DAFTAR ISI HALAMAN JUDUL ........................................................................................... i HALAMAN PENGESAHAN .............................................................................. ii KATA PENGANTAR ......................................................................................... iii PERNYATAAN KEASLIAN PENELITIAN....................................................... DAFTAR ISI ....................................................................................................... v DAFTAR TABEL ............................................................................................... vii DAFTAR GAMBAR ........................................................................................... viii DAFTAR PETA .................................................................................................. DAFTAR LAMPIRAN........................................................................................ ix INTISARI............................................................................................................ ABSTRACT ........................................................................................................ I. PENDAHULUAN........................................................................................... 1.1. Latar Belakang ........................................................................................ 1.1.1. Perumusan Masalah .................................................................... 1.1.2. Keaslian Penelitian ..................................................................... 1.2. Maksud, Tujuan dan Manfaat yang diharapkan........................................ 1.2.1. Maksud penelitian....................................................................... 1.2.2. Tujuan Penelitian ........................................................................ 1.2.3. Manfaat Yang diharapkan ........................................................... 1.3. Peraturan ................................................................................................. 1.4. Tinjauan Pustaka ..................................................................................... 1.4.1. Lahan.......................................................................................... 1.4.2. Evaluasi Lahan ........................................................................... 1.4.3. Karakteristik Lahan..................................................................... 1.4.4. Harkat Lahan .............................................................................. 1.4.5. Bentuk Lahan ............................................................................. 1.4.6. Penggunaan Lahan...................................................................... 1.4.7. Daya Dukung Fisik Lahan .......................................................... 1.4.8. Permukiman................................................................................ 1.4.9. Perdesaan.................................................................................... 1.5.Lingkup Daerah Penelitian ....................................................................... 2..5.1. Batas Penelitian ...........................................................................
1 1 4 5 7 7 7 8 8 10 10 10 11 11 12 12 13 14 15 15 19
II. LINGKUP KEGIATAN PENELITIAN........................................................... 22 2.1. Ruang Lingkup Penelitian ....................................................................... 22 2.2. Kerangka Alur Pikir Penelitian ................................................................ 22 III. CARA PENELITIAN ................................................................................... 3.1. Jenis Metode Penelitian dan Parameter Yang Digunakan........................ 3.1.1. Metode Penelitian..................................................................... 3.1.2. Parameter Penelitian ................................................................. 3.2. Teknik Sampling ................................................................................... 3.3. Perlengkapan Penelitian ......................................................................... 3.4. Tahapan Penelitian ................................................................................. 3.4.1. Tahap Persiapan ....................................................................... 3.4.2. Tahap Kerja Lapangan.............................................................. v
24 24 24 26 26 27 19 29 29
3.4.3. 3.4.4. 3.4.5. 3.4.6.
Tahap Analisis.......................................................................... Tahap Menentukan Daya Dukung Fisik Lahan ......................... Tahap Evaluasi ......................................................................... Tahap Penyusunan Laporan ......................................................
31 41 42 43
IV. RONA LINGKUNGAN HIDUP................................................................... 4.1. Geofisik-kimia ....................................................................................... 4.1.1. Iklim......................................................................................... 4.1.2. Bentuklahan ............................................................................. 4.1.3. Tanah ....................................................................................... 4.1.4. Satuan Batuan........................................................................... 4.1.5. Struktur Geologi ....................................................................... 4.1.6. Tata air ..................................................................................... 4.1.7. Bencana alam ........................................................................... 4.2. Biotis .................................................................................................... 4.2.1. Flora......................................................................................... 4.2.2. Fauna........................................................................................ 4.3. Sosial .................................................................................................... 4.3.1. Demografi ................................................................................ 4.3.2. Sosial Ekonomi ........................................................................ 4.3.3. Sosial Budaya........................................................................... 4.3.4. Kesehatan Masyarakat .............................................................. 4.3.5. Penggunaan Lahan....................................................................
