CREATIEF OVERVAREN NAAR HET EERSTE LEERJAAR

ACADEMIEJAAR 2012-2013 FACULTEIT MENS EN WELZIJN STUDIEGEBIED ONDERWIJS

CREATIEF OVERVAREN NAAR HET EERSTE LEERJAAR

Promotor: Mevr. Carmen Van Steenkiste Sofie De Geyter Daan Poriau Gaëlle Leerman Evelien Hanskens Ellen Rubbens

ACADEMIEJAAR 2012-2013 FACULTEIT MENS EN WELZIJN STUDIEGEBIED ONDERWIJS

CREATIEF OVERVAREN NAAR HET EERSTE LEERJAAR

Promotor: Mevr. Carmen Van Steenkiste Bachelorproef ingediend tot het bekomen van het diploma Professionele Bachelor in het Onderwijs: Kleuter Onderwijs door De Geyter Sofie Hanskens Evelien Leerman Gaëlle Poriau Daan Rubbens Ellen

Deze bachelorproef mag gebruikt worden indien voldaan wordt aan onderstaande Creative Commons licentie van het niveau 'Naamsvermelding - Niet-commercieel Gelijk Delen'. Ook het logo van HoGent moet behouden blijven. De volledige licentieovereenkomst kan geraadpleegd worden op: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/2.0/be/legalcode.nl

Voorwoord Om onze opleiding tot kleuteronderwijzers tot een goed einde te brengen schrijven we dit eindwerk: creatief overvaren naar het eerste leerjaar. Hierbij gaan we verder in op het welbevinden bij kleuters. We belichten dit onderwerp zowel vanuit een theoretisch

als

praktisch

luik.

Mevr. Van Steenkiste was enthousiast over dit onderwerp, waarvoor dank. Niet alleen Mevr. Van Steenkiste willen wij bedanken maar ook onze familieleden en alle personen die nauw betrokken waren bij de totstandkoming van deze bachelorproef. Dank aan BS KA Zottegem om ons de kans te geven de theorie om te zetten in praktijk. Graag willen we vermelden dat Marc Letiére een enorme inspiratiebron was. We raden iedereen aan om zijn boeken over schoolrijpheid te lezen. Omdat de samenwerking zo vlot verliep, willen we elkaar bedanken voor de nodige inzet.

Creatief overvaren naar het eerste leerjaar

Pagina 6

Inhoudstafel Inhoudsopgave Voorwoord.................................................................................................................5 Inhoudstafel...............................................................................................................6 Inleiding.....................................................................................................................8 I Theoretische beschouwing.................................................................................10 1 Definities...............................................................................................................11 1.1 Voorwaarden van schoolrijpheid ........................................................................12 1.1.1 Zelfredzaamheid..............................................................................................12 1.1.2 Denkontwikkeling in verband met tijd en ruimte..............................................13 1.1.3 Rekenvoorwaarden..........................................................................................14 1.1.4 Motorische ontwikkeling...................................................................................14 1.1.5 De schrijf- en leesvoorwaarden.......................................................................17 1.1.6 De werkhouding...............................................................................................17 1.2 Rol van de school..............................................................................................18 1.2.1 Kennismaken met eerste leerjaar....................................................................20 1.3 Uitgaan van de noden van het kind....................................................................21 1.4 Rol van de leerkracht..........................................................................................22 1.5 Vroeger en nu.....................................................................................................24 2 Kindvolgsysteem.................................................................................................25 2.1 Wat 25 2.2 Welbevinden en betrokkenheid..........................................................................26 2.3 Een procesgericht kindvolgsysteem...................................................................26 2.4 Opbouw & doel...................................................................................................26 3 Verschillen en gelijkenissen in de kleuterklas ................................................28 3.1 Kalenders ...........................................................................................................28 3.2 Bewegingsmomenten ........................................................................................28 3.3 Klasindeling ........................................................................................................28 3.4 Werkboeken .......................................................................................................29 3.5 Contact juf - kind.................................................................................................29 3.6 Ontwikkelingsdoelen en eindtermen ..................................................................29 3.7 Incidenteel & intentioneel leren ..........................................................................29 3.8 Dagindeling derde kleuterklas – eerste leerjaar.................................................30 3.8.1 Onthaal & activiteiten.......................................................................................30 3.8.2 Belangstellingscentrum....................................................................................31 3.9 Koek en drank.....................................................................................................31 3.10 Procesgericht en productgericht werken..........................................................31 De Geyter Sofie - Hanskens Evelien - Leerman Gaëlle - Poriau Daan - Rubbens Ellen – Van Steenkiste Carmen


Pagina 7

4 Definities en testen schoolrijpheid internationaal ..........................................32 4.1 Amerika ..............................................................................................................32 4.2 Nederland...........................................................................................................33 5 Kritisch kijken naar stellingen ...........................................................................34 5.1 Lesgevende in het eerste leerjaar......................................................................34 5.2 Zittenblijven in de derde kleuterklas...................................................................34 5.3 Drempel verlagen door 'tussenklassen'..............................................................35 .II Praktijk.................................................................................................................36 1 Het letterfeest.......................................................................................................37 1.1 Rode draad.........................................................................................................38 1.2 Ervaringen uitvoering het letterfeest...................................................................39 1.3 Activiteiten doorheen de verschillende leergebieden.........................................40 1.3.1 Muzische Vorming ...........................................................................................40 1.3.2 WIWO...............................................................................................................44 1.3.3 Nederlands.......................................................................................................45 1.3.4 Technologische Opvoeding..............................................................................46 2 Onze website .......................................................................................................47 3 Onze praktijkmap.................................................................................................47 4 Extra ideeën .........................................................................................................47 4.1 Hoekenwerk .......................................................................................................48 4.1.1 Letterbanen .....................................................................................................48 4.1.2 Letterhinkelmat................................................................................................48 4.1.3 Letters rijgen....................................................................................................49 4.1.4 De lettertas ......................................................................................................49 4.2 Kringgesprekken ................................................................................................50 4.2.1 Rekenen in de kring ........................................................................................50 4.2.2 Ontluikende geletterdheid................................................................................51 4.3 Uitstap ................................................................................................................51 Besluit......................................................................................................................52 Bibiliografie.............................................................................................................53 Bijlagen....................................................................................................................55

De Geyter Sofie - Hanskens Evelien - Leerman Gaëlle - Poriau Daan - Rubbens Ellen – Van Steenkiste Carmen


Pagina 8

Inleiding Een overgang naar het eerste leerjaar vergt de nodige kennis, vaardigheden en aandacht van kleuteronderwijzers en leerkrachten lager onderwijs. Omdat we hier later zeker en vast mee geconfronteerd worden, leek het ons noodzakelijk onze kennis hierover uit te breiden. Na enkele bibliotheekbezoeken en het lezen van boeken merkten we dat schoolrijpheid eerder theoretisch behandeld werd. Wij willen vooral de nadruk leggen op het praktische luik, namelijk de vraag door middel van wat, kunnen ze voorbereid worden op het eerste leerjaar? Hierbij vinden we niet alleen het praktische luik belangrijk maar ook dat de kleuters zich hierbij goed voelen. Wij willen door middel van onze bachelorproef aantonen dat het welbevinden hoog kan blijven ondanks het klaarstomen voor het eerste leerjaar. Aan de hand van welke activiteiten dragen wij, als kleuteronderwijzers, ons steentje bij? Onze eigen ervaringen omtrent de overgang naar het eerste leerjaar waren niet altijd rozengeur en maneschijn. We merkten enige verschillen tussen de werking van vroeger en nu. Er zijn al heel wat veranderingen en verbeteringen ondergaan in het onderwijs. Tijdens onze kleuterjaren hebben wijzelf ondervonden dat leerkrachten minder differentieerden. Echter wanneer we dit navragen bij leerkrachten die in het werkveld staan, blijkt dat men hier al heel lang mee bezig was ook al beschouwden we dit als kind niet zo. Zo zijn wij bijvoorbeeld opgegroeid tijdens de evolutie van het hoekenwerk in de klas wat al een enorme vooruitgang was. Tijdens een navraag vertelden leerkrachten ons dat ze voortdurend streven naar vernieuwing door middel van bijscholingen. Zo streven ze naar een beter hoekenwerk, betere differentiatiemogelijkheden, inspelen op hetgeen de kleuters zelf aanbrengen,... Uit onze enquêtes waarbij we leerkrachten vroegen hoe ze werken aan schoolrijpheid, blijkt dat ze behoeften hebben aan projecten die de klassieke methode willen doorbreken. Hiermee bedoelen we dat de derde kleuterklas op bezoek gaat naar het eerste leerjaar waarbij weinig sprake is van samenwerking tussen beide leeftijdsgroepen. Het creatieve en sociale aspect ontbreekt hierbij ook. Aan de andere kant bleek tijdens de rondvraag dat leerkrachten vaak de aanpak van schoolrijpheid of de overgang naar het eerste leerjaar verbloemen. Zo vertellen ze ons dat de aanpak van de school goed genoeg is. Wanneer we dit fenomeen onderzochten kwamen we tot de constatatie dat de leerkrachten dit doen om zichzelf en de directie in een goed daglicht te stellen. We kunnen dus stellen dat we met onze enquêtes weinig gedaan hebben omdat de leerkrachten sociale wenselijke antwoorden schrijven in de vragenlijst. Leerkrachten zeggen dus dikwijls wat de directie horen wil. Door middel van onze bachelorproef tonen wij aan hoe kleuters creatief overvaren De Geyter Sofie - Hanskens Evelien - Leerman Gaëlle - Poriau Daan - Rubbens Ellen – Van Steenkiste Carmen


Pagina 9

naar het eerste leerjaar. Wij vragen ons af hoe we dit stramien kunnen doorbreken waarbij het voor het kind zelf leuk blijft en zo de druk op zijn/haar schouders afneemt. Alvorens we aan de praktijk starten, geven we een woordje uitleg wat schoolrijpheid precies inhoudt. Ook hier bespreken we het welbevinden bij kleuters omdat dit naar onze mening een belangrijk gegeven is. In het tweede deel van onze bachelorproef beschrijven we de praktijk. We onderzochten hoe we kleuters op een leuke manier kunnen stimuleren naar de overgang van het eerste leerjaar. Het lijkt ons een ideale basis om er in de toekomst op verder te werken. Om als leerkracht onmiddellijk aan de slag te kunnen gaan hebben wij een materialendoos voorzien samen met een praktijkmap. Ook hebben wij zelf een website1 ontworpen waarop bevindingen en vragen kunnen worden gedeeld.

1

Www.creatiefovervaren6.webnode.nl



Pagina 10

I Theoretische beschouwing



Pagina 11

Omdat het ons interessant lijkt om enige toelichting te geven bij de term schoolrijpheid voorzien we bij deel 1 theorie. In deel 2 zetten we dit om in praktijk. Dikwijls toetsen we dit aan onze eigen ervaringen.

1 Definities Wanneer een kleuter rijp is om naar de lagere school te gaan, hebben we het over schoolrijpheid. Hierbij ontwikkelen ze verschillende vaardigheden die belangrijk zijn bij het schoolse leren. Hierbij denken we aan de cognitieve, sociale, emotionele en motorische vaardigheden. Schoolrijpheid bestaat uit verschillende aspecten: kennen, kunnen en voelen/willen want het is meer dan enkel intelligentie. Wanneer een kind nu precies schoolrijp is, is bij elk kind anders. Het wordt wel gesitueerd tussen de leeftijd van vijf en zeven jaar. De ontwikkeling van schoolrijpheid gebeurt in verschillende fasen, namelijk de ontwikkelingsfasen. Het is belangrijk dat elk kind elke fase beleeft en doorleeft. Aan elke fase zijn er vaardigheden gekoppeld. De tijd waarin het kind die vaardigheden eigen maakt, is bij elk kind verschillend. Dit gebeurt ook niet op een bepaald tijdstip maar is een proces van langdurige aard. Ons onderwijssysteem is erop gebaseerd dat schoolrijpheid op een bepaald tijdstip plaatsvindt. Dit zorgt voor allerlei problemen. Dit kunnen problemen zijn die vooral te maken hebben met taal, rekenen of een combinatie van beiden. “Uit onderzoek van het CLB is gebleken dat 5 procent van de kinderen na de kleuterklas een onderwijsvertraging ondervindt en dus meestal het jaar moeten overdoen”. De reden hiervan is dat een kind niet schoolrijp is. Zo kan het zijn dat het kind niet voldoet aan de lees- en schrijfvoorwaarden en de rekenvoorwaarden. De werkhouding van het kind moet voldoende ontwikkelt zijn. Tot slot moet het kind zich goed voelen op sociaal-emotioneel gebied. Wanneer we dit navragen op onze stageplaatsen, blijkt dat leerkrachten het erg belangrijk vinden om schoolrijpheid het hele jaar door te observeren. Je plant zo een moment namelijk niet in op een bepaald ogenblik maar er moet voortdurend aandacht aan besteed worden. Mogelijke 'problemen' moeten tijdig opgespoord worden. Zo kan een kind in zijn verdere schoolloopbaan betere mogelijkheden krijgen. 2

2

http://www.klasse.be/ouders/12226/schoolrijp-interview-met-marc-litiere/ (laatste raadpleging op zondag 19 mei 2013)



Pagina 12

1.1 Voorwaarden van schoolrijpheid Graag sommen we op welke voorwaarden het onderwijs stelt aan kinderen die overgaan naar het eerste leerjaar.

