Prof. Dr. Bart Soenens Universiteit Gent Contactadres:
[email protected] www.psych.rochester.edu/SDT www.vopspsy.ugent.be
Disclaimer: Deze presentatie mag enkel voor persoonlijk gebruik worden gedupliceerd. Indien men dit wenst te dupliceren of te gebruiken in eigen werk, moet de bovenvermelde contactpersoon steeds verwittigd worden. Verder is een correcte bronvermelding altijd verplicht.
`
"Opvoeden is zo eenvoudig niet" - prof. Stefan Ramaekers over het nut van opvoedingsprogramma's zoals Triple P
◦ Onderzoekers in Glasgow raden aan om niet meer te investeren in het opvoedingsprogramma Triple P. Ook professor Stefan Ramaekers van de onderzoekseenheid Educatie, Cultuur en Samenleving geloof niet in één stappenplan dat moet gevolgd worden bij de opvoeding van kinderen.
Prof. Edward Deci (University of Rochester, NY)
Prof. Richard Ryan (University of Rochester, NY) Copyright ©
`
Over de psychologische voedingsdriehoek
Eerder psychologisch dan fysiologisch
Eerder aangeboren dan verworven
Eerder universeel dan gebonden aan cultuur
Fundamenteel
Basisbehoeftes Behoefte aan Autonomie
-Initiator zijn van eigen acties -Zelf aan basis liggen van gedrag - Jezelf kunnen & mogen zijn
Behoefte aan verBonden -heid -Geliefd worden
door anderen -Goede, warme relaties hebben
Behoefte aan Competentie -Gedrag tot een
goed einde kunnen brengen -Controle hebben over uitkomst gedrag
SOCIALE CONTEXT
ENERGETISCHE BASIS
UITKOMSTEN
Behoefteondersteunende omgeving
Psychologische behoeftebevrediging
Groei, betrokkenheid, gezondheid “the best”
Behoeftebeknottende omgeving
Psychologische behoeftefrustratie
Passiviteit, agressie verzet “the beast”
Vansteenkiste, M., & Ryan, R. M. (2013). On psychological growth and vulnerability: Basic psychological need satisfaction and need frustration as an unifying principle. Journal of
Psychotherapy Integration.
.66***
A
Betrokkenheid
.44***
-.49*** .27***
B
Burn-out
-.38***
-.27***
C
-.28**
-.13* -.07
Actual turn-over
Van den Broeck, A., Vansteenkiste, M., De Witte, H., Soenens, B., & Lens, W. (2010). Capturing autonomy, competence, and relatedness at work: Construction and initial validation of the Work-related Basic Need Satisfaction scale. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 83, 981-1002.
A
.15* -.15*
Positieve emoties
.17* .15*
B
Negatieve emoties
-.08 -.11
C
-.23**
-.15
Depressie
-.34*** Veronneau, M.-H., Koestner, R., & Abela, J. R. Z. (2005). Intrinsic need satisfaction and well-being in children and adolescents: An application of self-determination theory. Journal of Social and Clinical Psychology, 24, 280-292.
5 4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5
Persoon A
Steekproefgemiddelde Persoon B
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Dagen
Ryan, R. M., Bernstein, J. H., & Brown, K. W. (2010). Weekends, work, and well-being: Psychological need satisfaction and day of the week effects on mood, vitality, and physical symptoms. Journal of Social and Clinical Psychology, 29, 95-122.
Behoeftebevrediging op dagelijkse basis
Ryan, R. M., Bernstein, J. H., & Brown, K. W. (2010). Weekends, work, and well-being: Psychological need satisfaction and day of the week effects on mood, vitality, and physical symptoms. Journal of Social and Clinical Psychology, 29, 95-122.
Binge-Eating and Healthy Eating as a Function of Daily Need Satisfaction and Frustration Fixed effects
Eetbuien
Gezond eten
Intercept
1.313 (0.025)
2.836 (0.025)
Dagelijkse behoeftebevrediging
-0.006 (0.017)
0.064*** (0.017)
0.126 *** (0.012)
-0.003 (0.012)
Dagelijkse behoeftefrustratie
Verstuyf, J., Vansteenkiste, M., & Soenens, B. (2013). Daily ups-and-downs binge eating symptoms: The role of need satisfaction, self-control and emotional eating style. Journal of Social and Clinical Psychology, 32, 335361.
