Op koers met sociale veiligheid op school: dat was het thema van twee conferenties, georganiseerd door Stichting School & Veiligheid in opdracht van de PO-Raad en de VO-raad. Op 10 februari (po) en 18 februari (vo) 2016 troffen onderwijsprofessionals elkaar in Amersfoort voor een boeiende en leerzame dag vol praktische handvatten om sociale veiligheid op scholen te vergroten.
primair en voortgezet onderwijs, februari 2016
Conferenties Sociale veiligheid op school “Sociale veiligheid gaat over meer dan het ontbreken van onveiligheid; het gaat bovenal over kinderen die met plezier naar school gaan”, betoogt Klaas Hiemstra (directeur Stichting School & Veiligheid). Samen ervoor zorgen dat kinderen in een prettige omgeving kunnen leren, dat is de intentie van de Wet Veiligheid op school, die dit schooljaar (augustus 2015) van kracht is geworden. De school maakt deel uit van de maatschappij en dat betekent ook dat de maatschappij de school binnenkomt. Ook het onderwijs heeft te maken met actuele vraagstukken op het gebied van polarisatie of seksualiteit, pesten en sociale media, met korte lontjes van leerlingen of ouders. “Dynamiek waartoe onderwijsprofessionals zich moeten verhouden. Hoe doe je dat, en hoe blijf je daarbij dicht bij jezelf en je opvattingen?” Op Koers! is de titel van de bijeenkomst van vandaag. Er is de afgelopen jaren al heel veel gedaan op het gebied van sociale veiligheid in het onderwijs. “Het is geen nieuwe boodschap,
sociale veiligheid hoort bij het onderwijs”, zegt Hiemstra. “Vandaag checken we de koers en kijken we waar er nog een zeiltje bijgezet moet worden.” Achtergrond Werken aan sociale veiligheid is sinds 2015 een wettelijke plicht voor scholen. Maar wat betekent dat in de praktijk? De PO-Raad en de VO-raad hebben samen met Stichting School & Veiligheid het actieplan Sociale Veiligheid op School uitgewerkt om scholen ondersteuning te bieden bij het werken aan sociale veiligheid. Er zijn handreikingen en tools ontwikkeld, regioambassadeurs aangesteld en conferenties georganiseerd om scholen te helpen met sociale veiligheid. Nu zijn de scholen zelf aan zet.
“Kinderen willen ergens bij horen en ergens in uitblinken.”
Stijn Sieckelinck
De school als crash-test-omgeving “Elk kind wil ergens bijhoren en ergens in uitblinken. Dat besef is het begin van begrijpen hoe conflicten ontstaan.” Stijn Sieckelinck, doctor in de pedagogie (UU), legt uit waarom conflicten leerzaam zijn en hoe de school daar een veilige oefenplaats voor kan zijn.
Twee zaken wil de pedagoog helder hebben voor hij zijn punt maakt. Ten eerste: kinderen uit hogere milieus hebben een soort ‘airbag’ - het netwerk van hun ouders - waarin ze zacht landen als ze uit de bocht vliegen. Lager op de sociale ladder zijn die airbags er niet; daar vind je kin-deren die steeds weer worden vastgepind op hun afkomst. Belangrijke drijfveren van kinderen zijn ergens bij willen horen en ergens goed in willen zijn. Dat leidt regelmatig tot het opzoeken van grenzen en tot conflicten. Hij pleit ervoor die conflicten niet uit de weg te gaan, maar ‘gecontroleerde crashes uit te voeren’. “De school is bij uitstek een omgeving om dat op een veilige en leerzame manier te doen”, zegt Sieckelinck. “Zodat kinderen kunnen leren dat hun verlangens niet ten koste van een ander hoeven te gaan.”
Marja Cornelissen van de Landelijke Beroepsgroep Begeleiders in het Onderwijs (LBBO) en Marc Vrakking (directeur OBS De Hasselbraam, Almere) vertellen hoe begeleiders in het onderwijs aankijken tegen sociale veiligheid, hun rol en die van hun directie.
PLENAIR (PO)
De rol van begeleiders Marja Cornelissen: “Samen met het bestuur een veiligheidsplan maken, actueel houden, borgen in de cyclische aanpak: dat zien begeleiders als een belangrijke taak van de directie.”
Marc Vrakking: “We verzuchten vaak dat we het al zo druk hebben. Maar we zijn als begeleiders in diverse functies al met heel veel zaken bezig die sociale veiligheid betreffen. Mooi dat er nu instrumenten zijn ontwikkeld om dat allemaal samen te voegen, zoals het digitaal veiligheidsplan.”
