Culinaire vererfgoeding in Vlaanderen tussen 1945 en 2000. Een historisch-gastrolinguïstische analyse. Anneke Geyzen FOST – VUB 18 september 2014
29-9-2014
pag. 1
overzicht • inleiding • theorie: vererfgoeding • bronnen: vrouwenmagazines • methode: predicaatanalyse en close reading • predicaatanalyse: chronologie en vererfgoeding • close reading: feestcultuur en vererfgoeding • besluit
29-9-2014
pag. 2
inleiding • fundamentele maatschappelijke kracht vandaag • herontdekking van een eigen verleden • herontdekking van een eigen Heimat bewaring van culinaire kennis en knowhow
• context: globalisering en industrialisering • doel: zoektocht naar identiteit • kritische kanttekeningen: • globalisering en industrialisering? • identiteit?
historische analyse van het verband tussen globalisering, industrialisering, culinaire herontdekking en identiteit
29-9-2014
pag. 3
theorie: vererfgoeding • patrimonialisation - heritagization • • • •
intellectueel toe-eigeningsproces belanghebbende actoren ideologische achtergrond en motivering woordenschat nieuwe betekenis
• historische herkomst: authenticiteit, traditie, grootmoeders keuken • geografische herkomst: geografische adjectieven en terroir
• de constructie van (herinneringen aan) een geïdealiseerd verleden • de zoektocht naar een identiteit vererfgoeding en identificatie in Vlaanderen tussen 1945 en 2000
29-9-2014
pag. 4
bronnen: vrouwenmagazines • waarom vrouwenmagazines? • cultuurdragers • storytelling • continuïteit
• 3 vrouwenmagazines in Vlaanderen • De Boerin/Bij de Haard/Eigen Aard • De Stem der Vrouw • Het Rijk der Vrouw
• vergelijkende langetermijnanalyse
29-9-2014
pag. 5
methode: predicaatanalyse en close reading • predicaatanalyse • • • •
de studie van taalpraktijken in een tekst de toevoeging van bepaalde adjectieven bij substantieven database van 40.245 recepten thematic coding
• close reading • • • •
gelaagde analyse transformaties en concepten intrinsieke context extrinsieke context
29-9-2014
pag. 6
predicaatanalyse: frequentie van vererfgoeding
29-9-2014
pag. 7
predicaatanalyse: chronologie van vererfgoeding
29-9-2014
pag. 8
predicaatanalyse: een terugblik • frequentie
• beperkte aandacht voor vererfgoeding • meer verwijzingen naar geografische herkomst
• chronologie
• divergenties tussen magazines • geen opvallende/blijvende toename
• inhoud
• voedselbewaring • feestcultuur • streekgastronomie
• theorievorming
• vererfgoedingsmomenten? • vererfgoedingsconflicten?
29-9-2014
pag. 9
close reading: feestcultuur en vererfgoeding • Food Studies en feestcultuur • • • •
verband feestcultuur en voeding inventarisering gerechten typiciteit en traditie aanwezige auteur
afwezige tijdgenoot aan het woord laten verband tussen feestcultuur, voeding en vererfgoeding Driekoningen, Lichtmis, Pasen, 1 mei, Kerstmis en Nieuwjaar
29-9-2014
pag. 10
close reading: Driekoningen • De Boerin/Bij de Haard/Eigen Aard • sporadische aandacht tot het begin van de jaren 1960 • “help de schone oude gebruiken in ere houden”
(BdH, januari 1950, 8-9)
• feesten in gezinsverband • moeder die wafels bakte • de koningstaart met boon eender welke taart de christelijke gezinspolitiek is bepalend
29-9-2014
pag. 11
close reading: Driekoningen • Het Rijk der Vrouw • jaarlijkse aandacht vanaf het einde van de jaren 1960 • traditionele driekoningenkoek de boon is de traditie • jaren 1970-1980: een veelheid aan recepten • 1990: de Franse galette des rois sociale feestpraktijken vormen de typiciteit
29-9-2014
pag. 12
close reading: Lichtmis • De Boerin/Bij de Haard/Eigen Aard • geen aandacht • geen pannenkoekenrecepten rond 2 februari Lichtmis als een evidentie?