1.1.1 Zelfredzaamheid Als kind moet je zelfstandig activiteiten kunnen uitvoeren. Wanneer kinderen problemen ondervinden is het een uitdaging om deze zelf op te lossen. Daarbij gaan we als leerkracht of ouder niet over tot: “ik zal het snel eens doen voor jou.” Ze moeten dus met andere woorden de kans krijgen om hun dagdagelijkse problemen zelf op te lossen. Er zijn 5 punten van zelfredzaamheid. 3 A) Praktische redzaamheid Het heeft een praktisch doel en het is niet los te zien van sociale integratie. Hierbij bedoelen ze dat het noodzakelijk is om voor jezelf te leren zorgen en niet afhankelijk te blijven van anderen (voorbeeld: in noodsituaties of om jezelf te kunnen beschermen tegen koude of warmte), B) Lichaamshygiëne Lichaamshygiëne is het tweede aspect van zelfredzaamheid. Dit reikt verder dan enkel lichaamsverzorging en kan je niet afzonderen van gezonde voeding, een evenwicht tussen inspanning en ontspanning, de noodzaak van aangepaste kledij. Onaangepast gedrag en uiterlijk zoals een onverzorgd voorkomen of vies ruiken worden gemeden. Dit alles bevordert de sociale en maatschappelijke integratie. C) Milieu- en gezondheidseducatie Het is belangrijk dat een kind technische vaardigheden leert om op een verantwoorde wijze om te gaan met zijn lichaam en leefomgeving, en in het contact kan komen met goede eet- en leefgewoonten. Naast de ouders heeft ook de school daarin een wezenlijke taak. Het is dus zowel de taak van de ouders als van de leerkracht om de kinderen te beschermen van zichzelf en van de kwetsbare wereld waarin ze terechtkomen.

3

Groepswerk PDA: BOONE, M., Groei- en leerlijnen in de kleuterschool. Plantyn. 2012.



Pagina 13

D) Verkeer en mobiliteit Dit is één van de belangrijkste aspecten binnen zelfredzaamheid. Ten eerste moeten de kleuters de basis van veilig verkeersgedrag meekrijgen. Dit verkeersgedrag is op kleuterniveau beperkt tot enkele eenvoudige verkeersregels en verkeerssymbolen. Ten tweede leren de kleuters inzien dat afspraken nodig zijn (iedereen heeft zijn plaats in het verkeer). Ten derde leren ze de basisvaardigheden zoals reageren op signalen en motorische vaardigheden bij het fietsen. Tot slot geven we een aanzet voor veilig verkeersgedrag. We maken de kinderen bewust van specifieke verkeerssituaties waarin gebod en verbod belangrijk zijn voor jezelf en anderen hun veiligheid. E) Techniek Techniek is het verlengstuk van de beperkte mogelijkheden van de mens. Men is altijd op zoek naar beter, vlugger en comfortabeler. Hier is het de bedoeling dat de kinderen enkele fysische wetmatigheden vaststellen (bijvoorbeeld: zinken en drijven), en waarbij ze enkele technische basisprincipes eigen maken (bijvoorbeeld: met hechtingsmiddelen). Door dit alles krijgen ze ook feeling met gereedschappen en technieken. Technologische opvoeding brengt kleuters kennis, inzichten en vaardigheden bij, de klemtoon ligt op het denkend handelen en het handelend denken.

1.1.2 Denkontwikkeling in verband met tijd en ruimte Om de werkelijkheid te begrijpen moeten de kleuters termen kennen die met tijd en ruimte te maken hebben. Tijd is subjectief. Kleuters kunnen tijd moeilijk ervaren. Een leuke activiteit lijkt zeer kort te duren, terwijl op een saai moment de tijd eindeloos lijkt. Daarom wordt de tijd visueel voorgesteld door bijvoorbeeld een zandloper. Tijd wordt aangeboden aan de hand van kalenders in de kleuterklas. Hierdoor beleven de kleuters tijdsduur, snelheid en opeenvolging van handelingen. Ruimte daarentegen wordt vooral aangeboden tijdens activiteiten beweging. Daarbij ontdekken kinderen hoe zijzelf tegenover anderen staan, hoe anderen tegenover zijzelf staan en hoe personen, dieren en voorwerpen tegenover elkaar staan. Ruimtebegrippen worden in de eerste plaats lichamelijk ervaren. Nadien worden ze inzichtelijk verrijkt en verfijnd door gerichte opdrachten met materiaal. Pas wanneer deze stappen volbracht zijn gaan we over tot het aanbieden van tweedimensionaal materiaal. Opruimen bevordert de gewoontevorming en toetst de ruimtelijke verworvenheden bij de kinderen. De Geyter Sofie - Hanskens Evelien - Leerman Gaëlle - Poriau Daan - Rubbens Ellen – Van Steenkiste Carmen


Pagina 14

1.1.3 Rekenvoorwaarden Rekenvoorwaarden moeten ontwikkeld zijn bij het kind om tot het eigenlijke rekenen te kunnen komen. Het is belangrijk om te weten dat niet alle voorwaarden volledig moeten ontwikkeld zijn om te kunnen rekenen. In het eerste leerjaar worden de rekenvoorwaarden verder ontwikkeld. A) De ontwikkeling van het tellen  In de kleuterklas wordt vooral geoefend op verkort tellen en resultatief tellen . Dit is belangrijk opdat kinderen een hoeveelheid kunnen aangeven door er gewoon naar te kijken, ze tellen dus niet meer mee met de vinger. Voor kinderen waarbij dit nog niet zo goed gaat, wordt dit nog verder geoefend in het eerste leerjaar. Kinderen moeten vooruit en achteruit kunnen tellen tot 10. Daarbij moeten ze kunnen tellen met beginpunten die afwisselend zijn (bijvoorbeeld van 4 tot 9). We leren kleuters tellen door middel van speelse opdrachten zoals bijvoorbeeld verstoppertje. B) Het omgaan met hoeveelheden  De kinderen krijgen op een speelse manier activiteiten rond vergelijken, schatten en handelen met hoeveelheden. Een kleuter moet inzien dat een getal een hoeveelheid weergeeft. C) Rekenhandelingen  Rekenhandelingen worden uitgevoerd op papier. Dit is echter nog beperkt omdat rekenhandelingen in het eerste leerjaar verder worden aangebracht.

1.1.4 Motorische ontwikkeling Een kind is zeer weerbaar. Het is niet omdat het kind schoolrijp is, dat er geen problemen meer kunnen gepaard gaan. Zo kan het kind ook fysieke achterstand hebben. In de kleuterklas beoefenen we de fijne motoriek wat erg belangrijk is bij het schrijven in het eerste leerjaar. Zowel de grove als fijne motoriek en ruimtelijke oriëntatie moeten goed genoeg zijn om naar het eerste leerjaar te kunnen gaan. De motorische ontwikkeling speelt een belangrijke rol in de ontwikkeling. De peuters en de kindjes uit de eerste kleuterklas ontwikkelen eerst hun grove motoriek. Hierbij is het belangrijk dat de kleuters een goede houding kunnen aannemen bij het stappen, rechtstaan en zitten. De Geyter Sofie - Hanskens Evelien - Leerman Gaëlle - Poriau Daan - Rubbens Ellen – Van Steenkiste Carmen


Pagina 15

Een goede zithouding wil zeggen dat men rechtop zit, dus niet voorover gebogen. De voeten moeten plat op de grond en de ellebogen rusten op de tafel. Een goede pengreep wil zeggen dan de vingers ongeveer twee centimeter boven de punt van het potlood staan. Ook moet het kind een voorkeurhand/voorkeurkant hebben ontwikkeld. Tot slot mag de pengreep niet bovenhands zijn. Het kind moet daarnaast vloeiende schrijfpatronen beheersen en besef van richting hebben. Ook moet het enkele belangrijke begrippen kennen/kunnen gebruiken. Het kunnen bewaren van hun evenwicht en uitvoeren van grove armbewegingen zijn een aantal schrijfvoorwaarden. Deze zijn de basis voor het latere schrijven. Na de ontwikkeling van de grove motoriek, ontwikkelt het kind de fijne motoriek. Hierbij is het belangrijk om het kind in dit proces te stimuleren zonder teveel druk te leggen op de schouders. Eerst en vooral moet het welbevinden van de kleuters optimaal zijn in de klas en zijn thuisomgeving. Daarom is een goede communicatie tussen de kleuter, de ouders en de leerkracht een absolute vereiste. Onze visie richt zich vooral op het experimenteren van kleuters, zowel op vlak van de grove motoriek als op vlak van de fijne motoriek. De leerkracht lokt het experimenteren uit door een verscheidenheid aan materialen aan te bieden. Uit praktijkervaring hebben wij geleerd dat de kinderen het leuk vinden om te werken met kosteloos materiaal. Zo kan je de kleuters tandenborstels en verf aanbieden om hen te laten experimenteren met vormen en met het voorwerp. De kleuters laten experimenteren met takjes in zand, stimuleert het zoeken naar schrijfkrabbels en letterachtige vormen. Je kan de kleuters ook laten experimenteren met klei. De kleuters kunnen daarbij letters navormen of schrijven in de klei. Het is een vorm van zelfexpressie en imitatiegedrag. Daarom is het goed om als leerkracht steeds het goede voorbeeld te demonstreren. De vingermotoriek is een grote factor in de ontwikkeling van het schrijven. Dit hebben ze nodig om hun pen goed te kunnen hanteren en schrijfpatronen of letters te kunnen schrijven. Dit kan je in de kleuterklas ook bevorderen door hen te laten experimenteren met takjes, stokjes, … Op vlak van de psychomotoriek ontwikkelt er bij de kleuters een inzicht op de oogen hand coördinatie. De kinderen leren zo de bewegingen van hun armen, benen en handen volgen. Een ander belangrijk puntje is de lateralisatie. De kleuters ontwikkelen hun voorkeurskant . Zo leren ze met twee handen afzonderlijke bewegingen uitvoeren zonder dat er storende bijbewegingen worden gemaakt. De ene hand schrijft en de ander schuift het papier naar omhoog. Dit is een fase die zich afspeelt in de neuromotorische ontwikkeling waarbij de linker- of rechterhersenhelft zijn dominantie krijgt. Goed om te weten is dat het kind in de kleuterklas twee fases doorloopt. •

De eerste fase noemt men de slurffase.



Pagina 16

Hierbij zijn de bewegingen elkaars tegenpolen. De leerkracht kan hier aan werken door oefeningen aan te bieden tijdens de turnles die tegenliggende bewegingen uitlokken. Maar ook tijdens dagelijkse momenten kan je hieraan werken. Zo kan de leerkracht tijdens het onthaal oefeningen aanbieden om wakker te worden waarop ze kan inspelen. •

De tweede fase is de symmetriefase.

Hier bewegen de tegenovergestelde lichaamshelften in spiegelbeeld. Hier kan je zoals in de eerste fase werken aan experimenteren met bewegingen. Het is de taak van de leerkracht om te waken over de motivatie van de kinderen, deze is immers zeer belangrijk. Deze kan je opwekken door creatief aan de slag te gaan. Vertrekken van wat de kinderen aangeven is een goede start. Thema’s selecteren die bij hun belevingswereld aansluiten werken stimulerend. Het aanbieden van hoeken in de klas die inspelen op de ontwikkeling van de grove en fijne motoriek is van belang. Vanuit de praktijk hebben we gemerkt dat kleuters graag bezig zijn met fijn motorische handelingen. Het rijgen van kralen, het leggen van kralen op de kralenplank, … vinden ze erg leuk. Om de kleuters een potlood goed te laten hanteren is het belangrijk om dit op een originele manier te laten integreren. Dit kan eventueel aan de hand van een versje: “Potlood is erg moe hij wil naar bedje toe leg potlood op de middelvinger in je hand en leg duim en wijsvinger rustig aan de rand welterusten potlood, slaap zacht ik ga met je schrijven maar ik beloof: ik zet niet teveel kracht.” “In het kleuteronderwijs leren kinderen lettertekens koppelen aan klanken. Deze vaardigheid is belangrijk voor het leesleerproces dat in het eerste leerjaar van start gaat. Letterfeesten zijn bij uitstek geschikt om op een speelse en uitdagende manier een specifieke letter centraal te stellen”4. Om die reden lijkt het ons bij uitstek geschikt om de kinderen op een speelse en creatieve manier met letters en kinderen van het eerste leerjaar in contact te laten komen. Tijdens het praktijkgedeelte van onze bachelorproef willen wij tijdens het letterfeest ook werken aan de grove- en fijne psychomotoriek. Zo zouden wij de kleuters lettersoep laten maken. De kleuters snijden de groenten waardoor ze beroep moeten doen op hun fijne motoriek. Daarna worden letters van pasta in de soep toegevoegd. De letters in de soep leren de kinderen kennis maken met de letter. Dit speelt in op de ontluikende leesontwikkeling. Via drama zouden we de grove motoriek kunnen stimuleren. Vb door de kleuters letters te laten nabootsen met hun lichaam, … Zo beelden de kleuters een aapje uit bij de letter ‘A’. 4

De wereld van het jonge kind- vakblad voor ontwikkeling, opvoeding en onderwijs aan jonge kinderen. Nummer 3, jaargang 40, november 2012 (zie bijlage 1).