Marc Vrakking: “Na de aanslagen in Parijs wilden we een stiltemoment in de klassen houden. Enkele docenten gaven aan dat dat in hun klas tot problemen zou leiden. Daarom hebben we besloten een stiltemoment in de aula te organiseren, met ouders erbij. Dat is gelukt. Het signaal was duidelijk: samen vinden wij het belangrijk hier stil bij te staan.”
Marja Cornelissen: “Neem de medezeggenschapsraad mee in de ontwikkelingen in sociale veiligheid en maak ze medeverantwoordelijk.”
www.digitaalveiligheidsplan.nl
“Visieontwikkeling doe je samen met het team. Zorg dat het onderwerp steeds weer op de agenda staat.”
Als kind droomde Daphne Lodeweges ervan de wereld te verbeteren. Als directeur van een basisschool droomt ze van een school die zelfverzekerde kinderen ‘aflevert’ aan de samenleving, die klaar zijn om de wereld een stukje mooier te maken.
UIT DE PRAKTIJK (PO)
Sociale veiligheid hoort bij onderwijs “Sociale veiligheid vind ik een geweldig thema. Het hoort bij onderwijs, het is normaal.” Daphne Lodeweges, directeur van OBS Heidepark in Lemelerveld, ziet de school als een oefenplaats waar kinderen bij elkaar komen, hun grenzen verkennen en die van anderen leren respecteren. “Dus is het onze taak om samen met de ouders/opvoeders het zelfvertrouwen van kinderen te vergroten. Zodat ze straks vol vertrouwen kunnen zeggen: ‘Dit ben ik’.”
“De maatschappij komt de school binnen. Maar is dat erg?”
“We hebben hoge verwachtingen van onze leerlingen. Als je dat oprecht meent, leidt dat ook tot resultaat.”
UIT DE PRAKTIJK (VO)
Calvijn College Slotervaart ‘herijkt’ Incidenten, ontmoedigde docenten, beveiligers aan de poort: Jolanda Hogewind had bij haar aantreden als directeur van het Calvijn college (vmbo) in 2009 een pittige taak. Maar nu is het een school waar leerlingen, ouders, medewerkers en buurtbewoners trots op zijn. Wat was daarvoor nodig? Jolanda Hogewind start haar presentatie met een filmpje. We zien leerlingen Youssra en Youssri op het sportveld oefenen met hun rol als scheidsrechter. “Je ziet niet alles, maar toch moet je beslissen”, zegt Youssri. Het lesje ‘scheidskunde’ maakt dat leerlingen meer begrip krijgen voor de rol van de docent, vertelt Hogewind. Dan schetst Hogewind een beeld van de situatie die ze aantrof bij haar aantreden zo’n zeven jaar terug.
Een school die slecht bekend stond, uitgeputte medewerkers die negatief spraken over ouders en leerlingen. “Maar dat waren wel de mensen die tot taak hadden leerlingen te verheffen.” Moreel kompas In de eerste jaren is een deel van het team vervangen. Docenten werden getraind in de socratische gespreksvoering; zelfspot werd een vrolijk wapen in de cultuuromslag. Ondertussen werd er een strikt presentiebeleid voor leerlingen gevoerd (bellen naar huis, zo nodig op thuisbezoek) en de overeenkomst met het beveiligingsbedrijf werd beëindigd. “De positieve intentie moet het uitgangspunt zijn. ‘Alles wat je aandacht geeft, groeit’, daar geloof ik in”.
PLENAIR (VO)
Van samen werken naar samenwerken “We zijn bezig met een giga-omslag, maar we zitten in een kramp”, zegt schooladviseur Jos Derksen over het onderwijs. De oplossingsrichting volgens hem: meer integraal werken. “We kunnen het niet alleen.” Vier dilemma’s bepalen de huidige zoektocht in de onderwijssector, schetst Derksen. “Hoe gaan we om
“Als we dit niet samen oppakken, zijn leerlingen de dupe.” met verschillen tussen leerlingen; de maatschappelijke overbelasting van het onderwijs; onvoldoende eenduidigheid in het omgaan met gedrag; verkokerd beleid.” Hij legt een verband met de vier leefwerelden van leerlingen zoals Martine Delfos die onderscheidt: gezin, school, vrije tijd en internet. De samenleving is veranderd en het onderwijs zoekt daarin een herpositionering. Hij pleit voor denken in kansen en mogelijkheden. Maar niet in de zin van ‘laat de school het maar oplossen’, want dat draagt bij aan maatschappelijke overbelasting van het onderwijs. “Onderwijs, veiligheid en zorg hebben elkaar nodig. Als we dit niet samen oppakken, zijn leerlingen de dupe.”
