Concept. Power2Nijmegen

Concept

Power2Nijmegen oktober 2012

Inhoudsopgave Samenvatting

5

Bijlage 1

32

1.

Inleiding

7

Bijlage 2: Resultaten per werkgroep

35

1.

Duurzaamheidsagenda en energieneutrale

1.

stad

7

2.

Doel Power2Nijmegen

7

3.

Het co-creatieproces

9

4.

Leeswijzer

Werkgroep Energieneutraal bouwen en renoveren

35

2.

Werkgroep Duurzame bedrijven(terreinen)

39

3.

Werkgroep Zonne-energie

41

CONCEPT 9

2.

Resultaten in scenario’s

11

1.

Bijdrage werkgroepen aan scenario’s

11

2.

Resultaatscenario Power2Nijmegen

11

3.

Uitdieping scenario’s

15

4.

Analyse

17

4.

Werkgroep Windenergie

43

5.

Werkgroep Nieuwe energievormen

45

6.

Werkgroep Duurzame warmte, koude,

biomassa & afval

47

7.

Werkgroep EMT, ICT & Smart Grids

49

8.

Werkgroep Onderwijs en communicatie

49

Bijlage 3 - Uitwerking scenario’s in aandeel

3.

Conclusies

27

1.

Succes!

27

2.

Routekaart

27

3.

Restopgave

27

4.

Vervolg

27

5.

Discussie

27

6.

Dank

31

Power2Nijmegen

warmte en aandeel elektriciteit

50

Bijlage 4 - Bijhouden CO2-uitstoot

51

oktober 2012

3


Samenvatting Eind april 2012 is de gemeente Nijmegen gestart met het

De opdracht aan de deelnemers luidde als volgt: verken

en er is een positieve sfeer ontstaan in het co-creatie-

co-creatieproces ‘Power2Nijmegen’. Gemeente, bedrijven,

gezamenlijk de mogelijkheden en vertaal deze zo goed

proces. Uiteraard is het streven om het Scenario 2045 max.

kennisinstellingen, organisaties en andere deskundigen

mogelijk naar concrete projectvoorstellen (zie bijlage 2),

te realiseren. Maar in hoeverre dragen de projecten die

zijn samen op zoek gegaan naar manieren om bij te dragen

die uiteindelijk de routekaart naar een energieneutraal

er nu liggen daaraan bij en wanneer zijn deze projecten

aan de ambitie van de gemeente Nijmegen om in 2045

Nijmegen vormen.

gepland? En wat zijn tussentijdse ‘toetsmomenten’? Dat is

energieneutraal te zijn. Deze ambitie maakt onderdeel uit van de Duurzaamheidsagenda (2011) en is gericht op 50%

inzichtelijk gemaakt door deze op een tijdslijn te plaatsen. De voorstellen van de werkgroepen zijn vertaald in een

Dit is de ‘Routekaart’ om te komen tot een energieneutrale

CONCEPT

energiebesparing en 50% energieopwekking met behulp

‘resultaatscenario’ zoals weergegeven in onderstaande

van duurzame bronnen.

figuur. Er zijn twee verschillende scenario’s geschetst om

stad, zie figuur op pagina 4.

energieneutraal te zijn in 2045: ‘Scenario 2045’ en ‘Scenario

Op 11 oktober 2012 vindt een bijeenkomst plaats die

Deelnemers aan het co-creatieproces zijn na een energieke

2045 max’. De rode lijn geeft de autonome ontwikkeling

het gezamenlijk vervolg vormt van Power2Nijmegen.

start in negen werkgroepen aan de slag gegaan:

aan. De lichtblauwe lijn staat voor energiebesparing in het

De geformuleerd projecten krijgen een ‘eigenaar’. De

Scenario 2045, de donkerblauwe lijn geeft energiebespa-

gemeente stelt vervolgens het Werkprogramma Energie

•

Energieneutraal renoveren

ring weer in het Scenario 2045 max. De lichtgroene lijn

op. Jaarlijks monitort de gemeente het stedelijke energie-

•

Duurzame bedrijven(terreinen)

laat de hoeveelheid duurzaam opgewekte energie zien in

verbruik. Aan het einde van de looptijd van het Werkpro-

•

Zonne-energie

het Scenario 2045, de donkergroene lijn doet dat voor het

gramma Energie van de gemeente, wordt het programma

•

Windenergie

Scenario 2045 max.

grondig geëvalueerd.

