en Anja Buil hebben een aantal aanbevelingen voor scholen die willen veranderen: •

Zorg dat de neuzen dezelfde kant op staan. Zorg dat iedereen de visie draagt en ervoor gaat.

•

Denk na over het doel en op welke termijn het moet zijn bereikt. Zorg voor een meerjaren visie.

•

Ga mee met de tijd. Houd ontwikkelingen in de gaten en ga daarmee aan de slag.

Bijna iedere school doet 'iets' met het onderwerp portfolio. Maar wat was ook weer de achterliggende gedachte en hoe werkt het eigenlijk? Rob Zandstra, coördinator leerwerktrajecten bij de openbare scholengemeenschap Echnaton in Almere, werkt al geruime tijd met het 'Digitaal leerling portfolio'. Hij noemt het ook wel een 'leerling-volg-je-zelf-systeem'. Zandstra: “Leerlingen verzamelen zelf ervaringen, activiteiten en feedback. Deze informatie vormt het portfolio en geeft een goed beeld van de competenties en beroepsvaardigheden van de leerling. Het zegt veel meer dan examencijfers.”

Wacht niet te lang, want dan moet er veel worden ingehaald. •

Informeer ouders goed, zodat zij de ontwikkelingen kunnen volgen en kunnen meegaan met de ontwikkelingen.

•

Doe niet alles tegelijk. Bij het Marianum is eerst de simulatie ingevoerd, daarna de

Aanleiding en doel: Vastleggen wat leerlingen doen

werkplekkenstructuur en nu wordt de integratie van de algemeen vormende vak-

•

ken ingevoerd. Hetzelfde geldt ook voor de invoering van de simulatie. Een simu-

“Toen wij in 2002 zijn begonnen met leerwerktrajecten, bleek dat veel leerlingen

latie leer je geleidelijk aan kennen. Je moet eerst de simulatie doorgronden, dan

moeite hadden met het plannen van taken en het structureren van hun opleiding. De

kun je er weer nieuwe zaken in aanvullen.

school kon ze niet optimaal begeleiden aangezien deze leerlingen enkele dagen per

Zorg voor vangnetten. Zorg dat er lesstof is waarop iedereen kan terugvallen. Bij

week bij een bedrijf werken. Daarom zijn we op zoek gegaan naar een hulpmiddel”,

de overgang naar vmbo draaide de simulatie na verloop van tijd vast. Dan is het

vertelt Zandstra. “In eerste instantie wilden we een soort takenboek. Hierin zou de

beter dat de school kan terugvallen op traditioneel lesmateriaal dan dat er klach-

leerling zelf kunnen zien en bijhouden welke taken hij moest doen. Later bleek dat we

ten komen van ouders.

meer wilden weten. We wilden ook weten hoe hij de taken had gemaakt, wat hij ervan vond, en wat zijn (praktijk)begeleider ervan vond. Tevens zochten we een systeem waarin diverse bewijsstukken verzameld konden worden. Leerlingen doen immers

Contactgegevens

zoveel meer dan alleen een examen maken. De opgedane ervaringen en uitgevoerde activiteiten geven veel meer informatie over de leerling. Bovendien kunnen ze van

De heer. J. Mentink

invloed zijn op het curriculum vitae en het zelfbeeld van de leerling.”

Coördinator bovenbouw en docent Handel en administratie Mevrouw A. Buil Docent Handel en administratie SG Marianum, locatie Lichtenvoorde

De aanpak: Leerlingen volgen en presenteren zichzelf

De Rode van Heeckerenstraat 2 7131 ER Lichtenvoorde

26

Het Echnaton heeft gekozen voor het systeem 'Digitaal leerling portfolio'. Zandstra:

Telefoon: 0544 - 47 70 70

“Het is een internettoepassing. Hierdoor kunnen leerling, begeleider en praktijkoplei-

E-mail:


der het aanvullen op een tijdstip en plaats die hen het beste uitkomt.” Het systeem is

Internet:

http://www.marianum.nl

ontwikkeld door het bedrijf Gerrows in Almere en wordt inmiddels op verschillende

27

D e

4

b a s i s

v a n

d e


scholen (vmbo/mbo/hbo) gebruikt. Tijdens de lessen Bedrijfstraining werken de leer-

•

praten

lingen aan hun portfolio. “Het portfolio is van de leerlingen. Zij bepalen dan ook welke

•

samenwerken

feedback, resultaten, verslagen, bewijsstukken er wel of niet in worden opgenomen.

•

zoeken met behulp van de pc

Uiteraard begeleidt de docent ze hierbij, maar de leerling heeft het laatste woord.”

•

jezelf controleren of je het goed doet

•

werken zoals het hoort

Voorbereiding op stage

•

weten waar je mee bezig bent

“Voordat de leerlingen op stage gaan beginnen ze al te werken aan hun portfolio. Ze

•

jezelf leren beheersen

introduceren zichzelf en geven aan waarom ze voor de opleiding hebben gekozen en

•

jezelf zijn en je grenzen kennen.

4

wat ze willen gaan doen na hun vmbo-opleiding. Dit is het begin van hun curriculum vitae. Ze beschrijven eveneens welke vakken ze hebben, wat ze tot nu toe hebben

De leerling geeft zelf feedback op zijn eigen handelen en beoordeelt dit met een cijfer.

geleerd en wat ze nog graag willen leren. Ook geven ze een overzicht van de compe-

Zijn beheersingsniveau wordt uitgedrukt met een competentiemeter. Ook de docent

tenties die ze hebben of waar ze nog aan moeten werken. Met dit portfolio gaan ze

en het stagebedrijf kunnen feedback en een beoordeling geven. Deze beoordelingen

een stageplek zoeken. Doordat ze met powerpoint hebben leren werken kunnen ze

worden ook meegenomen in de competentiemeter.

een goede presentatie geven bij het stagebedrijf”, zegt Rob Zandstra die de leerlingen begeleidt bij het maken en vullen van hun cv. In het portfolio zit ook een opleidings-

In het Digitaal leerling portfolio worden ook beroepsvaardigheden geformuleerd.

plan in de vorm van een takenboek. In dit takenboek staat wanneer een leerling aan

Voorbeelden hiervan zijn:

een bepaalde taak wil gaan werken. Deze manier van werken sluit overigens goed aan

•

stageboek bijhouden voor eigen planning

bij het onderwijsprogramma van het Echnaton College. Zandstra: “Het stagebedrijf

•

nuttig gebruik maken van materialen

heeft ook invloed op de planning en kan die ook aanpassen. Bijvoorbeeld omdat in een

•

veilig werken (opletten dat je geen ongeluk krijgt)

bepaalde periode bepaalde werkzaamheden veel voorkomen. In dat geval is het

•

alles regelmatig schoonhouden

handiger als de leerling bezig is met een taak die aansluit bij zijn praktijktijd.”

•

persoonlijke verzorging

•

alle plekken in het bedrijf kennen.

Inhoud digitaal leerling portfolio Het digitaal portfolio bestaat uit een aantal onderdelen. De leerling moet aan deze

De mate van beheersing van de beroepsvaardigheden wordt uitgedrukt in een

onderdelen werken of kan er stukken aan toevoegen. Deze onderdelen zijn:

beroepsvaardighedenmeter. Op basis van zelfreflectie en feedback van het stage-

•curriculum vitae

bedrijf en de docent, is af te lezen hoe ver de leerling in zijn ontwikkeling is.

•competenties

Leerlingvolgsysteem Zandstra:“De leerling bepaalt wie zijn portfolio mag aanvullen. Daar zijn uiteraard wel

•beroepsvaardigheden

regels voor. Zo kunnen in ieder geval de docent en het stagebedrijf toegang krijgen tot het portfolio. Als de leerling bijvoorbeeld feedback van zijn ouders of vrienden wil toe-

•actiepunten

voegen, dan kan hij daarvoor toestemming geven. Ook als de leerling een bijbaantje of vakantiebaantje heeft, kan hij zijn begeleider/werkgever autoriseren om zijn portfolio

•beroepsbeeld

aan te vullen. Hiermee wordt het een heel persoonlijk document wat een goed beeld

•bewijzen

geeft van de leerling en zijn ontwikkeling.”

•feedback •levenslijn.

In de rubriek actiepunten staan de leertaken. Het betreft zowel leertaken voor op

Ervaringen en effecten: Leerlingen krijgen een beter zelfbeeld

school als in het bedrijf. Ze geven de leerling een overzicht van de taken waaraan hij nog moet werken en dat brengt structuur in zijn opleiding.

De docent heeft in ieder geval toegang tot het portfolio. Hij gebruikt het ook als een leerlingvolgsysteem. Hij kan precies zien wat de leerling wanneer heeft gedaan.

Competentiemeter

Hierdoor kan hij hem nog beter begeleiden en coachen in zijn opleidingsproces. “Als

De leerling maakt ook een overzicht van de competenties waaraan hij gaat werken en

een leerling achterloopt met zijn taken of met het bijwerken van zijn portfolio, kan ik

van de competenties die hij al beheerst (en in welke mate). Ook dit bespreekt hij met

hem daarop aanspreken.” Een positieve bijkomstigheid is volgens Zandstra dat de leer-

het stagebedrijf. Voorbeelden van competenties zijn:

lingen erg vaardig worden in ICT. Ze leren werken met internet, digitale documenten aanvullen, bewijsstukken bijvoegen en een powerpoint-presentatie maken. Bovendien

28

29

D e

4

b a s i s

v a n

d e


krijgen ze een beter zelfbeeld. “Dit komt doordat ze reflecteren op hun eigen hande-

Laat de leerling dingen

5a

len en feedback krijgen van anderen. Ze weten dus wat ze kunnen en waaraan ze nog moeten werken”, aldus Rob Zandstra.

doen die bij hem passen

Het Echnaton werkt nu ruim twee jaar met het Digitaal leerling portfolio. “Het programma werkt erg goed voor de leerlingen en de docenten. Helaas hebben we nog geen afspraken kunnen maken met het ROC over het gebruik van het portfolio. Dit

Vader Rijn College - Utrecht

betekent dat het ROC de digitale informatiebron niet gebruikt bij de intake van leerlingen. Leerlingen kunnen de bewijsstukken, resultaten en verslagen wel uitprinten zodat ze hun portfolio toch kunnen laten zien. Een ander minpuntje is dat stagebedrijven nog niet echt gewend zijn aan het systeem. Hierdoor zijn ze niet altijd even consequent in het bijwerken van het portfolio van de leerling. Ik wijs de praktijkopleiders altijd op de meerwaarde van het digitaal portfolio. Ik merk dat het steeds meer ingeburgerd raakt, maar het kan nog beter”, stelt de coördinator leerwerktrajecten van het Echnaton.

Voorbeeldfunctie en aanbevelingen Rob Zandstra heeft goede ervaringen met het gebruik van het Digitaal leerling portfolio. Hij denkt dat andere scholen daar ook hun voordeel mee kunnen doen. “De leerling kan onafhankelijk van plaats en tijd aan zijn portfolio werken. Bovendien bevordert het de ict-vaardigheden. Het enige dat nodig is, is een internetaansluiting.

Sinds twee jaar kunnen alle vmbo-scholen in de stad Utrecht leerwerktrajecten aanbieden. De leerwerktrajecten, opgezet in samenwerking met ROC's, vormen een pedagogisch-didactische variant van de basisberoepsgerichte leerweg. Eén van de Utrechtse vmbo-scholen is het Vader Rijn College. In september 2002 startte hier vanuit de sector Economie de eerste groep leerlingen met het leerwerktraject. Dit schooljaar is weer een groep begonnen: veertien leerlingen, nu uit verschillende sectoren. Maarten van Mieghem is verbonden aan het Vader Rijn College. Hij deelt zijn ervaringen met leerwerktrajecten en gaat ook in op een andere ontwikkeling: de overstap naar natuurlijk leren en het gebruik van portfolio.

Verder draagt het portfolio bij aan de positieve ontwikkeling van het zelfbeeld van de leerlingen en aan de groei van het leerproces. En, niet onbelangrijk, de meeste leerlingen vinden het leuk om aan het portfolio te werken.”

Aanleiding

Zandstra geeft vervolgens aan dat docenten het portfolio prima kunnen gebruiken om de leerling feedback te geven en om in te spelen op eventuele leervragen.

De vmbo-scholen in Utrecht hebben een lange traditie om leerlingen die niet in het

Tegelijkertijd bekent hij dat het portfolio nog niet optimaal wordt benut. “Dat is een

gewone programma passen, met alternatieve trajecten toch zoveel mogelijk binnen

aandachtspunt. Misschien moeten we de gebruikers vaker wijzen op de gebruiks-

boord te houden. Het was dan ook logisch dat deze scholen wilden meedoen met de

mogelijkheden en voordelen.” Twee andere aanbevelingen: zorg voor draagvlak

invoering van leerwerktrajecten. Men besloot dit Utrecht-breed aan te pakken. Tijdens

bij leerlingen, ouders, praktijkbegeleiders en docenten én zorg voor voldoende

de schooljaren 2001-2002 en 2002-2003 namen de betreffende scholen deel aan het

pc-plekken. “Draag er zorg voor dat het portfolio goed in de school indaalt.”

project 'Samen leren, samen werken'. "Daarbij werden afspraken gemaakt over de opzet en uitvoering van de leerwerktrajecten", aldus Maarten van Mieghem, voormalig lid van de projectgroep. Hij is coördinator en docent leerwerktrajecten bij het

Contactgegevens

Vader Rijn College waar sinds 2002 leerwerktrajecten worden aangeboden. Eind schooljaar 2003-2004 is het project afgerond en met ingang van september 2003

De heer R. Zandstra

zijn de leerwerktrajecten als reguliere variant op de basisberoepsgerichte leerweg in

Coördinator leerwerktrajecten

het vmbo opgenomen. Zo ook bij het Vader Rijn College: "Wel blijven we de leerwerk-

OSG Echnaton

trajecten ontwikkelen omdat we maatwerk willen bieden aan kinderen die anders uit

Zwolleweg 1

de boot dreigen te vallen", aldus Van Mieghem.

1324 EL Almere

Het samenwerkingsverband tussen de scholen bestaat nog steeds, maar heeft nu de

telefoon:

036 - 533 12 20

vorm van een netwerk. Binnen dit netwerk worden de leerwerktrajecten verder uitge-

E-mail:

[email protected]

werkt. Daarnaast volgt men de leerwerktraject-leerlingen in de vervolgopleidingen en

Internet:

http://www.echnaton.nl

verleent men nazorg. Op het Vader Rijn College hebben de afgelopen twee jaar alleen leerlingen uit de

Gerrows

sector Economie aan het leerwerktraject deelgenomen. Zij stroomden aan het eind

Binnenhof 20 1354 KB Almere 30

Telefoon: 036-530 66 42 Internet:

http://www.gerrows.nl

31

D e

5a

b a s i s

v a n

d e


van het derde jaar in. De meesten van hen zijn inmiddels geslaagd. Dit schooljaar zijn

onderzoekt Van Mieghem of aan de criteria wordt voldaan. Het gesprek vindt plaats

ook leerlingen ingestroomd aan het begin van het derde jaar. In totaal gaat het om

aan de hand van een door de leerling ingevuld zelfportret. Dit zelfportret geeft aan

veertien leerlingen, afkomstig uit de sectoren Economie, Zorg en welzijn en Techniek.

hoe de leerling aankijkt tegen zijn competenties. Een of meer docenten vullen ook zo'n

"Een klein groepje dus, vergeleken met de 280 leerlingen die deelnemen aan de

portret van de leerling in. Zo ontstaat een voor de leerling herkenbaar portret op basis

reguliere basisberoepsgerichte leerweg", aldus Van Mieghem.

waarvan hij in het leerwerktraject kan worden geplaatst. De ouders van de leerling

5a

worden bij deze besluitvorming betrokken.

Het doel: Succes beleven

Programma: leren en werken Het leerwerktraject kenmerkt zich door een afgeslankt examenprogramma en een aangepaste leerroute met een grote stage-component. Op de verplichte onderdelen

Het belangrijkste doel van de leerwerktrajecten voor de leerlingen zelf is volgens Van

worden dezelfde dingen geleerd en dezelfde examens afgelegd als bij de basisbe-

Mieghem dat ze succes beleven: "Als ze ontdekken dat ze 'ergens goed in zijn', kunnen

roepsgerichte leerweg. Beide trajecten leiden tot eenzelfde diploma. De manier van

ze verder. Deze leerlingen kampen vaak met een negatief zelfbeeld, meestal door een

leren en het moment van toetsen zijn voor beide trajecten echter wel verschillend.

gebrek aan waardering. Succes-ervaringen helpt hen bij hun persoonlijke en sociale

De opzet van de leerwerktrajecten is dat de leerlingen in de praktijk aan de slag gaan.

ontwikkeling en zijn een voorwaarde om ook de andere doelen van de leerwerk-

Daarbij zullen ze op de eerste plaats veel leren, maar ook tegen grenzen aanlopen.

trajecten te halen."

