Beleidsnota Cultuurhistorie Monumenten Archeologie

Beleidsnota 2008-2018 Cultuurhistorie Monumenten Archeologie

Inhoudsopgave 1 Inleiding

1

Aanleiding

1

Totstandkoming van deze nota

2

Vraagstelling

2

Uitkomsten

2

2 Terugblik, kaders, missie en visie

6 Archeologie Wat willen we bereiken?

14 14

:ZcigVcheVgVciZcXdchZfjZci gemeentelijk archeologiebeleid

14

HVbZclZg`^c\^cYZgZ\^d

&)

KZg\gdiZcYgVV\kaV`VgX]Zdad\^Z

&)

Wat gaan we daarvoor doen?

16 &+

3

Terugblik 1995 - 2008

3

Missie en visie

3

6gX]Zdad\^hX]ZLVVgYZc`VVgiZc

&,

Kaders, nieuwe ontwikkelingen in erfgoedzorg 3

3 Cultuurhistorisch erfgoed in Oosterhout

Beleidsadvieskaart

16

JîkdZg^c\VgX]Zdad\^hX]dcYZgodZ`

&,

4

6gX]Zdad\^hX]YZedi

&-

Wat is cultuurhistorisch erfgoed?

4

HVbZclZg`^c\bZigZ\^dVgX]Zdadd\

&.

De waarde van cultuurhistorie

4

9gVV\kaV`/kZghiZg`^c\kVcYZXjaijjg"

]^hidg^hX]Z^YZciîZîkVcDdhiZg]dji

4 Cultuurhistorie in ruimtelijke planvorming

&.

EjWa^Z`h\Zg^X]iZVXi^kîZîZc

&.

6

EjWa^XVi^ZkVcVgX]Zdad\^hX]dcYZgodZ`

&.

Culturele planologie

6

IZciddchiZaa^c\Zc

'%

Wat willen we bereiken?

6

>coZikg^_lâa^\VgX]Zdad\Zc

'%


6

6gX]Zdad\^ZVah^che^gVi^ZWgdc

'&

7

7 Communicatie

Inventariseren: Cultuurhistorische Waardenkaart/Beleidsadvieskaart Relatie Cultuurhistorische Beleidsadvieskaart

23


23


23

en ruimtelijke ordeningsinstrumenten

7

Aandachtpunten en kansen cultuurhistorie

7

=^hidg^hX]ZhigjXijgZc

,

=^hidg^hX]\gdZc

-

EjWa^XVi^Zh

'(

DeZcWVgZgj^biZ

-

>c[dgbVi^Zde>ciZgcZi

'(

6Xi^ZkZXdbbjc^XVi^ZbZi monumenteigenaren

23

>ciZgcZi`gdc^Z`kVcDdhiZg]dji

')

5 Monumenten

9

:g[\dZYZYjXVi^ZdehX]daZc

')

BdcjbZciZcodg\^cDdhiZg]dji

.

DeZcBdcjbZciZcYV\Zc

')


9

:g[\dZYidZg^hbZ

')

Wat gaan we daarvoor doen? Een transparant monumentenbeleid

het monumentenschildje

27

Dg\Vc^hVi^Z$jîkdZg^c\

',

Kaders, nieuwe ontwikkelingen

11

in erfgoedzorg

29

Bijlage 2

monumenten

11

KZg]d\ZchjWh^Y^ZWjY\Zi

&' &'

Uitbreiding gemeentelijke monumentenlijst

26

Archeologieleges

10

=Zgo^Zc^c\ÃcVcX^Zg^c\hgZ\Za^c\

7djl]^hidg^hX]dcYZgodZ`hjWh^Y^VWZa

Financiën

Bijlage 1

gemeentelijke monumenten

26

10

BdcjbZciZc]Zg`ZcWVVg/ Begeleiding bij procedures

10

BdcjbZciZc`ZcWVVg/Y^\îVa^hZg^c\ van het monumentenregister

8 Financieel kader en organisatie

=Zgo^Zc^c\\ZbZZciZa^_`Z monumentenverordening

9 10

12

DkZgo^X]ih`VVgiWZhX]ZgbYZ stads- en dorpsgezichten

32

1

1

Inleiding Aanleiding Archeologische resten, cultuurhistorische relicten

door Ontwikkeling’, gaf hiertoe een eerste aanzet.

en monumentale gebouwen vormen een belang-

Ook groeide het besef dat monumenten, arche-

rijke bron van kennis over het verleden. Veel van dit

ologische terreinen, karakteristieke ruimtelijke

erfgoed is nog duidelijk aanwezig in Oosterhout en

structuren en landschappelijke waarden onlos-

vormt een belangrijk bestanddeel van de cultuur-

makelijk met elkaar zijn verbonden. Ondertussen

historische identiteit van de gemeente. Bewoners

heeft de Belvedère-gedachte ook postgevat binnen

voelen zich meer thuis in een stad met ‘eigen’

de gemeente Oosterhout. In de afgelopen tien jaar

historische gebouwen, pleinen en straten en waar

zijn er verschillende projecten gerealiseerd waarbij

de eeuwenoude geschiedenis zichtbaar en beleef-

behoud van erfgoed en nieuwe ruimtelijke ontwik-

baar is, dan in een stad waar anonieme woon-

kelingen hand in hand gaan. Denk bijvoorbeeld aan

buurten en winkelstraten het beeld bepalen. In de

de bouw van woningen en appartementen in en

loop der tijd zijn bij nieuwbouwprojecten en aanleg

rondom Schrieks koekfabriek.

van infrastructuur cultuurhistorisch waardevolle structuren en archeologische vindplaatsen helaas

Een tweede belangrijke aanleiding voor het schrij-

verloren gegaan. Om te voorkomen dat er nog meer

ven van dit nieuwe beleidsplan is het in werking

cultuurhistorische en archeologische relicten uit

treden van de Wet op de archeologische monumen-

onze gemeente verdwijnen is voorliggend beleids-

tenzorg (Wamz) op 1 september 2007. Met deze

plan ‘Cultuurhistorie, monumenten en archeologie’

wet worden de uitgangspunten van het Verdrag

opgesteld. Het vorige beleidsstuk over monumen-

van Malta, dat Nederland in 1992 ondertekende,

tenzorg “Notitie gemeentelijke monumentenzorg

in de monumentenwet verankerd. ‘Malta’ heeft als

- een aanzet tot gemeentelijk monumentenbeleid”

belangrijkste doelstelling het behoud van archeo-

dateert uit 1995 en de daaruit voortgekomen monu-

logisch erfgoed in de bodem. Oosterhout werkt al

mentenverordening uit 1999.

jaren in de geest van het Verdrag van Malta. Door de komst van de nieuwe wet wijzigt nu formeel de

Sinds deze eerste aanzet hebben zich een groot

rol van gemeenten in het archeologiebestel. De

aantal ontwikkelingen op het gebied van monu-

belangrijkste consequentie is dat gemeenten nu

mentenzorg en archeologie voorgedaan, zowel op

ook wettelijk verplicht zijn om verantwoordelijk-

gemeentelijk als op landelijk niveau.

heid te nemen voor hun archeologisch erfgoed. In de Wet op de archeologische monumentenzorg zijn

Een belangrijke ontwikkeling is de verschuiving

vooral de procedures rondom de archeologische

van accenten in de zorg voor het erfgoed in de

monumentenzorg vastgelegd. Er is nog veel ruimte

afgelopen tien jaar: was er aanvankelijk een sterk

opengelaten voor gemeenten om de inhoudelijke

objectgerichte en behoudende aanpak, tegenwoor-

normen en eisen voor de archeologie te bepalen.

dig heerst de opvatting dat het beschermen van

Dit dwingt de gemeente tot het maken van keuzes

cultuurhistorisch erfgoed en dynamiek in de ruim-

voor het archeologiebeleid. In deze nota willen we

telijke inrichting prima samen kunnen gaan. De

een eerste aanzet hiertoe geven.

landelijke Nota Belvedère, met als devies ‘Behoud

Cultuurhistorie, Monumenten en Archeologie

2 Deze ontwikkelingen vragen om vertaling naar een

vroegen aan hen: ‘Vind je cultuurhistorie belang-

actueel en integraal erfgoedbeleid voor Oosterhout.

rijk en zo ja, waar hecht je waarde aan?’ Via een

Hierin willen we niet alleen vastleggen hoe we onze

enquête in de vorm van een game polsten we of

monumenten, archeologie en cultuurhistorische

hun belangstelling meer uit gaat naar ‘traditionele’

waarden in de komende jaren gaan beschermen

monumenten zoals de Slotjes of de Slotbossetoren,

en ontwikkelen, maar ook hoe we dit erfgoed voor

naar archeologische schatten in de bodem of naar

een breed publiek zichtbaar en beleefbaar willen

moderne, hedendaagse architectuur?

maken. Uitkomsten Totstandkoming van deze nota

De interviews, gesprekken en enquêtes brengen

De gemeente Oosterhout maakt haar beleid graag

in beeld wat de inwoners van Oosterhout van de

in samenspraak met haar inwoners. Daarom heb-

gemeente verlangen als het om erfgoed gaat. In het

ben we bij de totstandkoming van deze nota een

beleid voor de komende tien jaar willen we daar, in

antwoord proberen te krijgen op de vraag ‘Wat vindt

overeenstemming met weten regelgeving, zoveel

de Oosterhoutse burger belangrijk als het gaat om

mogelijk rekening mee houden. In deze paragraaf

cultureel erfgoed?’ Hun betrokkenheid is immers

worden beknopt de belangrijkste uitkomsten uit de

een belangrijke voorwaarde voor het welslagen van

gesprekken, interviews en enquêtes genoemd. In

nieuw beleid.

de hoofdstukken 4 t/m 7 wordt ingegaan op hoe we de verschillende bevindingen en suggesties willen

Daarom hebben we de dialoog gezocht met een

vertalen naar concrete beleidsdoelen.

aantal doelgroepen, welke elk op hun eigen manier, te maken hebben met het erfgoed en het erf-

BdcjbZciZ^\ZcVgZcZcWdjlZghkgV\ZckddgVa

goedbeleid in Oosterhout. Deze doelgroepen zijn:

om een gemeente die (meer) met hen meedenkt

monumenteigenaren en ‘bouwers’, ondernemers,

en om transparantie in beleid en regelgeving.

jongeren en deskundigen op gebied van cultuurhis-

Monumenteigenaren: meer aandacht voor de

torisch erfgoed.

context van monumenten en meer geld voor instandhouding van monumenten.

Vraagstelling Monumenteigenaren en bouwers komen het meest rechtstreeks in aanraking met beleid en regelgeving rondom monumenten. Aan hen hebben we, door

DcYZgcZbZgho^ZcYj^YZa^_`YZbZZglVVgYZkVc een herkenbare cultuurhistorische identiteit voor een aantrekkelijke binnenstad. 9Zh`jcY^\ZckgV\ZcdbbZZg^ciZ\gVVaWZaZ^Y

middel van interviews en een Diner Pensant, de

en om betere bescherming van cultuurhistori-

vraag gesteld ‘Hoe kunnen we ons monumentenbe-

sche waarden in hun context. Ook is er onder

leid verbeteren?’ en ‘Hoe kunnen we het makkelijker

deze doelgroep behoefte aan een platform voor

maken en regelgeving verminderen?’

activiteiten en ideeën op gebied van cultureel

Ondernemers hebben baat bij een aantrekkelijk win-

erfgoed. De gemeente kan hierbij een facilite-

kelen uitgaansklimaat in de binnenstad, één van de

rende rol spelen.

doelstellingen van het Actieprogramma Centrum+.

?dc\ZgZco^_c]ZibZZhiZci]djh^VhidkZgdjYZ!

We hebben via een enquête aan de ondernemers in

‘traditionele’ monumenten. De Slotbossetoren

Oosterhout gevraagd ‘Hoe kan cultuurhistorie bijdra-

staat met stip op nummer een. Het meest waar-

gen aan een aantrekkelijke stad?’

deren zij monumenten en/of cultuurhistorisch

Aan deskundigen die zowel op professionele als op

waardevolle plekken omdat zij iets vertellen over

vrijwillige basis bijdragen aan het behoud en de be-

de geschiedenis van de stad.

leving van het cultureel erfgoed in onze stad vroegen we: ‘Hoe kunnen we ons erfgoedbeleid verbeteren?’

De gemeenteraad van Oosterhout heeft de nota op

Jongeren willen we graag in de stad houden. We

20 januari 2009 vastgesteld.


2

3

Terugblik, kaders, missie en visie Terugblik 1995 - 2008 In deze nota wordt het nieuwe beleid Cultuurhisto-

en professionaliseren van de archeologie. Een uni-

rie, Monumenten en Archeologie voor de periode

versitair afgestudeerde archeoloog, ondersteund

2008-2018 geformuleerd. In deze paragraaf geven

door een archeologisch medewerker en een groot

we een korte terugblik op het beleid en de belang-

aantal vrijwilligers verrichtten vanaf die tijd zelf-

rijkste ontwikkelingen in de afgelopen periode.

standig archeologisch onderzoek. Hiertoe werd een

Met de ‘Notitie gemeentelijke monumentenzorg

opgravingsbevoegdheid ‘geleend’ bij de toenmalige

- een aanzet tot een gemeentelijk monumentenbe-

Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek.

leid’ werd in 1995 de basis gelegd voor een actief

Begin 2002 kwam de opgravingsbevoegdheid voor

monumentenbeleid voor Oosterhout. Er werd een

Oosterhout te vervallen. Vanaf dat moment werd

gemeentelijke monumentenverordening opgesteld

archeologisch onderzoek grotendeels uitbesteed

en een subsidieverordening. Tevens werd vanaf

aan gespecialiseerde archeologische bedrijven.

