Contactadres:

Het belang van een solide intern kompas voor groei: Wortels en klinische reflecties Prof. Dr. Maarten Vansteenkiste Universiteit Gent Contactadres: [email protected] www.psych.rochester.edu/SDT www.vopspsy.ugent.be

Copyright ©

Doelstellingen van de lezing • Inzicht verlenen in wat een solide/gefundeerd intern kompas inhoudt en wat de vervreemding ervan inhoudt • Een licht werpen op de vitamines voor identiteitsontwikkeling en behandelmotivatie van patiënten • Reflectie aanmoedigen over wat een autonomie-ondersteunende behandelstijl precies inhoudt, zowel op communicatief als structureel vlak • Het effect begrijpen van verschillende types motivatie op het behandelproces © copyright

Stellingen Inleiding: Uit het leven gegrepen 1. De zoektocht naar een solide intern kompas in een complexe samenleving 2. Wat zijn de vitamines voor groei en de vorming van een intern kompas? 3. Wat als deze vitamines worden ontzegd aan kinderen? 4. Over zelfvervreemding en een solide intern kompas, deel I 5. Over zelfvervreemding en een solide intern kompas, deel II 6. Kernelementen van een autonomie-ondersteunende benadering 7. Kunnen autonomie-ondersteunende hulpverleners wel grenzen stellen?

Copyright ©

ZELF-DETERMINATIE THEORIE

Prof. Edward Deci (University of Rochester, NY) Copyright ©

Prof. Richard Ryan (University of Rochester, NY)

www.selfdeterminationtheory.org Copyright ©

www.vopspsy.ugent.be

Copyright ©

Uit het leven gegrepen

Copyright ©

Dialoog Thuis: dialoog tussen u en uw 5-jarig kind ⇒ Gelieve de rol van uw kind in te nemen

Copyright ©

Dialoog tussen uzelf en 5-jarig kind Kind: Neen, ik lust geen vis! Moeder: Kom, kom, niet overdrijven, hé. Het is maar een klein stuk. Kind: Ja? Dat is echt een groot stuk, kijk eens! Moeder: Mieke, we gaan niet opnieuw ruzie maken, he. Je hoort je vis op te eten. Als je nu jouw vis niet opeet, dan krijg je straks geen dessert. Kind: Dat is niet eerlijk! Jij probeert mij gewoon te lokken! Jij eet toch ook niet graag rode kool! Moeder: We eten nu vandaag geen rode kool. Het is vis. En je hoeft zo niet te roepen en hier zo’n groot probleem van te maken. Je had het al drie keren kunnen opeten. Kind: Ik moet, moet, moet … hier altijd van alles doen. Jij wil hier gewoon altijd de baas spelen! (en Mieke loopt weg van tafel) Moeder: Wel, als je geen respect kan tonen voor wat ik klaar maak, dan krijg je ook geen dessert!

Hoe voelde u zich na dit gesprek als kind? Kind voelt zich niet gehoord, want klacht wordt … geminimaliseerd … ontkend Moeder en kind praten naast elkaar; de situatie escaleert, want moeder begint te dreigen = kettingreactie ⇒ Gesprek wordt een strijd, waarbij er verzet bij het kind naar boven komt

⇒ ‧ ‧ ⇒

Copyright ©

Patiënten met een eetstoornis vertonen wel vaker verzet; ze weigeren in behandeling te gaan. De kiem hiervan ligt ongetwijfeld deels in een spaak gelopen identiteitsontwikkeling. Het oefenen met verschillende identiteiten begint reeds van zeer jong … Copyright ©

Bij Arnaud en Fee thuis Arnaud was bij Fee komen spelen. Fee heeft een grote verkleedkoffer en ze gingen gretig op zoek naar leuke verkleedkledij. Arnaud had een koksmuts opgezet, een keukenschort aangedaan en stond met pot en lepel te zwaaien. “Ik word later een kok!”, zo zei hij. “Kom je in mijn restaurant eten? Dan maak ik iets lekker voor jou klaar. We hebben frietjes, kroketjes, en pizza. Wat lust je?”, zo vroeg hij enthousiast aan Fee. “Oh, maar dat is niet gezond”, zei Fee die zich als prinses had verkleed. “Als een prinses te veel frietjes eet, dan wordt ze dik en ik wil mooi zijn”. “Ok, we hebben ook wel groentjes, hoor!”, antwoordde Arnaud.

