Jaarverslag 2010
Voorafgaand
In de afgelopen twintig jaar heeft Noorderlicht een web van activiteiten gesponnen: van de gerenommeerde internationale fotomanifestatie tot de fotogalerie, van het projectbureau tot de uitgeverij. Hoewel deze samenstellende onderdelen in dit jaarverslag afzonderlijk worden behandeld, zijn ze nauw met elkaar verbonden. Al onze uitingen, in boek- of tentoonstellingsvorm, worden gedreven door één overkoepelend gedachtegoed. In die zin opereert Noorderlicht als auteur. De verschillende podia van Noorderlicht leven in symbiose met elkaar – de respectievelijke netwerken, experimenten, research en ervaringen gaan een kruisbestuiving aan en creëren zo een geheel dat groter is dan de som der delen.
Noorderlicht werd in 1980 geboren als fotogalerie. Vanaf 1990 organiseren we het festival waarmee het grote publiek ons associeert en dat van Noorderlicht een internationaal fenomeen maakte. In de twintig jaar sinds die eerste manifestatie is er veel veranderd – om te beginnen technisch. Waar we in de begindagen de wereld veroverden met fax en FedEx, altijd speurend naar nieuw en spannend werk, kunnen we dankzij informatietechnologie veel efficiënter opereren. In 1997 lanceerde Noorderlicht als een van de eerste culturele instellingen een eigen website. Nog steeds is dit – ook in de recent volledig vernieuwde vorm – een van de omvangrijkste en beste bezochte op fotogebied ter wereld. De afstand tussen Noorderlicht en de fotograaf is kleiner geworden; we kunnen elkaar veel makkelijker vinden. In plaats van scouten middels telefoon, envelop en postzegel, brengen we nu eerst onze ideeën over thema en inhoud naar buiten. Uit de overvloed aan aanmeldingen die dit genereert – aangevuld met eigen onderzoek – worden de tentoonstellingen samengesteld. Voor druk en beeldbewerking zijn we steeds minder aangewezen geraakt op dure koeriers en fotolaboratoria. Zowel expositiedrukken als boeken worden volledig in eigen huis verzorgd.
Onze visie is zowel constant als dynamisch. Constant in de onderliggende maatschappelijke bevlogenheid en passie voor verhalen, dynamisch in de invulling daarvan. We zijn ons er zeer van bewust dat de functie van een presentatiepodium met de maatschappij mee verandert. Boden we eerst een ontdekkingsreis naar nieuwe fotografen en werk dat nergens anders te zien was, nu is alles eenvoudig traceerbaar op internet. Dat vraagt om een ander type gids. Een gids die filtert en duidt, die verbanden legt en uit de kakofonie van de moderne wereld een helder, krachtig verhaal destilleert. We zijn meer nadruk gaan leggen op andere wijzen van kijken en ervaren, en op inhoudelijk intensievere research. Er is een weg ingeslagen die het auteurschap van Noorderlicht verstevigd. We gaan in toenemende
1
2
mate het experiment aan om inhoud en presentatievorm op intrigerende wijze met elkaar te verbinden. Dat spreekt vooral de jonge generatie aan, die op een andere manier heeft leren kijken.
De invulling van ons maatschappelijke engagement is breder geworden. Als je recht wilt doen aan de globaliserende samenleving, móet je aandacht vestigen op de enorme ontwikkelingen die buiten het traditionele westerse kunstcircuit plaatsvinden. Daarom bracht Noorderlicht tussen 2000 en 2008 structureel de fotografie van niet-westerse continenten en regio’s in kaart – een netwerk waar we sindsdien nog de vruchten van plukken.
Noorderlicht gelooft dat een moderne kunstinstelling thuis moet zijn in digitale communicatie, aan moet sluiten op de functie die beeld heeft in de hedendaagse informatiecultuur, zich moet opstellen als auteur, en flexibel en onorthodox moet durven zijn in haar wijze van presenteren en produceren. Een moderne kunstinstelling moet besef hebben van de geschiedenis, maar vooral alert reageren op haar eigen tijd. Noorderlicht heeft dat altijd geprobeerd en zal dat, met passie, lef en deskundigheid, blijven doen.
Inhoudsopgave
1 Manifestatie 2010: Land 1.1 Programma
5
6
1.2 Hoofdtentoonstelling
7
1.3 Nevententoonstelling
12
1.4 Satellietprogramma
16
1.5 Educatie
17
1.6 Verkoop foto’s
18
2 Noorderlicht Fotogalerie 2.1 Tentoonstellingen
21
2.2 Activiteiten
31
3 Educatie 3.1 Lespakket
33
3.2 Rondleidingen en kijkwijzer
33
3.3 Contacten met het onderwijs
33
3.4 Project Noorderpoortcollege
34
3.5 Masterclass Northern Lights
34
4 Noorderlicht Projectbureau 4.1 The Sweet and Sour Story of Sugar
37
4.2 Warzone
38
21
33
37
4.3 Presentaties elders/reizende tentoonstellingen 38
5 Uitgeverij Aurora Borealis 5.1 Publicaties 2010
41
41
6 Marketing en Communicatie
43
7 Organisatie
45
8 Subsidiënten, sponsors en partners
47
4
foto © Tessa Bunney
1 Manifestatie 2010: Land
Noorderlicht staat in binnen- en buitenland hoog aangeschreven als een gedreven en dynamische instelling. We weten op verbeeldingsvolle wijze kwaliteitsfotografie tot een verhalend geheel te smeden. Maatschappelijk engagement en visuele schoonheid gaan daarbij hand in hand. We zijn internationaal georiënteerd en werken met fotografen uit alle windstreken, waarbij de nadruk ligt op de toepassing van de fotografie als middel om op persoonlijke wijze de wereld te verkennen en te verbeelden. In het Amerikaanse fotografietijdschrift Hotshoe werd Noorderlicht onlangs geroemd om haar manifestaties die tegelijkertijd uitblinken in inhoud, diversiteit en samenhang: “Noorderlicht is probably the best photography festival anywhere [...] in terms of content, strenght of ideas, and the quality and diversity of the work on the walls.” De jaarlijkse Noorderlicht Fotomanifestatie wordt beurtelings georganiseerd in de provincies Groningen en Friesland. De hoofdtentoonstelling wordt ondergebracht in de respectievelijke hoofdsteden. In Groningen staat deze gewoontegetrouw in het teken van een actueel maatschappelijk thema, in Leeuwarden werd tot 2008 gekozen voor fotografie uit een specifieke niet-westerse regio. De manifestatie bestaat verder uit (eveneens door Noorderlicht geprogrammeerde) nevententoonstellingen en een Satellietprogramma, waaraan tientallen culturele instellingen in stad en regio met hun eigen programma deelnemen. Op deze locaties is op kleinere schaal fotografisch werk te zien. Noorderlicht is de grootste internationale fotomanifestatie van Nederland en het grootste beeldende kunstevenement van Noord-Nederland. Ook is het wereldwijd een van de weinige fotomanifestaties die jaarlijks wordt georganiseerd. Het Amerikaanse fotovakblad Photo District News (PDN) riep Noorderlicht in 2007 uit tot één van de belangrijkste fotomanifestaties ter wereld. Het werd in één adem genoemd met Paris Photo in Frankrijk, African Photo Encounters in Mali, Photo España in Spanje en Rencontres D’Arles in Frankrijk. Noorderlicht, aldus PDN, is ‘gerenommeerd om zijn avant-gardisme’ en heeft sinds de oprichting in 1990 een schat aan ‘belangrijk nieuw talent opgediept.’ Dit laatste werd in 2010 gestaafd bij de Dutch Doc Awards. Niet alleen winnaar Jeroen Kramer maar zelfs zeven van de tien genomineerde fotografen waren eerder al bij Noorderlicht te zien.