•

Onderwijs en communicatie

•

Energieneutraal bouwen

Het Scenario 2045 max. levert meer op dan het Scenario

Het team van Power2Nijmegen dankt alle partijen voor de

•

Nieuwe energie vormen

2045 en geeft nagenoeg het volledige potentieel weer op

geleverde bijdragen en nodigt iedereen uit om met ideeën

•

EMT, ICT en smart grids

basis van de kennis die nu beschikbaar is.

te komen die bijdragen aan een energieneutrale stad in

•

Duurzame warmte, koude, biomassa en afval

2045. Power2Nijmegen is een succes. Er waren vele enthousiaste deelnemers, iedere werkgroep heeft input kunnen leveren

Power2Nijmegen

oktober 2012

5

Figuur 1: Voorbeeldscenario 2045

1. Inleiding Eind april 2012 is de gemeente Nijmegen gestart met het

energiegebruik als gevolg van mobiliteit valt buiten deze

leidt tot energiebesparing1 (met een doorwerkingstijd

co-creatieproces ‘Power2Nijmegen’. Gemeente, bedrijven,

pijler.

tot ongeveer 2020), maar dat een energietransitie naar

kennisinstellingen, organisaties en andere deskundigen

Aan de duurzaamheidsagenda en aan pijler 1 ligt een

duurzame energie noodzakelijk is om de gewenste lange

zijn samen op zoek gegaan naar manieren om bij te dragen

zogenaamd voorbeeldscenario ten grondslag [Quick scan

termijn doelen te bereiken (toen nog geformuleerd

aan de energie-ambitie van de gemeente Nijmegen: in

Strategische Notitie Energie & Klimaat, april 2010]. Daartoe

als klimaatneutraal in 2032). Daaropvolgend is de

2045 50% minder energieverbruik en 50% energieopwek-

is in 2009 een nulmeting gedaan. Het voorbeeldscenario

duurzaamheidsagenda opgesteld met vijf pijlers, . Om

king uit duurzame bronnen. Deze ambitie maakt onder-

bevat de kansen tot 2045 voor energiebesparing en

aan de doelstelling ‘energieneutrale stad in 2045’ en de

CONCEPT

deel uit van de Duurzaamheidsagenda (2011), waarin het

opwekking van duurzame energie. Figuur 1 geeft het

energietransitie invulling te geven, is het co-creatieproces

Nijmeegse duurzaamheidsbeleid is vastgelegd.

voorbeeldscenario weer. De rode lijn geeft de `autonome

Power2Nijmegen gestart.

ontwikkeling´ weer. Dit is de verwachte ontwikkeling

1.

Duurzaamheidsagenda en energieneutrale

zonder aanvullend lokaal energiebeleid. De groei van de

stad

stad en de effecten van Europees en nationaal energie-

2.

Doel Power2Nijmegen

beleid zijn daarin meegewogen. De blauwe lijn geeft de

Het co-creatieproces beoogt om met stakeholders in de

De Nijmeegse duurzaamheidsagenda is vastgesteld in

energiebesparing weer, de groene lijn de hoeveelheid

gemeente Nijmegen op zoek te gaan naar manieren om

2011 en kent vijf pijlers:

duurzaam opgewekte energie. De blauwe en groene lijn

ervoor te zorgen dat Nijmegen in 2045 ongeveer 50%

1.

Een energieneutrale stad

vormen samen het voorbeeldscenario waarin is aange-

minder energie gebruikt en de rest van haar energiege-

2.

Een klimaatneutrale organisatie

geven hoe en wanneer de stad Nijmegen energieneutraal

bruik uit duurzame bronnen opwekt. De opdracht aan de

3.

Een economisch duurzame stad

zou kunnen zijn.

deelnemers luidde als volgt: verken gezamenlijk de moge-

4.

Een stad met duurzame mobiliteit

5.

Een duurzame en klimaatbestendige stad

lijkheden en vertaal deze zo goed mogelijk naar concrete In 2008 is de gemeente gestart met haar Klimaatbeleid

projectvoorstellen, die uiteindelijk de routekaart naar een

met daarin de doelstelling van 3% energiebesparing per

energieneutraal Nijmegen vormen.

Nijmegen wil in 2045 energieneutraal zijn als stad. Dat

jaar. In 2010 is een quick scan energie en klimaat uitge-

houdt in dat ze 50% energie wil besparen en de resterende

voerd. Daaruit bleek dat het vigerende beleid weliswaar

50% energie lokaal op duurzame wijze wil opwekken. Het

1

Sinds 2008 heeft de gemeente Nijmegen met dit energie-, klimaat-

en duurzaamheidsbeleid al 4,4% energie bespaard. Dat komt overeen met 0,48 Petajoule (PJ).

Power2Nijmegen

oktober 2012

7

Partij

Gemeente Nijmegen

Rol

Initiatiefnemer, organisator, facilitator

Taken •

Organiseren en aansturen co-creatieproces

•

Contactpersoon voor werkgroepen, deelnemers en andere geïnteresseerden

•

Faciliteren van de NING

•

Bewaken voortgang van de werkgroepen

•

Verantwoordelijk voor vertaling van de resultaten van de werkgroepen naar scenario’s

•

Opstellen eindrapport, inclusief berekeningen

•

Ondersteunen projectleider gemeente bij organisatie en aansturing co-creatieproces, bij bewaken voortgang werkgroepen en bij vertalen resultaten van de werkgroepen naar scenario’s

RHDHV

Werkgroepleiders

Deelnemers werkgroepen

fototekst

Ondersteuner, adviseur, sparringpartner

Coördineren activiteiten werkgroep

Bijdragen aan resultaten werkgroep

•

Contactpersoon en adviseur voor technisch inhoudelijke vragen vanuit de werkgroepen

•

Kritisch meedenken met projectleider gemeente bij opstellen eindrapport

•

Redactie eindrapport

•

Organiseren bijeenkomsten en werksessies

•

Communicatie over activiteiten en voortgang werkgroep

•

Verantwoordelijk voor opleveren deelproducten en eindadvies van de werkgroep

•

Deelnemen aan bijeenkomsten en werksessies van werkgroep

•

Communiceren via NING

•

Formuleren van relevante vragen

•

Inbreng van creativiteit en goede ideeën

Bijlage 1 geeft een overzicht van die werkgroepen en

Leeswijzer

deelnemers.