Copyright ©

De basis voor identiteitsontwikkeling ⇒ Op jonge leeftijd proberen kinderen verschillende rollen uit en meten ze zichzelf bepaalde kenmerken toe ⇒ Via fantasie en rollenspel kunnen kinderen met verschillende identiteiten oefenen, deze exploreren

Copyright ©

Stelling 1 De zoektocht naar een solide intern kompas in een complexe samenleving

Copyright ©

- Identiteit = containerbegrip

IDENTITEIT

- Gangbare definitie (Vignoles et al., 2011) = zelf-structuur, een zelf-schema of een interne representatie van de persoon - Wijze waarop we onszelf zouden beschrijven / typeren aan een vreemde vb. ‘ik ben een meevoelende persoon’; ‘ik ben lid van een sportclub’ ‘ik heb één broer’; ‘ik vind gezond leven belangrijk’ - Identiteit krijgt vorm op sleutelmomenten in het leven, maar moet nadien doorheen het dagelijks leven blijven gereguleerd worden

Deze verschillende identiteiten of zelfbeschrijvingen kunnen een meer of minder harmonieus geheel vormen

Copyright ©

INTERN KOMPAS Een solide/gefundeerd intern kompas (Assor, 2012) = geheel aan identiteiten of zelfbeschrijvingen die • … gestoeld zijn op sterk verankerde persoonlijke overtuigingen, intrinsieke waarden, en interesses • … een harmonieus geheel vormen (synthese) ~ Erikson • … fungeren als een gids om (a) ‘juiste’ identiteitskeuzes te maken (cfr. koers bepalen) (b) deze keuzes te reguleren (cfr. op koers blijven)

(c) veerkrachtig te reageren als de identiteitsontwikkeling onder spanning staat (cfr. stormweer) Copyright ©

De opbouw van een solide intern kompas is in onze huidige samenleving geen vanzelfsprekendheid!

Copyright ©

BREDERE MAATSCHAPPELIJKE ACHTERGROND  

Weber: moderniteit gaat gepaard met een desintegratie van verschillende levensgebieden (politiek, moraal, wetenschap): onttovering Habermas, Braeckman: dit rationalisatieproces ent zich vast op de directe socio-culturele omgeving (nl. buurt, familie, school etc.)

Gevolg? (1) Vroegere zingevende structuren (bv., kerk) verliezen hun impact (2) Er ontstaat een identiteitsvacuüm en misschien lijden we wel met zijn allen aan een collectief identiteitsvacuüm





Deze gapende leegte wordt ingevuld door andere “zingevingsystemen”, waarbij de reclame-industrie en de consumptiesamenleving op de voorgrond treden en schijnbaar een “toveroplossing” bieden, maar …. … deze oplossing bemoeilijkt aanzienlijk het synthetische werk van innerlijk kompas omwille van twee redenen:

a)

b)

Exponentiële toename van het aantal opties, zodat “kiezen meer dan ooit verliezen is”: zeer diverse levensstijlen in een sterk geïndividualiseerde wereld cfr. Schwartz (2000): “Tirannie van de vrijheid” cfr. Keuzestress De soort aangemoedigde identiteit binnen de consumptiesamenleving is extrinsiek van aard; dus, spontane tendens om intrinsieke doelen na te streven staat onder spanning in een cultuur waarin “good life” = “goods life” (Kasser, 2002) = perfect body ideal (Dittmar, 2008)

Conclusie 1: Een solide intern kompas •

De uitbouw van ee solide intern kompas is cruciaal voor de groei van jongeren, maar wordt misschien meer dan ooit bemoeilijkt in onze huidige samenleving. • Jongeren hebben dus misschien meer dan ooit nood aan voldoende ondersteuning en houvast bij het opbouwen van een intern kompas! ⇒ Dit doet vraag rijzen naar de motor van identiteitsvorming! Copyright ©

Stelling 2 Wat zijn de vitamines voor groei en de vorming van een intern kompas? Over de rol van psychologische basisbehoeftes

Copyright ©

Welke behoeftes sluiten aan bij deze criteria? Eerder psychologisch dan fysiologisch Eerder aangeboren dan verworven

Copyright ©

Eerder universeel dan gebonden aan cultuur Fundamenteel

Basisbehoeftes Behoefte aan autonomie

A

-Initiator zijn van eigen

acties -Zelf aan basis liggen van gedrag - Jezelf mogen zijn Copyright ©

Behoefte aan verbondenheid

Behoefte aan competentie

B

C

-Geliefd worden door

anderen -Goede, close relaties hebben

-Gedrag tot een goed

einde kunnen brengen -Controle hebben over uitkomstgedrag

SOCIALE CONTEXT

ENERGETISCHE BASIS

UITKOMSTEN

Betrokkenheid Behoefteondersteunende omgeving

Psychologische behoeftebevrediging

Welbevinden

Solide intern kompas Vansteenkiste, M., & Ryan, R. M. (2013). On psychological growth and vulnerability: Basic psychological need satisfaction and need frustration as an pag. 27unifying principle. Journal of Psychotherapy Integration.

