Contractbeheersing binnen het bouwbedrijf

R

R

B

O

U

W

R

A

P

P

O

R

T

118

Contractbeheersing binnen het bouwbedrijf Praktische aandachtspunten voor het opstellen en beheersen van contracten

CONTRACTBEHEERSING BINNEN HET BOUWBEDRIJF

Auteur: C. Graafland, Infocus Management Consultants Bij het samenstellen van dit rapport is door de Stichting Research Rationalisatie Bouw en de instellingen die daaraan in opdracht van de stichting hebben meegewerkt een zo groot mogelijke zorgvuldigheid betracht. Door de Stichting Research Rationalisatie Bouw, de researchstichting van BouwNed, kan echter geen aansprakelijkheid worden aanvaard indien gegevens uit dit rapport niet mochten leiden tot het bedoelde resultaat of aanleiding mochten geven tot enigerlei schade. Deze uitsluiting van aansprakelijkheid geldt eveneens voor medewerkers die in opdracht van de stichting of van de ingeschakelde instellingen en/of bedrijven aan de samenstelling van dit rapport hebben meegewerkt. De uitvoering van dit onderzoek, waarvan de resultaten vervat zijn in dit rapport, is mede mogelijk geworden door financiële steun van de Stichting Opleidings- en Ontwikkelingsfonds voor de bouwnijverheid. Gouda, december 2004 Stichting Research en Rationalisatie Bouw (RRBouw) Stavorenweg 3, 2803 PT Gouda Tel.nr.: 0182 - 693 800 Faxnr.: 0182 - 693 200

ISBN nr.: 90-75057-40-7

2

PRAKTISCHE AANDACHTSPUNTEN

Inhoudsopgave Voorwoord 1. Inleiding 1.1 Aanleiding 1.2 Aanpak 1.3 Leeswijzer

2. Contracten 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5

Contractfasering Contractsoorten Contracten in het bouwproces Contractrelaties Contractrol

3. Contractbeheersing 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5

Regelgeving Proces bij contractbeheersing Contractindeling Beheersaspecten Contractbeheer

4. Contractsoorten 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8

Aannemingsovereenkomst Coördinatieovereenkomst Raamcontract Onderaannemingsovereenkomst Leveringsovereenkomst Overeenkomst inhuur materieel Overeenkomst dienstverlening Combinatieovereenkomst

5 7 7 7 8

9 9 10 10 11 13

15 15 15 16 17 18

21 21 24 25 26 28 28 29 30

Bijlagen Bijlage 1: Checklist Bijlage 2: Literatuurlijst

33 67

3


4


Voorwoord Contracten komen in de bouwbranche in grote aantallen en verscheidenheid voor. De primaire activiteiten van een bouwbedrijf bestaan uit het realiseren van werken op basis van contracten, gesloten met de opdrachtgever. In het verlengde hiervan worden delen van deze werken uitbesteed aan onderaannemers en leveranciers. Alle contracten stellen voorwaarden aan de contractpartijen en aan de onderlinge samenhang tussen de contracten. Het beheersen van deze contracten vraagt om een gerichte aanpak binnen het bouwbedrijf. De rol van bouwbedrijven in relatie tot contracten kan zowel opdrachtgevend als opdrachtnemend zijn. De beheersing van contracten omvat de beoordeling van de contractinhoud, het benoemen van risico’s en maatregelen om de risico’s beheersbaar te houden en de bewaking van de invulling van de contractuele verplichtingen. Tot de contractbeheersing wordt ook het fysieke en digitale beheer van de contracten in de bouw gerekend. Vanuit dit gegeven is door RRBouw de volgende doelstelling voor dit onderzoek gedefinieerd: “Het verkrijgen van overzicht en het ontwikkelen van een praktisch hulpmiddel voor het beheersen van contracten binnen het bouwbedrijf”. Het resultaat van het onderzoek is opgenomen in deze rapportage. In dit rapport is een inventarisatie gemaakt van de verschillende contracten binnen de bouwbranche en worden met betrekking tot de contractbeheersing handreikingen gedaan. Als praktisch hulpmiddel is een checklist ontwikkeld die gericht is op de ondersteuning van de contractbeheersing en het contractbeheer binnen het bouwbedrijf. Deze checklist kan worden gebruikt als hulpmiddel bij het opstellen en uitvoeren of beheersen van contracten. De checklist biedt de mogelijkheid te worden uitgebreid voor specifiek gebruik binnen het eigen bouwbedrijf. De checklist is ingericht met een algemeen deel, gericht op de beheersaspecten en een specifiek deel per contractsoort. De doelgroep voor dit rapport bestaat primair uit de bij BouwNed aangesloten bouwbedrijven. Dit rapport kan ook nuttig zijn voor opdrachtgevende partijen en voor onderaannemers, leveranciers en andere partijen binnen de bouwbranche die met contractbeheersing te maken hebben.

5


Namens RRBouw is het onderzoek begeleid door mr. drs. S.F. (Suzanne) van Nieuwenhuijzen-Ruijtenberg, beleidsmedewerker Juridische en Europese Zaken bij BouwNed te Gouda. Het onderzoek en de rapportage is verzorgd door Infocus Management Consultants B.V. te Culemborg. Namens Infocus waren betrokken: ■ C. (Cok) Graafland, senior consultant (onderzoek en rapportage); ■ ir. R.W. (Reijer) van der Eijk, consultant (onderzoek); ■ ir. A.B.F.P. (Lex) Brasem, senior consultant (reviewer). Vanuit de deelnemende bedrijven is het onderzoek begeleid door een klankbordgroep bestaande uit: ■ ir. S.J.J. (Stijn) Daniëls, hoofd strategic sourcing van Koninklijke BAM Groep N.V. te Bunnik; ■ A.C.P. (Toon) de Vlaam, hoofd bedrijfsleider van Aanneming Maatschappij J.P. van Eesteren B.V. te Rotterdam; ■ mr. K. (Katja) Hendriks, advocaat bij Ballast Nedam Bouw B.V. Speciale Projecten te Utrecht; ■ ir. P. (Pim) Tankens, directeur van Tankens Andel B.V. te Andel.

6


1

Inleiding In de inleiding is de aanleiding, de aanpak van de onderzoeksopdracht en de leeswijzer van dit rapport weergegeven.

1.1 Aanleiding Bij het realiseren van een bouwwerk van enige omvang zijn vele ondernemingen betrokken. Het uitvoerend bouwbedrijf heeft een hoofdaannemingsovereenkomst met haar opdrachtgever. Het uitvoerend bouwbedrijf gaat voor het werk contracten aan met een groot aantal onderaannemers, leveranciers en verhuurders van materieel. Indien dat bouwbedrijf naast de uitvoering van het werk ook het ontwerp verzorgt, sluit het ook overeenkomsten met ontwerpers en adviseurs. Feit - Het grote aantal verschillende contracten noodzaakt het bouwbedrijf om aandacht te besteden aan het beheer van die contracten. Het bouwbedrijf heeft er belang bij dat contracten met onderaannemers en leveranciers zo goed mogelijk aansluiten op de hoofdaannemingsovereenkomst en dat overeenkomsten van hetzelfde type zoveel mogelijk dezelfde inhoud hebben. Contracten dienen beheerst en beheerd te worden. Met contractbeheersing wordt bedoeld het bewerkstelligen dat wordt nagekomen wat is afgesproken, en met contractbeheer het fysiek en digitaal beheren van de contractdocumenten. Indien niet wordt nagekomen wat is afgesproken moet dat in de eerste plaats gesignaleerd worden. Vervolgens wordt, met gebruikmaking van de in het contract gegeven rechten en bevoegdheden, getracht alsnog nakoming van hetgeen overeengekomen is te bewerkstelligen. Feit - In de praktijk vindt contractbeheersing niet altijd op een systematische en gestructureerde manier plaats. Beide feiten zijn de aanleiding voor de opgave: “Het verkrijgen van overzicht en het ontwikkelen van een praktisch hulpmiddel voor het beheersen van contracten binnen het bouwbedrijf.” Door middel van dit onderzoek is invulling gegeven aan deze opgave.

1.2 Aanpak Het onderzoek is gestart met het afbakenen van het werkveld en het in kaart brengen van de onderwerpen die bij contractbeheersing aan de orde dienen te komen. Vervolgens is een korte introductie gegeven van contractbeheersing in het algemeen en van specifieke contractsoorten in het bijzonder. Vanuit deze introductie zijn praktische aandachtspunten voor contractbeheersing verzameld en weergegeven in een checklist.

7


Er is vanuit gegaan dat enige theoretische kennis rond contractbeheersing bekend of toegankelijk is. Reeds door RRBouw of BouwNed gepubliceerde kennis wordt niet herhaald. Indien relevant wordt in de tekst van het onderzoek en in de bijlagen verwezen naar bestaande uitgaven.

1.3 Leeswijzer De indeling van het rapport volgt in grote lijn de gekozen aanpak. In hoofdstuk 2 zijn de omgeving rond contractbeheersing en de soorten contracten binnen het bouwbedrijf in beeld gebracht. In hoofdstuk 3 zijn algemene aspecten van contractbeheersing opgenomen en per beheersaspect uitgewerkt. In hoofdstuk 4 zijn de verschillende contractsoorten individueel benoemd en toegelicht. De hoofdstukken 3 en 4 verwijzen naar bijlage 1 waarin de respectievelijke aandachtspunten in een checklist zijn samengevoegd. In bijlage 2 is een verwijzende literatuurlijst opgenomen. De samenhang van de onderdelen van dit rapport is weergegeven in figuur 1.1.

1. Inleiding

2. Contracten

3. Contractbeheersing

4. Contractsoorten

Bijlagen 1 Checklist 2 Literatuurlijst

Figuur 1.1 - Samenhang onderdelen rapport

Dit rapport kan gebruikt worden door kennis te nemen van de inleidende tekst in de hoofdstukken 2 tot en met 4 van het rapport en vandaar de bijlagen te benaderen. Voor personen met ervaring op het gebied van contracten en contractbeheersing is er een directe toegang tot de checklist. De checklist kan met eigen opmerkingen en bedrijfsgerichte aanvullingen worden uitgebreid. De checklist is beschikbaar bij BouwNed.

8


2

Contracten In dit hoofdstuk wordt de omgeving rond contractbeheersing nader toegelicht. Deze omgeving bepaalt mede het gebruik en de inhoud van contracten, en de inhoud van de algemene of specifieke aandachtspunten bij de contractbeheersing. De omgeving van de contracten en de meest voorkomende soorten contracten in de bouw worden in de volgende paragrafen toegelicht met de invalshoeken: contractfasering, contractsoorten, contracten in het bouwproces, contractrelaties en de contractrol.

2.1 Contractfasering Contracten in het bouwbedrijf kennen een procesgang met diverse stappen of faseringen. We onderkennen in dit kader: ■ Contractvoorbereiding, waaronder: marktverkenning, overleg tussen partijen, opstellen contractstukken; ■ Contracteren, waaronder: concept contract, selectie contractpartij, aanbesteden en contractondertekening; ■ Contractuitvoering of contractbeheersing, waaronder: naleven van het contract inclusief algemene en technische voorwaarden en realiseren van het werk; ■ Contractafsluiting, waaronder: beëindiging van het contract, overdracht, archiveren en evalueren. Na de contractafsluiting vormen de opgedane ervaringen de input voor een volgende contractcyclus. Figuur 2.1 geeft een visuele weergave.

Contractafsluiting

Contractuitvoering

Contractvoorbereiding

Contracteren

Figuur 2.1 - Contractfasering

Gedurende elke fase dient contractbeheer plaats te vinden.

9


2.2 Contractsoorten Binnen het bouwbedrijf vinden we een breed scala aan contracten. In hoofdstuk 4 zijn de belangrijkste contractsoorten nader uitgewerkt: ■ Aannemingsovereenkomst, intentieverklaring (tot aangaan aannemingsovereenkomst), vooropdracht (vooruitlopend op aannemingsovereenkomst) en de (gemengde) koop-/aannemingsovereenkomst - § 4.1; ■ Coördinatieovereenkomst - § 4.2; ■ Raamcontracten, voor levering, onderaanneming en inhuur van materieel - § 4.3; ■ Onderaannemingsovereenkomst - § 4.4; ■ Leveringsovereenkomst - § 4.5; ■ Overeenkomst inhuur materieel - § 4.6; ■ Overeenkomst dienstverlening - § 4.7; ■ Combinatieovereenkomst - § 4.8.

2.3 Contracten in het bouwproces Het bouwproces kent een aantal, elkaar opvolgende, fasen. In elk van deze fasen vinden we activiteiten rond het proces van contracteren, resulterend in verschillende contractsoorten. Contracten komen mede tot stand door analyse en allocatie van risico’s. Contracten hebben hun werkingsgebied binnen één of meerdere fasen en er is een relatie naar de resultaten van de vorige fase(n). Deze onderwerpen zijn in figuur 2.2 in hun onderlinge relatie weergegeven.

Initiatief

Definitie

Ontwerp

Voorbereiding

Analyse van risico's per fase

Figuur 2.2 - Bouwproces en contracten

10

Realisatie

Beheer


Tabel 2.3 geeft een overzicht van de fasen in het bouwproces en de daarbij voorkomende contractsoorten. Fase

Contractsoort

Par.

Initiatief

Advies (onderzoek, haalbaarheid, planstudie)

4.7

Definitie

Advies (haalbaarheid)

4.7

Overeenkomst dienstverlening (ontwerp en advies)

4.7

Koop-/aannemingsovereenkomst

4.1

Ontwerp


4.7

Voorbereiding

Vooropdracht

4.1

Combinatieovereenkomst

4.8

Raamovereenkomst

4.3

Realisatie

Beheer

Intentieverklaring (geïntegreerd)

4.1


4.7

Aannemingsovereenkomst (geïntegreerd)

4.1

Intentieverklaring (traditioneel)

4.1

Aannemingsovereenkomst (traditioneel)

4.1

Coördinatieovereenkomst

4.2

Onderaannemingsovereenkomst

4.4

Leveringsovereenkomst

4.5

Overeenkomst inhuur materieel

4.6

Aannemingsovereenkomst

4.1


4.4

Tabel 2.3 - Contractsoorten per fase

2.4 Contractrelaties We onderscheiden diverse soorten contractrelaties, elk met een eigen contractvorm. In figuur 2.4 en figuur 2.5 zijn de relaties tussen de contractpartijen aangegeven voor respectievelijk het uitvoerend bouwbedrijf en het ontwerpend en uitvoerend bouwbedrijf.

Opdrachtgever

Ontwerper

Adviseur

Bouwbedrijf

Nevenaannemer

Derden

Onderaannemer Leverancier

Figuur 2.4 - Contractpartijen - uitvoerend bouwbedrijf

11


Opdrachtgever

Nevenaannemer

Bouwbedrijf

Derden

Ontwerper

Onderaannemer Leverancier

Adviseur

Figuur 2.5 - Contractpartijen - ontwerpend en uitvoerend bouwbedrijf

Het bouwbedrijf heeft in beide organisatorische omgevingen een directe, contractuele relatie met de gearceerde partijen en is indirect betrokken bij de niet gearceerde partijen. Tabel 2.6 geeft per contractrelatie de meest voorkomende contractsoorten weer. Partij - Opdrachtgevend

Partij - Opdrachtnemend

Opdrachtgever

Bouwbedrijf

Opdrachtgever

Nevenaannemers

Contractsoort

Par.