Het onderzoeken van de haalbaarheid van de

De werkgroepen hebben gebruik gemaakt van de NING2

Hoofdstuk 2 geeft drie toekomstscenario’s weer. Het

mogelijkheden en projecten die zijn ingebracht, was

(www.power2nijmegen.ning.com) om tot hun voorstellen

hoofdstuk behandelt deze drie scenario’s in termen van het

in dit stadium van het co-creatieproces geen opdracht

te komen. Deze voorstellen zijn vertaald in een ‘resultaats-

aandeel energiebesparing en het aandeel duurzame ener-

aan de deelnemers. In dat kader moet nadrukkelijk

cenario’. Dit scenario is afgeleid van het voorbeeldscenario.

gieopwekking per scenario (uitgesplitst naar duurzame

Op basis van het resultaatscenario is dit rapport opgesteld.

energievorm). In aanvulling daarop worden de scenario’s

vermeld worden dat de haalbaarheid van genoemde

CONCEPT

projecten en de daarbij gedane aannames niet of niet

volledig is onderzocht. Dat is een belangrijke noot bij de

interpretatie van de resultaten en het formuleren van het werkprogramma dat volgt op de routekaart.

3.

4.

Haalbaarheid

Het co-creatieproces

De input van de werkgroepen en de aannames die hieraan

uitgediept naar het aandeel warmte en het aandeel elek-

ten grondslag liggen, zijn inzichtelijk gemaakt.

triciteit hierbinnen. Het hoofdstuk eindigt met een analyse

Er zijn twee verschillende scenario’s geschetst om energie-

van de haalbaarheid van de scenario’s. Hoofdstuk 3 bevat

neutraal te zijn in 2045: ‘Scenario 2045’ en ‘Scenario 2045

conclusies, vervolgacties, discussiepunten en een woord

max’. De opgaven die hiermee gepaard gaan, worden in

van dank.

eerste instantie opgepakt aan de hand van de projecten die de werkgroepen hebben voorgesteld.

Deelnemers aan het co-creatieproces zijn na een energieke

2

NING is een platform voor het creëren van sociale gemeenschappen

start in negen werkgroepen aan de slag gegaan:

op het internet. De website combineert verschillende interactiemogelijkheden:

•

Energieneutraal renoveren

blogs, afgeschermde digitale werkruimte voor de werkgroepen, discussieforum,

•

Duurzame bedrijven(terreinen)

meningspeiling, twitter tracker, vragen- en ideeënhoek.

•

Zonne-energie

•

Windenergie

•

Onderwijs en communicatie

•


•

Nieuwe energie vormen

•

EMT, ICT en smart grids

•

Duurzame warmte, koude, biomassa en afval

Power2Nijmegen

Het Power2Nijmegen team Het initiatief en de organisatie van het co-creatieproces lag in handen van gemeente Nijmegen. De projectleider van de gemeente hield korte lijnen met de trekkers / contactpersonen van de werkgroepen. De werkgroepen konden voor documentatie en communicatie gebruik maken van de NING, gefaciliteerd door gemeente Nijmegen. Bij de organisatie, monitoring en verwerking van de resultaten van de werkgroepen, werd gemeente Nijmegen ondersteund door Royal HaskoningDHV. Daarnaast konden werkgroepen naar behoefte gebruik maken van technische inhoudelijk advies van Royal HaskoningDHV.

oktober 2012

9

Figuur 2: Resultaatscenario Power2Nijmegen

2. Resultaten in scenario’s Op basis van de uitkomsten van de werkgroepen heeft

Tabel 1: Overzicht bijdragen van werkgroepen

het Scenario 2045, de donkerblauwe lijn geeft energiebe-

gemeente Nijmegen een (voorlopig) eindbeeld voor 2045 bepaald. De gegevens zijn vergeleken met het voorbeeld-

Energiebesparing

scenario. Er zijn twee scenario’s geformuleerd voor 2045, te weten het ‘Scenario 2045’ en het ‘Scenario 2045 max’.


Het eerstgenoemde scenario is het resultaat dat uit de

en renoveren

werkgroepen van Power2Nijmegen is gekomen. De details

Duurzame

Duurzame

sparing weer in het Scenario 2045 max. De lichtgroene lijn

energieopwekking

laat de hoeveelheid duurzaam opgewekte energie zien in het Scenario 2045, de donkergroene lijn doet dat voor het

Zonne-energie

Scenario 2045 max.