45 45 45 47 52 54 62 63 64 65 65 67 68 68 69 70 71 72
V. EVALUASI .................................................................................................. 5.1. Satuan Lahan......................................................................................... 5.2. Evaluasi Setiap Parameter Penelitian..................................................... 5.2.1. Kermiringan Lereng ................................................................. 5.2.2. Kekerasan Batuan..................................................................... 5.2.3. Ketebalan Tanah....................................................................... 5.2.4. Kedalaman Muka Air Tanah..................................................... 5.2.5. Curah hujan .............................................................................. 5.2.6. Jarak Permukiman Terhadap Jalan Utama................................. 5.2.7. Jarak Permukiman Terhadap Jalur Sesar ................................... 5.2.8. Daerah Gerakan Massa Tanah dan/atau Batuan......................... 5.2.9. Daerah rawan banjir atau genangan .......................................... 5.3. Tingkat Kelas Daya Dukung Fisik Lahan untuk Lokasi Permukiman .... 5.3.1. Kelas Daya Dukung Fisik Lahan Sedang .................................. 5.3.2. Kelas Daya Dukung Fisik Lahan Rendah.................................. 5.3.3. Kelas Daya Dukung Fisik Lahan Sangat Rendah ...................... 5.4. Rekomendasi Arahan Lokasi Untuk Pengembangan Permukiman .........
74 74 75 75 79 80 81 86 86 87 87 92 94 94 95 96 96
VI. ARAHAN PENGELOLAAN........................................................................ 6.1. Arahan Pengelolaan Untuk Zona Daya Dukung Fisik Lahan Rendah .. 6.2. Arahan Pengelolaan Untuk Zona Daya Dukung Fisik Lahan Sedang... 6.3. Arahan Pengelolaan Untuk Zona Daya Dukung Fisik Lahan Tinggi ....
104 104 106 107
VII. KESIMPULAN DAN SARAN .................................................................... 109 7.1. Kesimpulan ........................................................................................... 109 vi
7.2. Saran..................................................................................................... 110 DAFTAR PUSTAKA PERISTILAHAN LAMPIRAN
vii
DAFTAR TABEL Tabel 1.1 : Perbandingan Penelitian Penulis Dengan Penelitian Terdahulu ........ Tabel 1.2 : Peraturan Perundang-undangan Yang Berkaitan Dengan Penelitian . Tabel 3.1 : Parameter Penelitian ........................................................................ Tabel 3.2 : Perlengkapan Penelitian................................................................... Tabel 3.3 : Jenis Data Sekunder dan Sumber Data ............................................. Tabel 3.4 : Penentuan Harkat Untuk Pengembangan Permukiman..................... Tabel 3.5 : Pembobotan Nilai Daya Dukung Untuk Pengembangan Permukiman Tabel 3.6 : Tipe Iklim........................................................................................ Tabel 3.7 : Kelas Curah Hujan........................................................................... Tabel 3.8 : Klasifikasi Kemiringan Lereng (Slope) ........................................... Tabel 3.9 : Klasifikasi Ketebalan tanah ............................................................. Tabel 3.10 : Klasifikasi Kekerasan Batuan .......................................................... Tabel 3.11 : Klasifikasi Kedalaman Muka Air Tanah .......................................... Tabel 3.12 : Kelas Jarak Permukiman Terhadap Jalan ......................................... Tabel 3.13 : Kriteria Jarak Permukiman Terhadap Jalur Sesar ............................. Tabel 3.14 : Kriteria Jarak Permukiman Terhadap Jalur Sesar ............................. Tabel 3.15 : Kriteria dan Kelas Rentan Gerakan Tanah/Batuan ........................... Tabel 3.15 : Klasifikasi Banjir atau Penggenangan .............................................. Tabel 3.16 : Nilai Kemampuan Maksimal dan Minimal Untuk Setiap Paramater ................................................................... Tabel 3.17 : Kelas dan Kriteria Daya Dukung Lingkungan Fisik ......................... Tabel 4.1 : Data Curah Hujan Desa Sriharjo dan Desa Selopamioro .................. Tabel 4.2 : Bulan Basah, Bulan Lembab, Bulan Kering dan Curah Hujan di Desa Sriharjo dan Desa Selopamioro ...................... Tabel 4.3 : Klasifikasi Schmidt-Ferguson .......................................................... Tabel 4.4 : Jenis flora di daerah penelitian......................................................... Tabel 4.5 : Jenis fauna di daerah penelitian ....................................................... Tabel 4.6 : Jumlah Penduduk Berdasarkan daya tampung lahan/kapita .............. Tabel 4.7 : Konsumsi lahan/kapita..................................................................... Tabel 4.8 : Prasarana dan sarana Perekonomian................................................. Tabel 4.9 : Jumlah Pemeluk Agama dan Sarana Ibadah tahun 2012................... Tabel 4.10 : Jumlah Fasilitas Kesehatan di Daerah Penelitian.............................. Tabel 5.1 : Kode satuan lahan daerah penelitian ................................................ Tabel 5.2 : Evaluasi kemiringan lereng.............................................................. Tabel 5.3 : Evaluasi Kekerasan batuan .............................................................. Tabel 5.4 : Evaluasi ketebalan tanah.................................................................. Tabel 5.5 : Evaluasi kedalaman muka air tanah ................................................. Tabel 5.6 : Evaluasi permukiman terhadap jalan utama ..................................... Tabel 5.7 : Evaluasi daerah rentan terhadap gerakan tanah dan batuan............... Tabel 5.8 : Evaluasi daerah rawan banjir/genangan ........................................... Tabel 5.9 : Kelas daya dukung fisik lahan .........................................................