1999 een gemeentelijke monumentenlijst opgesteld. Een onafhankelijke Monumentencommissie

Missie en visie

adviseerde het gemeentebestuur bij de totstandko-

Met ons beleid voor cultuurhistorie, archeologie en

ming hiervan en bij de opzet van het monumenten-

monumenten willen we het erfgoed van Oosterhout

beleid. Deze commissie werd in 2005 opgeheven.

beschermen én ontwikkelen. Vanuit een integrale

In plaats hiervan kwam de Commissie Welstand en

benadering van het cultuurhistorisch erfgoed willen

Monumenten, een onafhankelijk adviesorgaan dat

we een win-winsituatie creëren. Cultuurhistorisch

adviseert over vergunningen in het kader van de

erfgoed kan immers gebaat zijn bij ruimtelijke ont-

Monumentenwet 1988 (Rijksmonumenten) en de

wikkelingen, als dit erfgoed op respectvolle wijze

gemeentelijke monumentenverordening uit 1999.

wordt meegenomen in de planvorming. En ruimte-

Monumenten en cultuurhistorische waarden heb-

lijke ontwikkelingen kunnen een meerwaarde krij-

ben ook een prominente rol in de gemeentelijke

gen door cultuurhistorie, doordat cultuurhistorisch

Welstandsnota, die in 2004 tot stand kwam. In de

erfgoed kan fungeren als drager van de identiteit

Welstandsnota zijn criteria voor de beoordeling van

van het gebied.

bouwplannen aan monumenten opgenomen en er

Daarnaast willen we het cultuurhistorisch erfgoed

zijn speciale beoordelingscriteria voor het histori-

van Oosterhout voor een breed publiek zichtbaar en

sche kernen in geformuleerd. Voor deze gebieden

beleefbaar maken.

en voor de beschermde gezichten geldt het hoogste welstandsniveau.

Kaders, nieuwe ontwikkelingen in erfgoedzorg Met het beleid dat we in voorliggende nota uiteen-

Op gebied van archeologie heeft de gemeente Oos-

zetten wil de gemeente aansluiten bij ontwikkelin-

terhout een lange traditie. Al sinds de Tweede We-

gen op het terrein van cultuurhistorie, monumenten

reldoorlog voeren amateur archeologen onderzoek

en archeologie op Europees, rijks-, provinciaal en

uit naar de materiele geschiedenis van Oosterhout

regionaal niveau. Deze kaders worden in Bijlage 1

en directe omgeving. Eind jaren ’80 van de vorige

belicht.

eeuw werd een basis gelegd voor het structureren


4

3

Cultuurhistorisch erfgoed in Oosterhout Wat is cultuurhistorisch erfgoed?

De waarde van cultuurhistorie

In de Nota Belvedere (1999) wordt cultuurhisto-

Traditioneel heerst de opvatting dat cultuurhis-

rie als volgt omschreven: ‘Cultuurhistorie omvat

torisch erfgoed een intrinsieke waarde heeft, die

alle fysieke resten in het landschap van menselijk

moeilijk in geld is uit te drukken. We waarderen

wonen en werken. Dat omvat alle gebouwde zaken

historische gebouwen om hun schoonheid en

van woonhuizen en kerken tot kademuren, arche-

ouderdom en archeologische vondsten om hun

ologische resten en geografische elementen als

wetenschappelijke waarde. Daarnaast herinnert

bijvoorbeeld wegen, sloten of verkavelingspatronen

cultuurhistorisch erfgoed ons aan het feit dat onze

en groenelementen met een historische beteke-

cultuur met al haar facetten niet slechts op dit

nis zoals een oude parkaanleg of de lindes langs

moment bestaat, maar ook een betekenis heeft die

grachten’.

decennia of eeuwen terug in de tijd kan reiken.

Het cultuurhistorisch erfgoed omvat alle materiële overblijfselen van de sociaal-maatschappelijke

De afgelopen jaren heeft het idee dat cultuurhisto-

ontwikkeling van Oosterhout, die wij waardevol

rie niet alleen een intrinsieke waarde bezit, maar

vinden voor de beleving van de geschiedenis van de

ook een economische waarde post gevat. Uit onder-

stad en die bijdragen aan de gemeenschappelijke

zoeken die in het recente verleden zijn uitgevoerd

identiteit. Dit kunnen zowel zichtbare als onzicht-

blijkt dat potentiële huizenkopers, dagjestoeristen

bare overblijfselen zijn.

en winkelpubliek een meerwaarde zien in gebieden met een duidelijke eigen (cultuurhistorische) iden-

Oosterhout heeft een bijzonder rijk bodemarchief,

titeit. Zo heeft een landelijk onderzoek van project-

dat resten vanaf het Midden-Paleolithicum (300.000

bureau Belvedère aangetoond dat cultuurhistorie,

– 35.000 v.Chr.) tot het recente verleden herbergt.

naast historische waarde, ook sociaal-economische

De gemeente heeft drie beschermde gezichten: de

waarde bezit. Deze waarde komt onder andere tot

Heuvel en omstreken, het beschermde dorpsge-

uiting in recreatieve belevingswaarde en waarde

zicht Den Hout en de Heilige Driehoek. Oosterhout

die uitgedrukt wordt in woongenot. Dit genereert

telt 82 Rijksmonumenten en 183 gemeentelijke

weer meer inkomsten uit recreatie, toerisme en

monumenten, waaronder één archeologisch mo-

‘funshoppen’ en vertaalt zich in de waarde van

nument: een terrein met resten van prehistorische

woningen. In het recent verschenen rapport ‘Eigen

en middeleeuwse bewoning. Zeer recent (juni 2008)

haard is goud waard: over de economische baten

is het centrumgebied rondom de Markt door de

van cultuurhistorisch erfgoed’ wordt deze conclusie

provincie aangewezen tot ‘Terrein met hoge archeo-

nog eens bevestigd.

logische waarde’ en als zodanig op de Archeologische Monumentenkaart (AMK) van Noord-Brabant

In Oosterhout is met de opzet van het Actieplan

geplaatst.

Stadshart gekozen voor een kwaliteitsimpuls voor de binnenstad. Het versterken van de cultuurhis-


5 torische identiteit maakt hiervan onderdeel uit. In

17 ondernemers zijn het gedeeltelijk eens met deze

voorbereiding op deze beleidsnota werd een en-

stelling. Of men het als ondernemer eens is met

quête gehouden onder winkeliers en ondernemers

de stelling is, zoals misschien voor de hand ligt, in

in de binnenstad van Oosterhout. Daarbij keken we

veel gevallen ook afhankelijk van de branche. Een

ook naar de rol die cultuurhistorie volgens onder-

slager of een uitzendbureau verwacht weinig extra

nemers kan spelen bij een kwaliteitsimpuls voor de

inkomsten van funshoppen of dagjestoeristen. On-

binnenstad. De uitkomsten van deze enquête beves-

der ondernemers in de horecabranche of eigenaren

tigen dat het merendeel van de ondernemers ook

van bijvoorbeeld cadeau- of boekenwinkels is deze

een economische meerwaarde ziet in een centrum

verwachting echter wel weer aanwezig. Een aantal

met een eigen cultuurhistorische identiteit. Met de

ondernemers is echter van mening dat de gehele

stelling ‘Ik denk dat een stad met een herkenbare

middenstand baat heeft van toeristen, dagjesmen-

cultuurhistorische uitstraling mij als ondernemer

sen en winkelend publiek uit de regio, aangetrok-

meer klanten oplevert’ zijn 60 van de 97 onderne-

ken door een aantrekkelijke stad met herkenbare

mers die de enquête hebben ingevuld het eens.

historische uitstraling.


6

4

Cultuurhistorie in ruimtelijke planvorming Culturele planologie Overal in onze gemeente vinden we sporen van het

stige ruimtelijke inrichtingsplannen. Al voordat

rijke verleden van Oosterhout. Op sommige plekken

de eerste planvorming tot stand komt moeten

is dit verleden nog sterk herkenbaar en beleefbaar,

cultuurhistorische waarden in het gebied worden

bijvoorbeeld in het centrumgebied rond de Heuvel,

gesignaleerd, gewaardeerd en mede als uitgangs-

het Slotpark en de Slotjes aan de Ridderstraat, in

punt worden meegenomen. Dit wil niet zeggen dat

de kloosterenclave van de Heilige Driehoek of op de

cultuurhistorische waarden altijd doorslaggevend

Houtse Heuvel. Op andere plekken zijn deze resten

moeten zijn. Wel willen we duidelijk laten zien hoe

van het verleden er nog wel, maar wordt een groter

de kansen die cultuurhistorie biedt in het plange-

beroep gedaan op ons inbeeldingsvermogen om ze

bied zijn meegenomen.

te herkennen en te beleven. Op veel plekken rusten de sporen van een (ver) verleden nog onontdekt en


ongekend in de bodem.

Een transparante belangenafweging, waarin cul-

Het benutten van cultuurhistorie als inspiratiebron

tuurhistorie een volwaardige plaats heeft, kan al-

voor de identiteit van de nieuwe ontwikkeling biedt

leen plaats vinden als duidelijk is welke cultuurhis-

veel kansen. We wortelen hiermee de toekomst

torische waarden in Oosterhout aanwezig zijn. Gaat

in het verleden en we bouwen voort op het histo-

het om een gebied met een nog vrijwel onaangetast

risch gegroeide karakter van de plek. Hoe onze

cultuurhistorisch karakter of zijn er nog maar een

stad er nu uitziet is immers een neerslag van al

paar cultuurhistorisch waardevolle elementen? Een

het menselijk handelen in het verleden: de vrucht-

eerste stap is dus het inventariseren en in kaart

bare en strategische plekken die gekozen werden

brengen van deze waarden.

voor de eerste bewoning, de wegen waarlangs de

Een tweede stap is de vertaalslag naar de ruim-

belangrijkste handelscontacten liepen, de locaties

telijk ordeningsinstrumenten. Eenmaal in kaart

waar bedrijven optimaal gebruik konden maken van

gebracht zullen de cultuurhistorische waarden een

natuurlijke hulpbronnen.

plaats moeten krijgen in de besluitvorming omtrent

Nieuwe ontwikkelingen krijgen door aan te sluiten

bestemmingsplannen, projectbesluiten, structuur-

op de historische ontwikkeling van het gebied een

visies, herinrichtingsplannen en beeldkwaliteit-

grotere duurzaamheid. Hierdoor zal het leefklimaat

plannen. Ook moet er een relatie gelegd worden

in de stad en de kerkdorpen meer worden gewaar-

tussen de Cultuurhistorische Waardenkaart en de

deerd door (potentiële) bewoners, ondernemers en

gemeentelijke Welstandsnota.

andere gebruikers van de ruimte.

Tot slot zal per project moeten worden bezien welke kansen cultuurhistorie kan bieden bij de inrichting


van gebieden. In de laatste paragraaf van dit hoofd-

Meer nog dan in het verleden willen we cultuurhis-

stuk wordt alvast een aantal van deze ‘cultuurhisto-

torie als volwaardig belang meewegen bij toekom-

rische kansen’ belicht.

7 Inventariseren: Cultuurhistorische

kunnen worden meegenomen. Met de inwerking-

Waardenkaart/Beleidsadvieskaart

treding van de Wet ruimtelijke ordening per 1 juli

Een gemeentelijke Cultuurhistorische Waarden-

2008 moeten bestemmingsplannen om de 10 jaar

kaart is een goed instrument voor het in kaart

worden geactualiseerd. De Cultuurhistorische

brengen van datgene wat we cultuurhistorisch

Waardenkaart/Beleidsadvieskaart heeft op zich-

waardevol vinden. Het gaat hierbij om monumen-

zelf geen juridische status. Dit ontstaat pas als de

tale gebouwen, archeologische terreinen, cultuur-

objecten en structuren vertaald worden in bestem-

historische landschapselementen en historische

mingsplannen. Bij de herziening van bestemmings-

stedenbouwkundige structuren en infrastructuur.

plannen zullen de keuzes in de Cultuurhistorische

Door de signalerende functie van een Cultuurhisto-

Beleidsadvieskaart daarom verankerd moeten

rische Waardenkaart kan hiervan een beschermen-

worden in het bestemmingsplan.

de werking uitgaan. De waarden moeten worden

Ook moet er een koppeling tussen de Cultuurhis-

meegenomen bij het maken van bestemmingsplan-

torische Waardenkaart/Beleidsadvieskaart en de

nen en kunnen in een vroeg stadium meespelen

gemeentelijke Welstandsnota worden gelegd. In de

bij de totstandkoming van structuurvisies, steden-

huidige Welstandsnota is al een hoog welstandsni-

bouwkundige landschappelijke raamwerken en

veau toegekend aan gebieden met hoge cultuurhis-

stedenbouwkundige randvoorwaarden.

torische waarden. Het historisch stadscentrum, de

In een waardenkaart kunnen niet alleen de cultuur-

historische dorpsgebieden (Den Hout, Heilige Drie-

historische identiteitsdragers inzichtelijk worden

hoek en Dorst) en historische lintbebouwing (onder

gemaakt, ook wordt zichtbaar gemaakt waar de

andere Oosteind) zijn daar voorbeelden van. Tevens

cultuurhistorische waarden nog vrijwel onaangetast

geldt het hoogste welstandsniveau voor individuele

zijn, waar zij om versterking vragen en waar zij al in

monumenten en hun directe belendingen. Mogelijk

sterke mate zijn verstoord. Het resultaat hiervan is

leidt de inventarisatie voor de Cultuurhistorische

een Cultuurhistorische Beleidsadvieskaart, op ba-

Waardenkaart/Beleidsadvieskaart tot de conclusie

sis waarvan bewust en tijdig kan worden afgewogen

dat het aantal gebieden met hoog welstandsniveau

hoe we omgaan met historische waarden in nieuwe

moet worden uitgebreid.

ruimtelijke ontwikkelingen. In gebieden die cultuurhistorisch nog in hoge mate gaaf zijn zouden we

Aandachtpunten en kansen cultuurhistorie

moeten afspreken dat cultuurhistorie mede kaderstellend wordt bij nieuwe ontwikkelingen in het ge-

>_ijeh_iY^[ijhkYjkh[d

bied. Daarnaast kunnen aandachtsgebieden worden

Monumenten kunnen als object beschermd wor-

aangewezen die weliswaar niet meer geheel gaaf

den door ze op de gemeentelijke dan wel rijks-

zijn, maar wel sterk beeldbepalend voor de stad.

monumentenlijst te plaatsen. Tevens bestaat op

Bij nieuwe inrichtingsplannen kan worden gekeken

rijksniveau het planologische instrument van

of de nog bestaande cultuurhistorische waarden in

het beschermde stads- of dorpsgezicht, met

deze gebieden versterkt kunnen worden.

de wettelijk verplichte bescherming daarvan in bestemmingsplannen. In Oosterhout bestaat nog

Relatie Cultuurhistorische Beleidsadvieskaart

geen beleid ten aanzien van het behouden, be-

en ruimtelijke ordeningsinstrumenten

schermen en - mogelijk zelfs - terugbrengen van

Met het in kaart brengen van de cultuurhistorische

historische structuren in de stad. Bij historische

waarden in Oosterhout wordt een basis gelegd voor een

structuren kan worden gedacht aan infrastruc-

inzichtelijke afweging in ruimtelijke ordeningsproces-

tuur, verkavelingspatronen of waterlopen.

sen. Ook heeft de Cultuurhistorische Waardenkaart

Met behulp van de Cultuurhistorische Waar-

en Beleidsadvieskaart een belangrijke signaalfunctie:

denkaart/Beleidsadvieskaart kan beleid worden

op voorhand kan al worden bezien of in een te ontwik-

ontwikkeld om de waardevolle historische struc-

kelen gebied cultuurhistorische waarden aanwezig zijn

turen in de stad zo veel mogelijk te handhaven.

en kan worden bepaald hoe deze in de planvorming

Ook kan worden gekeken of bij nieuwe initiatie-

8 ven de oorspronkelijke historische structuur ge-

Bij de totstandkoming van de Cultuurhistorische

heel of gedeeltelijk kan worden teruggebracht.