CONCEPT

hierover zijn te vinden in bijlage 2. Het Scenario 2045 max. gaat uit van benutting van het volledige energiebespa-

bedrijven(terreinen)

EMT, ICT en Smart Grids

Windenergie

Nieuwe energievormen

Duurzame warmte, koude,

is opgesteld door de gemeente Nijmegen. De tussenstand

biomassa en afval

voor 2020 wordt beschreven onder ‘Scenario 2020’.

Bijdrage werkgroepen aan scenario’s

Voor energiebesparing gaan beide scenario’s gelijk op tot aan 2020. Voor duurzame energie-opwekking gaan de scenario’s zelfs gelijk op tot aan 2030. Vanaf dat moment

rings- en duurzame energiepotentieel op lokaal niveau en

1.

aan. De lichtblauwe lijn staat voor energiebesparing in

verschillen beide scenario’s. Het Scenario 2045 max. levert meer op dan het Scenario 2045 en geeft nagenoeg het

Onderwijs en

Onderwijs en

volledige potentieel weer op basis van de kennis die nu

Communicatie

Communicatie

beschikbaar is.

Onderstaande paragrafen geven meer gedetailleerde

De werkgroepen hebben een bijdrage geleverd aan het ‘Scenario 2045’. De details hierover zijn opgenomen in

Opmerking:

informatie over de bijdragen van energiebesparing en

De bijdrage van de werkgroep Onderwijs en Communicatie is procesmatig van

duurzame energieopwekking in de verschillende scena-

aard geweest. De resultaten zijn niet doorgerekend in petajoules.

bijlage 2, waarin de resultaten van de werkgroepen staan beschreven. Iedere werkgroep heeft ofwel een bijdrage

rio’s.

2.


geleverd voor energiebesparing ofwel voor duurzame energieopwekking (zie tabel 1).

De gegevens vanuit Power2Nijmegen zijn geanalyseerd en vergeleken met het voorbeeldscenario. Dit leverde het ‘Resultaatscenario’ op, zoals hieronder is weergegeven in figuur 2. De rode lijn geeft de autonome ontwikkeling

Power2Nijmegen

oktober 2012

11

fototekst

Energiebesparing

De bijdragen van de door de werkgroepen voorgestelde

3,65 PJ, waarvan 1,15 PJ door huishoudens en 2,50 PJ door

Het doel is om in 2045 een energiebesparing van 50% te

maatregelen leiden op korte termijn (tot 2020) tot een

bedrijven en instellingen.

realiseren. Die besparing vindt plaats bij bedrijven en in

scenario dat leidt tot 1,65 PJ besparing ten opzichte van

In het maximale scenario kan de besparing oplopen tot

huishoudens. In figuur 3 is het verwachte effect van de

2009, waarvan 0,65 PJ door huishoudens en 1,00 PJ door

5,37 PJ. Dat getal komt vrijwel overeen met het voorbeeld-

energiebesparing weergegeven voor de nulmeting in

het bedrijfsleven.

scenario.

2009, voor 2020, 2045 en tevens voor 2045 bij het maxi-

Op lange termijn (2045) leiden de voorgestelde maatre-

male scenario.

gelen naar verwachting tot een energiebesparing van

Duurzame energieopwekking

CONCEPT

Het doel is om in 2045 50% van het energieverbruik duurzaam op te wekken. De verwachte opbrengst van deze duurzame bronnen is aan de hand van kentallen berekend. Tabel 2 bevat de resultaten van die berekening, afgezet tegen het voorbeeldscenario.

Figuur 3: Te verwachten effecten energiebesparing

Power2Nijmegen

oktober 2012

13

Tabel 2: Verwachte bijdrage duurzame energiebronnen

Duurzame energie

2020

2045

draagt bij aan de behoefte aan groene elektriciteit gecon-

de verbrande afvalstoffen. Deze energie is weliswaar niet

sumeerd in de gemeente Nijmegen. Het is de verwachting

groen, maar wel een nuttige en duurzame toepassing van

(=max)

dat na 2020 burgers en bedrijven meer groene warmte

afvalstoffen waarvoor materiaalhergebruik niet mogelijk is.

gaan afnemen en zij dan ook elektriciteit hiervan zullen

In figuur 4 is het aandeel van iedere duurzame energie-

betrekken. Overigens zal de energieneutraliteit voor de

drager aangegeven voor het Scenario 2020, het Scenario

gemeente voor een deel worden gedragen door de elek-

2045 en het Scenario 2045 max.

0,85

4,7

5,5

Resultaatscenario P2N

1,41

4,79

6,38

Bijdrage duurzame energie-

CONCEPT

bronnen aan totaal (in PJ)

0,23

0,6

1

Zonne-energie (PV)

0,24

0,77

0,77

Zonthermisch

0,05

0,25

0,54

Electriciteit uit afval

0,2

0,2

0,5

0,31

1,3

1,3

WKO / warmtepomp

0,2

0,75

0,77

Biomassa (regionaal)

0,1

0,42

0,5


0,08

0,5

1

Restwarmte ARN / geothermie

Naar schatting wordt per saldo 0,2 PJ door de ARN (in de directe omgeving van Nijmegen) opgewekte duurzame elektriciteit in Nijmegen afgenomen als groene stroom en wordt daarom meegeteld in de ambitie van Nijmegen om

14

triciteit en warmte geproduceerd uit het fossiele deel van

2045

Voorbeeldscenario (in PJ)

Wind

energieneutraal te worden. Deze hoeveelheid elektriciteit

Wat in tabel 2 opvalt, is dat de duurzame energieopwek-

stedelijke elektriciteitsvraag gevoed worden vanuit

‘All Electric scenario’

king in het resultaatscenario een hoger resultaat bereikt

lokale duurzame bronnen.