Pagina 17

1.1.5 De schrijf- en leesvoorwaarden A) Het bewust worden van symbolen  De leerkracht biedt boeken aan. Op deze manier komen kleuters in contact met letters en gedrukte woorden. Langzaam aan zal het kind dus merken dat taal (die we spreken) omgezet wordt in symbolen (letters). Het is de bedoeling om zelfs de kleinste handelingen te verwoorden zodat kinderen zeer vaak met taal in contact komen. Hierdoor wordt de taalontwikkeling bevorderd.

B) De ontwikkeling van visuele en auditieve vaardigheden  Als leerkracht bieden we de kinderen vaak de kans om tot rijmen te komen. Om tot rijmen te komen moet het kind echter de verschillen en gelijkenissen van gesproken taal kunnen onderscheiden. Nadat het kind die gelijkenissen en verschillen herkent moet het kind deze ook kunnen zien. (bijvoorbeeld: een memory) In de kleuterklas worden dan ook terug op een speelse manier activiteiten aangeboden om tot het eigenlijke rijmen te komen.

1.1.6 De werkhouding De werkhouding is een zeer belangrijk aspect in het eerste leerjaar. Dit wil zeggen dat het kind zich voor een langere tijd kan concentreren, planmatig kan werken en een taak helemaal kan afwerken. A) Concentratie  De kinderen krijgen van de leerkracht een opgegeven taak. De leerkracht verwacht van de kinderen dat ze deze taak helemaal van het begin tot het einde kunnen afwerken zonder een pauze in te lassen. B) Planmatig werken  Aan de hand van een plan gaan de kinderen de opdracht nauwkeurig uitvoeren. Daarbij moeten de kinderen zelf tot een oplossing van een spontaan ontstaan probleem komen waarbij er rekening gehouden wordt met regels en afspraken. Dit bevorderd opnieuw de zelfredzaamheid wat ook een voorwaarde van schoolrijpheid is.



Pagina 18

1.2 Rol van de school Een kleuter wordt niet van het ene moment op het andere schoolrijp. De taak van de scholen is de overgang van de kleuter- naar de lagere school, zo soepel mogelijk te laten verlopen. Het is zo dat het schoolteam en de directie de kinderen voorbereiden door taakjes te geven die meer concentratie en doorzettingsvermogen vragen. Ook organiseert de school vaak activiteiten waarbij de kleuters van de derde kleuterklas een kijkje kunnen nemen in het eerste leerjaar. De rollen moeten ook omgekeerd zijn want de school moet zich ook kunnen aanpassen aan het kind. De omgeving heeft ook een invloed op de schoolrijpheid van het kind. De schoolrijpheid wordt te veel bekeken vanuit de eisen van de school en niet vanuit de kinderen. “Er zijn 3 mogelijke factoren die de schoolrijpheid beïnvloeden: de thuissituatie, de interesse van het kind en het aanbod in de klas. Daarnaast spelen ook de cultuur en de maatschappij een grote rol.”5 Voor vele kinderen is de overstap van de kleuterklas naar het eerste leerjaar een heel bijzonder moment in hun leven. Ook voor de leerkracht van het eerste leerjaar is dit een speciaal moment. Voor hen is het een grote uitdaging om de kinderen heel wat basisvaardigheden bij te brengen. Niet voor alle kinderen verloopt deze grote stap vlekkeloos. Sommige kinderen hebben moeite met het langdurig stil zitten, het huiswerk, het niet mogen spelen, … . Ze verlangen naar de kleuterklas waarin ze mochten rondlopen, spelen en exploreren. Uit persoonlijke ervaringen tijdens stage stellen wij vast dat kinderen het vooral moeilijk hebben met het langdurig stilzitten en het harde werk. Het is de taak van de school en de leerkrachten om te werken aan een zachte overgang. Met een zachte overgang willen we een soort van ‘cultuurschok’ vermijden. Uit de enquête6 kunnen we vaststellen dat vele scholen momenten inlassen waarop de kleuters van de derde kleuterklas een bezoekje mogen brengen aan het eerste leerjaar. Het is een soort van kennismakingsmoment. Op dat moment is het de taak van de leerkracht om alles zo realistisch mogelijk voor te stellen. Natuurlijk moet je de kleuters motiveren maar je mag zeker geen beloften maken die je niet kan nakomen. Een tweede, veel voorkomende manier, is het bezoek van het eerste leerjaar in de derde kleuterklas. Hierbij vertellen de kinderen hun ervaringen. Dit kan in een kringgesprek, naar aanleiding van een project dat de leerlingen van het eerste leerjaar hebben uitgewerkt, naar aanleiding van een vertelnamiddag, … . Een manier dat zelden aan bod komt, is het aanstellen van een peter of meter van het eerste leerjaar. Persoonlijk vinden we dit een erg leuk voorstel. De leefschool 'De Oogappel' te Gent werkt aan de hand van dit principe. 5 6

http://www.lamolina.edu.pe/innovacioneducativa/images/files/libros/Leren%20en%20Onderwijzen %202010-11.pdf (laatst geraadpleegd op 31 mei 3013) Scholen: BS De Smidse, Smissenhoek 102, 9620 Zottegem, Victor Carpentier, meulesteedsesteenweg 390, 9000 Gent, BS De linde, Merelbeke.



Pagina 19

Deze peter of meter is een leerling van oudere leeftijd. Deze maakt de kinderen wegwijs in het schoolgebouw, de klas, … . Zo houden zij ook een oogje in het zeil op de grote, nieuwe speelplaats, beantwoorden vragen en helpen zo nodig met huiswerk, … . Bij deze vorm wordt er zeer veel druk gelegd op de leerlingen die de rol van meter of peter krijgen. Een goede begeleiding van de leerkracht is daarin een vereiste. De leerkracht van de peter/ meter kan doelen verwerken binnen het project, zodanig dat het een meerwaarde wordt voor beide partijen. Als school is het belangrijk om vertrouwen op te bouwen, dit kan men doen aan de hand van herkenbare punten binnen het schoolgebouw. Dat kan je verwezenlijken door de inrichting van het eerste leerjaar af te stemmen op de inrichting van de derde kleuterklas. Een goede communicatie tussen alle leerkrachten en de directie staat hier centraal. Zo moeten duidelijke afspraken gemaakt worden rond het gebruik van pictogrammen, symbolen, … om hierin een gelijklopende overgang te creëren. Wij vinden het een goed idee om vaste momenten in te lassen waarbij de kleuters van de derde kleuterklas en de leerlingen van het eerste leerjaar meer samenwerken. Wij denken daarbij aan verschillende activiteiten vanuit verschillende leergebieden. Men kan dit integreren op vlak van muzische activiteiten. Door bv samen te schilderen, muziek te maken, dansen, bewegen, … zijn mogelijkheden om klasdoorbrekende activiteiten aan te bieden. De kinderen vullen via deze manier van werken elkaar aan. Leerlingen passen zo bepaalde vaardigheden toe die ze opgedaan hebben in het eerste leerjaar (bijvoorbeeld: de kleuters meten een bepaalde lengte met een lat van het verpakkingspapier om er een pakje mee in te pakken). Hierbij gaan ook sociale vaardigheden bij gepaard. Zo leren de kinderen respect opbouwen voor elkaar, leren ze omgaan met diversiteit, samenwerken, eigen acties en intenties afstemmen op die van een ander. Maar ook via taal kunnen we klasdoorbrekende activiteiten aanbieden. Zo vinden we het een leuk idee om de leerlingen van het eerste leerjaar een verhaaltje of prentenboek te laten voorlezen of vertellen. Dit kan met eventuele hulp van de leerkracht. Wereldoriëntatie kunnen we via deze weg ook integreren. Zo kan bij wereldexplorerende activiteiten de leerling van het eerste leerjaar de gegeven instructies lezen. Dit maakt voor de kleuter duidelijk hoe handig het is om te kunnen lezen en te kunnen schrijven. Dit is natuurlijk voor hen een extra motivatie. Wij zijn ervan overtuigt dat deze klasdoorbrekende activiteiten een meerwaarde kunnen zijn voor de kleuters van de derde kleuterklas, maar alsook voor de leerlingen van het eerste leerjaar. De begeleiding van de school, leerkrachten en externen zijn hierin dan ook essentieel. Inspelen op wat bij de kinderen leeft moet het vertrekpunt zijn voor deze werkvormen.



Pagina 20

1.2.1 Kennismaken met eerste leerjaar Zoals we eerder vermeld hebben organiseren scholen vaak een moment waarop kleuters een bezoek kunnen brengen aan het eerste leerjaar. Op deze manier werkt de school aan een zachte overgang. De leerlingen van het eerste leerjaar demonstreren hoe het er dagelijks aan toe gaat. Kleuters merken dat de klas opgebouwd is uit banken en stoelen. Ze zien daarbij dat de leerkracht vooraan in de klas staat bij een groot bord waarop ze woorden en rekenoefeningen schrijft. We merken dat scholen vaak maar 2 keer per jaar zo een overgangsmoment organiseren. Naar onze mening is dit te weinig om de kleuters een duidelijk beeld over het eerste leerjaar te geven. Het lijkt ons een goed idee om zo een moment minstens 5 keer (1 x per 2 maanden) per schooljaar te plannen. Ideaal zou zijn dat de kinderen uit het eerste leerjaar de kleuters helpen en zich hierover ontfermen. Wanneer we dit toetsen aan praktijkervaringen merken we dat kinderen uit het eerste leerjaar snel in dialoog treden met kleuters. Zo zijn ze fier op wat ze verwezenlijken in de klas. Een handpop kan erg efficiënt zijn bij een overgang naar het eerste leerjaar. De handpop is voor vele kleuters een vertrouwensfiguur. Zelf hebben we al talrijke keren ondervonden dat kleuters steeds enthousiast zijn wanneer een handpop het woord voert. Ouderparticipatie wordt extra bevorderd wanneer ouders bij deze bezoeken betrokken worden. Aan de andere kant ondervinden we hierbij een knelpunt omdat de aanwezigheid van ouders een afleiding kan vormen. Hierdoor gaan kleuters minder snel in communicatie treden met kinderen van het eerste leerjaar maar vaak teruggrijpen naar de ouders. Net omdat het naar onze mening zo belangrijk is om kleuters te laten proeven van het eerste leerjaar, laten we tijdens het praktijkgedeelte van onze bachelorproef kleuters en kinderen van het eerste leerjaar samenwerken. Indien kleuters reeds bekend zijn met het eerste leerjaar zal de drempel om te leren lezen, rekenen, schrijven,... veel lager worden.

1.3 Uitgaan van de noden van het kind Wanneer er testen worden afgelegd, hebben kinderen een eigen beeld over hun kennen en kunnen. Zij ervaren zelf wat ze moeilijk en wat ze makkelijk vinden. Hierin heb je twee soorten kinderen. Enerzijds hebben we kinderen die hun problemen willen aanpakken en dus thuis zoveel mogelijk gaan oefenen op hun gebreken. Anderzijds zijn er kinderen die hun problemen zullen ontwijken en steeds enkel activiteiten zullen uitvoeren waar zij goed in zijn. Bij het bepalen van schoolrijpheid is het belangrijk dat we uitgaan van de gedachten van de kinderen: ‘vinden zij zelf dat ze klaar zijn voor het eerste leerjaar?’. Deze vraag mag pas gesteld worden wanneer de kinderen echt weten De Geyter Sofie - Hanskens Evelien - Leerman Gaëlle - Poriau Daan - Rubbens Ellen – Van Steenkiste Carmen


Pagina 21

wat het eerste leerjaar inhoudt. Ook moeten ze hierop eerlijk antwoorden. In het boek van Marc Litière (Juf, mag ik overvaren) wordt er een studie en rondvraag gedaan bij de kinderen. Hiervoor werden er enkele vragen gesteld: • Vraag 1: Wil jij naar het eerste leerjaar?7 Stijn: “Ja, omdat ik dan sneller kan lezen, schrijven” Ella: “Nee, omdat je dan niet meer kan spelen” Simon: “Ja om te leren, om slim te zijn. Dan hoeft mama geen verhaal meer voor te lezen, dan kan ik dat zelf” •

Vraag 2: Als je een vriendje hebt dat niet naar het eerste leerjaar wil, wat zeg je dan tegen hem of haar om hem of haar te helpen? 8 Stijn: “Het zal wel goed aflopen; je moet slim zijn en je moet het toch proberen” Janine: “Je moet niet bang zijn” Simon: “Dan kun je lezen en slim zijn” •