Dozijnen studies boden evidentie voor het verband tussen behoeftebevrediging 1. …en verschillende welzijnsuitkomsten • Zelfgerapporteerde psychische gezondheid (bijv., vitalititeit) (e.g., Reis et al., 2000; Sheldon, et al., 1996) • Zelfgerapporteerde fysieke klachten • Leerkrachtbeoordelingen van aanpassing (e.g., Adhmad, Vansteenkiste, & Soenens, 2013) 2. …in zeer diverse culturen en landen • Aziatisch & Oost-Europese landen (e.g., Deci et al., 2001; Jang et al., 2009) • Zuid-Amerikaanse en Afrikaanse landen (e.g., Chen et al., in druk) 3. … binnen verschillende leeftijdsgroepen • Volwassenen (e.g., La Guardia et al., 2000) • Jongeren (e.g., Ahmad et al., 2013) 4. ... en over verschillende niveaus van functioneren • Tussen-persoon verschillen (e.g., Van den Broeck et al., 2010) • Binnen-persoon verschillen: dag-tot-dag niveau (e.g., Reis et al., 2000; Ryan et al., 2010; Verstuyf et al., 2013) Vansteenkiste, M., Niemiec, C., & Soenens, B. (2010). The development of the five mini-theories of self-determination theory: An historical overview, pag. 28 emerging trends, and future directions. In T. Urdan & S. Karabenick (Eds.). Advances in Motivation and Achievement, vol. 16: The decade ahead (pp. 105-166). UK: Emerald Publishing.

Illustratie Behoeftebevrediging als katalysator van identiteitsontwikkeling

Copyright ©

Luyckx, K., Vansteenkiste, M., Goossens, L., & Duriez, B. (2009). Basic need satisfaction and identity formation: Bridging Self-determination Theory and process-oriented identity research. Journal of Counseling Psychology, 56, 276-288

Conclusie 2: De vitaliserende rol van behoeftebevrediging • •

Behoeftebevrediging fungeert als katalysator van groei en identiteitsontwikkeling Wederkerig verband tussen identiteitsontwikkeling en behoeftebevrediging = positieve spiraal

Copyright ©

Stelling 3 Wat als deze dagelijkse psychische vitamines aan kinderen worden ontzegd en deze behoeftes actief worden ondermijnd?

Copyright ©

SOCIALE CONTEXT

ENERGETISCHE BASIS

UITKOMSTEN

Behoefteondersteunende omgeving


“the best”

Behoefteondermijnende omgeving

Psychologische behoeftefrustratie

“the beast”

Vansteenkiste, M., & Ryan, R. M. (2013). On psychological growth and vulnerability: Basic psychological need satisfaction and need frustration as an pag. 33unifying principle. Journal of Psychotherapy Integration.

SOCIALE CONTEXT

ENERGETISCHE BASIS

UITKOMSTEN

Ill-being Behoefteondermijnende omgeving


Behoeftesubstituten

Gebrekkige zelfcontrole

Compensatoir gedrag

Rigide functioneren

Opstandig verzet Vansteenkiste, M., & Ryan, R. M. (2013). On psychological growth and vulnerability: Basic psychological need satisfaction and need frustration as an unifying principle. Journal of Psychotherapy Integration.

Dagelijkse behoeftebevrediging en eetbuien

Verstuyf, J., Vansteenkiste, M., Soenens, B., Boone, L., & Mouratidis, T. (2013). Daily ups and downs in womens' binge eating symptoms: The role of basic psychological needs, general self-control and emotional eating. Journal of Social and Clinical Psychology, 32, 335-361

Dagelijkse behoeftefrustratie

Energie-route Behoeftefrustratie ondermijnt beschikbare energie, die cruciaal is om zelf-controle uit te oefenen

Emotionele route Behoeftefrustratie gaat gepaard met irritatie, stress, en negatief affect, wat emotioneel eten kan ontlokken “Food as comfort”



Figure 1: Plot of Interaction Effect between Emotional Eating and Need Frustration in the Prediction of Binge Eating Symptoms 3,3 3,1

Binge eating

2,9 2,7 2,5

low emotional eating style high emotional eating style

2,3 2,1 1,9 1,7 low need frustration (-1 SD) high need frustration (+ 1SD) Need frustration


Psychologische behoeftefrustratie als risicofactor voor de ontwikkeling van eetbuien

Boone, L., Vansteenkiste, M., Soenens, B., Van der kaap-Deeder, J., & Verstuyf, J. (in press). Self-critical perfectionisme and binge eating symptoms: A longitudinal test of the intervening role of psychological need frustration. Journal of Counseling Psychology

