FNV INFO
Concurrentiebeding
5.13
De meest gestelde vragen over het concurrentiebeding
FNV INFO
De meest gestelde vragen over het concurrentiebeding De wet- en regelgeving In het Burgerlijk Wetboek staat dat ‘een beding tussen de werkgever en de werknemer, waarbij deze laatste wordt beperkt in zijn bevoegdheid om na het einde van de overeenkomst op zekere wijze werkzaam te zijn’, slechts geldig is als de werkgever dit schriftelijk is overeengekomen met een meerderjarige werknemer. Een dergelijk beding wordt concurrentiebeding genoemd. Het beding belemmert de werknemer in zijn vrijheid van arbeidskeuze na beëindiging van de arbeidsovereenkomst. Het kan de werknemer verbieden om concurrerende werkzaamheden te gaan verrichten in dienst van een concurrent, of om een eigen, concurrerend bedrijf te beginnen. Of om te proberen klanten af te pakken of mee te nemen. Of om zonder toestemming gebruik te maken van bedrijfsgeheimen, of die te verklappen aan een concurrent. Soms staat een torenhoge boete op overtreding van het beding. Om geldig te zijn, moet een concurrentiebeding op individuele basis met de werknemer overeengekomen worden. Een verwijzing in een individuele arbeidsovereenkomst naar een concurrentiebeding in een cao, personeelshandboek of reglement is dus niet geldig. Een werknemer gaat in de regel alleen maar akkoord met een concurrentiebeding in zijn arbeidsovereenkomst omdat hij anders de baan niet krijgt. Hij heeft immers alleen maar last van dat beding. Als hij van mening is dat het onbillijk is, of dat onderdelen daarvan onbillijk zijn, kan hij de rechter vragen om het concurrentiebeding geheel of gedeeltelijk ongeldig te verklaren.
2
Wat moet ik doen als ik niet wil, maar móet instemmen met een concurrentiebeding om de baan te krijgen? Werknemers hebben altijd last van een concurrentiebeding. Zij aanvaarden dat meestal omdat het een voorwaarde is om de arbeidsovereenkomst aan te gaan. Vaak gaat het om een standaardbeding voor alle werknemers. Soms is de inhoud van het concurrentiebeding bespreekbaar. Soms is het echt een kwestie van slikken of stikken. Wat u in onderhandelingen kunt bereiken, hangt onder meer af van de vraag hoe graag u de baan wilt hebben en hoe graag de werkgever u in dienst wil nemen. Het komt voor dat een werknemer die
al in dienst is onder druk wordt gezet om een concurrentiebeding te tekenen. Bijvoorbeeld door dreiging met ontslag. In een dergelijke situatie kunt u eventueel onder protest tekenen. Dat kan u later van pas komen als u van werkgever wilt veranderen en uw oude werkgever u aan het concurrentiebeding wil houden. Doet de werkgever dat, dan kunt u de rechter vragen het concurrentiebeding ongeldig te verklaren of af te zwakken. Dat kan overigens altijd, ook als u niet onder protest heeft getekend.
Ik wist niet dat voor mij een concurrentiebeding gold. Ben ik daar toch aan gebonden? Nee, als u niets heeft getekend waarin het concurrentiebeding is opgenomen, dan bent u niet aan een concurrentiebeding gebonden. Staat het concurrentiebeding bijvoorbeeld in een reglement waarnaar verwezen wordt in uw arbeidsovereenkomst, dan zit u daar niet aan vast. Dat geldt ook in geval van opname van het beding in bijlagen bij de arbeidsovereenkomst die u niet apart getekend heeft. Een concurrentiebeding is zo persoonlijk en maakt een zodanige inbreuk op de vrijheid van arbeidskeuze van een werknemer, dat een dergelijk beding met de werk-
nemer persoonlijk behoort te worden aangegaan. De bedoeling van dit wettelijke voorschrift is te waarborgen dat de werknemer weet dat hij zich bindt aan een concurrentiebeding, dat hij weet wat de gevolgen zijn van het tekenen van het beding en dat hij de gevolgen goed heeft overwogen. Dat moet bovendien uit een of meer schriftelijke documenten blijken. Een mondelinge afspraak is onvoldoende. Dit wettelijke voorschrift over de geldigheid van het concurrentiebeding wordt wel schriftelijkheidsvereiste genoemd.