• Het Rijk der Vrouw • jaarlijkse aandacht vanaf het einde van de jaren 1960 • pannenkoeken staan centraal • veelheid aan recepten Lichtmis en de jaarkalender
29-9-2014
pag. 13
close reading: Pasen • De Boerin/Bij de Haard/Eigen Aard • geen jaarlijks aandachtspunt (26/55 jaargangen) • tot het midden van de jaren 1960: eiergerechten • landbouwkalender • 1962: gezellige feesttafel Vlaams • 1964: pluimveehouderij Belgisch
• vanaf het midden van de jaren 1960: convenience • Covee en diepvriesmenu’s
• vanaf het einde van de jaren 1980: lammeren • “op het menu staat lam, dat spreekt voor zich” (EA, april 1993, 26) • Nationale Dienst voor de Afzet van Land- en Tuinbouwproducten
landbouwagenda drijft vererfgoeding aan 29-9-2014
pag. 14
close reading: Pasen • De Stem der Vrouw • slechts 1 artikel in 1956 • kritiek op de oorsprong en betekenis van Pasen • een heidens feest • eierspelen geen vererfgoeding
29-9-2014
pag. 15
close reading: Pasen • Het Rijk der Vrouw • jaarlijkse aandacht • jaren 1950-1960: eieren • chocolade eieren
• jaren 1970: variatie
• 1971: buffetten • 1975: kosmopolitisch menu
• vanaf het einde van de jaren 1970: lammeren • feestelijke schotels zijn een traditie • veelvuldige bereidingswijzen voor lam • landbouwkalender
sociale feestpraktijken en landbouwagenda leiden tot vererfgoeding
29-9-2014
pag. 16
close reading: 1 mei • De Stem der Vrouw • “de Eerste-Meiviering is in de werkersgezinnen stilaan een traditie geworden” (DSDV, mei 1946, 1) • herinneringen aan de vooroorlogse situatie • een wensdroom voor een betere toekomst • breken met de traditie • vieren met een gelegenheidsontbijt en een middagmaal afzetten van en bijdragen tot vererfgoeding
29-9-2014
pag. 17
close reading: Kerstmis en Nieuwjaar • De Boerin/Bij de Haard/Eigen Aard • jaarlijkse aandacht • jaren 1940-1950: heerlijke familietradities • een echt familiefeest • gezelligheid en blijheid • een welvoorziene tafel
• jaren 1960: Vlaamse familietradities • jaren 1970-1980: variatie • buffetten, belegde broodjes, diepvriesmenu’s,…”
landbouwagenda drijft vererfgoeding aan
29-9-2014
pag. 18
close reading: Kerstmis en Nieuwjaar • De Stem der Vrouw • weinig aandacht tot de jaren 1950 • kritiek op de oorsprong en betekenis van Kerstmis • “traditie haalt het boven beredeneering (sic)”
(DSDV, december 1946, 2)
• niet grootmoeders keuken, maar grootmoeders strijd voor vreugde en geluk • “het zou zonde zijn tegen het familieleven deze gelegenheid te laten voorbijgaan” (DSDV, december 1946, 2) geen vererfgoeding
29-9-2014
pag. 19
close reading: Kerstmis en Nieuwjaar • Het Rijk der Vrouw • jaarlijkse aandacht • diversificatie van de menu’s • • • •
jaarlijks aanzienlijk wat keuzemogelijkheden vererfgoeding is onderdeel van het assortiment traditioneel menu, rustiek menu, klassiek menu Zweeds menu, exotisch menu, Californisch buffet
• sociabiliserende rol • Kerstmis = familiefeest • Nieuwjaar = vriendenonderonsje
sociale feestpraktijken vormen de typiciteit
29-9-2014
pag. 20
close reading: een terugblik • Driekoningen: Lichtmis: Pasen: 1 mei: Eindejaar:
wafels en koningstaart pannenkoeken eieren en lammeren “een” maaltijd diverse menu’s
• divergenties tussen de vrouwenmagazines • chronologie van de vererfgoeding • inhoud van de vererfgoeding gerechten?
• theorievorming • vererfgoedingsmomenten • vererfgoedingsconflicten
29-9-2014
pag. 21
besluit • vererfgoeding is contextafhankelijk en ideologisch getint • identificatieprocessen • De Boerin/Bij de Haard/Eigen Aard • agrarische identificatie • christelijke principes • De Stem der Vrouw • de emancipatie van de vrouw • de (huis)vrouw als consument • Het Rijk der Vrouw • de huisvrouw als consument
• vererfgoedingsmomenten en vererfgoedingsconflicten
29-9-2014
pag. 22
