Raadsvergadering, 8 mei 2007
Voorstel aan de Raad
Onderwerp: Verzoek van Het Utrechts Landschap om mee te werken aan de herontwikkeling van het oude steenfabriekcomplex De Bosscherwaarden, naar een recreatieve / toeristische accommodatie, middels het beschikbaar stellen van een financiële bijdrage van € 200.000,--. Onderdeel:
Ruimtelijke Ordening / Cultuurhistorie.
Portefeuillehouder: H. Muis.
Voorgesteld besluit Voorgesteld wordt: - een krediet van € 200.000,-- ter beschikking te stellen, als bijdrage in de exploitatie van het te realiseren herontwikkelingsplan op de locatie Lekdijk West 25/28 te Wijk bij Duurstede, zijnde het voormalige steenfabriekcomplex De Bosscherwaarden; - dit bedrag wordt uitgenomen uit de Algemene Reserve. Korte samenvatting Door het verstrekken van het voorgestelde krediet zal de realisatie van het ontworpen herontwikkelingsplan mogelijk gemaakt worden. De ter beschikking te stellen gelden zullen worden ingezet voor het saneren van de omvangrijke asbestvervuiling en het deels slopen van vrijkomende bouwonderdelen als gevolg van deze sanering. Uit de ontvangen bijlage “De Bosscherwaarden openbaar bestemd” blijkt dat de totale exploitatie een bedrag van totaal € 1.500.000,-- omvat, waarin ook deelname door de provincie Utrecht is opgenomen. Provinciale Staten van Utrecht heeft in zijn vergadering van 05 februari 2007 definitief besloten een bedrag van € 1.000.000,-- in zijn Cultuurnota 2005-2010 te reserveren voor het behoud van deze locatie als toonbeeld van hergebruik van industrieel erfgoed.
1
Nr:
168
Agendapunt:
9a
Datum:
10 april 2007
Onderdeel van dit besluit vormt de voorwaarde dat ook de gemeente wijk bij Duurstede substantieel bijdraagt in de begrote exploitatieopzet. Mocht de gemeente daartoe niet besluiten, dan behoudt Provinciale Staten zich het recht voor zijn standpunt te herzien. Nadat de gemeenteraad een besluit genomen heeft over de te verstrekken bijdrage zullen zowel de aankoopprocedure van het complex, als de RO-procedure voor de ontwikkeling van het complex door Het Utrechts Landschap worden gestart.
Aanleiding Verzoek van Het Utrechts Landschap om mee te werken aan de herontwikkeling van het oude steenfabriekcomplex De Bosscherwaarden, naar een recreatieve / toeristische accommodatie, middels het beschikbaar stellen van een financiële bijdrage van € 200.000,--. Beoogd doel Het herontwikkelen van industrieel erfgoed tot een recreatieve / toeristische locatie. Overwegingen die leiden tot dit besluit Inleiding Na een betrekkelijk lange voorgeschiedenis ligt er thans voor u een sober doch realistisch plan van Het Utrechts Landschap voor de restauratie en herbestemming van de voormalige steenfabriek De Bosscherwaarden te Wijk bij Duurstede. De Bosscherwaarden bezit naast erkende monumentale waarden (rijksmonument) een markante setting in het ongeschonden rivierenlandschap van de Lek en behoort tot de Top 20 van de belangrijkste industriële monumenten in de provincie (rapport USINE). Nu de eigenaar te kennen heeft gegeven de fabriek en het omliggende terrein voor een symbolisch bedrag te willen overdragen, dient zich de kans aan om het monument te behouden, de lelijke (met asbest verontreinigde) opstallen te slopen en, niet in de laatste plaats, om aan het complex een bescheiden openbare bestemming te geven. Het Utrechts Landschap is bereid om als nieuwe eigenaar de ontwikkeling, het beheer en de exploitatie op zicht te nemen. Grof keramiek De uiterwaarden van de Utrechtse rivieren vormden vanwege de grote hoeveelheden rivierklei de natuurlijke vestingsplaats van steen- , tegel- en pannenbakkerijen, ook wel de grofkeramische industrie genoemd. Tot in de 19e eeuw ging het om kleinschalige veldovens, waar alleen in het zomerseizoen werd gewerkt. Na 1860 ontwikkelde zich echter de grootschalige, gemechaniseerde fabricage. Belangrijk was de introductie van de ringoven: een rondlopende gang, waarin het vuur rondgaat door de brandstoftoevoer te verplaatsen. Hierdoor kon het vuur doorlopend blijven branden en konden de stenen geleidelijke 2