Ik ben voor mijn baas heel ander werk gaan doen. Is het concurrentiebeding nog geldig? Dat hangt van een aantal zaken in onderlinge samenhang af. Van belang is daarbij onder meer de aard van het concurrentiebeding. Verbiedt dat bijvoorbeeld om elders naar aard en soort gelijkwaardige werkzaamheden te verrichten of verbiedt dat om bij vertrek klanten mee te nemen? Wil het concurrentiebeding zijn geldigheid verliezen, dan moet in de eerste plaats sprake zijn van een ingrijpende wijziging van de functie. Denk bijvoorbeeld aan een intercedent van een uitzendbureau die vestigingsmanager wordt. Ook is relevant of die functiewijziging redelijkerwijs was te voorzien. In de tweede plaats moet door die functiewijziging het concurrentiebeding aanmerkelijk zwaarder zijn gaan drukken.
Dat houdt in dat het voor de werknemer door de functiewijziging moeilijker moet zijn geworden om na beëindiging van zijn dienstverband gelijkwaardige werkzaamheden te verrichten. Of dat de functiewijziging hem op zich meer mogelijkheden van arbeidskeuze heeft opgeleverd en het concurrentiebeding hem daardoor juist in meer mogelijkheden beperkt.
Betekent een concurrentiebeding dat ik niet bij een concurrent mag gaan werken? Nee, niet automatisch. Er zijn verschillende soorten concurrentiebedingen. Een concurrentiebeding kan inhouden dat u van uw werkgever geen klanten mag aftroggelen of geen specifieke bedrijfsgeheimen mag prijsgeven. Ook kan een concurrentiebeding u verbieden voor uzelf te beginnen. In veel gevallen verbiedt het concurrentiebeding om soortgelijke werkzaamheden bij een concurrent te gaan verrichten. Dat kan betekenen dat u niet bij die concurrent kunt gaan werken, maar het kan ook betekenen dat u daar wel mag gaan werken omdat het niet om soortgelijke werkzaamheden gaat.
Wat is een relatiebeding? Een relatiebeding is een bepaald type concurrentiebeding. Het verbiedt niet om bepaalde concurrerende werkzaamheden te verrichten, maar om klanten af te pakken. Een relatiebeding houdt bijvoorbeeld in dat het de werknemer niet is toe-
gestaan om gedurende een periode van twee jaar na beëindiging van het dienstverband op enige wijze zakelijke betrekkingen aan te gaan of te onderhouden met cliënten van de werkgever. Soms stelt een werknemer zijn werkgever bij
beëindiging van het dienstverband voor om het overeengekomen concurrentiebeding om te zetten in een relatiebeding. Een relatiebeding beperkt de werknemer immers minder in zijn vrijheid van arbeidskeuze dan een ‘gewoon’ concurrentiebeding. De werkgever moet dan motiveren waarom hij geen genoegen neemt met een relatiebeding. Vaak is de rechter van oordeel dat de werkgever daarin niet slaagt. In dat geval vernietigt de rechter het bestaande concurrentiebeding en zet het om in een relatiebeding. Omdat het relatiebeding een concurrentiebeding is, zijn de wettelijke regels van het concurrentiebeding daarop van toepassing, zoals het schriftelijkheidsvereiste.