Beleidsadvieskaart zal het versterken en waar

In de ontwikkeling van nieuwe wijken wordt nu

mogelijk terugbrengen van historische groen-

al gekeken in hoeverre de bestaande histori-

structuren daarom als aandachtspunt worden

sche structuren kunnen worden behouden. Zo

meegenomen. Daarnaast kan bij de aanplant van

is bijvoorbeeld in de Vlinderbuurt de Hondstraat

nieuw groen aansluiting worden gezocht bij oude

behouden en zullen in Vrachelen 4/5 de Herweg

verkavelingslijnen, waterelementen, wegen, etc.

en de Vrachelsestraat worden gehandhaafd.

waarmee het oude cultuurhistorische landschap weer beter leesbaar wordt. Cultuurhistorie kan

>_ijeh_iY^]he[d Een van de kernkwaliteiten van Oosterhout Fami-

tot slot ook als inspiratiebron dienen bij het ontwerpen van een ‘groene’ inrichting.

liestad, zoals benoemd in het Meerjaren Beleidsplan 2006-2010, is het groene karakter van onze

Ef[dXWh[hk_cj[

gemeente. Het veilig stellen daarvan wordt ge-

Het verrommelen van de openbare ruimte is een

noemd als strategische opgave voor de komende

sluipend proces dat veel afbreuk kan doen aan

jaren. Veel van het groen in Oosterhout is ook cul-

de sfeer en de identiteit van de stad. Veel van het

tuurhistorisch erfgoed en veel cultuurhistorisch

karakter van onze historische pleinen is in es-

erfgoed kent een grote groencomponent.

sentie nog aanwezig, maar kan bij toekomstige

Met de groei van de stad Oosterhout ontstond in

herinrichtingsplannen worden versterkt door

het verleden een min of meer aaneengeschakelde

cultuurhistorische elementen te benadrukken of

ketting van parken en groenstructuren. Deze

terug te brengen. Cultuurhistorische elementen

loopt van de Heuvel, met zijn karakteristieke be-

zoals historische bestrating, erfafscheidingen,

planting met linden, via het huidige Slotpark naar

straatmeubilair en historisch groen, kunnen bij

de parken van slotje Brakestein en het voorma-

de inrichting van de openbare ruimte bij uitstek

lige slotje Spijtenburg, via het Slotjesveld en het

worden benut als identiteitversterkend element.

Lukwelpark naar de voormalige Warande. Omdat

Ook nieuwe elementen, zoals puien, gevelver-

deze in eigendom en beheer bij de gemeente zijn,

sieringen en reclame-uitingen, kunnen sterk

draagt de gemeente een directe verantwoordelijk-

bepalend zijn voor het karakter van de openbare

heid voor deze groene structuren.

ruimte. Het versterken van de cultuurhistorische

Daarnaast worden alle van rijkswege bescherm-

waarden in de openbare ruimte wil niet zeg-

de stads- en dorpsgezichten in Oosterhout

gen dat er geen plaats kan zijn voor dergelijke

gekenmerkt door een grote component histo-

nieuwe elementen. Wel kunnen in cultuurhisto-

risch groen. De ommuurde kloostertuinen en de

risch waardevolle gebieden voorwaarden gesteld

omliggende landerijen in de Heilige Driehoek;

worden aan materialen en inrichtingsvormen.

de unieke Houtse Heuvel met zijn gevarieerd groen in de vorm van moestuinen, een weiland en hagen; het Slotpark en de particuliere parken

Deze doelstellingen leiden tot het volgende

van de Slotjes in het centrumgebied.

actiepunt:

ACTIEPUNT

1

Het realiseren van een (digitale) Cultuurhistorische Waardenkaart/Beleidsadvieskaart, die inzicht geeft in de cultuurhistorische waarden en aandachtsgebieden in Oosterhout. De in deze Cultuurhistorische Waardenkaart/Beleidsadvieskaart aangegeven waarden in een zo vroeg mogelijk stadium meewegen in de besluitvorming rondom ruimtelijke inrichtingsplannen. De kosten voor het (extern) laten ontwikkelen van een Cultuurhistorische Waardenkaart/Beleidsadvieskaart bedragen € 30.000.


5

9

Voor het verbouwen, restaureren of slopen van beschermde monumenten of panden bin-

Monumenten

nen een beschermd gezicht gelden andere regels dan voor gewone bouw- of sloopplannen. Beschermde monumenten zijn gebouwen van meer dan 50 jaar oud met een bijzondere

Monumentenzorg in Oosterhout

cultuurhistorische of architectuurhistorische

Bekende monumenten, nauw verweven met de

waarde. Aan een monument mogen daarom niet

geschiedenis van Oosterhout, zijn de Slotjes aan de

zomaar bouw-, restauratie- of sloopwerkzaam-

Ridderstraat, de patriciërshuizen rondom de Heu-

heden plaatsvinden. Deze werkzaamheden zijn

vel, de Sint Jansbasiliek, het klooster Catharinadal

aan regels gebonden. Voor rijksmonumenten

en de Slotbossetoren. Maar ook vele woonhuizen,

zijn deze regels vastgelegd in de Monumenten-

boerderijen, industriële gebouwen en kleine objec-

wet 1988, voor gemeentelijke monumenten in

ten zoals grensstenen vertellen het verhaal van de

de gemeentelijke monumentenverordening.

stad en kerkdorpen.

Voor het slopen of wijzigen van een monument

Het centrumgebied rond de Heuvel, het Slotpark en

is naast een gewone bouwvergunning ook een

de Ridderstraat, de Heilige Driehoek en de Houtse

monumentenvergunning nodig.

Heuvel hebben een van Rijkswege beschermde

Met de bescherming door middel van een be-

status als beschermd stads- of dorpsgezicht.

schermd stads- of dorpsgezicht wordt beoogd de historische structuur van een gedeelte van


een stad of dorp te behouden. Voor beschermde

Uit de discussie met monumenteigenaren ter voor-

gezichten moet de gemeente daarom een be-

bereiding op deze nota kwamen vier belangrijke

schermend bestemmingsplan opstellen, waarin

aandachtspunten met betrekking tot monumenten-

regels voor het behoud van de historische

zorg naar voren:

karakteristieken van het gebied zijn vastgelegd. In bijlage 2 is een kaart met daarop de begren-

1. Het monumentenbeleid van de gemeente moet transparanter worden.

zing van de stads- en dorpsgezichten in Oosterhout opgenomen.

2. Monumenteigenaren willen graag beter worden begeleid in de procedures rondom monumenten. 3. Het huidige financieringssysteem voor onder-

cedures rondom de aanvraag van vergunningen en

houd en restauratie aan monumenten is ontoe-

subsidies te vereenvoudigen. Daarnaast willen we

reikend.

belanghebbenden meer en beter inzicht geven in de

4. Het aanwijzen van nieuwe gemeentelijke

beperkingen die voor monumentale panden gelden.

monumenten uit (onder andere) de naoorlogse

Op de vraag naar een betere ondersteuning bij pro-

periode is wenselijk.

cedures rondom de aanvraag van vergunningen en subsidies wordt ingegaan in de paragraaf ‘Begelei-


ding bij procedures’.

Hieronder wordt toegelicht hoe we in ons monu-

De verschillende acties om te komen tot een

mentenbeleid voor de komende jaren aan deze aan-

adequaat financieringssysteem voor onderhoud en

dachtspunten willen werken. In de paragraaf ‘Een

restauraties aan monumenten worden toegelicht

transparanter monumentenbeleid’ wordt ingegaan

in de paragraaf ‘Herziening financieringsregeling

op de acties die we willen ondernemen om de pro-

monumenten’.


10 1

Er wordt gekozen om de verordening in

In de paragraaf ‘Uitbreiding en herziening gemeen-

Volgens de Monumentenwet 1988 (artikel 20, lid

telijke monumentenlijst’ wordt tot slot de aanwij-

1) zijn gemeenten verplicht om een openbaar

zing van potentiële nieuwe monumenten toegelicht.

vergunningenregister bij te houden voor Rijksmonumenten. In dit register moeten verleende

2010 aan te passen, omdat we het

Een transparant monumentenbeleid

houden worden. Ook dienen de datum van de

archeologiebeleid hierin mee willen nemen. De archeologische beleidsadvieskaart wordt in 2009-2010 ontwikkeld (zie hoofdstuk 6 Archeologie)

2

vergunningen aan Rijksmonumenten bijge-

>[hp_[d_d]][c[[dj[b_à[

vergunning, het nummer van de vergunning, de

monumentenverordening

plaats van het monument waarop de vergunning

In 2010 willen wij de gemeentelijke monumen-

betrekking heeft en de aard van de werkzaamhe-

1

tenverordening herzien. De huidige verordening

den hierin te worden aangetekend. Een adequate

dateert uit 1999 en bevat een aantal bepalingen

informatievoorziening is in het kader van de Wet

die door ontwikkelingen in het gemeentelijke

Kenbaarheid Publiekrechtelijke beperkingen

monumentenbeleid zijn achterhaald.2 Bij de ac-

Onroerende Zaken (Wet KBP), die in juli 2007 is

tualisering van de gemeentelijke monumenten-

ingegaan, eveneens van belang. Deze wet stelt

In de bestaande

verordening zal de vraag naar een eenvoudiger

dat potentiële kopers van onroerend goed binnen

verordening wordt

en transparantere regelgeving worden meege-

vier dagen uitsluitsel moeten krijgen over moge-

nog gesproken van

nomen. Aan de vraag naar vereenvoudiging van

lijk geldende beperkingen. Hieronder valt ook de

beeldbepalende

de aanvraagprocedure voor vergunningen wordt

status van beschermd monument. Als de termijn

panden en van twee

eveneens tegemoet gekomen door de invoering

wordt overschreden, dan kan de projectontwik-

van de zogenaamde Omgevingsvergunning, op

kelaar de gemeente aansprakelijk stellen voor

basis van de Wet algemene bepalingen om-

de geleden schade.

monumentencommissies. Bij de totstandkoming van de gemeentelijke monumentenlijst is

gevingsrecht (Wabo). Naar verwachting wordt de Omgevingsvergunning in de loop van 2009

Een up-to-date en gemakkelijk te raadplegen

ingevoerd. Uitgangspunt van de Omgevingsver-

digitaal informatiesysteem voor monumenten

gunning is dat de aanvrager met één vergun-

wordt dus steeds belangrijker. De gemeente

zen voor aanwijzing

ningsaanvraag kan volstaan. Ook de monumen-

beschikt al wel over een register voor monu-

van beeldbepalende

tenvergunning zal worden meegenomen in de

menten. Gekoppeld aan de Welstandsnota zijn

ontwikkeling van de Omgevingsvergunning.

monumenten binnen de gemeente digitaal aan-

uiteindelijk niet geko-

panden. Advisering

gegeven. Dit systeem zal worden geactualiseerd

over wijzigingen aan monumenten

Cedkc[dj[da[dXWWh0Z_]_jWb_i[h_d]

en omgevormd tot een monumenteninformatie-

van het monumentenregister

systeem.Als dit informatiesysteem gereed is zul-

de commissie voor

Voor wijzigingen aan beschermde monumenten

len de gegevens ter controle aan eigenaren van

Welstand en

gelden bepaalde beperkingen. Werkzaamheden

monumenten worden voorgelegd. De bedoeling

zoals verbouwing, restauratie of (gedeeltelijke)

is dat op termijn ook de redengevende omschrij-

sloop zijn bij monumenten aan strengere regels

vingen van monumenten digitaal door de burger

gebonden dan bij gewone panden. Het is daarom

zijn op te vragen.

geschiedt thans door

Monumenten.

belangrijk dat eigenaren of potentiële kopers van een monumentaal pand toegang hebben

Cedkc[dj[d^[ha[dXWWh0

tot informatie over deze beperkingen. Nu blijkt

het monumentenschildje

dat eigenaren soms zelfs niet op de hoogte zijn

Veel monumenteigenaren zijn trots op hun mo-

van de monumentale status van hun woonhuis

nument en zouden graag zien dat hun pand ook

of bedrijfspand. In de komende jaren willen we

als zodanig herkenbaar is. Nu is het vaak alleen

daarom werken aan beter toegankelijke infor-

nog voor ingewijden duidelijk welke panden in

matie over de beperkingen die zijn verbonden

onze gemeente van grote cultuurhistorische

aan een monumentaal pand.

waarde zijn. Net als veel monumenteigenaren willen we bereiken dat alle inwoners en bezoekers van onze gemeente in één oogopslag


11 kunnen zien welke panden een monumentale

onderhoud verhoogt het aanzien van monumentale

status hebben. Daarom willen we de herken-

objecten en is bovendien uiteindelijk goedkoper.

baarheid van gemeentelijke en Rijksmonumen-

De gemeente ziet het als haar verantwoordelijk-

ten in Oosterhout vergroten door het aanbieden

heid om eigenaren van gemeentelijke monumenten

van een monumentenschildje aan eigenaren. Het

redelijkerwijs te ondersteunen bij het instand-

aanbrengen van een dergelijk schildje zal uiter-

houden van hun pand. De ervaring leert dat het

aard in overleg en uitsluitend met toestemming

huidige gemeentelijke subsidiebudget te gering is

van de monumenteigenaar gebeuren.

om aan de onderhouden restauratiebehoefte van gemeentelijke monumenten te voldoen. Daarom

Begeleiding bij procedures

willen wij de bestaande financieringsmogelijkheden

De procedures rondom de aanvraag van monumen-

voor onderhoud en restauratie aan gemeentelijke

tenvergunning en subsidies worden door monu-

monumenten herzien en uitbreiden.

menteigenaren soms als behoorlijk ingewikkeld ervaren. Nu is het al zo dat de Inspecteur Monu-