5
6
1.1 Programma
De zeventiende Noorderlicht Fotomanifestatie werd van 5 september tot en met 31 oktober 2010 in Friesland georganiseerd onder de titel Land. Het programma was als volgt samengesteld:
• Hoofdtentoonstelling Land, Country life in the urban age, samengesteld door Wim Melis, te zien in Leeuwarden in het Fries Museum. (zie ook 1.2)
• Nevententoonstelling Warzone, samengesteld door Wim Melis, Ton Broekhuis en Sjors Swierstra met catalogusbijdragen van o.a. Auke Hulst, Désirée Verweij en Hans Achterhuis. Te zien in de Blokhuispoort. (zie ook 1.3)
• Satellietprogramma op ruim twintig locaties in de stad en de provincie (zie ook 1.4)
• Publicaties - catalogus Land, Country life in the urban age - catalogus Warzone (onderdeel van Noorderlicht Projectbureau) - magazine
• Toegangsprijzen, kortingen, openingstijden
Land
Warzone
Fries Museum
Blokhuispoort
Turfmarkt 11
Blokhuisplein 40
8911 KS Leeuwarden
8911 LJ Leeuwarden
Open: dinsdag t/m zondag 11.00-17.00
Open: dinsdag t/m zondag 11.00-17.00
Volwassenen: Kinderen t/m 12 jaar:
€6,00 gratis
Kinderen 13 t/m 17 jaar en cultuurkaart CJP:
€3,00
CJP pas:
€4,00
Museumkaart: gratis Iedere woensdag gratis entree
Gratis entree
1.2 Hoofdtentoonstelling
De manifestatie in Leeuwarden stond tot en met 2008 in het teken van niet-westerse fotografie. Vanaf 2010 is een herbezinning nodig op dit concept, om de simpele reden dat alle windstreken van de wereld inmiddels door Noorderlicht onderzocht zijn. Daarom is het regio-centrische vervangen door een sociaal thematisch-centrische opzet, waarbij thematieken gezocht worden die een sterke relevantie hebben voor de niet-westerse wereld. Het blijft daarbij het streven om zoveel mogelijk te werken met fotografen uit de gebieden zelf, een van de unieke kenmerken van Noorderlicht.
In overleg met het Fries Museum werden in deze herbezinning ook hun belangen afgewogen. Het museum wil in haar nieuwe aanpak vooral een podium zijn voor Fries gerelateerde uitingen en thema’s. Dit is een duidelijk kader maar geeft tegelijkertijd een begrenzing aan de themakeuze. Uiteindelijk belichtten we in de manifestatie Land het thema ‘krimp’ van de regio; zowel voor Fryslân als voor veel niet-westerse regio’s een herkenbaar sociaal economisch probleem.
Deze nieuwe opzet heeft als gevolg dat het thematische onderscheid tussen Leeuwarden en Groningen niet elk jaar even geprononceerd zal zijn. Dit geldt zeker voor de thema’s in 2010 en 2011, die aan elkaar gekoppeld zijn.
Sinds het begin van de 21ste eeuw woont meer dan de helft van de wereldbevolking in steden. Dat zijn 3,3 miljard mensen op slechts 3 procent van het aardoppervlak, een gebied kleiner dan Mongolië. Wat zijn de gevolgen van deze verschuiving? Kan het platteland de economische, demografische, culturele en ecologische kaalslag overleven? Is een menswaardig bestaan mogelijk in de moderne, uit haar voegen barstende megapolis? Het zijn vragen die Noorderlicht deze jaren centraal stelt in haar fotomanifestaties.
Friesland beet in 2010 de spits af met het eerste deel – Land, Country life in the urban age. In 2011 vormt Groningen de locatie van het tweede deel van dit tweeluik: Metropolis – City Life in the Urban Age.
Thema Ooit was er de idylle van het platteland. Een leven met de natuur, in zelfvoorzienende gemeenschappen waar iedereen elkaar groette, en familiebanden sterk waren. Er werd hard gewerkt, maar het werk gaf voldoening. En ’s zondags was er de rust en gelijkmatigheid van de kerk en het kuierbestaan.
7
8
foto © Munem Wasif
9
foto © Tessa Bunney
10
Die wereld – ver weg van de onpersoonlijke achtbaan van de urbane 24 uurs economie – bestaat niet meer. VN-rapporten schetsen een somber beeld, vooral van het plattelandsleven in de niet-westerse wereld. Er heerst armoede, de sociale mobiliteit beperkt zich tot die van wegtrekkende jongeren, het platteland vergrijst. In het Westen valt de terugval in levenstandaard nog mee, maar waar zou het platteland zijn zonder landbouwsubsidies? Bovendien zien we ook hier dat het voorzieningenniveau afkalft en dat woonkernen in de regio krimpen. Land, Country life in the urban age liet zien dat stad en land een symbiotische relatie hebben ontwikkeld. De stad is het brandpunt van economische en sociale activiteit, het platteland ondersteunt haar. Met vergaande consequenties. Landbouw wordt ingericht op grootschalige productie tegen lage kosten, de groeiende vraag naar landbouwproducten versnelt de kap van tropisch regenwoud, hele gebieden krijgen een nieuwe bestemming door een toenemende behoefte aan water, terwijl het intensiveren van productie met moderne (bio) technieken haar eigen stempel drukt. De groeiende vraag naar biobrandstof heeft ertoe geleid dat in Brazilië grote delen van de landbouwgrond niet langer ten dienste staan van het voeden van mensen, maar van auto’s. Tel daarbij op de voortgaande ontginning van steeds schaarsere natuurlijke hulpbronnen, en de economische en demografische gevolgen van de trek naar de stad, en het is duidelijk: de 21ste eeuw stelt het platteland voor serieuze uitdagingen. Aan de hand van het werk van een dertigtal grotendeels buitenlandse fotografen, probeerde Noorderlicht in de Fotomanifestatie van 2010 een beeld te schetsen van een platteland in crisis. Van Nadav Kanders reis langs de Yangtze rivier, tot Rodrigo Zeferino’s kijk op de industrialisatie van het binnenland van Brazilië. Van Ian Tehs bijna buitenaardse panoramafoto’s van het Chinese achterland, tot Larisa Sitars spookachtige Roemeense villa’s, gebouwd door migranten die bij afwezigheid hun plek op de sociale ladder willen bewaken. Van de worstelende jute-industrie in Bangladesh, tot de kracht die spreekt uit Jackie Nickersons Zimbabwaanse landarbeiders. Steeds was de vraag: welke rol speelt het platteland in de hedendaagse, verstedelijkte en globale economie? En is het mogelijk om, tegen alle economische logica in, het rurale leven een herwaardering te geven?
Invulling en werkwijze Het was het streven om met Land een evenwichtig beeld te tonen van de gevolgen van urbanisering voor het platteland. Evenwichtig, in de zin van regionale spreiding en in de zin van invalshoeken. Dit streven is met succes uitgewerkt. Alle continenten kwamen gelijkwaardig aan bod, en in grote lijnen zijn alle sociale gevolgen in beeld gebracht.
Aan de tentoonstelling ging een half jaar onderzoek vooraf, waarna uit een mix van eigen research en werk dat door fotografen ingezonden werd na onze oproep daartoe, de tentoonstelling samengesteld is.
Voor de uiteindelijke vorm van Land is gekozen voor een klassieke aanpak. Bij een thema als dit pasten een rustige opbouw en kijkpatroon. Bovendien was al in een vroeg stadium duidelijk dat de Warzone nevententoonstelling het tegendeel hiervan zou worden, met onconventioneel en experimenteel beeldgebruik. Zo kon Noorderlicht in één manifestatie het scala van haar talenten laten zien. De realiteit gebiedt ons hieraan toe te voegen dat de beperkte meters die het Fries Museum dit jaar beschikbaar had ook weinig ruimte boden voor experiment.
Land was in zijn vorm niet alleen een tegenhanger van Warzone, maar ook van Metropolis, het Groninger thema in 2011, waar we qua vormgeving zullen prikkelen en confronteren.