3
FNV INFO
De meest gestelde vragen over het concurrentiebeding De inzet van de FNV De FNV is voorstander van een volledig wettelijk verbod op het concurrentiebeding. Een werkgever die schade lijdt doordat zijn exwerknemer hem op een onbehoorlijke manier concurrentie aandoet, heeft geen concurrentiebeding nodig. De wet bevat al een bepaling waarop hij zich kan beroepen om te voorkomen dat zijn ex-werknemer hem schade toebrengt of om geleden schade vergoed te krijgen De bestaande wettelijke bevoegdheid van werkgevers om een concurrentiebeding te sluiten, geeft werkgevers een voordeel waar zij niets tegenover hoeven stellen. De FNV vindt dat oneerlijk en onredelijk. Als de wetgever dan toch zo nodig werkgevers wil beschermen ten koste van werknemers dan moet de wet worden gewijzigd. • Geen concurrentiebeding in contracten voor bepaalde tijd. • Geen concurrentiebeding voor andere doeleinden dan om het afpakken of meenemen van klanten en het bij een concurrent bezorgen van concurrentiegevoelige bedrijfsgeheimen tegen te gaan. • Een vergoeding voor de beperking van de vrije arbeidskeuze van ten minste 50 procent van het laatstgenoten loon voor iedere maand waarin de werkgever de werknemer aan het concurrentiebeding houdt. • Een maximering van de boete op overtreding van het concurrentiebeding. • Een geldingsduur van maximaal een jaar na beëindiging van de arbeidsovereenkomst. • Beperking van het gebied en de werkzaamheden waarvoor het concurrentiebeding geldt tot de actieradius van de werkgever. • Vervallen van het concurrentiebeding in geval van beëindiging tijdens de proeftijd, bij faillissement, bij schadeplichtigheid van de werkgever, beëindiging om economische of bedrijfsorganisatorische redenen.
4
Het concurrentiebeding verbiedt mij vijf jaar lang mijn werk te doen. Is dat redelijk? Hoewel de Nederlandse wet geen maximum stelt aan de geldigheidsduur van het concurrentiebeding na afloop van het dienstverband, wordt een maximum van een jaar vrij algemeen als redelijk beschouwt. Voor de werknemer is een termijn van een jaar nog te overzien. Hij kan deze periode overbruggen met andere werkzaamheden zonder de kennis en kunde die hij in zijn vorige functie heeft opgedaan
geheel te verliezen. Bovendien is de strategische kennis die een werknemer over het bedrijf heeft, in het algemeen binnen een jaar voldoende verouderd. In de praktijk kennen relatiebedingen nogal eens een geldigheidsduur van twee jaar. Bij een langere geldigheidsduur, bijvoorbeeld van vijf jaar, komt de vrijheid van arbeidskeuze te zeer in het gedrang.
Ik kan een baantje krijgen voor een half jaar. Moet ik dan een concurrentiebeding accepteren? De wet staat dat wel toe. Let echter op de verhouding. Hoe staat het bijvoorbeeld met de geldigheidsduur van het concurrentiebeding? Die zou in elk geval niet langer moeten zijn dan de duur van de arbeidsovereenkomst. In dit geval dus maximaal een half jaar.
Als in dit geval het concurrentiebeding de kans op een goede vaste baan daadwerkelijk dreigt te frustreren, is het zeker de moeite waard om de kantonrechter te vragen dat beding ongeldig te verklaren (‘vernietigen’).
Mag een concurrentiebeding heel Nederland betreffen? Ja, dat mag en zelfs de hele wereld. Hier geldt echter een voorbehoud. Er moet een samenhang zijn met de actieradius van het bedrijf. Als een bedrijf bijvoorbeeld alleen actief is in de regio Utrecht, mag het concurrentiebeding een werknemer niet verbieden soort-
gelijke werkzaamheden te gaan verrichten bij een bedrijf, dat zich richt op de regio Drenthe. Verder is van belang dat het beding u niet mag verbieden in branches te werken waarin het bedrijf zelf niet werkzaam is.
Welk risico loop ik als ik het concurrentiebeding negeer en gewoon bij de concurrent in dienst treed? Op overtreding van een concurrentiebeding staat soms een torenhoge boete. Vaak moet een fors bedrag ineens worden betaald en daarnaast nog een bedrag voor iedere maand van de geldigheidsduur van het concurrentiebeding dat het beding wordt overtreden. Uw oude werkgever zal desnoods via de rechter proberen af te dwingen dat u die boete betaalt. U kunt op uw beurt de rechter eventueel vragen om die boete te matigen. Houdt u rekening met de mogelijkheid dat de rechter u zal gebieden om u voor de resterende tijd aan het concurrentiebeding te houden, op straffe van een dwangsom. Zelfs is mogelijk dat de rechter de concurrent zal gebieden om het dienstverband met u voor de resterende tijd van het concurrentiebeding te beëindigen en beëindigd te houden.