L[hê][dikXi_Z_[XkZ][j

menten van de gemeente bij nieuwe aanvragen voor

gemeentelijke monumenten

een monumentenvergunning of subsidie ter plekke

In 2002 is een jaarlijks budget van 50.000 euro

gaat kijken wat de aanvraag inhoudt. Hierbij wordt

beschikbaar gesteld voor subsidiëring van

mondeling uitleg gegeven over procedures en even-

onderhoud en restauratie aan gemeentelijke

tuele mogelijkheden voor financiering van onder-

monumenten . De onderhoudskosten zijn bij

houd of restauratie. Graag willen we echter bezien

monumenten hoger dan bij andere gebouwen en

hoe we in de komende periode verdere invulling

een subsidie kan eigenaren net dat beetje extra

kunnen geven aan ondersteuning en begeleiding

steun en stimulans bieden voor het plegen van

van monumenteigenaren bij procedures. Hierbij

regelmatig onderhoud of voor een restauratie.

denken we aan twee acties:

Het destijds vastgestelde jaarlijkse budget blijkt echter ontoereikend om te voorzien in deze res-

1. Heldere schriftelijke uitleg over de vergunnin-

tauratiebehoefte.

gen- en subsidieprocedures beschikbaar stellen

Om tegemoet te komen aan de onderhouden

bij de aanvraagformulieren. Aan de hand van

restauratiebehoefte willen we het jaarlijkse

deze uitleg wordt de monumenteigenaar stap

subsidiebudget voor gemeentelijke monumenten

voor stap meegenomen door de procedures.

daarom structureel verhogen van 50.000 euro

Tevens willen we deze informatie toegankelijk

naar 100.000 euro.

maken via de gemeentelijke website en in de vorm van een informatiebulletin toesturen naar

Daarnaast willen we de periode 2008-2018 een

alle monumenteigenaren.

behoefteonderzoek uitvoeren om te bezien of

2. Op het moment dat er nieuwe ontwikkelingen

het wenselijk en haalbaar is om een zogenaamd

zijn op het gebied van regelgeving rondom de

‘Revolving Fund’ voor gemeentelijke monumen-

monumentvergunning en subsidies willen we ei-

ten in het leven te roepen. Dit is een zich steeds

genaren bijpraten. Dit kan door het organiseren

weer vullend fonds, dat beheerd wordt door het

van bijeenkomsten voor monumenteigenaren en

Nationaal Restauratiefonds. Eigenaren van mo-

door middel van informatiebulletins.

numenten kunnen worden ondersteund bij het uitvoeren van een restauratie door middel van

>[hp_[d_d]ÄdWdY_[h_d]ih[][b_d]cedkc[dj[d

een uit dit fonds verstrekte hypotheek. De rente

Monumenteigenaren moeten vaak grote inspan-

hiervan ligt ruimschoots onder de marktrente.

ningen doen om hun pand in een goede staat van

Hierdoor worden eigenaren tegemoet geko-

onderhoud te houden. Het is beter om monumenten

men in de financiële lasten die het restaureren

goed te onderhouden dan ze, na jaren van verwaar-

van een monument met zich mee brengt. De

lozing, ingrijpend te moeten restaureren. Goed

gemeente zou hiertoe eenmalig een budget be-


12 schikbaar moeten stellen. Met de terugbetaalde

moeten aanwijzen reageerde een groot aantal mo-

rente en aflossing van de uitgezette restauratie-

numenteigenaren tijdens het diner pensant positief.

hypotheken komt geld beschikbaar voor nieuwe

Vooral gebouwen uit de naoorlogse periode werden

leningen. Door een Revolving Fund zal er dus

aangedragen als potentiële nieuwe gemeentelijke

geen structurele aanslag op de gemeentelijke

monumenten.

begroting worden gedaan, maar zal de gemeentelijke bijdrage beperkt blijven tot een eenmalige

Door de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurland-

storting. Wel zal de gemeente aan een vorm van

schap en Monumenten (RACM) is in 2007 een top

subsidieverlening moeten doen om de rente van

100-lijst opgesteld van gebouwen en objecten die

de restauratiehypotheken laag te houden.

uit de wederopbouw periode (1940 - 1958) stammen. In Oosterhout waren 4 gebouwen geselec-

8ekm^_ijeh_iYêdZ[hpe[aikXi_Z_WX[b

teerd om in dit kader aangewezen te worden als

Het versteende archief in de vorm van bouw-

Rijksmonument. Uiteindelijk is geen van deze

werken zelf vormt een zeer goede bron van

gebouwen geselecteerd. De gemeente wil onder-

informatie over de lokale geschiedenis. Veel van

zoeken in hoeverre deze genomineerde gebouwen

dit materiaal gaat verloren bij sloop-, bouwen

en mogelijk nog een aantal andere gebouwen of

verbouwingswerkzaamheden. Bij beschermde

objecten uit de wederopbouwperiode in aanmerking

monumenten is het van belang bij vergunning-

zouden komen voor plaatsing op de gemeentelijke

verlening de historische waarde van het object

monumentenlijst. Hiermee wordt ingehaakt op de

goed in beeld te brengen voorafgaand aan een

groeiende waardering voor deze categorie jonge

restauratie of verbouwing. Ook is het belangrijk

monumenten in Oosterhout en op het rijksbeleid.

om goed te documenteren wat er bij een verbouwing of (gedeeltelijke) sloop verdwijnt. Daarom

Naast deze mogelijke uitbreiding van de gemeen-

vinden we het wenselijk om het (laten) verrichten

telijke monumentenlijst willen we de bestaande

van bouwhistorisch onderzoek voorafgaande aan

lijst ook kritisch bezien en actualiseren. Hierbij

werkzaamheden te stimuleren. Dit kan onder

willen we nagaan of de bestaande redengevende

meer door het subsidiabel maken van bouwhis-

omschrijvingen nog actueel zijn. Soms komen

torisch onderzoek.

bij verbouwingswerkzaamheden immers nieuwe monumentale waarden aan het licht of verdwijnen

Uitbreiding gemeentelijke monumentenlijst

deze ondanks de beschermende maatregelen in de

In 1999 werd een aanvang gemaakt met het opstel-

Monumentenwet en de gemeentelijke monumen-

len van een gemeentelijke monumentenlijst, naast

tenverordening.

de reeds bestaande lijst van Rijksmonumenten in onze gemeente. Deze laatste zijn voor het meren-

Dit kan tevens betekenen dat ook objecten van vóór

deel in de jaren ’60 aangewezen. In het kader van

1940, die bij de totstandkoming van de gemeente-

het Monumenten Selectie Project dat in de jaren ’90

lijke monumentenlijst in de jaren ’90 van de vorige

van de vorige eeuw werd uitgevoerd, werd nog een

eeuw over het hoofd zijn gezien, alsnog worden

aantal Rijksmonumenten uit de periode 1850-1940

voorgedragen als monument. Aan een uitbreiding

aangewezen.

van de gemeentelijke monumentenlijst zullen duidelijke en transparante criteria ten grondslag

Met het voortschrijden van de tijd komen ook jon-

moeten liggen, zodat voor iedereen duidelijk is

gere monumenten in aanmerking om als monu-

waarop keuzes zijn gebaseerd.

ment beschermd te worden. Ook de denkbeelden over welke gebouwen en objecten behoudenswaardig zijn, zijn aan verandering onderhevig. Op de

De hierboven beschreven doelstellingen leiden tot

vraag of de gemeente nog nieuwe monumenten zou

de volgende actiepunten:


13

ACTIEPUNT

2

De huidige verouderde gemeentelijke monumentenverordening wordt herzien. Bij deze herziening zal aandacht worden besteed aan vereenvoudiging van procedures en regelgeving. Hierbij zal ook de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (WABO) worden meegenomen. Tevens zal er een archeologieverordening aan worden toegevoegd (zie hoofdstuk 6). De herziening van de gemeentelijke monumentenverordening zal intern worden uitgevoerd.

ACTIEPUNT

3

Om te kunnen voldoen aan de voorschriften vastgelegd in de Wet Kenbaarheid Publieksrechtelijke Beperkingen (Wet KPB) wordt een digitaal informatiesysteem voor gemeentelijke en Rijksmonumenten in Oosterhout ontwikkeld. Hierin worden de redengevende omschrijvingen van monumenten opgenomen. Dit zal intern worden uitgevoerd.

ACTIEPUNT

4

Om gemeentelijke en Rijksmonumenten in Oosterhout meer herkenbaar te maken bieden we eigenaren van deze monumenten een herkenningsschildje voor hun pand aan. Hiervoor is eenmalig een totaalbedrag van € 5000 nodig.

ACTIEPUNT

5

Het huidige financieringssysteem voor restauratie en onderhoud aan monumenten wordt herzien. Hierbij willen we het huidige ontoereikende budget voor restauratie en onderhoud van gemeentelijke monumenten structureel verhogen van € 50.000 naar € 100.000. Op basis van een onderzoek naar restauratiebehoefte willen we bezien of in een later stadium invoering van een Revolving Fund voor gemeentelijke monumenten wenselijk en haalbaar is. Bouwhistorisch onderzoek voorafgaand aan verbouwingen en restauraties wordt gestimuleerd door het subsidiabel maken van dit onderzoek. De bestaande gemeentelijke subsidieverordening voor monumenten zal naar aanleiding van de wijzigingen in het financieringssysteem worden herzien.

ACTIEPUNT

6

Gebouwen en objecten uit de periode van de Wederopbouw worden geïnventariseerd en op basis van duidelijke criteria geselecteerd en mogelijk aangewezen tot gemeentelijk monument. De bestaande gemeentelijke monumentenlijst zal in de komende tien jaar worden geactualiseerd en mogelijk uitgebreid. Inventarisatie en beschrijving van (potentiële) nieuwe gemeentelijke monumenten door een bouwhistoricus (extern) kost € 5000 in totaal. Dit past binnen bestaande budgetten.


14

6

Archeologie Wat willen we bereiken?

beeld. Initiatiefnemers van bodemverstorende projecten zijn als gevolg van de Wet op de ar-

;[djhWdifWhWdj[dYedi[gk[dj

cheologische Monumentenzorg verplicht om op

gemeentelijk archeologiebeleid

te draaien voor de kosten van dit onderzoek en

Met de verankering van het Verdrag van Malta in

eventuele beschermende (archeologiesparende)

de Wet op de archeologische monumentenzorg

maatregelen.

en de invoering van het nieuwe archeologische bestel komt de verantwoordelijkheid voor ar-

Het voeren van een consequent en transparant

cheologie primair bij gemeenten te liggen. Deze

gemeentelijk archeologiebeleid zal daarom,

keuze is begrijpelijk. De meeste beslissingen

gezien de soms grote financiële consequenties

over ruimtelijke inrichting worden immers op

voor initiatiefnemers van bodemverstorende

gemeentelijk niveau genomen. Het ligt dan ook

activiteiten, steeds belangrijker worden. Het

voor de hand dat de taken en bevoegdheden die

moet voor initiatiefnemers duidelijk zijn in welke

te maken hebben met bescherming van archeo-

gebieden zij te maken krijgen met verplicht

logische waarden eveneens bij de gemeente ko-

archeologisch onderzoek en welke voorschriften

men te liggen. Gemeenten krijgen op basis van

hieraan verbonden zijn. Dit willen we bereiken

de Wet op de Archeologische monumentenzorg

door het ontwikkelen van een Archeologische

de rol van bevoegd gezag. Dit betekent dat de

Waardenkaart en Beleidsadvieskaart, een

zorg van gemeenten voor hun archeologisch bo-

gemeentelijke archeologieverordening en een

demarchief niet langer vrijblijvend is, maar dat

onderzoeksagenda voor de archeologie.

gemeenten ook de verantwoordelijkheid moeten nemen om dit bodemarchief goed te beheren.

IWc[dm[ha_d]_dZ[h[]_e Archeologie houdt niet op bij de gemeentegren-

De gemeente Oosterhout wil op een goede

zen. De ontwikkelingen die ons bodemarchief

manier omgaan met haar zorgplicht voor de

hebben gevormd moeten daarom in een bre-

archeologie. Bij ruimtelijke plannen moeten we

der verband worden bezien. Door op regio-

een zorgvuldige afweging maken tussen behoud

naal niveau samen te werken en kennis uit te

van archeologische waarden en andere belan-

wisselen met omliggende gemeenten kan in

gen. Uitgangspunt van het Verdrag van Malta is

breder verband worden gekeken naar essentiële

het zo veel mogelijk ter plaatse behouden van

ontwikkelingen binnen de regio op gebied van

vindplaatsen. Hierdoor wordt het bodemarchief

archeologie.

zoveel mogelijk intact gelaten en het is in veel gevallen goedkoper dan een kostbare opgraving.

L[h]hej[dZhWW]lbWaWhY^[ebe]_[

Alvorens een dergelijke afweging te kunnen

Eén van de uitgangspunten van het Verdrag van

maken moet echter eerst bekend zijn wat voor

Malta is het creëren van een besef bij een breed

archeologische waarden in het bodemarchief

publiek van de waarde van het archeologisch

aanwezig zijn. Verkennend en/of waarderend

erfgoed. Niet alleen vanwege het wetenschap-

archeologisch onderzoek geeft hiervan een

pelijke belang van archeologie, maar ook uit


15 Archeologie in Oosterhout Het archeologische bodemarchief is de groot-

en hadden een goede afwatering. Archeologisch

ste bron van informatie over de geschiedenis

zijn de boerennederzettingen van de prehistorie,

van onze stad. Dit bodemarchief wordt ook wel

de Romeinse periode en de middeleeuwen hier

eens vergeleken met een boek dat maar één

goed vertegenwoordigd op de Houtse Akkers, de

keer gelezen kan worden. Is de bodem eenmaal

Leijsen Akkers en Dorst.

verstoord, dan raken de archeologische waarden los van hun context en gaat er veel waardevolle

In de vroege Middeleeuwen ontstaan er per-

informatie over onze geschiedenis verloren.

manente nederzettingen. Op de Markt is er

Ook zijn archeologische relicten een basis voor

een archeologisch aangetoonde doorlopende

de beleving van de geschiedenis en de eigen

bewoning vanaf de 8e eeuw tot heden, wat tot nu

identiteit van de stad. Zij kunnen daarom een rol

toe een unicum is voor een plattelandskern in

hebben als inspiratiebron voor nieuwe ruim-

Nederland.

telijke ontwikkelingen. We willen daarom als gemeente verantwoord met dit archeologisch

In de 12e, 13e, en 14e eeuw ligt Oosterhout op

bodemarchief omgaan.

een politiek strijdtoneel. De onenigheid over de grens tussen Brabant en Holland wordt uitein-

Oosterhout beschikt over een bijzonder rijk

delijk opgelost. Willem IV van Strijen, uit het

archeologisch bodemarchief. Aan het oppervlak,

kamp van de Hollandse graaf Floris V, bouwt in

het maaiveld, liggen op meerdere plaatsen de

1288 pal op de grens een baken in de vorm van

zeer oude lagen van de Formatie van Sterksel.

kasteel Strijen, een omvangrijk bouwwerk waar-

Deze gronden bestaan uit materiaal dat hier

van alleen de Slotbosse toren en een deel van de

door de Rijn en de Maas naar toe is gebracht

omringende burchtterreinen over zijn. In 1325

tussen ongeveer 800.000 en 300.000 jaar gele-

wordt dit kasteel aangekocht door Willem van

den. Vondsten van werktuigen in deze lagen wij-

Duivenvoorde, puisant rijke bankier, politicus en

zen op bewoning van vóór de laatste ijstijd door

bekendste Oosterhouter aller tijden.

de Homo Erectus en de Neanderthaler in het Midden-Paleolithicum (300.000 – 35.000 v. Chr.)