Boone, L., Vansteenkiste, M., Soenens, B., Van der kaap-Deeder, J., & Verstuyf, J. (in press). Self-critical perfectionisme and binge eating symptoms: A longitudinal test of the intervening role of psychological need frustration. Journal of Counseling Psychology

SOCIALE CONTEXT

ENERGETISCHE BASIS

UITKOMSTEN



Behoeftesubstituten


Compensatoir gedrag

Rigide functioneren


Wat is een voorbeeld van een behoefteondermijnende thuisomgeving? Psychologisch controlerend gezinsklimaat

Soenens, B., & Vansteenkiste, M. (2010). A theoretical upgrade of the concept of parental psychological control: Proposing new insights on the basis of Self-Determination Theory. Developmental Review, 30, 74-99

Illustratie Psychologische controle als risicofactor voor behoeftefrustratie

Copyright ©

Ahmad, I., Vansteenkiste, M., & Soenens, B. (2013). The relations of Arab Jordanian adolescents’ perceived maternal parenting to teacherrated adjustment and problems: The intervening role of perceived need satisfaction. Developmental Psychology, 49, 177-183.

Zijn patiënten met een eetstoornis meer blootgesteld aan een psychologisch controlerend thuisklimaat?

Copyright ©

3

2,5

2

Psychologische controle vader Psychologische controle moeder

1,5

1

p <.01 ns

0,5

0

Controlegroep

Anorexia nervosa

Bulimia nervosa

Soenens, B., Vansteenkiste, M., Vandereycken, W., Luyten, P., Sierens, E., & Goossens, L. (2008). Perceived parental psychological control and eating disordered symptoms: Maladaptive perfectionism as a possible intervening variable. Journal of Nervous and Mental Disease, 196, 144-152

Conclusie 3: Psychologisch controlerend opvoeden en behoeftefrustratie als risicofactoren •

Psychologisch controlerend opvoeden voorspelt behoeftefrustratie, diverse problemen en gebrekkige identiteitsontwikkeling (Soenens & Vansteenkiste, 2010)

•

BN patiënten vertonen een verhoogde blootstelling aan vaderlijke psychologische controle

•

De ervaring van behoeftefrustratie maakt jongeren kwetsbaar voor vervreemding van zichzelf, waarbij ze geen solide intern kompas weten op te bouwen Copyright ©

Stelling 4: Zelfvervreemding en een solide intern kompas, deel I: Harmonieus verankerde persoonlijke interesses en overtuigingen

Copyright ©

Oefening: Combineer & benoem ⇒Probeer types motivatie samen te plaatsen

copyright ©

1 helemaal niet belangrijk

2

3

4

5 heel belangrijk

Een goede reden voor mij om te kiezen voor studierichting X is … 1) … omdat ik anders mijn ouders teleurstel.

1

2

3

4

5

2) … omdat ik dit een zinvolle studie vind.

1

2

3

4

5

3) … omdat ik het beste uit mezelf hoor te halen.

1

2

3

4

5

4) … omdat ik dit een boeiende richting vind

1

2

3

4

5

5) … omdat ik er nuttige dingen kan leren.

1

2

3

4

5

6) … omdat mijn ouders dan pas trots kunnen zijn op mij.

1

2

3

4

5

7) … omdat ik hoor te bewijzen dat ik een verstandig iemand ben.

1

2

3

4

5

8) … omdat ik gefascineerd ben door deze studierichting.

1

2

3

4

5

Probeer om de -Items twee aan twee samen te plaatsen -Een label te verzinnen voor het type motivatie dat beide items beogen te meten Items Motivatietype 1 Motivatietype 2 Motivatietype 3 Motivatietype 4

copyright ©

Naam

Straf, beloning, verwachting

Schaamte, schuld, zelfwaarde

Persoonlijke relevantie, zinvol, overtuiging

Nieuwsgierigheid Geboeidheid, interesse, plezier

Halfslachtige keuze, behagen

Overtuigde, authentieke keuze = verankering

Zelfvevreemding

Solide intern kompas

Gecontroleerd functioneren

Autonoom functioneren ⇒ Vereist ruimte, introspectie, & moed



Persoonlijke relevantie, zinvol

Geboeidheid, interesse, plezier

⇒ Waarom help je anderen en ben je een behulpzame persoon? ‘omdat dit van mij verwacht wordt’

‘omdat ik me anders schuldig zou voelen’

‘omdat ik het persoonlijk zinvol’

‘omdat ik dit graag doe’

‘omdat mijn ouders me dan liever zien’

‘omdat ik hoor te tonen dat ik een loyaal iemand ben’

‘omdat ik zelf overtuigd ben van het belang hiervan’

‘omdat ik het leuk vind om anderen te helpen’

Rigiditeit, krampachtigheid, obsessief

Spontaniteit, overtuiging

Zelfvervreemding

Solide intern kompas

SOCIALE CONTEXT

ENERGETISCHE BASIS

UITKOMSTEN



Behoeftesubstituten


Compensatoir gedrag

Rigide functioneren


Maar men betaalt een prijs voor deze rigiditeit! Illustratie: Waarom ben je behulpzaam?