Nogal waardeloos zo’n concurrentiebeding! Heb ik niet recht op een vergoeding? Hoewel menigeen met de FNV van mening is dat het anders zou moeten, verplicht de Nederlandse wet uw werkgever niet om u als tegenprestatie een vergoeding te betalen. In onze buurlanden en diverse andere Europese landen is de werkgever daartoe wel wettelijk verplicht. In Duitsland en in België moet de werkgever aan de
werknemer voor de duur van de beperking ten minste de helft van het laatstgenoten loon betalen. De Nederlandse wet kent wel de mogelijkheid dat de rechter bepaalt dat de werkgever u een vergoeding moet betalen. In de praktijk maakt de rechter van deze mogelijkheid echter bijna geen gebruik.
5
FNV INFO
De meest gestelde vragen over het concurrentiebeding De cao-extra’s De wet staat niet toe dat partijen in een cao (collectieve arbeidsovereenkomst) afspreken dat voor werknemers een concurrentiebeding geldt. Concurrentiebedingen moeten immers tussen een individuele werkgever en een individuele werknemer worden overeengekomen. Het omgekeerde mag wel. De FNV neemt dan ook in cao’s afspraken op die het sluiten van concurrentiebedingen moeten voorkomen of beperken. Bijvoorbeeld de afspraak dat het de werkgever verboden is om een concurrentiebeding op te nemen in een individuele arbeidsovereenkomst of in een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd. Of een afspraak dat het verboden is, tenzij het wegens de aard van de werkzaamheden of wegens plaatselijke omstandigheden noodzakelijk is. Of dat de werkgever aan de werknemer ter compensatie een vergoeding betaalt voor de tijd dat hij hem aan een concurrentiebeding houdt. Ook kan een afspraak worden gemaakt dat een overeengekomen concurrentiebeding vervalt in geval van fusie, bedrijfssluiting of reorganisatie.
Het is niet mijn schuld dat ik bij mijn baas weg moet. Mag hij me toch aan het concurrentiebeding houden?
Ik wil een andere werkgever, maar door het concurrentiebeding kan ik dan mijn werk niet meer doen. Wat nu?
Als het de schuld van uw baas is dat u vertrekt, mag hij u niet aan het concurrentiebeding houden. Hiervan is bijvoorbeeld sprake als de baas u grof beledigt of ernstig bedreigt of als hij gedoogt dat uw collega’s dat doen. Ook als hij u dingen wil laten doen die in strijd zijn met de wet of de goede zeden, of als hij anderszins op grove wijze zijn verplichtingen tegenover u als werkgever niet nakomt. Uw baas mag u ook niet aan het concurrentiebeding houden als u vertrekt omdat uw gezondheid anders ernstig gevaar loopt, of wanneer vanwege andere omstandigheden niet langer van u kan worden gevergd de arbeidsovereenkomst te laten voortduren. Wanneer uw baas u op staande voet ontslaat zonder dringende reden daartoe, mag hij u evenmin aan het concurrentiebeding houden. Wanneer hij u tijdens de proeftijd ontslaat en u aan het concurrentiebeding wil houden, zal de rechter dat in de regel als onbillijke benadeling beschouwen. Dat oordeel zal hij in de regel ook hebben als men u in geval van faillissement aan het concurrentiebeding wil houden. Sommige cao’s houden in, dat het concurrentiebeding vervalt in al die gevallen waarin de werknemer geen schuld heeft aan het niet voortduren van de dienstbetrekking.