Deelnemers aan Land Evan Abramson (Verenigde Staten)
Mashid Mohadjerin (Iran)
Benoit Aquin (Canada)
Osamu James Nakagawa (Verenigde Staten)
Pablo Balbontin Arenas (Italië)
Jackie Nickerson (Verenigde Staten)
George Awde (Verenigde Staten)
Sirpa Päivinen (Finland)
Tessa Bunney (Groot Britannië)
Judith Quax (Nederland)
Alexandra Demenkova (Rusland)
Rocco Rorandelli (Italië)
Laura El-Tantawy (Groot Britannië)
Bernice Siewe (Nederland)
Eva Gjaltema (Nederland)
Corinne Silva (Groot Britannië)
Brigitte Grignet (België)
Larisa Sitar (Roemenië)
Robin Hammond (Nieuw-Zeeland)
Evzen Sobek (Tsjecho Slowakije)
Katharina Hesse (Duitsland)
Ian Teh (Groot Britannië)
Sohrab Hura (India)
Jeroen Toirkens (Nederland)
Nadav Kander (Israël)
Tomasz Tomaszewski (Polen)
Daniel J. Kariko (Joegoslavië)
Munem Wasif (Bangladesh)
Michael Lange (Duitsland)
Danny Wilcox Frazier (Verenigde Staten)
Jérémie Lenoir (Frankrijk)
Inamiya Yasuto (Japan)
Kadir van Lohuizen (Nederland)
Antonio Zambardino (Italië)
Philippe Lopparelli (Frankrijk)
Rodrigo Zeferino (Brazilië)
Denise Militzer (Brazilië)
11
12
Bezoekers manifestatie (Land en Warzone) Bezoekers Land: 10.500 Bezoekers Warzone: 4.959
1.3 Nevententoonstelling
Warzone Eén van de producties van het Noorderlicht Projectbureau vond tijdens de manifestatie 2010 haar eindvorm; Warzone. In deze tentoonstelling en de gelijknamige publicatie gaf Noorderlicht nadrukkelijk haar auteursrol vorm. Met Warzone zetten we ook het onderzoek naar de relatie tussen vorm en inhoud door. De publieke kick-off van het project in de Nieuwe Kerk in Amsterdam en tegelijkertijd bij het New York Photo Festival, beloofde meteen dat dit een bijzonder en onorthodox project werd. De uiteindelijke uitwerking in Leeuwarden werd zowel geroemd als verguisd. Maar het lef om méér te willen dan een klassiek tentoonstellingsconcept stond buiten kijf. Dat bleek ook uit de top 20 notering van de publicatie Warzone in de maandelijkse lijst van fotoboeken en -tentoonstellingen van The Guardian. Een belangrijke stap voor Noorderlicht op het pad van tentoonstellingsvormgeving en overdrachtstechniek waar we de komende jaren zeker in blijven slaan en vanaf willen dwalen. Lees meer over de publicatie Warzone in 5.1. Overigens kreeg Noorderlicht vanuit de gemeente Leeuwarden in een laat stadium groen licht voor de Blokhuispoort1 als tentoonstellingslocatie. Er restten toen nog twee maanden voor de definitieve ontwikkeling van het tentoonstellingsconcept.
Warzone was een project over moderne oorlogsvoering, zoals ervaren door beroepssoldaten die zijn uitgezonden vanuit landen waarin oorlog nauwelijks nog een rol speelt. De media brengen ons weliswaar dagelijks ‘breaking news’ over gewapende conflicten elders in de wereld, maar het blijft abstract: oorlog is uit ons systeem verdwenen. ‘Onze jongens’, die in den vreemde hun werk doen, krijgen er daarentegen ruimschoots mee te maken. Hoe ervaren zij de oorlogssituatie? Welke invloed hebben hun ervaringen op het wereld- en zelfbeeld?
1 De Blokhuispoort is een voormalige gevangenis die sinds twee jaar een nieuwe culturele broedplek vormt in Leeuwarden.
De uitdaging bij deze expositie was om een vorm te vinden waarmee de persoonlijke, psychologische ervaring van de moderne militair tot leven werd gebracht. Herinneringen van militairen vormden het voornaamste uitgangspunt voor de verhalende structuur van de expositie. Fotografisch werd er gebruik gemaakt van ‘klassieke’ oorlogsfotografie, maar ook van meer abstracte of poëtisch geladen beelden. Het eerste type fotografie vertelde door te tonen, het andere door te suggereren. Noorderlicht maakte gebruik van diverse media en was gericht op de overdracht van een specifieke ervaring, met deze nieuwe manier van tentoonstellen sloegen we een nieuwe toon aan in onze werkwijze.
Fotografen Warzone Peter van Agtmael (Vernigde Staten)
Christopher Morris (Verenigde Staten)
Christoph Bangert (Duits)
Louie Palu (Canada)
Claire Beckett (Verenigde Staten)
Paolo Pellegrin (Italië)
Gitta van Buuren (Neder)
Martin Roemers (Nederland)
Kathryn Cook (Verenigde Staten)
Moises Saman (Peru)
Bas Czerwinski (Nederland)
Paul Seawright (Noord-Ierland)
Raphaël Dallaporta (Frankrijk)
Jérôme Sessini (Frankrijk)
Ad van Denderen (Nederland)
Christopher Sims (Verenigde Staten)
Lodewijk Duijvestijn (Nederland)
Matthew Sleeth (Australië)
Stephen Dupont (Australië)
Lalage Snow (Verenigd Koninkrijk)
Sake Elzinga (Nederland)
Martin Specht (Duitsland)
Claire Felicie (Nederland)
Sven Torfinn (Nederland)
Sander Foederer (Nederland)
Teun Voeten (Nederland)
Balazs Gardi ( Hongarije)
Eddy van Wessel (Nederland)
Rafal Gerszak (Polen)
Luke Wolagiewicz (Polen)
Jan Grarup (Denemarken) Jeroen Hofman (Nederland)
Warzone bevatte ook foto’s van het ministerie
Michael Kamber (Verenigde Staten)
van Defensie.
Giuliano Koren (Italië) Jeroen Kramer (Nederland)
Schrijvers Warzone
Antonin Kratochvil (Tsjecho-Slowakije)
Hans Achterhuis
Ko Colijn
Kalpesh Lathigra (Verenigd Koninkrijk)
Auke Hulst
Jeroen Kramer
David Leeson (Verenigde Staten)
Jaus Müller
Joris Voorhoeve
Benjamin Lowy (Verenigde Staten)
Désirée Verweij
13
14
foto © Louie Palu
15
foto © Rafal Gerszak
foto © Christoph Bangert
16
1.4 Satellietprogramma
Het Satellietprogramma is een vast onderdeel van de Fotomanifestatie. Onder deze noemer sluiten lokale en regionale kunstinstellingen zich aan bij de manifestatie met een eigen fotografisch programma. In 2010 sloot zich voor het eerst een aantal gerenommeerde galerieën uit de provincie Friesland aan als satellietdeelnemer. Noorderlicht is blij met de bereidheid van gerenommeerde galerieën in Gorredijk, Beesterzwaag en Oranjewoud, niet in de laatste plaats omdat locaties met enige allure in Leeuwarden gestaag afnemen. We hopen het contact met de galeriehouders in de toekomst samen verder uit te bouwen. Satellietdeelnemers die normaal andere kunstvormen programmeren, richtten zich voor de gelegenheid op fotografie. Bijna alle locaties waren gratis toegankelijk. De satellietlocaties werden opgenomen in de publiciteit van de Noorderlicht Fotomanifestatie, zoals de gedrukte media en de website.
