ECONOOM LANS BOVENBERG
‘De bal ligt bij de sector’
nummer 6, december 2012
VERZEKERD!
11
Hij is een van de 22 economen die dit voorjaar een stappenplan voor het kabinet hebben geschreven voor de hervorming van de woningmarkt. Kern van dat plan is dat er bij het beperken van de hypotheekrenteaftrek geen onderscheid moet worden gemaakt tussen oude en nieuwe gevallen, maar die boodschap heeft het kabinet naast zich neergelegd. ‘Dat is jammer. Wat het kabinet nu voorstelt, is niet optimaal, maar tegen verzekeraars zou ik willen zeggen: de bal ligt bij jullie. Kijk eens over je heg en kom met alternatieven.’
TWEEËNTWINTIG ECONOMEN ZIJN HET EROVER EENS WAT ER MOET GEBEUREN OM DE WONINGMARKT UIT HET SLOP TE TREKKEN EN NOG TREKT DE POLITIEK ZIJN EIGEN PLAN. STEEKT DAT?
‘Het glas is halfvol of het is halfleeg. Laten we ook onze zegeningen tellen. Ik ben blij dat het kabinet ons voorstel voor een geleidelijke afbouw van de hypotheekrenteaftrek heeft omarmd. Met het verplicht annuïtair aflossen voor nieuwe gevallen ben ik inderdaad een stuk minder gelukkig. Het kabinet kiest ervoor om juist de groep die de woningmarkt op gang zou moeten helpen, extra hard aan te pakken. Dat is contraproductief: het fiscale probleem wordt niet bij de wortel aangepakt, het is administra-
12 VERZEKERD!
nummer 6, december 2012
tief lastig uitvoerbaar en bovendien is het niet eerlijk om jongeren op achterstand te zetten in de woningmarkt.’ WAT WEEGT HET ZWAARST?
‘Het basisprincipe van ons voorstel is dat je geen onderscheid moet maken tussen oude en nieuwe gevallen. Het is goed dat het kabinet schuldfinanciering probeert te beperken, maar we moeten oppassen dat we niet doorslaan in dat streven. Maatvoering is belangrijk. Volledig aflossen kan onverstandig zijn. Het kabinet verplicht starters nu om veel spaargeld in stenen te stoppen. Maar voor veel mensen, zeker voor degenen zonder een goed pensioen, kan het beter zijn te sparen via een gespreide gediversificeerde spaarpot die je na je pensioen weer gemakkelijk kan liquideren om ervan te leven. In het begin van de wooncarrière is het van belang schuldfinanciering te beperken en meer eigen geld in het huis te stoppen, maar als je een redelijke buffer hebt opgebouwd, kun je vaak beter op een andere manier sparen dan het geld in stenen stoppen.’ DE ÉÉN ZEGT DAT JE EERST HET WONINGMARKTDOSSIER MOET OPLOSSEN ZODAT DE ECONOMIE WEER BETER GAAT DRAAIEN, TERWIJL EEN ANDER HET OMDRAAIT EN VINDT DAT DE ECONOMIE EEN IMPULS NODIG HEEFT OM DE WONINGMARKT VOORUIT TE HELPEN. WAT IS WAAR?
‘Allebei.’ Een brede lach en een verontschuldigend gebaar volgen. ‘Tja, nou heb je de kern van economie te pakken. Het een beïnvloedt het ander en andersom. Daarom is economie zo leuk, en soms zo ingewikkeld. Maar oké, ik denk inderdaad dat je de economie kunt aanzwengelen via de woningmarkt.’ HOE DAN?