U kunt uw werkgever schriftelijk vragen om geen beroep op het concurrentiebeding te doen wanneer u de arbeidsovereenkomst beëindigt, of om de werking ervan te beperken. Wanneer uw werkgever weigert, kunt u de rechter vragen om het concurrentiebeding geheel of gedeeltelijk te vernietigen. U moet dan duidelijk maken dat u door het concurrentiebeding onbillijk wordt benadeeld in verhouding tot het belang dat uw werkgever bij dat beding heeft. Als de werkgever niet of nauwelijks baat bij het beding heeft en u er juist erg door geschaad wordt, dan heeft u een goede kans dat de rechter het beding vernietigt of matigt. Hij kan bijvoorbeeld de geldigheidsduur verkorten of het gebied of type werkzaamheden waarvoor het geldt beperken. Hij kan de boete bij overtreding van het beding lager stellen. Ook kan hij u eventueel een vergoeding toekennen. Wellicht kunt u aanvoeren dat uw werkge-
ver het aan zichzelf te danken heeft dat u weg wilt. Bijvoorbeeld doordat hij u te weinig betaalt, aan u gedane toezeggingen of gewekte verwachtingen niet nakomt, enzovoort.
Mijn uitzendbureau verbiedt me om bij de inlener te gaan werken. Kan dat zomaar? Als u een arbeidsovereenkomst met het uitzendbureau heeft waarin een concurrentiebeding is opgenomen, dan kan uw uitzendbureau u daaraan houden. Het kan ook zijn dat uw uitzendbureau met de inlener is overeengekomen dat die u niet of tegen een bepaalde vergoeding in dienst neemt. Een dergelijke overeenkomst wordt ook wel indirect belemmeringsbeding genoemd. In beide gevallen kunt u een beroep op de rechter doen als u van mening bent dat het beding u onevenredig zwaar benadeelt.
Ik heb geen concurrentiebeding getekend. Mag ik als concurrent voor mezelf gaan beginnen? Als u niet gebonden bent aan een concurrentiebeding, betekent dat nog niet dat u helemaal geen rekening hoeft te houden met de concurrentiepositie van uw werkgever. U mag in dat geval na beëindiging van het dienstverband wel gebruik maken van verworven algemene kennis, ervaring en goodwill. Zeker als die grotendeels al aanwezig waren vóór indiensttreding bij
de ex-werkgever. Ook mag u de mogelijkheden aangrijpen om in de branche waarin u ervaring heeft opgedaan, aan de slag te komen. U mag echter niet proberen om de klanten van uw ex-werkgever af te pakken. Zeker niet als dit gebeurt met gebruikmaking van diens klantbestanden. Bedoelde klanten mag u wel bedienen als die zich uit eigen beweging bij u hebben
gemeld. Ook mag u klanten van uw exwerkgever benaderen die met hem geen duurzame relatie hadden. Van specifieke kennis over een nieuw product mag u niet direct na beëindiging van de arbeidsovereenkomst gebruik maken. U mag uw ex-werkgever ook niet schaden door met diens specifieke bedrijfsgeheimen op de loop te gaan.
Disclaimer De gebruiker accepteert dat de FNV geen garanties geeft voor de informatie in deze brochure. Hoewel de FNV al het mogelijke doet om
6
ervoor te zorgen dat de informatie in deze brochure juist, compleet en actueel is, kan de FNV hiervoor geen verantwoordelijkheid aanvaarden. De FNV is niet aansprakelijk voor schade- of andere claims en eisen die voortkomen uit het gebruik van deze brochure.
7
Hij mocht zijn vak niet meer uitoefenen, niet in een straal van 100 kilometer binnen zijn woonplaats. Op straffe van 500 euro per maand. Vanwege het ondertekenen van een concurrentiebeding. Maar wat heeft een elektromonteur nu voor specifieke bedrijfsgeheimen? Theo Jeurissen (1944) uit Nijmegen kwam voor de rechter te staan. Die gaf hem groot gelijk en vernietigde het wurgcontract.