Deelnemers aan het Satellietprogramma 2010
De Pluymgraaff
Stad Leeuwarden
Ton Aartsen
Arend Loerts Fotografie Arend Loerts, Single Objects
Doos 058 Niels Westra
Artemisia in Kunstzaken Han Reeder (fotografie), Coby Leentjes (objecten)
Pip’s Gallery Fotoclub Leeuwarden, Water
Atrium NDC mediagroep Leeuwarden Fotografencollectief LuciX
AFVL
Veranderend landschap in beeld
Fotoclub Leeuwarden, De Queeste
Centrale Bibliotheek Leeuwarden
Galerie 92
Marijke van Ruiten, De laatste foto
Het bijzondere Leeuwarden van Ton Aartsen
Irene Cécile Mijke Bos, Moi
Historisch Centrum Leeuwarden Wim de Vries, Leeuwarden vanaf het water
Croissanterie Vittorio Joop Gutman, Het geduld van Gutman
Koot-Art
Gitte Brugman, Landschap
Wil Leeuwis, Movere
Natuurmuseum Fryslân
Provincie Friesland
Gitte Brugman, Buitenbeentjes in de natuur
Galerie Hoogenbosch, Gorredijk Frederique Masselink-van Rijn
Parnas Centrum voor de Kunsten Frouke Feijen, Denis Markic, Elske Riemersma
Galerie Smarius, Gorrdeijk
plus cursisten Kunsthuis Syb, Beetsterzwaag Tresoar
Laurence Aëgerter en Ronald van Tienhoven
Het Blauwe Uur, Tweede kwartier; Blauwdruk Kunstruimte Wagemans De Blokhuispoort
Douwe Jan Bakker, Marrigje de Maar
Marten Winters, Het Schip De Lading Museum Belvédère, Oranjewoud Noordelijke Hogeschool Leeuwarden
Linus Harms, Kunstenaarsportretten
Anja Zwanenburg
VHDG Luuk Wilmering
1.5 Educatie
Noorderlicht ontwikkelt tijdens de Friese edities van de manifestatie alleen zelf educatief materiaal als de nevententoonstelling naast het Fries Museum zich daarvoor leent. Dit was in 2010 niet het geval dus werd er enkel bij Land in het Fries Museum educatief materiaal ontwikkeld, door het Fries Museum zelf. Uiteraard gebeurde dit in samenspraak en overleg met Noorderlicht. De educatieve bestanden van het Fries Museum en die van Noorderlicht samen leveren zo’n 400 relevante adressen op, meest van contactpersonen op scholen en vervolgopleidingen. Zij zijn allen benaderd middels een enthousiasmerend pakket met informatie, posters en magazines. De kijkwijzer die werd samengesteld kon via de website van zowel het Fries Museum als Noorderlicht gedownload worden. Ook kon hij gratis afgehaald worden bij de balie van het Fries Museum. In totaal zijn 1900 kijkwijzers verspreid.
17
18
Scholieren en studenten kregen korting met hun CJP-pas. Van het aantal deelnemers dat een rondleiding heeft gekregen zijn de volgende aantallen bekend. Voortgezet onderwijs:
768
MBO: 371 HBO: 60 Docenten: 54 Volwassenen: 119 Totaal: 1.372 Groepen die zich niet aankondigden en geen rondleiding boekten zijn in deze aantallen niet opgenomen. Het percentage educatieve bezoeken in verhouding tot het totaal aantal bezoekers was 13%. Wederom zien we dat de aantallen educatiebezoeken in Leeuwarden een stuk lager liggen dan in Groningen. Waar we in Groningen meer aanvragen krijgen dan we kunnen honoreren, blijft het bezoek in Leeuwarden ons inziens achter. Het Fries Museum geeft echter aan content te zijn met deze cijfers. Noorderlicht kan elk jaar rekenen op bezoek van leerlingen Fotografie en Media van de opleiding Landstede Vormgeving & Entertainment (Zwolle). Ze volgden dit jaar een rondleiding in het Fries Museum, maar werden traditiegetrouw ook door één van onze eigen medewerkers ontvangen. Voor deze groep van ±120 leerlingen verzorgde zij een presentatie over Noorderlicht in het algemeen en ons publiciteitsbeleid in het bijzonder. De nevententoonstelling Warzone werd door enkele tientallen leerlingen bezocht, waarvan er vijftig door ons werden rondgeleid.
1.6 Verkoop foto’s
Zoals gebruikelijk op exposities die door Noorderlicht worden samengesteld waren de meeste foto’s van Land en Warzone te koop. Op de hoofdtentoonstelling was bij de balie een prijslijst verkrijgbaar. De aankoop van fotografie blijft echter beperkt tot een kleine groep liefhebbers. De inkomsten uit verkochte foto’s tijdens de manifestatie zijn dan ook te verwaarlozen. Noorderlicht beschouwt de (bemiddeling bij) verkoop als niet meer dan een publieksservice. Ditzelfde geldt voor de Noorderlicht Fotogalerie.
19
foto © Jeroen Toirkens
20
foto © Pieter Henket
2 Noorderlicht Fotogalerie
De Noorderlicht Fotogalerie, gelegen op een steenworp afstand van Der Aa-kerk, fungeert alweer vijf jaar als permanente expositieruimte voor verhalende, genreoverstijgende fotografie. De galerie is er de afgelopen jaren in geslaagd met een minimaal budget kwalitatief hoogstaande en diverse tentoonstellingen te brengen. Meer dan ooit stond 2010 in het teken van diversiteit: van de decadentie en overdaad in het werk van opkomende ster Pieter Henket naar de indringende beelden uit het huidige Congo in chaos en verval door Magnumlid Carl De Keyzer. Wat bleef is het streven naar een evenwichtig aanbod van regionaal en internationaal, nieuw en gevestigd, eigen en bestaande producties. De veelvuldige en positieve aandacht in de landelijke media en ruim 10.000 bezoekers onderschrijven deze ambitie als een juiste keuze. Het streven een werkplaats voor onderzoek en experiment te zijn, leidde in 2009 tot de oprichting van het PhotoLab. Door het vertrek van een collega vonden de in 2010 geplande Photolab activiteiten geen doorgang. De laboratoriumfunctie zal in 2011 weer ruimschoots benut worden binnen de galerie en haar activiteiten.
2.1 Tentoonstellingen
De volgende tentoonstellingen waren in 2010 te zien in de Noorderlicht Fotogalerie:
- Lex van Rossen Award/Popview en Dennis Duijnhouwer met Populair werk Beide van 14 januari tot en met 28 februari. 1113 bezoekers.
Met Kim Badawi (FRA), Ami Barwell (UK), Titia Hahne (NL), Nick Helderman (NL), Janos Kummer (HON), Jens van der Velde (NL), Vrederick (NL), Graham Smith (N-IERL), Laurence Tarquin Von Thomas (BE) en Joachim Zimmermann (DLD)
Tijdens het muziekfestival EuroSonic Noorderslag opende popfotografe en winnaar van de Lex van Rossen Award 2008 Annie Hoogendoorn twee tentoonstellingen over popfotografie in de Noorder-
21
22
licht Fotogalerie. In deze derde editie van het jaarlijkse Popview was het werk te zien van de tien genomineerden voor de Lex van Rossen Award 2010. De curatoren van Popview selecteerden deze in nauwe samenwerking met Noorderlicht. Popview is een platform voor Europese muziekfotografen onder de 35 jaar, die voor een internationaal publiek hun werk kunnen presenteren buiten de normale context van muziek- en nieuwsbladen, internet en artwork. Op 15 januari kreeg de Noord-Ierse Graham Smith uit handen van EuroSonic Noorderslag-directeur Dago Hauben de Lex van Rossen Award, een prijs bestaande uit een geldbedrag van 2500 euro en een publicatie in fotografiemagazine GUP. De uitreiking vond plaats in de Oosterpoort; de hoofdlocatie van het EuroSonic Noorderslag festival.
In de solotentoonstelling Populair werk zocht Dennis Duijnhouwer alle mogelijke uithoeken van de populaire muziekcultuur op. Met een selectie uit het werk dat hij maakte van 2005 tot heden vraagt de fotograaf zich af wat popfotografie nu eigenlijk is en waar de grenzen liggen. ‘Als ik een foto maak van een DJ die staat te draaien of een zwetende jongen op een podium met een gitaar is dat vast en zeker popfotografie, maar wat als ik twee meisjes uit het publiek in de rookruimte fotografeer? Mijn beste vriendin die toevallig in een bandje speelt? Of de toiletpot in een nachtclub?’
- Joakim Eskildsen - The Roma Journeys Van 6 maart t/m 18 april. 1218 bezoekers
Tussen 2000 en 2006 reisde Joakim Eskildsen samen met schrijfster Cia Rinne door zeven landen om inzicht te krijgen in het leven en de cultuur van de Roma. Het resultaat, The Roma Journeys, is internationaal bejubeld om zijn prachtige fotografie en was nu voor het eerst in Nederland te bezichtigen.