Vraag 3: Wat moet er volgens jou aan het eerste leerjaar veranderen?9 Stijn: “Dat er in elke klas en bij elke les computers zijn want ik vind computers leuk” Elize: “Dat de juf minder streng is” Koen: “Dat we mogen spelen” • Vraag 4: Hoe is het in het eerste leerjaar?10 Nathan: “Het is er niet leuk, want taal is stom en saai; die zinnen maken is vermoeiend. Maar zelf tekenen en vrije werktijd is wel leuk” Bea: “Een beetje moeilijk, het valt nog wel mee, maar het is moeilijk. Het moeilijkste is het schrijven. De juf zegt iets snel en dan begrijp ik het niet zo goed, dan vraag ik het nog eens en dan wil ze het niet meer uitleggen. We mogen nooit meer spelen, maar we hebben wel hoekenwerk, en dat is ook een beetje leuk.” Hendrik: “Ik vind het leuk. Ik vind niets moeilijk, het is allemaal pap!” Wanneer je interactie van het kind wil met de omgeving, hecht je het beste belang aan twee vragen: 1. ‘Hoe is de thuissituatie van het kind? Heeft hij/zij een goede band met de ouder? Leven de ouders nog?’ De ontwikkeling van schoolrijpheid vertrekt steeds vanuit de thuissituatie. Wanneer de kinderen van thuis uit voldoende gesteund worden en er veel gelezen wordt of gerekend wordt met de kinderen, gaan de kinderen sneller vooruitgang boeken. Hierdoor zullen hun testen beter verlopen en zullen de eindtermen rapper voldaan zijn. LITIERE, M., Juf, mag ik overvaren. Schoolrijpheid. Als het kleuteren voorbij is. Lannoo. 2008. LITIERE, M., Juf, mag ik overvaren. Schoolrijpheid. Als het kleuteren voorbij is. Lannoo. 2008. 9 LITIERE, M., Juf, mag ik overvaren. Schoolrijpheid. Als het kleuteren voorbij is. Lannoo. 2008. 10 LITIERE, M., Juf, mag ik overvaren. Schoolrijpheid. Als het kleuteren voorbij is. Lannoo. 2008. 7 8



Pagina 22

Een kind is afhankelijk van de aanleg alsook van de omgeving! 2. ‘Hoe reageert de school ten opzichte van het kind? Is het een speelse school? Worden de kinderen persoonlijk benaderd?’ Wanneer een kind een hoog welbevinden heeft, zal het kind zich beter ontwikkelen en zich beter in zijn/haar vel voelen. Dit zorgt voor een betere ontwikkeling van de schoolrijpheid. Wanneer kinderen in het eerste leerjaar zien dat bepaalde elementen terugkomen uit de kleuterklas, geeft dat een gevoel van vertrouwen. Dit komt het welbevinden van de kinderen ten goede.

1.4 Rol van de leerkracht ‘Schoolrijp zijn’ is meer dan alleen lezen, tellen en schrijven. Wat het kind met zijn lichaam kan, het motorische en wat het voelt, zijn eveneens belangrijke factoren. Vroeger moest je met je rechterarm over je hoofd aan je linkeroor kunnen. De dag van vandaag bestaan zulke trucjes om schoolrijpheid te meten niet meer. Het kind moet zelf zeggen en voelen wanneer het er klaar voor is. De leerkracht speelt hierbij een erg belangrijke rol. Deze moet namelijk zien of een kind al dan niet klaar is voor het eerste leerjaar. In de eerste plaats doet hij/zij dit door dagdagelijkse observatie. Door middel van testjes, die door de kinderen worden afgelegd, wordt hetgeen geobserveerd werd bevestigd. Kinderen met moeilijkheden of kinderen waarbij er twijfels bestaan over de overgang naar het eerste leerjaar, werden al eerder opgemerkt. De testjes zijn er dus niet om problemen op te sporen maar wel om te bevestigen wat voordien al werd vastgesteld. Ook is het erg belangrijk om als leerkracht een goed gevoel te geven aan de kinderen. Naar het eerste leerjaar gaan is een grote stap voor kinderen en daar moet de leerkracht zich van bewust zijn. Hij/zij pakt dit niet goed aan door kinderen bang te maken voor wat komen zal. Men moet de kinderen bewust maken van hoe de dingen in het eerste leerjaar lopen. Zo zullen de kinderen dan meer moeten neerzitten, zullen ze leren schrijven, lezen en rekenen maar is er zeker ook ruimte om te spelen. Ze mogen er ook fouten maken. Maak het kind dus niet bang. De leerkracht moet de zelfstandigheid van de kinderen bevorderen. Dit doet hij/zij door het voor de kinderen niet te makkelijk te maken. Laat ze zelf zoeken naar oplossingen, daag ze uit met vragen. Het kost vaak meer tijd om kinderen zelfstandiger te laten werken maar op lange termijn is dit veel zinvoller. De rol van de leerkracht kan zeker niet onderschat worden. Tijdens onze stage “multicultureel” woonden we een info-avond over schoolrijpheid bij. Ouders konden er deelnemen en kregen uitleg over wat er in de klas gedaan wordt om kleuters klaar te stomen voor het eerste leerjaar. Het werd ons duidelijk dat de leerkracht kleuter en leerkracht lager onderwijs goed samenwerken om het gewenste resultaat te bereiken. Zo wordt er in het eerste leerjaar nog steeds gebruik maakt van De Geyter Sofie - Hanskens Evelien - Leerman Gaëlle - Poriau Daan - Rubbens Ellen – Van Steenkiste Carmen


Pagina 23

concreet materiaal bij start van het nieuwe schooljaar. Langzaamaan wordt het concrete materiaal vervangen door het abstracte (2D-materiaal). In bijlage vind u enkele foto's over deze avond (bijlage 2).



Pagina 24

1.5 Vroeger en nu Een vergelijkende studie van vroeger en nu lijkt ons interessant omdat er reeds veel veranderingen plaatsgevonden hebben. Wij denken persoonlijk onmiddellijk aan de testjes die we gemaakt hebben wanneer we in de derde kleuterklas zaten. Slechte ervaringen hebben we daar zeker niet bij maar het blijft een momentopname. Een aantal herinneringen komen spontaan naar boven wanneer we denken aan de voorbereidingen die getroffen werden om naar het eerste leerjaar te gaan. Zo vergeet een van ons niet hoe de kleuterjuf extra aandacht besteedde aan kinderen die konden lezen. Zelf had ze hier geen goed gevoel bij omdat zij dit toen nog niet kon. Het lijkt ons beter om dit als kleuterleerkracht anders aan te pakken dan in gegeven voorbeeld. De kleuteronderwijzer/onderwijzeres kan differentiëren door de kleuter in kwestie even apart te nemen en wat leesoefeningen te maken. Zo krijgt het kind dat reeds kan lezen extra kansen maar voelen anderen zich niet minderwaardig. Wanneer we informatie opzoeken over hoe schoolrijpheid vroeger omschreven werd lijkt het ons zo dat vooral de kinderen moesten voldoen aan een reeks voorwaarden. Wat we uit ervaringen geleerd hebben is dat het kind zich vroeger meer moest aanpassen aan de school. Wie niet voldeed aan de eisen van de school, moest zelfstandig naar oplossingen zoeken. De school zelf ging niet op zoek naar middelen om te voldoen aan de noden en de behoeften van het kind. Tegenwoordig moeten zowel de school als het kind rijp zijn. Hiermee wordt bedoeld dat er een groot verschil is tussen vroeger en nu omdat de school haar onderwijs moet aanpassen aan het kind. De activiteiten worden zodanig gedifferentieerd dat elke kleuter de kans krijgt tot hoge betrokkenheid en een hoog welbevinden. Schoolrijpheid is een proces waarin het kind en de school moeten beschikken over kennis, vaardigheden en attitudes zodat de kinderen kunnen starten aan lezen, schrijven en rekenen en andere schoolrijpe vaardigheden in groep.



Pagina 25

2 Kindvolgsysteem Zoals in bovenstaand puntje vermeld, is de rol van de leerkracht erg belangrijk. Een leerkracht moet de kinderen goed kunnen opvolgen, wil men optimale kansen bieden. Om een kind goed te volgen bestaan verschillende systemen. Onderstaand leggen we zo een systeem uit: het kindvolgsysteem. Tijdens lessen pedagogiek kregen we de taak om verschillende kindvolgsystemen te bespreken. Daarbij bleek dat veronderstelt wordt dat leerkrachten van het 1ste leerjaar de sterktes en zwaktes van een kind verder kunnen opvolgen door middel van zo een systeem.

2.1 Wat Het kind wordt vanaf het moment dat het naar school gaat opgevolgd door middel van dit systeem. Elke school werkt met een ander kindvolgsysteem. Sommige scholen werken bijvoorbeeld met 3 emoticons waarbij de droevige emoticon aangeeft dat de kleuter in kwestie de doelstelling nog niet bereikt heeft. De blije emoticon geeft dan aan dat het kind de vooropgestelde doelstelling behaald heeft. Wat ook veel van toepassing is op bepaalde scholen, is het kleurgebruik. Men maakt gebruik van de kleuren rood, oranje en groen. Wie rood heeft, heeft de doelstelling nog niet bereikt. Hetgeen groen gekleurd wordt, werd inmiddels bereikt. Oranje heeft, net zoals de emoticon ertussenin, als waarde dat de doelstelling nog niet helemaal bereikt werd maar het wel al in de goede richting gaat. Met het kindvolgsysteem wilt men de continuïteit vooropstellen m.a.w. men gaat meer de nadruk op het kind zelf leggen zodat men het kind niet uit het oog verliest. Leerkrachten stelden observaties op om de evolutie van het kind te kunnen waarnemen. Men kijkt hoe ver het kind staat met zijn ontwikkeling op verschillende gebieden en hoeveel vooruitgang het gemaakt heeft in vergelijking met de vorige observaties. Het kindvolgsysteem staat in functie van de zorgbreedte. Men stelt hierbij 2 vragen: 1. ‘Is dit kind in ontwikkeling?’ 2. ‘Is dit kind voldoende breed in ontwikkeling?’( Met zorgbreedte bedoelen we in welke mate de school ‘zorg’ aanbiedt aan de kinderen en of de school in haar aanbod/aanpak alle ontwikkelingsgebieden aanbiedt die van belang zijn.)



Pagina 26

2.2 Welbevinden en betrokkenheid Men gaat bij het kindvolgsysteem uit van de betrokkenheid en het welbevinden bij het kind. Met betrokkenheid hebben we het over het geconcentreerd/intensief bezig zijn met de activiteit en het plezier beleven / voluit gaan, waarbij het kind zich kan bewegen aan de grens van zijn eigen kunnen. Welbevinden gaat over het ‘zich veilig, gelukkig en thuis voelen’ en over het ‘zichzelf kunnen zijn’. Wanneer de betrokkenheid en het welbevinden genoeg gestimuleerd en gerealiseerd wordt, draagt het meer bij tot de ontwikkeling van het kind. De kans is groot bij een laag welbevinden en lage betrokkenheid dat zijn ontwikkeling bedreigd raakt. Dit zijn procesvariabelen die men telkens kan inschatten, opsporen en bijsturen waar nodig.

2.3 Een procesgericht kindvolgsysteem Men gaat bij het kindvolgsysteem uit van de betrokkenheid en het welbevinden van het kind. Centraal staat het zich concentreren op de kwaliteit van het leren en het leven van kind zelf. Uit de betrokkenheid kunnen we afleiden of het kind zich voldoende inzet of niet, ook al kent zowel de leerling en leerkracht de grens van zijn eigen kunnen niet. Hierdoor kunnen we inspelen op de noden en behoeften van het kind zodat ze zich verder kunnen ontwikkelen.

2.4 Opbouw & doel Het doel van een kindvolgsysteem is, de leerkrachten te helpen bij het observeren van de klasgroep en de individuele kinderen. Hierbij volgen ze 3 stappen: 2.4.1 Klasscreening Hierbij kijken we naar het algemene klasgebeuren, de aanpak & omgeving alsook het effect dat het heeft op de kinderen. Ook het welbevinden en de betrokkenheid spelen hierbij een grote rol. Ze kijken naar de kwaliteit van het onderwijs. De screening geeft de leerkrachten een overzicht van hun aanpak. Ze kunnen zien welke kinderen extra zorg nodig hebben en welke kinderen een laag welbevinden of betrokkenheid hebben. Het is aan de leerkracht om zich hieraan aan te passen door in te spelen op de behoeften van de kinderen en door hun aanbod aan te passen.



Pagina 27

2.4.2 Individuele observatie en analyse Kinderen die extra zorg nodig hebben bijvoorbeeld bij een laag welbevinden of betrokkenheid, worden onder de loep genomen in een opgesteld dossier. Hierin worden de algemene gegevens van het kind genoteerd waarbij men een globale indruk krijgt van het kind. Het dossier van het kind gaat de hele schoolloopbaan mee. Daarna analyseert men het welbevinden om te kijken of er geen sociaal-emotionele problemen zijn. Men onderzoekt verschillende relaties o.a. met leeftijdsgenoten, met de ouders, met de leerkracht en met de schoolwereld. Na het welbevinden gaat men na of er ontwikkelingsproblemen zijn bij het analyseren van de betrokkenheid. Ze bekijken de betrokkenheid op de verschillende activiteiten, organisatievormen en de aanpak van de leerkracht. Door deze observaties regelmatig op te schrijven en bij te houden, krijgen de leerkrachten een gedifferentieerder beeld van hun kinderen. De observaties kunnen ze opschrijven in een schriftje die telkens meegeven wordt naar het volgende schooljaar. Zo krijgt men een beter zicht op de ontwikkeling en vooruitgang van het kind. 2.4.3 Afbakening van de werkpunten Met al de informatie die men verzameld heeft kan men de negatieve en positieve punten van het kind afwegen, de ernst van het probleem inschatten en de werkpunten waaraan wij als leerkracht kunnen aan werken vastleggen.