“Herkennen jullie deze situatie?”, vraag actrice Roos aan het publiek. “JAAA!”, klinkt het volmondig uit de zaal. Het meespeel-theater van trainersgroep Wilde Kastanje plaatst de onderwijsprofessionals voor even herkenbare als lastige dilemma’s. Hoe navigeren we ‘docente Marijke’ veilig langs de scherpe sociale klippen? De casus maakt op beide conferentiedagen de tongen los. Met veel verve storten de traineracteurs en de zaal zich op het escalerende
conflict. De herkenning is groot. Uiteindelijk weten mensen uit de zaal de juiste ‘kastanjes uit het vuur’ te halen. Prachtige en herkenbare situaties, die illustreren hoe sociale veiligheid verweven is met de dagelijkse praktijk van de school. Met een glasheldere boodschap: elk kind verdient een veilige leeromgeving en dat voor elkaar krijgen vereist hecht teamwerk en goed leiderschap.
Wilde Kastanje
“Herkennen jullie deze situatie?”
Wilde Kastanje
“Herkennen jullie deze situatie?”
Workshopprogramma
Aspecten van sociale veiligheid Op beide conferentiedagen hadden onderwijsprofessionals de keuze uit een ruim aanbod aan workshops. Allerlei aspecten van sociale veiligheid op school kwamen daarin aan de orde. Vier van de best bezochte workshops lichten we eruit in dit verslag. Een greep uit de overige thema’s: maatschappelijke onrust in de school, de synergie van zorg en sociale veiligheid, pedagogisch vakmanschap - sturen op sociale veiligheid, gesprekstechnieken - systemisch perspectief op sociale veiligheid, grenzen kennen en bewaken, werken met Gedragen Gedrag (hulpmiddel voor het delen van waarden en normen).
Workshop po
Anti-pestcoördinator: hoe beleg je deze taak? De Wet veiligheid op school verplicht scholen tot het beleggen van de taak van anti-pestcoördinator. Welke rol en welke werkzaamheden betreft dit? Daarover vertelt Theo Klungers van Posicom. Allereerst: de anti-pestcoördinatie is geen functie, maar een taak. Die taak moet bij iemand worden belegd. Bij welke persoon of functie past deze taak het beste in uw school? Die vraag is pas te beantwoorden als je de rollen en werkzaamheden helder hebt. Theo Klungers neemt ze in zijn workshop een voor een onder de loep. Meer dan aanspreekpunt “Het aanspreekpunt is ook de centrale persoon die het onderwerp op de agenda houdt, die signaleert en zorgt voor monitoring en
registratie.” Op de vraag wat de uitvoerder van deze taak moet doen, antwoordt Klungers: “Beleid schrijven, docenten faciliteren denk aan de keuze voor een methodiek -, observeren, informeren en rapporteren.” Bijt de beleidsmatige taak de uitvoerende of zijn deze juist goed te combineren? “Als een vertrouwenspersoon deze taak krijgt, kan dat bij een klacht tot belangenverstrengeling leiden”, weet iemand in de zaal. Het is dus raadzaam om goed te kijken naar de verschillende rollen en taken.
“Voorkom dat docenten het afschuiven en zeggen ‘dat is toch jouw taak’.”
Hoe draag je als leraar bij aan een veilig leerklimaat? Merlijn Wentzel vertelt over de methode die zij daarvoor met De Geluksvogels hanteert.
Workshop po
De school als veilige haven Het uitgangspunt van adviesbureau De Geluksvogels luidt: “Elk kind doet het zo goed mogelijk, anders zou het wel wat anders doen.” Vertoond een kind ongewenst gedrag, probeer dan ‘achter’ het gedrag te kijken.
natuurlijke zelf), de Kleine (het gekwetste zelf) en de Beschermer (het zelf dat zich een agressieve of onverschillige houding aanmeet). Opvoeders zijn geneigd die laatste aan te spreken, maar dat werkt niet of averechts.
Merlijn Wentzel gebruikt daarvoor een model met drie posities: de Grote (het ontspannen,
“Elk kind doet het zo goed mogelijk, anders zou het wel wat anders doen.”
Hoe voldoe je als school aan de nieuwe wet en waar gaat de inspectie straks op toezien? Jans Haandrikman en Bert Molema van de Onderwijsinspectie lichten het toe.