worden gebakken (minder misbaksels). In de loop van de 20ste eeuw werden verbeterde versies van de ringoven, zoals de vlamoven en de tunneloven, geïntroduceerd. Met de overgang van de periodieke naar de altijd brandende ovens werd de steen- en pannenbakkerij steeds efficiënter en grootschaliger. Vanaf 1870 zien we de vestiging van grootschalige steenfabrieken in de uiterwaarden van de Lek en de Neder-Rijn. In Wijk bij Duurstede waren er drie: de Roodvoet, de Lunenburgerwaard en de Bosscherwaarden. In 1930 werkten 312 mensen in de Wijkse steenfabrieken: 190 uit Wijk zelf, de rest uit de Betuwe. De kleinere steenfabrieken in de rest van de provincie werden in de loop van de 20ste eeuw allemaal gesloten. De grote steenfabrieken langs de Neder-Rijn en Lek hielden het langer vol. Door overproductie heeft er de afgelopen decennia echter een enorme sanering plaatsgevonden. Cultuurhistorie locatie De Bosscherwaarden Er zijn nog maar weinig restanten van de ooit bloeiende grofkeramische industrie in Utrecht. Het meest interessant zijn IJsseloord (Montfoort), Lunenburgerwaard (Wijk bij Duurstede), Ossewaard (Hagestein) en de Bosscherwaarden (Wijk bij Duurstede). Van deze voormalige steenfabrieken is de Bosscherwaarden (1923-1991) nog relatief gaaf en op enkele onderdelen na (droogloodsen, kolenloods) compleet. De ringoven is nog volledig intact. De oven en de zeer hoge schoorsteen - zo kenmerkend voor het silhouet van het rivierenlandschap - zijn inmiddels Rijksmonument. Op het terrein zijn nog restanten van de kleibult, een restant van het smalspoor inclusief een locomotievenloods aanwezig. Steenfabriek de Bosscherwaarden heeft zijn karakter voor een belangrijk deel te danken aan de volledig geïsoleerde ligging in de brede uiterwaarden van de Lek. Ook aan de overzijde van de rivier ontbreekt storende bebouwing, waardoor men zich hier in een oer-Hollands landschap waant. Naast de massieve steenoven met de hoge schoorsteen – een belangrijke historische ‘landmark’ in rivierenland – geven kleine, maar typerende elementen als een kleibult, een stukje smalspoor en een primitieve locomotievenloods sfeer aan het complex. Deze historische plek van industrieel erfgoed kan dan ook getypeerd worden als: “één van de laatste getuigen van een ooit voor de provincie Utrecht zeer typerende bedrijfstak, in historisch landschappelijke setting, onlosmakelijk verbonden met de rivier”. Ontwikkelingsplan Uitgangspunten voor het ontwikkelingsplan zijn: herstel van de ringoven en kap met loopbrug over de stookzolder, herstel van de schoorsteen, consolidatie van de locomotievenloods, cascobehoud van de oudste hal, sloop van de drie overige hallen, sanering asbest, een nieuw bezoekerscentrum op de plek van de vroegere kolenloods tussen de steenoven en de Lek, bouw 3