Aannemingsovereenkomst

4.1

Intentieverklaring

4.1

Vooropdracht

4.1


4.2


4.2

Overeenkomst dienstverlening

4.7

Bouwbedrijf Opdrachtgever (traditioneel)

Ontwerper

Bouwbedrijf (ontwerpend)

Adviseur

Bouwbedrijf

Onderaannemers

Raamovereenkomst

4.3

Leveranciers


4.4

Verhuurders

Leveringsovereenkomst

4.5

Overeenkomst inhuur materieel

4.6

Tabel 2.6 - Contractsoorten tussen partijen

Het bouwbedrijf kan, mede afhankelijk van zijn positie in de organisatie en zijn rol in het bouwproces, zowel opdrachtnemend als opdrachtgevend zijn. Er is een aantal duidelijke relaties tussen contracten, bijvoorbeeld tussen het contract dat de opdrachtgever met het bouwbedrijf sluit en het contract dat het bouwbedrijf als hoofdaannemer met zijn onderaannemers sluit. Naast de inhoud van de bovenliggende contracten zijn ook de interne spelregels, procedures en afspraken binnen het bouwbedrijf van toepassing op de invulling van de onderliggende contracten. Zie hiervoor figuur 2.7.

12


Contract tussen opdrachtgever en bouwbedrijf (Intentieverklaring) (Vooropdracht) (Aannemingsovereenkomst) (Coördinatieovereenkomst)

Niet van toepassing op deze contracten

Procedures en methoden bouwbedrijf (Raamcontract) (Overeenkomst dienstverlening) (Combinatieovereenkomst)

Contracten tussen bouwbedrijf en onderaannemers / leveranciers (Onderaannemingsovereenkomst) (Leveringsovereenkomst) (Overeenkomst inhuur materieel)

Niet van toepassing op deze contracten

Figuur 2.7 - Relaties tussen contracten

2.5 Contractrol Bouwbedrijven zijn op verschillende manieren betrokken bij contracten: als opsteller, bewaker, beoordelaar of uitvoerder. Deze rollen zijn afhankelijk van de positie van opdrachtgever of opdrachtnemer en van de contractfasering: voorbereiding of uitvoering. Per contract vormen deze rollen een samenwerkingsvenster, zie figuur 2.8.

Voorbereiding

Uitvoering

Opdrachtgever

Opsteller

Bewaker

Opdrachtnemer

Beoordelaar

Uitvoerder

Figuur 2.8 - Contractrollen in een samenwerkingsvenster

De rol van opsteller is een primaire taak of verantwoordelijkheid van de opdrachtgever. De voorbereidingen leiden tot de definitieve vorm en inhoud van een contract. De rol van beoordelaar vinden we bij de andere contractpartij, de opdrachtnemer. Deze kan in veel gevallen zijn input en reacties op het concept leveren in de voorbereiding tot het vaststellen van het definitieve contract. De rol van bewaker vinden we bij de uitvoering van het contract bij de opdrachtgever. Hij bewaakt of de contractuele verplichtingen van hemzelf en die van de opdrachtnemer worden nagekomen.

13


De rol van de uitvoerder ligt bij de opdrachtnemer in de uitvoeringsfase. In deze fase worden de in het contract overeengekomen acties gerealiseerd. In de onderstaande figuur zijn de verschillende rollen met betrekking tot het opstellen en uitvoeren van contracten geprojecteerd. In de figuur is zichtbaar dat bouwbedrijven zowel een opdrachtgevende (OG) rol als een opdrachtnemende (ON) rol kunnen hebben, afhankelijk van de contractsoort. In hoofdstuk 4 wordt per contractsoort de contractrol van het bouwbedrijf nader toegelicht.

Opdrachtgevers bouwnijverheid

OG

Opsteller

Bewaker

ON

Beoordelaar

Uitvoerder

OG

Opsteller

Bewaker

ON

Beoordelaar

Uitvoerder

BOUWBEDRIJF

Onderaannemers, leveranciers en adviseurs

OG

Opsteller

Bewaker

ON

Beoordelaar

Uitvoerder

OG

Opsteller

Bewaker

ON

Beoordelaar

Uitvoerder

Figuur 2.9 - Contractrollen van het bouwbedrijf

In dit rapport worden de opdrachtnemende rol van opdrachtgevers en de opdrachtgevende rol van onderaannemers, leveranciers en adviseurs niet uitgewerkt omdat zij buiten de doelgroep van het uitvoerend bouwbedrijf vallen.

14


3

Contractbeheersing Contractbeheersing kent een aantal algemene uitgangspunten voor alle soorten contracten. In dit hoofdstuk worden deze algemene uitgangspunten over contractbeheersing uitgewerkt. De regelgeving, het proces van contractbeheersing, de indeling van contracten, de beheeraspecten (tijd, geld, informatie, organisatie, kwaliteit, risico’s en scope) en het contractbeheer worden nader belicht. De specifieke aandachtspunten zijn opgenomen in de checklist (bijlage 1).

3.1 Regelgeving Contracten tussen partijen dienen te zijn afgestemd op de relevante weten regelgeving. Naast de landelijke wetgeving in onder meer het Burgerlijk Wetboek zijn er in toenemende mate Europese wetten en regels van toepassing op contracten in de bouw. Veel weten regelgeving is aangevuld in standaard algemene voorwaarden zoals in de UAV 1989, UAV-GC 2000, de AVA 1992 en de STABU Standaard 2001. Niet alle wetgeving is vertaald in de standaard algemene voorwaarden. De wettelijke bepalingen blijven van toepassing, ook als daar in contracten niet expliciet naar wordt verwezen of indien er in het contract afwijkende afspraken zijn gemaakt. Bij dwingend recht zullen van de bepalingen afwijkende contractafspraken geen stand houden. Bij regelend recht mag wel worden afgeweken van de wettelijke bepalingen. Bijzondere aandacht vragen afwijkingen van deze standaard algemene voorwaarden in het contract. Deze standaard algemene voorwaarden zijn in samenwerking tussen opdrachtgevende en opdrachtnemende partijen tot stand gekomen en vormen een evenwichtige verdeling van risico’s en lasten. Afwijkingen kunnen dit evenwicht verstoren en dienen zorgvuldig overwogen te worden op hun consequenties. Contracten bestaan naast de (standaard) algemene voorwaarden ook uit specifieke en/of technische voorwaarden voor de uitvoering van het werk of onderdelen daarvan. Over het algemeen zijn deze inhoudelijke technische bepalingen beter in beeld bij de beheersing van contracten dan de meer juridische algemene voorwaarden. Beiden verdienen de aandacht, omdat ze gezamenlijk de contractuele verplichtingen vormen.

3.2 Proces bij contractbeheersing Naast het opstellen van contracten is het beheersen van contracten van groot belang. De inhoud moet goed bekend zijn en de risico’s moeten op een voor beide partijen acceptabel niveau uitkomen. Als opdrachtnemende partij betekent dit dat (concepten van) contracten beoordeeld moeten worden op haalbaarheid en maakbaarheid. De te leveren prestaties moeten voldoende bekend zijn en afgedekt zijn met de daarvoor te ontvangen vergoedingen.

15


In de praktijk betekent dit dat beoordeling van contracten vanuit verschillende disciplines noodzakelijk is: bijvoorbeeld technisch, financieel en juridisch. Vanuit deze beoordelingen ontstaat een overzicht van verplichtingen en de risico’s daarin. De maatregelen ter beperking van de risico’s kunnen worden afgeprijsd of tot onderwerp worden gemaakt van contractonderhandelingen met de opdrachtgevende partij. Voor opdrachtgevende partijen is het van belang dat de contracten ook een haalbaar en maakbaar uitgangspunt hebben met een evenwichtige en economische risicoverdeling. Het is praktisch om te werken met standaard contracten, algemene voorwaarden en besteksbepalingen die onderling consistent zijn en regelmatig worden geactualiseerd vanuit opgedane ervaringen. Ook als opdrachtgever zijn er na te komen verplichtingen in het contract. Deze dienen voldoende in beeld te zijn en tijdig te worden nagekomen. Overleg over de gekozen risicoverdeling is aan te bevelen. In beide rollen dient het contract niet eenmalig maar gedurende de gehele looptijd van het werk, tot en met contractafronding en evaluatie, voldoende in beeld te zijn binnen de diverse overlegstructuren. Het contract dient zowel bij de voorbereiding als bij de uitvoering van werken op de agenda te staan. Hierbij dienen technische, juridische en financiële aspecten de revue te passeren.

3.3 Contractindeling In contracten komt een aantal vaste onderdelen aan de orde. Deze onderdelen kunnen tevens als richtlijn dienen bij het opstellen of beoordelen van contracten. ■ Aanduiding van partijen; ■ Omschrijving prestaties; ■ Contracteringsbasis; ■ Specificaties; ■ Gegevensverstrekking; ■ Rangvolgorde documenten; ■ Verzekeringen; ■ Verdeling verantwoordelijkheden; ■ Tijdsbepalingen; ■ Financiële bepalingen, inclusief: ■ Prijs; ■ Meer en minder werk; ■ Stelposten; ■ Verrekenprijzen; ■ Aanpassing van de prijs wegens wijziging van lonen en prijzen; ■ Garantiebepalingen; ■ Aansprakelijkheid; ■ Kortingsregeling; ■ Intellectueel eigendom; ■ Van toepassing zijnd recht; ■ Algemene voorwaarden; ■ Afsluiting en ondertekening.

16


Afhankelijk van de contractsoort zijn deze algemene onderwerpen uit te breiden met specifieke contractonderdelen. In hoofdstuk 4 zijn per contractsoort specifieke contractonderdelen weergegeven.

3.4 Beheersaspecten Contractbeheersing vraagt tijdens de diverse stappen van de contractering aandacht voor de zogenaamde beheersaspecten. In dit onderzoek zijn de volgende beheersaspecten beschouwd: tijd, geld, informatie, organisatie, kwaliteit, risico en scope. In deze paragraaf worden deze beheersaspecten geïntroduceerd. De checklist in bijlage 1 geeft in deel A per beheersaspect aandachtspunten welke van toepassing zijn voor alle contractsoorten. Daarna zijn in deel B van de checklist per contactsoort specifieke aandachtspunten opgenomen.

Tijd Beheersing van het tijdsaspect omvat alle in het contract opgenomen bepalingen over bijvoorbeeld proceduretijden en aanvang, duur en oplevering van de overeengekomen werkzaamheden. Voor deze beheersing zijn hulpmiddelen zoals planningen beschikbaar. Planningen kunnen uit te voeren activiteiten omvatten maar ook te leveren informatie, te nemen beslissingen, voorbereidingsprocessen, inkoop en afroep. Geld Beheersing van het kostenaspect omvat alle in het contract opgenomen bepalingen over overeengekomen prijzen, betalingsregeling, facturering, financiële garanties en financiële consequenties van contractmutaties. Voor deze beheersing zijn programma’s voor projectadministratie beschikbaar, bijvoorbeeld ERP applicaties. Informatie Beheersing van het informatieaspect omvat alle in het contract opgenomen bepalingen over informatiebeheersing. Daarnaast is er de invulling van de eigen informatiebehoefte van het bouwbedrijf en de bewaking van de prestaties van de andere contractpartij. Voor de beheersing van de informatie zijn geautomatiseerde hulpmiddelen aanwezig in de vorm van databases, maar vaak wordt er een projectoplossing in spreadsheetvorm gekozen. Tijdige informatie is essentieel voor de voortgang van werkzaamheden. Het is van belang de juiste informatie op het juiste tijdstip aangeleverd te krijgen en tijdig aan derden te verstrekken. Enerzijds om de voortgang van de eigen werkzaamheden niet in gevaar te laten komen en anderzijds om de voortgang van werkzaamheden van derden niet te verstoren. Organisatie Beheersing van het organisatieaspect omvat de inrichting van de organisatie om het contract te kunnen uitvoeren binnen de daarin genoemde randvoorwaarden. De organisatie omvat de benodigde functies om de te verrichten activiteiten te kunnen uitvoeren. Per functie dienen taken, verantwoordingen en bevoegdheden duidelijk te zijn.

17


De omvang van de organisatie wordt naast de externe contractuele eisen ook bepaald door de bedrijfseisen, veelal vastgelegd in interne afspraken of procedures. De organisatie wordt weergegeven in organisatieschema’s en functieprofielen. Overleg en communicatie zijn onderdeel van dit beheersaspect. Kwaliteit Beheersing van het kwaliteitsaspect omvat het voldoen aan de kwalitatieve contractuele bepalingen. In contracten worden eisen gesteld aan produkt- en proceskwaliteit en soms worden hiervoor procedures opgenomen. In toenemende mate wordt gewerkt met projectplannen en werkplannen. Vaak wordt dit aspect gecombineerd met Arbo en Milieu tot een project KAM-systeem. Dit systeem dient zowel de contractuele eisen van het project als de bedrijfsrichtlijnen te omvatten. Zorgen dat het systeem werkt en actueel blijft, bijvoorbeeld door interne audits, is noodzakelijk. Risico’s Praktische beheersing van het risicoaspect is sterk in opkomst. Risicoverdeling is uitgangspunt voor veel contractafspraken. Maatregelen om risico’s beheersbaar te maken worden geborgd in procedures en hulpmiddelen. Risico’s spelen op allerlei vlakken en terreinen. Binnen het uitvoeren van een overeenkomst is een goede risicoverdeling tussen partijen essentieel. Zo kunnen contractueel bepaalde risico’s vastgelegd worden, inclusief de partij die het risico draagt. Voor het aangaan van een overeenkomst is het van belang inzicht te hebben in welke risico’s je als toekomstige contractpartij wel en niet wilt of kunt dragen of verzekeren. Ook na het aangaan van de overeenkomst is het van belang alle risico’s in beeld te houden en hier een goede beheersing voor in te richten. Scope In dit kader is de scope gedefinieerd als de omvang of de reikwijdte van het contract. De beheersing van de scope omvat hiermee de beheersing van alle afwijkingen in de oorspronkelijke contractomvang. Bepaalde wijzigingen kunnen om separate afspraken vragen en soms zijn er andere partijen, als sponsor, bij betrokken. Beheersing van de scope omvat onder andere het beoordelen van wijzigingen van het contract, het tijdig communiceren van de consequenties en het maken van concrete afspraken hierover.

3.5 Contractbeheer Naast de inhoudelijke beheersing van contracten is het beheer van contracten een aspect dat aandacht verdient. Onder beheer verstaan we de fysieke en digitale behandeling van de contractdocumenten. In figuur 3.1 is de onderlinge samenhang weergegeven.

18


Beheersing

Contracten / contractstukken

Beheer

Beoordelen Risico’s Maatregelen

Registreren Distribueren

kopie Projectdossier

Actielijst

Kluis

INHUUR LEVERAN ONDERAAN

MUTATIES CONTRACT

Bewaken Rapporteren

origineel

Figuur 3.1 - Samenhang beheer en beheersing van contracten

Met betrekking tot het beheer van (raam)contracten vindt registratie en distributie plaats conform de interne procedure voor documentenbeheer. Daarbij behoren de originele contracten veilig en brandvrij te worden opgeslagen, bijvoorbeeld in een kluis of brandvrije kast binnen het bedrijf of via uitbesteed archiefbeheer. Voor het werken met contracten wordt gebruik gemaakt van kopieën van de originele contractstukken in de projectdossiers. Projectdossiers voor het realiseren van bouwprojecten bestaan uit diverse mappen, of bij kleinere projecten tabs in mappen, per project. Binnen deze mappen is er een map voor de contractstukken, bijvoorbeeld uit de aannemingsovereenkomst. Separaat worden de mutaties op deze contractstukken opgeborgen, soms in technische dossiers, zoals met tekeningen, of in financiële dossiers met bijvoorbeeld meer en minder werk en andere contractmutaties. Voor onderaannemers, leveranciers en inhuur van materieel worden er per contract separate dossiers in mappen of tabs per map ondergebracht. Een overzicht van de relevante contracten wordt als index gebruikt. In zo’n dossier worden alle relevante documenten per uitgegeven contract gebundeld. We vinden hierin bijvoorbeeld: ■ De precontractuele afspraken en documenten; ■ Het contract met de bijbehorende bijlagen; ■ De inkomende en uitgaande correspondentie over het contract; ■ De mutaties en nadere afspraken over het contract; ■ De productiebonnen, betalingen en eindafrekening per contract; ■ De beoordeling en evaluatie van het contract. Na het afsluiten van een project worden de originele contractstukken en de relevante onderdelen van het projectdossier gearchiveerd conform de interne procedures van het bouwbedrijf.