De kleivoerende lagen die op geringe diepte in

Na de laatste ijstijd trekt de Homo Sapiens, de

de bodem aanwezig zijn liggen aan de basis van

huidige mens, het gebied ongeveer 12.000 jaar

een belangrijke pottenbakkersnijverheid. Tij-

geleden weer binnen. Vanaf dat moment is er

dens de bloeitijd in de 17e en 18e eeuw werd er

rond Oosterhout ook weer bewoning. Meerdere

in Oosterhout gelijktijdig in 20 tot 30 werkplaat-

vindplaatsen van de jagers-vissers-verzame-

sen gebruiksaardewerk gemaakt dat naar de

laars zijn bekend, waaronder intensief bewoon-

keukens van West-Nederland en het rivierenge-

de pleisterplaatsen op de Houtse Akkers.

bied werd verscheept. Oosterhout behoorde met Bergen op Zoom, Gouda, Friesland en Noord-

Voor boeren was Oosterhout al sinds de prehis-

Limburg tot de grootste pottenbakkerscentra

torie een aantrekkelijke vestigingsplaats. Om-

van het land. De 17e-eeuwse pottenbakkerij met

vangrijke gronden hadden door hun zand-klei

inventaris aan de Leeuwenstraat (theater De

mengsel een hoge vruchtbaarheid, waren door

Schellenboom) is een uiterst zeldzame herinne-

hun losse structuur gemakkelijk te bewerken

ring aan deze bedrijfstak.


16 het oogpunt van investeringen in archeologisch

gische waardekaart en beleidsadvieskaart (zie

onderzoek, willen we laten zien ‘waarom we gra-

paragraaf hieronder)

ven’. Uit archeologische onderzoeken in de afge-

- de rol van de commissie welstand en monu-

lopen jaren is bovendien veel kennis naar boven

menten bij procedures en vergunningen voor

gekomen die bij kan dragen aan de beleving

planologisch beschermde archeologische

van de eigen geschiedenis en identiteit. Door de opgravingen op de Markt werd Oosterhout als de

gebieden - eventuele andere wijzen waarop deskundig-

oudste (tot nu toe vastgestelde) woonkern van

heid wordt ingebracht bij toezicht en handha-

Brabant op de kaart gezet: er was al bewoning in

ving van het archeologiebeleid

de 8e en 9e eeuw. Ook de bevindingen van de opgravingen bij de Vlinderbuurt, die in een exposi-

7hY^[ebe]_iY^[MWWhZ[daWWhj

tie werden gepresenteerd, hebben het historisch

en Beleidsadvieskaart

besef over de eigen stad vergroot.

In aanvulling op de archeologieverordening wil-

De archeologie wordt van oudsher al gedragen

len we een (digitale) Archeologische Waarden-

door vrijwilligers en amateur archeologen. Zij

kaart en Beleidsadvieskaart opstellen. Een be-

stonden aan de basis van de archeologie in Oos-

leidsadvieskaart dient ter ondersteuning van het

terhout en beschikken over veel lokale kennis.

gemeentelijk archeologisch beleid en is de basis voor het opleggen van onderzoeksplicht aan

Om het draagvlak voor de archeologie te ver-

initiatiefnemers van bodemverstoring. De kaart

breden willen we diverse middelen inzetten om

maakt per gebied inzichtelijk met welke archeo-

een breed Oosterhouts publiek kennis te laten

logische voorschriften de ‘verstoorder’ rekening

maken met en te betrekken bij de archeologie.

dient te houden. Ook de per 1 juli 2007 ingegane

Dit willen we bereiken door een actief educatief

wet Kenbaarheid publiekrechtelijke beperkin-

beleid, door het publiceren van archeologisch

gen (wet Puberr) geeft aanleiding tot het goed

onderzoek en door het inzetten van vrijwilligers

in kaart brengen van archeologisch waardevolle

en amateur archeologen.

terreinen waaraan voorschriften verbonden zijn. De wet Puberr schrijft namelijk voor dat


gemeenten informatie over belemmeringen op een perceel tijdig aan de burger beschikbaar

=[c[[dj[b_à[WhY^[ebe]_[l[hehZ[d_d]

moeten stellen. De gemeente is verantwoordelijk

Hoewel de gemeente Oosterhout al sinds 1999

voor schade tengevolge van onvolledige, onjuiste

een monumentenverordening kent, zijn hierin

of ontijdige informatie.

(nog) geen zaken ten aanzien van archeologie geregeld. Dit kan in een archeologieverordening.

De voorschriften verbonden aan de Archeo-

Om het aantal verordeningen te beperken willen

logische Beleidsadvieskaart zullen gebieds-

we ervoor kiezen om de archeologieverordening

gewijs worden gedifferentieerd. Naarmate de

deel uit te laten maken van de monumentenver-

archeologische verwachtingen voor een gebied

ordening. In een archeologieverordening kunnen

hoger zijn, zullen de voorschriften strenger

de volgende aspecten aan bod komen:

zijn. De beoordelingscriteria die hierbij worden

- criteria voor de selectie en aanwijzing van

gehanteerd kunnen zijn: bijzonderheid van het

archeologische monumenten of planologisch

gebied, kwetsbaarheid van het gebied (hoe diep

beschermde archeologische gebieden

liggen de archeologische lagen) en de aard van

- de inbreng van archeologische waarden in

de ingreep (in hoeverre wordt het bodemar-

stedenbouwkundige plannen, structuurplan-

chief verstoord). Voorschriften verbonden aan

nen, bestemmingsplannen en beeldkwali-

een ingreep kunnen zijn: fysieke bescherming,

teitsplannen

archeologische begeleiding tijdens de bodem-

- de status van een gemeentelijke archeolo-


verstorende ingreep of een opgraving. Ook kan

17 de gemeente er voor kiezen om een oppervlak

jaren flink toenemen. De gemeente Oosterhout

van een (onderbouwd) aantal vierkante meter als

heeft sinds 2002 geen eigen opgravingsbevoegd-

‘onderzoeksvrij’ gebied te verklaren. Hierdoor

heid meer. Het in eigen beheer uitvoeren van

worden particulieren en kleinschalige bouw-

archeologisch onderzoek is daarom geen optie.

projecten niet met de hoge kosten van archeo-

Om verantwoord met de archeologie om te gaan

logisch onderzoek geconfronteerd . Wel zal het

en de onderzoekskosten toch zoveel mogelijk te

college te allen tijde de bevoegdheid moeten

beperken willen en moeten we daarom keuzes

houden om bij zwaarwegend archeologisch

maken op het gebied van uitvoering van archeo-

belang van deze bepaling af te wijken.

logisch onderzoek.

=[c[[dj[b_à[edZ[hpe[aiW][dZW Ondanks het uitgangspunt om zoveel mogelijk

Er zijn twee kostenbesparende oplossingen denkbaar:

archeologische sporen in de bodem te behouden, zal dit niet altijd mogelijk zijn. In veel gevallen

7$>[jW\ibk_j[dlWd[[dYedl[dWdj

zullen er keuzes gemaakt moeten worden. De

met een archeologisch bedrijf

gemeente Oosterhout kiest daarom voor behoud

Omdat de gemeente op dit moment niet

van representatieve delen van het bodemarchief.

over een bevoegdheid tot het verrichten van

Een onderzoeksagenda biedt daarbij een basis

archeologisch onderzoek beschikt, worden

voor een verantwoorde inhoudelijke afweging

archeologische onderzoeken (booronderzoek,

vanuit de archeologie.

proefsleuvenonderzoek en opgravingen) nu uitbesteed aan verschillende daartoe gespeci-

Voordat bodemingrepen plaats vinden in arche-

aliseerde en gecertificeerde bedrijven. Nadeel

ologisch waardevol gebied zal eerst een vooron-

van deze keuze is dat deze archeologische be-

derzoek moeten worden verricht, waardoor in

drijven zich telkens weer in de Oosterhoutse

kaart wordt gebracht welke waarden daadwer-

situatie moeten inlezen. Door de sterk toege-

kelijk in het plangebied aanwezig zijn. Vervol-

nomen vraag naar archeologisch onderzoek

gens zal de gemeente moeten bepalen welke

hebben deze bedrijven bovendien niet altijd

vindplaatsen worden gespaard door behoud ter

direct een onderzoeksteam beschikbaar. Ook

plekke of door een opgraving. Dit is afhanke-

zijn de kosten van archeologisch onderzoek

lijk van de waarde van de vindplaats, die onder

door een extern bedrijf vrij hoog.

andere wordt bepaald door representativiteit en zeldzaamheid. Centrale vragen hierbij zijn: ‘wat

Mogelijk kunnen kosten worden beperkt

is de kwaliteit van de vondsten?’ en ‘wat voegt

door het afsluiten van een convenant met

de vondst toe aan (lokale, regionale en nationale)

een gecertificeerd archeologisch bedrijf. Ook

archeologische kennis?’ De onderzoeksagenda

de overige nadelen van uitbesteed archeolo-

omvat de perioden (bijvoorbeeld IJzertijd of

gisch onderzoek worden hiermee gedeeltelijk

vroege Middeleeuwen) en de kennisthema’s (bij-

ondervangen. Doordat het bedrijf regelmatig

voorbeeld Oosterhoutse pottenbakkerijen) waar

onderzoek verricht in Oosterhout bouwt het

de gemeente op inzet bij het instandhoudingsbe-

op den duur ook lokale archeologische kennis

leid voor de archeologie. De Nationale Onder-

op. Daarnaast is de kans groter dat een be-

zoeksagenda Archeologie (NOA) kan hierbij als

drijf relatief flexibel kan inspelen op projecten

referentiemateriaal worden gebruikt.

en zijn de kosten naar verwachting lager. Een aantal archeologische bedrijven biedt de

K_jle[h_d]WhY^[ebe]_iYêdZ[hpe[a

mogelijkheid om archeologisch onderzoek te

Door het Verdrag van Malta en de verankering

combineren met ander, bijvoorbeeld milieu-

hiervan in de Monumentenwet 1988 zal het aan-

kundig, bodemonderzoek, wat extra kosten-

tal archeologische onderzoeken in de komende

besparend kan zijn.


18 B. Opnieuw een opgravingsbevoegdheid

ruimte met depot, waar vondstmateriaal uit

verkrijgen in samenwerking met andere

opgravingen is opgeslagen. Naast de opslag-

gemeenten in de regio

functie heeft deze ruimte, die is ondergebracht

Een andere oplossing is het verkrijgen van

bij de gemeentewerf, een functie als werkplaats

een opgravingsbevoegdheid door samenwer-

en vergaderruimte voor de gemeentelijke arche-

king met één of meer andere gemeenten in

ologen en amateur-archeologen. Ook worden

de regio. Hierdoor ontstaat de mogelijkheid

er op gezette tijden (kleine) tentoonstellingen

om archeologisch onderzoek weer door de

gehouden.

eigen archeologische dienst te laten uitvoeren. Deze kan archeologisch onderzoek tegen

Sinds de ondertekening van ‘Malta’ zijn de

lagere kosten uitvoeren en aanzienlijk sneller

voorschriften en eisen voor het deponeren van

inspelen op ontwikkelingen in de gemeente.

archeologisch vondstmateriaal aangescherpt .

Het verkrijgen van een opgravingsbevoegd-

Vondstmateriaal uit archeologisch onderzoek

heid is voor de gemeente niet haalbaar. De

moet binnen twee jaar na afronding van het

hieraan verbonden eisen zijn te hoog. Onder

onderzoek in geconserveerde staat gedepo-

andere zou de vaste formatie op gebied van

neerd moet worden bij het Provinciaal Depot

archeologie moeten worden uitgebreid en

voor Bodemvondsten in ’s-Hertogenbosch of in

de gemeente zou moeten beschikken over

een ander door de provincie aangewezen depot.

een volgens voorschriften uitgerust depot.

Alleen depots die voldoen aan voorwaarden voor

Mogelijk wordt het verkrijgen van een opgra-

conservering, toegankelijkheid en veiligheid

vingsbevoegdheid wel haalbaar als we met

kunnen door de provincie worden aangewezen.

dit doel voor ogen zoeken naar samenwer-

Het gemeentelijke depot in Oosterhout voldoet

king met andere gemeenten in de regio. Een

niet aan deze voorwaarden. Daarom willen we

groot bijkomend voordeel is dat we door een

binnen vijf tot tien jaar overgaan tot geleidelijke

dergelijke samenwerking ook op bovenlokaal

overdracht van het in Oosterhout opgeslagen

niveau kennis over archeologie opbouwen.

vondstmateriaal naar een depot elders. Voordeel

Naast kennis kan bovendien ook expertise

hiervan is dat waardevolle archeologische vonds-

worden uitgewisseld. Het nu al bestaande

ten hier volgens de voorschriften geconserveerd

regionale samenwerkingsverband op gebied

worden opgeslagen. Tevens zijn zij door een

van archeologie (zie paragraaf Samenwerking

professionele ontsluiting beter toegankelijk voor

met de regioarcheoloog, p 20) biedt op termijn

toekomstig archeologisch onderzoek. Op dit mo-

kansen en mogelijkheden voor een uitvoe-

ment hebben we het in het gemeentelijk depot

ringsgerichte samenwerking.

opgeslagen materiaal nog nodig voor uitwerking van in het verleden uitgevoerd archeologisch

Vooruitkijkend naar de komende tien jaar, lijkt

onderzoek. Dit zal naar verwachting drie tot vijf

een combinatie van beide varianten de beste

jaar in beslag nemen. Gedurende deze periode

optie om het benodigde archeologisch onderzoek

zal het depot kunnen blijven fungeren als tijde-

op inhoudelijk en financieel verantwoorde wijze

lijke opslagruimte voor vondstmateriaal, voor

te kunnen uitvoeren. Op de korte termijn biedt

educatieve doeleinden en als studiecollectie voor

een convenant met een archeologisch bedrijf de

de Archeologische werkgroep.

meeste voordelen. Op de langere termijn willen we echter inzetten op samenwerking met andere

Na overdracht van vondstmateriaal aan een

gemeenten in de regio.

depot dat aan de door de provincie gestelde eisen voldoet, zal behoud van de huidige arche-

7hY^[ebe]_iY^Z[fej

ologische werkplaats niet voor de hand liggen.