Die grenzen vormen een uitdaging om nieuwe dingen te leren.

Die doelen zijn het verwerven van kennis en vaardigheden en het opdoen van een (beroeps)houding die nodig is om in de maatschappij goed te kunnen functioneren.

Leren op school

Uiteindelijk is het de opzet dat de leerlingen de arbeidsmarkt kunnen binnentreden.

Bij de leerwerktrajecten op het Vader Rijn College werken leerlingen twee dagen in de

Een goede doorstroom naar het mbo is daarvoor onontbeerlijk.

week in een bedrijf; op dinsdag en woensdag. De andere dagen volgen ze op school een beroepsgericht vak en de vakken Nederlands, maatschappijleer, Engels, wiskunde en gymnastiek. De klassen zijn niet groter dan zestien leerlingen. "Deze leerlingen

De aanpak: De leerling zelf laten doen en ervaren

voelen zich vaak minder prettig in een grote groep. Ze hebben persoonlijke aandacht en maatwerk nodig", aldus Van Mieghem. "Het liefst van zo min mogelijk docenten." Het afgelopen schooljaar heeft Van Mieghem zelf het beroepsgerichte vak voor het

32

Plaatsing

examenprogramma Handel en administratie gegeven, maar ook wiskunde en Engels.

Aan het eind van het tweede jaar kan een leerling kiezen voor het leerwerktraject.

Een andere docent onderwees zowel Nederlands als maatschappijleer en een derde

De plaatsing gebeurt geheel vrijwillig. Ten onrechte wordt vaak verondersteld dat

gaf gymnastiek.

het gaat om leerlingen met gedragsproblemen: "Díe leerlingen komen bij ons

Maarten van Mieghem, die ook mentor van de groep is, zit zoveel mogelijk in hetzelf-

verplicht in een aparte zogenoemde tussenklas terecht", legt Van Mieghem uit.

de lokaal: "Dit is hun stamlokaal, hun thuis, hun veilige hokje". Hij zit dicht op de

"Leerwerktrajecten zijn daarentegen vrijwillig. De leerling en zijn ouders moeten het

leerlingen en kan ze daarom intensief begeleiden. Van Mieghem heeft aan zijn bureau

willen."

een paar tafels gezet waar hij een groepje of een leerling individueel kan bijsturen.

Leerwerktrajecten zijn geschikt voor leerlingen die zich niet thuis voelen in het regu-

De setting van het leerwerktraject-lokaal is anders dan die van een gewoon lokaal. Er

liere onderwijs en daarom risico lopen uit de boot te vallen. Het klassikale onderwijs

is een sfeer geschapen die de leerlingen uitnodigt om samen te werken en te overleg-

zoals dat in het vmbo nog (te veel) wordt gegeven, spreekt volgens Van Mieghem veel

gen. Tijdens de lessen mag worden gepraat en gewandeld. Een muziekje behoort tot

leerlingen niet aan: "Die leerlingen vinden het helemaal niet leuk om met een boekje

de mogelijkheden, zolang er maar wordt gewerkt. In het lokaal staan voor de leer-

achter een tafeltje te zitten om opdrachten te maken en naar uitleg te luisteren. En

lingen computers ter beschikking. Ze worden op school voorbereid op hun werk in de

dat zes of zeven uur op een dag. Die benadering is niet afwisselend en praktisch

praktijk. Een veelvoorkomende werkvorm is de uitvoering van praktische opdrachten.

genoeg. Deze leerlingen kunnen zich moeilijk concentreren. Ze vervelen zich en

"Vorig jaar, bijvoorbeeld, hebben de leerlingen als opdracht binnen het beroeps-

behalen ondermaatse schoolresultaten. Zelf doen en zelf ervaren werkt voor deze

gerichte vak een mini-onderneming opgericht. Ze moesten een product ontwikkelen

groep veel beter."

en ook verkopen", vertelt Van Mieghem. "De leerlingen hebben t-shirts met het

Als vooral de manier van werken in het reguliere traject een probleem is, maar de leer-

Vader Rijn logo gemaakt en verkocht. Je ziet dan meteen wie verkopers zijn en wie

ling het niveau van het onderwijs wel aankan, is hij mogelijk een kandidaat voor een

administratief sterker zijn."

leerwerktraject. Bij het Vader Rijn College verlangt men dan wel dat de leerling

In het leerwerktraject wordt wel gewerkt met een lesrooster, maar dit wordt flexibel

beschikt over de praktische en sociale vaardigheden om een stage aan te kunnen. Er

gehanteerd: "Als de leerlingen net lekker met een opdracht bezig zijn, terwijl ze eigen-

mag geen sprake zijn van grote gedragsproblemen. In een gesprek met de leerling

lijk wiskunde zouden moeten hebben, dan schuiven we nog wel eens. Dit kan, omdat

33

D e

5a

b a s i s

v a n

d e


je maar met weinig docenten te maken hebt; het is een kwestie van even overleggen."

afspraken gemaakt over de aanmelding en instroom van leerlingen op het ROC. Zo is

Ook de beoordeling verloopt soepel. Soms worden toetsen aangepast aan de stof die

vastgesteld dat de leerlingen door hun mentor worden aangemeld. De ROC's weten

op een bepaald moment met de leerlingen is behandeld. Uiteindelijk worden wel alle

dan dat het gaat om leerwerktraject-leerlingen. "Leerlingen uit het reguliere traject

onderdelen volgens de exameneisen getoetst, maar de volgorde is vrij.

moeten zich in principe zelf bij het ROC aanmelden", licht Maarten van Mieghem toe.

5a

"De leerwerktraject-leerlingen worden hierin veel meer begeleid, omdat we er belang

Werken in een bedrijf

bij hebben dat ze goed aankomen. Ze moeten worden beoordeeld op wat ze kunnen

De bedrijven waar de leerlingen werken, selecteert Van Mieghem grotendeels uit een

laten zien; hun portfolio. Niet op een lijstje met cijfers."

zorgvuldig, schoolbreed opgebouwd bestand van stagebedrijven. Daarnaast wordt via

Ondanks de warme overdracht hebben de leerlingen het over het algemeen niet

internet gebruik gemaakt van de contacten van de Kenniscentra Beroepsonderwijs

gemakkelijk op het mbo. De overgang naar een BOL- of BBL-opleiding op het mbo is

Bedrijfsleven (KBB's), zoals het Kenniscentrum Handel.

groot. Vooral de BOL-opleiding is zwaar: de leerling zit dan weer vijf dagen per week in

Leerlingen van de sector Handel en administratie werkten afgelopen jaar onder

de schoolbanken. Een BBL-opleiding sluit volgens Van Mieghem beter aan op het leer-

andere bij Prorail, AMEV en verzorgingshuis De Bijnkershoek. Van Mieghem vindt het

werktraject, al moet de leerling het dan wel aankunnen om vier dagen in de week te

belangrijk dat een leerbedrijf door een KBB is geaccrediteerd: "Dat geeft een waarborg

werken. Een ander knelpunt is dat op het mbo een groot beroep wordt gedaan op de

dat een praktijkopleider aanwezig is die de leerling goed begeleidt. Het gaat erom dat

zelfstandigheid van leerlingen: "Werden ze in het leerwerktraject nog erg bij de hand

de begeleider een hart voor de leerling heeft en snapt wat een leerwerktraject

genomen, op het mbo worden ze meer losgelaten. De manier waarop met de leerling

behelst. Hij begrijpt dat de leerling behoefte heeft aan structuur en persoonlijke

wordt omgegaan, verschilt."

aandacht. En hij houdt rekening met de relatief jonge leeftijd van de leerlingen. Zo'n

In het eerste jaar van het ROC valt meer dan 35% van alle leerlingen uit de basisbe-

praktijkopleider is bereid in de leerling te investeren, geeft sturing aan het leerproces,

roepsgerichte leerweg (inclusief het leerwerktraject) uit. Het is een verantwoordelijk-

stimuleert en wil de leerling op weg helpen naar een startkwalificatie op de

heid van zowel vmbo-scholen als ROC's om hierin verbetering aan te brengen. De

arbeidsmarkt."

samenwerking tussen vmbo-scholen en ROC's is volgens Van Mieghem goed, maar er is

Het is van belang dat de leerling en het leerbedrijf bij elkaar passen. Van Mieghem

nog veel werk aan de winkel. "We hebben afgesproken dat samen aan te blijven pakken."

houdt daarom bij de selectie van een leerbedrijf rekening met de wensen, kwaliteiten en beperkingen van de leerling. De leerling schrijft een sollicitatiebrief en gaat vervolgens op gesprek bij de praktijkopleider. Uit het gesprek blijkt of het bedrijf en de leerling bij elkaar passen en samen kunnen werken aan het leerproces. "Als het tijdens

Meer ontwikkelingen: Natuurlijk leren en portfolio

zo'n gesprek niet klikt tussen leerling en begeleider, gaat het niet door en zoek ik voor de leerling een ander bedrijf."

Vorig jaar maakte het Vader Rijn College voor de sectoren Techniek en Zorg en welzijn

Van Mieghem bezoekt de leerlingen op het leerbedrijf eens in de drie of vier weken en

een begin met Natuurlijk Leren (ook wel bekend als Paradigma B). Een kenmerk van

bespreekt dan de voortgang van het leerproces met de leerling en de praktijkopleider.

Natuurlijk Leren is het doen van prestaties. Deze manier van leren wordt - na een

In deze gesprekken wordt geëvalueerd wat de leerling heeft geleerd en wat nog extra

grootscheepse verbouwing in de schoolvakantie - nu ook aangeboden aan de sector

oefening en aandacht nodig heeft. Een regelmatig overleg tussen school en bedrijf

Economie. Voor deze sector blijft bovendien de bestaande (traditionele) leerweg

maakt het mogelijk tijdig bij te sturen. Soms is het nodig om deze contacten te

bestaan. De leerwerktrajecten sluiten naadloos aan op deze ontwikkeling: "Ze krijgen

intensiveren.

nog meer het karakter van natuurlijk leren dan nu al het geval is", aldus Van Mieghem.

De praktijkopleider beoordeelt de leerling aan de hand van een lijst met competenties

"Dit betekent dat het leren op school vooral is gericht op het doen van prestaties."

die door de Utrechtse vmbo-scholen is opgesteld. Een zo'n competentie is dat de leer-

Bij prestaties gaat het om de uitvoering van complexe, uitdagende, betekenisvolle pro-

ling met collega's kan samenwerken. Het Vader Rijn College vindt de beoordeling van

jecten, liefst van een externe opdrachtgever. De leerlingen kunnen zelf een prestatie

de opleider nog belangrijker dan de theoretische toetsen omdat de leerling uiteinde-

kiezen. Een voorbeeld van het Vader Rijn College is het project van de firma

lijk in de praktijk moet gaan functioneren.

Keymanager. Dit is een bedrijf dat een nieuw sleutelbeheersysteem op de markt brengt. Aan de leerlingen wordt gevraagd een adresbestand te maken met bedrijven

34

Doorgroei naar mbo

die tot de doelgroep behoren van Keymanager en een mailing te verzorgen gericht

Leerlingen die een leerwerktraject hebben afgerond, kunnen doorstromen naar

aan de facility-managers van deze bedrijven. Vervolgens gaan de leerlingen aan het

niveau 2 in het mbo, mits het gaat om dezelfde leerrichting. Binnen het netwerk

werk: ze maken een planning en een begroting en doen voorstellen aan hun

'Samen leren, samen werken' wordt eraan gewerkt om de doorstroom naar het mbo

opdrachtgever. Tijdens het proces zoeken ze zelf de benodigde informatie en vragen

voor de diverse sectoren te verbeteren. Zo zijn er per sector werkgroepen ingesteld

verschillende mensen om advies. De prestatie brengt de leerling bij verschillende

waarin vmbo-scholen en ROC's in Utrecht met elkaar overleggen over een 'warme

leergebieden en leerervaringen. De leerling leert zich aan afspraken te houden,

overdracht' van leerwerktraject-leerlingen. In de werkgroepen worden concrete

een opdracht te formuleren en een mailing te verzorgen.

35

D e

5a

b a s i s

v a n

d e


"Het aantal leerervaringen in één presentatie is enorm en - heel belangrijk - het is alle-

samengewerkt positief over hun ervaringen, zo blijkt uit een onderzoek van

maal echt. En dat maakt het voor de leerlingen betekenisvol. Daar gaan ze voor!”, aldus

Kenniscentrum Handel. "Het zijn enthousiaste mensen", bevestigt Van Mieghem. "En

Van Mieghem.

die heb je ook nodig."

Het resultaat van het project wordt beoordeeld door de opdrachtgever. Deze neemt

Goede contacten met de bedrijven en hun praktijkbegeleiders zijn een belangrijke

daarmee de rol van beoordelaar over van de docent. De docent is vooral een coach:

voorwaarde om leerwerktrajecten te laten slagen. Een andere voorwaarde is dat de

hij zorgt ervoor dat de leerlingen optimaal kunnen leren en begeleidt hen bij de

school op directie- en bestuursniveau wil blijven investeren in extra aandacht voor de

persoonlijke ontwikkeling. Dit krijgt vorm in zogeheten leerlijnen en ontwikkellijnen,

leerlingen die dat nodig hebben: "Het is niet alleen een zaak van docenten. Ook op

die samen met de leerling worden uitgestippeld. Bij een ontwikkellijn gaat het bij-

hoger niveau moet men bereid zijn structureel de middelen ter beschikking te stellen

voorbeeld om de communicatie en samenwerking met collega's en het omgaan met

om vervroegde uitval tegen te gaan."

5a

kritiek. Leerlijnen hebben betrekking op het vakgebied: een leerling moet een grootboekrekening kunnen invullen of een balans kunnen maken. De leerlingen hebben een actieve rol en zijn zelf verantwoordelijk voor het eindresul-

Voorbeeldfunctie

taat van de prestatie. Van Mieghem betoogt dat ze hierdoor veel meer rendement halen uit hun aanwezigheid op school.

De leerwerktrajecten van de Utrechtse vmbo-scholen kunnen volgens Van Mieghem

De leerling legt zijn ontwikkeling vast in een portfolio. Hierin houdt hij bij wat hij heeft

zeker als voorbeeld dienen voor vmbo-scholen elders in het land: "In Utrecht is veel tijd

gedaan. Het portfolio bevat de behaalde successen en toont aan wat de leerling in zijn

en geld in de leerwerktrajecten geïnvesteerd. Niet alle scholen zijn even ver gevorderd,

mars heeft. Het geldt als een document om toegang te krijgen tot het ROC. "Maar

maar over het algemeen is het resultaat de moeite waard."

belangrijker is dat het portfolio iets is van de leerling zelf", aldus Van Mieghem. "Het is

Het Vader Rijn College vindt hij model kunnen staan voor de manier waarop met leer-

een leermiddel, een succesdocument maar bovenal een reflectiemiddel. Niet het port-

lingen wordt omgegaan: "Kijk heel goed naar de leerling en laat hem de dingen doen

folio zelf, maar het gesprek erover is waardevol. Dat motiveert leerlingen zich verder

die bij hem passen", tipt hij. "Hou op met strepen met het rode potlood, kijk niet teveel

te ontwikkelen."

naar wat een leerling niet kan. Maar ontwikkel talenten en laat de leerling daarin zijn

Van Mieghem volgt met spanning het verloop van dit schooljaar: "De eerste maanden

eigen keuzes maken. Een competentie zoals 'kunnen samenwerken' is veel belangrij-

geven hoop. De leerlingen zijn overwegend enthousiast. En vooral: ze zijn bezig! Net

ker dan het louter opdoen van kennis. Het gaat om een combinatie van kennis, attitu-

als het docententeam trouwens. Af en toe gaan er paar uurtjes extra in. Het overtui-

de en vaardigheden."

gen van bedrijven om prestaties aan te leveren, kost veel inspanning. Maar het is alle moeite absoluut waard.”