19


Naast fysieke projectdossiers zijn er in toenemende mate digitale documenten in roulatie. Indeling, codering en versiebeheer dienen overeen te komen met of aan te sluiten bij de dossierindeling van de fysieke documenten. Hierbij dient bijzondere aandacht te worden besteed aan het beheer van de actuele versies van documenten en hun status. Voor het beheer van documenten, waartoe de contractstukken behoren, zijn geautomatiseerde hulpmiddelen beschikbaar die de toegang tot specifieke documenten vereenvoudigen en die een ondersteunende rol kunnen spelen in het beheer van status en versie van de documenten. Daarnaast is er in deze programma’s functionaliteit aanwezig om interne routing en afhandeling van documenten te ondersteunen en te bewaken. Het gehele beheer van contracten kan worden uitgewerkt in werkwijzen of procedures op bedrijfsniveau en op projectniveau. Opgedane ervaringen kunnen leiden tot verbetervoorstellen in deze procedures, waardoor kennis en ervaring blijvend kunnen worden geborgd.

20


4

Contractsoorten In dit hoofdstuk worden de verschillende contractsoorten nader beschouwd. Hierbij is niet getracht een allesomvattend overzicht te geven per contractsoort maar de nadruk te leggen op enkele belangrijke aandachtspunten. Voor overige informatie zijn diverse bronnen te raadplegen. Belangrijke modellen van contractsoorten zijn beschikbaar bij BouwNed. Werkinstructies zijn opgenomen in de SBR-publicatie “Bouworganisatiemodellen en aannemingscontracten”. Diverse checklists zijn opgenomen in de SBRpublicatie “Zeker door de bouw”.

4.1 Aannemingsovereenkomst De aannemingsovereenkomst kent verschillende typen, afhankelijk van onderwerp en doel. Bijzondere vormen dan wel voorlopers van aannemingsovereenkomsten zijn onder andere geïntegreerde contracten, koop-/ aannemingsovereenkomsten, intentieverklaringen en vooropdrachten. Bij de aannemingsovereenkomst en de overige in deze paragraaf genoemde contractsoorten is de rol van het bouwbedrijf primair die van opdrachtnemer en uitvoerder van het contract. In een aantal gevallen kan, voorafgaand aan het definitieve contract, worden meegedacht over vorm en inhoud bij het beoordelen van het concept van het contract. Figuur 4.1 geeft de positie van het bouwbedrijf bij deze contractvorm weer.

Voorbereiding

Uitvoering

Opdrachtgever

Opsteller

Bewaker

Opdrachtnemer

Beoordelaar

Uitvoerder

Figuur 4.1 - Rol bouwbedrijf bij de aannemingsovereenkomst.

Contractindeling Ten opzichte van de in paragraaf 3.3 genoemde contractonderdelen zijn er voor de aannemingsovereenkomst geen aanvullende contractonderdelen.

21


Algemene voorwaarden De meest voorkomende algemene voorwaarden die op de aannemingsovereenkomst van toepassing kunnen zijn, zijn: ■ UAV 1989 (Uniforme Algemene Voorwaarden voor uitvoering van werken). De UAV 1989 kunnen van toepassing verklaard worden bij een directievoerder, aangesteld door de opdrachtgever. Bij het van toepassing verklaren van de STABU Standaard 2001 worden ook de UAV 1989 van toepassing verklaard. ■ AVA 1992 (Algemene Voorwaarden voor Aannemingen in het bouwbedrijf). De AVA 1992 zijn van toepassing voor werken waarbij namens de opdrachtgever geen directie wordt gevoerd. ■ AVV 1998 (Algemene Voorwaarden voor Verbouwingen). De AVV 1998 worden gehanteerd bij het verbouwen van woningen met een vaste aanneemsom. Het uitgangspunt is dat het bouwbedrijf het ontwerp maakt. De UAV 1998 en de AVA 1992 zijn de meest voorkomende algemene voorwaarden voor aannemingsovereenkomsten. De overige algemene voorwaarden gelden in meer specifieke gevallen, zoals de genoemde AVV 1998 voor verbouwingen. Indien de UAV 1989 van toepassing zijn, zijn er verschillende situaties waarin de opdrachtnemer actief moet communiceren met de opdrachtgever. In de checklist en enkele publicaties van de literatuurlijst wordt hierop nader ingegaan. Toelichting aannemingsovereenkomst Onder de overeenkomst van aanneming van werk wordt verstaan de overeenkomst waarbij het bouwbedrijf zich jegens de opdrachtgever verbindt buiten dienstbetrekking een (bouw)werk te realiseren (resultaatsverplichting) tegen een tussen partijen overeengekomen prijs, de bouwsom. Doorgaans zal het bouwbedrijf zich behalve met de te verrichten bouwactiviteiten ook belasten met de levering van de benodigde bouwmaterialen. Voorts zal het bouwbedrijf in praktijk de opdrachtgever met betrekking tot bouwtechnische aspecten van advies dienen. Vanwege zijn specifieke deskundigheid rust op het bouwbedrijf een waarschuwingsplicht jegens de opdrachtgever. Het bouwbedrijf zal moeten voldoen aan zijn onderzoeks- en informatieverplichtingen jegens de opdrachtgever. Bij de overeenkomst van aanneming van werk zijn die verbintenissen in beginsel resultaatsverbintenissen, waarbij de nadruk ligt op het leveren van een goed en deugdelijk werk. Het bouwbedrijf kan werkzaam zijn op basis van een vaste, gefixeerde bouwsom, maar ook op regiebasis (op basis van uurloon). De overeenkomst van aanneming is een overeenkomst voor bepaalde tijd: partijen dienen een duidelijke afspraak te maken over de in totaal benodigde bouwperiode. Op overschrijding van die periode wordt meestal een boete (“korting”) gesteld.

22


Het bestek Het bestek is een vast onderdeel van de aannemingsovereenkomst en geeft een nauwkeurige omschrijving van het uit te voeren bouwwerk en een opgave van de voorwaarden waaronder dit dient te geschieden. Het bestek bestaat uit de volgende documenten (UAV 1989): ■ Een beschrijving van het werk; ■ De daarbij behorende tekeningen; ■ De voor het werk geldende voorwaarden; ■ De nota van inlichtingen; ■ Het proces-verbaal van aanwijzing (niet bij 1 op 1 aanbestedingen). Functies van het bestek zijn juridisch contractdocument en informatiedocument. Juridisch contractdocument: tijdens de uitvoering en bij de oplevering wordt directietoezicht uitgeoefend om, aan de hand van het bestek, te controleren of aan de contractuele verplichtingen is voldaan. Informatiedocument: tijdens de prijsvorming, als document voor het bouwbedrijf om een aanbiedingsprijs te bepalen, na gunning van het werk aan het bouwbedrijf fungeert het bestek als referentie voor de uitvoering, aan de hand van het bestek stelt het bouwbedrijf werkplannen, rapportages enzovoort op. Modelcontracten BouwNed BouwNed heeft verschillende modelcontracten beschikbaar voor aanneming van werk. Afhankelijk van de van toepassing verklaarde algemene voorwaarden zijn er in de modellen specifieke bepalingen opgenomen. Onderstaand volgen de verschillende varianten: Variant 1: het bestek is door of namens de opdrachtgever vervaardigd, en in de overeenkomst zijn de AVA 1992 van toepassing verklaard (aan te bevelen indien er alleen sprake is van een technische omschrijving of een open begroting); Variant 2: het bestek is door of namens de opdrachtgever vervaardigd, en in de overeenkomst zijn de UAV 1989 van toepassing verklaard; Variant 3: het bestek is van het bouwbedrijf afkomstig en niet afkomstig van de opdrachtgever of diens architect, en in de overeenkomst zijn de UAV 1989 van toepassing verklaard. Geïntegreerde contracten In de plaats van of in het verlengde van aannemingsovereenkomsten komen geïntegreerde contractvormen in toenemende mate voor. Hierbij worden begrippen als Bouwteam, Turn Key, Design & Construct, Engineering & Construct, DBFO (Design, Build, Finance and Operate), EPCI (Engineering, Procure, Construct and Install), PPS (Publiek-Private Samenwerking), BOT (Build Operate Transfer) en dergelijke gehanteerd al dan niet gecombineerd met het onderhoudsaspect (Maintain). Voor deze bijzondere contracten is bij BouwNed een checklist beschikbaar die de gebruiker helpt zijn risico’s met deze contractvormen te beheersen, zie de literatuurlijst in bijlage 2.

23


Bij BouwNed zijn onder andere een model voor het bouwcontract voor ontwerp en realisatie met / zonder toetsing door de opdrachtgever en een model voor de bouwteamovereenkomst beschikbaar. Koop-/aannemingsovereenkomst De koop-/aannemingsovereenkomt is een gemengde overeenkomst waarbij de, meestal particuliere, koper niet alleen eigenaar wordt van een stuk grond of erfpachtrecht, maar tevens opdracht geeft tot een daarop te bouwen woning. De koop-/aannemingsovereenkomst onderscheidt zich niet alleen door zijn gemengde vorm van de aannemingsovereenkomst. Het bouwbedrijf kan naast de uitvoering van het werk ook de zorg en de verantwoordelijkheid voor het ontwerp dragen. Ontwerp en uitvoering komen geheel tot stand onder verantwoordelijkheid van het bouwbedrijf die het totale plan kant-en-klaar en voor een vaste prijs aanbiedt. Voor nadere informatie over de koop-/aannemingsovereenkomst wordt verwezen naar de WEKA-uitgave “De koop-/aannemingsovereenkomst” van 2004. Hierin is ook voor diverse contractbepalingen jurisprudentie opgenomen. Intentieverklaring De intentieverklaring is een voorloper van een aannemingsovereenkomst. De intentieverklaring of intentieovereenkomst wordt gebruikt in het zogenaamde 1:1 verkeer tussen opdrachtgever en bouwbedrijf. De intentie omvat het streven naar de totstandkoming van een aannemingsovereenkomst. Een model intentieovereenkomst met nadere toelichting is beschikbaar bij BouwNed. Vooropdracht De vooropdracht is een voorloper van een aannemingsovereenkomst. De vooropdracht kan gelden voor onderdelen van het werk die vóór de totstandkoming van de aannemingsovereenkomst moeten worden uitgevoerd met als doel de totale doorlooptijd van een project te verkorten of te waarborgen. Voorbeelden zijn de werkzaamheden met betrekking tot ontwerp, grondwerk of heiwerk.

4.2 Coördinatieovereenkomst In het geval van nevenaanneming gaat het om een situatie waarin de opdrachtgever het totale project in gedeelten heeft opgesplitst (men spreekt ook wel van partiële aanbesteding) en voor elk gedeelte een afzonderlijke aannemingsovereenkomst met een uitvoerend bouwbedrijf (bijvoorbeeld een bouwbedrijf en één of meer installateurs) heeft afgesloten. De verschillende uitvoerende bouwbedrijven zijn dan ten opzichte van elkaar nevenaannemers. Nevenaannemers hebben geen contractuele relatie met elkaar. De onderlinge relatie tussen nevenaannemers betreft de coördinatie van werkzaamheden. Deze coördinatie wordt vastgelegd in een coördinatieovereenkomst, ook wel uitvoeringscoördinatieovereenkomst genoemd, waarbij één van de nevenaannemers van de gezamenlijke opdrachtgever een coördinatieplicht krijgt toebedeeld en de overige nevenaannemers worden verplicht

24


mee te werken aan een goede afstemming van de in elkaar grijpende werkzaamheden. Deze nevenaannemers kunnen een bouwbedrijf, een installateur werktuigbouwkundige installaties, een installateur elektrotechnische installaties etc. zijn. Contractindeling Naast de algemene contractonderdelen in paragraaf 3.3 komen in een coördinatieovereenkomst de volgende specifieke contractonderdelen aan de orde: ■ Algemene samenwerkingsplicht; ■ Taken van de coördinator; ■ Coördinatievergadering; ■ Dreigende vertragingen; ■ Arbeidsomstandighedenbesluit. VGBouw model uitvoeringscoördinatieovereenkomst 1999 In dit model wordt het bouwbedrijf aangeduid als “de coördinator”. Zijn coördinatiefunctie spitst zich toe op tijd- en plaatscoördinatie, bijvoorbeeld op coördinatie van het aanbrengen van sparingen, en op de functie van coördinator in het kader van het Arbeidsomstandighedenbesluit. Onder de coördinatiefunctie is niet begrepen de onderlinge afstemming van de werkonderdelen in (bouw)technische zin. Dat is meestal een taak van de (installatie)adviseur. De taak van de coördinator wordt geformuleerd als een inspanningsverbintenis. Indien de coördinator zijn taak niet vervult in overeenstemming met wat van een bekwaam en zorgvuldig coördinator in redelijkheid mag worden verwacht, is hij aansprakelijk, met dien verstande evenwel dat zijn aansprakelijkheid in het model is beperkt tot het bedrag dat hij ontvangt voor het vervullen van de coördinatiefunctie. Tenslotte is van belang dat een coördinatieovereenkomst geen onderlinge aanspraken toekent aan de betrokken partijen, indien één van die partijen niet op tijd presteert of op andere wijze tekortschiet in de nakoming van de verplichtingen die hij door het aangaan van de coördinatieovereenkomst op zich heeft genomen. Een aantal in roulatie zijnde coördinatiecontracten creëert zulke rechtstreekse onderlinge aanspraken wel, maar de praktijk leert dat zo'n opzet niet bijdraagt aan het verbeteren van een goed onderling werkklimaat op de bouwplaats.

4.3 Raamcontract Raamcontracten zijn bedrijfsmatige, projectoverstijgende, afspraken met onderaannemers, leveranciers of verhuurders van materieel die als basis dienen om projectgerichte invullingen of afroepen mogelijk te maken. Bij raamcontracten is het bouwbedrijf de opsteller van het contract in de voorbereidingsfase, hier ligt het zwaartepunt van de actie. Na contractsluiting volgt het bewaken van de afspraken in het contract. Figuur 4.2 geeft de positiebepaling weer.

25


Voorbereiding

Uitvoering

Opdrachtgever

Opsteller

Bewaker

Opdrachtnemer

Beoordelaar

Uitvoerder

Figuur 4.2 - Rol bouwbedrijf bij de raamovereenkomst

In principe vinden we in deze raamcontracten dezelfde onderwerpen als in de losse contracten voor onderaannemers, leveranciers of verhuurders van materieel. Vaak zijn in deze contracten extra afspraken gemaakt over de relatie tussen prijsstelling en af te nemen omzet en over de duur en beëindigingsmogelijkheden van de raamovereenkomst. Planning, afroep en specificatie van de levering blijven acties die op projectniveau dienen te worden uitgevoerd. In de raamovereenkomst kunnen tevens bepalingen met betrekking tot arbeidsomstandigheden worden opgenomen, zie hiervoor de onderaannemingsovereenkomst in paragraaf 4.4.