In een scenario waar alle energievraag in 2045 (5,43PJ)

Conclusie Scenario 2045: in 2045 kan 56% van de

elektrisch is, kunnen we met de beschikbare duurzame

resultaat al sneller zichtbaar. Uit de grafiek blijkt dat alle

totale stedelijke warmtevraag en 89% van de totale

elektriciteitsbronnen niet aan de vraag voldoen. In een ‘All

energiedragers hierin een belangrijke rol spelen. Op korte

stedelijke elektriciteitsvraag gevoed worden vanuit

Electric Scenario’ kan in 2045 3,27 PJ aan lokale duurzame

lokale duurzame bronnen.

elektriciteit opgewekt worden. Dat is 60% van de totale

Conclusie Scenario 2045 max: in 2045 kan 92% van

energievraag (die dan volledig elektrisch is).

dan in het voorbeeldscenario. Bovendien wordt het

•

termijn liggen de kansen bij windenergie, zonne-energie en een warmtenet dat gebruik maakt van duurzame

•

CONCEPT

warmte uit geothermie, ARN, Electrabel, biomassacentrale

de totale stedelijke warmtevraag en 167% van de

etc. Op langere termijn ontwikkelen ook de andere dragers

totale stedelijke elektriciteitsvraag gevoed worden

‘Mix-max scenario’

zich verder. Voor “nieuwe energievormen” (in de breedste

vanuit lokale duurzame bronnen.

Een ‘mixed scenario’ zoals het Scenario 2045 max is het

zin van het woord) is vooral in het laatste tijdsbestek een

meest aantrekkelijk, omdat de warmtevraag met het

Bij het laatste scenario moet opgemerkt worden dat dit

aanwezige warmtepotentieel 100% wordt gedekt. In dit

een positieve inschatting is van het maximaal haalbare. Dat

‘mixed scenario’ blijft er 0,95 PJ aan elektriciteit “over”.

scenario is gebaseerd op de aanname dat systeemdoor-

Die kan ingezet worden voor elektrische auto’s. Eerdere

braken optreden zoals een brede acceptatie van duurzame

studies (EOS LT Duurzame gebiedsontwikkeling) leren dat

Scenario 2020, Scenario 2045 en Scenario 2045 max. zijn

energietechnieken, innovaties en verdere optimalisatie

de energievraag voor mobiliteit ongeveer een derde is van

nader uit te werken in een aandeel warmte en een aandeel

van bestaande toepassingen. Het overschot aan elektri-

het totale energieverbruik van een stad. Voor Nijmegen

elektriciteit. Ook is er een “All Electric” scenario denkbaar,

citeit dat op basis van dit scenario ontstaat, is deels in te

zou dat betekenen dat dit 3,6 PJ is, bovenop de stedelijke

waarin alle energiebehoefte in 2045 elektrisch is (inclusief

zetten voor warmte. Daardoor wordt het warmteaanbod

opgave in de gebouwde omgeving. Ervan uitgaande dat

de vervoersbehoefte).

sluitend. Dit betreft 0,3 PJ en brengt het warmteaanbod op

de energievraag van mobiliteit nog iets afneemt (omdat

Deze scenario’s staan uitgewerkt in bijlage 3.

100% van de vraag en het elektriciteitsaanbod op 151%

vervoer energiezuiniger wordt), kan het Mix-max scenario

De conclusies op basis van die uitwerking zijn als volgt:

van de vraag.

naast de volledige energievraag van de bebouwde omge-

•

Conclusie Scenario 2020: in 2020 kan 10% van de

In aanvulling op de drie beschreven scenario’s in dit

ving ook in 1/3 van de huidige energievraag van mobiliteit

totale stedelijke warmtevraag en 27% van de totale

rapport, zijn onderstaande scenario’s denkbaar.

voorzien. Geen onaantrekkelijk perspectief dus, gezien er

flink aandeel voorzien.

3.

Uitdieping scenario’s

Power2Nijmegen

oktober 2012

15

fototekst

buiten de stad ook grootschalig duurzame energie kan worden gewonnen en elektriciteitsopwekking daar ook mogelijk is. Hierbij moet wel opgemerkt worden dat in de praktijk een deel van dit Mix-max scenario waarschijnlijk een regionale opgave wordt, gezien de werkelijkheid in 2045 ergens het midden houdt tussen het Scenario 2045 en het Scenario 2045 max.

4.