Contactgegevens Ervaringen en aanbevelingen: Blijven investeren in aandacht voor leerlingen

De heer M. van Mieghem Coördinator en docent leerwerktrajecten Vader Rijn College

Maarten van Mieghem is trots op wat het Vader Rijn College bereikt met de leerwerk-

Vader Rijndreef 7-9

trajecten: "Het is fantastisch om te zien hoe leerlingen zich in één of twee jaar tijd

3561 XB Utrecht

kunnen ontwikkelen. Er is een groot verschil tussen de leerlingen bij de aanvang en

Telefoon: 030 - 264 61 00

aan het eind van een leerwerktraject. Ze zijn gegroeid, opgebloeid en gesterkt. Aan het

E-mail:

[email protected]

eind van het traject staan ze veel steviger in hun schoenen; zijn meer volwassen

Internet:

http://www.vaderrijncollege.nl

geworden." Al zijn de leerwerktrajecten succesvol, het proces verloopt niet altijd vlekkeloos en dingen blijven voor verbetering vatbaar. Zo kost de intensieve begeleiding Van Mieghem veel tijd: "Het lukt me niet altijd om de leerbedrijven zo vaak te bezoeken als ik zou willen. En soms gaat het niet goed met een leerling in een bedrijf. Bijvoorbeeld omdat na het eerste gesprek de verwachtingen van de praktijkopleider en leerling te hoog gespannen waren. Of omdat de branche de leerling bij nader inzien toch niet ligt. Het kan ook zijn dat de bedrijfscultuur niet past bij de leerling, of dat de leerling het moeilijk vindt zoveel te moeten werken." Over het algemeen zijn de praktijkopleiders waarmee de afgelopen twee jaar is

36

37

D e

b a s i s

v a n

d e


Samen leren,

5b

5b

Het project 'Samen leren, samen werken' begon in april 2001 en werd eind juni 2003 beëindigd. In deze twee jaar is vooral gewerkt aan de voorbereiding. De scholen

samen werken

moesten zich kwalificeren om leerwerktrajecten te mogen aanbieden. Toen alle Utrechtse vmbo-scholen deze kwalificatie rond hadden, zijn in het schooljaar 20022003 op alle scholen de eerste leerlingen met de leerwerktrajecten begonnen. Met de

Netwerk leerwerktrajecten - Utrecht

beëindiging van het project brak voor de leerwerktrajecten een nieuwe fase aan: het onderhouden van de leerwerktrajecten binnen de scholen. "De schoolleiders vonden het belangrijk ook in dit opzicht te blijven samenwerken", aldus Mulder. "We gaan door, alleen nu in de vorm van een netwerk."

Begin 2001 hebben alle vmbo-scholen in de stad Utrecht in het project 'Samen leren, samen werken' een begin gemaakt met de realisering van leerwerktrajecten. Deze trajecten, opgezet in samenwerking met ROC's, vormen een pedagogisch-didactische variant van de basisberoepsgerichte leerweg. In een projectgroep is in de schooljaren 2001-2002 en 2002-2003 hard gewerkt aan de vormgeving en implementatie van de leerwerktrajecten. In 2002 werden hiermee de eerste experimenten uitgevoerd. Inmiddels zijn de leerwerktrajecten als een regulier programma in het vmbo opgenomen. Het project is beëindigd, maar de deelnemende scholen hebben een netwerk gevormd waarin zij nog steeds ervaringen uitwisselen en samenwerken. Frans Mulder, voormalig projectleider en nu coördinator van het netwerk, vertelt over de resultaten van 'Samen leren, samen werken', over de samenwerking tussen de scholen en over het traject van project naar netwerk.

Het doel: Samen leerwerktrajecten vormgeven Het doel van het project ‘Samen leren, samen werken’ was de vormgeving en implementatie van de leerwerktrajecten op de vmbo-scholen in de stad Utrecht. Het gelijknamige netwerk streeft naar een verdere integratie van de leerwerktrajecten in de scholen. Andere doelen zijn de nazorg aan en het intensief volgen van de leerwerktraject-leerlingen in de vervolgopleidingen. Voorts wil men het externe én interne imago van de leerwerktrajecten verbeteren.

De aanpak: Afspraken maken en ervaringen uitwisselen "Uniek aan het project was dat alle vmbo-scholen in Utrecht meededen", vertelt Frans Mulder. "Elke school had wel leerlingen die baat zouden hebben bij een leerwerktraject en alle betrokken scholen zagen deelname aan het project als een kans

Aanleiding

om leerlingen binnen boord te houden." De zeven deelnemende vmbo-scholen waren het Meerstroom College, het Delta College,

"Al sinds de invoering van het vmbo bestaat een goede samenwerking tussen de

het Utrecht-Zuid College, het Wellantcollege, het Vader Rijn College, het Economisch

vmbo-scholen in de stad Utrecht", begint Frans Mulder het gesprek. "De schoolleiders

College en het Montessori College. Van elke school nam een school-projectleider

kwamen regelmatig bijeen. Zij maakten zich ongerust over de uitval van leerlingen op hun scholen. Ook de moeizame aansluiting op het mbo werd als een gemeenschappelijk probleem gezien. De vmbo-scholen besloten om samen de vroegtijdige schoolverlating van leerlingen terug te dringen en een betere doorstroom te realiseren naar de niveaus 1 en 2 van het mbo." Intussen deed men binnen deze scholen al ervaring op met alternatieve trajecten voor leerlingen die - om welke reden dan ook - niet in het reguliere vmbo-programma pasten. Het lag dan ook voor de hand om zodra dat mogelijk was, mee te doen aan de invoering van de leerwerktrajecten; programma's bedoeld om leerlingen die dreigden uit te vallen zoveel mogelijk binnen boord te houden. Op verzoek van de vmboscholen werd een project gestart om de leerwerktrajecten gezamenlijk vorm te geven en te implementeren. Men ontving hiervoor subsidie van de rijksoverheid en de gemeente, middels de VSV-gelden (Voorkoming Voortijdig Schoolverlaten). De scholen zelf droegen ook bij aan de financiering.

38

39

D e

5b

b a s i s

v a n

d e


plaats in een projectgroep, die wekelijks bij elkaar kwam. Naast de projectgroep vorm-

belangrijke afspraak", vindt Mulder. "Het betekent dat je leerlingen en ouders kunt

den zich ook sectorwerkgroepen. In deze werkgroepen spraken vmbo-scholen en

garanderen dat het diploma leerwerktrajecten waardevol is en toegang biedt tot

ROC's per sector over de programmatische aansluiting en de overdracht van leerlingen

vervolgonderwijs."

naar de vervolgopleiding.

Ook zijn de vmbo-scholen en ROC's het eens geworden over de aanmeldingsprocedure.

5b

De leerwerktraject-leerlingen worden al in april door hun coördinator bij het mbo aan-

Fase 1 Kwalificatie voor leerwerktrajecten

gemeld. Deze opgaven gaan dan de grote stroom reguliere aanmeldingen vooruit en

In de voorbereidende fase moesten de deelnemende scholen zich kwalificeren om het

belanden niet op de grote stapel.

leerwerktraject te kunnen aanbieden en de leerlingen te kunnen diplomeren. De cri-

Voorts is binnen de sectorwerkgroepen Economie, Techniek en Zorg en welzijn over de

teria voor kwalificatie: het beschikken over een leerwerkplan, afspraken met ROC's

doorstroom naar het mbo gesproken. Sectorgewijs zijn afspraken gemaakt over de

over doorstroom naar niveau 2, afspraken met bedrijven over stageplaatsen, afspraken

vakken die de leerwerktraject-leerlingen naast Nederlands en het beroepsgerichte vak

met de gemeente over de leerplicht en een scholingsplan voor begeleiders. In de

volgen, om zo goed mogelijk te kunnen aansluiten op de vervolgopleiding.

projectgroep en sectorgroepen ging men hard aan de slag om aan deze criteria te

"Voor een leerwerktraject-leerling uit de sector Economie is wiskunde geen verplicht

voldoen. Er werden afspraken gemaakt tussen de vmbo-scholen onderling, met ROC's

examenvak", geeft Mulder als voorbeeld. "Maar als die leerling vervolgens kiest voor

en met bedrijven. Mulder ziet de meerwaarde van de gezamenlijkheid: "Het is handig

de studie Handel op het mbo, is het wel erg handig als hij iets van wiskunde weet.

om de afspraken met alle partijen in overleg te regelen. Bovendien sta je samen

Daar zal dan op het vmbo rekening mee worden gehouden."

sterker en krijg je meer voor elkaar."

Afspraken met bedrijven en gemeente Afspraken tussen vmbo-scholen

De projectgroep bereikte met vijftig bedrijven overeenstemming over stageplekken.

In ieder geval moesten de scholen overeenstemming hebben over de doelgroep van de

Deze bedrijven zijn vervolgens door de projectgroep systematisch beoordeeld op hun

leerwerktrajecten: "Het mocht niet zo zijn dat een leerling bij de ene school zou worden

geschiktheid als leerbedrijf voor de leerwerktrajecten. Voorts is over de leerwerk-

afgewezen en bij een andere school het leerwerktraject wel zou mogen volgen", aldus

trajecten overleg gevoerd met de gemeente, waarbij de leerplichtambtenaren waren

Mulder. "In onderling overleg is vastgesteld dat de doelgroep voor de Utrechtse

betrokken. De Hogeschool van Utrecht kreeg opdracht een scholingsplan te maken

leerwerktrajecten bestaat uit leerlingen van 14 tot 16 jaar die redelijkerwijs géén diplo-

voor de buitenschoolse begeleiders.

ma kunnen halen in de basisberoepsgerichte leerweg met vijf examenvakken. De scholen hebben bovendien afgesproken dat leerlingen die daar wél toe in staat

Fase 2 Leerlingen beginnen het leerwerktraject

zijn, het reguliere traject moeten volgen. Want de basisberoepsgerichte leerweg biedt

In augustus 2002 waren alle vmbo-scholen gekwalificeerd en begonnen 66 leer-

altijd nog meer doorstroommogelijkheden dan het leerwerktraject."

lingen, verdeeld over de zeven scholen, met leerwerken in het vierde jaar van hun

Leerwerktraject-leerlingen onderscheiden zich door de volgende kenmerken:

vmbo-opleiding. De scholen kozen zelf de sectoren waarbinnen de leerwerktrajecten

•

een praktische leerstijl

werden aangeboden. "Binnen het kader van de overkoepelende afspraken was nog

•

een grote kans op voortijdig schoolverlaten

een grote vrijheid", aldus Mulder. "De opzet was niet dat de scholen de leerwerk-

•

moeite met het talig onderwijs(systeem)

trajecten op precies dezelfde manier zouden aanpakken. Elke school heeft zijn eigen

•

matige of slechte resultaten in de avo-vakken

karakter en mogelijkheden. Sommige scholen plaatsten de leerwerktraject-leerlingen

•

motivatie voor het gekozen vakgebied (ook voor de toekomst)

in één klas, andere verdeelden ze over meer klassen. In elk geval werd ervoor gezorgd

•

interesse voor 'werken' als een belangrijke opleidingscomponent.

dat de leerlingen goed tot hun recht kwamen." De praktische invulling was mede afhankelijk van het aantal leerwerktraject-leer-

Voor toelating tot een leerwerktraject moet de leerling in staat worden geacht om de

lingen. Het Meerstroom College begon met liefst dertig leerlingen, het Vader Rijn

examens voor Nederlands en het beroepsgerichte vak met een voldoende af te sluiten.

College met zes.

Voorts mag geen sprake zijn van grote gedragsproblemen en moet de leerling uit-

De leerwerktrajecten moesten niet alleen op de scholen, maar ook in de bedrijven

eindelijk niveau 2 van het ROC kunnen halen. Hiermee was de determinatie van

worden geïmplementeerd. Zowel scholen als bedrijven moesten er aan wennen dat

leerwerktraject-leerlingen in kaart gebracht.

het bij leerwerktrajecten niet om stages gaat, maar om het daadwerkelijk leren in de praktijk. "De contacten met de bedrijven waren erg intensief", aldus Mulder. "Alle

40

Afspraken met ROC's

buitenschoolse begeleiders doorliepen een scholingstraject zodat ze de leerlingen

Op bestuurlijk niveau hebben de vmbo-scholen met alle vier ROC's in de stad Utrecht

goed konden begeleiden. Binnen de projectgroep en de sectorgroepen werden in deze

afspraken gemaakt over de doorstroom naar het mbo. Deze afspraken zijn vastgelegd

fase vooral ervaringen uitgewisseld over de praktische invulling van de leerwerk-

in leerwerkplannen. Zo is overeengekomen dat een leerling die slaagt voor een

trajecten op school. Zo kon men van elkaars kennis en ervaring profiteren. Dat was een

leerwerktraject, zonder meer wordt toegelaten op niveau 2 van het ROC. "Dat is een

sterk punt in het traject."

41

D e

5b

b a s i s

v a n

d e


Fase 3 Van project naar netwerk

Over het netwerk is hij ook goed te spreken: "Samenwerken maakt je sterk, zowel naar

In juni 2003 deden de eerste leerwerktraject-leerlingen examen. Zo'n tachtig procent

de gemeente als naar het bedrijfsleven toe. Je kunt samen subsidies aanvragen en

slaagde. Rond deze tijd werd ook het project ‘Samen leren, samen werken’ afgerond:

contracten met bedrijven sluiten. De zeven scholen hebben veel voor elkaar gekregen.

"De leerwerktrajecten zijn bewust uit het projectmatige stadium gehaald", vertelt

We hebben ook contacten met scholen in andere grote steden, maar daar is de

Mulder. "Ze waren een regulier onderdeel van het programma geworden. Wel vond

collectiviteit minder groot en verloopt de invoering van leerwerktrajecten moeizamer.

men het belangrijk dat de contacten tussen de scholen bleven bestaan, en daar is een

Het is in Utrecht een voordeel dat het niet om heel veel scholen gaat. Er zijn steden

netwerk uitermate geschikt voor. De coördinatoren van de leerwerktrajecten komen

waar je te maken hebt met dertig scholen en dan is het veel lastiger om collectief een

nu binnen het netwerk maandelijks bij elkaar."

traject op te pakken."

Hij vindt het ook belangrijk dat de sectorwerkgroepen zijn gebleven. In deze werk-

Mulder ziet als enig minpuntje dat het soms ontbreekt aan de discipline om op de

groepen is het mogelijk om de gediplomeerde leerlingen in de beroepskolommen

bijeenkomsten van de sectorgroepen en het netwerk aanwezig te zijn: "Dat heeft

goed te blijven volgen. Tachtig procent van de geslaagde leerlingen is doorgestroomd

vooral te maken met de prioriteiten van scholen. Vanaf het schooljaar 2004-2005

naar het mbo, waarvan de ene helft voor een BBL-opleiding koos en de andere helft

krijgen scholen geen subsidie meer voor deelname aan het netwerk. Het is van belang

voor een BOL-opleiding. De rest is gaan werken. Zeventig procent werd direct toe-

dat scholen het netwerk in stand willen blijven houden en gemotiveerd zijn om

gelaten op niveau 2, de andere leerlingen gingen naar een niveau 1 opleiding. Dit

hiervoor mensen vrij te stellen."

waren vooral de leerlingen die niet verwant of ongediplomeerd doorstroomden.

Mulder is positief over de toekomst van de leerwerktrajecten. Hij ziet dat het duale

Het verbaasde Mulder wel dat zoveel leerlingen voor de BOL-opleiding kozen: "De leer-

concept van leren en werken steeds beter in het vmbo wordt geïntegreerd. Wel wordt

lingen gaan hier weer vier dagen per week naar school. Dat is nogal een verschil met

het in de toekomst wellicht moeilijker om voldoende leerbedrijven voor leerwerk-

het leerwerktraject. Het is belangrijk te weten hoe deze leerlingen het doen binnen

traject-leerlingen te vinden: "Bij de invoering van de leerwerktrajecten ging het

het schoolse leren."

economisch beter en waren bedrijven bereid om in leerlingen te investeren. Inmiddels

In het netwerk 'Samen leren, samen werken' kan dit worden gevolgd. Voorts wordt

is het economisch klimaat minder gunstig. Het lukt soms niet om voor alle leerlingen

bekeken of de leerwerktraject-leerlingen wel genoeg bagage hebben voor het mbo. Ze

een werkplek te vinden."

5b

hebben immers een afgeslankt examenprogramma gevolgd. Ook hierover gaat het netwerk zich de komende tijd buigen. In de sectorgroepen worden alle leerlingen één voor één besproken.

Aanbevelingen Als aanbeveling wil Mulder meegeven dat het verstandig is om een project na een bepaalde periode ook echt af te sluiten: "De verleiding is groot om door te gaan, maar dan gaat vaak de vaart eruit en begint een project te slepen. De deelnemende scholen moeten gelegenheid krijgen zelf een verantwoordelijkheid te nemen. Wel is het goed om waardevolle contacten in stand te houden, maar dat kan op een andere manier, bijvoorbeeld in de vorm van een netwerk." Een andere tip is om te kijken op de website http://www.leerwerktrajectenutrecht.nl. Hierop staat veel informatie over de leerwerktrajecten, het project en het netwerk. Ook is het mogelijk documenten te downloaden.