Pagina 28

3 Verschillen en gelijkenissen in de kleuterklas 3.1 Kalenders Om de dag te beginnen in het eerste leerjaar, worden de verschillende kalenders overlopen. Dit zijn dezelfde kalenders die ook in de derde kleuterklas gebruikt worden. Zo is er een aanwezigheidslijst, een takenbord, een scheur-, jaar- en dagkalender, aanwezig. Kinderen in het eerste leerjaar krijgen een nummer. Dit nummer krijgen ze aan de hand van de volgorde van hun achternaam in het alfabet. De leerkracht wisselt vaak af van activiteiten. Het is niet zo dat de kinderen de hele voormiddag aan eenzelfde activiteit bezig zijn. Zo wordt bijv. een taalactiviteit afgewisseld met een wiskundeactiviteit.

3.2 Bewegingsmomenten De kinderen hebben wel af en toe een bewegingstussendoortje nodig. Zo laat de juf de kinderen bijv. eens rechtstaan of zeer luid roepen. Doordat kinderen van het eerste leerjaar zo vaak moeten stilzitten, wordt er minder aandacht geschonken aan beweging. Er worden wel af en toe bewegingstussendoortjes ingelast zodat de kinderen hun aandacht even op iets anders kunnen zetten. Toch is het wel zo dat er in de weekrooster evenveel uren bewegingsopvoeding gelden in het eerste leerjaar als in de derde kleuterklas. Uit ervaring hebben we zelf ondervonden dat er in de kleuterklas meer bewegingsmomentjes worden gegeven dan in het eerste leerjaar.

3.3 Klasindeling In de kleuterklas is het zo dat de klas georganiseerd is in verschillende hoeken. Zo is er bv een poppenhoek, een zandtafel, een opvoedende hoek, een computerhoek, … Dit is in het eerste leerjaar niet het geval. De kinderen zitten gerangschikt in rijen naast en achter elkaar. Wel wordt er soms in het eerste leerjaar gebruik gemaakt van bijv. een rekenhoek, een letterhoek, … .Deze hoeken zijn dan wel gebaseerd op de te geven leerstof. Zowel in de kleuterklas als in het eerste leerjaar wordt veel gebruik gemaakt van didactisch materiaal. Dit materiaal hangt omhoog in de klas. Zowel in het eerste leerjaar als in de kleuterklas wordt de klas versierd rond een bepaald thema. Het valt ons op dat er in de kleuterklas meer 3D-materiaal gebruikt wordt dan in het eerste leerjaar (wat normaal is: concreet-abstract).



Pagina 29

3.4 Werkboeken Ook wordt er in het eerste leerjaar gebruik gemaakt van een lees- en werkboek. In de derde kleuterklas zijn er geen lees- en werkboekjes aanwezig. Er wordt wel gewerkt met speeltoetsblaadjes. Aan de hand van deze blaadjes ziet men of de aangeleerde ‘leerstof’ verworven is bij de kleuters. Het speeltoetsblad wordt gebruik als evaluatie. In het eerste leerjaar wordt na het behandelen van een bepaald onderwerp, een toets voorzien. Als voorbereiding op het eerste leerjaar laat de juf de kinderen kennismaken met werkblaadjes.

3.5 Contact juf - kind Zowel de betekenis van de klasgroep als het contact met de leerkracht is anders in het eerste leerjaar. In de kleuterklas wordt er veel gespeeld wat in het eerste leerjaar niet het geval is. Daarom wordt de klasgroep eigenlijk gezien als een speelgroep. Ook de juf in de derde kleuterklas wordt gezien als een vertrouwenspersoon die de klas in handen heeft en leuke activiteiten aanbied waarbij ze doelen nastreven . In het eerste leerjaar wordt de juf ook nog altijd gezien als vertrouwenspersoon maar de functie verandert.

3.6 Ontwikkelingsdoelen en eindtermen Vanaf het eerste leerjaar wordt er niet meer gewerkt met ontwikkelingsdoelen maar wel met eindtermen. Gedurende 6 jaar streven de leerkrachten ernaar deze eindtermen te bereiken. Aan het eind van de schoolloopbaan in het lager onderwijs moeten deze eindtermen bereikt zijn. Dit is verschillend van de ontwikkelingsdoelen omdat deze moeten nagestreefd worden en niet bereikt moeten worden.

3.7 Incidenteel & intentioneel leren bij kleuters en lagere schoolkinderen In de kleuterklas spreekt men van incidenteel leren en in het eerste leerjaar spreekt men van intentioneel leren. In de kleuterklas gaat men werken aan de naaste ontwikkeling van kinderen. Dus wat kunnen/kennen kinderen al, waar liggen hun interesses, wat doen ze graag en wat willen of hebben de kinderen nodig. Hierbij zijn welbevinden en betrokkenheid twee zeer belangrijke pijlers. Bij incidenteel leren heeft het kind niet onmiddellijk door dat het kind effectief leert. Zo wordt de kennis die het kind onbewust verwerft op een speelse manier aangebracht.



Pagina 30

Voorbeeld: de leerkracht voorziet kaartjes in de winkelhoek met daarop aangegeven hoeveel fruit kost. De kinderen moeten hiervoor tellen hoeveel knopen ze moeten betalen om een stuk fruit te kopen. Het is vanzelfsprekend dat zowel de koper als de verkoper dit moeten doen. In gegeven voorbeeld zijn kinderen niet bewust van het feit dat ze aan wiskunde doen. Bij intentioneel leren gaan kinderen niet alleen per toeval leren, maar er ontstaat een leerintentie. Voorbeeld: een wiskundeactiviteit waarbij kinderen een splitsoefening moeten maken. Men maakt allereerst gebruik van concreet materiaal (3D) later gaat men over tot het werken op papier (2D)

3.8 Dagindeling derde kleuterklas – eerste leerjaar Een dag in de kleuterklas ziet er helemaal anders uit dan een dag in het eerste leerjaar. Maar wat is nu zo verschillend? Wij hebben de weekroosters van een derde kleuterklas en het eerste leerjaar eens onder de loep genomen. Hieronder de bevindingen van de dagindeling.

3.8.1 Onthaal & activiteiten In het derde kleuterklasje beginnen we telkens met een onthaal in de voormiddag en in de namiddag. In het eerste leerjaar beginnen ze enkel in de voormiddag met een onthaal. De activiteiten in het eerste leerjaar zijn meestal opgedeeld in grotere delen van ongeveer 30 minuten tot 50 minuten wat verschillend is in de kleuterklas waar de activiteiten meestal beperkt worden tot een tijdsduur van 30 minuten. Wat ons ook opvalt is dat kleuters heel veel aan muzische vorming doen terwijl ze in het eerste leerjaar 1 keer per week beeldende vorming krijgen. Dit is natuurlijk een grote aanpassing voor de kleuters gezien de grote interesse (niet bij alle kleuters evenveel) naar knutselen. In het eerste leerjaar wordt vooral de nadruk gelegd op het cognitieve en intellectuele aspect. Hierdoor worden muzische activiteiten naar de achtergrond geschoven. Zo is het belangrijk dat de kinderen leren rekenen, lezen en schrijven. De activiteiten zijn in het eerste leerjaar dus minder speels dan die in de derde kleuterklas. De leerkracht in de derde kleuterklas zal dus speelse activiteiten voorzien in de klas zodat de aandacht van de kleuters optimaal blijft. Zo stemt de leerkracht de activiteiten af op de interesses van de kinderen waarbij er aandacht wordt besteed aan de ontwikkelingsdoelen die gelden in de kleuterklas.



Pagina 31

3.8.2 Belangstellingscentrum In de kleuterklassen werken we met een belangstellingcentrum, dit wil zeggen dat er telkens met verschillende thema’s wordt gewerkt. Sommige scholen gebruiken per week een ander thema maar je kan ook een thema doortrekken over enkele weken. Bijvoorbeeld: Thema winter => Je kan uitbreiden naar het weer, slingers, vormen, lichtjes, enzovoort. Ook in het lager onderwijs werkt men aan projecten.

3.9 Koek en drank In de derde kleuterklas drinken en eten de kleuters samen in de klas tot of na de speeltijd. In het eerste leerjaar drinken en eten de kinderen tijdens de speeltijd.

3.10 Procesgericht en productgericht werken We werken te vaak productgericht in plaats van procesgericht. De omgeving heeft meer oog voor het eindresultaat terwijl de weg die het kind aflegt nog belangrijker is. We hebben te hoge verwachtingen van de kinderen waardoor we de realiteit uit het oog verliezen. De kunst is om te vertrekken vanuit het kind in plaats van uit het leerplan. Wij hebben de indruk dat in het eerste leerjaar vooral de nadruk ligt op presteren. De kinderen krijgen een opdracht die ze meestal individueel of soms ook wel in groepjes moeten uitvoeren. In de kleuterklas leren de kinderen dingen al spelenderwijs aan waarbij kinderen niet onder druk staan (in de meeste gevallen). Hierbij wordt meer procesgericht gewerkt. Onze eigen ervaringen rond het product- en procesgericht werken zijn dat we tijdens de drie jaar durende opleiding ondervonden hebben dat we zelf veel geëvolueerd zijn. Wanneer we terugblikken op het eerste jaar lerarenopleiding kleuteronderwijs merken we dat we productgericht werken erg belangrijk vonden. Aan het procesgericht werken werd daarentegen minder aandacht geschonken. Dankzij het opdoen van meer ervaring door middel van stages hebben we meer aandacht leren besteden aan het proces. Wanneer kleuters merken dat er veel aandacht besteed wordt aan hun afgelegde traject en niet enkel aan het product is er een hoog gevoel van welbevinden, waardering. De leerkracht in de derde kleuterklas observeert de kleuters en hanteert een kindvolgsysteem.



Pagina 32

4 Definities en testen schoolrijpheid internationaal 4.1 Amerika In Amerika meten ze de schoolrijpheid in de kleuterklas aan de hand van verschillende testen. Deze test heet Phelps Kindergarten Readiness Scale. Ze nemen deze test per kleuter af en duurt 20 minuten. Zij baseren zich op 3 domeinen (verbale, perceptuele en auditieve verwerking ) waarvan zij vinden dat dit een belangrijke rol speelt in het latere schoolse presteren. Verbale verwerking: verbaal redeneren, woordenschat en de vaardigheid om woorden en hun relaties te identificeren te begrijpen. Perceptuele verwerking: Fijne motoriek , m.a.w. oog-handcoordinatie en visuele discriminatie waarbij de vaardigheden om vormen visueel te vergelijken en figuren na te bootsen en weer te geven die complexer worden van vorm ,wordt gemeten. Auditieve verwerking: Auditieve discriminatie, auditief geheugen van een woord en voor zinnen/verhalen. Een tweede test waarvan ze gebruik maken is de Metropolitan Readiness Tests, Sixth Edition die bestaat uit 2 delen. Het eerste deel duurt ongeveer 85 minuten waarbij het onderverdeelt is over 4 momenten en het tweede deel duurt 100 minuten. Ze gebruiken deze test voor kinderen van 4-7 jaar. Ze kijken naar de rekenen leesontwikkeling van het kind. Een derde test is The Scale of Children's Readiness In PrinTing waarbij ze kijken hoe kinderen letters kopiëren. Een vierde test is de Bracken School Readiness Assessment die kleuren-, letter- en nummerkennis en tellen, vergelijken en vormen meten. Onderzoek wijst uit dat dit een valide test is om schoolrijpheid te meten.



Pagina 33

4.2 Nederland In Nederland wordt er gewerkt met groepen. Deze zijn er van 1 tot 8. De opleidingen richten zich enkel tot deze groepen. M.a.w je kan leerkracht worden bij één van deze 8. In vergelijking met België ligt het verschil in het feit dat men een kleuter en lager onderwijs aanbiedt i.p.v acht groepen in Nederland. Bij ons wordt er ook gewerkt met het onderscheidt tussen eindtermen en ontwikkelingsdoelen. Dit is Nederland volledig uitgesloten en één samenwerking. In België zijn wij, als leerkracht, meer gericht op de behoeften van de kleuters. In Nederland worden de cognitieve doelen dan per graad opgesteld terwijl dat in Vlaanderen heel anders verloopt. Daar worden de doelen aan het eind van de lagere schoolloopbaan of op het einde van de kleuterschool bekeken. In Nederland wordt er gebruik gemaakt van verschillende testen: 1. De Cito-toetsen. Hierbij wordt er een vragenlijst naar de ouders opgestuurd die ze dan thuis moeten invullen. Ook de leerkracht vult een lijst in over de kleuters. Vb: “Kan het kind alle letters uitspreken?” 2. De OBIS-testen. De leerkracht krijgt een overzicht van het niveau van de ontluikende geletterdheid. Hierbij komen verschillende items aan bod: schrijfvaardigheid, woordenschat, begrip van de structuur van de geschreven tekst, kunnen nazeggen van woorden, kunnen rijmen, letter- en woordidentificatie, leesvaardigheid, zinsbegrip, rekenbegrip, rekenvaardigheid, inzicht en hoeveelheid, telvaardigheid, geheugen en getallen & vormen benoemen. Uit onderzoek blijkt dat Vlaamse kinderen zwakker scoren dan Nederlandse kinderen in het derde kleuterklasje.11 In het eerste leerjaar heeft dit al een heel andere wending genomen en is de evolutie groter bij Vlaamse kleuters. 12

11 12

http://www.ond.vlaanderen.be/nieuws/2011/doc/talennota_2011.pdf (laatste raadpleging op 30 mei 2013) http://nl.wikipedia.org/wiki/Onderwijsstructuur_in_Vlaanderen_en_Nederland (laatste raadpleging op 18 mei 2013)



Pagina 34

5 Kritisch kijken naar stellingen We werden gedurende het werken aan onze bachelorproef geconfronteerd met enkele stellingen. Graag geven we aan wat onze bevindingen hierover zijn.