CONCEPT

Analyse

Deze paragraaf geeft een globale onderbouwing van de

haalbaarheid van de scenario’s. Voor ieder scenario wordt

de benodigde uitkomsten in PJ geschetst en worden, voor zover dat mogelijk is, de bijbehorende maatregelen en

projecten voorgesteld. Tevens staan de ontwikkelingen

beschreven die nodig zijn om ieder scenario uit te laten komen. Deze ontwikkelingen zijn in belangrijke mate

afgeleid uit aannames van de werkgroepen en verwachtingen van het Power2Nijmegen team over ontwikkelingen in de komende jaren.

Power2Nijmegen

oktober 2012

17

fototekst

Scenario 2020 Het scenario voor 2020 laat het vigerende beleid3 zien. De in tabel 3 beschreven maatregelen zijn al in gang gezet.

PJ Energiebesparing

1,6

5000 particuliere huishoudens besparen 20 tot 30% energie

0,1

20.000 huurwoningen besparen 20% energie via acties woningcorporaties

0,35

EU-apparatenbeleid

0,15

2% energiebesparing per jaar in de industrie

0,6

Handhaving MKB-aanpak

0,4

Energiebesparing overheidsgebouwen

0,05


1,4

Wind: 6 windturbines (op De Grift en bij Electrabel)

0,23

Zonne-energie: 300.000 PV-panelen op huizen

0,24

Zonthermisch: 7.500 zonneboilers

0,05

(Groene) Elektriciteit ARN

0,2

Restwarmte ARN (11.000 woningen)/ geothermie

0,31

WKO / warmtepomp

0,2


0,1


0,08

Per maatregel is uitgewerkt hoeveel PJ dat aan energiebesparing of -opwekking oplevert.

CONCEPT

Tabel 3: Opbrengst maatregelen in Scenario 2020

2

NING is een platform voor het creëren van sociale gemeenschappen

op het internet. De website combineert verschillende interactiemogelijkheden: blogs, afgeschermde digitale werkruimte voor de werkgroepen, discussieforum, meningspeiling, twitter tracker, vragen- en ideeënhoek.

Power2Nijmegen

oktober 2012

19

Scenario 2045 Het Scenario 2045 komt uit de werkgroepen van Power2Nijmegen. In tabel 4 zijn de maatregelen genoemd met daarbij de uitdrukking in PJ’s.

PJ Energiebesparing Energiebesparing in zowel koop- als huurwoningen Hoe? Ofwel bij alle woningen 50% energie besparen, ofwel besparen in een mix (bij sommige huizen bespaar je 30% bij andere 80%). Maatregel uit werkgroep Energieneutraal bouwen en renoveren

Tabel 4: Opbrengst maatregelen in Scenario 2045

Benodigde ontwikkelingen:

1,15

CONCEPT •

Alle wijken in Nijmegen worden gerenoveerd zoals in Neerbosch-Oost, zowel huur- als koopwoningen.

•

De energieprijs stijgt dusdanig dat energiebesparing prioriteit krijgt.

30% energiebesparing bij bedrijven

Maatregel uit werkgroep Energieneutrale (Bedrijven)terreinen en ICT, EMT, Smart Grids Benodigde ontwikkelingen: •

Alle bedrijventerreinen volgen het voorbeeld van TPN West en worden

energieneutraal. -

Wet- en regelgeving en brancheafspraken bevorderen energiebesparing. Er is draagvlak binnen bedrijven om energie te besparen in het kader van:

-

2,5



CSR



Imago



Bedrijfszekerheid

De energieprijzen en – afspraken stijgen, zodat energiebesparing prioriteit krijgt.

•

Er wordt gewerkt met smart grids, wat inzicht geeft in het energieverbruik. -

20

Smart Grids krijgen meer bekendheid en maatschappelijk draagvlak.


Wind: 16 windturbines


Maatregel uit werkgroep Wind

Maatregel uit werkgroep Wind



•

•

-

Er komen 27 windturbines op Nijmeegs grondgebied. -

Er komen 27 windturbines op Nijmeegs grondgebied.



Het maatschappelijk draagvlak voor windturbines neemt fors toe. 

Omwonenden en omliggende bedrijven kunnen rechtstreeks

0,6



Kleine windturbines in de stad geven meer draagvlak voor windmo-

-

lens.

Benodigde ontwikkelingen: •

Alle daken in Nijmegen liggen in 2030 vol met zonnepanelen.

-

Maatregel uit werkgroep Zon

De prijs van zonnestroom in verhouding tot ‘grijze stroom’ ontwikkelt gunstig, voor particulieren, kleinverbruikers, scholen en grootverbruikers (bedrijven).

-

Er ontstaat een positieve business case voor alle doelgroepen.

0,77

De prijs van zonnestroom in verhouding tot ‘grijze stroom’ ontwikkelt gunstig, voor particulieren, kleinverbruikers, scholen en grootverbruikers (bedrijven).

Benodigde ontwikkelingen: -

De procedures voor het plaatsen van windturbines worden vereenvoudigd.


Zonne-energie 750.000 PV-panelen op huizen in 2030, dus 1.000.000 panelen in

Alle daken in Nijmegen liggen in 2030 vol met zonnepanelen.

Kleine windturbines in de stad geven meer draagvlak voor windmolens.