Contactgegevens De heer F. Mulder

Ervaringen, effecten en voorbeeldfunctie

Coördinator Netwerk Leerwerktrajecten Telefoon: 06 - 53 36 73 67

Frans Mulder is trots op het hoge percentage leerwerktraject-leerlingen dat slaagt:

E-mail:

[email protected]

"Veel van deze leerlingen waren zonder de leerwerktrajecten uitgevallen. De nadruk

Internet:

http://www.leerwerktrajectenutrecht.nl

op de praktijk en het werken in een bedrijf motiveert om te leren. Je ziet de leerlingen opbloeien. Nu is het interessant om te onderzoeken of de leerlingen ook succesvol zijn in het vervolgtraject."

42

43

D e

b a s i s

v a n

d e


Achter de coulissen is het

6

hard werken, maar het

6

Het doel: Zin krijgen in dingen Jillissen en De Jager staat duidelijk voor ogen wat ze met de leerwerktrajecten willen bereiken. "Het gaat er om dat de leerlingen zin krijgen dingen te gaan doen",

resultaat is fantastisch Hennes & Mauritz en

aldus Jillissen. "Of dat nu op school of thuis is, maakt niet uit. Als ze maar worden gemotiveerd om dingen te ondernemen."

Leerwerktraject-leerlingen voelen zich niet thuis in het reguliere onderwijs. Ze redden het daarom niet vijf dagen per week op school te zitten. Het zijn vaak leerlingen die onzeker zijn, leertechnische problemen hebben of met andere moeilijkheden kampen,

SG Westhage - Den Haag

thuis of op school. "Hun motivatie om te leren is door faalervaringen in het reguliere onderwijs soms volkomen verdwenen", aldus De Jager. "Ze vragen zich af waarom ze nog naar school gaan en denken vaak dat er straks toch geen werk voor ze is. Ons doel is om deze potentiële uitvallers binnen het onderwijs te houden zodat ze een diploma halen en kunnen doorstromen naar het mbo."

Miranda Jillissen is praktijkopleider bij Hennes & Mauritz aan de Spuistraat in Den Haag. Al drie jaar begeleidt zij mbo- en vmboleerlingen die bij dit filiaal stage lopen. Sinds twee jaar begeleidt zij ook vmbo-leerlingen die een leerwerktraject volgen. Met Coen de Jager, verbonden aan scholengemeenschap Westhage, is zij, zoals zij zegt, 'in het diepe gesprongen'. In 2002 begonnen twee leerlingen van deze school een leerwerktraject bij H&M. "Er waren nog weinig richtlijnen voor de invulling van het traject, maar we zijn gewoon van start gegaan", aldus De Jager. Enthousiast vertellen zij over hun samenwerking en het succes van de leerwerktrajecten bij H&M.

De aanpak: Begeleiding op maat Selectie en plaatsing De kandidaten voor leerwerktrajecten worden zorgvuldig geselecteerd. De procedure begint met de signalering dat het met een leerling niet zo goed gaat: hij is niet gemotiveerd en de schoolresultaten blijven achter. Het lerarenteam onderzoekt waarom de leerling niet goed functioneert. Als iemand zich niet thuis voelt in de schoolbanken en liever praktisch leert, komt hij bij De Jager terecht voor een intake-gesprek: "We bespreken dan zijn competenties. De leerling moet kunnen aangeven waarom hij niet vijf dagen per week op school wil zitten. Daar kunnen een heleboel redenen voor zijn. Maar het belangrijkst vind ik zijn uitstraling, motivatie en sociale vaardigheden."

Aanleiding

Als een leerling naar het oordeel van De Jager geschikt is voor het leerwerktraject, licht hij de ouders van de leerling in. Zij moeten toestemming geven voor plaatsing in een

44

Jillissen en De Jager kennen elkaar al van scholengemeenschap Westhage, waar

leerwerktraject.

Jillissen vroeger op school heeft gezeten. In 2002 is deze school begonnen met

In principe kiezen de leerlingen zelf een leerbedrijf, al heeft De Jager hier een

het opzetten van leerwerktrajecten. De Jager ging als coördinator leerwerktra-

stem in: "De leerling moet binnen het bedrijf wel zijn competenties kunnen

jecten op zoek naar leerbedrijven voor zijn leerlingen. Hij kwam ook bij Hennes

ontwikkelen en bovendien moeten leerling en bedrijf bij elkaar passen. Iemand

& Mauritz terecht, waar hij Jillissen opnieuw ontmoette. Zij was vier jaar daar-

die sociaal minder vaardig is, kun je niet in een exclusieve winkel plaatsen. Daar

voor op de kinderafdeling begonnen en inmiddels bij H&M praktijkopleider

is noch het bedrijf, noch de leerling mee geholpen. Een leerling moet zich in een

geworden.

bedrijf thuis voelen."

"Ik vond dat H&M niet goed met stagiaires omging en dat de begeleiding te kort

Tussen Sandy en Jillissen was het ijs in ieder geval snel gebroken. Bij H&M heerst een

schoot. Om daar verandering in te brengen, ben ik dit werk gaan doen", aldus Jillissen.

klimaat waar mag worden geleerd: "Fouten maken is niet erg, als je er maar wat van

Zij begeleidde al mbo- en vmbo-leerlingen die (snuffel)stages liepen. Het verzoek van

opsteekt en als je maar klantgericht en beleefd blijft", vindt Jillissen. "De beroeps-

De Jager om twee leerwerktraject-leerlingen van zijn school te gaan begeleiden, zag

gerichte vaardigheden komen vanzelf. Alle kleding hangt in de winkel en klanten

Jillissen als een uitdaging. Zij kreeg twee leerlingen onder haar hoede: Sandy uit de

bedienen zichzelf. Het is geen boetiek waar je klanten van top tot teen moet aan-

vierde en Marion uit de derde klas. Beide leerlingen kwamen uit de vmbo-sector

kleden. Je hoeft klanten niet intensief te adviseren. De relatief eenvoudige winkel-

Economie, richting Handel en verkoop.

formule maakt H&M tot een geschikt leerbedrijf."

45

D e

6

b a s i s

v a n

d e


Leren in de praktijk

naast zorgt ze ervoor dat de leerlingen voldoende kunnen doen en leren in het bedrijf:

Of een leerling en een bedrijf elkaar liggen, wordt afgetast in een sollicitatiegesprek.

"Het zijn niet wat extra handjes om de minder leuke klusjes op te knappen. Een leer-

Ook tussen praktijkopleider en leerling moet het dan klikken. Als dat het geval is,

ling is hier om zoveel mogelijk te leren en niet om de hele dag 'paskamer' te staan."

kan een leerwerkovereenkomst worden getekend en gaat de leerling in het bedrijf

Als praktijkopleider probeert ze de leerlingen zoveel mogelijk te stimuleren en

aan de slag.

motiveren. Daarbij gaat het volgens haar om het tonen van een persoonlijke interesse

De derdejaars leerwerktraject-leerlingen van Westhage werken twee dagen per week

in de leerling: "Als iets goed is gedaan, is het belangrijk dat een complimentje wordt

bij een leerbedrijf; die in het vierde jaar werken drie dagen per week. Het is de bedoe-

gegeven. En als een leerling iets in zijn gedrag moet veranderen, moet dat met veel

ling dat leerlingen in de twee jaar die het leerwerktraject duurt, bij drie bedrijven aan

geduld worden duidelijk gemaakt. De leerlingen hebben hier veel vrijheid, maar we

de slag gaan. "Maar het hoeft niet altijd zo te gaan", aldus Coen de Jager. "Als een leer-

verwachten wel dat ze rekening houden met de regels van H&M. Ze moeten het

ling liever bij één bedrijf blijft, omdat hij het daar zo naar de zin heeft, kan dat ook.

bijvoorbeeld melden als ze een keertje later komen en het is de bedoeling dat ze

Sta je dat niet toe, dan verliest zo'n leerling zijn motivatie en ben je weer terug bij af."

representatieve kleding dragen."

Sandy heeft ervoor gekozen twee jaar bij H&M te blijven. Marion heeft een half jaar

Coen de Jager erkent dat hier soms een struikelblok ligt: "Maar, gaandeweg zie je dat

bij H&M gewerkt en gaat nu drie maanden aan de slag bij Blokker. In januari komt ze

de leerlingen het wel oppakken en zich verbeteren."

weer terug bij H&M om daar examen te doen. Miranda Jillissen vindt het voor Marion

Jillissen spreekt met de leerlingen over hun competenties en het belang van het

heel goed dat ze ook elders ervaring opdoet: "Dan heeft ze toch nog iets anders gezien.

vmbo-diploma om later te kunnen doorleren: "Je probeert daarbij een sfeer te schep-

En misschien bevalt het haar bij Blokker zo goed dat ze daar wil blijven."

pen waarin je een band met de leerlingen kunt opbouwen. De dag wordt begonnen

6

met samen koffiedrinken, een sigaretje roken en even bijkletsen. Dan kan ook de vraag H&M begeleidt de leerlingen aan de hand van de zogeheten map 'Praktijkopdrachten

aan de orde komen of ze hun verdere leven echt alleen maar in een winkel willen

Leerwerktrajecten'. Dit document is ontwikkeld door Kenniscentrum Handel. Het

werken of dat ze er meer uit willen halen. Vaak zet dat ze wel aan het denken."

beschrijft de stof die in de praktijk aan de orde moet komen. Als 'het ontvangen van goederen' op het programma staat, gaan de leerlingen naar het magazijn om allerlei

Praktijkervaringen hebben volgens De Jager een leereffect dat op school niet kan

zaken van de goederenontvangst onder de knie te krijgen. Jillissen doet daarbij de

worden bereikt: "De sfeer in een leerbedrijf is op school niet te simuleren. Als een klant

werkzaamheden eerst voor. Zo zal bij het onderwerp 'kassa draaien' een leerling eerst

niet correct wordt behandeld, krijgt de leerling direct te maken met de gevolgen. Er is

beginnen met het inpakken van de gekochte kleding en ondertussen meekijken hoe

niets echter dan een boze klant of een klant die bij de chef een klacht indient. De

Jillissen de kassa draait. Daarna mag de leerling het zelf doen. Pas na het 'doen' gaat

leerling leert van zo'n ervaring veel sneller en veel meer dan op school mogelijk is."

de leerling de bijbehorende opdrachten maken. Jillissen begeleidt de leerling daarbij

De Jager bezoekt de leerling één keer in de drie weken; soms onaangekondigd,

en zorgt dat voor alle taken voldoende tijd beschikbaar is. Ook bespreekt ze de

soms op afspraak. De leerlingen vinden dat volgens Jillissen erg leuk: "Dan kunnen ze

opdrachten met de leerling na. Soms helpen de leerlingen elkaar bij het maken van de

vertellen en laten zien wat ze op hun vloer en afdeling doen. Dat geeft ze een heel

opdrachten. Dat vindt De Jager geweldig: "Het is natuurlijk fantastisch als leerlingen

goed gevoel".

elkaar gaan coachen."

Ook buiten de bezoeken om kunnen de leerlingen De Jager op de hoogte houden van alle ontwikkelingen. Afgesproken is dat iedereen, dus zowel De Jager, Jillissen als de

Na enige tijd wordt de leerling verantwoordelijk voor een stukje 'vloer' van het

leerling zelf, altijd mobiel bereikbaar is.

H&M-filiaal. De leerling draagt dan zorg voor het hele traject op die vloer: van de

46

binnenkomst van goederen tot het weer netjes achterlaten van de afdeling aan het

Leren op school

eind van de dag. Sandy kwam op de babyafdeling terecht; die vond ze het leukst. "Zo'n

Hoe belangrijk de praktijk ook is, de leerlingen blijven wel naar school gaan. In het

verantwoordelijkheid is best groot, maar het ging heel goed", aldus Miranda Jillissen.

derde jaar gaan de leerwerktraject-leerlingen drie dagen per week naar school en in

"Sandy kon als volwaardig personeelslid meedraaien. Het binnenhalen van de kleding,

het vierde jaar twee dagen per week. Hier volgen de leerlingen het examenvak

het afprijzen en labelen van de kleding, het matchen op kleur, ze deed bijna alles zelf.

Nederlands (vier uur per week) en het vak sociale vaardigheden (twee uur per week).

Ze bleef op eigen initiatief langer in de winkel als dat nodig was en naar collega's toe

Beide vakken worden gegeven door De Jager. Daarnaast volgen de leerlingen bij

was ze behulpzaam."

een vakdocent tien tot twaalf uur per week het beroepsgerichte vak. De leerlingen

Net als alle andere medewerkers op de babyafdeling moest Sandy over werkzaamhe-

moeten de aangereikte stof voldoende beheersen om examen te mogen doen. De

den en verlof overleggen met de floormanager van de babyafdeling. De floormanager

vakdocent verzorgt het onderwijs aan de hand van de map 'Praktijkopdrachten

is de leidinggevende en begeleidt de leerling op de werkvloer. Jillissen bezoekt de leer-

Leerwerktrajecten'. Hij bespreekt met de praktijkopleider in hoeverre de leerling de

lingen op de werkvloer: "De ene dag draai ik met die leerling mee, de andere dag met

theorie oppakt. Miranda Jillissen: "De vakdocent komt hier kijken hoe de leerling

een andere leerling." Ze is twee dagen per week vrijgeroosterd, primair om leerlingen

het geleerde in de praktijk brengt. Dan stemmen we af wat nog extra aandacht

te begeleiden. Ze is het eerste aanspreekpunt van leerlingen bij problemen en daar-

nodig heeft."

47

D e

b a s i s

v a n

d e


6

6

wen is gegroeid. "Als er iets aan de hand is met een leerling, dan weet ik dat meteen, en andersom ook. Soms hebben we aan een half woord genoeg", vertelt Jillissen. De Jager woont dicht bij H&M en kan bij een probleem meteen even langskomen. Jillissen wil voorlopig alleen leerwerktraject-leerlingen van Westhage begeleiden: "Dan weet ik zeker dat zo'n traject succesvol zal verlopen."

Ervaringen en effecten Alle elf leerwerktraject-leerlingen van Westhage die zich afgelopen jaar hebben aangemeld voor het examen, zijn geslaagd. Zo ook Sandy. Marion gaat nu naar de vierde klas. Negen van de elf leerlingen stromen door naar het mbo. Sandy gaat een administratieve richting volgen op het mbo. Jillissen vindt Sandy's leerwerktraject een succesverhaal: "Ze is niet alleen een volwaardig personeelslid geworden, maar heeft zich ook persoonlijk enorm ontwikkeld. Van een kind is ze een jonge vrouw geworden." Sandy heeft ook zelf aangegeven dat het leerwerktraject haar veel goed heeft gedaan. Toen ze begon had ze geen belangstelling voor werk of school, maar nu heeft ze weer Ook al geeft De Jager zelf niet het beroepsgerichte vak, hij probeert de praktijk wel

zin in allerlei dingen. "Daar doe je het voor", zegt De Jager. "Het geeft veel voldoening

zoveel mogelijk in de school te halen: "Het is best mogelijk om op school praktische

om te zien dat een leerling zelfvertrouwen krijgt, verder wil gaan en niet op perron nul

activiteiten te organiseren. Zo heeft Sandy op school de kantine mogen draaien. Ze

eindigt." Ook voor Jillissen is dit de drijfveer om zoveel in een leerling te investeren:

beheerde de kassa en deed de boekhouding. Dergelijke taken en verantwoordelijk-

"Het is boeiend om die ontwikkeling bij een leerling mee te maken. De diploma-

heden zijn voor de leerlingen heel stimulerend."

uitreiking heeft me erg aangesproken. Dan zie je wat er is bereikt."

De eerste twee uur op maandag zijn vrijgemaakt voor coaching. De Jager praat dan

De begeleiding van de leerwerktraject-leerlingen kost veel tijd. De Jager heeft daar

met de leerlingen over hun leerbedrijf. "Je merkt dan dat de leerlingen betrokken

zestien uur voor staan, maar vindt dat eigenlijk veel te weinig. Hij vreest dan ook voor

raken bij hun bedrijf. Het wordt iets van henzelf. Dat motiveert, waardoor ze zich meer

de bezuinigingen die eraan komen: "Met minder dan zestien uur red je het echt niet”.

inzetten en nog beter gaan presteren. Zo kan een succesje zichzelf gaan versterken."

Jillissen is het daarmee eens. Zij is voor de begeleiding twee dagen vrijgeroosterd, maar ziet geen mogelijkheden om daarmee meer dan twee leerwerktraject-leerlingen

Beoordeling

tegelijk voor haar rekening te nemen. "Je moet er echt voldoende tijd in kunnen steken".