Workshop po/vo
Wettelijke zorgplicht en toezicht inspectie De wet die per 1 september vorig jaar is ingegaan, brengt drie concrete verplichtingen voor scholen met zich mee, somt Jans Haandrikman op: “Hen socialeveiligheidsbeleid, jaarlijkse monitoring van de veiligheidsbeleving en het welbevinden van leerlingen en het beleggen van de taken van anti-pestcoördinatie en aanspreekpunt pesten. Om een goed beleid te kunnen voeren op sociale veiligheid, moet je weten wat er leeft en feitelijk inzicht hebben,
“De kern van de wet is: het aanpassen van het veiligheidsbeleid als de situatie daarom vraagt.” verklaart hij. Het gaat daarbij niet alleen om incidenten: “Kijk niet alleen naar ‘anti-sociaal’, maar ook naar ‘prosociaal’: hoe schep je samen een prettig schoolklimaat waarin leerlingen goed kunnen leren? Kern van de wet is: het aanpassen van het veiligheidsbeleid als de situatie daarom vraagt.” In de loop van het jaar gaat het toezicht van start en dat wordt afgestemd op de ontwikkeling. Haandrikman: “Via www.onderwijsinspectie.nl wordt u op de hoogte gehouden.” www.onderwijsinspectie.nl
Slecht bezochte ouderavonden, post van de school die massaal genegeerd wordt, ouders die eisen komen stellen en niet te beroerd zijn advocaten in te schakelen. Geen school zit erop te wachten, maar het is aan de orde van de dag in het onderwijs. Hoe doorbreek je dat en realiseer je constructieve communicatie met ouders? Bert Wienen (onderwijsadviseur bij CPS) vertelt over ouderbetrokkenheid 3.0.
Workshop vo
Ouderbetrokkenheid 3.0 “Vroeger trokken ouders en school samen op om de leerling te ondersteunen, nu staan we vaak tegenover elkaar”, legt een workshopdeelnemer meteen de vinger op de zere plek. Wienen beaamt dit en laat met cijfers van een rechtsbijstandverzekeraar zien hoe het aantal claims van ouders in korte tijd is gestegen. Tekenend voor de tijdgeest. Er is een andere aanpak van ouderbetrokkenheid nodig. Hoe deden we het en hoe kunnen we het gaan doen? Ouderbetrokkenheid 3.0: 1. Startgesprek aan het begin van het schooljaar met mentor, ouders en leerling. “Zet meteen de juiste toon, schep de juiste verwachtingen.” 2. Communiceer op maat. “Niet iedereen heeft evenveel aandacht en contact nodig.” 3. Organiseer samen met ouders een ‘nieuwjaarsreceptie’ in september. “Dan hebben ouders nog de tijd.” 4. Verbind ouders met elkaar als ‘buddy’. “Bijvoorbeeld lotgenoten, zoals ouders van een gepest kind.”
Op Koers! krijgt een vervolg.
Agenda
Sociale veiligheid is een continu proces. De koers is uitgezet, maar in de waan van de dag is het goed af en toe te checken: zijn we nog op koers of moet er worden bijgestuurd? Kom naar een van onze verdiepende bijeenkomsten:
12 oktober 2016: 16 november 2016: 8 februari 2017: 16 maart 2017:
Calamiteiten (vo) Speciaal Onderwijs (so) Pedagogische coalitie met ouders (po) Klas in beeld (vo) Stichting School & Veiligheid biedt nog meer gelegenheden om kennis en inspiratie op te doen. U bent van harte welkom!
13 april: Conferentie, Een positief schoolklimaat Tijdens deze conferentie is er aandacht voor preventieve activiteiten en methodes die het pedagogisch klimaat, het welbevinden en het veilig voelen van zowel leerlingen als medewerkers positief kunnen beïnvloeden. 19 april: Conferentie, ‘Met Alle Respect.
In gesprek, ook als het lastig is’.
Hoe maak je maatschappelijk gevoelige onderwerpen bespreekbaar op school? Kom dinsdag 19 april inspiratie en kennis opdoen voor een effectieve aanpak. September 2016: Vierdaagse training voor vertrouwenspersonen Tijdens de training ‘Een stevige basis’ krijgt u als vertrouwenspersoon kennis aangeboden en oefent u vaardigheden aan de hand van praktijksituaties. Tweedaagse training ‘Je hebt makkelijk praten‘
Met deze training krijgt u praktische handvatten om maatschappelijk gevoelige onderwerpen zoals vluchtelingenproblematiek en seksuele diversiteit gemakkelijk te kunnen bespreken in uw klas. Voor actuele gegevens over alle conferenties, trainingen en andere evenementen op het gebied van onderwijs en sociale veiligheid: raadpleeg de agenda op de website van Stichting School & Veiligheid. www.schoolenveiligheid.nl/agenda
Uitgave: Stichting School & Veiligheid Contactpersoon: Fleur Nollet Zwarte Woud 2 3524 SJ Utrecht Telefoon: 030 – 285 65 31 E-mail:
[email protected] Februari 2016 Productie: Verslag van een dag > www.verslagvaneendag.nl Redactie: Marleen Kamminga > www.marleensbureau.nl Ontwerp en Fotografie: Wilmar Boer > www.image33.nl