Zonne-energie 750.000 PV-panelen op huizen in 2030, dus 1.000.000 panelen in 2045


•

Omwonenden en omliggende bedrijven kunnen rechtstreeks energie

CONCEPT 

2045

0,6

afnemen van de dichtstbijzijnde windturbine.

energie afnemen van de dichtstbijzijnde windturbine.

-

Het maatschappelijk draagvlak voor windturbines neemt fors toe.

-

Er ontstaat een positieve business case voor alle doelgroepen.

0,77 Zonthermisch: 40.000 zonneboilers in 2045. Maatregel uit werkgroep Zon

•

De werkgroep heeft dit niet als zodanig benoemd, behalve dat zonther-

0,25

misch naast PV ook aandacht moet krijgen. (Groene) Elektriciteit ARN Dit is (bij grove benadering) het aandeel groene energie dat in en om Nijmegen nu van ARN wordt

0,2

afgenomen.

Power2Nijmegen

oktober 2012

21

Zonthermisch: 40.000 zonneboilers in 2045.

WKO / warmtepomp


Maatregel uit werkgroep Duurzame warmte, koude, biomassa en afval

•

De werkgroep heeft dit niet als zodanig benoemd, behalve dat zonther-

0,25 Biomassa (regionaal)

misch naast PV ook aandacht moet krijgen.

Maatregel uit werkgroep Duurzame warmte, koude, biomassa en afval Benodigde ontwikkelingen:

(Groene) Elektriciteit ARN Dit is (bij grove benadering) het aandeel groene energie dat in en om Nijmegen nu van

0,2

•

-

Restwarmte ARN (11.000 woningen)

•

Er zijn mooie initiatieven op kleine schaal waar bijv. in grootkeukens een ook voor andere kleinschalige toepassingen.

Electrabel

Toekomstige biomassacentrale

Er komt een effectief warmtenet tot stand. -

Er zijn voldoende warmtebronnen beschikbaar.

-

Het netwerk is slim en fijnmazig, zodat op langere termijn uitwisseling van hoog- en laagwaardige warmte mogelijk is. Het heeft meerdere vragers en kan regionaal aanbieden. Meer aansluitingen in de bestaande stad op het warmtenet leveren een hoge bijdrage aan het (beïnvloedbare) aandeel duurzame energieopwekking;

22

zodat het potentieel optimaal benut word bv vergister ARN.

vergistingsinstallatie zorgt voor eigen energieopwekking. Er liggen kansen

-

Stoomleiding TPN-West

-

Koudenet bij stationsgebied

•

Biomassa optimaal benutten (DELaND).

•

Wanneer we alleen lokale/regionale biomassa betrekken in het streven naar energieneutraliteit als stad, is dat echter een "te enge blik". Dit vraagt een

Benodigde ontwikkelingen

-

•

Geothermie

Maatregel uit werkgroep Duurzame warmte, koude, biomassa en afval •

We sluiten de kringlopen in eigen stad en regio,

CONCEPT

Duurzame warmte met de volgende bronnen: -

Er wordt meer gebruik gemaakt van biomassa. -

ARN wordt afgenomen.

-

0,75

meer macro-benadering.

1,3

0,42


Scenario 2045 max.

Maatregel uit werkgroep Nieuwe energievormen

Het Scenario 2045 max. is opgesteld door het Power2Nij-


megenteam en maakt gebruik van alle aanwezige potentie

•

Realisatie van de 3 door de werkgroep ontwikkelde energievormen volgens

die op dit moment verwacht wordt. Dit scenario komt dus

hun scenario:

bovenop het scenario dat uit de werkgroepen is gekomen.

1) High Sky windturbine:

In tabel 5 is dit scenario uitgewerkt in maatregelen en PJ’s.

•

-

Een 1MW turbine levert 1.000 MWh per jaar.

-

CONCEPT

•

We gaan ervan uit dat er in Nijmegen ruimte is voor 20 turbines.

Tabel 5: Opbrengst maatregelen in Scenario 2045 max.

Hiermee kan dus 20 GWh op jaarbasis worden gegenereerd.

2) CSP (Concentrated Solar Power): -

1 Hectare kas levert 500 MWh elektriciteit en 2.500 MWh warmte per

PJ

Energiebesparing

jaar.

-

We gaan ervan uit dat er in Nijmegen ruimte is voor 120 Hectare kassen met CSP toepassingen.

•

Hierdoor kan er dus 36 GWh worden gegenereerd per jaar.

3) Efficiënte brandstofcel: -

1 brandstofcel levert 13.500 KWh elektriciteit en 4.800 KWh warmte per jaar.

-

We gaan ervan uit dat op den duur de prijs van de cel dusdanig

0,5

Energiebesparing in zowel koop- als huurwoningen

Hoe? 30% energiebesparing bij alle huishoudens in 2020 (alle woningen hebben

dan label B in 2021), 80% energiebesparing bij meer dan 70% van de huishoudens in 2045.

Maatregel uit werkgroep Energieneutraal bouwen en renoveren Benodigde ontwikkelingen: •

vraag van een bestaande woning met 80-90% wordt teruggebracht.