De prestaties van de leerling bij het leerbedrijf krijgen een beoordeling. De vakdocent evalueert met Jillissen de vakinhoudelijke bekwaamheid van de leerling. Het kan dan

Als aandachtspunt ziet De Jager dat de leerbedrijven beter op de hoogte worden

bijvoorbeeld gaan om kassavaardigheden of de benadering van klanten. Jillissen

gehouden van de schoolexamens en andere activiteiten op school. Ook vindt De Jager

bespreekt met De Jager hoe de leerling als persoon binnen het bedrijf functioneert. De

dat de leerbedrijven meer inspraak zouden moeten hebben in het onderwijsprogram-

bevindingen van De Jager, de vakdocent en Jillissen worden vertaald naar een cijfer. De

ma van de leerwerktrajecten. "Nu staat de map 'Praktijkopdrachten Leerwerktrajecten'

uitkomst moet voldoende zijn. "Het komt niet voor dat een leerling aan het eind van

van school centraal", legt De Jager uit. "Maar de school zou zich meer moeten

de rit een onvoldoende krijgt", aldus De Jager. "Tijdens het traject wordt immers veel

aanpassen aan de wensen van de leerbedrijven. Die kunnen goed aangeven welke

overlegd en bijgestuurd. De beoordeling is meer proces- dan productgericht."

onderwerpen actueel en relevant zijn."

Als de leerlingen ook voor de verplichte examenvakken zijn geslaagd, ontvangen ze

Voorts vinden De Jager en Jillissen het erg spannend hoe de leerwerktraject-leer-

een diploma dat gelijk is aan dat van de basisberoepsgerichte leerweg en recht geeft

lingen, waaronder ook Sandy, het gaan doen op het mbo. Volgens De Jager is er een

op instroom op niveau 2 van het mbo. Voor de geslaagde leerwerktraject-leerlingen is

gevaar dat deze leerlingen te weinig bagage hebben omdat ze maar in twee vakken

op Westhage een aparte diploma-uitreiking georganiseerd. Hierbij zijn niet alleen de

examen hebben gedaan: "Hoe dat uitpakt, moet nog blijken."

leerlingen en ouders, maar ook de praktijkopleiders aanwezig; een initiatief waarmee Jillissen bijzonder is ingenomen.

Voorbeeldfunctie Een belangrijke voorwaarde voor het slagen van leerwerktraject is volgens Miranda

48

Jillissen en Coen de Jager een goede samenwerking tussen school en leerbedrijf. Over

Als Jillissen en De Jager een voorbeeldfunctie hebben, is dat volgens hen in twee

hun eigen samenwerking zijn ze erg tevreden, vooral omdat een wederzijds vertrou-

opzichten: hun samenwerking en het feit dat Jillissen twee dagen is vrijgeroosterd

49

D e

6

b a s i s

v a n

d e


7

voor het begeleiden van leerlingen. "Dat is toch wel uniek", zegt Jillissen. "In de meeste bedrijven lopen de leerwerktraject-leerlingen mee met een bedrijfsleider. Die heeft ook nog andere werkzaamheden. Ik kan primair mijn tijd steken in het begeleiden van leerlingen." Jillissen geeft aan dat ze hiervoor binnen H&M wel haar best heeft

De huiskamerklas:

moeten doen. Ze moet haar werkgever steeds weer overtuigen dat die uren ook een voordeel opleveren: "Het leerbedrijf investeert immers in potentiële, nieuwe medewerkers. Vaak komen voormalige mbo-leerlingen terug bij H&M; sommigen eerst als

individuele leerling-

weekendhulp. Anderen zijn al doorgegroeid naar shopmanager. Dat biedt ook voor leerwerktraject-leerlingen perspectief."

Aanbevelingen

begeleiding in de praktijk College Den Hulster - Tegelen

De praktijkopleider en coördinator doen de volgende aanbevelingen: •

Wees geduldig, want de weg is lang.

•

Investeer in een goede samenwerking tussen school en bedrijf.

•

Denk niet in vakjes; haal de school in het bedrijf, maar vooral het bedrijf in de school.

•

Houd het kleinschalig; plaats niet teveel leerlingen in één bedrijf en houd ook op school de leerwerktraject-groep klein.

•

Wijs als leerbedrijf een praktijkopleider aan die de begeleiding als primaire taak heeft.

•

Houd de leerling centraal en verzand niet teveel in allerlei papieren rompslomp.

Contactgegevens Mevrouw M. Jillissen Praktijkopleider

Na de introductie van het vmbo bleek al snel dat er leerlingen waren die niet uit de voeten konden met de bestaande reguliere leerwegen. In eerste instantie werden voor hen de leerwerktrajecten als alternatief aangeboden, maar ook dit paste niet helemaal bij hun profiel en mogelijkheden. Als reactie daarop is College Den Hulster in Tegelen begonnen met de 'Assistentenroute'. In deze leerroute staat de leerling centraal en wordt het onderwijsprogramma op maat aangeboden. Dit heeft geleid tot een zeer bijzonder concept: de 'huiskamerklas'. Docenten Ruud Steeghs en John van de Liefvoort zijn enthousiast over het concept: “Wij gaan ervan uit dat elke leerling de moeite waard is en dat komt tot uiting in de huiskamerklas waar iedere leerling zoveel mogelijk individuele begeleiding krijgt.”

Hennes & Mauritz Spuistraat 10 2511 BD Den Haag Telefoon: 070 - 346 51 01

Aanleiding en doel: Passend onderwijs voor alle leerlingen

De heer C. de Jager

“Onze school is sinds 2002 gekwalificeerd om leerwerktrajecten aan te bieden”, vertelt

Coördinator Leerwerktrajecten

Ruud Steeghs, die niet alleen docent lichamelijke opvoeding is, maar ook coördinator

SG Westhage

leerwerktrajecten en coördinator interne leerlingbegeleiding. “We hebben toen veel

Mient 351

nagedacht over de begeleiding van leerlingen die het diploma basisberoepgerichte

2564 LA Den Haag

leerweg vermoedelijk niet zullen behalen. Deze leerlingen hebben vaak sociaal-emo-

Telefoon: 06 - 41 18 18 93

tionele en gedragsproblemen, hebben faalangst en zijn vaak al gedemotiveerd door

E-mail :

[email protected]

de slechte cijfers die ze in de onderbouw hebben gehaald. Hierdoor functioneren ze

Internet:

http://www.westhage.nl

vaak niet goed binnen de groep van leerwerktraject-leerlingen. Omdat wij binnen onze school de individuele leerling centraal stellen, zijn we gaan brainstormen over de mogelijkheden. Centrale vraag was: hoe kunnen we deze leerlingen goed en passend onderwijs bieden waarin ze zichzelf terugvinden en kunnen ontwikkelen. Individuele begeleiding en maatwerk waren daarbij de uitgangspunten.”

50

51

D e

7

b a s i s

v a n

d e


De aanpak, ervaringen en effecten: Veilige omgeving en persoonlijke leerroute

7

De docenten zien de leerlingen opbloeien als de druk van het examen er niet meer is. “Ze zijn erg gemotiveerd op het moment dat ze weten dat het om hen zelf gaat en dat einddoel binnen hun bereik ligt. We bekijken waar een leerling belangstelling voor

“Iedere leerling is de moeite waard”, stelt John van de Liefvoort, kerndocent, coördina-

heeft en waar zijn sterke punten liggen. Deze informatie is het vertrekpunt en de leer-

tor assistentengroepen én docent maatschappijleer. Hij vervolgt: “Door de leerling en

ling kan het traject in zijn eigen tempo en op zijn eigen niveau volgen”, stelt Ruud

zijn mogelijkheden centraal te stellen kwamen we op het idee een assistentengroep

Steeghs tevreden vast.

in de vorm van een huiskamerklas te beginnen. En het woord zegt het al: de leerling moet zich thuis voelen in zijn of haar klas. De klas is dan ook van de leerlingen, zij zijn

Huiskamerklas

er zelf verantwoordelijk voor. Ze mogen allerlei posters, boeken en dergelijke meene-

In de huiskamerklassen - 23 leerlingen in het schooljaar 2004-2005 - worden de avo-

men om het lokaal leuk aan te kleden, maar ze moeten het ook zelf netjes houden.

lessen door een kerndocent gegeven. Deze lessen, ongeveer tien uur per week, worden

Muziek speelt er een belangrijke rol. De leerlingen mogen cd's meenemen die als

gevuld met Nederlands, rekenvaardigheden, sociale vaardigheden en de beroepsge-

achtergrondmuziek worden opgezet, we merken dat dit drempelverlagend werkt.

richte vakken. In sommige gevallen staat ook Engels op het programma. Alle lessen

Leerlingen voelen zich echt thuis in de huiskamerklas.”

worden gegeven in de context van het toekomstige beroep: dat wat de leerling nodig heeft om sociaal redzaam te zijn in de maatschappij en voor het uitoefenen van een beroep op zijn niveau. Leerlingen van verschillende sectoren zitten bij elkaar in één klas, maar volgen een individueel programma. Sectoren waaruit de leerlingen kunnen kiezen zijn Bouw, Metaal, Elektro, Handel en verkoop of Zorg. Ruud Steeghs: “Naast de lessen in de huiskamerklas volgen de leerlingen in een praktijklokaal het beroepsgerichte vak en krijgen ze lessen lichamelijke opvoeding. In totaal hebben ze contact met drie docenten. Deze docenten werken nauw samen om een zo goed mogelijk individueel maatwerktraject voor de huiskamerklas-leerlingen samen te stellen. Dit kleine team docenten overlegt ook geregeld over de voortgang van de leerlingen en wisselt ervaringen uit. Hierdoor weten we in welke fase de leerling zit en kunnen we een inschatting maken van eventuele problemen op het pad van de leerling.”

Steeghs vertelt voorts dat in de huiskamerklas veel aandacht wordt besteed aan normen en waarden, sociale vaardigheden en beroepsvaardigheden. “De leerlingen moeten zich houden aan diverse groepsregels. Het gaat erom dat ze leren respect te hebben voor een ander. Alleen dan kun je ook respect ook terug verwachten.”

52

Assistentenroute

Een ander aspect van de huiskamerklas is dat alle resultaten van de leerlingen in de

De huiskamerklas volgt de zogenaamde 'Assistentenroute'. Dit is niet hetzelfde als de

groep worden besproken. Aangezien de huiskamerklas als een veilige omgeving wordt

Assistentopleiding van het mbo. De 'Assistentenroute' sluit zoveel mogelijk aan bij het

beschouwd, hebben de leerlingen hier nauwelijks moeite mee. “In het begin is het wat

examenprogramma van leerwerktrajecten, maar het examenprogramma is niet

onwennig”, vertelt Van de Liefvoort, “maar na enkele weken zijn de leerlingen er aan

leidend voor hetgeen de leerling tijdens de opleiding leert. Van de Liefvoort: “De

gewend en voelen ze zich steeds meer op hun gemak. Door de resultaten klassikaal te

mogelijkheden van de individuele leerling zijn het uitgangspunt. Op basis van het

bespreken leren ze van en met elkaar. Ze leren elkaar op een goede manier feedback te

beginniveau en een inventarisatie van de mogelijkheden van de individuele leerling,

geven. Een andere groepsregel is dat er niet gelachen wordt om elkaar, maar met elkaar.”

stippelen we een leerroute met handelingsplan uit. Als een leerling een diploma leer-

Andere groepsregels in de huiskamerklas zijn:

werktrajecten kan behalen, dan kan dat bijvoorbeeld een einddoel zijn. Maar als dit

•

saamhorigheid (“we staan er als klas”)

niet tot de mogelijkheden van de leerling behoort, is sociale redzaamheid het doel. In

•

een goede sfeer creëren (“veilig, met respect voor en naar elkaar”)

het begin waren de ouders sceptisch over dit concept. De gedachte dat je een diploma

•

er zit altijd een moraal in het verhaal (een waarom)

moet behalen is diep geworteld.We hebben daarom uitgebreid met de ouders gespro-

•

de rapporten worden in de groep besproken

ken en voorlichting gegeven. Ze zijn er inmiddels van overtuigd dat leerlingen beter af

•

slecht gedrag wordt in de groep besproken (als klassikaal leermoment)

zijn als we redeneren vanuit hun mogelijkheden dan vanuit het examenprogramma.

•

het lokaal netjes houden (opruimen en opvrolijken)

Het examenprogramma en het behalen van het diploma legt zoveel druk bij sommige

•

sociale controle (gezamenlijke verantwoordelijkheid)

leerlingen dat ze dichtklappen en niet meer goed kunnen presteren.”

•

een persoonlijke noot in de rapporten door de mentor of kerndocent.

53

D e

7

b a s i s

v a n

d e


Communiceren met de ouders

Den Hulster uitgevoerd. Door diverse mogelijkheden aan te bieden, streven we er naar

Van de Liefvoort is kerndocent van de groep leerlingen en communiceert samen met

zoveel mogelijk leerlingen op hun niveau te kunnen laten functioneren. En een goede,

de mentor uit de afdelingen en vooral ook met de ouders. Hij vertelt: “We communi-

individuele leerlingbegeleiding speelt daarbij een belangrijke rol. Want elke leerling is

ceren niet alleen over de negatieve ontwikkelingen of aandachtspunten, maar juist, en

de moeite waard.”

7

misschien wel vooral, over de positieve ontwikkelingen. Ouders hebben meestal alleen contact met school als het niet goed gaat met hun kind. Maar door hen ook te bellen als het goed gaat, raken de ouders meer betrokken bij hun kind. We horen ook vaak dat

Voorbeeldfunctie

het concept van de 'Assisentenroute' thuis positief uitwerkt. Dit komt doordat de leerlingen minder gestresst op school zitten en het succes uitgebreid wordt benadrukt.”

De huiskamerklas werkt goed voor de leerlingen op het College Den Hulster. Dat is

Het mes snijdt zo aan twee kanten.

een conclusie die de beide docenten wel willen trekken. Maar of het concept ook op

Van de Liefvoort gaat ook geregeld bij ouders en leerlingen op bezoek. Niet alleen als

een andere school werkt? Ruud Steeghs: “Iedere school is anders dus het concept is

het niet goed gaat, maar ook als het juist wel goed gaat. “De ouders stellen dit meest-

niet één op één over te nemen. Maar ik ben ervan overtuigd dat het elementen bevat

al zeer op prijs. Het is weliswaar intensief en tijdrovend, vooral in het begin van het

die andere scholen kunnen gebruiken. Het is een kwestie van goed nadenken en

schooljaar, maar in de loop van het schooljaar werpen de huisbezoeken hun vruchten

uitproberen.”

af. Er is immers een goed contact en er is vertrouwen opgebouwd, en de drempel om de school binnen te stappen is verlaagd”, aldus de kerndocent.

Aanbevelingen Stage In de huiskamerklas wordt de theorie van de beroepsgerichte vakken opgehangen aan

Op basis van hun ervaringen komen Ruud Steeghs en John van de Liefvoort tot de

de beroepscontext. Daarnaast volgen de leerlingen de praktijklessen van de beroeps-

volgende aanbevelingen:

gerichte vakken in het praktijklokaal. Zowel in de huiskamerklas als in het praktijklokaal

•

worden de leerlingen zoveel mogelijk voorbereid op de stage. In het derde leerjaar

•

gaan de leerlingen één week op stage en in het vierde leerjaar gaan ze enkele dagdelen per week op stage. Van de Liefvoort: “We beginnen en eindigen de schoolweek

Laat één (kern)docent alle avo-vakken geven. Loop rond op de pauzeplekken van de leerlingen en probeer zo de manier waarop ze de klas inkomen te beïnvloeden.

•

altijd gezamenlijk in de huiskamerklas. In de tussenliggende periode volgen de leer-

Geef vooral aandacht aan positieve zaken, benoem negatief gedrag zo min mogelijk.

lingen andere vakken en lopen ze stage. Het samen opstarten van de week heeft veel

•

Geef leerlingen niet alleen rapportcijfers maar ook een persoonlijke noot.

voordelen. Zo weet je precies hoe de leerlingen zich voelen. In een weekend kan veel

•

Ga bij de ouders op huisbezoek als dat mogelijk is.

gebeuren, maar in de rest van de week natuurlijk ook. Door de week gezamenlijk af te

•

Neem regelmatig contact op met de ouders (positief en negatief nieuws).

sluiten hebben de leerlingen het gevoel dat ze iets afgerond hebben. De stagebedrijven

•

Bespreek resultaten en rapporten in de hele groep (open sfeer).

kiezen we met zorg uit. We hebben inmiddels een heel bestand opgebouwd met

•

Zorg voor afleiding voor 'snelle' leerlingen (bijvoorbeeld een leestafel).

bedrijven waarmee we goede contacten hebben. Het zijn nu eenmaal leerlingen die

•

Probeer materiaal eerst uit, bestel niet teveel.

meer begeleiding nodig hebben en dan is niet ieder stagebedrijf geschikt.” Tijdens de

•

Zorg voor een netwerk van geschikte stagebedrijven.

stageperiode hebben de docenten geregeld contact met het leerbedrijf en gaan ze er ook op bezoek. Van de Liefvoort:“We bespreken dan het functioneren en de voortgang van de leerling. Ervaringen van leerlingen worden later in de huiskamerklas besproken

Contactgegevens

want daar kunnen anderen weer van leren.” De heer R. Steeghs

54

Examens

Coördinator interne leerlingbegeleiding; docent

Zoals gezegd staat niet het examenprogramma centraal maar de individuele leerling

De heer J. van de Liefvoort

en zijn mogelijkheden. Als het tot de mogelijkheden van de leerling behoort om

Kerndocent en coördinator Assistentgroepen; docent

examen te doen, dan gebeurt dat zoveel mogelijk. Als dat niet het geval is wordt de

College Den Hulster

'Assistentenroute' afgesloten met een of meerdere schoolcertificaten.