4.4 Onderaannemingsovereenkomst De onderaannemingsovereenkomst regelt diensten in de vorm van leveringen en het aanbrengen van onderdelen van het werk, zoals staalconstructies, dakdekking, betonconstructies etc. Voor diensten met een loonsom boven de vastgestelde grens van 60% is de Wet Ketenaansprakelijkheid (WKa) van toepassing en zijn specifieke afspraken noodzakelijk met de bedrijfsvereniging en de fiscus. De inhoud van de onderaannemingsovereenkomst dient te worden afgestemd op de hoofdaannemingsovereenkomst en de bedrijfsprocessen van het bouwbedrijf. Bij de onderaannemingsovereenkomst is het bouwbedrijf opdrachtgever en doet de contractvoorbereiding, resulterend in het contractdocument. Tijdens de uitvoering worden de gemaakte afspraken bewaakt. Figuur 4.3 geeft de positie weer.

26


Voorbereiding

Uitvoering

Opdrachtgever

Opsteller

Bewaker

Opdrachtnemer

Beoordelaar

Uitvoerder

Figuur 4.3 - Rol bouwbedrijf bij de onderaannemingsovereenkomst

Contractindeling Naast de algemene contractonderdelen in paragraaf 3.3 komen er in een onderaannemingsovereenkomst de volgende specifieke contractonderdelen aan de orde: ■ Hulpwerkzaamheden; ■ Werktekeningen; ■ Maatvoering; ■ Weekrapporten; ■ WKa; ■ BTW verleggingsregeling; ■ Gevolmachtigden. Algemene voorwaarden Algemene voorwaarden voor onderaanneming kunnen van de zijde van het bouwbedrijf of van de zijde van de onderaannemer van toepassing zijn verklaard. Welke algemene voorwaarden contractueel gelden, dient in goed overleg te worden afgesproken en te worden vastgelegd in de overeenkomst. Deels kunnen de voorwaarden waaronder de hoofdaannemingsovereenkomst is aangegaan deel uitmaken van de onderaannemingsovereenkomst. Dat leidt ertoe dat in de onderaannemingsovereenkomst niet nog eens onderwerpen geregeld behoeven te worden waarvoor de hoofdaannemingsovereenkomst, of de daarop van toepassing verklaarde algemene voorwaarden, al een regeling geeft. Van een volledige doorwerking naar de onderaanneming van de voorwaarden van de hoofdaanneming kan echter geen sprake zijn. De specifieke aard van de onderaanneming kan namelijk met zich meebrengen dat niet alle voorwaarden van de hoofdaanneming van toepassing kunnen zijn op de onderaanneming. In die gevallen zal de onderaannemingsovereenkomst een afwijkende regeling moeten geven. Modellen BouwNed Een model onderaannemingsovereenkomst met nadere toelichting is beschikbaar bij BouwNed. Hierbij is tevens een set algemene voorwaarden gevoegd waarbij de voorwaarden waaronder de hoofdaannemingsovereenkomst is aangegaan deel uitmaken van de onderaannemingsovereenkomst, voor zover van die voorwaarden niet wordt afgeweken in de onderaannemingsovereenkomst of in de daarbij behorende voorwaarden, of voor zover de aard van de verhouding tussen het bouwbedrijf en onderaannemer zich niet tegen toepasselijkheid van de voorwaarden uit de hoofdaanneming verzet.

27


Daarnaast zijn er verschillende Outputcontrolelijsten beschikbaar in de WEKA-uitgave “Bouwstandaard Modellen (2002)” voor het aanvragen van specifieke offertes. Hierop zijn per variant essentiële checkpunten opgesomd, bijvoorbeeld voor kitwerk, heiwerk, prefab beton, deuren, kozijnen etc.

4.5 Leveringsovereenkomst Leveringsovereenkomsten zijn projectspecifieke afspraken met fabrikanten en leveranciers over de fabricage en levering van materialen, halfproducten en/of eindproducten. De rol van het bouwbedrijf bij de leveringsovereenkomst is die van opdrachtgever en opsteller van het contract tijdens de voorbereiding. Tijdens de uitvoering wordt het contract bewaakt. Figuur 4.4 geeft een overzicht.

Voorbereiding

Uitvoering

Opdrachtgever

Opsteller

Bewaker

Opdrachtnemer

Beoordelaar

Uitvoerder

Figuur 4.4 - Rol bouwbedrijf bij de leveringsovereenkomst

Contractindeling Naast de algemene contractonderdelen in paragraaf 3.3 komen er in een leveringsovereenkomst de volgende specifieke contractonderdelen aan de orde: ■ Omschrijving van de te leveren producten; ■ Levertijd en afroeptermijn; ■ Plaats van de aflevering en wijze van de afroep; ■ Leveringsbeding en risico-overgang; ■ Plaats van de keuring, anders dan de fabriek van de leverancier; ■ Keuringsmethoden; ■ Vervaardiging van producten door derden; ■ Door de afnemer ter beschikking te stellen gegevens, bouwstoffen, materialen en hulpmiddelen; Algemene voorwaarden De aard van deze overeenkomst is vergelijkbaar met de onderaannemingsovereenkomst. Voor opmerkingen en aandachtspunten met betrekking tot de algemene voorwaarden wordt verwezen naar paragraaf 4.4.

4.6 Overeenkomst inhuur materieel Overeenkomsten met betrekking tot de inhuur van materieel zijn projectspecifieke afspraken met verhuurders over de huur en inzet van materieel.

28


Bij de overeenkomst van inhuur van materieel vinden we dezelfde rol van het bouwbedrijf opdrachtgever en primair opsteller van het contract. Figuur 4.5 geeft de positie weer.

Voorbereiding

Uitvoering

Opdrachtgever

Opsteller

Bewaker

Opdrachtnemer

Beoordelaar

Uitvoerder

Figuur 4.5 - Rol bouwbedrijf bij de overeenkomst van inhuur materieel

Contractindeling Naast de algemene contractonderdelen in paragraaf 3.3 komen er in een overeenkomst voor inhuur van materieel de volgende specifieke contractonderdelen aan de orde: ■ Omschrijving van het huurobject of te leveren materieel; ■ Huurperiode; ■ Huurprijs met wel en niet inbegrepen zaken en de verrekening afwijkingen; ■ Verplichtingen van huurder en verhuurder; ■ Coördinatie en aansprakelijkheid; ■ Waarborgfonds. Inhuur bemand materieel De aard van deze overeenkomst is bij de inhuur van bemand materieel op onderdelen vergelijkbaar met de onderaannemingsovereenkomst. Voor opmerkingen en aandachtspunten met betrekking tot de algemene voorwaarden wordt verwezen naar paragraaf 4.4.

4.7 Overeenkomst dienstverlening Twee belangrijke vormen van dienstverlening betreffen ontwerpdiensten en adviesdiensten. Overeenkomsten voor dienstverlening worden aangegaan in geval dat een bouwbedrijf externe partijen wil inschakelen voor het uitvoeren van ontwerpwerkzaamheden of het verkrijgen van specialistische kennis. Voorbeelden van deze externe partijen zijn architecten, constructeurs en adviseurs. De adviesfunctie is objectgebonden voor zover wordt geadviseerd over de grond, over het te realiseren bouwwerk en over andere met die onroerende zaken samenhangende specifieke aspecten. De adviseursfunctie is procesgebonden, voor zover het gaat om advisering over de wijze waarop het bouwproject en het bouwproces gestalte dienen te krijgen. De contractrol bij overeenkomsten voor dienstverlening is gelijk aan die bij contracten voor onderaanneming, levering en dergelijke. Figuur 4.6 geeft de positie weer.

29


Voorbereiding

Uitvoering

Opdrachtgever

Opsteller

Bewaker

Opdrachtnemer

Beoordelaar

Uitvoerder

Figuur 4.6 - Rol bouwbedrijf bij de overeenkomst dienstverlening

Algemene voorwaarden De Nieuwe Regeling 2004 (DNR 2004) mag vanaf eind 2004 van toepassing worden verklaard. De DNR 2004 is de opvolger van de SR 1997 en de RVOI 2001. Onder de DNR 2004 kunnen de disciplines (bouw)management, ontwerp en advies onder dezelfde voorwaarden ingeschakeld worden. Deze uniformiteit schept de mogelijkheid voor het aangaan van een geïntegreerde opdracht en het biedt de opdrachtgever de mogelijkheid om meer afstand te nemen van het bouwproces. In DNR 2004 is geen omschrijving van standaard werkzaamheden en geen honorariumformule opgenomen. Bij elke opdracht moet een omschrijving van de te verrichten werkzaamheden worden verstrekt en de wijze van honorering worden afgesproken. In DNR 2004 is de systematiek van de voortijdige beëindiging gewijzigd, waardoor de uitgebreide regeling voor iedere situatie volledig is uitgeschreven zodat meer transparantie ontstaat. Daarnaast wordt in DNR 2004 aandacht besteed aan eigendomsen auteursrechten. DNR 2004 biedt de mogelijkheid om een geschil dat valt binnen de competentie van de rechtbank bij de rechtbank aanhangig te maken. Contractindeling Naast de algemene contractonderdelen in paragraaf 3.3 komen in een overeenkomst voor dienstverlening de volgende specifieke contractonderdelen aan de orde: ■ Organisatie en overlegstructuur; ■ Wijzigingen en aanvullingen op de van toepassing zijnde regelgeving; ■ Honorering en bijkomende kosten zoals verschotten (op basis van een vast percentage, een vast bedrag of de aan de opdracht bestede tijd).

4.8 Combinatieovereenkomst De combinatieovereenkomst vormt een ander type overeenkomst tussen opdrachtgever en opdrachtnemer. Bouwbedrijven maken op grond van gelijkheid afspraken met elkaar over de samenwerking. Opsteller van het contract is meestal de penvoerder van de bouwcombinatie. Alle betrokkenen beoordelen het concept en primair bewaakt de penvoerder de afspraken.

30


Contractindeling In een combinatieovereenkomst komen de volgende specifieke contractonderdelen aan de orde: ■ Vergaderingen en besluitvorming; ■ (Dagelijkse) leiding; ■ Participatie; ■ Materieel, personeel en geld; ■ Vergoedingen voor het gebruik van ingebracht materieel; ■ Keuring materieel; ■ Ontrekkingsverbod; ■ Gekocht materieel; ■ Personeel; ■ Inkoop en onderaanneming; ■ Bankgarantie; ■ Vergoeding van kosten; ■ Verrekeningen; ■ Financieel beheer; ■ Administratie; ■ Jaarrekening; ■ Controle; ■ Onderlinge eindafrekening; ■ Vereffening; ■ Toetreding tot de overeenkomst. Model BouwNed Een model combinatieovereenkomst met nadere toelichting en inschrijvingsovereenkomst is beschikbaar bij BouwNed. Dit model combinatieovereenkomst is opgesplitst in: ■ een door partijen in te vullen en te ondertekenen formulier waarin de nodige bepalingen zijn opgenomen, aangeduid als de "inschrijvingsovereenkomst"; ■ een door partijen in te vullen en te ondertekenen formulier waarin de nodige bepalingen zijn opgenomen, aangeduid als de "combinatieovereenkomst". Verzekeringen bij bouwcombinaties Gebleken is dat in de bouwpraktijk bij het vormen van bouwcombinaties pas in een laat stadium aandacht geschonken wordt aan verzekeringen. Het is raadzaam dat tijdig te doen en daarbij gebruik te maken van de “Checklist verzekeringen bij bouwcombinaties” (zie de literatuurlijst in bijlage 2). De “Checklist verzekeringen bij bouwcombinaties” gaat in op de volgende aspecten: ■ Aandachtspunten bij het uitwerken van de samenwerkingsovereenkomst; ■ Aandachtspunten voor aanbesteding; ■ Aandachtspunten bij opdrachtverstrekking; ■ Specifieke afspraken; ■ De schademelding.

31


32

Bijlage 1: Checklist

A-1 ORGANISATIE

In de checklist zijn algemene en specifieke aandachtspunten opgenomen. De algemene aandachtspunten zijn voor meerdere contractsoorten van toepassing en onderverdeeld in de beheersaspecten tijd, geld, informatie, organisatie, kwaliteit, scope en risico’s. De specifieke aandachtspunten zijn per contractsoort vermeld. Bij de aandachtspunten dient duidelijk te zijn dat het bouwbedrijf zowel de rol van opdrachtnemer als de rol van opdrachtgever kan hebben.

Specifieke aandachtspunten per overeenkomst

65

A-1 ORGANISATIE

Aannemingsovereenkomst Coördinatieovereenkomst Raamovereenkomst Onderaannemingsovereenkomst Leveringsovereenkomst Overeenkomst inhuur materieel Overeenkomst dienstverlening Combinatieovereenkomst

pagina 57 60 60 61 63 63 63 64

A-1 ORGANISATIE

Aanvullingen

Tijd Geld Informatie Organisatie Kwaliteit Risico Scope

pagina 35 37 38 43 47 51 55

A-1 ORGANISATIE

Deel B: Onderdeel ■ B-1 ■ B-2 ■ B-3 ■ B-4 ■ B-5 ■ B-6 ■ B-7 ■ B-8

Algemene aandachtspunten per beheersaspect

A-1 ORGANISATIE

Er is gekozen om niet de algemeen bekende zaken weer te geven maar die aandachtspunten die - vanuit de praktijk - kunnen bijdragen aan een goede beheersing van de contracten. De checklist is opgesplitst in twee onderdelen: Deel A: Onderdeel ■ A-1 ■ A-2 ■ A-3 ■ A-4 ■ A-5 ■ A-6 ■ A-7

A-1 ORGANISATIE

CHECKLIST

A-1 ORGANISATIE A-1 ORGANISATIE

33


34

ONDERWERP / AANDACHTSPUNT

A-1 TIJD

CHECKLIST

✔ OPMERKINGEN

A-1 BEHEERSASPECT TIJD A-1 ORGANISATIE A-1 ORGANISATIE

Insteek tijdsbeheersing ■ Bewaak het tijdsaspect in relatie tot de wijze waarop de tijdsbepalingen in het contract zijn geregeld. Sluit bij de beheersing van het tijdsaspect zichtbaar aan bij de in het contract genoemde afspraken en data. ■ Maak vooraf heldere afspraken over de risicoverdeling bij verschillende soorten vertragingen of bij afwijkingen van de planning. ■ Maak tijdig afspraken over hoe de gevolgen van verstoringen, leidend tot vertragingen, in kaart zullen worden gebracht. ■ Laat de relevante planning(en) onderdeel uitmaken van het contract. Benoem ze eenduidig en maak de status duidelijk.

A-1 ORGANISATIE

Gegevensverstrekking ■ Specificeer bij de informatieverstrekking “tijdig” en “benodigd” (zie UAV 1989 paragraaf 5 lid 1) nader in een informatieplanning en relateer deze eenduidig aan het “Algemeen tijdschema”. ■ Stem de informatieplanning tussen de betrokken partijen af en laat de informatieplanning goedkeuren. De informatieplanning komt tot stand uit diverse gegevens en documenten: ■ Inkoopprocedure; ■ Stroomschema met routing van diverse documenten; ■ Voorbereidingstijd en engineering; ■ Productie- en leveringstijden; ■ Algemeen Tijdschema (met intervallen en doorlooptijden). ■ Bewaak de informatieplanning en communiceer tijdig over afwijkingen en mogelijke gevolgen daarvan. ■ Registreer de datum van de werkelijke informatieverstrekking in relatie met de geplande datum van informatieverstrekking. Wees hierbij alert op de inhoudelijke kwaliteit van de informatieverstrekking: voldoet die ook aan de afspraken.

A-1 ORGANISATIE A-1 ORGANISATIE A-1 ORGANISATIE

Inrichting van de planning ■ Stem de indeling van de planning af op de in het contact aangegeven bouwtijdbepaling. Zijn start en oplevering aangegeven op vaste tijdstippen dan kan een kalenderschaal worden gehanteerd. Is de bouwtijd opgegeven in werkbare werkdagen dan dient aan de kalenderschaal een prognoseschaal met de te verwachten onwerkbare werkdagen te worden toegevoegd. Specificeer de relatie tussen kalenderschaal en de prognoseschaal (in de planning). ■ Richt de planning zodanig in dat de in het contract genoemde startdatum en opleverdatum en de eventuele tussentijdse data, mijlpalen of deelopleveringen direct herkenbaar zijn en aansluiten bij het contract.