aanlegsteiger, herinrichting van het terrein en het maken van een fysieke scheiding tussen het private en het publieke deel. Vanwege de matige bereikbaarheid zijn de functies beperkt gehouden en is gekozen voor een sobere inrichting die recht doe aan de verstilde plek aan de rivier en het verhaal van de steenfabricage. In en vanuit het bezoekerscentrum vinden excursies, presentaties en informatie-voorziening plaats. De aanlegsteiger biedt een bereikbaarheid vanaf de rivier en wordt benut als vertrekpunt voor excursies met de Blauwe Bever (rondvaartboot van Het Utrechts Landschap). In de ringoven zelf is plaats voor (vaste) tentoonstellingen. De in casco te behouden hal is bestemd voor cultuurgerelateerde evenementen die in principe alleen in het zomerseizoen georganiseerd worden. Het terrein is alleen overdag openbar toegankelijk met een parkeervoorziening en zal worden ingericht als een aangename verblijfsruimte. Het is van groot belang deze unieke locatie nabij de Neder-Rijn te behouden. Niet alleen de regionale uniciteit en de landschappelijk bijzondere ligging van het object spelen daarin een rol, ook het toeristisch-recreatief belang, dat door herontwikkeling zal kunnen worden bereikt, maakt hiervan onderdeel uit. Kanttekeningen bij het voorgestelde besluit Indiende de gemeente Wijk bij Duurstede zou overwegen, uit welke motieven dan ook, af te zien van financiële medewerking aan herontwikkeling van het oude steenfabriekcomplex De Bosscherwaarden, dan zal Provinciale Staten mogelijk ook zijn eerdere toezegging herroepen. De mogelijkheid dat de locatie Lekdijk West 25/28 dan tot een recreatieve/toeristische accommodatie wordt herontwikkeld, moet als niet haalbaar worden aangeduid. Alternatieven Er zijn geen alternatieven voorradig. Draagvlak Sinds 2002 neemt de gemeente deel aan gesprekken over de herontwikkeling van de locatie Lekdijk West 25/28. Na planvorming over het gebied hebben er oriënterende gesprekken plaatsgevonden met bestuurders uit het vorige college. Deze hebben vanuit hun verantwoordelijkheid in februari 2006 de fractievoorzitters van alle partijen de hiervoor omschreven ontwikkeling voorgelegd en gevraagd in te stemmen met een substantiële financiële bijdrage aan dit project. In unanimiteit hebben de fractievoorzitters toen toegezegd bereid te zijn mee te willen werken, in casu een bijdrage te willen leveren. In de gegeven uitleg is toen het bedrag van € 200.000,-- genoemd; daarbij werd gerefereerd aan het door de gemeente ingestelde onderzoek naar de vervuiling van asbest op het betreffende terrein.
4
In de daarop volgende gesprekken, tussen huidige leden van het college, vertegenwoordigers van de provincie en Het Utrechts Landschap, is voortgeborduurd op een bijdrage door de gemeente Wijk bij Duurstede van € 200.000,--. Aanpak/uitvoering Na instemming van de gemeenteraad met de gevraagde financiële bijdrage zal door Het Utrechts Landschap officieel het herontwikkelingsplan worden ingediend, waarna de gemeente de vereiste RO-procedure kan starten. Communicatie Na ontvangst van de vergunningaanvraag zal het herontwikkelingsplan in het kader van artikel 19, lid 1 van de Wet op de Ruimtelijke Ontwikkeling ter inzage worden gelegd. Zowel via de Wijkse Courant, als de website zullen de bewoners worden geïnformeerd. Financiën Voor het genoemde project, respectievelijk voor de uit te voeren herontwikkeling op de locatie Lekdijk West 25/28 te Wijk bij Duurstede zijn geen middelen gereserveerd. Gelet op de eenmalige mogelijkheid die zich voordoet in het meefinancieren van deze ontwikkeling is het van belang nu middelen vrij te maken voor de gevraagde doelbestemming. Wij stellen u dan ook voor € 200.000,-- beschikbaar te stellen en dit bedrag te onttrekken aan de Algemene Reserve. Bijlagen * Brief van Het Utrechts Landschap * het boekje “De Bosscherwaarden openbaar bestemd”. * (korte) Toelichting exploitatieopzet.
Burgemeester en wethouders van Wijk bij Duurstede,
Janneke Louisa-Muller secretaris
Guus Swillens burgemeester
5