Bergstraat 58

Ruud Steeghs:“Den Hulster wil in het schooljaar 2004-2005 nog een 4+-traject opzet-

5931 CE Tegelen

ten. Het doel van dit project is om de leerlingen via de Assistentopleiding van het ROC

Telefoon: 077-326 10 80

te diplomeren (WEB 1). Voor enkele leerlingen behoort dit traject tot de mogelijkheden.

E-mail:


De Assistentopleiding wordt dan onder auspiciën van het ROC Gilde Opleidingen op

Internet:

http://www.denhulster.nl

55

D e

b a s i s

v a n

d e


Goed maatwerk, een

8

8

leerweg en het leerwerktraject. Oostland:“Deze trajecten minimaliseren de theorie en leggen de nadruk op de praktijk. Dankzij deze opleidingsvormen krijgen leerlingen die

traject met uitzicht AOC Terra - Winsum

liever met hun handen werken uitzicht op een beroepsdiploma. Vaardigheden staan hier centraal. Hierdoor vermindert de kans dat zij de school voortijdig verlaten.”

De aanpak: Zorgvuldige keuze voor een leertraject In het tweede schooljaar krijgen alle leerlingen van AOC Terra in Winsum begeleiding bij de studiekeuze. Ze krijgen informatie over beroepen en mogelijkheden. In het derde

“AOC Terra in Winsum is een breed vmbo met een groen hart”, zegt directeur Meindert-Jan Oostland doelend op de uitgebreide 'groene' sector van de school. Het AOC Terra heeft ruim 975 leerlingen. Vijf van hen hebben vanaf het einde van het derde leerjaar in 2003 een zogenoemd ROC-traject gevolgd waarin zij de opleiding tot winkelassistent konden volgen. Dit maatwerktraject heeft er volgens de directeur voor gezorgd dat de leerlingen een helder beeld hebben gekregen van wat ze willen. “Het ROC-traject is een optie voor leerlingen die niet in de leerwerktrajecten passen en waar het verlengde leertraject ook geen uitkomst biedt. Zonder het ROC-traject was de kans groot geweest dat ze de school zonder diploma hadden verlaten.”Nu hebben vier van de vijf leerlingen in juni 2004 het vmbo afgesloten met het diploma winkelassistent en zijn ze in september 2004 doorgestroomd naar diverse opleidingen op niveau 2. De vijfde leerling heeft niet voldaan aan alle eisen van het diploma maar weet precies wat hij wil en stroomt door naar het ROC.

leerjaar gaan de leerlingen twee keer op stage. Oostland vertelt dat leerlingen tot de derde klas nog in een hogere leerweg kunnen worden geplaatst, daarna kan het niet meer. “Ze kunnen wel vakken op een hoger leerwegniveau volgen. Deze vakken worden dan ook volledig op het hogere niveau getoetst, inclusief het verrijkingsdeel van dat vak. Om dit mogelijk te maken heeft iedere leerling een eigen op maat gesneden Programma van Toetsing en Afsluiting (PTA). De leerling maakt van deze vakken het herexamen van het centraal schriftelijk op een hoger niveau en krijgen ook het diploma van de gevolgde leerweg. De gegevens van de vakken die op hoger niveau zijn afgesloten, komen in het examendossier. Zo kan een leerling het diploma basisberoepsgerichte leerweg hebben met certificaten van de kaderberoepsgerichte leerweg. We merken dat dit erg goed is voor het gevoel van eigenwaarde. Bovendien levert het hen voordeel op bij de doorstroom naar andere opleidingen. Leerlingen met een basisberoepsgericht diploma kunnen naar niveau 3 en 4 -kwalificaties. De inspectie volgt deze ontwikkeling nieuwsgierig en is ook enthousiast over de resultaten”, aldus de directeur van het AOC Terra in Winsum.

Aanleiding

Leerwerktraject, verlengde basisberoepsgerichte leerweg en ROC-traject

AOC Terra wil iedere leerling een passend leertraject bieden. Meindert-Jan Oostland

Oostland vervolgt: “Leerlingen die vooral praktisch leren, volgen meestal een leerwerk-

zegt hierover: “De school wil alles breed neerzetten en leerlingen zo hoog mogelijk

traject of komen terecht in een verlengde basisberoepsgerichte leerweg (VBL). De leer-

plaatsen om ze uit te dagen en te motiveren. Binnen de beroepsgerichte vakken wordt

lingen in het VBL-traject krijgen een jaar extra de tijd om het diploma basisberoeps-

het examenprogramma Landbouw breed aangeboden. In de bovenbouw omvat het kern-

gerichte leerweg te behalen. Het ROC-traject is een optie voor leerlingen die niet in de

curriculum zeven verplichte modules en maar liefst 130 verschillende keuzemodules.

leerwerktrajecten passen en waar het verlengde leertraject ook geen uitkomst biedt.”

Vanaf het moment van aanmelding bekijken we zorgvuldig welke leerweg het beste bij een leerling past. Voor een aantal leerlingen lijkt het reguliere traject niet het juiste

Het leerwerktraject

traject. Speciaal voor hen hebben we maatwerktrajecten opgezet. Eén daarvan is het ROC-

Het leerwerktraject is een op maat gemaakte opleiding voor leerlingen die het diplo-

traject dat we hebben opgezet in samenwerking met het Alfa College in Groningen.”

ma basisberoepsgerichte leerweg niet kunnen halen. In dit traject heeft elke leerling een individuele leerroute en een individueel examendossier. De leerlingen kunnen voor elke beroepssector kiezen. Per beroepssector zijn afspraken gemaakt over mini-

Het doel: Een opleiding die past bij de leerling

maal te behalen competenties en per opleiding is er een contactpersoon bij het ROC. Leerlingen krijgen voor het beroepsgerichte deel de praktijkboeken (niveau 1) van het betreffende Kenniscentrum Beroepsonderwijs Bedrijfsleven. Ze gebruiken het lesmate-

Het ROC-traject is onderdeel van het aanbod van de verlengde basisberoepsgerichte

56

riaal van het ROC waardoor de doorstroom naar verwante opleidingen is gegarandeerd.

57

D e

8

b a s i s

v a n

d e


In het derde leerjaar lopen de leerwerktraject-leerlingen twee dagen per week stage

en 'conditie' opbouwen. Het feit dat ze worden opgenomen in een bedrijf heeft een

bij een geaccrediteerd leerbedrijf. In het vierde leerjaar lopen ze drie dagen per week

onvoorstelbaar psychologische effect. Je ziet de leerlingen groeien, ze leren voor zichzelf

stage. Met het Groningse Alfa College is afgesproken dat leerlingen met een lwt-

opkomen en initiatief nemen. Daarmee hebben ze een voorsprong op de basis-

diploma in alle sectoren op niveau 2 kunnen instromen. Er is een aantal basiscompe-

beroepsgerichte leerlingen.” De leerlingen van het ROC-traject zijn in 2004 door-

tenties afgesproken waar alle leerlingen aan moeten voldoen. Verder is er een 'warme'

gestroomd naar een kappersopleiding, de detailhandel, een groenopleiding, een

overdracht van leerlingen naar het vervolgtraject.

schakeltraject voor Sociaal pedagogisch werkenden om de opleiding kraamverzorgen-

8

de te gaan volgen en naar de mobiliteitsbranche.

De verlengde basisberoepsgerichte leerweg (VBL) De VBL-leerlingen zijn over het algemeen leerlingen met sociale of persoonlijke pro-

Gedurende het vierde jaar hebben de leerlingen op school deels les gehad in het

blemen. VBL-leerlingen mogen vijf jaar doen over het diploma basisberoepsgerichte

groepje van vijf en deels in de grotere groep VBL. In de kleine groep is gewerkt aan de

leerweg of het ROC-diploma niveau 1.

handelsonderdelen, de sociale vaardigheden en is steeds teruggekeken op de stage. In

Voor leerlingen die moeite hebben met Nederlands en waarvan het de vraag is of ze

de grotere groep werd gewerkt aan Nederlands, het keuzevak en de keuzemodulen.

het lwt-diploma zullen halen, wordt gekeken of het ROC-traject een optie is.

“Het bleek dat de leerlingen in het vijfjarige traject (de VBL) de basisberoepsgerichte leerweg toch in 4 jaar konden afronden. Dit is te danken aan het effect van het werken

Het ROC-traject

met de kleinere groep waarin gerichte aandacht was voor elk van de leerlingen. Dit

Leerlingen in het ROC-traject volgen een assistentopleiding. Het traject biedt hen veel

effect was van te voren niet voorzien”, constateert Itie Nijhoff tevreden.

voordelen. Doordat leerlingen in het ROC-traject op een andere manier leren, leidt het ROC-traject ook tot nieuwe motivatie. Daarnaast levert het de leerlingen tijdwinst op. Het assistentdiploma biedt immers doorstroommogelijkheden naar niveau 2. Als deze

Ervaringen en effecten

leerlingen ongediplomeerd de school zouden verlaten, zouden ze in een niveau 1 opleiding terechtkomen. De leerlingen in een ROC-traject krijgen voor het assistent-

Ervaringen van de leerlingen

diploma de lesstof en de examens van het ROC van de opleiding die ze volgen. Ze

Wat zijn de positieve effecten voor de leerlingen? Nijhoff zegt dat ze het enigszins

blijven de lessen doen waar ze goed in zijn. Ze zijn bij het Alfa College in Groningen

lastig vindt namens de leerlingen te spreken. Ze denkt echter zeker te weten dat de

ingeschreven als extraneus en betalen hiervoor het extraneustarief.

leerlingen het als erg plezierig hebben ervaren. “Ten eerste konden ze een stuk theorie van het vmbo laten liggen. Ten tweede zijn de leerlingen die vaak kampen met een sociaal emotionele achtergrond of achterstand, in een veiliger omgeving terecht geko-

De praktijk: Meer mogelijkheden

men doordat ze met volwassenen gingen werken. Zo werd een jongen die op school om verschillende redenen niet goed in de groep lag, in de winkel voor vol aangezien en gekoesterd. Dit heeft zeer positief uitgewerkt. Een meisje, dat in een traject van

Itie Nijhoff begeleidt een groep leerlingen in het ROC-traject. Zij is enthousiast over de

onder toezichtstelling en in een extern opvangtraject zat, moest weer structuur en

aanpak. “De leerlingen die in mei 2003 zijn begonnen zijn zorgvuldig geselecteerd en

ritme opbouwen. In haar stage kreeg ze de mogelijkheid om die persoonlijke opdrach-

volgden het programma 'ROC-traject Handel' (kwalificatie winkelassistent). Zij kregen

ten toe te passen. Dit ging zo goed dat zij een baantje bij de supermarkt heeft gekre-

hierdoor mogelijkheden die binnen de schoolmuren niet geboden kunnen worden.”

gen. Ze is direct beloond voor de verandering in houding. Het laatste voorbeeld is van

Voorwaarde voor het volgen van het ROC-traject is dat leerlingen goed moeten weten in

een zeer verlegen meisje dat in het tuincentrum heeft geleerd verantwoordelijkheid

welke branche ze willen werken. Daarom is er eerst een periode van bedrijfsoriëntatie.

te nemen.” De sleutels van het succes van het ROC-traject zijn volgens Nijhoff dan ook

Nijhoff vertelt dat twee van de vijf leerlingen hebben gewerkt in een supermarkt. De

als volgt samen te vatten: praktijk, volwassen context en goede praktijkopleiders.”

anderen werkten in een schoenenzaak, een tuincentrum en een rijwielhandel. De

Uit contacten met de ouders blijkt dat zij het een geweldig jaar voor hun kinderen

praktijkopleider heeft een belangrijke rol in het traject.“De praktijkopleider moet goed

hebben gevonden. Zij zien duidelijk dat hun kinderen zelfstandiger zijn geworden.

passen bij dit type leerlingen. Het zijn nog jonge leerlingen en vaak zijn ze al 'gebutst'. Wij willen deze butsen weer weghalen”, aldus Nijhoff.

Ervaringen van de leerling-begeleider

De school heeft overigens voor handel gekozen omdat deze opleiding breed toepas-

“Als docent moet je kijken of maatwerk mogelijk is want deze gebutste kinderen heb-

bare competenties verschaft. Hierdoor zitten leerlingen niet vast in een traject. Ze

ben maatwerk nodig. En het is belangrijk om het juist voor deze leeftijdscategorie

kunnen competenties verwerven die ze altijd nodig hebben.

goed te doen”, zegt Itie Nijhoff die ook signaleert dat er nog veel moet gebeuren aan de beeldvorming rond deze trajecten.“Dit geldt zowel voor de beeldvorming binnen als

58

Nijhoff zegt dat leerlingen erg gemotiveerd waren om te beginnen maar dat ze in het

buiten de school. Het ROC- traject heeft nog veel uitleg en toelichting nodig, de meer-

begin wel erg moesten wennen aan het werk. “Ze moesten in het werkritme komen

waarde van de niveau 1 opleiding moet verder worden uitgelegd. Het is een hele andere

59

D e

8

b a s i s

v a n

d e


manier van leren en de leerling heeft er veel baat bij. Niet alleen op het kennisniveau

Uiteindelijk is deze stageplaats wel een opstap geweest naar een opleiding in de

maar ook op het persoonlijke niveau. Ik heb de leerlingen zien aansterken en groeien.”

mobiliteitsbranche.”

De leerling-begeleider van het ROC-traject vond het in het begin allemaal erg com-

Ervaringen van de directie

plex.“Ik kende het mbo niet, maar inmiddels heb ik mijn draai gevonden. Gelukkig heb

Directeur Meindert-Jan Oostland is zeer tevreden met de resultaten van het ROC-tra-

ik goede ondersteuning vanuit de directie gehad. Dat vind ik erg belangrijk. Verder heb

ject. Een van de geleerde lessen voor hem is dat het ROC-traject al in het begin van

ik veel gehad aan de docenten van het ROC. Het docententeam van het ROC, niveau

derde jaar ingezet kan worden. “Wachten tot het vierde leerjaar is niet nodig. We had-

1 en 2 hebben het project handen en voeten gegeven”, aldus Itie Nijhoff.

den deze leerlingen in het derde leerjaar ook al in beeld. We moeten in het begelei-

Terugkijkend op de theorie, de praktijk en de lessen voor een nieuwe groep zegt

dingsproces van de tweede naar de derde klas al kijken naar deze leerlingen zodat ze

Nijhoff dat zij de theorie nog verder zal beperken en dat ze nog meer de kern eruit zal

niet onnodig lang in het reguliere traject mee hoeven te draaien.” Het geheim van het

halen. De Maatschappelijk Cultureel Kwalificerende (MCK-)onderdelen in de deelkwa-

succes is volgens Oostland goed maatwerk en een traject met uitzicht. “De leerlingen

lificaties vindt zij erg belastend en ook niet erg vriendelijk getoetst.

hebben nu een helder beeld van wat ze willen. Zonder dat zouden ze grote kans heb-

De praktijk is getoetst met reflectiegesprekken. Bij deze examens was een docent van

ben op voortijdig schoolverlaten.” De directeur verbindt wel een voorwaarde aan het

het ROC aanwezig. Nijhoff: “Deze examens verhelderden voor mij dit examenonder-

succes: vmbo en mbo moeten elkaar willen verstaan, alleen dan ontstaat er creati-

deel en de gezamenlijke afname van de praktijktoets gaf me een goed gevoel. Ik weet

viteit bij het opzetten van een project. “Er zijn tussen vmbo en mbo veel wederzijdse

nu nog beter waar ik tijdens de begeleiding op moet letten.”

vooroordelen. Het is belangrijk om ieders verantwoordelijkheid te respecteren”, aldus

Voor de overdracht van de leerlingen van het vmbo naar het ROC heeft Nijhoff een

Oostland voor wie samenwerking met het Groningse Alfa College voor de hand lag

gesprek gehad met de intake coördinator. Ze vindt dat de warme overdracht meer

omdat hij hier tot zijn overstap naar AOC Terra heeft gewerkt.