Weinstein, N., & Ryan, R. M. (2010). When helping helps: Autonomous motivation for prosocial behavior and its influence on well-being for the helper and recipient. Journal of Personality and Social Psychology, 98, 222-244.

Hulpgedrag & welzijn

Weinstein, N., & Ryan, R. M. (2010). When helping helps: Autonomous motivation for prosocial behavior and its influence on well-being for the helper and recipient. Journal of Personality and Social Psychology, 98, 222-244.

Maar een behoefteondermijnende omgeving kan niet enkel slaafse volgzaamheid in de hand werken, maar ook opstandig verzet!

Copyright ©

SOCIALE CONTEXT

ENERGETISCHE BASIS

UITKOMSTEN



Behoeftesubstituten


Compensatoir gedrag

Rigide functioneren


Mother

Adolescent

report

report

Parental Rule Setting

Adolescent report

Mother report

.16** .22**

Controlling Parenting

Need Frustration

.31***

.59***

Oppositional defiance

.48*** Responsiveness

-.20**

Internalizing Problems

Externalizing Problems

⇒ Risico op symptoomverschuiving bij patiënten met eetstoornis Van Petegem, S., Soenens, B., Vansteenkiste, M., & Beyers, W. (in press). Rebels with a cause? Adolescent defiance from the perspective of Reactance Theory and Self-Determination Theory. Child Development.

Conclusie 4: Over zelfvervreemding en een solide intern kompas, deel I •

•

Binnen een behoefte-ondermijnende omgeving zoeken jongeren naar compensatie, ofwel •

… door zich obsessief en krampachtig vast te bijten in sociaal gewaardeerde identiteiten (slaafse volgzaamheid)

•

… door zich af te zetten tegen opgedrongen identiteiten en zichzelf een eigen weg te banen (opstandig verzet)

Ongeacht het soort compensatie dat ze zoeken, ze handelen niet vrij en authentiek, maar ze vervreemden van zichzelf, wat de opbouw van een solide intern kompas in de weg staat Copyright ©

Maar hoe kan de focus op vasten en de ‘perfect body’ worden begrepen?

Stelling 5: Zelfvervreemding en een solide intern kompas, deel II: Over het schoonheidsideaal en intrinsieke aspiraties

“Waarom” van identiteitsontwikkeling

Copyright ©

“Wat” van identiteitsontwikkeling – verschillende soorten identiteit

De ervaring van behoeftefrustratie maakt mensen kwetsbaar voor het zich vastbijten in een surrogaat dat evenwel niet per se hun groei versterkt, wel integendeel!

De reclame-industrie binnen onze consumptiesamenleving speelt hier handig op in en predikt een aantal alternatieven voor het ervaren identiteitstekort. Maar deze aangeboden alternatieven blijken mythes te zijn!

Drie mythes: a) “American dream” = idee dat je geluk kan kopen Affluenza = “een onverdraagbare, psychische ziekte waarin mensen verslaafd zijn aan hebberigheid” b) ‘Thin-ideal” of “Perfect body” vb. perfecte maten, slankheid, crème etc. c) Producten worden aangeprezen door beroemdheden => Populariteit vergaren = derde route naar levensgeluk ⇒ Deze mythes brengen niet het gewenste effect, maar zijn een substituut = ersatz-bevrediging ⇒

Financieel succes

Sociale erkenning

Zelf-ontwikkeling

Affiliatie

Fysieke aantrekkelijkheid

Macht

Fysieke fitheid

Samenlevingsbijdrage

Impressie management Naar ‘buiten’ gekeerde oriëntatie

Extrinsieke doelen

Focus op ontwikkeling van innerlijk potentieel Naar ‘binnen’ gekeerde oriëntatie

Intrinsieke doelen

Is een focus op slankheid en het perfecte lichaam tijdens eetregulatie gunstig?

Verstuyf, J., Vansteenkiste, M., & Soenens, B. (2012). Eating regulation and bulimic symptoms: The differential correlates of healthfocused and appearance-focused eating regulation. Body Image: An International Research Journal, 9, 108-117

Hoe komt het dan dat jongeren, waarvan de behoeftes gefrustreerd, zich focussen op hun eetregulatie? 1) Het nastreven van het perfecte lichaam wordt door reclame-industrie en eventueel zelfs ouders sterk geprezen = contextuele invloeden 2) Het is een toevluchtsoord = laatste baken om controle te heroveren in hun leven, waarin ze zich moeten wegcijferen voor anderen en niet zichzelf mogen zijn. => geen oprechte controle en autonomie = schijnautonomie, want het weerspiegelt een vorm van rebellie/verzet

Waarom is eetregulatie zo’n beladen en conflictueus thema in vele gezinnen en in de kliniek?