5.1 Lesgevende in het eerste leerjaar We stelden onszelf de vraag of het een meerwaarde is om als kleuterleerkracht les te geven in het eerste leerjaar. Onze bevindingen hierover zijn erg positief. We vinden het een grote meerwaarde omdat kleuterleerkrachten de drempel (van 3de kleuterklas naar 1ste leerjaar) op een eerder speelse wijze kunnen verlagen. Naar onze mening krijgen studenten tijdens de opleiding kleuteronderwijs een grotere bagage omtrent creativiteit. Aan de andere kant trekken we dit in twijfel omdat onze opleiding niet echt gericht is naar het lesgeven in het eerste leerjaar. Toch hebben we de indruk dat er sinds enkele jaren vorderingen zijn gemaakt. Het is bijvoorbeeld zo dat je in modeltraject 3 kan kiezen om stage te lopen in het eerste leerjaar.

5.2 Zittenblijven in de derde kleuterklas Zittenblijven in de derde kleuterklas of overgaan naar het eerste leerjaar? Uit studies13 is gebleken dat zittenblijven enkel zijn voordelen heeft bij de start van het bisjaar. Naarmate kinderen ouder worden komen die problemen echter vaak terug. Dit is uiteraard een nadeel. Wanneer het gaat om een achterstand op gebied van sociaal-emotionele ontwikkeling heeft het zeker zijn voordelen. Zo krijgt het kind de kans om verder te evolueren en open te bloeien. Bij het nader bekijken van dit onderwerp stellen we vast dat kinderen die later op het jaar geboren worden, meer kans hebben op een ontwikkelingsachterstand. Dit is zeker niet altijd zo omdat we zelf ondervonden hebben tijdens stages dat kinderen die later op het jaar geboren worden ook erg knap kunnen zijn! Tijdens de navraag bij leerkrachten bleek dat men vooral voor het zittenblijven in de derde kleuterklas was. Dit omdat kinderen in de derde kleuterklas minder achterstand ondervinden bij zichzelf omdat alles op een speelse manier wordt aangebracht. In het eerste leerjaar wordt het 'achterstand-gevoel' bij een kind enkel versterkt omdat het aanvoelt dat het niet mee kan met de rest. We kunnen besluiten dat we noch voor noch tegen deze stelling zijn. 13

http://www.klasse.be/ouders/6497/overgaan-naar-het-volgende-jaar-wie-beslist/ (laatst geraadpleegd op 27 mei 2013)



Pagina 35

5.3 Drempel verlagen door 'tussenklassen'. Wij stelden ons zelf de vraag of kleuters nog zoveel moeten blijven zitten in de derde kleuterklas indien de drempel laag gehouden wordt. We zouden dit kunnen doen aan de hand van 'tussenklassen'. Wanneer een kind in het eerste leerjaar nog niet mee kan op sommige gebieden (bijv. taal) kunnen leerkrachten voorstellen om het kind in een schakelklas deel te laten nemen. Belangrijk hierbij is dat ouders de toestemming moeten geven. Een schakelklas zorgt ervoor dat kinderen gedurende een schooljaar intensief worden begeleid op gebied van taal. Hierdoor zou de taalachterstand moeten worden ingehaald. 14 Echter wanneer we dieper nadenken over het invoeren van 'tussenklassen' zijn onze meningen hierover uiteenlopend. Tijdens discussie in groep bleek dat we zowel voor als tegen deze stelling waren. Enkele groepsleden zijn van de mening dat kleuters beter een jaar overdoen in de derde kleuterklas mits extra begeleiding. Anderen vinden dit een goed initiatief omdat schakelklassen de kans bieden om een bepaalde achterstand in te halen. Ook het bieden van de nodige ondersteuning ontbreekt hierbij niet, wat we positief vinden. Waarover we het allen eens zijn bij deze stelling is de toestemming die ouders moeten geven alvorens een kind naar een schakelklas gaat. Om die reden hebben we een dubbel gevoel over deze stelling.

14

http://www.schakel-klassen.nl/C18-HOME.html (laatst geraadpleegd op 31 mei 2013)



Pagina 36

.II Praktijk

Poriau Daan – De Geyter Sofie –Rubbens Ellen– Leerman Gaëlle – Hanskens Evelien


Pagina 37

1 Het letterfeest Om de overgang naar het eerste leerjaar vlot te laten verlopen, organiseren de meeste scholen een doorschuifdag voor de kleuters. De kleuters maken kennis met het eerste leerjaar en volgen een hele dag mee. Er zijn ook scholen die meerdere dagen tijdens het jaar voorzien om samen met het eerste leerjaar activiteiten te doen. Wij vinden dat één dag niet genoeg is om de overgang kleiner te maken dus opteren we ook voor meerdere doorschuifdagen. Je kan de kleuters een dag laten mee volgen in het eerste leerjaar, samen activiteiten organiseren om de sociale vaardigheden te stimuleren, laten kennismaken met de klasjuf en de klas zelf, enzovoort. Zo raken de kinderen meer en meer vertrouwd met het eerste leerjaar. Daarom zouden wij graag andere scholen helpen met praktische tips en activiteiten om ze op de goede weg te helpen om de kinderen op een speelse manier te begeleiden en niet enkel ze een dag in het eerste leerjaar te laten mee volgen. Om alles vlot te laten verlopen, hebben wij voor een praktijkmap gezorgd waarin alle activiteiten uitgeschreven staan samen met de pictogrammen. Wij zouden een klasoverschrijdend letterfeest organiseren als overgangsmoment voor de kleuters van de derde kleuterklas en de leerlingen van het eerste leerjaar met oog op hoekenwerk. Het hoekenwerk wordt afgestemd op beide leeftijdsgroepen zodat ze op elkaars mogelijkheden kunnen inspelen. Om een zachtere overgang te creëren integreren we de hoeken in de beide klassen. Zo kunnen we de drempel naar het eerste leerjaar verlagen en verloopt de overgang gemakkelijker. Er worden duo’s samengesteld op basis van een kleuter en een leerling uit het eerste leerjaar. Zo willen we een gelegenheid creëren om de kleuters een gesprek te laten voeren met het eerste leerjaar om vaardigheden en ervaringen uit te wisselen. De reden waarom wij ze in duo's laten samenwerken is omdat we dan een beter overzicht hebben hoe iedereen samenwerkt. Laten we ze allemaal samenwerken, is de kans groot dat de leerlingen van het eerste leerjaar bij elkaar gaan om te spelen en de kinderen van de kleuterklas. Zo ligt de nadruk op de samenwerking en het contact tussen het eerste leerjaar en de derde kleuterklas om met elkaar de opdracht tot een goed einde te brengen. Bij ieder hoekenwerk zorgen we voor een neergeschreven handleiding, gericht naar het eerste leerjaar wat de derde kleuterklas nieuwsgierig maakt. Dit zet de kleuters aan om dit zelf te kunnen. Op basis van de uitgeschreven handleiding en de pictogrammen moeten ze overleggen en samenwerken om het gewenste resultaat te bereiken. Met een rode draad werken helpt de overgang te verkleinen zodat het speelse niet in het eerste leerjaar zomaar verdwijnt. Zo trekken we de lijn door, doorheen het eerste leerjaar. De kinderen werken in de derde kleuterklas met een handpop die ze ook gebruiken in het eerste leerjaar. Ze raken vertrouwd met de handpop en voelen zich al een stuk veiliger. Poriau Daan – De Geyter Sofie –Rubbens Ellen– Leerman Gaëlle – Hanskens Evelien


Pagina 38

1.1 Rode draad De handpop in de vorm van een kikker is voor ons een zeer leuk werkinstrument omdat je deze kan linken aan 'de kikkersprong' die verwijst naar de sprong naar het eerste leerjaar. Hij creëert een speelse ontmoeting tussen het eerste leerjaar en de derde kleuterklas. Hierbij hebben we oog voor de mogelijkheden van de derde kleuterklas en het eerste leerjaar. Zo willen we de kinderen laten samenwerken met oog voor de verschillende domeinen om de overgang te vergemakkelijken. We starten met alle kennis en vaardigheden die we doorheen deze opleiding hebben geleerd. De kikker komt aan bod in iedere hoek zodat het zorgt voor geborgenheid en een veilig gevoel voor de kleuters. Het is niet de bedoeling om de kikker op te bergen na deze dag maar om de kikker te gebruiken tijdens de echte overstap. Zo wordt de kikker een soort van vriend die hen helpt om over te springen naar het eerste leerjaar. De juf gebruikt hierbij de Kikker doorheen de activiteiten in het eerste leerjaar zodat de overgang gemakkelijker wordt en minder afschrikkend.



Pagina 39

1.2 Ervaringen uitvoering het letterfeest Op 21 mei 2013 hebben wij het letterfeest in de praktijk uitgevoerd samen met de basisschool Koninklijk Atheneum te Zottegem. Er waren 2 derde kleuterklassen en 1 eerste leerjaar waarmee we mochten samenwerken. Om 13 uur mochten we starten tot 14.30 omdat ze dan koek en drank en speeltijd hadden. Na de speeltijd om 15 uur hadden we nog een halfuur om nog een laatste doorschuifmoment te doen samen met de evaluatie. Als sfeerschepping mochten de kinderen kennismaken met onze handpop, Kikker. Kikker vertelde dat hij samen met de kinderen leuke dingen ging doen met letters en woorden. We lieten ze dan ook verwoorden hoe onze kikker eruit zag en wat voor geluiden hij maakt. Eerst telden we de kinderen zodat we ze evenredig konden verdelen onder 4 juffen. Ze kregen allemaal een bepaalde kleur op hun hand getekend zodat ze wisten bij welk kleurtje ze hoorden. Ieder van ons had ook een gekleurde sjaal aan om een duidelijk herkenningspunt te hebben. Wanneer de kinderen elk een kleur hadden, gingen ze bij de juf/meester staan met hetzelfde kleurtje van sjaal. Daarna startten de activiteiten. De activiteiten duurden ongeveer 20 minuten waarna doorgeschoven werd. Een van ons trok foto's en zorgde voor een vlotte overgang naar de volgende activiteiten. Wanneer de kinderen de rammelaar hoorden, wisten ze dat ze moesten doorschuiven naar het volgende kleurtje. De activiteiten op zich verliepen allemaal heel vlot, de kinderen vonden het leuk om bezig te zijn met letters en woorden. Je zag een goede samenwerking tussen het eerste leerjaar en de derde kleuterklas. Wanneer een kleuter iets niet wist, hielpen de kinderen van het eerste hen onmiddellijk. Het doorschuiven naar de volgende activiteit verliep zonder problemen. De kinderen stelden zich in een rij bij het horen van het signaal en gingen, na het teken van de juf, door naar de volgende juf/meester. Op het einde hebben we een paar kinderen geëvalueerd door ze te interviewen over wat ze ervan vonden en wat ze allemaal gedaan hebben. Uit het interview bleek dat ze het leuk vonden om met letters en woorden te werken. Ze mochten spelen, bouwen, uitbeelden en muziek maken, wat ze heel fijn vonden. Het interview kan je vinden op onze website: http://creatiefovervaren6.webnode.nl/ . Hierop staan de foto's van onze praktijkdag en je kan er allerlei materialen op vinden zoals de activiteiten zelf, de pictogrammen, foto's, materialen, enzovoort. Hieronder vindt je onze activiteiten die we gebruikt hebben bij de uitvoering van het letterfeest. Wij kozen voor haalbare en eenvoudige activiteiten omdat we een tijdslimiet hadden. We wouden er zeker van zijn dat we onze activiteiten niet zomaar moesten stopzetten of onderbreken door tijdsgebrek. Poriau Daan – De Geyter Sofie –Rubbens Ellen– Leerman Gaëlle – Hanskens Evelien


Pagina 40

1.3 Activiteiten doorheen de verschillende leergebieden 1.3.1 Muzische Vorming Drama: ’Uitbeelden van Kikker’ Ontwikkelingsdoelen: MVD Drama – 3.2 De kleuters kunnen zich inleven in personages en dingen uit de omgeving en deze uitbeelden. – 3.3 De kleuters kunnen met een creatief stem- en taalgebruik expressief reageren en belevenissen uitbeelden. Kerndoelen: – C: De kleuters verwoorden wat ze op de afbeeldingen zien. – S-A: De kleuters durven expressief bewegen voor de groep. – PM: De kleuters bootsen de bewegingen op de prenten na. Wat heb je nodig: – Kaarten met afbeeldingen – Kaarten met omschrijving wat de kikker doet. Hoe ga je te werk: Inleiding Kikker is tegen een stoel gesprongen en weet niets meer. Op de tafel ziet hij allemaal foto's van hem liggen maar hij weet niet meer wat hij daar allemaal doet. De kinderen helpen Kikker terug zijn geheugen op te frissen door hem te helpen met de beschrijvingen en de foto's. Verloop ● Een kleuter en een leerling vormen een duo. ● De kinderen van de derde kleuterklas krijgen een afbeelding waarop Kikker springt. De leerlingen van het eerste leerjaar krijgen een beschrijving van de foto die ze moeten voorlezen aan de kleuters. ● Het is de bedoeling om samen te ontdekken wat Kikker op de foto's doet. Daarna beelden ze hetzelfde van wat op de kaartjes staat uit aan Kikker zodat hij terug weet wat hij aan het doen was. Slot De kinderen tonen aan elkaar wat ze op de foto's zien en beelden het samen in duo's uit.