8

moet worden gepromoot. Voor het welslagen van het project was het noodzakelijk om de daad bij het woord te voegen.“We hebben geld en tijd in het project geïnvesteerd zodat leerlingen in de volle breedte van de school mogelijkheden krijgen aangeboden. Je moet ze weten uit te dagen. Als dat niet lukt, gaan leerlingen tegen je werken”, weet Oostland uit ervaring. Dat geldt overigens niet alleen voor deze leerlingen. Ook leerlingen van de gemengde en theoretische leerweg moeten worden 'getriggerd'. Dit is belangrijk voor hun eigenwaarde en het werkt motiverend. Het volgen van een standaardpakket werkt niet. Het flexibele systeem werpt relatief snel zijn vruchten af. Oostland:“Docenten zien de gevolgen en dat motiveert hen om extra dingen te gaan doen. Docenten krijgen ook meer niveaus in de klas en nemen op verschillende niveaus toetsen af. Leerlingen krijgen becijfering op verschillende niveaus. De lacunes in de verschillende niveaus zijn daardoor direct inzichtelijk.” Een standaard volgsysteem werkt volgens Oostland niet. De school heeft daarom Nijhoff was ook nauw betrokken bij de keuze voor stageplaatsen. “Het is belangrijk de

extra formatie vrijgemaakt om het systeem aan te passen.

plaatsing van een leerling voor te bespreken met het stagebedrijf en om open te com-

60

municeren met de leerlingen. De leerling moet bijvoorbeeld bij de gesprekken met de

Oostland is niet tevreden met de tijdelijke beleidsregel assistentopleiding in het vmbo.

praktijkopleider of het bedrijf zijn.” Itie Nijhoff brengt eens per drie à vier weken een

Volgens deze regel kan een school alleen die assistentopleidingen aanbieden die

bezoek aan de leerlingen op het stagebedrijf dat buiten het dorp Winsum moet lig-

passen bij het programma-aanbod en intrasectorale programma's (afdelingslicenties)

gen. Op de vraag of ze dezelfde bedrijven opnieuw zal benaderen voor een leerplaats

van de basisberoepsgerichte leerweg die voor die school is toegestaan. Voor het AOC

aarzelt Itie Nijhoff. “Een leerwerktraject trekt een sterke wissel op het bedrijf. De leer-

Terra komen daardoor alleen de groenopleidingen in aanmerking. Dit strookt absoluut

lingen zijn drie dagen per week in het bedrijf, maar het rendement voor het bedrijf is

niet met de doorstroom van vmbo-groenleerlingen naar het mbo want slechts tien

laag. Een leerwerktraject doet dus een appèl op de maatschappelijke verantwoorde-

procent van de leerlingen stroomt door naar een mbo-groen opleiding. Ruim tachtig

lijkheid van een bedrijf. Ze stoppen tijd in de leerlingen, en maken het mogelijk dat ze

procent kiest voor een opleiding in een van de andere sectoren. “De tijdelijke beleids-

zich kunnen diplomeren. Daarnaast blijken sommige bedrijven meer geschikt dan

regel werkt averechts voor leerlingen waarvoor dit het meest geschikte traject is. De

andere. Achteraf gezien lijkt de rijwielzaak niet de beste keuze te zijn voor een ROC-

keuzes van de leerlingen in het ROC-traject illustreren dit ook duidelijk. Ik wil dan ook

traject winkelassistent. Het is een te complexe omgeving voor een verkoopopleiding.

pleiten voor de uitgestelde keuze en de mogelijkheid om breed op te leiden. Elke mbo-

Het rijwielherstelgedeelte is wel een goede stageplaats voor tweewielertechniek.

variant moet mogelijk zijn”, stelt Meindert-Jan Oostland strijdlustig.

61

D e

8

b a s i s

v a n

d e


Voorbeeldfunctie

•

Meindert-Jan Oostland en Itie Nijhoff zijn zeer tevreden over de behaalde resultaten.

•

De meerwaarde van leren in de praktijk is vooral het leren in een volwassen context.

Het verdient navolging. “Het biedt leerlingen die dreigen uit te vallen perspectief en

•

Communiceer open met leerlingen en stagebedrijven.

8

Kijk goed naar de leerling. Is hij of zij geschikt om mee te liften in het basisberoepsgerichte leerweg-traject of past een praktijkopleiding er beter bij?

tegelijkertijd tijdswinst.”

Contactgegevens Aanbevelingen Mevrouw. I. Nijhoff - de Vries De ervaringen van Meindert-Jan Oostland en Itie Nijhoff leiden tot de volgende aan-

Coördinator VBL/ROC; docent Nederlands; projectleider QMP

bevelingen:

AOC Terra Groene School Winsum

•

Werk aan de beeldvorming in school en er buiten.

Hamrik 4a

•

Een goede ondersteuning door de directie is een voorwaarde voor het slagen.

9950 AA Winsum

•

Vertaal wat je zegt in doen. Niet alleen woorden maar ook daden.

Telefoon: 0595-44 70 70

•

Werk samen met respect voor ieders kennis en kunde.

E-mail:

[email protected]

•

Neem de leerling als uitgangspunt in plaats van het schoolsysteem.

Internet:

http://www.AOC-Terra.nl (vestiging Winsum)

Doorstroomschema door de Groene School naar het ROC of AOC Leerjaar 1

Leerjaar 2

GL/TL

GL/TL

KBL

KBL

BBL

BBL

Leerjaar 3

Leerjaar 4

Vervolg ROC/AOC

GL/TL

Niveau 4 Middenkader/ specialist

KBL

KBL

Niveau 3 Vakman

BBL

BBL

Niveau 2 Beginnend beroepsbeoefanaar

LWT/BBL

Niveau 1 Assistent

GL/TL

LWT VBL/LWT VBL

ROC-traject

VBL* ** * VBL kan vijf jarig zijn.

62

**Afhankelijk van het examendossier is instroom in een hoger niveau mogelijk

63

D e

b a s i s

v a n

d e


Doorlopende leerwegen:

9

9

gezamenlijk beleid te formuleren. Zo is de doorstroom van het praktijkonderwijs naar het ROC op de agenda van het Platform vmbo-mbo Zuid West Vallei gekomen en is

van praktijkonderwijs

begin 2002 het project gestart.”

naar mbo

Het doel Het Platform vmbo-mbo Zuid West Vallei heeft het doel van het project als volgt

Samenwerking praktijkonderwijs

geformuleerd: 'Een doorgaande lijn opzetten van het praktijkonderwijs naar het ROC waarin ten aanzien van alle aspecten van het begeleiden van de doelgroep een haalbare leerweg wordt uitgestippeld.'

en ROC in Zuid West Vallei

De aanpak: Goede afspraken maken én naleven De heer Henny Jansen – werkzaam bij ROC A12, locatie Neder Veluwe College – is

”Er zijn binnen het praktijkonderwijs leerlingen die laten zien dat zij meer kunnen dan aanvankelijk werd gedacht. Zij hebben nu de kans door te stromen naar een ROC om een kwalificatie te halen op assistentniveau”, zegt de heer Anne de Wit over de uitwerking van het project 'aansluiting praktijkonderwijs ROC'. De Wit is teamleider Locatie Praktijkonderwijs van de Christelijke scholengemeenschap Het Streek. Hij is één van de initiatiefnemers van het project 'aansluiting praktijkonderwijs en ROC'. “We wilden een succesvol traject maken voor de leerlingen en ik denk dat we daarin geslaagd zijn”, stelt De Wit vast. Het project 'aansluiting praktijkonderwijs ROC' maakt onderdeel uit van het project 'doorlopende leerlijnen' van het Platform vmbombo Zuid West Vallei. Vrijwel alle scholen voor voortgezet onderwijs in de regio Ede en het ROC A12, locatie Neder-Veluwe College nemen deel aan dit Platform dat in 1999 is opgericht.

projectleider 'doorlopende leerwegen' bij het Platform vmbo-mbo Zuid West Vallei. Hij vertelt dat het project zich in het begin vooral richtte op het oplossen van knelpunten. “We hebben een werkgroep in het leven geroepen die geïnventariseerd heeft wat de mogelijkheden, beperkingen en knelpunten zijn voor het opzetten van een aangepast leertraject. Deze inventarisatie is de basis geweest voor de opzet van een doorstroomprogramma voor leerlingen in de sectoren Handel en Zorg.” In de werkgroep zaten docenten van de betrokken scholen voor praktijkonderwijs en niveau 1 docenten van het ROC.

In schooljaar 2002-2003 is op het ROC A12 een detailhandelsklas winkelassistent gevormd. Hierin zaten veertien leerlingen waarvan de helft afkomstig was uit het praktijkonderwijs en de andere helft uit (i)vbo-leerlingen zonder diploma en met een handicap (bijvoorbeeld dyslexie). Jansen: “We hadden hiervoor gekozen omdat er te weinig praktijkonderwijs-leerlingen waren om een groep mee te starten. Later bleek dat dit ook niet noodzakelijk is: de leerlingen uit het praktijkonderwijs kunnen prima samen met andere niveau 1 leerlingen in een groep zitten. Ze kunnen zich er aan

Aanleiding

optrekken en het voorkomt stigmatisering.”

Het praktijkonderwijs heeft twee hoofddoelstellingen. Eén: leerlingen naar een plaats op de arbeidsmarkt leiden, en twee: leerlingen voorbereiden op een zelfstandige deelname aan de maatschappij. De doorstroom van leerlingen naar het middelbaar beroepsonderwijs behoorde lange tijd niet tot de doelstellingen. Daar is nu verandering in gekomen dankzij de 'aansluitingsprojecten praktijkonderwijs ROC'. Dit soort projecten zorgen ervoor dat leerlingen die meer in hun mars hebben dan aanvankelijk werd gedacht, kunnen doorstromen naar een ROC zodat zij op assistentniveau een kwalificatie kunnen halen. Dat kan nu dus ook in de regio Zuid West Vallei. De Wit:“Dit gebeurde eerder ook wel eens, maar nu is het formeel geregeld. Voorheen had elk van de vier praktijkscholen in de regio eigen afspraken gemaakt met de omliggende ROC's. Op gegeven moment hebben de vier scholen voor praktijkonderwijs besloten een

64

65

D e

9

b a s i s

v a n

d e


Na dit eerste jaar is een overdrachtsplan opgesteld waarin de afspraken tussen het prak-

van de 'warme overdracht'. De warme overdracht omvat onder meer de volgende

tijkonderwijs en ROC A12 geformaliseerd zijn. Dit overdrachtsplan omvat afspraken over:

afspraken:

•

voorlichting over doorleren op het ROC

•

•

voorbereiding op de overstap

van het praktijkonderwijs kennis met het ROC. Ze worden bij het ROC ontvangen

•

de wijze van aanmelding

en ontmoeten de teamleider, docenten en krijgen een beeld van het gebouw.

•

de wijze van introductie en intake op het ROC

•

Bij de intake mag een begeleider van het praktijkonderwijs aanwezig zijn.

•

begeleiding en nazorg.

•

Tussen het praktijkonderwijs en ROC is overleg over de overdracht met als doel

9

Leerlingen maken (voorafgaand aan de aanmelding) samen met hun begeleiders

vast te stellen hoe de doorstroomkansen van de leerlingen kunnen verbeteren.

Voorlichting

•

Na de overdracht is er regelmatig contact tussen de mentoren van het ROC en de

ROC A12, locatie Neder-Veluwe College heeft een aparte brochure gemaakt voor de

mentoren van het praktijkonderwijs over de voortgang en het functioneren van

beroepen- en opleidingsoriëntatie. De decanen van het ROC geven, als daar behoefte aan

de leerlingen.

is, voorlichting bij het praktijkonderwijs. De leerlingen uit het praktijkonderwijs stromen in principe door naar verwante mbo-opleidingen (assistentniveau). Voor de handels-

•

De contactpersonen van de scholen evalueren jaarlijks het verloop van de doorstroom en de aansluiting.

sector zijn dit zowel de groothandelskwalificaties als de detailhandelskwalificaties.

Voorbereiding op de overstap Een belangrijk onderdeel van de voorbereiding op de doorstroom naar het ROC is het wennen aan de manier van werken op het ROC. Vooral de toetsen zijn anders, met name het taalgebruik, de meerkeuze- en open vragen en het begrijpend lezen. Zeker bij de administratieve mbo-opleidingen zijn de taaleisen hoger. Jansen: “Het ROC heeft de doorstroom naar deze opleidingen in het begin ontmoedigd. Maar later zijn we er wat op teruggekomen. De inzet en de motivatie van de praktijkonderwijsleerlingen zijn zo groot, dat ze het toch wel redden.”

De Wit: “De afspraken staan op papier. Het is echter een uitdaging om ze daadwerkelijk en in alle situaties na te leven. De praktijk blijkt soms weerbarstig. Er glipt nog wel eens een leerling doorheen die zichzelf - dus zonder medeweten van het praktijkonderwijs - heeft aangemeld bij het ROC en dan in een opleiding terecht komt waarvan het de vraag is of het succesvol zal uitpakken.”

Ervaringen en effecten: 'Eruit halen wat erin zit' De leerlingen Voor de leerlingen is het diploma een belangrijk aspect van de assistentopleiding. Ze

Aanmelding bij het ROC

krijgen hierdoor een bredere basis en zijn daardoor breder inzetbaar.

Een leerling uit het praktijkonderwijs die wil doorstromen naar het ROC moet zich via zijn eigen school aanmelden. De aanmelding gebeurt bij de contactpersonen van

Het praktijkonderwijs

niveau 1 van het ROC. Een leerling die zich op eigen houtje aanmeldt, wordt terugver-

Anne de Wit van het praktijkonderwijs Het Streek meent dat het voor praktijkscholen

wezen naar zijn school. Hiermee wordt voorkomen dat een leerling zich aanmeldt

belangrijk is de leerlingen kansen te bieden. Verder zegt hij dat de praktijkscholen veel

voor een opleiding die niet bij hem past.

kunnen leren van de doorlopende leerweg naar het mbo. “Bij Het Streek is de visie op de leerlingen in positieve zin gewijzigd. We gaan ons nu verder professionaliseren om

66

Introductie en intake

leerlingen meer kansen en uitdagingen te bieden. De leerling blijft voor ons het uit-

Eén van de onderdelen van het aansluitingsproject is de organisatorische vormgeving

gangspunt; winst is dat wij uit leerlingen halen wat er in zit.”

67

D e

9

b a s i s

v a n

d e


De Wit signaleert ook een wezenlijk verschil tussen het praktijkonderwijs enerzijds en

Vanwege het succes van het project in de sectoren Handel en Zorg is in het schooljaar

het vmbo en ROC anderzijds:“In het praktijkonderwijs volgen wij de leerling. In het vmbo

2004-2005 een projectleider aangesteld die zich gaat bezig houden met doorlopende

en binnen het ROC wordt de leerstof gevolgd. Bij de overstap moeten we een match

leerlijnen in de sector Techniek.

9

maken.” De Wit vindt ook dat de doorstroom naar het ROC een eigen keuze moet zijn van de leerling. “De leerling moet vertrouwen hebben in zijn eigen kunnen”, zegt hij.

Aanbevelingen De doorstroom naar het mbo beïnvloedt de vormgeving van het praktijkonderwijs. Zo worden de doorstroommogelijkheden naar niveau 1 opleidingen meer onder de

Anne de Wit en Henny Jansen hebben een aantal aanbevelingen voor andere scholen.

aandacht gebracht bij de groep leerlingen die kans maken op doorstroming. De Wit

Ze zijn deels al genoemd.

illustreert dit met een voorbeeld van zijn school.

•

Zorg dat de leerling goed in beeld is want de kern van alle activiteiten is: het vergroten van doorstroomkansen van leerlingen.

“Bij Het Streek kiest een leerling aan het eind van het tweede leerjaar voor de richting waarin hij verder wil gaan. Er vindt tevens een assessment plaats. In het derde leerjaar

•

Begin klein.

bespreekt de mentor met de ouders en de leerling de wensen voor de toekomst.

•

Kies voor doorstroommogelijkheden waarbij de meeste kans is op succes.

De school krijgt zo een beeld van welke weg de leerling wil gaan. De school weet dan

•

Praat vroegtijdig met ouders en leerlingen over toekomst(verwachtingen).

ook welke leerlingen willen doorstromen naar het ROC. Voordeel is dat we niet meer

•

Zorg voor gestructureerd overleg tussen de docenten van het praktijkonderwijs en het ROC.

worden verrast door een 'onverwachte' keuze van leerlingen voor een opleiding aan een ROC. De leerlingen die voor doorstroom naar het ROC kiezen krijgen een pro-

•

niveaus) tussen docenten van praktijkonderwijs, ROC en vmbo.

gramma dat hen voorbereidt op het ROC. Er worden elementen van de mbo-opleiding en het leren aan een ROC opgenomen in het praktijkonderwijs. Zo kunnen de leer-

Zorg voor het ontstaan en bestaan van persoonlijke contacten (op verschillende

•

De directie moet zorgdragen voor faciliteiten en ondersteuning.

lingen wennen aan de manier van leren, aan zelfstandig werken en aan de manier van toetsen. De leerlingen worden voorbereid op een totaal andere werkwijze.”