Sociale domein theorie kan helpen hier een antwoord op te geven

Ouders kunnen zich mengen op verschillende domeinen in het leven van jongeren - Fysieke & psychische - Tafeletiquette welzijn van anderen - Gezinsgewoontes (vb. apertief op vrijdag (vb. niet slaan) boterkoeken op zondag) - Rechtvaardigheid & fairheid (vb. niet liegen) - Regels m.b.t. rollen

Morele Domein Copyright ©

Conventionele Domein

- Gezondheid (vb. eetregulatie, niet roken) - Voorzichtigheid (vb. fietshelm dragen, gaming)

- Keuze van vrienden, kledij & kapsel - Gebruik GSM

Prudentiële Domein

Persoonlijke Domein

Eetregulatie

Patiënt

Hulpverlener, ouder Socialisatiefiguur ziet eetregulatie, vanuit bezorgdheid, als een prudentieel thema

Eetregulatie wordt gekaapt door patiënt als persoonlijk thema

Legitiem

Illegitiem, bemoeizucht

Copyright ©

Rigiditeit & obsessie

Opstandig verzet

Conclusie 5: Over zelfvervreemding en een solide intern kompas, deel II Consumptiesamenleving

Behoefteondermijnende omgeving


Bezorgde en dwingende reacties (prudentieel thema)

Opstandig verzet & rigide eetregulatie (persoonlijk thema)

Toenemende opstandigheid en rigiditeit = zich terugtrekken

Conclusie 5: Over zelfvervreemding en een solide intern kompas, deel I •

Vragen aan patiënten met een eetstoornis om het vasten en een focus op eetregulatie op te geven is meer dan alleen vragen om een gedragsverandering! • Het is een vraag naar het opgeven van een significante identiteit, een laatste strohalm waar ze zich op een obsessieve en soms rebelse wijze in vastbijten! • Druk zal hier meer dan ooit olie op het vuur gooien! Copyright ©

Hoe kunnen we dit conflict vermijden en ontmijnen?

Stelling 6: Kerncomponenten van autonomie-ondersteunende hulpverlening

Copyright ©

Algemene beschrijving Autonomie-ondersteunende hulpverleners zoeken aansluiting bij de zienswijze van patiënten, stellen zich flexibel op en proberen zin voor initiatief aan te moedigen, zodat patiënten vrijwillig handelen. Controlerende hulpverleners plaatsen hun agenda centraal, stellen zich rigide op en verplichten patiënten om te denken, handelen, of voelen op een door hen voorgeschreven wijze, zodat zij het gevoel hebben geen andere keuze hebben dan te moeten veranderen.

Zes kerncomponenten onderscheiden autonomieondersteunende van controlerende juffen / meesters.

Copyright ©

Componenten Autonomie-ondersteunende stijl

Controlerende stijl

1

Voeden van innerlijke motivationele bronnen

Gebruik maken van externe motivatoren (straf, beloning)

2

Aanmoedigen van dialoog en participatie

Minimaliseren van inbreng, participatie en keuze

3

Aanbieden van een zinvolle onderbouwing / uitleg

Gebrek aan zinvolle uitleg of zelfgecentreerde uitleg

4

Geduldig het ontwikkelingsritme van patiënten volgen

Het eigen ontwikkelingsritme opleggen en doordrukken

5

Onvoorwaardelijk verwelkomen en valideren van weerstand en perspectief van de patiënt

Negeren, minimaliseren, onderdrukken of ontkennen van weerstand en perspectief patiënt

6

Gebruik maken van uitnodigende en informerende taal

Gebruik maken van dwingende en dreigende taal

Componenten

Kernwoord

Autonomie-ondersteunende stijl

Er is ruimte voor …

1


Taakvreugde / intrinsieke waarden

2

Aanmoedigen van inbreng, dialoog en keuze

Inbreng

3


Duiding

4

Geduldig het ontwikkelingsritme van leerlingen volgen

Ritme

5

Verwelkomen en erkennen van negatief affect & weerstand

Klachten

6


Uitnodigende communicatie


Inbreng Duiding

Autonomie-ondersteunende stijl: er is ruimte voor …


Copyright ©

Hun klachten

Hun ritme

Visie op de eetstoornis

Eetstoornis = ziekte / vijand, die dient uitgeroeid te worden

Eetstoornis = significant aspect van identiteit, die zinvolle functie vertolkt

Ontlokt bezorgdheid en actiereflex

Ontlokt nieuwsgierigheid & receptiviteit bij hulpverlener

Prescriptieve, sturende benadering

Validerende en participatieve benadering – onvoorwaardelijke aanvaarding

Copyright ©

Welke componenten zijn in het bijzonder relevant in het begin van de behandeling?