A-1 ORGANISATIE

35



A-1 BEHEERSASPECT TIJD ■

■

■

■

■

Plan behalve de daadwerkelijke activiteiten in het werk ook de voorbereiding voor die activiteiten, de daarvoor benodigde informatie en de te nemen beslissingen. Geef hierbij aan welke partij waarin actienemer is. Richt de tijdschaal van de planning zodanig in dat de onwerkbare werkdagen direct aan te geven zijn en dat er altijd een cumulatief overzicht is in het aantal werkbare dagen en het aantal onwerkbare dagen. Registreer het onwerkbaar weer met inachtneming van de relevante algemene bepalingen zoals UAV paragraaf 8 lid 2. Geef op de planning het kritieke pad of de kritieke paden tussen start en oplevering aan. Vermeld op de planning tevens de inkoop en de levering van materialen, materieel en diensten. Hiermee kan het inkoopproces worden beheerst en verstoringen in de uitvoeringsfase worden beperkt.

Masterplanning en onderliggende niveaus ■ Zorg bij masterplanningen en onderliggende planningen voor een duidelijke onderlinge aansluiting. Geef aan welke onderdelen separaat zijn uitgewerkt en hoe de uitwerkingen passen in de bovenliggende planningen. Wijziging Algemeen Tijdschema ■ Maak separate afspraken over harde data in het algemeen tijdschema en de eventuele consequenties daarvan. In het algemeen kan het algemeen tijdschema geen verzwaring van de verplichtingen van het bouwbedrijf betekenen. ■ Meld eventuele consequenties van een aangepast algemeen tijdschema bij het indienen van het algemeen tijdschema en maak vooraf afspraken over deze consequenties in tijd en geld. ■ Doe alle verzoeken om bouwtijdverlenging tijdig en schriftelijk conform de bepalingen in de algemene voorwaarden. (14 dagen voor het verstrijken van de termijn volgens paragraaf 8 lid 5 van de UAV 1989). Modellen en voorbeelden ■ Modellen voor een inkoopschema en een afroep/bestelschema zijn opgenomen in hoofdstuk 3B4 van de WEKA-uitgave “Bouwstandaard Modellen”. ■ Een model voor een uitvoeringsschema is opgenomen in de WEKAuitgave “Bouwstandaard Modellen”.

36

✔ OPMERKINGEN

CHECKLIST


✔ OPMERKINGEN

A-2 BEHEERSASPECT GELD A-2 GELD A-1 ORGANISATIE

Zekerheden ■ Voorkom ongewenste dubbele zekerheden. Denk hierbij aan inhoudingen, bankgaranties, concerngaranties en de betalingsregelingen. Zorg ervoor dat het aantal termijnbedragen, de tijdstippen waarop en de voorwaarden waaronder deze mogen worden gefactureerd worden vastgelegd. ■ Vermeld bij bankgaranties een einddatum, bijvoorbeeld de datum van oplevering. ■ Bepaal eenduidig de opeisbaarheid van de bankgarantie: na rechterlijke tussenkomst of op eerste afroep. ■ Informeer via de opdrachtgever de bank bij aflopende bankgaranties dat tot verlaging van de bankgarantie kan worden overgegaan.

A-1 ORGANISATIE

Meer en minder werk ■ Zorg voor een duidelijke procedure voor het behandelen van meer werk en minder werk. Maak hierbij duidelijk welke standaardformulieren of andere hulpmiddelen dienen te worden gebruikt en wat de maximale doorlooptijden zijn. Sluit daarbij aan op de interne procedures en de met externe partijen overeengekomen contractvoorwaarden. ■ Waarschuw de opdrachtgever vooraf schriftelijk bij meer werk en wijs zo mogelijk op de financiële consequenties. ■ Ga na of u opdracht tot meer werk krijgt van de bevoegde partij. De directievoerder is niet altijd bevoegd om opdrachten tot meer werk te verlenen. ■ Maak onderscheid tussen meer en minder werk en andere contractmutaties (zie bijvoorbeeld paragraaf 35 van de UAV 1989). ■ Spreek af wanneer meer werk wordt betaald, direct na voltooiing of bij de eindafrekening. ■ Bepaal de mogelijkheden voor termijnverlening bij meer werk of contractmutaties met tijdsconsequenties. ■ Bepaal of er vergoeding wordt gegeven voor ontwerpen tekenwerk en dergelijke bij wijzigingsvoorstellen door het bouwbedrijf. ■ Houd een complete overzichtslijst bij per melding van meer of minder werk met de relevante gegevens en de actuele status.


Stel- en verrekenposten ■ Wees attent op de bruto of netto status van de stel- en verrekenposten. Wees helder over welke onderdelen en opslagen zijn opgenomen in de bruto posten. Denk hierbij aan Algemene Bouwplaatskosten, Algemene Kosten en Winst en Risico. ■ Bepaal wanneer overeengekomen verrekenprijzen niet meer relevant zijn, bijvoorbeeld bij grote overschrijding van de hoeveelheden.

A-1 ORGANISATIE

37



A-2 BEHEERSASPECT GELD ■

■

■

■

■

Ga na of een herziene verrekenprijs voor afwijkingen van verrekenbare hoeveelheden geldt voor de in het bestek opgenomen hoeveelheid of voor de afwijking daarvan. Een herziene verrekenprijs is een contractmutatie. Vermijd tegenstrijdigheden in de hoeveelheden tussen verschillende onderdelen van het bestek of de overeenkomst. In plaats van “Wapening FeB 500 HWL (circa 100 kg / m3)” kan in dit geval beter verwezen worden naar de tekening: “Wapening volgens bijgevoegde bestektekening X” of gebruik een omschrijving als: “Wapening en bevestigingsmiddelen ten behoeve van de prefab elementen worden geacht in de prijs te zijn opgenomen.”. Houd rekening met de voorgeschreven verrekenwijze van extra hoeveelheden. Voor geschatte hoeveelheden is tot 10% niet verrekenbaar (zie bijvoorbeeld paragraaf 39 lid 2 van de UAV 1989). Maak onderscheid in de diverse soorten van de verrekeningen van meer en minder werk (zie bijvoorbeeld paragraaf 35 lid 1 van de UAV 1989). Let op dat de maximale omvang van bestekswijzigingen niet overschreden wordt. Conform paragraaf 36 lid 3 van de UAV is er een limiet waarbuiten geen gevolg gegeven hoeft te worden aan opdrachten van de directie tot bestekswijzigingen. Bij overschrijdingen kunnen afwijkende voorwaarden worden gesteld.

Facturering en Betalingsregeling ■ Vertaal de eisen voor de betalingsregeling in een duidelijke en praktische afspraak. Relateer de betalingen aan geleverde prestaties en voortgang op activiteiten. ■ Neem in het contract een duidelijke beschrijving van de opbouw van de factuur inclusief de gewenste bijlagen op. Prijswijzigingen ■ Check in de (algemene) voorwaarden of en zo ja, in hoeverre prijswijzigingen verrekenbaar zijn. Kortingsregeling ■ Check of aanvullende schadevergoeding naast de korting noodzakelijk is. ■ Bepaal bewust de noodzaak om de kortingsbedragen te maximaliseren. ■ Verminder de korting naar rato bij deelopleveringen en vervroegde ingebruikneming. Bouwstoffen ■ Zorg (in het contract) voor een eigendomsvoorbehoud voor de op het moment van levering niet betaalde bouwstoffen. Modellen en voorbeelden ■ Modellen voor bankgaranties zijn beschikbaar bij BouwNed. ■ Modelbrief voor het waarschuwen voor meerwerk is beschikbaar bij BouwNed. 38

✔ OPMERKINGEN

CHECKLIST


✔ OPMERKINGEN

A-3 BEHEERSASPECT INFORMATIE A-1 ORGANISATIE

Offertes ■ Stem de indeling van offertes zover mogelijk af op de uiteindelijke indeling van de overeenkomst. Hiermee sluit de aanbieding maximaal aan op de te leveren prestatie.

A-3 INFORMATIE

Kennisneming ■ Neem goed kennis van de inhoud van het contract en de daarin opgenomen bestekken, nota’s, (afwijkingen op) algemene voorwaarden en de contractuele verplichtingen.

A-1 ORGANISATIE

Informatiestroom bij uitgifte contracten / uitbesteding diensten ■ Bepaal als opdrachtgever de eigen informatiebehoefte per project en leg dit, ook binnen de projectafspraken, vast. ■ Stel de informatie vast die de te contracteren partij leveren moet en leg dit vast in het contract met de dienstverlener. ■ Zorg dat de wederzijds uit te wisselen informatie duidelijk is. Zorg dat partijen kunnen beschikken over de voor de contractbeheersing benodigde informatie. ■ Leg de inhoud van periodieke rapportages vooraf in het contract vast en neem naast de aspecten kosten en tijd ook de andere aspecten zoals informatie, kwaliteit en organisatie in ogenschouw. ■ Maak als opdrachtgever een duidelijke scheiding tussen het bedrijfsdossier en het contractdossier. Leg vast wat waar wordt geregistreerd en opgeslagen. ■ Zorg dat het eigen contractdossier compleet en toegankelijk blijft.


Indeling project naar onderdelen ■ Deel het werk op in logische onderdelen (Work Breakdown Structure). Gebruik deze indeling voor de aspecten planning, kosten, informatie en kwaliteit. Richt de rapportage en bewaking van het project hierop in.

A-1 ORGANISATIE

Gegevensverstrekking ■ Ga na of de benodigde gegevens zoals grondrapporten, schoongrondverklaring, nul- en eindsituatie bodem (werkterreinen), bodemgesteldheid etc. aanwezig zijn. ■ Signaleer of er onvoldoende informatie is verstrekt om het werk te kunnen begroten, ontwerpen of realiseren. De opdrachtgever heeft de informatieplicht. ■ Ga de eventuele ligging van kabels en leidingen na (KLIC melding). ■ Regel de tijdige gegevensvertrekking rondom wensen van toekomstige huurders goed in een procedure om geen onnodige kosten te maken en tijd te verliezen.

A-1 ORGANISATIE

39



A-3 BEHEERSASPECT INFORMATIE ■

■

Zorg dat in de overeenkomst en in het bestek alle relevante documenten worden genoemd en dat ze eenduidig, herkenbaar en gedateerd (versie) zijn opgenomen. Voorkom dat tegenstrijdige gegevens worden opgenomen in contract, bestek, algemene voorwaarden en andere onderdelen van het contract.

Documentenbeheer, tekeningenregistratie ■ Richt bij grotere projecten een goed documentenbeheerssysteem in. Hierin kan per document worden bijgehouden (mits van toepassing) wanneer het document is ontvangen, van wie het afkomstig is, naar wie het is verzonden, wanneer het is verzonden, versie- en statusbeheer, reactietermijnen, bewerkingstermijnen etc. ■ Neem in contracten tussen opdrachtgever en opdrachtnemer bepalingen met betrekking tot documentenbeheer op. Voor onder andere de bewijslast in eventuele geschillen en interne controles is het voor beide partijen van groot belang hier op tijd aandacht aan te besteden. ■ Zorg er bij het gebruik van een digitaal dossier voor dat de directorystructuur overeenkomt met de manier waarop de fysieke documenten worden opgeborgen. ■ Houd bij de opzet van de codering rekening met toekomstige overdracht naar moederbedrijf of beheerder. Zorg ervoor dat gemakkelijk te selecteren / over te dragen eenheden ontstaan. ■ Richt een overzichtelijke en toegankelijke posten documentenregistratie in, houd deze bij en bewaar en archiveer deze. Rangorde contractdocumenten ■ Leg een duidelijke en eenduidige rangorde tussen contractdocumenten vast. Denk hierbij aan overeenkomst, bestek, nota’s, tekeningen, processen-verbaal en dergelijke. Stem dit af op de overeenkomst of algemene voorwaarden (zie bijvoorbeeld paragraaf 2 lid 4 van de UAV 1989). ■ Zorg dat de rangorde op één plaats in de contractstukken wordt weergegeven. Dit voorkomt dat er meerdere lijsten ontstaan die onderling tegenstrijdig zijn. Revisietekeningen en opleverdossier ■ Maak duidelijk voor welke onderdelen revisietekeningen nodig zijn. Bepaal vorm, inhoud en aantallen. ■ Leg de eisen aan en de omvang van het opleverdossier eenduidig vast in het contract. ■ Overleg tijdig met betrokkenen indien een contract niet duidelijk is over de inhoud en opbouw van het opleverdossier. Maak hier dan in een vroeg stadium aanvullende afspraken over.

40

✔ OPMERKINGEN

CHECKLIST


✔ OPMERKINGEN

A-3 BEHEERSASPECT INFORMATIE A-1 ORGANISATIE

Bepaal in dat geval welke gegevens contractueel en welke aanvullend, bijvoorbeeld als eis van de beheerder, aangeleverd dienen te worden, in welke vorm en op welk tijdstip. Status van verslagen van bouwen werkvergaderingen ■ Wees duidelijk over de (juridische) status van de verslagen van diverse besprekingen. Bepaal dat alléén de bouwverslagen een juridische status hebben en dat de knelpunten uit de overige vergaderingen in de bouwvergadering dienen te worden ingebracht. Dagboeken ■ Houd dagboeken en weekrapporten nauwgezet bij, zeker wanneer het aangelegenheden betreft die al punten van discussie tussen partijen zijn of dreigen te worden. Modellen en voorbeelden ■ Een voorbeeld van een tekeningenschema is opgenomen in paragraaf 7.8 van de SBR / BouwNed uitgave “Snel aan de slag met het MPKK”. ■

A-3 INFORMATIE A-1 ORGANISATIE A-1 ORGANISATIE A-1 ORGANISATIE A-1 ORGANISATIE A-1 ORGANISATIE

41


42

CHECKLIST


✔ OPMERKINGEN

A-4 BEHEERSASPECT ORGANISATIE A-1 ORGANISATIE

Geschillenbemiddeling, voorbereiding daarop, aspecten claims ■ Leg alle afspraken en wijzigingen schriftelijk vast in verband met bewijsmateriaal. Dit kan praktisch door bijvoorbeeld het zorgvuldig en volledig notuleren van bouwverslagen.

A-1 ORGANISATIE

Bouwschade ■ Leg vooraf de situatie van naburige percelen en bebouwing vast door middel van een inspectie, (deskundige) rapportage of foto’s. Dit zo mogelijk in aanwezigheid van de opdrachtgever. ■ Maak zonodig afspraken met omwonenden over eventuele schades en met de gemeente over planschade.

A-4 ORGANISATIE

Opneming in delen en organisatie (deel) opleveringen ■ Leg expliciet vast dat bij deeloplevering en / of tussentijdse ingebruikneming het opgeleverde of tussentijds in gebruik genomen deel van het werk voor rekening en risico van de opdrachtgever komt. ■ Wijs de opdrachtgever op de verzekeringsplicht vanaf de oplevering (het bouwbedrijf is verplicht het werk verzekerd te houden tot aan de (deel)oplevering). ■ Doe een herhaald verzoek tot opneming voor oplevering. Indien er geen reactie op het eerste schriftelijke verzoek tot opneming voor oplevering is gekomen dan dient de opdrachtgever nogmaals schriftelijk te worden verzocht tot de opneming. ■ Communiceer correct en schriftelijk, aansluitend bij de relevante begrippen en formuleringen van het contract en de bepalingen uit de algemene voorwaarden.