Pagina 41

Muziek: ’Spelen met muziekinstrumenten a.d.h.v. een partituur’ Ontwikkelingsdoelen: MVD Muziek – 2.3 De kleuters kunnen signalen, functie en sfeer van beluisterde muziek of liedje ervaren en herkennen, en alleen of in groep reproduceren. – 2.5 De kleuters kunnen met plezier een toenemend vermogen tot experimenteren en improviseren ontwikkelen met klank, stem of instrument. Kerndoelen: – PM: De kleuters reageren op visuele signalen: wanneer de leerling luid zegt, spelen de kleuters luid op de instrumenten. – S-A: De kleuters durven muziekinstrumenten bespelen in groep of alleen. – C: De kleuters verwoorden wat er op de partituur staat: luid/stil, snel/traag. Wat heb je nodig: – Muziekinstrumenten – Partituren => Luid/Stil, Snel/Traag, Grote/Kleine instrumenten Hoe ga je te werk: Inleiding Kikker vond op zolder een grote koffer/doos vol instrumenten. Maar er zat iets vreemds bij … Er zaten papieren in de koffer met allemaal woorden op. Maar Kikker kan niet lezen. Kunnen jullie Kikker helpen om op de juiste manier de instrumenten te bespelen? Verloop ● De kinderen worden terug gemengd. ● Een leerling van het eerste leerjaar krijgt een partituur waarop staat hoe de kleuters het instrument moeten bespelen. ● De leerling leest de partituur voor en vertelt aan de kleuter wat hij moet doen. De kleuter voert dit dan ook uit. ● Bijvoorbeeld : Ik speel snel- traag/ luid- stil. De kleuters reageren op het auditieve en visuele signaal. Variatie De leerlingen ook eens laten spelen. De kleuters krijgen ook een partituur met daarop kleine en grote instrumenten. Groot instrument: Luid spelen, klein instrument: stil spelen. De kleuters verwoorden wat de leerlingen moeten doen. Slot De kinderen samen laten spelen met als dirigent, de juf. De juf toont een geschreven partituur aan de leerlingen en een prent aan de kleuters.



Pagina 42

Lichamelijke opvoeding: Het letterparcours Ontwikkelingsdoelen: Lichamelijke opvoeding – 1.7 De kleuters kunnen kunnen voor verschillende basisbewegingen de ledematen functioneel en gecoördineerd inschakelen. – 1.32 De kleuters kunnen kunnen een gepast bewegingsantwoord geven op eenvoudige speltaken, bewegingsopdrachten, afspraken en regels. Kerndoelen: – F: De kleuters voeren de opdrachten correct uit. – C : De kleuters verwoorden wat er op de prenten staat. – PM: De kleuters reageren op auditief signaal: bij het fluiten, voeren ze de opdracht op de prent uit. – F: De kleuters kunnen hun evenwicht houden op een omgekeerde bank – F: De kleuters kunnen achterwaarts stappen. Wat heb je nodig: – Letters,kegels, stapstenen, banken, touw, ballen , ... Hoe ga je te werk: Inleiding Reactiespel: De kinderen lopen door elkaar in de zaal. Bij een stopsignaal voeren de kinderen de opdracht die bij de afbeelding past uit. A: achterwaarts lopen, B: Op de buik liggen. E: Met elleboog op de grond liggen, ... Verloop Bij deze post werken we aan de hand van een parcours. De kleuters en de leerlingen vormen elk een duo. De leerlingen bieden we een opdrachtenkaart aan bij iedere post. De kleuters bieden we een afbeelding aan die de opdracht voorstelt. Ze bespreken samen, overleggen wat ze moeten doen bij iedere post. Iedere post staat ook in teken van een letter: Post A: ‘Ik stap achterwaarts’ Post B: ‘Op de Buik sluipen onder de brug’ Post D: ‘Duimen in de lucht bij het springen’ Post E: ‘Elleboog tikken op de bank’ Post V: ‘Met beide voeten springen naar de overkant (huppen)’ Bijvoorbeeld=> leerling met opdrachtkaart ‘ op de buik sluipen onder de brug’ en de kleuter met een afbeelding van iemand die onder de brug kruipt. Samen zoeken ze uit wat ze moeten doen. Slot De kinderen zitten per duo in de zaal. De kleuters raden welke letter de leerling op hun rug schrijft. Variatie: Laat de kinderen de letters opschrijven die ze raden. Poriau Daan – De Geyter Sofie –Rubbens Ellen– Leerman Gaëlle – Hanskens Evelien


Pagina 43

Beeld: Affiche maken Ontwikkelingsdoelen: MVD Beeld – 1.4 De kleuters kunnen verschillende beeldende, technische middelen aanwenden en samen gebruiken om tot beeldend werk te komen. – 1.5 De kleuters kunnen impressies uiten in een persoonlijke, authentieke creatie en plezier scheppen in het zoeken en vinden Kerndoelen: – C: De kleuters kunnen letters herkennen in tijdschriften – PM: De kleuters kunnen de letters mooi uitknippen – PM: De kleuters kunnen op de juiste manier een schaar hanteren. – C: De kleuters kunnen woorden vormen met de uitgeknipte letters. Wat heb je nodig: – – – –

Tijdschriften Papier Scharen Lijm

Hoe ga je te werk: Inleiding Kikker organiseert een groot letterfeest. Om veel kinderen op zijn feest te hebben, moet hij natuurlijk reclame maken. Daarom wil hij een groot affiche maken met allemaal letters en woorden op zodat iedereen naar zijn feest komt. Verloop De kinderen krijgen tijdschriften aangeboden. Ze knippen verschillende letters uit en kleven die op een groot blad. Je kan ook stempels aanbieden waarbij de kinderen letters mogen stempelen. De kinderen maken een grote collage van letters en woorden. Slot Laat de kinderen woorden zoeken en stempelen bij de letters die ze uitgeknipt hebben om hun taal en het voorbereidend schrijven te stimuleren.



Pagina 44

1.3.2 WIWO Huishoudelijke activiteit Ontwikkelingsdoelen: WO – 1.1 De kleuters kunnen verschillen onderscheiden in geluid, geur, kleur, smaak en voelen. – 2.3 De kleuters kunnen in een eenvoudige situatie nagaan welk technisch systeem best tegemoet komt aan een behoefte. Kerndoelen: – PM: De kleuters kunnen de stappen correct uitvoeren a.d.h.v. het stappenplan – C: De kleuters verwoorden het stappenplan a.d.h.v. de prenten. Wat heb je nodig: – – – – – – – –

Pictogrammen +uitgeschreven recept 1 broccoli 2 uien 10 glazen water 1 groentebouillon Boter Peper Zout

Hoe ga je te werk: Inleiding Kikker is ziek. Wat heel goed is om snel beter te worden is een lekkere soep. Maar hij wil enkel groene soep. Welke groenten zijn groen? Een kleuter en een leerling vormen een duo. De kleuter verwoordt wat hij op de pictogrammen ziet en de leerling leest het uitgeschreven recept. Ze voeren samen de huishoudelijke activiteit uit. (vb. lettererwtensoep) Verloop ● Snijd de broccoli in stukjes en spoel ze af onder koud stromend water. ● Zet een stoofpot op het vuur en smelt hierin een klontje boter. Snijd ondertussen de ui in stukjes en stoof ze aan in de boter. ● Voeg het water toe met groentebouillon en breng aan de kook. ● Als laatste mix je de soep en voeg je naargelang je keuze peper en zout toe. Slot De kinderen laten verwoorden hoe ze alles gemaakt hebben en laten proeven van de soep. Poriau Daan – De Geyter Sofie –Rubbens Ellen– Leerman Gaëlle – Hanskens Evelien


Pagina 45

1.3.3 Nederlands Letter – Dier Ontwikkelingsdoelen: Nederlands – Lezen. – 3.1: De kleuters kunnen aan de hand van visueel materiaal een boodschap herscheppen – 3.2: De kleuters kunnen door symbolen voorgestelde boodschappen in verband met concrete activiteiten begrijpen Kerndoelen: – PM: De kleuters kunnen de letter bij de juiste prent leggen. – C: De kleuters herkennen de letters. – C: De kleuters verwoorden de letters – C: De kleuters kunnen de prenten verwoorden. Wat heb je nodig: – Afbeelding dieren (naargelang je thema) – Letters Hoe ga je te werk: Inleiding Kikker heeft de doos met prenten en letters laten vallen. Alle prenten en letters liggen door elkaar op de grond. Kunnen jullie hem helpen de letters bij de juiste prent te leggen? Verloop ● De leerlingen krijgen elk een afbeelding van een dier.(vb.: 'kikker') De kleuters krijgen een letter (vb.: 'K'). ● De kleuters zoeken bij welke afbeelding hun letter past. De leerlingen kunnen de kleuter bevestigen of hem meehelpen zoeken naar de juiste letter. Slot De juf zegt een letter, de kinderen kijken of het hun letter is. Wanneer het de letter is die zij hebben, geven ze dit aan de juf samen met de bijhorende prent. Zo verzamelt de juf terug alle prenten en letters.



Pagina 46

1.3.4 Technologische Opvoeding Bouwen van letters met blokken Ontwikkelingsdoelen: WO – Techniek – 2.6 De kleuters kunnen een eenvoudig technisch systeem maken, al dan niet aan de hand van een stappenplan. Nederlands – schrijven – 4.2 De kleuters kunnen met hulp van volwassenen, eigen boodschappen door middel van symbolen vastleggen en kenbaar maken. Kerndoelen: – PM: de kleuters kunnen aan de hand van een stappenplan de letter nabouwen. – C: De kleuters herkennen de letters op de foto's – PM: De kleuters kunnen woorden maken met de letters. Wat heb je nodig: – Jengablokken – Stappenplan/pictogrammen Hoe ga je te werk: Inleiding Bij deze hoek vertrekken we van een probleemstelling: ‘Hoe kunnen we deze letter maken met de blokken ? De kinderen kunnen de letter in de lucht schrijven om daarna de letter met blokken te maken. Verloop ● Een kleuter en een leerling vormen een duo. ● De kleuter verwoordt wat hij ziet op de pictogrammen. De leerling leest de letter die op de opdrachtenkaart staat. ● Laat de kinderen eerst een woord zoeken bij de letter zodat ze goed weten om welke letter het gaat. ● Samen bouwen ze aan de hand van het stappenplan en de blokken de letter na. Variatie: De kinderen een kort woord laten maken met de blokken ter differentiatie. Slot Welk woord past bij jouw letter? De kinderen een woord bij het gemaakte letter laten vinden en de blokken daarna terug in de doos laten steken. Poriau Daan – De Geyter Sofie –Rubbens Ellen– Leerman Gaëlle – Hanskens Evelien


Pagina 47

2 Onze website We kregen het idee om een website te maken zodat alle juffen en meesters deze kunnen raadplegen. Samen hebben we alles bij elkaar gezet en kwamen we tot een mooie bruikbare website. Iedereen kan onze activiteiten en pictogrammen raadplegen om te gebruiken in de klas. Het zijn al klaar uitgeschreven activiteiten zodat ze direct gebruikt kunnen worden in de klas.

3 Onze praktijkmap In onze bachelorproef hebben we er ook voor gezorgd dat iedereen onze activiteiten en pictogrammen direct kunnen gebruiken. Alles zit uitgewerkt en beschreven in onze praktijkmap, alsook het didactisch materiaal zit in de doos. De juffen kunnen de praktijkdoos samen met de praktijkmap onmiddellijk gebruiken in de klas.

4 Extra ideeën Tijdens het uitvoeren van het letterfeest werkten we met duo's (kleuter + leerling eerste leerjaar) om een beter overzicht te hebben over de kleuters en om er zeker van zijn dat de leerlingen samenwerken met de kleuters. Want uit eigen ervaringen gaan de leerlingen en de kleuters sneller bij hun eigen klasje en dit wouden wij vermijden. Er zijn natuurlijk nog andere methoden om de kleuters samen te laten werken met het eerste leerjaar maar deze hebben wij niet allemaal kunnen uitvoeren. Vandaar onze keuze om met duo's te werken. Hieronder zijn er nog enkele ideeën die we tijdens het letterfeest zouden kunnen gebruiken. Deze zijn door onze tijdslimiet in de kleuterschool niet uitgevoerd maar wel bruikbaar voor het letterfeest.