Copyright ©

Componenten

Kernwoord

Autonomie-ondersteunende stijl

Er is ruimte voor …

1



2

Aanmoedigen van inbreng, dialoog en keuze

Inbreng

3


Duiding

4

Geduldig het ontwikkelingsritme van leerlingen volgen

Ritme

5

Verwelkomen en erkennen van negatief affect & weerstand

Klachten

6



Autonomie-ondersteunende hulpverleners - begrijpen dat een eetstoornis een significante identiteitsfunctie vertolkt en zijn hier nieuwsgierig naar de visie van de patiënt (inbreng) - veren mee met de weerstand van patiënten en tonen onvoorwaardelijke aanvaarding (klachten/verzet/perspectief) - proberen patiënten opnieuw in contact te brengen met hun intern kompas dat onder een dikke stoflaag zit, met name door hen aan te moedigen te handelen volgens interesses, dromen en persoonlijke overtuigingen (taakvreugde/intrinsieke waarden) - zijn bereid om het ritme van verandering te vertragen (ritme) Copyright ©

Is autonomie-ondersteunende hulpverlening effectief? Autonomieondersteunende omgeving


Grotere acceptatie van verandering

Gewichtstoename

Van der Kaap-Deeder, J., Vansteenkiste, M., Soenens, B., Verstuyf, J., Boone, L., & Smets, J. (2014). Fostering self-endorsed motivation to change in patients with an eating disorder: The role of perceived autonomy support and psychological need satisfaction. International Journal of Eating Disorders, 47, 585-600

WAAROM WE DOEN WAT WE DOEN Straf, beloning, verwachting


Persoonlijke relevantie, zinvol

Geboeidheid, interesse, plezier

⇒ Waarom span je jou in voor de opdrachten die de therapeut geeft? ‘omdat de therapeut me dan meer zal waarderen’

‘omdat ik me beschaamd zou voelen als ik het niet zou doen’

‘omdat ik inzie waarom deze opdrachten zinvol zijn’

‘omdat ik nieuwsgierig ben en het een boeiende opdracht vind’

Internalisatieproces = acceptatie = eigenaarschap verwerven

Van der Kaap-Deeder, J., Vansteenkiste, M., Soenens, B., Verstuyf, J., Boone, L., & Smets, J. (2014). Fostering self-endorsed motivation to change in patients with an eating disorder: The role of perceived autonomy support and psychological need satisfaction. International Journal of Eating Disorders, 47, 585-600

Een dilemma? Zijn autonomie-ondersteunende hulpverleners bereid om danig het ritme van verandering te vertragen dat ze de beslissing van patiënten om niet te veranderen respecteren? Ja, misschien wel … op voorwaarde dat er hierover voldoende reflectie is, wat wilsbekwaamheid vereist, zodat de keuze om (tijdelijk) niet te veranderen goed doordacht is binnen een context van bezorgdheid (geen permissiviteit).

Copyright ©

Hulpeloos, passief

Schaamte, Schuld, zelfwaarde


Persoonlijke overtuiging

⇒ Waarom verander je jouw eetpatroon niet met de hulp van een hulpverlener? ‘omdat het idee om te veranderen me overdondert’

Hulpeloosheid

‘omdat anderen zich niet hoeven te bemoeien met mij’

‘omdat een interne stem mij dwingt mij aan mijn eetpatroon te houden’

Opstandig verzet

‘omdat ik mijn eetprobleem op dit moment nog nodig heb, hoewel ik besef dat mijn eetgewoontes problematisch zijn’

Reflectief verzet

Heb je enige empirische evidentie voor de rol van reflectief verzet? Zeer beperkt

Copyright ©

CUMULATIVE ABSOLUTE NUMBER AND CUMULATIVE PERCENTAGE OF PATIENTS DROPPING OUT AS A FUNCTION OF TREATMENT STRATEGY

‘NEW’

‘OLD’

N

%

N

%

TOTAL

20

23.3

20

23.5

< 1 MONTH

2

2.3

8

9.4

< 2 MONTHS

9

10.5

12

14.1

< 3 MONTHS

14

16.3

16

18.8

< 4 MONTHS

17

19.8

16

18.8

Vandereycken, W., & Vansteenkiste, M. (2009). “Let eating disorder patients decide!”: Providing choice might reduce early drop-out in inpatient treatment. European Eating Disorders Review, 17, 177-183.