Kick-off (uitvoerings)fase ■ Besteed aandacht aan de officiële overdracht van de calculatiefase naar de uitvoeringsfase. ■ Leg de overdracht(sgegevens) schriftelijk vast inclusief de bewaking van de afwerking van openstaande punten in de interne werkbesprekingen. ■ Zorg voor volledigheid van de informatieoverdracht om de voorbereidingen voor de uitvoering in één keer goed te doen.

A-1 ORGANISATIE

Coördinatie in uitvoering ■ Bepaal de omvang van de coördinatieplicht. Leg vast of de aansprakelijkheid van het coördinerend bouwbedrijf zich ook tot derden uitstrekt. ■ Leg de coördinatietaken in de uitvoering vast in een coördinatieovereenkomst tussen de opdrachtgever en de partij met de coördinatieplicht. Zie tevens de aandachtspunten bij de coördinatieovereenkomst in deze lijst (B-2).

A-1 ORGANISATIE

43



A-4 BEHEERSASPECT ORGANISATIE ■

■ ■

■

■

Wees bij coördinatie duidelijk over de consequenties van achterblijvende prestaties van derden. Leg een schadevergoedingsregeling vast die gebruikt kan worden in het geval van achterblijvende prestaties zoals overschrijding van tijdslimieten. Zorg dat u vooraf de omvang van het te coördineren werk kent. Realiseer u dat coördinatie van een nevenaannemer waarvan de ‘scope’ niet voor aanvang van het werk vaststaat grote risico’s met zich mee brengt. Het is lastig om zonder ‘scope’ het werk efficiënt uit te voeren en af te stemmen, terwijl dit de doelstellingen van coördinatie zijn. Vermeld of controleer het verband met andere werken in het bestek (UAV 1989 artikel 31 lid 1). Coördinatie van deze andere werken (nevenaannemers) is de taak van de directie tenzij anders vermeld in het bestek (UAV 1989 paragraaf 31 lid 2). Werk tijdens coördinatieoverleg met een vaste agenda.

Contractbeëindiging en decharge ■ Stel om een groot project correct af te kunnen ronden een procedure op voor contractbeëindiging. Deze dient ertoe om de uitvoeringsfase te beëindigen zodat het project in de fase van beheer en onderhoud kan komen. Het project wordt als het ware overgedragen van het projectmanagement naar het lijnmanagement of de beheerder. ■ Zorg bij een groot project ervoor dat de doorlooptijd van een contractbeëindiging niet te lang wordt. Een indicatie van een efficiënte doorlooptijd is drie weken voor het opstellen van het plan van aanpak en het einddocument contractbeëindiging, vijf weken voor het laten beoordelen van het einddocument contractbeëindiging en nog eens drie weken voor een eventuele vertraging, het accorderen van het document en de dechargebrief. ■ Maak bij een groot project duidelijke afspraken voor de betrokken beoordelaars van het einddocument contractbeëindiging over op welke aspecten getoetst moet worden. Het is aan te raden om dit vast te leggen in een overzicht opgesplitst op functioneringsgebieden zoals financiële zaken, contractzaken, techniek, beheer enzovoort. Meldingen UAV ■ Bevestig een mededeling omtrent de condities van een mondeling door de opdrachtgever voorgeschreven onderaannemer. Het is van belang naast het schriftelijk bevestigen van het inschakelen van de voorschreven onderaannemer aan de opdrachtgever, de condities waaronder een voorgeschreven onderaannemer wordt gecontracteerd door de opdrachtgever te laten aanvaarden dan wel goed te keuren.

44

✔ OPMERKINGEN


✔ OPMERKINGEN

A-1 ORGANISATIE

CHECKLIST

A-4 BEHEERSASPECT ORGANISATIE

■

■

■

A-1 ORGANISATIE

■

A-1 ORGANISATIE

■

A-4 ORGANISATIE

■

Waarschuw schriftelijk ingevolge paragraaf 6 lid 14 van de UAV 1989. Hier dient ook verwezen te worden naar titel 7.12 van het Burgerlijk Wetboek. Het betreft tenminste het kenbaar maken van kennelijke fouten en gebreken in door de opdrachtgever voorgeschreven constructies, werkwijzen, orders en aanwijzingen, en met betrekking tot door de opdrachtgever ter beschikking gestelde bouwstoffen en hulpmiddelen. Verzoek om termijnverlenging ingevolge paragraaf 8 lid 5 van de UAV 1989. De opdrachtnemer dient schriftelijk en gemotiveerd aan te geven waarom hij in aanmerking denkt te komen voor een termijnverlenging. Verzoek tot eerste opneming voor oplevering. Dit verzoek dient bij voorkeur schriftelijk te worden aangekondigd. Maak melding van beëindiging van het werk in onvoltooide staat. Conform de UAV 1989 kan een opdrachtnemer het werk in onvoltooide staat beëindigen indien een schorsing van het werk langer dan 6 maanden heeft geduurd of indien de uitvoering van hert werk meer dan twee maanden ononderbroken is vertraagd door voor rekening van de opdrachtgever komende omstandigheden. Doe een eerste verzoek om keuring van bouwstoffen ingevolge paragraaf 18 lid 8 van de UAV 1989. De schriftelijke melding heeft tot doel de keuring te bewerkstelligen, binnen een bepaalde periode de uitslag van de keuring te verkrijgen en het bewerkstelligen van een automatische uitslag (goedkeuring) ingeval de uitslag van de keuring niet tijdig wordt verstrekt. Geef in een meerwerkofferte naast de kostenconsequenties ook de tijdsconsequenties weer. Aan particulieren dient ingevolge artikel 38 Wet Omzetbelasting het meerwerk inclusief BTW te worden aangeboden. Verzoek om opneming in verband met termijnbetaling. Geef hierin minimaal het termijnbedrag en de referentie naar het overeengekomen termijnschema. Regel de afgifte van een bankgarantie ingevolge paragraaf 43a van de UAV 1989. Stel de gewenste tekst van de bankgarantie vooraf op en voeg deze toe aan de bestek- en contractstukken.

A-1 ORGANISATIE

■

A-1 ORGANISATIE

■

A-1 ORGANISATIE

Modellen en voorbeelden ■ Een voorbeeld van een agenda-indeling met agendapunten is beschikbaar in paragraaf 7.11 van de SBR/BouwNed uitgave “Snel aan de slag met het MPKK”. ■ Modelbrieven met betrekking tot diverse meldingsituaties in het kader van de UAV zijn opgenomen in de WEKA-uitgave “Dossiervorming in de bouw” en ook beschikbaar bij BouwNed.

A-1 ORGANISATIE

45



A-4 BEHEERSASPECT ORGANISATIE ■

■

Voor specifieke taken van projectpartijen per projectfase wordt verwezen naar de SBR/BouwNed uitgave “Snel aan de slag met het MPKK”. Modelbrieven voor onder andere de onder “Meldingen UAV” genoemde situaties zijn beschikbaar bij BouwNed.

46

✔ OPMERKINGEN

CHECKLIST


✔ OPMERKINGEN

A-5 BEHEERSASPECT KWALITEIT A-1 ORGANISATIE A-1 ORGANISATIE

Kwaliteitsborging, mate van externe kwaliteitsborging ■ Maak vooraf middels een planning duidelijk hoe en met welke frequentie de borging, zijnde de eigen controle op de kwaliteitsbewaking, op het project zal plaatsvinden. ■ Zorg dat de borging zich richt op algemene procedures (inkoop, documentenbeheer etc.) de uitvoeringsprocessen (storten van beton etc.) en op het keuren van (tussen)producten. ■ Realiseer je dat het beoordelen van procedures en uitvoeringsprocessen andere kennis en vaardigheden vergt dan het keuren van product en dat deze kennis en vaardigheden slechts zelden in één persoon verenigd zijn. ■ Zorg altijd dat de medewerkers die de borgingstaken vervullen geen directe rol in het (onderdeel van het) project vervullen. Ze moeten tot een onafhankelijk oordeel kunnen komen.

A-1 ORGANISATIE A-5 KWALITEIT

Garanties ■ Leg in de garantieverklaring exact vast waarop de garantie wordt verleend, volsta niet met algemene termen. Stel de verantwoordelijkheden met betrekking tot de garanties eenduidig vast zodat de garantieverklaringen tijdig kunnen worden aangeleverd. Stel tijdig een overzicht samen van de te verstrekken garanties, en geef duidelijk aan waar garantiecertificaten van worden verwacht, en wanneer ze moeten worden ingediend. ■ Besteed tijdig voldoende aandacht aan de gewenste garantietermijnen en de materialen waarvoor garanties worden gesteld. ■ Realiseer je dat garanties verschillen per project, het doel van de garantie moet dan ook duidelijk worden aangegeven. Voorkom dat garantietermijnen die gesteld worden in het contract te ver afwijken van standaard, daar zij als extra risicokosten terug zullen komen in de prijs. ■ Koppel het verstrekken van garantieverklaringen aan de betalingen van de betreffende (onder)aannemer(s) of termijnbetalingen. ■ Leg in het contract eenduidig vast wanneer garantietermijnen dienen in te gaan. Een garantietermijn gaat in op het moment van oplevering dan wel bij het gereedkomen van een onderdeel. ■ Besteed bijzondere aandacht aan garanties voor werk dat door onderaannemers wordt verricht in verband met het doorleggen van de garantieplicht.


47



A-5 BEHEERSASPECT KWALITEIT Werkplannen ■ Neem de op te stellen werkplannen op in een documentenplanning en houd daarbij rekening met de voorgeschreven acceptatietermijnen. De op te stellen werkplannen kunnen eenvoudig geïnventariseerd worden middels een checklist met werkonderdelen. In de SBR uitgave “Snel aan de slag met het MPKK” paragraaf 8.10 is een overzicht werken keuringsplannen beschikbaar. Hierop kan per werkonderdeel geregistreerd worden of en door welke van de betrokken bouwpartners werk en keuringsplannen moeten worden opgesteld. Het overzicht is afgestemd op de STABU besteksindeling. ■ Start ruim van de voren met het opzetten van werkplannen. ■ Maak afspraken met de opdrachtgever over het indienen van werkplannen. Het kan praktisch zijn de eerste versie vooraf kort te bespreken om zo mogelijke tekortkomingen af te vangen. Afwijkingen ■ Neem in contracten een heldere procedure voor afwijkingen op met werkbare spelregels. Neem hierin op dat de opdrachtnemer omschrijft hoe in het vervolg van de projectuitvoering dergelijke afwijkingen voorkomen zullen worden. ■ Gebruik een standaard formulier voor afwijkingen waarop zowel de opdrachtnemer als de opdrachtgever de relevante informatie kunnen weergeven. Registreer de afwijkingen zorgvuldig, inclusief de relevante documenten en houd dit dossier toegankelijk. ■ Pas de interne procesgang van beoordelen van afwijkingen aan op de aard van de afwijking en de gewenste snelheid, laat alleen de verantwoordelijke functionarissen beoordelen. Veiligheid en gezondheid ■ Maak van het V&G-plan een praktisch document. Houd het toegankelijk en neem alleen nuttige informatie op. ■ Houd rekening met het feit dat de Arbeidsinspectie toeziet op naleving van de Arbeidsomstandighedenwet en gerelateerde regelgeving. ■ Houd rekening met het feit dat de opdrachtgevende partij de zorgplicht heeft dat werkzaamheden volgend uit haar opdracht conform de Arbeidsomstandighedenwet en daaraan gerelateerde regelgeving worden uitgevoerd. ■ Geef eenduidig weer hoe de V&G-coördinatie wordt ingevuld met betrekking tot ingeschakelde derden. ■ Leg schriftelijk vast welke PBM’s en instructies aan de medewerkers zijn verstrekt. ■ Meld ontbrekende documenten zoals bijvoorbeeld een V&G-plan Ontwerpfase, waarbij tevens gewezen wordt op de verplichtingen van partijen in deze.

48

✔ OPMERKINGEN

CHECKLIST


✔ OPMERKINGEN

A-5 BEHEERSASPECT KWALITEIT A-1 ORGANISATIE

■

Spreek de taakverdeling af met betrekking tot V&G. Deze zal bij Design & Construct contracten verschuiven naar de opdrachtnemer daar deze meer invloed op het ontwerp krijgt.

A-1 ORGANISATIE

Keuringsplan en keuringsregistratie ■ Omschrijf bij geïntegreerde contracten duidelijk hoe de kwaliteitsborging dient te worden ingericht ten aanzien van stop- en bijwoonpunten, acceptatieprocedure en keuringsplannen. ■ Geef een doelmatige invulling aan het keuringsplan. Overbodige of onduidelijke keuringen kunnen het proces van kwaliteitsborging frustreren. ■ Laat een keuringsplan aansluiten op de voorgeschreven contracteisen zodat een keuringsplan een helder overzicht geeft van de kwaliteitsborging. ■ Geef in keuringsregistraties vooraf eenduidig de contractmatig geldende eisen, normen of toleranties weer. Hiermee wordt gewaarborgd dat het te keuren onderdeel of object op de juiste aspecten en doelmatig wordt getoetst. ■ Geef naast het registreren van de waarnemingen of meetgegevens de uiteindelijke conclusie op de keuringsregistratie weer. ■ Zorg voor een goede afstemming van de te hanteren keuringsregistraties tussen opdrachtgever en opdrachtnemer, voorafgaand aan het ontwerpproces of uitvoeringsproces.

A-1 ORGANISATIE A-5 KWALITEIT A-1 ORGANISATIE

Goedkeuring onderaannemers ■ Wees duidelijk over het onderdeel van het werk waarvoor de goedkeuring wordt gevraagd of gegeven. ■ Regel in het bestek de voor de goedkeuring benodigde gegevens en de wijze van verstrekken van deze informatie en de doorlooptijd van de beoordeling. ■ Spreek een moment van indienen en een beoordelings- of reactieperiode af zodat de gegevens tijdig beschikbaar zijn en de reactie tijdig gegeven kan worden.

A-1 ORGANISATIE

Ingebrekestelling ■ Stel een contractpartij (opdrachtgever, onderaannemer of leverancier) schriftelijk in gebreke en aansprakelijk voor alle schades bij te late of ondeugdelijke nakoming van de overeenkomst. Geef de andere partij indien mogelijk nog een redelijke termijn om alsnog aan zijn verplichtingen te voldoen. Dit is feitelijk de ingebrekestelling, vereist om aanspraak te kunnen maken op schadevergoeding.

A-1 ORGANISATIE

49



A-5 BEHEERSASPECT KWALITEIT ■

In geval van een door de opdrachtgever voorgeschreven onderaannemer is in geval van een niet-tijdige nakoming de opdrachtgever aansprakelijk (UAV 1989 paragraaf 5 lid 5). Wel moet de opdrachtnemer het redelijkerwijs nodige hebben gedaan om nakoming of schadevergoeding te verkrijgen. Het is dus ook in dit geval raadzaam als opdrachtnemer eerst de onderaannemer in gebreke of aansprakelijk te stellen.

Modellen en voorbeelden ■ Model garantieverklaringen zijn beschikbaar bij BouwNed. ■ Een overzicht van op te stellen werken keuringsplannen is opgenomen in paragraaf 8.10 van de SBR/BouwNed uitgave “Snel aan de slag met het MPKK”. ■ Modelbrieven voor ingebrekestelling of aansprakelijk stellen van partijen zijn beschikbaar bij BouwNed.

50

✔ OPMERKINGEN

CHECKLIST


✔ OPMERKINGEN

A-6 BEHEERSASPECT RISICO A-1 ORGANISATIE A-1 ORGANISATIE

Risicoverdeling als basis voor contracttekst ■ Verdeel de risico’s naar de partij die het risico het best kan beheersen, dragen of verzekeren en check of voor alle maatregelen daadwerkelijk voorzieningen zijn getroffen. ■ Voorkom dat financiële voorzieningen voor maatregelen ter beperking van risico’s dubbel of niet worden begroot. ■ Leg voor risico’s beheersmaatregelen vast in contractbepalingen. Maak hiertoe een gedegen risicoanalyse waarbij minimaal de aspecten techniek, omgeving, juridische kaders en milieu worden beschouwd.