Zelfwaarde
Autonomie
Depressieve Competentie
Psychologische behoeftebevrediging
symptomen
Oppositioneel
verzet
Relationele verbondenheid
Geld & financieel succes
`
`
De behoeftes aan autonomie, competentie en verbondenheid vormen het ABC van deze motivatietheorie: ze vormen de voedingsbodem voor ons dagelijks geluk! Implicatie voor de praktijk: Probeer maximaal aan de psychologische behoeftes van uw kinderen, maar ook van uzelf tegemoet te komen!
`
`
`
Waarom vind je het belangrijk om te sporten of om fysiek actief te zijn? Probeer antwoorden te groeperen per 2, zodat je 4 groepjes van 2 items vormt Probeer een naam te geven voor de verschillende types motivatie
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
omdat dit is wat anderen (bv. vrienden, collega’s) van mij verwachten. omdat ik begrijp waarom dit zinvol is. omdat ik me schuldig zou voelen als ik het niet zou doen. omdat ik dit heel erg leuk vind. omdat ik inzie waarom dit nuttig is. om van het gezaag van mijn partner af te zijn. omdat ik mezelf moet bewijzen dat ik nog fit ben. omdat ik dit uitdagend vind.
Items Motivatietype 1 Motivatietype 2 Motivatietype 3 Motivatietype 4
Naam
Straf, beloning, verwachting
Schaamte, schuld, zelfwaarde
Persoonlijke relevantie, zinvol
Geboeidheid, interesse, plezier
Waarom maak je jouw huiswerk? ‘omdat ik pas dan naar de scouts mag’ ‘om van het gezaag van mijn ouders af te zijn’
‘omdat ik moet bewijzen dat ik slim ben’ ‘omdat jongeren van mijn leeftijd dit horen te doen’
‘omdat ik het belangrijk vind om het zelf te proberen’ ‘omdat ik de stof zinvol vind’
‘omdat ik de stof boeiend vind’
`
Types extrinsieke motivatie kunnen onderscheiden worden op basis van mate waarin gedragsregulatie geïnternaliseerd of verinnerlijkt is geworden
◦ = proces waarbij individuen op een actieve wijze bepaalde aangereikte externe overtuigingen, attitudes of gedragsregulaties geleidelijk aan transformeren in persoonlijke gewaardeerde attributen, waarden of gedragsstijlen ◦ = zich eigen maken van deze overtuigen, attitudes & gedragsregulaties en ze opnemen binnen het zelf
`
Internalisatie is zeer belangrijke proces bij socialiseren van mensen in onze samenleving.
.24**
“Willen”
Concentratie
.22**
Tijdsbeheer -.39**
“Moeten”
.21**
Prestaties
-.37** .41**
Actief Klasgedrag
Vansteenkiste, M., Zhou, M., Lens, W., & Soenens, B. (2005). Experiences of autonomy and control among Chinese learners: Vitalizing or immobilizing? Journal of Educational Psychology, 97, 468-483
Controlerend verbod
-.36**
.33**
Internalizatie Autonomieondersteunend verbod
-.26**
Omgang met deviante vrienden
Probleemgedrag
.73**
.36** Soenens, B., Vansteenkiste, M., & Niemiec, C. P. (2009). Should parental prohibition of adolescents’ peer relationships be prohibited? Personal Relationships, 16, 507-530.
`
`
Het fundamentele onderscheid binnen de ZDT is dat tussen autonome of vrijwillige en gecontroleerde of gemoetiveerde motivatie. Implicatie voor de praktijk: Taak van de ouder / hulpverlener = aanmoedigen van autonome motivatie
`
De cruciale rol van autonomieondersteunend opvoeden
`
Autonomieondersteunende ouders werken vanuit het standpunt van de kinderen, stellen zich flexibel op en proberen zin voor initiatief aan te moedigen, zodat jongeren vrijwillig handelen.
`
Controlerende ouders plaatsen hun agenda centraal, stellen zich rigide op en verplichten hun kinderen om te denken, handelen, of voelen op een door hen voorgeschreven wijze, zodat kinderen het gevoel hebben geen andere keuze hebben dan te moeten gehoorzamen.
Soenens, B., Vansteenkiste, M., Lens, W., Luyckx, K., Beyers, W., Goossens, L., & Ryan, R. M. (2007). Conceptualizing parental autonomy support: Adolescent perceptions of promotion of independence versus promotion of volitional functioning. Developmental Psychology, 43, 633-646.