De Roma vormen samen met Calé, Sinti en andere groepen Europa’s grootste etnische minderheid. In de volksmond worden zij allen doorgaans ‘zigeuner’ genoemd. De Roma gemeenschap is al zeshonderd jaar, zwervend door Europa, op zoek naar een permanente woonbestemming. Tot op de dag van vandaag moeten ze zich weren tegen discriminatie en wantrouwen vanuit de samenleving. De reis van Joakim Eskildsen en Cia Rinne begon in Hongarije en breidde zich op toevallige wijze uit naar India, Griekenland, Roemenië, Frankrijk, Rusland en Finland. Naarmate Eskildsen en Rinne meer te weten kwamen over de cultuur, de taal en de levenscondities van de Roma veranderde
23
foto © Jeroen Toirkens
24
foto © Justyna Mielnikiewicz
foto © Andrej Liankevich
interesse in verbondenheid. De talloze diepgaande ontmoetingen bleken een grote inspiratiebron gedurende het project. Eskildsen en Rinne waren vaak voor lange tijd te gast bij verschillende families en konden zo werken in volledig vertrouwen. De foto’s weerspiegelen de intensiteit van de omgang tussen de Roma en de fotograaf.
- UKRAINE – In Search of a National Identity Van 24 april t/m 13 juni. 1148 bezoekers
Met Andrej Balco (SK), Jan Brykczynski (PL), Ivan Kurinnoy (RU), Andrej Liankevich (BY), Justyna Mielnikiewicz (PL), Rafal Milach (PL), Janis Pipars (LT), Agnieszka Rayss (PL) en Filip Singer (CZ)
Al sinds haar onafhankelijkheid in 1991 is Oekraïne zoekende naar haar positie op het wereldtoneel. Van alle republieken in de voormalige Sovjet-Unie is het land met een bevolking van 47 miljoen mensen wellicht de meest belangrijke. De republiek is strategisch gelegen tussen Rusland in het oosten, de Zwarte Zee in het zuiden en Europa in het westen, en is bovendien een belangrijk doorvoerland voor Russisch gas. Die ligging heeft Oekraïne niet alleen gesterkt, maar ook een gespleten ziel bezorgd. Moet het land tegen Rusland of juist tegen Europa aanschurken? Moet het een sociaalliberale democratie worden, of een Russisch model kiezen? Vragen die nog eens bemoeilijkt worden door regionale, taalkundige, culturele en etnische verschillen. Op uitnodiging van Altemus2 is een groep jonge Oost-Europese fotografen afgereisd naar Oekraïne om de complexe werkelijkheid van de jonge democratie in foto-essays vast te leggen. De negen fotografen komen allen uit overgangslanden en kennen de valkuilen en kansen van een democratiseringsproces. Zij leggen de erfenis van de Sovjetoverheersing bloot, maar ook de culturele diversiteit van de verschillende regio’s en de vitaliteit van een nieuwe generatie die de toekomst van het land zal bepalen.
2 Altemus is een non-profit organisatie die sinds 1999 jonge mensen in opkomende democratieën helpt bij het ontwikkelen van hun leiderschapskwaliteiten. De fotografen zijn alumni van het Altemus’ Leadership Training Programme for East European Photojournalists.
25
26
- Congo belge en images Van 10 juli t/m 8 augustus. 1612 bezoekers
Congo is tragisch en uniek. Ooit was het privé-bezit van de Belgische koning, in recente jaren woedde er een onzichtbare oorlog. Naar aanleiding van 50 jaar onafhankelijkheid toonde de Noorderlicht Fotogalerie een tweedelige expositie over het land. Het eerste deel, Congo belge en images, was het resultaat van een ontdekkingsreis door de fotocollectie van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika. Magnumfotograaf Carl de Keyzer en architectuurhistoricus Johan Lagae selecteerden onconventionele foto’s uit de periode van de Onafhankelijke Congostaat (1885-1908), toen de Afrikaanse bevolking werd gedecimeerd door de gevolgen van de mensonterende rubber- en ivoorhandel. Uit ruim 40.000 negatieven kozen ze 80, veelal niet eerder getoonde beelden. Naast de koloniale propaganda – scholen, ziekenhuizen, spoorwegbruggen – staat de keiharde repressie door rechtbank, politie en krijgsmacht. Tegenover de romantiek van de ongetemde natuur staat de gruwel van dwangarbeid, ongelijkheid en minachting. Maar de selectie toont ook beelden die een meer complexe realiteit laten zien, waarbij kolonialen niet noodzakelijk als helden zijn geportretteerd en gekoloniseerden niet altijd tot slachtoffers worden gereduceerd. Hierbij kozen de samenstellers voor het unieke perspectief van de koloniale fotograaf als auteur. De foto’s ontlenen hun meerwaarde niet alleen aan hun documentaire-inhoud, maar vooral aan hun beeldende kracht, hun doordachte compositie en het subtiele spel van licht. Congo belge en images biedt zo een nieuwe kijk op het koloniale verleden, en brengt een hommage aan een generatie anoniem gebleven fotografen.
- Carl De Keyzer – Congo (belge) Van 14 augustus t/m 3 oktober. 2011 bezoekers
Na Congo belge en images, de eerste tentoonstelling naar aanleiding van 50 jaar onafhankelijkheid van Congo, volgde de tentoonstelling Congo (belge). Magnumfotograaf Carl De Keyzer trok door de voormalige Belgische kolonie aan de hand van van ‘Guide du voyageur au Congo’, een reisgids uit 1958, waarin toeristische trekpleisters in kaart waren gebracht. Eenvoudig was dat niet. Wegen waren verdwenen, hele regio’s bleken onbereikbaar, en de corruptie en bureaucratie maakten zijn onderneming tot een eigentijdse ontdekkingsreis. Wat De Keyzer vooral raakte was de omvang van het koloniale systeem. De Belgen wisten hun stempel te drukken op een gebied dat tachtig keer zo groot was als het eigen land. ‘Het is verbijsterend ter plekke te constateren hoe het koloniale
27
foto Flamand, s.d., © KMMA
© KMMA
28
foto © Carl De Keyzer
foto © Carl De Keyzer
systeem doelgericht tot stand is gekomen,’ aldus De Keyzer. ‘Je landt in de rimboe in een stad of een dorp, en telkens weer staat daar die kerk, die missiepost, die fabriek, die Belgische wijk. Alles is gelinkt met elkaar via leidingen en weg, met als voornaamste doel lucratieve grondstoffen naar de oceaan te krijgen.’ De Keyzer koppelt in Congo (belge) de koloniale erfenis aan de chaos en het verval in het moderne Congo. In zijn foto’s verschaffen de architecturale en infrastructurele overblijfselen het decor een surreële dimensie. De ruïnes in het idyllische landschap en de nieuwe bestemmingen die – met kunst en vliegwerk – zijn gegeven aan oude structuren symboliseren op wrange wijze de desperate stand van het land. Het maakte Congo (belge) tot een unieke tentoonstelling, die ons confronteert met de wijze waarop een koloniale erfenis mentaal en fysiek door blijft werken. Zelfs vijftig jaar na de onafhankelijkheid.
- Fantastische Fotografie, Pieter Henket Van 16 oktober t/m 21 november. 1490 bezoekers
Pieter Henket (1979) vertrok in 1999 naar New York om er aan de filmacademie te studeren. Zijn fascinatie om een verhaal in één beeld te kunnen vertellen bracht hem echter al snel in de voetsporen van zijn tante Bertien van Manen; bij de fotografie. Wat bleef is het cinematografische karakter van zijn werk; daarin bepalen een zorgvuldige belichting en enscenering zijn handschrift. Henket publiceerde in tijdschriften als Wallpaper, Esquire, der Stern en de New York Times. De laatste jaren richt Henket zich in toenemende mate op portretfotografie. Zijn iconische foto voor het eerste album van popfenomeen Lady Gaga is recent opgenomen in de American Woman tentoonstelling in the Metropolitan Museum in New York. Geheel in de geest van de glamour die er om deze opkomende ster hangt, was special guest, actrice Carice van Houten aanwezig. Zij kreeg van Kees van Twist, directeur van het Groninger Museum, een portret van haarzelf overhandigd. Deze tentoonstelling maakte deel uit van de landelijke manifestatie Fantastische Fotografie. Op diverse plekken in Nederland werd van september 2010 tot januari 2011 aandacht besteed aan de rol van de verbeelding in de fotografie.