A-1 ORGANISATIE

Risicoanalyse ■ Leg vast welke risico’s onderkend zijn en maak de opgedane kennis hiermee meetbaar en overdraagbaar. ■ Wees duidelijk over het doel en het gebruik van de risicoanalyse, hiermee wordt het te volgen proces bepaald. ■ Leg risico’s en gerelateerde gegevens als oorzaak, gevolg, beheersmaatregelen, risicodrager, actienemers vast in een duidelijk risico-overzicht. Het verzekeren van risico’s is tot op zekere hoogte mogelijk.

A-1 ORGANISATIE

Risicomanagement ■ Geef in werken/of keuringsplannen voldoende aandacht aan de beheersing van risico’s. ■ Evalueer regelmatig de effectiviteit van de getroffen beheersmaatregelen en koppel de bevindingen terug met de oorspronkelijke risicoanalyse. ■ Actualiseer periodiek de risicoanalyse, in ieder geval bij wijziging van de contractscope. ■ Probeer in eerste instantie risico’s te voorkomen door het treffen van preventieve maatregelen.

A-6 RISICO A-1 ORGANISATIE

Risicoregeling ■ Weet dat de datum van aanvang van het werk bepalend is voor de aanvang van de indexering. Bij toepassing van de risicoregeling levert dit regelmatig discussies op wanneer de aanvangsdatum verschoven is. Leg duidelijk vast wat dit voor consequenties heeft voor de risicoregeling indien besloten wordt de aanvangsdatum van een werk te verschuiven. ■ Wees je bewust van de gevolgen van het uitsluiten van de risicoregeling. Grotere gemeenten, Defensie en Rijkswaterstaat blijken in het verleden stelselmatig de risicoregeling uitgesloten te hebben. Met name in perioden van sterke brandstofprijsstijgingen of extreme stijging van staalprijzen zoals in 2004. ■ Realiseer je dat de risicoregeling dient ter beperking van risico’s, niet om risico’s weg te nemen.

A-1 ORGANISATIE

51



A-6 BEHEERSASPECT RISICO Condities van vergunningen, kabels en leidingen, eigendom etc. ■ Inventariseer de condities vooraf, ga na voor welke gegevens de opdrachtgever zorgt en welke door het bouwbedrijf moeten worden verstrekt (zie de algemene voorwaarden of inventariseer dit). ■ Check de grenzen van het perceel, inventariseer problemen met de buren en ga na of er afspraken met buren of derden nodig zijn. ■ Maak in het contract een duidelijk overzicht van wie welke vergunningen dient aan te vragen en vervolgens per vergunning wie de benodigde informatie daarvoor dient aan te leveren. Werk dit uit in een procesgang van aanvraag tot en met afmelding. ■ Geef in het contract aan wie de kosten draagt voor vergunningaanvraag, vergunningvoorschriften en handhaving daarvan, vergunningleges etc. Benoem deze expliciet. ■ Organiseer periodiek overleg en afstemming tussen opdrachtgever en opdrachtnemer over voortgang en planning van de vergunningsaanvragen en de benodigde informatie. Beiden hebben een inspanningsverplichting om vertragingen in de vergunningverlening en in de voortgang van het project te voorkomen. ■ Wijs naast de formele communicatie voor de informele communicatie aangaande vergunningen een aanspreekpunt per partij aan. ■ Realiseer je dat het voorbereiden van vergunningsaanvragen tijd kost. Dit dient in de planningen tot uitdrukking te worden gebracht. ■ Hanteer een checklist vergunningen om aan te kunnen geven welke projectspecifieke vergunningen of nutsvoorzieningen noodzakelijk zijn. Overmacht ■ Check uitsluitingen in het bestek of contract van beroep op overmacht, bijvoorbeeld door werkstakingen. Verzekering ■ Meld alle (ontwerp)schade direct aan de betreffende verzekeraar. ■ Check de looptijd van de verzekering bij overschrijding van de bouwtijd. ■ Meld risicoverzekering bij de verzekeraar. Aansprakelijkheid ■ Regel de aansprakelijkheid conform de standaard algemene voorwaarden, bijvoorbeeld conform paragraaf 12 van de UAV 1989. ■ Maximeer de aansprakelijkheid tot een bepaald percentage van de overeengekomen aanneemsom. ■ Sluit aansprakelijkheid voor gevolgschade uitdrukkelijk uit.

52

✔ OPMERKINGEN

CHECKLIST


✔ OPMERKINGEN

A-6 BEHEERSASPECT RISICO A-1 ORGANISATIE A-1 ORGANISATIE

V&G plan Ontwerp en Uitvoering ■ Zorg voor een goede en volledige aansluiting tussen het V&G plan Ontwerp en het op te stellen V&G plan Uitvoering. Het V&G plan Ontwerp dient inzicht te geven in de arbeidsrisico’s die uit het ontwerp en/of de omgeving voortvloeien. Met name de risico’s die niet ontwerptechnisch zijn op te lossen en dus gedurende de uitvoering van het werk aandacht behoeven zijn van belang voor het opstellen van het V&G plan Uitvoering.

A-1 ORGANISATIE

Modellen en voorbeelden ■ Een veel gebruikte methode voor het uitvoeren van risicoanalyses en voor risicomanagement is de RISMAN methode. Meer informatie is beschikbaar op de internetsites www.risnet.nl en www.risman.nl ■ Een checklist voor vergunningenbeheersing is beschikbaar in hoofdstuk 3C1 van de Weka uitgave “Bouwstandaard Modellen”.

A-1 ORGANISATIE A-6 RISICO A-1 ORGANISATIE A-1 ORGANISATIE

53


54

CHECKLIST


✔ OPMERKINGEN

A-7 BEHEERSASPECT SCOPE A-1 ORGANISATIE A-1 ORGANISATIE

Bewaken omvang opdracht, wijzigingen op het contract ■ Neem - bij contracten waarbij veel wijzigingen op de contractstukken of op de geaccepteerde documenten wordt verwacht - duidelijke en werkbare spelregels op in het contract. ■ Zorg dat beide partijen akkoord gaan met wijzigingen. Laat de opdrachtgever bij wijzigingen voor akkoord tekenen of goedkeuren via bouwverslagen. Een wijziging van het contract geldt in principe alleen als beide partijen akkoord zijn gegaan met de wijzigingen. ■ Gebruik een standaard formulier voor de wijzigingsvoorstellen waarop zowel de opdrachtnemer als de opdrachtgever de relevante informatie kunnen weergeven. Geef duidelijk de consequenties aan in tijd en geld maar ook in gewijzigde procesafspraken zoals doorlooptijden van controles of acceptatieprocedures. ■ Registreer de wijzigingsvoorstellen zorgvuldig, inclusief de relevante documenten en houd dit dossier actueel en toegankelijk. Raadpleeg dit dossier ook in relatie tot de verplichtingen tot het opstellen van de relevante revisietekeningen en overdrachtsdocumenten. ■ Stem de procedure wijzigingsvoorstellen af op de procedure meer en minder werk. ■ Realiseer je dat wijzigingen in samenwerkingsverbanden veelal ook wijzigingen van verantwoordelijkheden en risicoverdeling inhouden. Indien gedurende de loop van het project, de rol van een betrokken partij wijzigt dan dient aandacht besteed te worden aan de consequenties van deze rolwijziging.


Wensen opdrachtgevers ■ Voorkom dat wensen van de opdrachtgever of derden oorzaak worden van budgetoverschrijdingen. Is dit het geval, denk dan aan uw (schriftelijke) waarschuwingsplicht. ■ Signaleer wensen van de opdrachtgever of derden en maak met deze opdrachtgever of derden afspraken over betaling van hun wensen. Taakafbakening ■ Stem de taakafbakening onderling goed af (bouwvergunning, Welstand, bouwbesluit etc.) voor zover dit niet duidelijk uit de voorwaarden blijkt.

A-7 SCOPE

Wijziging wettelijke voorschriften / publicaties ■ Maak duidelijk wanneer kosten van wijzigingen van wettelijke voorschriften voor rekening van de opdrachtgever of het bouwbedrijf komen, voor zover dit niet duidelijk uit de voorwaarden blijkt. ■ Check of leveringen voldoen aan wet- of regelgeving ten tijde van levering, of dat er sprake is van overgangswetgeving of -regelgeving.

A-1 ORGANISATIE

55



A-7 BEHEERSASPECT SCOPE Bouwbesluit en bouwstoffenbesluit ■ Voldoe altijd aan het Bouwstoffenbesluit, dit is een verplichting van het bouwbedrijf. Ontwerpverantwoordelijkheid ■ Baken de ontwerpverantwoordelijkheid goed af op de aspecten tijd, omvang en aard. Wees duidelijk bij welke partij welk deel ligt. ■ Baken risico’s en verantwoordelijkheden van nevenaannemers, bijvoorbeeld installaties, goed af. Zorg ervoor dat duidelijk is dat die niet bij het bouwbedrijf liggen. ■ Wees duidelijk over de ontwerpverantwoordelijkheid. Zorg ervoor dat voorstellen voor ontwerpwijzigingen worden overgenomen door diegene die de ontwerpverantwoordelijk heeft zoals architect, constructeur of adviseur. ■ Houd eventuele tussentijdse wijzigingen bij en verwerk die in het ontwerp. Brengen de nieuwe eisen een kostenverhoging met zich mee, dan kunt u dit als meer werk in rekening brengen. Let hierbij op de (schriftelijke) waarschuwingsplicht vooraf.

56

✔ OPMERKINGEN

CHECKLIST


B-1 AANNEMINGSOVEREENKOMST

✔ OPMERKINGEN

PAR. 4.1 A-1 ORGANISATIE A-1 ORGANISATIE

Intentieverklaring: aspecten samenwerkingsafspraken ■ Leg samenwerkingsafspraken tussen diverse partijen over een groter gebied vroeg in het proces schriftelijk vast in een convenant, intentieverklaring of raamovereenkomst. Neem in deze overeenkomst afspraken op over de planning en de verdeling van werkzaamheden, kosten en opbrengsten. ■ Leg in aparte (deel)overeenkomsten specifieke afspraken per deelgebied vast. ■ Betrek in een vroeg stadium bewoners bij de planvorming voor hun wijk, buurt of straat, om zo voldoende draagvlak te creëren.

A-1 ORGANISATIE

Specifieke aannemingsovereenkomsten ■ Kies de juiste aannemingsovereenkomst. Projecten met particuliere opdrachtgevers kunnen qua omvang en inhoud verschillen met de bouwprojecten voor publieke opdrachtgevers of niet particuliere marktpartijen. Te denken valt aan een gecombineerd koop- en bouwproject of een verbouwingsproject. Voor deze projecten is het aan te raden specifieke aannemingscontracten te hanteren.

A-1 ORGANISATIE

Keuze algemene voorwaarden ■ Ga na welke voorwaarden en welke modelovereenkomst van toepassing zouden kunnen zijn, dit hangt af van de situatie. Kies bijvoorbeeld voor de AVA 1992 als er geen directievoerende partij is. Is er wel directievoering namens de opdrachtgever kies dan voor de UAV 1989. Bij verbouwingen zijn de AVV 1998 goed bruikbaar. De UAV-GC is geschikt voor geïntegreerde contracten.

A-1 ORGANISATIE

Omvang van de werkzaamheden ■ Leg zo nauwkeurig mogelijk vast wat de werkzaamheden omvatten of waar deze omschrijving is opgenomen, bijvoorbeeld in het bestek. Benoem die stukken eenduidig met opsteller, omschrijving, versie, datum en omvang van de documenten. ■ Maak duidelijk welke informatie als contractstuk geldt en welke gegevens “ter informatie” zijn bijgevoegd. ■ Waarmerk alle contractstukken met de betrokken partijen door ze te paraferen.

A-1 ORGANISATIE

57

B SPECIFIEKE AANDACHTSPUNTEN

Bouwtijd ■ Wees ervan bewust dat de UAV 1989 in paragraaf 7 lid 1 als startdatum de vijfde werkdag na de datum van opdracht als datum van aanvang benoemt. Sluit hier op aan of wijk er bewust en consequent van af in overeenkomst en bestek. ■ Laat de geplande bouwtijd in het “Algemeen tijdschema” vooraf goedkeuren.



B-1 AANNEMINGSOVEREENKOMST Waarschuwingsplicht ■ Waarschuw conform de verplichtingen in het Burgerlijk Wetboek. Ingevolge het Burgerlijk Wetboek, waarin per 1 september 2003 een nieuwe regeling van de aannemingsovereenkomst is opgenomen, dient een opdrachtnemer tijdig de opdrachtgever te waarschuwen voor omstandigheden die tot overschrijding van het budget zoden kunnen leiden. Vermeld in de brief de reden van de waarschuwing, laat dit aansluiten op de in het BW genoemde situaties. Vermeld tevens de kostenconsequenties en de reactietermijn. Verzekeringen en schades ■ Controleer vooraf of al de risico's zijn afgedekt in het contract met de opdrachtgever. ■ Laat de polisvoorwaarden van de hoofdaannemer altijd juridisch controleren door een deskundige voordat de aannemingsovereenkomst getekend wordt. De verzekering is een onderdeel van het contract. Bouwvergadering en nadere afspraken ■ Leg in de aannemingsovereenkomst vast welke zaken als aanvulling op en concretisering van het contract zullen worden besproken en besloten in de bouwvergadering. Meer werk kan worden vastgelegd en geaccordeerd in de bouwvergadering en het bouwverslag. ■ Leg in de aannemingsovereenkomst vast wie verantwoordelijk is voor het opstellen van de verslagen van de bouwvergadering. Verslagen van de bouwvergaderingen moeten altijd door ondertekening worden vastgesteld door de contractpartijen. ■ Leg de mandaten vast van de personen die de bouwvergadering bijwonen. Maak goede afspraken over de zaken die de mandatering overstijgen. ■ Maak afspraken over de aan te leveren informatie, over de te volgen procesgang bij het opstellen van de weekrapporten en over de inhoud van de weekrapporten. Betalingen ■ Wijs indien een opdrachtgever achterblijft met betalingen hem hierop met behulp van een aanmaning. Hierin wordt de opdrachtgever verzocht zo spoedig mogelijk, doch binnen een door de opdrachtnemer te kiezen termijn over te gaan tot de betaling van het verschuldigde bedrag. Afhankelijk van welke regels of voorwaarden van toepassing zijn, wordt in de aanmaning gewezen op de verschuldigde rente. ■ Verstuur - afhankelijk van welke regeling van toepassing is - na een aanmaning een ingebrekestelling aan de opdrachtgever. ■ Verstuur ingebrekestellingen zowel per aangetekende als per gewone post en vermeld dit ook in de betreffende brief.

58

✔ OPMERKINGEN

PAR. 4.1

CHECKLIST


B-1 AANNEMINGSOVEREENKOMST

✔ OPMERKINGEN

PAR. 4.1 A-1 ORGANISATIE

Meer en minder werk ■ Hanteer bij nieuwbouwwerken ten behoeve van particuliere kopers van woningen of appartementen een koperskeuzelijst. Hiermee kan mogelijk meer en minder werken aan de koper worden aangeboden en kan de keuze van de koper worden vastgelegd.