Strategieën
Autonomie-ondersteunende stijl
Controlerende stijl
1
Voeden van innerlijke motivationele bronnen
Gebruik maken van externe motivatoren (straf, beloning)
2
Aanmoedigen van dialoog en participatie
Minimaliseren van inbreng, participatie en keuze
3
Aanbieden van een zinvolle onderbouwing / uitleg
Gebrek aan zinvolle uitleg of zelf-gecentreerde uitleg
4
Geduldig het ontwikkelingsritme van kinderen volgen
Het eigen ontwikkelingsritme opleggen en doordrukken
5
Verwelkomen en valideren van negatief affect & weerstand
Negeren, minimaliseren, onderdrukken of ontkennen van negatief affect & weerstand
Gebruik maken van uitnodigende en informerende taal
Gebruik maken van dwingende en dreigende taal
6
`
`
Probeer op een uitnodigende in plaats van schuldbeladen wijze te communiceren Maakt dit een verschil uit?
Vansteenkiste, M., Simons, J., Lens, W., Soenens, B., & Matos, L. (2005). Examining the motivational impact of intrinsic versus extrinsic goal framing and autonomy-supportive versus internally controlling communication style on early adolescents' academic achievement. Child Development, 76, 483-501.
`
Procedure
◦ Deelnemers: 80 5de & 6de studiejaar obese kindeneren (11-12 year) (adjusted BMI > 182%) ◦ Taak: tekst lezen over klavertje vier (30 min.)
`
Setting: real-life setting = tijdens normale klasuren
Vansteenkiste, M., Simons, J., Lens, W., Soenens, B., & Matos, L. (2005). Examining the motivational impact of intrinsic versus extrinsic goal framing and autonomy-supportive versus internally controlling communication style on early adolescents' academic achievement. Child Development, 76, 483-501.
`
“Deze tekst die we je vragen te lezen, vertelt je iets meer over eetgewoontes die je kan aanleren. Om zich beter te voelen over hun gezondheid en conditie volgen vele kinderen dan het klavertje vier door bijvoorbeeld fruit, yoghurt en groenten te eten in plaats van te snoepen of frisdrank (bvb. cola, fanta, ice-tea enz.) te drinken. Vele kinderen volgen dus het klavertje vier omdat ze zich schuldig zouden voelen indien ze ziek en ongezond zouden worden door hun eigen schuld, of niet langer fit en actief blijven door hun eigen fout. Het is dus voor je eigen goed dat we je vragen om deze tekst over het klavertje vier aandachtig te lezen.”
`
“De tekst die we je vragen te lezen, vertelt iets je meer over de eetgewoontes die je kan aanleren. Kerngezond en actief blijven kunnen voor jou goede redenen zijn om te proberen om het klavertje vier na te leven door bijvoorbeeld fruit, yoghurt en groenten te eten in plaats van te snoepen of frisdrank (bvb. cola, fanta, ice-tea, enz.) te drinken. Omdat je erdoor gezond blijft, kan je dus proberen om het klavertje vier dagelijks op te volgen. Maar ook als je actief en fit wil blijven, zodat je lang kan blijven doorgaan als je moet bewegen en sporten, kan je ook beslissen om het klavertje vier te volgen. Omwille van deze reden kan het dus belangrijk zijn om deze tekst over het klavertje vier aandachtig te lezen. Copyright ©
8,5 8 7,5 7
oppervlakkig leren diepgaand leren
6,5 6 5,5 5 4,5 4
Autonomieondersteunend
Intern controlerend
Vansteenkiste, M., Simons, J., Lens, W., Soenens, B., & Matos, L. (2005). Examining the motivational impact of intrinsic versus extrinsic goal framing and autonomy-supportive versus internally controlling communication style on early adolescents' academic achievement. Child Development, 76, 483-501.
Copyright ©
`
` `
`
`
‘Doe mama nu eens een plezier en eet dit gewoon op’ ‘Toon eens dat je een flinke meid bent’ 'Weet je wel hoeveel werk mama heeft gehad om dit klaar te maken?' 'Er zijn veel kindjes in de wereld die blij zijn dat ze iets kunnen eten' 'Als je denkt dat andere mamas lekkerder kunnen koken, dan moet je misschien maar een andere mama zoeken hé'.