29
30
foto © Pieter Henket
- Presentatie Post-Middendorp Prijs 2009 Van 16 oktober t/m 21 november. 1490 bezoekers (gelijktijdig met Fantastische Fotografie van Pieter Henket)
De provincie Groningen verstrekt de Post-Middendorp Prijs tweejaarlijks met als uitgangspunt een bijdrage te leveren aan ‘de visuele geschiedschrijving van onze provincie’. Kop der Veur van Jan-Dirk van der Burg is het resultaat van de opdracht uit 2009 met als thema ‘Gronings Vuur’. Jan-Dirk van der Burg (1978) laat zich inspireren door het voortkabbelende alledaagse leven. In zijn werk balanceert hij ergens tussen nostalgie, humor en ironie. Voor deze opdracht heeft Van der Burg een fotografisch onderzoek gedaan naar politiek ‘vuur’. Met Kop der Veur laat hij Groningers van Appingedam tot Zuurdijk zien die bezig zijn met politiek in al haar verschijningen. Daarbij vormden de gebeurtenissen rondom de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2010 het zwaartepunt van de serie.
- Jeroen Toirkens – Nomadslife Van 26 november 2010 t/m 9 januari 2011. 1478 bezoekers.
In de winter van 2010 presenteerde Noorderlicht in het kader van het publieksevenement De Poolnacht van Groningen NomadsLife van documentair fotograaf Jeroen Toirkens (1971). Sinds 1999
volgt Toirkens het leven van verschillende nomadische volken in Centraal-Azië, Rusland, Mongolië en de Arctische gebieden. Hij ontdekte dat globalisering, armoede en klimaatverandering het steeds moeilijker maken de traditionele manier van leven in stand te houden. Met NomadsLife, dat in 2011 tevens in boekvorm zal verschijnen, creëerde Toirkens een divers en vaak schrijnend beeld van het nomadisme in de 21ste eeuw. De expositie in de Noorderlicht Fotogalerie putte uit tien jaar fotografie, waarbij het zwaartepunt lag op Toirkens reportages uit de poolgebieden. Zo bracht hij in 2005 en 2006 met journalist Jelle Brandt Corstius enige tijd door bij de Sámi en de Nenets in Rusland.
2.2 Activiteiten
- Op 14 januari traden, in het kader van de opening van Popview 2010 en het Eurosonic Noorderslag festival, de bands Rosy Lee en Spotrockers op. Dit in samenwerking met de Academie voor Popcultuur. De galerie was bovendien tot 23.00 uur geopend voor publiek.
- Op zaterdag 27 februari gaf fotograaf Dennis Duinhouwer een workshop aan fotografen naar aanleiding van zijn tentoonstelling Populair werk in de Noorderlicht Fotogalerie. In de workshop kwamen de grenzen van de popfotografie, die Duinhouwer zelf opzoekt en overschrijdt, aan bod. Ook werden de portfolio’s van de deelnemende fotografen besproken.
- vrijdag 11 juni, Godert Walter bij Noorderlicht. Doeke Sijens presenteerde zijn nieuwe roman ‘Blauw’. De auteur werd geïnterviewd over zijn boek door Coen Peppelenbos en de dichters Rense Sinkgraven en Jan Glas droegen gedichten voor.
- Op vrijdag 17 december gaven fotograaf Jeroen Toirkens en journalist Jelle Brandt Corstius een uitverkochte lezing in de Bernoulliborg in Groningen naar aanleiding van de tentoonstelling Nomadslife. Aansluitend werd er door de beide heren een rondleiding gegeven door de tentoonstelling in de galerie.
31
32
foto © Joakim Eskildsen
3 Educatie
Noorderlicht is een podium voor fotografen van over de hele wereld die op persoonlijke wijze de samenleving verkennen en verbeelden. Om de betrokkenheid met die samenleving uit te dragen en de interesse voor fotografie te vergroten heeft Noorderlicht een educatief programma. Dat educatief programma bestaat onder meer uit een lespakket, rondleidingen en een pilotproject met het Noorderpoortcollege.
3.1 Lespakket
Een substantieel deel van ons educatieve programma is het lespakket ‘Waarheid en werkelijkheid in de fotografie’. Het pakket vond vanaf het begin in 2003 ruime aftrek in hoofdzakelijk het voortgezet onderwijs. Een pakket bedient één klas maar wordt door scholen jarenlang gebruikt. Daardoor raakt de markt verzadigd. Met de totale teller op 250 verkochte stuks werd dit moment in 2010 bereikt. Tegelijkertijd raakte Noorderlicht in 2010 zo goed als door haar voorraad heen. Wel kwamen nog steeds verzoeken tot inzage binnen en bleek het pakket een inspiratiebron voor anderen.
3.2 Rondleidingen en kijkwijzer
In 2010 had Noorderlicht tijdens de manifestatie geen uitvoerende rol bij het educatieve programma. Zie paragraaf 1.5 voor een overzicht van het aanbod tijdens de manifestatie en ons aandeel daarin. Aardig om te vermelden is dat Noorderlicht winnaars van de Kunstbende vrijkaarten aanbood voor de manifestatie. In de Noorderlicht Fotogalerie werden bij wisselende tentoonstellingen ± 160 leerlingen rondgeleid.
3.3 Contacten met het onderwijs
Noorderlicht attendeert één keer per jaar een groot aantal scholen op de komende manifestatie. De
33
34
manifestatie opent aan het begin van het cultureel seizoen en dus wordt de aankondiging vlak voor de zomervakantie verstuurd, zodat leerkrachten er in hun planning voor het nieuwe schooljaar rekening mee kunnen houden. Er wordt in de aankondiging aangegeven wat het onderwerp is en hoe het wordt uitgewerkt. Noorderlicht stuurt de aankondiging in de vorm van een aantrekkelijk ogend pakket met veel informatie en beeldmateriaal. In 2010 is dat gebeurd in samenwerking met het Fries Museum. Alle scholen waarmee eerder contact is geweest en die interesse toonden zitten bij Noorderlicht in het bestand. Dat zijn inmiddels ruim 300 relevante adressen. Het gaat hierbij met name om middelbare scholen, MBO-opleidingen en het hoger beroepsonderwijs, en een handjevol basisscholen.
3.4 Project Noorderpoortcollege
Het Noorderpoortcollege in Groningen (20.000 leerlingen en een keur aan studierichtingen) initieerde in 2007 een project rondom de Noorderlicht Fotomanifestatie Act of Faith. Dit project heeft door interne, organisatorische kwesties binnen het Noorderpoortcollege enige tijd stilgelegen, maar beleefde in 2010 de aftrap. In 2011 loopt het project door, waarbij de tentoonstelling langs alle locaties van het Noorderpoortcollege zal reizen. De tentoonstelling vormt een kapstok voor een aantal vakken waarin jongeren worden gestimuleerd om te (durven) kijken naar eigen en andermans waarheid en waarden. De tentoonstelling voorziet de jongeren van een groter kader over maatschappelijk scherpe onderwerpen. Docenten gaan vervolgens het gesprek en de discussie met ze aan.
3.5 Masterclass Northern Lights
Noorderlicht ziet ook een rol voor zichzelf weggelegd in het educatief aanbod voor professionele fotografen. Daarom hebben we samen met freelance curator Marc Prüst en Lars Boering, curator van Lux Photo Gallery, een eenjarige masterclass opgezet voor professionele fotojournalisten en documentaire fotografen. De masterclass heeft deelnemers uit zes landen en heeft een hoog internationaal karakter. Doel van de masterclass is fotografen hun professionele vaardigheden te laten ontwikkelen en hen te leren hoe hun eigen werk te promoten. De masterclass is in 2010 gestart met een succesvolle reeks dagen die zowel door de ‘masters’ als de cursisten als leerzaam, nuttig en zeer intensief werd omschreven. Iedere bijeenkomst wordt bijgewoond door tenminste twee professionals uit de fotografiewereld die doceren over fotografische vaardigheden, het vermarkten van werk en het leggen
van contacten met galeries. Tijdens de eerste sessie waren dat Francis Hodgson (fotorecensent voor de Financial Times, medeoprichter en fotografiespecialist van de Prix Pictet en voormalig Hoofd Fotografie van Sotheby’s in Londen) en Adriaan Monschouwer (oprichter van Pictureinside, voormalig sectretaris van de World Press Photo jury en voormalig commercieel directeur van Hollandse Hoogte).