Contactgegevens Het ROC Het project aansluiting praktijkonderwijs ROC A12 is een van de vele activiteiten van

De heer A. de Wit

het Platform vmbo-mbo Zuid West Vallei. Het Platform wil de positieve resultaten ver-

Teamleider Locatie Praktijkonderwijs

talen naar andere situaties. Zo wordt bij het huidige project gewerkt met een klein

Christelijke scholengemeenschap Het Streek

docententeam, wordt er veel tijd gestoken in herhaling, is er veel begeleiding en wordt

Oranjelaan 7 6717 JH Ede

veel uitleg gegeven. Ook wordt er veel tijd besteed aan reken- en taalvaardigheden. Deze aanpak is terug te zien bij de andere niveau 1 en 2 groepen van het ROC. Deze

Telefoon: 0318 - 648 380

leerlingen krijgen nog maar met een klein aantal docenten te maken. Daarnaast is

E-mail:

[email protected]

binnen het ROC de idee gegroeid dat de benadering van de niveaus 1 en 2 anders moet

Internet:

http://www.hetstreek.nl

worden. Henny Jansen: “Jarenlang was uitval een vaststaand gegeven. Met een nieuwe aanmeldingsprocedure willen we de uitval beperken. De intakes zijn 'warmer'

De heer. H. Jansen

geworden; er is meer contact tussen het mbo en de vmbo- en praktijkscholen. Dankzij

Projectleider Doorlopende leerwegen

persoonlijk overleg kunnen we de overstap voor de leerlingen verbeteren.”

ROC A12, Neder-Veluwe College Reehorsterweg 80

In september 2004 zijn er dankzij vernieuwingsgelden vervolgactiviteiten in gang

6717 LG Ede

gezet. De nadruk van deze activiteiten ligt op het verstevigen van de 'voorbereiding

Postbus 82

op de overstap'. Hierdoor moeten de doorstroomkansen van de praktijkonderwijs leer-

6710 BB Ede

lingen nog verder worden vergroot. Henny Jansen: “De leerlingen uit het praktijk-

Telefoon: 0318-455 423

onderwijs krijgen in het vierde leerjaar een educatief programma dat is samengesteld

E-mail:

[email protected]

door docenten van het praktijkonderwijs en het ROC. Hierin zitten onderdelen van

Internet:

http://www.a12.nl

de niveau 1 leerstof verwerkt en het omvat ook praktijkopdrachten en toetsen. Een

68

nevendoel van dit programma is het verstevigen van contacten tussen de docenten

De vier betrokken scholen voor praktijkonderwijs zijn: de scholen voor praktijkonder-

van het ROC en het praktijkonderwijs en het vergroten van het draagvlak voor het

wijs van Het Streek in Ede, Pantarijn in Wageningen, Christelijke Scholengemeenschap

naleven van de gemaakte afspraken. ”

Veenendaal en het Christiaan Huygens in Barneveld.

69

D e

b a s i s

v a n

d e


Begrippenlijst

HVT-programma Naam van een door De Rooi Pannnen opgezet beroepsoriënterend programma op het terrein van Horeca, Vormgeving, Toerisme en recreatie. Dit programma heeft tot doel

Afdelingsprogramma

de leerlingen in de basisberoepsgerichte leerweg kennis te laten maken met de drie

Beroepsgericht programma dat voorbereidt op een bepaald beroepenveld binnen een

werkterreinen en mbo-opleidingen.

sector.

Intrasectoraal programma Assistentopleiding

Intrasectorale programma's bevatten onderdelen van diverse afdelingen binnen een

Niveau 1 van de middelbare beroepsopleidingen. Voor assistentopleidingen gelden in

sector of van diverse differentiaties binnen een afdeling. Leerlingen die kiezen voor

principe geen toelatingseisen. De opleidingsduur bedraagt minimaal een half jaar,

een intrasectoraal programma leggen zich niet toe op een bepaald beroepenveld

maximaal een jaar.

maar bereiden zich voor op een bepaalde sector in het middelbaar beroepsonderwijs. Het intrasectorale programma Handel en administratie bevat onderdelen van

Basisberoepsgerichte leerweg

Administratie en van Handel en verkoop en Mode en commercie.

Eén van de vier leerwegen in het vmbo. Deze leerweg bereidt voor op verwante opleidingen in het aansluitend middelbaar beroepsonderwijs op niveau 2 (basisberoeps-

Kaderberoepsgerichte leerweg

opleiding).

Eén van de vier leerwegen in het vmbo. Deze leerweg bereidt voor op verwante opleidingen in het aansluitend middelbaar beroepsonderwijs op niveau 3 en 4

Beroepsbegeleidende leerweg (BBL)

(vak-, middenkader- en specialistenopleidingen).

Het middelbaar beroepsonderwijs kent twee leerwegen, die tot eenzelfde kwalificatie leiden, de BOL en de BBL. De beroepsbegeleidende leerweg (BBL) heeft een praktijk-

KBB

deel van zestig procent of meer van de studieduur.

Kenniscentrum Beroepsonderwijs Bedrijfsleven

Beroepsopleidende leerweg (BOL)

KCH

Het middelbaar beroepsonderwijs kent twee leerwegen, die tot eenzelfde kwalificatie

Kenniscentrum Handel

leiden, de BOL en de BBL. In de beroepsopleidende leerweg (BOL) omvat het praktijkdeel ten minste twintig procent en minder dan zestig procent van de studieduur.

Leerwegen In 1999 is het vmbo ingevoerd. De eerste twee jaar van het vmbo zijn de basis-

Competentiemeter

vorming. Vanaf het derde leerjaar starten de leerwegen. De leerwegen vormen de

Een (5-punts)schaal die weergeeft in welke mate een leerling een competentie

overgang tussen basisvorming en het vervolgonderwijs. De leerwegen bestaan uit een

beheerst.

herkenbaar samenhangend geheel van algemeen vormende vakken (avo-vakken) en een beroepsgericht programma. Een uitzondering hierop is de theoretische

Gemengde leerweg

leerweg die formeel geen beroepsgericht programma bevat. De vier leerwegen

Eén van de vier leerwegen in het vmbo. Deze leerweg bereidt voor op verwante

zijn: de theoretische leerweg, de gemengde leerweg, de kaderberoepsgerichte

opleidingen in het aansluitend middelbaar beroepsonderwijs op niveau 3 en 4

leerweg en de basisberoepsgerichte leerweg. De leerwegen vallen binnen

(vak-, middenkader- en specialistenopleidingen).

sectoren. Dit zijn sector Economie, de sector Zorg en welzijn, de sector Techniek en de sector Landbouw.

Gesloten simulatie

70

Simulatie in de school, waarbij geen contact is met de buitenwereld. Alle opdrachten

Leerwerktraject

zijn afkomstig uit het simulatiesysteem. Een leerling kan bijvoorbeeld verschillende

Het leerwerktraject is een pedagogisch-didactische variant van de basisberoeps-

afdelingen van een simulatiebedrijf doorlopen. Op elke afdeling leert hij specifieke

gerichte leerweg met een sterke praktijkcomponent. Leerlingen volgen in ieder geval

vaardigheden en de achterliggende theorie en krijgt hij te maken met de communi-

Nederlands en een beroepsgericht programma, aangevuld met ict-vaardigheden. Voor

catie tussen de afdelingen. Doel is dat de leerling de samenhang tussen de bedrijfs-

deze vakken geldt de reguliere regelgeving, net als bij het reguliere traject voor de

activiteiten leert zien.

basisberoepsgerichte leerweg.

71

D e

b a s i s

v a n

d e


Lwoo

PTA

Leerwegondersteunend onderwijs. Lwoo is bedoeld voor die leerlingen die een vmbo-

Programma van Toetsing en Afsluiting. Dit is het overzicht van de af te leggen toetsen

diploma zouden moeten kunnen halen, maar die een zodanige leerachterstand

en uit te voeren opdrachten, inclusief de handelingsopdrachten. Het Programma van

hebben opgelopen dat zij het zonder substantiële extra zorg niet zullen redden. De

Toetsing en Afsluiting geeft informatie over het schoolexamen aan leerlingen, ouders

leerachterstand kan komen door een beneden gemiddelde intelligentie of door

en inspectie. Het PTA kent de volgende toetsvormen:

sociaal-emotionele problematiek. Deze leerlingen gingen voor de invoering van het

•

schriftelijke toetsen

vmbo naar het ivbo, of naar het vso-lom. De aanvraag voor indicatiestelling wordt

•

mondelinge toetsen

door het voortgezet onderwijs ingediend.

•

praktische opdrachten

•

handelingsdeel

•

sectorwerkstuk.

Open Leercentrum (OLC) Grote open lesruimte met een ruime hoeveelheid computers waar leerlingen zelfstandig aan opdrachten kunnen werken.

Reflectie

De beschikbare ruimte bepaalt over het algemeen de inrichting en vormgeving van

Een activiteit in het leerproces, waarbij leerlingen terugkijken op een situatie en op

het Open Leercentrum.

hun eigen handelen. Ze memoreren hoe ze iets ervaren hebben, hoe zij en anderen gehandeld hebben, wat ze een volgende keer anders kunnen aanpakken en wat ze

Open simulatie

ervan geleerd hebben.

Simulatie in de school die de praktijksituatie nabootst waarbij contact is met de buitenwereld. De opdrachten verlopen niet alleen via het simulatiesysteem, maar

Theoretische leerweg

kunnen ook binnen komen van andere scholen die met dezelfde simulatie werken. Dit

Eén van de vier leerwegen in het vmbo. Deze leerweg biedt aansluiting op middelbaar

kan landsgrensoverschrijdend zijn, waardoor er in verschillende talen gecommuni-

beroepsonderwijs op niveau 3 en 4 (vak-, middenkader- en specialistenopleidingen) en

ceerd moet worden. Aan de simulatie is dus een extra dimensie toegevoegd, die het

geeft doorstroommogelijkheden naar het havo. De theoretische leerweg heeft

realiteitsgehalte van de simulatie verhoogt.

formeel geen beroepsgericht programma. Er zijn scholen die het beroepsgerichte programma van de gemengde leerweg wel aanbieden als 'extra vak'.

Praktijkonderwijs Praktijkonderwijs is vervolgonderwijs voor leerlingen van wie wordt aangenomen dat

Werkplekkenstructuur

ze niet in staat zullen zijn om een vmbo-diploma binnen de leerwegen te behalen. Dat

Onderwijsvorm waarbij de onderwijsopdrachten zijn gekoppeld aan zogenoemde

is aan de orde als er sprake is van een aanzienlijke leerachterstand in combinatie met

werkplekken. De werkplekken representeren afdelingen/werkeenheden van een orga-

een beneden gemiddelde intelligentie. Het praktijkonderwijs heeft de doelstelling van

nisatie. Binnen Handel en administratie zijn dit bijvoorbeeld Inkoop en Verkoop.

eindonderwijs en leidt toe naar een arbeidsplaats en (zelf)redzaamheid in de maatschappij. In de afgelopen jaren zijn scholen voor praktijkonderwijs zich vaker gaan richten op doorstroom van een beperkte groep leerlingen naar assistentopleidingen aan het ROC. Regionaal zijn hier samenwerkingsverbanden over ontstaan. Belangrijke aandachtspunten in de samenwerking zijn de 'warme overdracht' en 'elke leerling op de juiste plaats'.

Portfolio Een portfolio is:

72

•

een registratie van verworven competenties

•

een registratie van het ontwikkelingsproces

•

een verzameling bewijzen die de benoemde informatie onderbouwen.

73

D e

b a s i s

v a n

d e


Genoemde onderwijs-

Genoemde regelingen

kundige hulpmiddelen

en adviezen

en onderwijsmethoden

Onderwijsinrichtingsadvies Advies uit 1999 aan vmbo-scholen die de programma's Handel en verkoop, Handel en administratie en Mode en commercie gingen aanbieden. In het advies wordt een

Digitaal leerling portfolio

thematische werkwijze voorgesteld. De voorgestelde aanpak leent zich voor een

Naam van een digitaal portfolio dat ontwikkeld is door Gerrows in Almere.

competentiegerichte aanpak van het onderwijs.

http://www.gerrows.nl

Het advies is op initiatief van het Platform Sector Economie Vmbo in samenwerking met Kenniscentrum Handel en een aantal vmbo-scholen ontwikkeld.

LINK

http://www.kchandel.nl

LINK is een leersysteem voor het intrasectorale programma Handel en administratie, waarbij praktijk en theorie geïntegreerd zijn. De leerling wisselt werken in een simu-

Regeling Regionale Vernieuwingsprojecten Vmbo 2003

latiebedrijf af met het vergaren van theoretische kennis. Individueel en zelfstandig

Met deze regeling konden scholen voor vmbo en voor praktijkonderwijs een aanvul-

werken wisselen elkaar af. LINK is ontwikkeld door PAT Onderwijsinnovatie. Voor

lende bekostiging ontvangen voor regionale projecten. Deze projecten moesten

Handel en verkoop heeft PAT een winkelsimulatie.

gericht zijn op de vernieuwing en versterking van het leerproces van de leerling in het

http://www.pat.nl

vmbo of in het praktijkonderwijs. De regeling was een aanvullend initiatief op de landelijke en regionale impulsprojecten uit het Actieprogramma vmbo. Bij deze

Praktijkopdrachten Leerwerktrajecten. Leren op de werkplek in de handel

projecten was de focus vooral gericht op landelijke en regionale toenadering

Opdrachten voor (leerwerktraject-)leerlingen die ze in het leerbedrijf moeten uit-

(Uitleg, Gele Katern 10, 28 mei 2003)

en samenwerking tussen vmbo-scholen, bve-instellingen en het bedrijfsleven.

voeren. De praktijkopdrachten dekken de praktijkgerichte (handels)eindtermen van de basisberoepsgerichte programma's Handel en verkoop, Handel en administratie

Tijdelijke beleidsregel Assistenopleiding in het vmbo

en Mode en commercie af.

In het plan van aanpak jeugdwerkloosheid dat op 30 juni 2003 aan de Tweede Kamer

Uitgangspunt voor de opdrachten is de indeling in thema's zoals voorgesteld in het

is aangeboden, is aangekondigd dat vmbo-scholen de ruimte krijgen om assistent-

Onderwijsinrichtingsadvies. De praktijkopdrachten zijn ontwikkeld voor de thema's

opleidingen (mbo-opleidingen op niveau 1) aan te bieden. De Tweede Kamer vindt het

Oriëntatie op de handel, Goederenverwerking, Kassa, Verkopen, Presentatie, en

een goede zaak dat scholen en instellingen meer ruimte krijgen om maatwerk aan te

Visuele presentatie. De praktijkopdrachten Leerwerktrajecten zijn ontwikkeld door

bieden. Dit maatwerk moet er vooral toe leiden dat meer leerlingen een diploma

Kenniscentrum Handel.

halen en moet uitval voorkomen. In het plan van aanpak jeugdwerkloosheid is naast

http://www.kchandel.nl

'de assistentopleiding in het vmbo' nog een aantal maatregelen aangekondigd die tot doel hebben werken en leren op een aantrekkelijke manier te combineren.

Tendens

(Uitleg, Gele Katern 25, 17 december 2003)

Tendens is een onderwijsmethode voor het sectorale programma Handel en verkoop en voor het intrasectorale programma Handel en administratie. Tendens wordt uitgegeven door uitgeverij Edu'Actief. De methode Tendens heeft voor de ontwikkeling het Onderwijsinrichtingsadvies als uitgangspunt genomen. http://www.edu-actief.nl

74

75

D e

b a s i s

v a n

d e


Samenvatting Aan de hand van tien praktijkvoorbeelden wordt in deze publicatie inzichtelijk gemaakt op welke manier verschillende vmbo-scholen invulling geven aan de voorbereiding op het beroepsonderwijs (binnen de sector Economie). De voorbeelden gaan over vernieuwende onderwijsconcepten in het reguliere vmbo, over leerwerktrajecten, over maatwerktrajecten en over praktijkonderwijs. In alle voorbeelden staat de leerling centraal.

In alle beschreven trajecten komt één gemeenschappelijk doel naar voren: het geven van een impuls aan het welslagen van het ontwikkelen leerproces van de leerling. Door leerlingen te prikkelen en te stimuleren kan leren voor de leerling ook leuk en zinvol zijn.

Ook aspecten als het belang van praktijkgericht onderwijs en de toenemende coachende rol van de docent/begeleider worden belicht. Het zijn kenmerkende aspecten van competentiegericht onderwijs.

Deze publicatie 'De basis van de beroepskolom; Praktijkvoorbeelden vmbo-handelsonderwijs' is het derde nummer in de reeks 'Competentiegericht onderwijs in de maak'.

76

De basis van de beroepskolom

Recommend Documents