Uitnodigende taal
Dwingende taal
(Be)vragen
Bevelen
Kunnen
Moeten
Voorstellen
Horen
Willen
Verwachten
Proberen
Dreigen
`
Probeer met weerstand mee te veren veeleer dan deze te willen breken door te overtuigen en aan de kar te trekken
Dialoog Thuis: dialoog tussen u en uw 5-jarig kind
Copyright ©
` ` ` ` ` `
`
`
Kind: Neen, ik lust geen vis! Moeder: Kom, kom, niet overdrijven, hé. Het is maar een klein stuk. Kind: Ja? Dat is echt een groot stuk, kijk eens! Moeder: Mieke, we gaan niet opnieuw ruzie maken, he. Als je nu jouw vis niet opeet, dan krijg je straks geen dessert. Kind: Dat is niet eerlijk! Jij probeert mij gewoon te lokken! Jij eet toch ook niet graag rode kool! Moeder: We eten nu vandaag geen rode kool. Het is vis. En je hoeft zo niet te roepen en hier zo’n groot probleem van te maken. Je had het al drie keren kunnen opeten. Kind: Ik moet, moet, moet … hier altijd van alles doen. Jij wil hier gewoon altijd de baas spelen! (en Mieke loopt weg van tafel) Moeder: Wel, als je geen respect kan tonen voor wat ik klaar maak, dan krijg je ook geen dessert!
`
Hoe? Drie strategieën
◦ Toon zelf interesse en probeer nieuwsgierig te zijn naar de redenen voor de weerstand
x bijv., “Dit is interessant, we lijken er een verschillende mening op na te houden of gaming al dan niet goed is voor jou.”
◦ Aandachtig luisteren is zeer cruciaal! ◦ Valideer / erken het perspectief van het kind door bijvoorbeeld reflecties te hanteren x = raden / gissen x = benoemen van onderliggende gevoelens x = elaboreren van gezegde
` ` `
` ` `
Kind: Neen, ik lust geen vis! Moeder: Je vindt het niet lekker. Kind: Neen, bwèkes, er zitten graten in en ik kies nu eens zelf wat ik eet. Ik moet hier altijd eten wat jij klaar maakt! Moeder: Je bent kwaad op mij. Kind: Ja, ik kan hier nooit kiezen wat ik mag eten. Moeder: Het is waar dat ik vaak kies wat we eten. Wat als we het nu eens samen zouden opeten? Jij kan op mijn bord opscheppen wat je niet lust, maar ik stel wel voor dat je een stuk van de vis proeft. Je kan toch niet weten of de vis lekker is als je hem niet geproefd hebt? Wat denk je?
`
`
Pro-actief: Autonomieondersteunende ouders zijn vooruitziend en gaan in overleg gaan met jongeren over wat kan en niet kan en nemen hen hierin echt serieus. Reactief: Autonomieondersteunende ouders veren met de weerstand van jongeren en het vermijden het gebruik van dwingende taal.
`
Een dergelijke autonomieondersteunende aanpak slaat om in een laisser-faire houding, waarbij ouders geen grenzen meer stellen en kinderen hun eigen weg gaan. ◦ A) Ja ◦ B) Neen ◦ C) Het hangt er van af
Copyright ©
` ` ` ` ` ` `
te SMS’en in bed, te veel TV te kijken, te gamen te roken, alcohol te drinken, te snoepen te liegen, anderen te slaan, beloftes te doorbreken met je mond vol eten te praten, zonder fluohesje naar school te gaan te veel te snoepen, frisdrank te drinken foute kledij, haarkapsel, vrienden, … te hebben … Copyright ©
Autonomieondersteunende vs. controlerende context
Warme vs. kille & verwaarlozende context
Structurerende vs. Chaotische context
Autonomie
VerBondenheid
Competentie
Copyright ©
Strategieën Structuur
Chaos
1
Verhelderen van duidelijke verwachtingen
Onuitgesproken of verwarrende verwachtingen
2
Vertrouwen bevestigen
Dreigen met falen of angst-inductie
3
Scaffolding en hulp bieden
Beperkte assistentie en hulp
4
Aanmoediging en positieve feedback
Negatieve feedback en kritiek
5
Consequent opvolgen van samen vastgelegde richtlijnen
Gebrekkige of onvoorspelbare tussenkomst en follow-up
6
Post-taak analyse: Aanmoedigen van zelfreflectie
Gebrekkig of nietbehulpzame evaluatie
De vraag of grenzen motiverend zijn dan wel verzet uitlokken is afhankelijk van minstens twee voorwaarden:
« Hoe » = stijl van grens trekken
« Wat » = inhoud van grens
`
Aandachtspunt 1: Probeer te letten op de stijl waarmee je grenzen trekt
Autonomieondersteunend Controlerend
Verbieden = vorm van houvast & structuur
Gebrek aan verbod = chaos
Controlerende stijl
Illegitiem, bemoeizuchtig
Tijdelijke gehoorzaamheid
Opstandig verzet
Autonomieondersteunende stijl
Legitiem
Vrijwillige gehoorzaamheid
Aanvaarding = Attitudeverandering
` ` `
` `
Sample: 6-7 jaar oude kinderen Taak: Schilderen Experimenteel design: Regels worden op informationele vs. controlerende wijze geïntroduceerd Regels = bieden houvast & structuur Subjectieve betekenis van regels verschilt in beide condities!