35
36
foto © Jan-Dirk van der Burg
4 Noorderlicht Projectbureau
Het Noorderlicht Projectbureau is verantwoordelijk voor de Noorderlicht fotografieprojecten. Het bureau verzorgt tevens de organisatie van Noorderlicht exposities op buitenlandse podia. 2010 was het jaar waarin het onderzoeksproject Warzone werd afgerond, The Sweet and Sour Story of Sugar een (financiële) impuls kreeg en de export van tentoonstellingen na een stagnatie in 2009 weer opbloeide. Reizende exposities en ook alle andere onderdelen van het Noorderlicht Projectbureau zijn afhankelijk van additionele financiering.
4.1 The Sweet and Sour Story of Sugar
De meest omvangrijke en misschien wel de meest ambitieuze internationale coproductie waar Noorderlicht aan werkt is The Sweet and Sour Story of Sugar. Na een lang voortraject kwam in 2010 een keerpunt voor het project. Het kreeg een flinke impuls door een financiering van in totaal 190 duizend euro door de Mondriaan Foundation en SNS Reaal. Het is inhoudelijk niet alleen een teken van legitimering maar betekent ook een stevige financiële basis.
Het product suiker vormt het startpunt voor een onderzoek naar de krachten van globalisering. De focus ligt op Nederland en drie van haar voormalig koloniën: Brazilië, Indonesië en Suriname. Verhalen over het verleden, het kolonialisme, ongelijkheid en slavernij worden verbonden met de suikerhandel in onze eigen tijd. De suikerindustrie bepaalde in een groot deel van de noordelijke provincies van Nederland het gezicht van de regio. Het was, en is tot op zekere hoogte nog steeds, een economische pijler in dit deel van het land. Het Suikerproject is een sprekend voorbeeld van een regionaal geworteld product dat in een internationale context wordt gezet.
In 2010 werden de inhoudelijke uitgangspunten van het project vertaald naar een aantal fotografieopdrachten. Zes fotografen zullen de hedendaagse situatie in de betrokken landen vastleggen. Per land kozen we voor het meest typerende en aansprekende verhaal binnen de aanwezige –of reeds verdwenen- suikerindustrie. De betekenis van suiker in de verschillende samenlevingen speelt een
37
38
centrale rol. Naast het hedendaagse perspectief bevat het project ook een volwaardig historisch component dat we met koloniale fotografie zullen duiden. Daarvoor zijn twee onderzoekers aangetrokken die archiefonderzoek doen voor ons in Nederland (KIT Amsterdam/Leiden, Nationaal Archief, Rijksmuseum). Dit zijn Janneke van Dijk die gespecialiseerd is in archieven m.b.t. Suriname, en Alexander Supartono voor het suikermateriaal uit Indonesië. Opvallend is dat we voor onderzoeksmateriaal in Brazilië zijn overgeleverd aan schilderijen; de enige nog beschikbare visuele informatiebronnen uit die tijd zijn afkomstig van kunstenaars als Frans Post en Albert Eckhout.
4.2 Warzone
Het project Warzone vond in 2010 zijn uiteindelijke vorm in een nevententoonstelling tijdens de manifestatie in Leeuwarden. Lees hier meer over in 1.3.
4.3 Presentaties elders/reizende tentoonstellingen
- Het uitgebreide oeuvre van Kiyoshi Suzuki, waar Noorderlicht in 2008 een primeur mee had, was in 2010 te zien in The National Museum of Modern Art in Tokio.
- Een selectie uit de Popview 2010 tentoonstelling was te zien op het Popkomm muziekfestival in september 2010 in Berlijn.
- UKRAINE – In Search of a National Identity, een selectie uit de tentoonstelling was te zien in oktober 2010 FNAC, Brussel. - De foto’s van Sami Chenaihi waren in de Johannes de Doperkerk in Huizinge te zien in een expositie die door Jeroen Kramer werd samengesteld. - Noorderlicht verzorgt het hele jaar door wisseltentoonstellingen in Forum Images, aan het Hereplein in Groningen.
- De kick-off van Warzone vond tegelijkertijd in De Nieuwe Kerk in Amsterdam en het New York Photofestival plaats. - Noorderlicht presenteerde zich op datzelfde New York Photofestival ook met selecties uit het fotografieproject Room 103 van Jeroen Kramer. - Room 103 van Jeroen Kramer werd in 2010 ook getoond in The Hangar in Beirut, Libanon. - De Noorderlicht Fotomanifestatie uit 2007 was te zien in het Abdijmusuem Ten Duinen in Koksijde, België.
- De tentoonstelling Point of No Return, dat een deeltentoonstelling vormde bij de Fotomanifestatie Human Conditions was te zien bij het Nordic Light Festival in Noorwegen.
39
40
Expositie Warzone in de Blokhuispoort
5 Uitgeverij Aurora Borealis
41
Onder de naam Aurora Borealis verzorgt Noorderlicht de uitgave van hoogwaardige catalogi en boeken, die qua druktechnieken en ontwerp aansluiten bij de kwaliteit van de producties. Publicaties van Aurora Borealis staan internationaal hoog aangeschreven vanwege hun inhoudelijke en hun fysieke kwaliteit. De uitgaven worden verkocht op de Noorderlicht Fotomanifestatie, in de Noorderlicht Fotogalerie, via de Noorderlicht website en – via de wereldwijd opererende distributeur Idea Books – in de betere boekhandel. Aurora Borealis publiceert jaarlijks de catalogus bij de manifestatie, boeken bij door Noorderlicht geïnitieerde of samengestelde tentoonstellingen en projecten, en fotoboeken in opdracht van derden. In de regel zijn de publicaties meertalig.
5.1 Publicaties 2010
• Catalogus Land Aurora Borealis publiceerde ook bij Land een typische Noorderlicht catalogus. De manifestatiepublicaties overstijgen het niveau van catalogus en vormen een boekwerk op zich. Zoals gebruikelijk bevat Land een ruime selectie foto’s, waarbij elke fotograaf met minimaal één beeld – en vaak meerdere – is vertegenwoordigd. Het boek bevatte informatie over alle deelnemende fotografen, hun series en over het concept. Hardcover, fullcolor en duotone, 164 blz., € 35,-, ISBN 978-90-76703-43-5
42
• Warzone Warzone is een confronterend boek over oorlog en vrede, kameraadschap en vijandelijkheid en is naast de tentoonstelling één van de eindproducten van het gelijknamige project. Aan de hand van het werk van ruim dertig fotografen en een aantal literaire en wetenschappelijke teksten wordt in Warzone een beeld geschetst van de oorlogservaring van de moderne soldaat. Een doordachte vormgeving en selectie zorgen dat de beelden op indringende wijze hun boodschap overbrengen. Het boek bevat essays van Hans Achterhuis, Ko Colijn, Auke Hulst, Jeroen Kramer, Jaus Müller, Joris Voorhoeve en Désirée Verweij. Warzone haalde een top 20 notering in de maandelijkse lijst van fotoboeken en -tentoonstellingen van The Guardian. Hardcover, fullcolor en duotone, 204 blz., € 39,50, ISBN 978-90-76703-44-2
6 Marketing en Communicatie interactief & uitnodigend
Noorderlicht legde in 2010 het fundament voor een professioneel marketing- en communicatiebeleid, we trokken hier o.a. een extern marketingmedewerker voor aan. Maar ook in de jaren daarvoor bleek Noorderlicht al een onwrikbaar marketinginstrument in handen te hebben: kwaliteit. Noorderlicht genereert zowel binnen als buiten het culturele circuit een aanzienlijke hoeveelheid media-aandacht. Een record aantal artikelen in de media resulteerden in 2010 weer in een indrukwekkende persmap (zie bijlage).