De gemeente Oosterhout beschikt sinds eind

Er zal daarom gezocht moeten worden naar

jaren ’80 over een eigen archeologische werk-

een alternatieve werken vergaderruimte voor


19 de (amateur)archeologen. Mogelijk kan deze

Vanwege de beperkte capaciteit (de stadsarche-

worden gevonden in de voormalige Zandheuvel-

oloog heeft een 0,3 FTE aanstelling) wordt bij

school, die wordt herbestemd tot cultuurhisto-

grote archeologische projecten, zoals Vrachelen

risch centrum/Huis van Erfgoed.

4/5, Oosterhout-oost en Dorst nu al gebruik gemaakt van de diensten van de regioarcheoloog.

IWc[dm[ha_d]c[jh[]_eWhY^[ebee] De gemeente Oosterhout is sinds 2007 ook op

:hWW]lbWa0l[hij[ha_d]lWdZ[Ykbjkkh#

regionaal niveau actief op archeologisch gebied.

historische identiteit van Oosterhout

Het samenwerken in regionaal verband is voor

Naast wetenschappelijke waarde heeft arche-

Oosterhout belangrijk omdat archeologie niet bij

ologie ook een duidelijke publieksfunctie. Veel

de gemeente grenzen ophoudt en er hierdoor in

mensen zijn nieuwsgierig naar het leven van hun

breder verband naar essentiële ontwikkelingen

(verre) voorouders. De resultaten uit archeo-

binnen de regio op het gebied van archeologie

logisch onderzoek kunnen in belangrijke mate

kan worden gekeken.

bijdragen aan de beleving van de geschiedenis

Binnen het regiobureau, waarin de gemeen-

van de eigen woonplaats.

ten Aalburg, Alphen-Chaam, Baarle-Nassau,

Het verhaal van de archeologie kan op verschil-

Breda, Drimmelen, Etten-Leur, Geertruidenberg,

lende manieren verteld worden:

Moerdijk, Oosterhout, Werkendam, Woudrichem en Zundert deelnemen, neemt Oosterhout -als

1. Publieksgerichte activiteiten, in de vorm van

stad op de grens van Holland en Brabant en

open dagen, excursies voor scholen, tentoon-

op de grens van riviergebied (veen en klei) en

stellingen over archeologie en publicaties

zandgrond- een unieke plaats in. Ook het feit dat

over archeologisch onderzoek.

de gemeente Oosterhout binnen dit samenwerkingsverband beschikt over een eigen stadsarcheoloog en een actieve groep archeologische vrijwilligers is bijzonder te noemen. De samenwerking heeft ertoe geleid dat door de

2. Betrekken vrijwilligers/amateurarcheologen bij archeologisch onderzoek 3. Archeologie als inspiratiebron in de ruimtelijke inrichting FkXb_[ai][h_Y^j[WYj_l_j[_j[d

regio een archeoloog is aangesteld die op regio-

Er zijn diverse mogelijkheden om tijdens de

naal overkoepelend niveau gaat opereren. Deze

uitvoering van archeologische projecten pu-

archeoloog adviseert de gemeenten nu vooral

blieksgerichte voorlichting aan te bieden over

beleidsmatig op het gebied van archeologie.

archeologisch onderzoek. Op dit moment wordt

Hiervoor is gekozen omdat het merendeel van

bij de voorbereiding van archeologisch onder-

de samenwerkende gemeenten door de nieuwe

zoek in Vrachelen 4/5 rekening gehouden met

archeologiewetgeving en de daaruit voorko-

activiteiten als kijkdagen voor scholen en inwo-

mende extra taken vooral behoefte hebben aan

ners.Via een website over het nieuwbouwproject

beleidsmatige ondersteuning. De werkzaam-

worden belangstellenden op de hoogte gehou-

heden van de regioarcheoloog omvatten onder

den van de ontwikkelingen en publieksgerichte

andere ondersteuning van de gemeenten bij hun

activiteiten tijdens het archeologisch onderzoek

rol als bevoegd gezag en als opdrachtgever van

in het gebied. Ook kan gedacht worden aan het

archeologisch onderzoek. Concreet betekent

inrichten van publieke tribunes of kijkplatforms

dit dat de regioarcheoloog plannen van aanpak,

met informatiepanelen bij een archeologische

programma’s van eisen en rapporten toetst en

opgraving.

selectiebesluiten voorbereid. FkXb_YWj_[lWdWhY^[ebe]_iYêdZ[hpe[a In Oosterhout worden deze werkzaamheden

Eén van de uitgangspunten van het Verdrag

doorgaans uitgevoerd door de stadsarcheoloog.

van Malta is dat resultaten van archeologisch


20 onderzoek beschikbaar komen voor presentatie

gepresenteerd. Dit werd al gesignaleerd in de

aan het publiek. In de Monumentenwet 1988 is

cultuurnota Cultuur in beweging (2003). Op dit

bepaald dat de resultaten van archeologisch on-

moment liggen er concrete plannen om de voor-

derzoek binnen een termijn van twee jaar na be-

malige Zandheuvelschool een nieuwe bestem-

eindiging van het onderzoek in een rapport moet

ming te geven als multifunctioneel centrum voor

worden vastgelegd. Dit rapport geeft inzicht in

verschillende cultuurgerelateerde gebruikers.

het doel en de conclusies van het onderzoek en

De voormalige school zal een nieuwe functie

vormt daarmee een bouwsteen voor de weten-

krijgen als ‘Huis van Erfgoed’, een plek waar

schappelijke kennis over ons bodemarchief.

mensen die geïnteresseerd zijn in de geschie-

We willen de kennis die voortkomt uit archeolo-

denis en het erfgoed van Oosterhout elkaar

gisch onderzoek ook inzetten om de inwoners

kunnen ontmoeten en kunnen samenwerken.

van de gemeente te informeren en bewust te

De voormalige Zandheuvelschool zal ook ruimte

maken van de geschiedenis van hun leefomge-

bieden aan diverse exposities op het gebied van

ving. Een goed voorbeeld hiervan is de publicatie

(cultuurhistorisch) erfgoed en daarmee uitgroei-

naar aanleiding van het archeologisch onderzoek

en tot een erfgoedmuseum en centrum voor

in de Vlinderbuurt, welke in samenwerking met

cultuurhistorie. Het archeologische ‘verhaal van

de Heemkundekring werd geschreven.

de stad’ kan hierin een plaats krijgen. We willen daarbij zo veel mogelijk aanhaken op de actuali-

Rapportage en publicatie van archeologisch on-

teit van archeologisch onderzoek.

derzoek kan overigens ook in digitale vorm. Resultaten uit archeologische onderzoeken en de

De samenwerking met andere culturele instel-

daaraan gerelateerde informatie kunnen bijvoor-

lingen in het ‘Huis van Erfgoed’ zal synergie

beeld in een database worden opgeslagen, die

opleveren. In het Huis van Erfgoed kan expertise

via internet voor een breed publiek toegankelijk

op het gebied van cultureel erfgoed worden

wordt gemaakt. Groot voordeel van deze vorm

gebundeld en uitgewisseld. Een ander belang-

van publicatie van archeologische kennis is dat

rijk voordeel van de samenwerking met andere

een dergelijke database gericht te bevragen is.

erfgoedinstellingen is het gezamenlijk kunnen

Dit is vooral interessant voor doelgroepen zoals

organiseren van exposities. Breed opgezette cul-

scholieren, heemkundekringen, professionele

tuurhistorische exposities zullen naar verwach-

en amateur-archeologen etc., die doorgaans op

ting ook bezoekers trekken die niet in eerste

zoek zijn naar specifieke informatie. Een tweede

instantie voor een tentoonstelling over archeolo-

voordeel is dat rapportage en publicatie in deze

gie zouden komen.

vorm gemakkelijk is aan te vullen als er door vervolgonderzoek nieuwe inzichten over een archeologische vindplaats ontstaan.

?dp[jlh_`m_bb_]WhY^[ebe][d Vanouds spelen amateur-archeologen een belangrijke rol in de Oosterhoutse archeologie.

J[djeedij[bb_d][d

Zij stonden aan de basis van de archeologie in

De tentoonstelling die naar aanleiding van het

Oosterhout en beschikken over veel lokale ken-

archeologisch onderzoek in de Vlinderbuurt

nis. In het verleden werkten ze onder supervisie

werd georganiseerd was een groot succes. Ook

van de stadsarcheoloog regelmatig mee aan

bij toekomstig archeologisch onderzoek willen

opgravingen.

we aan de inwoners van onze stad laten zien ‘waarom we graven’

Het wegvallen van de eigen opgravingsbevoegdheid van de gemeente bracht verandering in

Er is in Oosterhout nog geen ruimte waarin de

deze situatie, omdat archeologische onderzoe-

cultuurhistorische en archeologische collectie

ken nu alleen nog door gecertificeerde archeolo-

van de stad aan een breed publiek kan worden

gische bedrijven kunnen worden uitgevoerd. Dit


21 wil echter niet zeggen dat de inzet van amateur-

7hY^[ebe]_[Wbi_dif_hWj_[Xhed

archeologen bij de uitvoering van archeologisch

Archeologie heeft, als belangrijke identiteit-

onderzoek niet meer mogelijk is. Bij de op-

drager, de potentie om onze leefomgeving te

drachtverlening aan archeologische bedrijven

verrijken. In ruimtelijke plannen kan dit worden

kan altijd de voorwaarde worden verbonden dat

bereikt door het zichtbaar maken van archeolo-

amateur-archeologen betrokken worden bij (een

gische vindplaatsen.

deel van) het onderzoek. Het is daarbij mogelijk

Dit kan op verschillende manieren:

om amateur-archeologen, onder supervisie van een professionele archeoloog opgravingswerkzaamheden te laten verrichten.

- Archeologie ‘verbeelden’ bij de inrichting van de openbare ruimte, bijvoorbeeld door het zichtbaar maken van grondsporen in bestra-

Met het oog op de specifieke lokale kennis die bij de Oosterhoutse amateur-archeologen aanwe-

ting of beplanting. - Kunst in de openbare ruimte kan de

zig is willen we de amateur-archeologen zoveel

verbinding tot stand brengen tussen huidige

mogelijk bij archeologische projecten in de

bewoners en de geschiedenis in de bodem

gemeente betrekken. Tevens kunnen amateur-

waarop zij wonen. Kunstwerken bieden de

archeologen een rol spelen bij publieksgerichte

mogelijkheid om het verhaal van de archeolo-

activiteiten naar aanleiding van archeologische

gie op aansprekende wijze te verbeelden.

onderzoeken.

- Het tot leven brengen van de geschiedenis van de plek door het plaatsen van informatiepanelen of informatiezuilen. De hierboven beschreven doelstellingen leiden tot de volgende actiepunten:

ACTIEPUNT

7

Het ontwikkelen van een (digitale) Archeologische Waardenkaart en Beleidsadvieskaart, in combinatie met de onder Actiepunt 1 omschreven Cultuurhistorische Waardenkaart/Beleidsadvieskaart. In de beleidsadvieskaart worden per gebied de voorschriften vastgelegd waarmee initiatiefnemers van bodemverstorende werkzaamheden rekening moeten houden. Kosten voor het (extern) laten ontwikkelen van een waardenkaart/beleidsadvieskaart bedragen € 30.000. Dit past binnen de bestaande budgetten.

ACTIEPUNT

8

Om bij bodemverstorende projecten een verantwoorde en onderbouwde afweging te kunnen maken over behoud van archeologische waarden stellen we een gemeentelijke onderzoeken selectieagenda op. Deze is gericht op behoud van een representatief deel van ons bodemarchief. De onderzoeksagenda zal intern worden ontwikkeld.

ACTIEPUNT

9

Binnen de komende tien jaar overgaan tot geleidelijke overdracht van het in Oosterhout opgeslagen vondstmateriaal aan het Provinciaal Depot voor Bodemvondsten.


22 ACTIEPUNT

10

Om bij archeologisch onderzoek zoveel mogelijk lokale kennis op te bouwen, te behouden en te benutten en om flexibel in te kunnen spelen op de vraag naar archeologisch onderzoek, zal op korte termijn een samenwerkingsverband worden aangegaan met een gespecialiseerd archeologisch bedrijf. Voor de langere termijn gaan we op zoek naar mogelijkheden om samen te werken met andere gemeenten in de regio. Doel hiervan is een bevoegdheid te verkrijgen tot het uitvoeren van archeologisch onderzoek door een eigen onderzoeksteam. Het bestaande regionaal samenwerkingsverband op gebied van archeologie biedt hiervoor mogelijk een basis.

ACTIEPUNT

11

Voortzetting van de samenwerking in regionaal verband op gebied van archeologie. Inzet van de regioarcheoloog bij grote archeologische projecten, waarvoor de eigen personele capaciteit op gebied van archeologie ontoereikend is. Kosten voor inzet van de regioarcheoloog voor 100 uur per jaar bedragen € 8000. Dit wordt per project in rekening gebracht op basis van gewerkte uren. Deze kosten kunnen weer gedekt worden door archeologieleges (zie Financieel kader hoofdstuk 8).

ACTIEPUNT

12

Bij grote archeologische onderzoeksprojecten publieksgerichte voorlichting bieden, in de vorm van kijkdagen, rondleidingen en lesbrieven voor scholen. Hiervoor willen we een totaalbedrag van € 16000 reserveren. Actueel archeologisch onderzoek zal in de vorm van tijdelijke tentoonstellingen in de Zandheuvelschool aan het publiek worden gepresenteerd. Resultaten uit archeologisch onderzoek worden binnen twee jaar na afronding van het onderzoek gepubliceerd.