A-1 ORGANISATIE

Oplevering en ingebruikneming ■ Communiceer duidelijk over de status van de opneming voor ingebruikneming en leg de invloed op de oplevering van het werk vast. ■ Stel de beheersen onderhoudstaken tussen de betrokken partijen vast en leg die waar nodig vast. ■ Leg van het contract afwijkende afspraken over bankgaranties, garanties voor een onderdeel en onderhoud separaat vast als contractmutatie. ■ Maak tijdig een plan voor de oplevering (van onderdelen) van een groot werk. ■ Nodig de opdrachtgever tijdig uit voor de opneming, zie de algemene voorwaarden. ■ Volg nauwkeurig het traject voor de oplevering zoals weergegeven in de algemene voorwaarden (bijvoorbeeld AVA 1992 artikel 8, UAV 1989 paragraaf 9 en 10). ■ Inventariseer de relevante contractuele bepalingen rond de oplevering of deelopleveringen van het werk. Leg van het contract afwijkende afspraken vast en laat deze ondertekenen als contractmutatie. ■ Maak bij de oplevering van grotere werken een reële planning voor de opneming(en). Wees bij de (deel)oplevering van grotere delen van het werk alert op de relevante termijnen van paragraaf 9 van de UAV 1989 en hun (mogelijke) uitwerking op goedkeuring en oplevering. ■ Leg de naast het contract gemaakte afspraken schriftelijk vast met accordering van opdrachtgever en opdrachtnemer. Communiceer de gemaakte afspraken bij elke voorlopige - schriftelijke - reactie op de opnemingen van de delen van het werk. ■ Gebruik voor de oplevering van een woning aan een particuliere opdrachtgever een proces-verbaal van oplevering.

A-1 ORGANISATIE A-1 ORGANISATIE A-1 ORGANISATIE A-1 ORGANISATIE

Klachten ■ Werk met betrekking tot klachten met een duidelijke klachtenprocedure. Communiceer deze, inclusief het te hanteren klachtenformulier, naar de belanghebbenden.

59

B AANDACHTSPUNTEN

Modellen en voorbeelden ■ Een model van een procesverbaal van overdracht is opgenomen in hoofdstuk 3A3 van de WEKA-uitgave “Bouwstandaard Modellen”. ■ Een model van een procesverbaal van oplevering is opgenomen in hoofdstuk 3A3 van de WEKA-uitgave “Bouwstandaard Modellen”.



B-1 AANNEMINGSOVEREENKOMST ■ ■

■

■

✔ OPMERKINGEN

PAR. 4.1

Een model procesverbaal van opneming is beschikbaar bij BouwNed. Modellen van o.a. een koop-/aannemingsovereenkomst, een verbouwingsovereenkomst en een aannemingsovereenkomst zijn te downloaden op www.bouwgarant.nl of neem voor nadere informatie contact op met BouwNed. Modelbrieven voor aanmaningen en voor ingebrekestelling zijn per type algemene voorwaarden (AVV, AVA, UAV, geen AV van toepassing) zijn beschikbaar bij BouwNed. Een modelbrief voor waarschuwingen is beschikbaar bij BouwNed.

B-2 COÖRDINATIEOVEREENKOMST

PAR. 4.2

Algemeen ■ Draag zorg voor coördinatie van tijd en plaats, een coördinatieovereenkomst is niet bedoeld voor de coördinatie van kwaliteit of overige inhoudelijke aspecten. Schade ■ Zoek in geval van schade doordat een andere partij de gemaakte afspraken niet nakomt, verhaal bij de opdrachtgever, die op zijn beurt verhaal kan zoeken op de veroorzaker van de schade. Modellen en voorbeelden ■ Een model van een uitvoeringscoördinatieovereenkomst is beschikbaar bij BouwNed.

B-3 RAAMCONTRACTEN Modellen en voorbeelden ■ Het “BouwNed Model Raamovereenkomsten inlening arbeidskrachten 2004” met bijbehorend model “Opdrachtformulier 2004” en de “BouwNed Modelovereenkomst voor de inzet van Zelfstandige Zonder Personeel 2004” met nadere toelichting zijn beschikbaar bij BouwNed. Beide modellen hangen met elkaar samen, de eerst genoemde is een raamovereenkomst en de tweede is een invulling daarvan. Het gaat in de toelichting om het inzetten van extra arbeidskrachten door het inlenen van arbeidskrachten en om aan een zelfstandige zonder personeel geven van een opdracht tot het verrichten van bepaalde werkzaamheden.

60

PAR. 4.3

CHECKLIST


B-4 ONDERAANNEMINGSOVEREENKOMST

✔ OPMERKINGEN


Offertes ■ Gebruik bij het aanvragen van offertes, bij het beoordelen van offertes en bij het opstellen van de onderaannemingsovereenkomst outputcontrolelijsten, zie de “Bouwstandaard - Modellen”.

A-1 ORGANISATIE

Informatieverstrekking ■ Informeer de onderaannemer op de juiste wijze: niet te veel en niet te weinig. Besteed aandacht aan de selectie van de over te dragen informatie.

A-1 ORGANISATIE

Opstellen contract ■ Stem de relevante contractuele bepalingen af op bovenliggende contracten zoals de aannemingsovereenkomst met het bouwbedrijf. Let daarbij op het muteren van de partijnamen zoals opdrachtgever en bouwbedrijf of onderaannemer. ■ Stem af op de relevante bedrijfsrichtlijnen en procedures rond inkoop en contracteren. ■ Stem af op eventuele raamcontracten en afspraken met de combinanten.

A-1 ORGANISATIE

Verzekeringen ■ Neem in onderaannemingsovereenkomsten op in welke mate onderaannemers zijn meeverzekerd op de CAR polis. Hierbij zijn drie opties denkbaar: het toezeggen van een volledige CAR-dekking, een beperkte CAR-dekking of in het geheel geen CAR-dekking. De keuze heeft onder andere invloed op de schadestatistiek van de (hoofd)aannemer en een risico-inschatting van het optreden van schades.

A-1 ORGANISATIE

Garantieverklaringen ■ Stel de gewenste standaardtekst van garantieverklaringen voor (een onderdeel van) het werk vooraf op. Sluit hiermee aan op de in het bestek en/of de algemene voorwaarden opgenomen bepalingen. Voeg deze bij de aannemingsovereenkomst en de onderaannemingsovereenkomst. BouwNed beschikt over garantiebepalingen bij onderaanneming.

A-1 ORGANISATIE

61

B AANDACHTSPUNTEN

Algemene voorwaarden ■ Wijs algemene voorwaarden van onderaannemers of leveranciers schriftelijk en expliciet van de hand door te verwijzen naar de eigen algemene voorwaarden. Het is aan te raden de eigen algemene voorwaarden bij de overeenkomst te voegen. Door ondertekening verklaren partijen zich akkoord met de toepasselijkheid van de bij de overeenkomst gevoegde voorwaarden van onderaanneming.



B-4 ONDERAANNEMINGSOVEREENKOMST Wettelijke regelingen ■ Voldoe aan de wettelijke identificatieplicht en aan de Wet Arbeid Vreemdelingen. ■ Voldoe aan de Wet Ketenaansprakelijkheid en aan de regelingen rond ZZP’ers. V&G, Arbo-wet en Arbo-besluit ■ Voeg de specifieke items met betrekking tot Arbo welke voortvloeien uit de Arbo-wet toe aan de overeenkomst met een onderaannemer. Denk hierbij aan: ■ Het naleven van de verplichting om de verplichtingen welke voor de onderaannemer voortvloeien uit de Arbo-wet alsmede de daaruit voortvloeiende Besluiten als een goed werkgever betaamt. ■ Het direct opvolgen van aanwijzingen die door en/of namens de hoofdaannemer worden verstrekt bij en/of tijdens de uitvoering van het werk. ■ Het voor aanvang van de werkzaamheden schriftelijk aan de hoofdaannemer kenbaar maken van de veiligheids- en gezondheidsrisico’s die het uitvoeren van het overeengekomen werk met zich meebrengt, alsmede de hiervoor te treffen voorzorgmaatregelen. Voorgeschreven onderaannemers ■ Laat de opdrachtgever, bij voorgeschreven onderaannemers in de zin van paragraaf 6 lid 27 van de UAV, de voorwaarden van onderaanneming aanvaarden / goedkeuren. ■ Let er in het geval van voorgeschreven onderaannemers op dat paragraaf 6 lid 27 van de UAV 1989 niet in de overeenkomst is uitgesloten. Modellen en voorbeelden ■ Outputcontrolelijsten voor het aanvragen en beoordelen van offertes zijn opgenomen in de “Bouwstandaard - Modellen”. ■ Een model van een onderaannemingsovereenkomst met algemene voorwaarden zijn beschikbaar bij BouwNed. ■ Modellen voor garantiebepalingen zijn beschikbaar bij BouwNed. ■ Een model van een onderaannemingsovereenkomst is opgenomen in paragraaf 4.13 van de SBR/BouwNed uitgave “Snel aan de slag met het MPKK”. ■ De “Handleiding Wet Ketenaansprakelijkheid (WKa)”, BouwNed van september 2004 is beschikbaar bij BouwNed. ■ De “BouwNed Modelovereenkomst voor de inzet van Zelfstandige Zonder Personeel 2004” met nadere toelichting is beschikbaar bij BouwNed. ■ Voorbeeldartikelen voor de algemene voorwaarden voor onderaanneming zijn opgenomen in de bijlagen van de SBR/BouwNed uitgave “Snel aan de slag met het MPKK”.

62

✔ OPMERKINGEN

PAR. 4.4

CHECKLIST


B-5 LEVERINGSOVEREENKOMST

✔ OPMERKINGEN


Modellen en voorbeelden ■ Voorbeeldartikelen voor de algemene voorwaarden voor levering zijn opgenomen in de bijlagen van de SBR/BouwNed uitgave “Snel aan de slag met het MPKK”. ■ Een model van een leveringsovereenkomst is opgenomen in paragraaf 7.16 van de SBR/BouwNed uitgave “Snel aan de slag met het MPKK”.

A-1 ORGANISATIE

B-6 OVEREENKOMST INHUUR MATERIEEL

PAR. 4.6


B-7 OVEREENKOMST DIENSTVERLENING

A-1 ORGANISATIE

Algemeen ■ Vermeld aanvoeradres en afvoeradres. ■ Maak afspraken over leveringseisen: wie aan- en afvoert en over de aanvoer- en de afvoerkosten inclusief laden, lossen en plaatsen. ■ Leg de minimale opzegtermijn vast. ■ Maak afspraken over de bediening en het periodiek onderhoud tijdens de huurperiode. ■ Maak afspraken over de verzekering van het gehuurde tijdens aan- en afvoer en gebruik in de huurperiode. ■ Maak afspraken over de reparatie- en onderhoudsuren in relatie tot de bedrijfsuren. ■ Maak naast de tarieven voor normale uren ook afspraken over overuren, avonduren, nachturen en weekenduren. ■ Maak afspraken over de huurprijs in vakantieperioden en perioden van vorstverlet. ■ Leg vast welke documentatie zoals handboeken, instructies en kwaliteitsdocumenten aanwezig dienen te zijn. ■ Maak onderscheid tussen bemand en onbemand materieel en zie voor bemand materieel ook de voorwaarden voor onderaanneming.

PAR. 4.7

A-1 ORGANISATIE

Opdrachtomschrijving (ontwerp) ■ Pas op met het overnemen van de opdrachtomschrijving uit een offerte. Dit kan problemen opleveren indien beide partijen een ander beeld hebben van de omschrijving. Het nauwkeurig definiëren van de opdracht kan dit voorkomen. ■ Probeer te kiezen voor een contractvorm welke gebaseerd is op resultaatsverplichtingen. ■ Maak afspraken over het al of niet separaat verrekenen van verschotten, reiskosten en vergaderkosten.

B AANDACHTSPUNTEN

63



B-7 OVEREENKOMST DIENSTVERLENING

✔ OPMERKINGEN

PAR. 4.7

Selecteren en contracteren adviseurs ■ Maak bij het contracteren van een adviseur een selectie van mogelijke adviseurs. Structureer deze selectie door middel van een aandachtspuntenlijst. Per aandachtspunt is aangegeven hoe de beoordeling kan worden gemaakt en welke gegevens daar voor nodig zijn. Werkzaamheden en informatieverstrekking (advies) ■ Wees alert op de verplichtingen van de opdrachtgever met betrekking tot informatieverstrekking zodat het bouwbedrijf tijdig kan beschikken over de benodigde gegevens. Leg deze gegevens en bijbehorende termijnen vast in een informatiebehoefteschema. De verplichtingen van de opdrachtgever zijn bijna altijd uitbesteed aan adviseurs zoals architecten, constructeurs. Dit informatiebehoefteschema moet worden geaccordeerd door de adviseurs. ■ Werk het overzicht van de kwaliteit en de aanvang van de werkzaamheden die de adviseurs dienen te verrichten zeer goed uit. Deze lijst van werkzaamheden kan als bijlage dienen voor de overeenkomst, zodat bouwbedrijf en bouwdirectie weten welke documenten nog te verwachten zijn. ■ Bepaal sancties voor adviseurs die zich niet houden aan de contractafspraken. ■ Stel een stroomschema vast voor het uitwerken en het controleren van diverse specialiteiten als bouwkundige werktekeningen, vorm-, wapening- en sparingstekeningen etc. Modellen en voorbeelden ■ Een aandachtspuntenlijst voor het selecteren en contracteren van adviseurs is beschikbaar in de SBR/BouwNed uitgave “Snel aan de slag met het MPKK” paragraaf 4.5.

B-8 COMBINATIEOVEREENKOMST Modellen en voorbeelden ■ De “Checklist verzekeringen bij bouwcombinaties” is beschikbaar bij BouwNed. ■ Een model van een combinatieovereenkomst is beschikbaar bij BouwNed.

64

PAR. 4.8

CHECKLIST

✔ OPMERKINGEN ONDERWERP / AANDACHTSPUNT

AANVULLINGEN

A-1 ORGANISATIE

A-1 ORGANISATIE

A-1 ORGANISATIE

A-1 ORGANISATIE

A-1 ORGANISATIE

A-1 ORGANISATIE

A-1 ORGANISATIE

65


66

CHECKLIST

Bijlage 2: Literatuurlijst A-1 ORGANISATIE A-1 ORGANISATIE A-1 ORGANISATIE A-1 ORGANISATIE

Naam uitgave en uitgever: ■ Algemene Voorwaarden, uitgave 214 van SBR. ■ BouwNed Modellen 2004, uitgave van BouwNed. ■ Bouworganisatiemodellen, uitgave 463.99 van SBR. ■ Bouwrisk, uitgave 501.02 van SBR. ■ Bouwstandaard | Modellen, uitgave van WEKA Uitgeverij te Amsterdam, zie ook www.bouwstandaard.nl. ■ Checklist bijzondere contracten, uitgave van VGBouw. ■ Checklist verzekeringen bij bouwcombinaties, uitgave van VGBouw. ■ Contracteren in de Bouw, uitgave van WEKA Uitgeverij te Amsterdam. ■ De koop-/aannemingsovereenkomst woningbouw, uitgave van WEKA Uitgeverij te Amsterdam. ■ Dossiervorming in de bouw - Modelbrieven, uitgave van WEKA Uitgeverij te Amsterdam. ■ Handleiding Risicomanagement, uitgave 103 van RRBouw. ■ Informatieordening in de bouw, Researchrapport 87 1996, uitgave van RRBouw. ■ Inleiding tot het proces van risicoverdeling in contracten, uitgave van CUR / Risman. ■ Juridische aspecten van coördinatie, uitgave 362.96 van SBR. ■ Model Raamovereenkomsten inlening arbeidskrachten 2004 met bijbehorend model Opdrachtformulier 2004, uitgave van BouwNed. ■ Modelovereenkomst voor de inzet van Zelfstandige Zonder Personeel 2004, uitgave van BouwNed. ■ Snel aan de slag met het MPKK, uitgave 363.03 van SBR. ■ Zeker door de bouw, uitgave van SBR.


67

Contractbeheersing binnen het bouwbedrijf

Recommend Documents