Het marketingbeleid richtte zich in 2010 op het meer uitnodigend, gerichter en moderner communiceren van zowel de inhoud, als de sfeer van onze activiteiten. Enquêteresultaten leerden dat Noorderlicht gewaardeerd wordt om haar inhoudelijke kwaliteiten. Een mooi compliment, maar tegelijkertijd merkten we dat bezoekers juist hierdoor niet alle activiteiten als even toegankelijk ervaren. Eén van de doelstellingen van het nieuwe beleid is Noorderlicht ook als een toegankelijke ontmoetingsplek voor fotografen en fotoliefhebbers te positioneren. Van jong tot oud: want Noorderlicht heeft de potentie om een nog breder publiek te bereiken. Hiervoor maakten we in 2010 de volgende aanpassingen: • Implementatie van Social Media: Noorderlicht is vanaf de fotomanifestatie in 2010 ook actief op facebook en twitter. • Restyling website en integratie social media. • Communicatiemiddelen hebben een meer uitnodigend karakter gekregen.
Publiekstrekkers De gevarieerde programmering van de Noorderlicht Fotogalerie in combinatie met de Fotomanifesatie bood een vruchtbare bodem voor het nieuwe communicatiebeleid. De exposities Congo (belge) van de gerenommeerde Magnum-fotograaf Carl de Keyzer, The Roma Journeys van de Deense Joakim Eskildsen en natuurlijk de Fotomanifestatie Land waren in 2010 de grote publiekstrekkers. Dat vertaalde zich niet alleen zien in publieksaantallen, maar ook in de media-aandacht die deze exposities genereerden. Free-publicity kanalen werden in 2010 weer optimaal benut.
Social Media en Restyling Noorderlicht Website De Noorderlicht website werd in 2010 volledig overgezet in de nieuwe stijl. Bij de herziening van de
43
44
site kreeg ons omvangrijke archief een prominentere rol op de thuispagina, waardoor we inzichtelijker en gebruiksvriendelijker kunnen laten zien wat we in het verleden hebben gedaan. Alle fotografen hebben bovendien een eigen ‘profiel’ pagina gekregen, waardoor hun eerdere exposities bij Noorderlicht in één oogopslag zichtbaar worden. Ook voldoet de website nu aan de eisen van de huidige internetgebruiker: bezoekers kunnen via de Noorderlicht website site hun eigen vriendenkring attenderen op onze activiteiten. Er wordt nu gewerkt om de content van de site verder aan te vullen met artikelen die op uitnodiging van Noorderlicht geschreven worden, bijvoorbeeld in de aanloop naar de manifestatie of als terugblik op een thema of tentoonstelling. We merken dat onze site naast de grote informatiewaarde, meer playful content moet hebben. Dit is een belangrijke stap om de website in het al grote bestaande aanbod aan fotografiesites te positioneren en meer bezoekers te genereren.
Activiteiten en middelen: meer uitnodigend Onze communicatiemiddelen en een gedeelte van onze activiteiten hebben een meer uitnodigend karakter gekregen. Dit had voornamelijk betrekking op de fotomanifestatie. Onze manifestatiegids heeft naast de beschrijvende artikelen een aantal nieuwe items gekregen. Zo hielden we interviews met deelnemende fotografen, bedoeld om ze zelf aan het woord te laten en op die manier hun werk te introduceren. Naast de geschreven interviews hebben we in het openingsweekend van de manifestatie ook een aantal video interviews opgenomen. Deze zijn vervolgens beschikbaar gesteld op onze site en in de tentoonstelling zelf via de zogenaamde QR-codes die op te vragen waren via een smartphone. Voor de komende jaren willen we de redactionele lijn uitdiepen en onze diensten via smartphones vergroten.
Rondleidingen en Debat Om de inhoud van de manifestatie volop te laten leven, boden we rondleidingen aan door iconen uit de fotografiewereld. De bezoeker kon zo bijna in de huid kruipen van de fotograaf, en op een laagdrempelige manier meer te weten komen over het werk. Er was voor ieder wat wils: er zaten gevarieerde namen in het programma om aan de behoefte van verschillende doelgroepen te voldoen. Denk aan de noorderlingen Harry Cock en Reyer Boxem tot kunsthistorica Véronique Baar. Voor de boekpresentatie van Warzone organiseerden we een debat- en een filmavond. Sprekers waren Hans Achterhuis, Jeroen Kramer, Jaus Müller en Désirée Verweij.
7 Organisatie
45
In 2010 bestond de vaste staf van Noorderlicht uit acht personen. Ton Broekhuis
Directeur (0,75 fte)
Wim Melis
Curator (1 fte)
Irene Kromhout
Coördinator Fotomanifestatie (0,75 fte)
Olaf Veenstra
Coördinator Fotogalerie (0,89 fte)
Geert Kliphuis
Beeldbewerking en computerbeheer (0,89 fte)
Richard Hofman
Administratie (0,33 fte)
Els Wirix
Administratie (0,53 fte)
Djana Eminovic
Communicatiemedewerker (0,89 fte)
Ook in 2010 deed Noorderlicht regelmatig een beroep op gespecialiseerde freelancers op het gebied van logistiek, publiciteit, tekstredactie, vertaalwerk, vormgeving, scanwerk/DTP en de uitvoering van speciale projecten en tentoonstellingen. In de piekperiode rond de manifestatie wordt daarnaast veel gewerkt met stagiaires en oproepkrachten. De balie van de Noorderlicht Fotogalerie wordt bemand door een poule die is samengesteld uit fotografiestudenten en jonge fotografen.
Tot de freelancers van Noorderlicht in 2010 behoorden: Ype van Gorkum
Logistiek
Maria Merino Aranguren
Logistieke contacten fotografen
Marco Wiegers
Logistiek
Dirk de Jong
Ontwerp
Hans Miedema
Ontwerp
Janna Bathoorn
Bureaumedewerker
Heleen van Dijk
Bureaumedewerker
Regina Broersma
Surveillance coördinatie
Janco van Barneveld
Tentoonstellingsontwerp
Arnoud Bakker
Assistent digitale editing
46
Auke Hulst
Teksten
Bert Platzer
Eindredactie
Willie Verburg
Logistiek
Roelof Voorintholt
Marketing
Donald Mader
Vertalingen
Sjors Swierstra
Projecten
Maaike Wechgelaer
Assistent Coördinator Fotomanifestatie
De Noorderlicht Fotomanifestatie, de Noorderlicht Fotogalerie en het Noorderlicht Projectbureau worden beheerd door de Stichting Fotografie Noorderlicht. De stichting heeft een onafhankelijk bestuur, dat eindverantwoordelijk is voor de activiteiten en de financiële en beleidsmatige gang van zaken.
In het bestuur hadden in 2010 zitting: Voorzitter ad interim:
Dhr. R. Mulder (voormalig hoofdredacteur Leeuwarder Courant)
Penningmeester:
Dhr. B.W. Littel (partner Ernst & Young)
Secretaris:
Dhr. W. van de Pol (lid van het College van Bestuur van Noorderpoort)
Algemeen lid:
Dhr. T. Hidma (rechter, buitengewoon hoogleraar)
Algemeen lid:
Dhr. H. Heethuis (cultureel producent)
Algemeen lid:
Dhr. P. Tuinman (advocaat)
Algemeen lid:
Dhr. J.G. Vierkant (cultureel directeur)
8 Subsidiënten, sponsors en partners
Subsidiënten en sponsors 2010
Partners 2010
Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
Blokhuispoort
Provincie Groningen
Fries Museum
Gemeente Groningen
Agence VU’
Provincie Fryslân
USVA
Gemeente Leeuwarden
LS, Ontwerpers BNO
Marketing Groningen
Beikes & Van Vliet Lijstenmakers
Marketing Leeuwarden
Boekhandel Godert Walter
Innova
Hanzehogeschool Groningen/Academie Minerva
Eizo
P/f
ARCA
Jan Best Kunstenaarsbenodigdheden
Megavista
Drukkerij Tienkamp
Vrij Nederland
Het Paleis Groningen
Nationaal Fonds voor Vrijheid en Veteranenzorg
FOAM
VSB Fonds
FOCUS
Stichting Democratie en Media SNS Reaal
INNOVA DIGITAL FINE ART PAPER
for PHOTOGRAPHY and ART
BEIKES & VAN VLIET LIJSTENMAKERS
47
48
foto © Evzen Sobek
49
50
Stichting Noorderlicht Fotografie Akerkhof 12 9711 JB Groningen
(050) 318 22 27
[email protected] www.noorderlicht.com
facebook.com/pages/Noorderlicht-Photography/156011187746887 twitter.com/Noordlicht