‘Door meer aandacht te hebben voor de korte termijn. Het klinkt wellicht paradoxaal,want eindelijk heeft het kabinet aandacht voor een aantal langetermijnhervormingen en dan is er een econoom die durft te beweren dat de korte termijn te weinig aandacht krijgt. Maar het is wel zo. De vraagkant van de economie
‘JE KUNT DE WONINGMARKT NIET LOS ZIEN VAN HET PENSIOEN- OF ZORGDOSSIER’
FOTOGRAFIE: IVAR PEL
Lans Bovenberg is er best trots op. Met 21 ‘andere eigenwijze economen’ heeft hij dit voorjaar een visie op de woningmarkt gepresenteerd, waaruit het kabinet best wat leuke krentjes heeft gepikt. De grote krenten zijn blijven zitten, maar Bovenberg is daar tamelijk nuchter onder. ‘Tja, zo gaat dat. De politiek is kennelijk bang om in te grijpen bij de vele kiezers die nu al een hypotheek hebben. Ik vind het jammer dat bestaande huiseigenaren met fluwelen handschoenen worden aangepakt. De rekening wordt daardoor grotendeels bij nieuwe huiseigenaren neergelegd. De voorgestelde maatregelen (het volledig verplicht aflossen van een annuïtaire of lineaire hypotheek vanaf 1 januari 2013) treffen immers vooral starters op de woningmarkt en ik vrees dat dit de markt nog verder op slot zal zetten.’ Hij zit er ontspannen bij, praat zacht, maar wel veel. Legt graag uit, en is in dat opzicht een echte (hoog)leraar. Hij is ook een van de bekendste hoogleraren van ons land en hoewel hij weet dat er op hem wordt gelet, schuwt hij een stevige uitspraak zo nu en dan niet. Verzekeraars moeten meer over hun eigen heg kijken, vindt hij, maar datzelfde geldt voor banken, pensioenfondsen, de woningbouwcorporaties, en ja, ook voor de wetenschap. ‘Onze visie op de woningmarkt kwam relatief makkelijk tot stand. Economen zijn het te vaak niet met elkaar eens, maar we wilden nu zo graag samen lessen trekken uit de kredietcrisis dat we het dit keer wel snel eens werden. Het is onze stellige overtuiging dat je het dossier niet moet gebruiken om inkomenspolitiek te voeren. Net zoals we allemaal vinden dat er bij het woningmarktdossier te weinig aandacht is voor samenhang met het functioneren van de financiële sector. En ten slotte kun je de woningmarkt niet los zien van het pensioen- of het zorgdossier. In het vervolg op deze woningmarktvisie zou ik graag een gezamenlijke visie op het pensioendossier willen ontwikkelen. Ik denk ook dat daar veel behoefte aan is. Maar, zeker als het over pensioenen gaat, zal het een lastige klus zijn om 22 eigenwijze economen op één lijn te krijgen. Dat kost tijd. Tijd om standpunten uit te wisselen, elkaar te begrijpen en van elkaar te leren. Het is jammer dat een dag maar 24 uur heeft, want ik geloof heilig in eenheid in verscheidenheid. Iedereen heeft een deel van de puzzel. We hebben elkaar nodig om tot verstandige oplossingen te komen.’
in het algemeen en de binnenlandse onderbesteding alsmede het daarmee samenhangende enorme overschot op de betalingsbalans, worden in het regeerakkoord zwaar onderbelicht. Daarbij draait het om vier verschillende sectoren en hun onderlinge samenhang: de huishoudsector, de woningbouwcorporaties, de banken en ons pensioenstelsel. Om met de eerste te beginnen. Ik kan het niet genoeg benadrukken, starters moeten minder zwaar worden aangepakt. Dat kan door de aflossingstermijn te verlengen en bijvoorbeeld leeftijdsafhankelijk te maken. Als je jonger bent dan veertig mag je best wat langer voor de aflossing nemen dan wanneer je zestig bent. Daarnaast moeten er oplossingen komen voor de jonge gezinnen die nu onder water staan en willen verhuizen, maar niet kunnen, omdat de restschuld straks niet meer aftrekbaar is. Ze kunnen die restschuld niet opnieuw financieren en daardoor zitten ze klem. Het zou goed zijn als er een convenant met de banken wordt gesloten om dat probleem te tackelen. Net zoals het goed zou zijn als de Autoriteit Financiële Markten banken meer ruimte gunt voor maatwerk bij de hypotheekverstrekking.’
WAAROM GEBEURT DAT DAN NIET?
EN WAT WILT U MET DE CORPORATIES DOEN?
BLIJFT ALS VIERDE DE PENSIOENSECTOR OVER. WAT MOET DAAR GEBEUREN?