Behandeling beginnen omwille op vrijwillige basis Oriëntatiefase

Key decision moment

Afzien van behandeling omwille op vrijwillige basis

Conclusie 6: Autonomie-ondersteunende hulpverlening Autonomie-ondersteunende hulpverleners proberen patiënten in contact te brengen met hun intern kompas en respecteren het veranderingsritme van de patiënt ⇒Patiënten kunnen er, na reflectie, voor kiezen om niet te veranderen of te stoppen met verandering. Vb. Streeflijn plat leggen ⇒Versterken van autonoom functioneren = zinvolle outcome op zich = criterium van therapiesucces ⇒Noodzaak tot verbreden van visie op therapiesucces: Zich niet vastpinnen op gedragsverandering an sich!

Stelling 7: Kan autonomie-ondersteunende hulpverlening niet omslaan in permissiviteit? Anders gezegd: Mogen autonomie-ondersteunende hulpverleners wel grenzen trekken? Copyright ©

Stelling: Het verlenen van autonomie aan patiënten staat haaks op het trekken van grenzen en het communiceren van verwachtingen, die noodzakelijk zijn in de hulpverlening. 1. 2. 3. 4.

Helemaal niet akkoord Niet akkoord Akkoord Helemaal akkoord

Autonomie-ondersteuning betekent niet dat (Reeve, 2006; Jang, Reeve, & Deci, 2010) a) … patiënten aan hun lot worden over gelaten om problemen, die ze bij het leren ervaren, op te lossen = gebrek aan betrokkenheid b) … hulpverleners geen regels en normen kunnen stellen en patiënten onbeperkte vrijheid genieten = permissieve omgeving Structuur = begeleiding

Gebrek aan structuur = chaos

Autonomie-ondersteunende omgevingen Controlerende omgevingen Vansteenkiste, M., Sierens, E., Soenens, B., Goossens, L., Dochy, F., Aelterman, N., Haerens, L., Mouratidis, A., & Beyers, W. (2012). Identifying configurations of perceived teacher autonomy support and structure: Associations with self-regulated learning, motivation and problem behavior. Learning and Instruction, 22, 431-439

Afspraak

Grens die van onderuit is gegroeid

Regel

Grens die van boven af is opgelegd

Vansteenkiste, M., Sierens, E., Soenens, B., Goossens, L., Dochy, F., Aelterman, N., Haerens, L., Mouratidis, A., & Beyers, W. (2012). Identifying configurations of perceived teacher autonomy support and structure: Associations with self-regulated learning, motivation and problem behavior. Learning and Instruction, 22, 431-439

Conclusie 7: Autonomieondersteuning en structuur gaan hand in hand! Een afspraak maken betekent dat je met de patiënten ten volle in dialoog gaat. Dit betekent niet noodzakelijk dat patiënten alles zelf kiezen, maar wel dat ze zich kunnen terugvinden in wat je hen opdraagt, zelfs in de consequenties die gekoppeld zijn aan het niet naleven van de afspraak. Er is dus ruimte voor het “sanctioneren” van patiënten, maar dit zal niet per se aanvoelen als eens sanctie! Het is van uitermate groot belang om hier voldoende tijd voor uit te trekken!

Overzicht 1. De zoektocht naar een solide/gefundeerd intern kompas in een postmoderne samenleving is geen vanzelfsprekendheid! 2. De psychologische behoeftes aan autonomie, competentie en relationele verbondenheid = vitamines voor groei en voor een solide intern kompas

Copyright ©

3. 4.

5.

Overzicht Als deze behoeftes worden gefrustreerd, zoekt men compensatie door … … zich rigide en obsessief vast te bijten in een bepaalde identiteit … zich rebels terug te trekken op een terrein waarover men nog controle heeft = eetregulatie wordt “gekaapt” en wordt bron van conflict Een eetstoornis vertolkt dus een belangrijke identiteitsfunctie en autonomieondersteunende hulpverleners vertonen hier een verwonderende nieuwsgierigheid naar, terwijl ze tegelijkertijd proberen om patiënten in contact te brengen met hun intern kompas Autonomie-ondersteunende hulpverlening staat niet noodzakelijk haaks op het trekken van grenzen, maar kan er mee hand in hand gaan. Copyright ©

Copyright ©

Persoonlijke identiteit

• Ik ben een behulpzaam/sportief persoon • Ik vind mijn uiterlijk belangrijk

Relationele identiteit

Collectieve identiteit

• Ik ben de zus van mijn broer

• Ik zit in het vierde middelbaar

• Ik ben een goede vriendin van Anja

• Ik ben patiënt op Ter Berken

Materiële identiteit

•

Ik bezit een GSM

Contactadres:

Recommend Documents