`
“Vooraleer je begint wil ik je even vertellen hoe we hier in de klas schilderen. Ik besef dat het soms plezant is om gewoon de borstels en verf te laten rondslingeren, maar hier proberen we het schildermateriaal en de klas proper te houden voor de andere die het willen gebruiken. Je kan schilderen op de kleinere tekening, maar liever niet op de rand er rond. Ook het schildermateriaal proberen we proper te houden. We vragen je dus om de borstels uit te wassen en af te drogen vooraleer je een ander kleur gebruikt. Ik besef dat sommige kinderen het niet leuk vinden om heel de tijd proper te moeten werken, maar je kan nu proberen om proper te zijn.”
`
“Vooraleer je begint wil ik je een aantal dingen vertellen die je zult moeten doen. Er bestaan hier regels over de manier waarop je schildert. Je moet het schildermateriaal proper houden. Je kan enkel op deze kleinere tekening schilderen. Het is verboden om te morsen op de grotere tekening. Je moet je borstel uitspoelen en uitdrogen vooraleer je een nieuwe kleur gebruikt, zodat de verschillende kleuren niet gemengd geraken. In het algemeen wil ik dat je gedraagt als een flinke jongen/meisje. Maak geen rotzooi van de schildertekeningen.”
Duurzame interesse in functie van communicatiestijl
Duurzame interesse
300 250 200 150 100 50 0 Autonomie-ondersteunende regels
Geen regels Type communicatiestijl
Controlerende regels
Technische kwaliteit in functie van communicatiestijl
Technische kwaliteit
7 6 5 4 3 2 1 0 Autonomie-ondersteunende regels
Geen regels Type communicatiestijl
Controlerende regels
`
Aandachtspunt 2: Als je grenzen stelt en verwachtingen duidelijk maakt, pas dan op welk terrein je jou begeeft! ◦ Afhankelijk van wat je verbiedt, zal je als meer of minder bemoeizuchtig overkomen ◦ Belang van leeftijd! Naarmate jongeren ouder worden vallen ook meer zaken binnen het private domein x vb. Vrienden, GSM, kapsel, gaming, kledij etc.
`
Copyright ©
Moreel •Integriteit van anderen •Rechtvaardigheid
Conventioneel
Prudentieel
Persoonlijk
•Etiquette
•Veiligheid
•Eigen territorium
•Gewoontes
•Gezondheid
•Kledij, vrienden, kapsel, muziek, …
Morele Domein
Persoonlijke Domein
Legitiem
Illegitiem, bemoeizucht
Vrijwillige gehoorzaamheid
Aanvaarding = Attitudeverandering
Tijdelijke gehoorzaamheid
Opstandig verzet
`
Grenzen trekken betekent dat je met de kinderen in dialoog gaat, zodat je afspraken maakt. Dit betekent niet noodzakelijk dat kinderen alles zelf kiezen, maar wel dat ze zich kunnen terugvinden in wat je hen opdraagt, zelfs in de consequenties die gekoppeld zijn aan het niet naleven van de afspraak. Er is dus ruimte voor het “sanctioneren” van kinderen, maar dit zal niet per se aanvoelen als eens sanctie! Het vastleggen van grenzen kan, zeker met toenemende leeftijd, een delicate evenwichtsoefening zijn daar je het persoonlijk terrein van kinderen betreedt!
`
`
`
`
Psychologische behoeftebevrediging = vitamines van groei Voorbij gedragsverandering naar attitudeverandering = procesfocus! Autonomieondersteunende ouders voeden groei! Autonomieondersteunend opvoeden en grenzen trekken kunnen hand in hand gaan
Copyright ©
Copyright ©