‘Als woningbouwcorporaties met aantrekkelijke inflatiegerelateerde beleggingen geld aantrekken van pensioenfondsen en verzekeraars, ontstaat er een win-winsituatie. Het gevolg is namelijk dat het dan voor fondsen aantrekkelijker wordt om in Nederland te beleggen, zodat het geld binnen de grenzen blijft. Heel gunstig voor onze economie.’
‘Ja, dat vraag ik me ook wel eens af. Er zijn mogelijkheden genoeg, maar kennelijk hebben de corporaties en pensioenfondsen een zetje nodig om over de heg te kijken. Hetzelfde geldt trouwens voor de banken. Die mogen we ook best wat meer aanspreken op hun maatschappelijke verantwoordelijkheid voor de Nederlandse economie. En dan doel ik niet op de bankenbelasting, want daarmee schieten we alleen maar in onze eigen voet. Banken, pensioenfondsen en verzekeraars moeten veel meer met elkaar overleggen om tot nieuwe financieringsarrangementen te komen voor de woningmarkt, zodat er op bankbalansen meer ruimte ontstaat voor kredietverlening aan het meest dynamische deel van onze economie – het midden- en kleinbedrijf. Ook kan dan de hypotheekrente voor starters dalen. Het is toch van de gekke dat een land met een enorm betalingsbalansoverschot een van de hoogste hypotheekrentes van Europa kent? We moeten echt op zoek naar mogelijkheden om onze economie te stimuleren via de private sector nu de overheid een beperkte budgettaire ruimte heeft.’
‘Het pensioenstelsel moet snel op een nieuwe leest worden geschoeid. Wat mij betreft stappen we zo spoedig mogelijk over naar een nieuw pensioenstelsel zoals dat is overeengekomen in het Pensioenakkoord. Dat stelsel kent voorwaardelijke uitkeringen, waarbij schokken beter worden uitgesmeerd en het stelsel ³
nummer 6, december 2012
VERZEKERD!
13
‘JONGEREN MOETEN MINDER LENEN EN MINDER SPAREN’ ³ zelf veel stabieler wordt. Ook biedt het mogelijkheden voor een stabielere rekenrente, die minder procyclisch doorwerkt. Immers, in slechte tijden is de rekenrente nu laag en in goede tijden juist hoog. Dat betekent dat pensioenfondsen premies moeten verhogen en fors moeten bezuinigen in slechte tijden, terwijl ze in goede tijden veel geld kunnen uitdelen en daarmee olie op het vuur gooien van een al goed draaiende economie. Dat moet anders, zodat het pensioenstelsel een stabiliserende in plaats van een destabiliserende factor wordt in onze economie.’ MAAR HELPT HET OOK OM DE WONINGMARKT AAN TE ZWENGELEN?
‘Een stabieler, duurzamer pensioenstelsel is van groot belang voor het consumentenvertrouwen, maar buiten dat kun je het woningmarktdossier sowieso niet los zien van pensioenen. Banken hebben op dit moment moeite om hun omvangrijke hypotheekportefeuilles te financieren en dat komt mede omdat de besparingen in ons land niet bij de banken terechtkomen, maar bij pensioenfondsen.
PERSONALIA Lans Bovenberg (1958) is een van de meest toonaangevende Nederlandse economen van dit moment. In 2007 riep HP/De Tijd hem uit tot één van de honderd meest invloedrijke Nederlanders en vorig jaar werd hij benoemd tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Bovenberg is getrouwd, woont in Breda en heeft een zoon en een dochter.
Andere belangrijke factor is dat jonge woningbezitters met hoge schulden worden opgezadeld. Deze schulden zijn te hoog ten opzichte van de waarde van het onderpand, waardoor met name jonge huishoudens kwetsbaar zijn voor dalende huizenprijzen. Overigens móeten die jongeren wel veel lenen. Ze sparen wel veel, maar dat spaargeld zit vast in verplichte, liquide pensioenvoorzieningen. Daardoor hebben ze te weinig eigen geld om in hun huis te steken. Het zou veel beter zijn als jongeren een deel van hun pensioenbesparingen kunnen inzetten voor het kopen van een woning. De analyse is simpel. We hebben in Nederland een heel lange balans: aan de ene kant lenen we veel via hoge hypotheken en aan de andere kant moeten we veel geld verplicht opzij zetten voor ons pensioen. De kredietcrisis heeft ons echter geleerd dat we het businessmodel van de BV Nederland anders moeten inrichten om onze economie minder kwetsbaar te maken. Voor jonge huizenbezitters gaat het dan vooral om balansverkorting, zodat jongeren minder lenen en minder sparen via pensioen-