T
heo Jeurissen lag er wel even wakker van, nadat de deurwaarder een brief bij hem had afgeleverd. Of hij maar even een halve ton wilde overmaken. De elektromonteur: “Voor iemand als ik. Iemand met niet meer dan een zwemdiploma. Hoe kun je iemand met een beroep als het mijne nou een concurrentiebeding voorleggen? Dat doe je bij een schilder toch ook niet? “Het is zo gegaan. Ik heb jaren in Friesland gewoond, in de scheepsbouw. Elektroleidingen in schepen inbouwen, vervangen, repareren. Zeg maar: industriële toepassingen. Dat werk daar hield op. We besloten terug te gaan naar onze geboortegrond Nijmegen. Maar ook daar lag het werk niet voor het grijpen. Dus wat doe je? Naar uitzendbureaus toe. Ik vind dat een vorm van slavenarbeid: je bouwt nergens iets op, zit in geen enkel sociaal fonds, mag naar geen enkel personeelsfeestje. Misschien overdreven, maar dat vind ik. Zo kwam ik ook bij Electro Van Ewijk Detachering & Intermediair terecht. Hij had toevallig werk bij een oude werkgever van me, de Alewijnse Industrie. Zoals ik dat bij uitzendbureaus gewend was: teken even dit, teken even dat, dan kun je maandag beginnen. De
gewone dingen. GAK-verklaring, uitkering, inhouding loonbelasting. Hij heeft het wel gezegd: er zit een concurrentiebeding tussen, maar ik dacht: het zal wel goed zijn. Concurrentiebedingen zijn toch voor mensen met hogere opleidingen? Daar vertrouw je dan op. Ik heb blanco getekend. Moet je in een minuut dat hele contract doorlezen. Daar staat mijn kop niet naar. “Ik had het er weer erg naar mijn zin, bij mijn oude baas. Van de andere kant beviel het ook, blijkbaar, want ik werd gevraagd: ‘Wil je weer niet voor vast komen?’ Nou ja, graag natuurlijk. Ik liep tegen de zestig, dat is een kans die je nooit meer krijgt. Ik ga dus netjes naar het Detacheringsbureau toe om mijn spulletjes in te leveren. Toen begon hij over dat concurrentiebeding: ‘Ik hou je eraan dat je 500 euro per dag moet betalen’. Ik heb gezegd dat ik ervan uitging dat dat niet redelijk was. Ik moest honderd kilometer verderop werk moeten zoeken. Vanuit Nijmegen gezien zit je dan voorbij Utrecht en voorbij Zwolle. Ter hoogte van Meppel ongeveer. “Paar maanden niks gehoord, tot er met Kerstmis een deurwaarder aanbelde. Ik moest 25.000 euro gaan betalen, plus die 500 euro dwangsom per dag. Zou samen op zo’n vijftigduizend euro zijn neergekomen. Mijn advocaat is naar de rechter gegaan. Ze waarschuwde wel steeds: ‘Pas maar op. Dit is helemaal geen zekere zaak. Ga maar alvast sparen’. Want meestal loopt het met concurrentiebedingen bij de rechter niet goed af. Ze was nog blijer dan ik, geloof ik, toen ze belde dat het wél goed was afgelopen. De rechter had het concurrentiebeding vernie-
Theo Jeurissen:
“Vijfhonderd euro boete per dag, voor een elektromonteur”
tigd. De uitspraak heeft zelfs in een juristenblad gestaan, zo bijzonder was het. De rechter schreef: ‘Nu het gaat om een dienstverband van slechts een jaar, dat van rechtswege zou eindigen, vormt dit beding, mede gelet op de functie van Jeurissen, gezien de zeer ruime omschrijving van de verboden werkzaamheden, de duur, de geografische reikwijdte en de op overtreding gestelde boete, een veel te vergaande beperking van de vrijheid van arbeidskeuze van Jeurissen’.”
Meer weten? Lid van de FNV worden? Kijk op www.fnv.nl. Of bel de FNV Servicelijn: 0900-3 300 300 (
0,10 p.m.).
December 2007 • Uitgave: Stichting FNV Pers • Tekst: Rik van Steenbergen • Productie en eindredactie: FNV Marketing & Communicatie • Foto’s: Chris de Bode en Hollandse Hoogte • Vorm: B5