ACTIEPUNT

13

Door het betrekken van amateur-archeologen bij archeologisch onderzoek in de gemeente creëren we draagvlak voor de archeologie in Oosterhout. Bij opdrachtverlening voor archeologische projecten scheppen we mogelijkheden voor participatie van amateur-archeologen in opgravingen.

ACTIEPUNT

14

Door het invoeren van de Wet op de Archeologische Monumentenzorg wordt de gemeente verantwoordelijk voor de archeologie binnen haar grondgebied. Dit betekent dat een aantal controletaken op het gebied van archeologische monumentenzorg bij de gemeente komt te liggen. Het gaat onder andere om advisering aan particulieren/projectontwikkelaars in vergunningstrajecten en ruimtelijke ordeningsprocessen, beoordeling van programma’s van eisen, plannen van aanpak en rapportages. Voor deze extra taken willen we leges gaan heffen. Een voorstel hiertoe zal bij de aanpassing van de legesverordening voor 2009 aan uw raad worden voorgelegd.


7

23

Communicatie Wat willen we bereiken? We willen het verleden van Oosterhout zichtbaar en

stellen van nieuwe ontwikkelingen op gebied van

beleefbaar maken. Een ‘levend’ verleden draagt im-

weten regelgeving, financieringsmogelijkheden

mers bij aan de versterking van de eigen identiteit

en beleid van gemeente en andere overheden.

van de stad, aan het imago en de herkenbaarheid.

Dit kan in de vorm van een nieuwsbrief, een

Daarom is het van belang om informatie over het

informatiebulletin en in de vorm van voorlich-

cultuurhistorisch erfgoed toegankelijk te maken

tingsbijeenkomsten.

voor bewoners van Oosterhout, zowel jong als oud, voor ondernemers, voor monumenteigenaren en voor bezoekers van de stad.

FkXb_YWj_[i In het kader van Oosterhout 200 jaar stad zal een boek verschijnen over de geschiedenis van


Oosterhout, van de prehistorie tot de huidige tijd.

Om dit te bereiken gaan we de komende tien jaar

Deze publicatie is gebaseerd op al verricht en

diverse communicatiemiddelen inzetten om de

nog te verrichten wetenschappelijk onderzoek.

inwoners van Oosterhout bewust en trots te maken

De opzet is echter ook dat het een publieks-

op het cultuurhistorisch erfgoed in de gemeente.

vriendelijke publicatie wordt, die toegankelijk en

Dit kan deels door het voortzetten en waar nodig

betaalbaar is voor een breed lezerspubliek.

versterken van bestaande publicitaire middelen en

In aanvulling op publicaties over archeologisch

activiteiten. Deels zullen de communicatieve activi-

onderzoek zullen we ook in breder verband aan-

teiten ook nieuw zijn.

dacht besteden aan cultuurhistorisch erfgoed in ruimtelijke projecten. Onder andere door het

7Yj_[l[Yecckd_YWj_[c[jcedkc[dj[_][dWh[d

uitgeven van publicaties, gericht op een breed

Uit de gesprekken met monumenteigenaren

publiek. Een voorbeeld hiervan is het boekje

blijkt dat een meer actieve communicatie vanuit

‘Vlinderbuurt – Cultuurhistorie en archeologie’

de gemeente op prijs wordt gesteld.

dat in samenwerking met de heemkundekring

Dit duidelijke signaal willen we oppakken. De

‘De Heerlijkheid Oosterhout’ werd samengesteld

komende jaren gaan wij daarom werken aan

en gelijktijdig met een tentoonstelling over de

een actievere voorlichting en communicatie over

opgravingen in de Vlinderbuurt verscheen.

cultuurhistorie en monumentenzorg. Zo willen we vaker met monumenteigenaren om de tafel

?d\ehcWj_[ef?dj[hd[j

om van gedachten te wisselen over de invulling

Op de gemeentelijke website wordt een aantal

van het monumentenbeleid, bijvoorbeeld bij het

hoogtepunten uit de Oosterhoutse geschiede-

opstellen van een nieuwe financieringsregeling

nis belicht en er is informatie te vinden over de

voor monumenten.

beschermde stads- en dorpsgezichten. In de

Ook in de informatievoorziening over monu-

toekomst willen wij deze informatiebron meer

mentenzorg gaan we ons actiever opstellen.

benutten en regelmatig aanvullen met (nieuwe)

Bijvoorbeeld door eigenaren van gemeentelijke

kennis over monumenten, archeologie en cul-

en Rijksmonumenten regelmatig op de hoogte

tuurhistorie in Oosterhout. Ook moet de website


24 worden aangevuld met actuele versies van het

Ef[dCedkc[dj[dZW][d

monumentenregister (gemeentelijke monumen-

De Open Monumentendagen, die sinds 1987

ten en Rijksmonumenten), de monumentenver-

jaarlijks in Nederland worden georganiseerd,

ordening en subsidieverordening en relevante

kennen een groeiende populariteit. Open Monu-

beleidsnota’s.

mentendag is de uitgelezen gelegenheid om de eigen inwoners, maar ook bezoekers van buiten

?dj[hd[jahed_[alWdEeij[hêkj

de gemeente kennis te laten maken met erf-

Naast de gemeentelijke website wordt in het ka-

goed in de gemeente. De organisatie van Open

der van het project Geschiedschrijving van Oos-

Monumentendag is in handen van het Comité

terhout, waar ook het hierboven genoemde boek

Open Monumentendag Oosterhout. Om een nog

onder valt, gewerkt aan een digitale Kroniek van

breder publiek naar de Open Monumentendagen

Oosterhout. Dit wordt een interactieve zoek-

te trekken zouden in de komende jaren nog meer

machine op het gebied van cultuurhistorische

publieksgerichte activiteiten zoals tentoonstel-

informatie, naar model van de door het Regio-

lingen en rondleidingen moeten worden georga-

naal Archief Tilburg ontwikkelde ‘Tijdmachine’.

niseerd. Bij de organisatie van de Open Monu-

Doel van de Kroniek is dat een breed publiek, be-

mentendagen willen we – net als voorgaande

staand uit geïnteresseerde burgers, scholieren

jaren – samenwerken met de heemkundekrin-

en wetenschappelijk onderzoekers, via diverse

gen en de archeologische vrijwilligers.

zoektermen gericht informatie over de geschiedenis van Oosterhout kan opvragen.

;h\]e[Zje[h_ic[ Oosterhout bezit bijzondere monumenten, die

;h\]e[Z[ZkYWj_[efiYêb[d

bij een groot publiek tot de verbeelding spreken.

Jongeren vormen een belangrijke doelgroep bin-

Denk hierbij aan de slotjes aan de Ridderstraat,

nen Oosterhout Familiestad. We willen bereiken

waarvan de geschiedenis is terug te trekken tot

dat jongeren binding krijgen met Oosterhout

de Orde van de Tempeliers, de kloosterenclave

en er graag blijven wonen. Het middel om dat

in de Heilige Driehoek waar de bezoeker nog de

te bereiken is jongeren bewust maken van hun

stilte waarin de kloosterlingen zich terugtrokken

woonomgeving door erfgoededucatie. We willen

kan beleven. Op dit moment zijn er al diverse

daarom samenwerken met het CLIP (Cultuur en

middelen om de geschiedenis van Oosterhout bij

Leraren Informatie Punt) Oosterhout. CLIP is een

(dagjes)toeristen onder de aandacht te brengen.

marktplaats voor cultuureducatie, waar docenten

De VVV biedt cultuurhistorische wandelingen en

en leerlingen van het primair en secundair onder-

arrangementen onder leiding van een stadsgids

wijs activiteiten op het gebied van cultuureducatie

aan en sinds kort is er een boekje met een histo-

kunnen vinden. Het informatiepunt wordt gefinan-

rische stadswandeling verkrijgbaar.

cierd vanuit het Actieplan Cultuurbereik van de

In aanvulling op deze cultuurhistorische routes

provincie (t/m 2008). Voor de periode 2008-2012

en arrangementen gaan we informatieborden

wordt door de afdeling Cultuur opnieuw subsidie

plaatsen bij bijzondere monumenten en op cul-

aangevraagd bij de provincie.

tuurhistorisch interessante plekken. We willen

Op dit moment is een erfgoedconsulent verbon-

de aandacht daarbij vooral richten op monu-

den aan CLIP. Producten die door deze erf-

menten of plekken die niet vanzelfsprekend hun

goedconsulent worden verzorgd zijn lesbrieven,

eigen verhaal vertellen en waar de geschiedenis

rondleidingen voor leerlingen van het primair en

van de plek door een informatiebord meer tot le-

voortgezet onderwijs. In samenwerking met de

ven komt. Hierbij is te denken aan monumenten

erfgoedconsulent van CLIP zijn een tentoonstel-

zoals het cachot in Dorst of bijzondere archeolo-

ling en een lesbrief over archeologie in Vrachelen

gische vindplaatsen.

gerealiseerd. Ook bij komende archeologische onderzoeken willen we samenwerken met CLIP.

De hierboven beschreven doelstellingen leiden tot de volgende actiepunten:


25 ACTIEPUNT

15

We gaan ons actiever opstellen in de voorlichting aan en communicatie met eigenaren van monumenten. Hiervoor willen we nieuwsbrieven en informatiebulletins aanbieden en jaarlijks een informatiebijeenkomst voor monumenteigenaren organiseren. Kosten voor een nieuwsbrief en informatiebulletin (2 x per jaar) bedragen € 1600. Deze structurele kosten kunnen door bestaand budget voor monumentenbeleid worden gedekt.

ACTIEPUNT

16

Bij grote ruimtelijke projecten gaan we cultuurhistorisch erfgoed door aansprekende publicaties onder de aandacht van een breed publiek brengen. De kosten hiervan bedragen € 2500 per project. Naar verwachting betreft dit in de periode 2008-2018 acht grote projecten, dus in totaal bedragen de kosten € 20.000. Dit geld wordt voor een belangrijk deel gevonden in bestaande budgetten.

ACTIEPUNT

17

Actuele informatie over cultuurhistorie, monumenten en archeologie gaan we toegankelijk maken voor belanghebbenden en geïnteresseerden. De informatie op de gemeentelijke website zal daarom in de komende jaren worden aangevuld met nieuwe kennis, beleidsstukken en verordeningen.

ACTIEPUNT

18

In vervolg op het boek over de geschiedenis van Oosterhout dat ter gelegenheid van 200 jaar stadsrechten wordt uitgegeven, ontwikkelen we een internetkroniek. Dit wordt extern uitgevoerd. De kosten voor deze internetkroniek bedragen € 38.000 en worden gedekt door voor het project Geschiedschrijving Oosterhout gereserveerd budget.

ACTIEPUNT

19

Om een nog breder publiek te kunnen bereiken willen we meer publieksgerichte activiteiten zoals rondleidingen en tentoonstellingen aanbieden bij de jaarlijkse Open Monumentendag. Hiertoe zal het bestaande budget Open Monumentendag structureel verhoogd moeten worden van € 2500,- naar € 5000,- Deze structurele kosten passen binnen het bestaande budget voor monumentenbeleid.

ACTIEPUNT

20

In het kader van erfgoedtoerisme gaan we meer aandacht besteden aan informatievoorziening bij bijzondere monumenten en op cultuurhistorisch interessante plekken. Om informatieborden te plaatsen willen we in de periode 2008-2018 een bedrag van € 2000 reserveren. Dit wordt gevonden in bestaande budgetten.


26

8

Financieel kader en organisatie Financiën De actiepunten uit de beleidsnota laten zich als volgt financieel vertalen: Actiepunt

Budget x € 1000 Dekking

1. Cultuurhistorische waardekaart/beleidsadvieskaart 30 (incidenteel) 2. Herziening monumentenverordening

n.v.t.

3. Digitaal informatiesysteem monumenten

n.v.t.

Monumentenbeleid

4. Aanbieden Monumentenschildje

5 (incidenteel)

Monumentenbeleid

5. Herziening financiering monumenten

50 (structureel)

afhankelijk v. besluitvorming

6. Uitbreiding gemeentelijke monumentenlijst

5 (incidenteel)

Monumentenbeleid

7. Archeologische waardekaart/beleidsadvieskaart

30 (incidenteel)

Monumentenbeleid

8. Archeologische onderzoeken selectieagenda

n.v.t.

9. Samenwerkingsverband archeologie

n.v.t.

10. Overdracht archeologisch vondstmateriaal

n.v.t.

11. Samenwerking regio/regioarcheoloog

8 (structureel)

projecten/leges*

12. Publieksgerichte activiteiten archeologie

16 (incidenteel)

Monumentenbeleid

13. Participatie amateur-archeologen bij onderzoek

n.v.t.

14. Invoeren archeologieleges

n.v.t.

15. Voorlichting monumenteigenaren/nieuwsbrief

1,6 (structureel)

Monumentenbeleid

16. Publicaties cultuurhistorie per project

20 (incidenteel)

projecten

17. Ontsluiten informatie cultuurhistorie/archeologie

n.v.t.