Pagina 48

4.1 Hoekenwerk 4.1.1 Letterbanen Wat heb je nodig: – Grote uitgeknipte letters – Auto's, balletjes, poppen – Plakband om de letterbanen aan de grond vast te kleven. Hoe ga je te werk: Je kan het voorbereidend schrijven en de letterherkenning stimuleren door de kinderen te laten werken met letterbanen. De kinderen worden niet verplicht om op een blad papier te schrijven maar kunnen op een leukere manier schrijven met hun vinger over de banen.

4.1.2 Letterhinkelmat Wat heb je nodig: – Grote mat met cirkels om de letters op te bevestigen – Letters – Een draaischijf: met handen en voeten op + de handelingen die ze moeten doen. – Letterdobbelsteen Hoe ga je te werk: De kleuters maken al springend, huppelend en spelend kennis met de letters op de mat. Een kleuter gooit met de letterdobbelsteen en de andere kleuter hinkelt naar de letter die op de dobbelsteen staat. Door aan het bord met acties te draaien weet het kind op welke manier hij naar de letter moet gaan, bijvoorbeeld al springend, huppelend, op één been, al dansend, enzovoort. Terwijl de ene kleuter aan het bord draait kan de andere kleuter op een bepaalde manier naar de letter gaan op de mat.



Pagina 49

4.1.3 Letters rijgen Wat heb je nodig: – Letters – Draden – Woordkaarten Hoe ga je te werk: De kinderen kunnen woorden maken aan de hand van de letters die ze kunnen rijgen aan het touw. Je kan de kinderen laten werken met woorden, namen, onderwerpen waarover ze in de klas bezig zijn, enzovoort. Om het moeilijker te maken kan je ze de woorden auditief laten horen zodat ze beroep moeten doen op hun visueel geheugen. Om het gemakkelijker te maken kan je zelf woordkaarten geven zodat ze het woord enkel hoeven na te rijgen. Je kan ook met werkbladen werken en ze de woorden laten naschrijven.

4.1.4 De lettertas Wat heb je nodig: – Foto's die de kinderen trekken in de klas – Letters – Schrijfgerief – Schriftje Hoe ga je te werk: Je kan de kinderen in de klas woorden laten maken met letters waar ze vervolgens een foto van trekken. Die worden in de lettertas gestopt om ze mee te nemen naar huis. Zo kunnen de kinderen de woorden thuis oefenen door ze ofwel na te leggen met de letters of ze in het schriftje te laten schrijven. Zo kan de lettertas elk weekend worden meegegeven zodat ze al spelend bezig zijn met voorbereidend schrijven.



Pagina 50

4.2 Kringgesprekken Kringgesprekken in de kleuterklas zijn heel belangrijk voor de taalvaardigheden van het kind. Je zorgt voor een krachtige leeromgeving waarbij de kinderen leren om taal correct te gebruiken wanneer ze moeten communiceren. Je kan zelf als juf de kring begeleiden door hem meer inhoud te geven en interactiever te maken, wat zorgt voor een hogere betrokkenheid. Zo zullen de kinderen meer vragen stellen en dieper ingaan op bepaalde onderwerken waardoor ze op zoek gaan naar inhoud. Wij als leerkracht moeten als mediator optreden en hen taalondersteuning bieden. We moeten ze bij hun belevingswereld laten en tot bepaalde inzichten laten komen door gebruik te maken van wat de kleuters aanbieden. Een mogelijkheid hierbij is dat kleuters extra in interactie treden met leerlingen van het eerste leerjaar. Op die manier wisselen ze informatie en ervaringen uit. Hierbij niet te vergeten is dat de leerkracht extra ondersteuning biedt bij vraagstelling.

4.2.1 Rekenen in de kring De kinderen worden vaak geconfronteerd met problemen waarbij ze beroep moeten doen op tellen, meten en rekenen. Wanneer kinderen daar moeilijkheden mee hebben kunnen we door vrije teksten en praatrondes dit wegwerken. Bijvoorbeeld: Welk huisnummer heb jij ? Welke schoenmaat heb je? De kleuters met elkaar laten vergelijken. – Rekenen met materialen: Je kan naargelang je thema de kinderen laten sorteren tussen de voorwerpen die zich in de klas bevinden. Je kan ze laten vergelijken van grootte, hoeveelheid, groepen laten maken, kijken wat het langste of kortste is, welke kleuren ze hebben en ze op kleur laten sorteren, enzovoort. – Levend rekenen: Wie is de grootste van de klas? Wie heeft de langste haren? Welke schoenmaat is het grootste? Sorteren op haarkleur, haarlengte, op kledingstukken, enzovoort. – Voeldoos: Je stopt verschillende materialen in de doos die de kleuters moeten voelen. De andere kleuters raden het voorwerp door de beschrijving die de kleuter geeft over het voorwerp.



Pagina 51

4.2.2 Ontluikende geletterdheid Door taal in betekenisvolle situaties te gebruiken, ontwikkelen de kinderen hun taalvaardigheden. Wij als leerkrachten moeten ervoor zorgen dat de kinderen taal leren van en met elkaar. Je kan enkele activiteiten aanbieden waardoor hun taal gestimuleerd wordt. Via deze weg willen we de mogelijkheid creëren om de kleuters en de leerlingen eerste leerjaar aan te zetten tot het voeren van dialoog. – Verhalen en boeken voorlezen. – Kinderen hun naam op hun werkjes laten schrijven – Stempelen van woorden of zinnen – Vergelijken van elkaars namen – Letters vernoemen in de namen tijdens het afroepen van de aanwezigheden. – Samen brainstormen over een thema en vragen hoe we dat moeten opschrijven?

4.3 Uitstap Om de kinderen kennis te laten maken met letters kan je een leerwandeling plannen met de kinderen. Hierbij trekt de juf op voorhand foto's van huizen, voorwerpen, gebouwen, bomen, enzovoort waarbij letters in te herkennen zijn. De kinderen zoeken de letters door goed naar de foto's te kijken. Je kan de kinderen ook letters geven die ze moeten zoeken in gebouwen, bomen, gras, … . Daarvan trekken de kinderen een foto die ze samen met de andere foto's in een draaiboek stoppen. Die kunnen ze altijd in de boekenhoek raadplegen en verwoorden wat ze gedaan hebben. Hierbij is het uiteraard van toepassing dat kleuters en leerlingen eerste leerjaar overleg plegen over de opdracht.



Pagina 52

Besluit We hebben ons tijdens het werken aan de bachelor verdiept in het creatief overvaren naar het eerste leerjaar. We kwamen tot het besluit dat het welbevinden van de kinderen erg belangrijk is. Ook de rol van de leerkracht speelt een aanzienlijk grote rol. Zo zijn dagdagelijkse observaties van groot belang. Aan de hand van die observaties kan de leerkracht bepalen wat de noden en behoeften van het kind zijn en hoe de school hieraan kan voldoen. Optimale kansen bieden aan elk kind in de school is het doel van de leerkrachten. Tijdens onze zoektocht naar wat schoolrijpheid nu precies inhoudt, konden we veel theoretische bronnen vinden. Echter wanneer we zochten naar hoe we dit konden toepassen in de praktijk, bleek dit een moeilijke opdracht te zijn. We zijn op zoek gegaan naar manieren om leerkrachten te tonen hoe wij dit in de praktijk zouden toepassen. We hebben een praktijkmap gemaakt waarin verschillende voorbeelden en didactische materialen ter beschikking worden gesteld. Alsook hebben wij een website gemaakt waarop alles te vinden is. Ook is daar te zien hoe ons proces verliep die dag. Dit is ook de reden waarom wij de praktijk eenmaal hebben getoetst. We hebben extra ideeën gevonden die we niet uitgewerkt hebben in de praktijk. Dit kan de basis vormen tot een volgende bachelorproef. We merkten tijdens de praktijk dat de samenwerking vlot verliep. Gedurende het hele proces droeg iedereen zijn steentje bij. Enkele taken hebben we verdeeld zodat we tot een goed resultaat konden komen. Gedurende het proces waren we in bange afwachting over hoe dit tot een goed einde zou komen. We hebben gemerkt dat het werken in groep zeker zijn voordelen kent omdat iedereen zijn eigen inbreng heeft en zo een goed resultaat kan worden bekomen. Tot slot hebben we gemerkt dat je op verschillende manieren creatief kan overvaren. Hierbij mogen we zeker de haalbaarheid van activiteiten niet uit het oog verliezen. Werken met de twee klassen is geen dagelijks gebeuren op school. Het is dus van belang om de activiteiten zodanig te organiseren dat deze voor alle partijen haalbaar zijn. Daarbij benadrukken we zeker dat het op organisatorisch vlak enige inspanning vraagt. Creatief denken is hier noodzakelijk.



Pagina 53

Bibiliografie Boeken BOONE, M., Groei- en leerlijnen in de kleuterschool. Plantyn. 2012 FEYS, R., VAN ISEGHEM, H., Meten en mentend rekenen, Wolters Plantyn, 2002, 169 p. LAEVERS, F. , Basisboek voor een ervaringsgerichte kleuterklaspraktijk, centrum voor Ervaringsgericht Onderwijs – VZW, Leuven, 2003, 168 p. LIETIERE, M., Juf, mag ik overvaren?, Lannoo nv, Tielt, 2008, 288 p. OVSG, Samen over de drempel van derde kleuterklas naar eerste leerjaar met kind, ouders en school, politeia, 59 p. SCHWEITZER, H., Schrijven leer je zo!, Elsevier, Maarssen, 2002, 62 p. VAN DER AALSVOORT, G.M., puur plezier, spelsuggesties voor de basisschool, Acco, Leuven, 151 p. VAN STEENSEL, R., Voor- en vroegschoolse stimuleringsactiviteiten en ontwikkelingvan geletterdheid, Aksant, Amsterdam, 2006, 234 p. VANDENBUSSCHE, E., Een procesgericht kindvolgsysteem voor kleuters, Centrum voor Ervaringsgericht Onderwijs, Leuven, 1996, 123 p. VANDERSMISSEN, M., Bruggen bouwen tussen kleuterschool en lagere school, praktijkervaringen van de Diestse basisscholen Internet Interstedelijk clb, schoolrijpheid, Internet, laatst geraadpleegd op 04/02/2013, (http://www.gemeenteschool-sintmichiels.be/schoolrijpheid.htm) Jenaplanschool De Feniks, Kindvolgsysteem, Internet, laatst geraadpleegd op 11/02/2013, (http://www.jenaplanschooldefeniks.be/drupal/kindvolgsysteem) Katho, Zorgrugzakje, Internet, laatst geraadpleegd op 12/02/2013, (http://www.katho.be/download/zorgrugzakde%20stap%20naar%20de%20lagere %20school.pdf) Klasse voor ouders, internet, laatst geraadpleegd op 19/05/2013, (http://www.klasse.be/ouders/12226/schoolrijp-interview-met-marc-litiere/) Klasse voor ouders, internet, laatst geraadpleegd op 27/05/2013, http://www.klasse.be/ouders/6497/overgaan-naar-het-volgende-jaar-wie-beslist/) Poriau Daan – De Geyter Sofie –Rubbens Ellen– Leerman Gaëlle – Hanskens Evelien


Pagina 54

Wikipedia, onderwijsstructuur, internet, laatst geraadpleegd op 18/05/2013, (http://nl.wikipedia.org/wiki/Onderwijsstructuur_in_Vlaanderen_en_Nederland) Tijdschriftartikels De wereld van het jonge kind- vakblad voor ontwikkeling, opvoeding en onderwijs aan jonge kinderen. Nummer 3, jaargang 40, november 2012. LITIERE, M., Juf, mag ik overvaren. Schoolrijpheid. Als het kleuteren voorbij is. Lannoo. 2008. Mondelinge bronnen BS De linde, Merelbeke: Juf Elsie & Juf Afra BS De Nieuwe Arend te Aalst: Juf Jessie BS Koninklijk Antheneum te Zottegem: Directrice Emmy BS Victor Carpentier te Gent: Juf Fatima 3 K De Kleurdoos te Ledeberg: Juf Caroline De Leefschool De Oogappel te Gent: Juf Sofie. SBS De Smidse te Zottegem: Juf Chantal en juf Carol Website http://creatiefovervaren6.webnode.nl/ Vergadering Info-avond schoolrijpheid: De Nieuwe Arend te Aalst Vergadering Leerwandeling: Methodeschool De Boomgaard te Gent



Pagina 55

Bijlagen



Pagina 56

Bijlage 1: 'Artikel het letterfeest' Bijlage 2: 'Foto's info-sessie' Bijlage 3: 'Logboek'



Pagina 57

Bijlage 1: 'Artikel het letterfeest'



Pagina 58



Pagina 59

Bijlage 2: 'Foto's info-sessie'



Pagina 60

Bijlage 3: 'Logboek'


CREATIEF OVERVAREN NAAR HET EERSTE LEERJAAR

Recommend Documents