viii
6 9 26 28
32 34 33 35 37 38 39 39 41 42 46 46 47 66 67 68 69 70 71 72 75 76 80 81 82 87 88 92 96
DAFTAR GAMBAR Gambar 2.l Gambar 3.2 Gambar 4.1 Gambar 4.2 Gambar 4.3 Gambar 4.4 Gambar 4.5 Gambar 4.6 Gambar 4.7 Gambar 4.8 Gambar 4.9 Gambar 4.10 Gambar 4.11 Gambar 4.12 Gambar 4.13 Gambar 4.13 Gambar 4.14 Gambar 4.15 Gambar 4.16 Gambar 4.17 Gambar 4.18 Gambar 4.19 Gambar 4.20 Gambar 4.21
: Kerangka Alur Pikir..................................................................... : Diagram Alur Pikir ...................................................................... : Bentuklahan perbukitan homoklin dan perbukitan terkikis ........... : Bentuklahan perbukitan terkikis dan dataran aluvial ................... : Bentuklahan perbukitan kerucut karst dan perbukitan homoklin... : Bentuklahan perbukitan dan dataran aluvial ................................ : Jenis tanah latosol ....................................................................... : Jenis tanah regosol....................................................................... : Jenis tanah litsol........................................................................... : Material lepas pasir dan kerikil .................................................... : Satuan batugamping..................................................................... : Satuan batupasir gampingan........................................................ : Satuan breksi andesit .................................................................. : Satuan batupasir tufan ................................................................. : Zona hancur denga indikasi sesar yang direka ............................. : Muara Daerah Aliran S. Oyo dan S. Opak 63 : Mata air di daerah perbukitan gamping 64 : Aliran air tanah dari Goa Cerme 64 : Bencana gerakan tanah dengan tipe jatuhan 65 : Bencana gerakan tanah dengan tipe nendetan 65 : Jenis flora padi di daerah penelitian 66 : Jenis fauna di daerah penelitian 67 : Kelompok tani dan gotong royong 71 : penggunaan lahan Permukiman dan sawah 72
ix
23 44 48 49 49 50 52 53 54 55 56 57 58 59 61
DAFTAR PETA Peta 1.1 Peta 1.2 Peta 1.3 Peta 4.1 Peta 4.2 Peta 4.3 Peta 4.4 Peta 5.1 Peta 5.2 Peta 5.3 Peta 5.4 Peta 5.5 Peta 5.6 Peta 5.7 Peta 5.8 Peta 5.9 Peta 5.10 Peta 5.11 Peta 5.12 Peta 5.12
: Peta Administrasi17 : Peta Citra 18 : Peta Batas Penelitian 21 : Peta Bentuklahan 51 : Peta Jenis Tanah 60 : Peta Satuan Batuan dan Struktur Geologi 62 : Peta Penggunaan Lahan 73 : Peta Satuan Lahan 77 : Peta Kemiringan Lereng 78 : Peta Kekerasan Batuan 83 : Peta Ketebalan Tanah 84 : Peta Kedalaman Muka Air Tanah 85 : Peta Jarak Permukiman Terhadap Jalan Utama 89 : Peta Jarak Permukiman Terhadap Jalur Sesar 90 : Peta Daerah Rawan Gerakan Massa Tanah dan atau Batuan 91 : Peta Daerah Rawan Banjir atau Genangan 93 : Peta Daya Dukung Fisik Lahan Untuk Lokasi Permukiman 100 : Peta Sebaran Permukiman Existing 101 : Peta Evaluasi Daya Dukung Fisik Lahan 102 : Peta Arahan Pengembangan Permukiman 104
x
DAFTAR LAMPIRAN Lampiran 1 Lampiran 2 Lampiran 2 Lampiran 3 Lampiran 4 Lampiran 5
: Peta Lintasan : Data Pengukuran Lapangan pada Setiap Parameter : Data Hasil Wawancara : Peta Responding Hasil Wawancara Tentang Bencana : Peta Pola Ruang Kabupaten Bantul RTRW Tahun 2009 - 2031 : Tabel Hasil Penelitian
xi