18. Internetkroniek Geschiedenis Oosterhout

38 (incidenteel)

project Geschiedschrijving

19. Verhogen budget Open Monumentendag

2,7(structureel)

Monumentenbeleid

20. Informatieborden erfgoedtoerisme

2 (incidenteel)

Monumentenbeleid


27 Totalen IjhkYjkh[b[k_j]Wl[df[h`WWh Waarvan gedekt

€

12.300

(via budget Monumentenbeleid)

€

4300

(via projecten/archeologieleges)

€

8000

€

146.000

Incidentele uitgaven Waarvan gedekt

(via budget Project Geschiedschrijving)

€

38.000

(via budget Monumentenbeleid)

€

88.000

(via budget projecten)

€

20.000

Jaarlijks beschikbaar uit budget Monumentenbeleid

€

36.600

Na aftrek structurele uitgaven (€ 4300)

€

32.300

Archeologieleges De nieuwe Wet op de archeologische monumentenzorg levert een aantal nieuwe taken op voor de gemeente. Om de kosten die voortkomen uit deze extra taken te dekken willen we vanaf 2009 archeologieleges invoeren. De inzet van de regioarcheoloog bij grote projecten (actiepunt 11) kan hieruit

>ckdZgZcVgX]Zdad\^ZaZ\Zh (Actiepunt 14) EjWa^Z`h\Zg^X]iZVXi^kîZîZcVgX]Zdad\^Z (Actiepunt 12) HVbZclZg`^c\hkZgWVcYVgX]Zdad\^Z (Actiepunt 9)

betaald worden. 2010 Organisatie/uitvoering

Dcil^``ZaZc6gX]Zdad\^hX]ZLVVgYZ`VVgi$ Beleidsadvieskaart

2008 6VcW^ZYZcbdcjbZciZchX]âY_Z (Actiepunt 4) HVbZclZg`^c\gZ\^d$gZ\^dVgX]Zdadd\ (Actiepunt 11)

(Actiepunt 7) Dcil^``ZaZc8jaijjg]^hidg^hX]ZLVVgYZ`VVgi$ Beleidsadvieskaart (Actiepunt 1) =Zgo^Zc^c\bdcjbZciZckZgdgYZc^c\ (Actiepunt 2)

2009 Dcil^``ZaZc6gX]Zdad\^hX]ZLVVgYZ`VVgi$ Beleidsadvieskaart (Actiepunt 7) 'mC^ZjlhWg^Z[BdcjbZciZc (Actiepunt 15) DeZcBdcjbZciZcYV\ (Actiepunt 19) EjWa^XVi^ZhXjaijjg]^hidg^Z$VgX]Zdad\^Z in projecten (Actiepunt 16) >ciZgcZi`gdc^Z` (Actiepunt 18)

'mC^ZjlhWg^Z[BdcjbZciZc (Actiepunt 15) DeZcBdcjbZciZcYV\ (Actiepunt 19) EjWa^XVi^ZhXjaijjg]^hidg^Z$VgX]Zdad\^Z in projecten (Actiepunt 16) 6gX]Zdad\^hX]ZdcYZgodZ`"ZchZaZXi^ZV\ZcYV (Actiepunt 8) EjWa^Z`h\Zg^X]iZVXi^kîZîZcVgX]Zdad\^Z (Actiepunt 12) HVbZclZg`^c\hkZgWVcYVgX]Zdad\^Z (Actiepunt 9)


28 2011

2014

Dcil^``ZaZc8jaijjg]^hidg^hX]ZLVVgYZ`VVgi$

'mC^ZjlhWg^Z[BdcjbZciZc

Beleidsadvieskaart (Actiepunt 1) 'mC^ZjlhWg^Z[BdcjbZciZc

(Actiepunt 15) DeZcBdcjbZciZcYV\ (Actiepunt 19)

(Actiepunt 15) DeZcBdcjbZciZcYV\ (Actiepunt 19) EjWa^XVi^ZhXjaijjg]^hidg^Z$VgX]Zdad\^Z in projecten (Actiepunt 16) 9^\îVVa^c[dgbVi^ZhnhiZZbbdcjbZciZc (Actiepunt 3)

2015 'mC^ZjlhWg^Z[BdcjbZciZc (Actiepunt 15) DeZcBdcjbZciZcYV\ (Actiepunt 19) DkZgYgVX]iVgX]Zdad\^hX]kdcYhibViZg^VVa (Actiepunt 10)

EjWa^Z`h\Zg^X]iZVXi^kîZîZcVgX]Zdad\^Z (Actiepunt 12)

2016 'mC^ZjlhWg^Z[BdcjbZciZc

2012 JîWgZ^Y^c\\ZbZZciZa^_`ZbdcjbZciZca^_hi (Actiepunt 6) 'mC^ZjlhWg^Z[BdcjbZciZc (Actiepunt 15)

(Actiepunt 15) DeZcBdcjbZciZcYV\ (Actiepunt 19) DkZgYgVX]iVgX]Zdad\^hX]kdcYhibViZg^VVa (Actiepunt 10)

DeZcBdcjbZciZcYV\ (Actiepunt 19) EjWa^XVi^ZhXjaijjg]^hidg^Z$VgX]Zdad\^Z in projecten (Actiepunt 16) EjWa^Z`h\Zg^X]iZVXi^kîZîZcVgX]Zdad\^Z (Actiepunt 12)


2013 EaVVihZc^c[dgbVi^ZWdgYZcZg[\dZYidZg^hbZ (Actiepunt 20) 'mC^ZjlhWg^Z[BdcjbZciZc (Actiepunt 15) DeZcBdcjbZciZcYV\ (Actiepunt 19)



Bijlage 1

29

Kaders, nieuwe ontwikkelingen in erfgoedzorg Europees niveau L[hZhW]lWdCWbjWLWb[jjW

men uit een fusie tussen de voormalige Rijks-

In 1992 werd door de Europese ministers van

dienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek

Cultuur op het eiland Malta een verdrag onder-

(ROB) en de Rijksdienst voor de Monumenten-

tekend, dat de bescherming van archeologische

zorg (RdMz). Aan de al bestaande expertises

waarden bewerkstelligt. Na een lange periode

Monumentenzorg en Archeologie is een nieuw

van overleg en discussie werden de uitgangs-

expertisegebied toegevoegd, namelijk Cultuur-

punten van dit verdrag in 2007 geïmplementeerd

landschap.

in de Nederlandse wetgeving. Belangrijkste

Binnen het nieuwe archeologische bestel be-

uitgangspunten van het verdrag van Malta zijn:

heert de RACM namens de Minister de lijst van

- betere bescherming van archeologische

wettelijk beschermde archeologische monumen-

waarden - vorm geven aan deze bescherming door

ten en vormt zij het belangrijkste kennisinstituut voor archeologie. Om de archeologische waar-

archeologie een plaats te geven in bestem-

den beter te kunnen beschermen, wil de RACM

mingsplannen

deze landelijk in kaart brengen. Daarom ontwik-

- invoering van het principe ‘de verstoorder

kelde de RACM kaarten als de Archeologische

betaalt’; dus financiering van archeologisch

Monumentenkaart (AMK) en de Indicatieve kaart

onderzoek door initiatiefnemers van bodem-

van archeologische waarden (IKAW) en wordt er

verstorende projecten

gewerkt aan de Nederlandse OnderzoeksAgenda

- resultaten van archeologisch onderzoek

archeologie (NoAa).

moeten zoveel mogelijk beschikbaar komen

Ook is de RACM verantwoordelijk voor het

voor het publiek

toekennen van opgravingsvergunningen aan uitvoerende partijen in de archeologie. Dit kunnen

Landelijk niveau M[jefZ[7hY^[ebe]_iY^[Cedkc[dj[dpeh]

zowel overheden als bedrijven zijn. 7Zl_[iCedkc[dj[dl[h]kdd_d]

In september 2007 werden de uitgangspunten

Rijksmonumenten

van het Verdrag van Malta via de Wet op de Ar-

In het kader van vergunningverlening bij werk-

cheologische monumentenzorg verankerd in de

zaamheden aan gebouwde (Rijks)monumenten

Monumentenwet 1988. Met het in werking treden

zal er begin 2009 een verschuiving plaats vinden

van deze wet hebben de verschillende overhe-

van adviesplicht naar adviesbevoegdheid van

den nu officieel hun eigen rol gekregen in het

de RACM. Alleen bij ingrijpende wijzigingen aan

archeologisch bestel. Belangrijkste uitgangspunt

Rijksmonumenten zal de RACM nog standaard

hierbij is dat de archeologische monumenten-

een advies uitbrengen. Minder ingrijpende wij-

zorg een geïntegreerd onderdeel wordt van de

zigingen aan Rijksmonumenten kunnen voort-

ruimtelijke ordening. Gemeenten worden primair

aan worden beoordeeld door een gemeentelijke

verantwoordelijk voor de zorg voor de archeolo-

monumentencommissie. In Oosterhout is dit

gie binnen hun ruimtelijk beleid.

de commissie voor Welstand en Monumenten. Op deze manier wordt (in het merendeel van de

Fei_j_[H_àiZ_[dijleeh7hY^[ebe]_["

gevallen) een einde gemaakt aan de dubbele ad-

Cultuurlandschap en Monumenten

viesplicht, waarbij zowel de gemeentelijke com-

Op 1 november 2006 is de Rijksdienst voor

missie Welstand en Monumenten als de RACM

Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten-

een advies over wijzigingen aan monumenten

zorg (RACM) opgericht. Deze dienst is voortgeko-

moet uitbrengen.


30 8[ibk_jH_àiikXi_Z_h_d]

inrichting. Met het devies ‘Behoud door ontwik-

Instandhouding Monumenten

keling, ontwikkeling door behoud’ geeft deze

Een andere belangrijke ontwikkeling is de invoe-

nota een landelijke visie op de wijze waarop met

ring van het Besluit Rijkssubsidiëring Instand-

cultuurhistorische kwaliteiten in de toekomstige

houding Monumenten (BRIM). De oude subsi-

ruimtelijke inrichting van Nederland moet wor-

dieregelingen voor Rijksmonumenten (BRRM en

den omgegaan. De centrale doelstelling hierbij

BROM) komen hiermee te vervallen. Doelstelling

is dat cultuurhistorische identiteit sterk richting-

van de nieuwe subsidieregeling is het stimule-

gevend wordt bij de inrichting van de ruimte. Ge-

ren van planmatig onderhoud, waardoor dure

bieden met een eigen identiteit kennen immers

restauraties in de toekomst kunnen worden

een grotere leefkwaliteit en cultuurhistorie kan

voorkomen. Binnen deze regeling is onderscheid

hier sterk aan bijdragen. De rol van het beleids-

gemaakt naar gebouwtype en bestemming. Ei-

veld cultuurhistorie verschuift hiermee van het

genaren van woonhuizen en boerderijen zonder

passief ‘verdedigen’ aan de zijlijn naar het actief

agrarische functie kunnen in aanmerking komen

meedenken en spelen in het veld.

voor belastingaftrek en een lening met lage rente (restauratiefondshypotheek). Eigenaren van

M[jFkX[hh

andere categorieën monumenten (zoals molens,

Met ingang van 1 juli 2007 is de wet Kenbaar-

kerken, kastelen en boerderijen met agrarische

heid publiekrechtelijke beperkingen onroerende

functie) komen in aanmerking voor een subsidie

zaken (wet Puberr) in werking getreden. Deze

op basis van een periodiek instandhoudingsplan.

wet eist dat de gemeente alle beperkingen per perceel in het kadaster registreert. Beperkingen

7Wdm_`p_d]H_àicedkc[dj[d

op het gebied van cultuurhistorisch erfgoed zijn

Sinds juli 2004 is een tijdelijke beleidsregel voor

een status als gemeentelijk of Rijksmonument

het aanwijzen van archeologische en gebouwde

of een perceel met archeologische waarden en/

rijksmonumenten van kracht. Met deze be-

of verwachtingen. Het is daarom van belang dat

leidsregel is de reguliere aanwijzing van (Rijks)

de gemeente alle monumenten en archeologisch

monumenten van vóór 1940 stopgezet. Aanwij-

waardevolle terreinen goed registreert en in

zing van gebouwde monumenten is binnen deze

kaart brengt.

beleidsregel vrijwel uitsluitend voorbehouden aan monumenten uit de Wederopbouwperiode

M[jileehij[b7b][c[d[

die minstens 50 jaar oud zijn en toonaangevend

Bepalingen Omgevingsrecht

voor de belangrijkste stromingen in de architec-

Naar verwachting zal in de loop van 2009 de

tuur of landinrichting. Daarnaast is in lijn met

zogenaamde ‘omgevingsvergunning’ geïm-

het Verdrag van Malta het aanwijzingsbeleid voor

plementeerd worden. Dit is één geïntegreerde

archeologische monumenten verruimd en streeft

vergunning voor ruimte, natuur, milieu, bouwen,

de RACM naar een archeologisch monumenten-

wonen en monumenten. Het is de bedoeling dat

bestand dat representatief is voor het bodemar-

de burger voortaan bij het bouwen of verbouwen

chief in Nederland.

van een woning of bedrijfspand nog maar één type vergunning nodig heeft: de omgevings-

DejW8[bl[Zh[

vergunning. De monumentenvergunning gaat

In 1999 verscheen de Rijksnota Belvedère, een

hiervan onderdeel uitmaken. Voor de burger

door de ministeries VROM, LNV, OCW en Verkeer

betekent dit een aanzienlijke vereenvoudiging

en Waterstaat ontwikkelde beleidsnota over de

van procedures.

relatie tussen cultuurhistorie en ruimtelijke


31 Provinciaal niveau

aangetoonde archeologische waarden. Gemeenten

De Provincie Noord-Brabant heeft voor de periode

moeten deze gebieden opnemen in hun bestem-

2008-2011 nieuw beleid geformuleerd. Dit beleid

mingsplannen op het moment dat deze nieuw

is sterker dan voorheen gericht op de positie van

gemaakt of herzien worden.

cultureel erfgoed in ruimtelijke ontwikkeling. In het Bestuursakkoord 2007-2011 ‘Vertrouwen in Bra-

Regionaal niveau

bant’ is een aantal programmalijnen geformuleerd,

Vooral in de archeologische monumentenzorg

waaronder ‘Perspectiefrijk Brabant’. In dit pro-

bestaat de behoefte om samen te werken in regio-

gramma is een van de strategische doelstellingen:

naal verband. De ontwikkelingen die in het verleden

‘cultuurhistorie een plek geven om de identiteit

ons bodemarchief hebben gevormd hielden immers

van steden en dorpen te versterken’. Speerpunten

niet op bij de huidige gemeentegrenzen. In 2007 is

voor de periode vanaf 2008 zijn instandhouding en

er daarom een samenwerkingsverband opgericht,

restauratie van monumenten (“Schatten bewaren”),

waarin de gemeenten Aalburg, Alphen-Chaam,

beleving van erfgoed (“Schatten beleven”) en de

Baarle-Nassau, Breda, Drimmelen, Etten-Leur,

inbedding van cultuurhistorische waarden in ruim-

Geertruidenberg, Moerdijk, Oosterhout, Werken-

telijke kaders van de provincie (“Schatten ontwikke-

dam, Woudrichem en Zundert deelnemen. Binnen

len”). Voor wat betreft dit laatste speerpunt zal de

dit samenwerkingsverband is een regioarcheoloog

provincie in deze beleidsperiode speciale aandacht

aangesteld, die regionale samenwerking bevordert

besteden aan archeologie.

en de aangesloten gemeenten beleidsmatig onder-

In het nieuwe archeologische bestel krijgt de

steunt. Dit gebeurt onder regie van het regiobureau

provincie de mogelijkheid om zogenaamde atten-

Breda.

tiegebieden aan te wijzen. Dit zijn gebieden met


Bijlage 2

32

Overzichtskaart beschermde stads- en dorpsgezichten


5

Colofon Uitgave

Concept Beleidsnota 2008-2018 | Cultuurhistorie, Monumenten en Archeologie | versie 12 september 2008

Beleidsnota Cultuurhistorie Monumenten Archeologie

Recommend Documents