14 VERZEKERD!
nummer 6, december 2012
fondsen. Daarnaast is het belangrijk dat pensioenbesparingen meer kunnen worden benut voor het financieren van de hypotheken. Hierbij gaat het niet om balansverkorting, maar om het beter op elkaar afstemmen van de twee delen van de balans. Want we moeten oppassen dat we het kind niet met het badwater weggooien door het pensioenstelsel af te breken. Juist langetermijnbeleggers zijn namelijk van groot belang voor het financieren van langetermijninvesteringen. Pensioenfondsen en verzekeraars zijn dus essentieel om financiële stabiliteit te verzoenen met groei. Laten we alsjeblieft zuinig zijn op ons kapitaalgedekte pensioenstelsel.’ HELDER, MAAR WAT KUNNEN VERZEKERAARS DAARMEE?
‘Verzekeraars moeten inspelen op de problemen waarmee Nederland kampt. Elk probleem is een evenzo grote kans voor innovatie. Verzekeraars kunnen nieuwe producten ontwikkelen voor de financiële planning van huishoudens waarin wonen, pensioen en zorg worden gecombineerd. Verder moeten ze kijken naar nieuwe investeringsmogelijkheden in Nederland op de terreinen van wonen en zorg. Ze vergroten daarmee ook nog eens hun maatschappelijke zichtbaarheid, doordat het geld dat het oplevert weer terugvloeit in onze economie. Het vraagt wel veel samenwerking met andere maatschappelijke actoren, zoals banken, woningbouwcorporaties, zorginstellingen en pensioenuitvoerders en dat vergt een andere manier van denken. De financiële sector is, net zoals het maatschappelijke middenveld, te veel verkokerd. We moeten allemaal veel meer vanuit de burger en het maatschappelijke belang leren denken in plaats vanuit onze eigen zorgen. De bal ligt echt bij ons als samenleving en niet alleen bij de overheid. Integendeel. De overheid is vaak alleen maar volgend. Verzekeraars, maar ook banken, pensioenfondsen, woningbouwcorporaties en zorginstellingen moeten meer inspelen op maatschappelijke problemen in plaats van ze op het bordje van de overheid te leggen. Ik zou bijna zeggen: kom maar op met die ideeën voor nieuwe producten. Gewoon doen, tijd voor actie. Als dan blijkt dat je tegen grenzen en regelgeving aanloopt, kun je altijd nog bij het kabinet aankloppen. Natuurlijk is het niet optimaal wat het kabinet voorstelt in het regeerakkoord, maar laten we in plaats van te klagen zelf met creatieve ideeën komen. Er zijn mogelijkheden zat. Waarom komt de financiële sector niet met alternatieven voor een annuïteitenhypotheek over de brug die de financieringsproblemen van de banken en de overheid verlicht, maar de burger beter bedient? Een spaarhypotheek 1.0 die de overheid een poot uitdraait werkt niet meer, maar bedenk dan een spaarhypotheek 2.0 die minder belastinggeld kost en tegelijkertijd huizenbezitters niet dwingt om hun geld in stenen te steken.’ Hij wijst naar de vorige Verzekerd! die op tafel ligt, met op de cover een foto van FNV-voorzitter Ton Heerts en de veelzeggende quote: ‘Verzekeraars moeten innovatiever worden’. ‘Ik ben het wel met hem eens. Verzekeraars moeten leren om over de eigen heg heen te kijken. Net zoals veel andere sectoren trouwens – universitaire economen incluis. Iedereen wil maar blijven doen wat-ie altijd heeft gedaan, maar dat kan na de kredietcrisis niet meer. De wereld is echt veranderd. We moeten met elkaar aan de bak!’
<