Nijmegen. Hierdoor kan jaarlijks 88 GWh worden gegenereerd aan elektriciteit (57 GWh) en warmte (31 GWh). •

Totale potentiële bijdrage van de 3 vormen: -

20 GWh + 36 GWh + 88 GWh = 144 GWh/jaar (=0,5 PJ).

Power2Nijmegen

1,87

huisrenovatie. Passiefhuisrenovatie is renovatie volgens de pasiefhuistechniek waarbij de energie-

wordt, dat er zeker 4.800 brandstofcellen geplaatst kunnen worden in -

Er is maatschappelijk draagvlak voor energieneutraal renoveren en passief-

•

Passiefhuisrenovatie loont financieel.

•

De bouwsector heeft ervaring met passiefbouw en –renovatie.

•

Woningcorporaties geven massaal invulling aan het nieuwe Aedesconvenant.

oktober 2012

23

50% energiebesparing bij bedrijven

Restwarmte / geothermie

Maatregel uit werkgroep Energieneutrale (Bedrijven)terreinen



•

•

Er komt een warmtenet met een vraag van 1,3 PJ in de stad.

Energy Service Company’s komen op en worden gemeengoed bij verhuur-

•

Er zijn meerdere aanbieders van warmte (bv. via regionaal warmtenet).

ders van (grote) kantoorpanden.

•

In de verdere toekomst komt geothermie mogelijk als bron in beeld. Kansen

3,5

daarvoor lijken vooralsnog klein, maar mogelijk met nieuwe technieken op


termijn wel winbaar. RU/UMC voert in samenwerking met de provincie een


CONCEPT

Benodigde ontwikkeling:

•

WKO / warmtepomp

Benodigde ontwikkeling: het aandeel regionale biomassa neemt fors toe en er

0,77

komen nieuwe technieken (zoals bv. energie uit algen). Nijmegen krijgt een of meerder biomassacentrales voor verwarming of elektriciteitsopwekking.

hun eigen energie produceren.

Benodigde ontwikkeling:

Zonthermisch:


Als alle wijken energieneutraal gerenoveerd zijn, wordt de resterende warmte-

• •

Benodigde ontwikkeling: er vinden nieuwe ontwikkelingen plaats op het vlak van NB werkgroep warmte: Een hoog tarief voor storten van afval heeft geleid tot het opwekken van energie uit de verbranding van afval. Zonder publieke prikkels komt verdere verduurzaming niet tot stand.

24

De keten van biomassa staat nog aan het begin van haar ontwikkeling. Een meer biobased economy biedt kansen voor verregaande verduurzaming.

(Groene) Elektriciteit uit afval

•

5-10% van de benodigde energie wordt met biomassa opgewekt (= meest vooruitstrevende scenario op nationale schaal).

0,54

vraag maximaal opgewekt door zonthermisch.

duurzame energiewinning uit afval.

0,77


Zonne-energie: 750.000 PV-panelen op huizen in 2030, dus 1.000.000 panelen in Er ontstaan lokale energiecoöperaties waarin burgers en bedrijven gezamenlijk

onderzoek daartoe uit.

1

Windenergie wordt gemeengoed.

2045

1,3

0,5

0,5

Nieuwe energievormen Maatregel uit werkgroep Nieuwe energievormen Benodigde ontwikkeling: •

Er zijn systeemdoorbraken waarmee duurzame energie opgewekt kan worden.

-

Per 8 jaar worden 3 van dit soort systeemdoorbraken ontwikkeld.

-

De bijdrage van dergelijke systeemdoorbraken is ieder geval groter

1

CONCEPT dan 10% en kan zelfs (ver) boven de 25% liggen.

-

Deze systeemdoorbraken hebben maatschappelijk draagvlak.

Deze systeemdoorbraken hebben een positief verdienmodel.

Power2Nijmegen

oktober 2012

25

Figuur 5: Routekaart

3. Conclusies 1.

Succes!

3.

Restopgave

4.

Vervolg

Power2Nijmegen is een succes. Er waren vele enthousiaste

Het kan zijn dat het maximale scenario niet gehaald wordt.

De bijeenkomst op 11 oktober 2012 vormt het gezamenlijk

deelnemers, iedere werkgroep heeft input kunnen

Ook kan het zijn dat de stad niet alles gerealiseerd krijgt

vervolg van Power2Nijmegen. De geformuleerd projecten

leveren en er is een positieve sfeer ontstaan in het

binnen de gemeentegrenzen van Nijmegen. Wanneer het

krijgen een ‘eigenaar’. De gemeente stelt vervolgens het

co-creatieproces. Het Scenario 2045 vormt een lange-

Scenario 2045 bewaarheid wordt, blijft een restopgave

Werkprogramma Energie op. Dit zijn belangrijke stappen

termijn weergave van de ideeën die door de werkgroepen

bestaan van 2,36 PJ waarin lokaal niet voorzien kan

om te beginnen met de uitvoering van de ontstane ideeën.

CONCEPT

van Power2Nijmegen zijn ingebracht. Dit scenario leidt tot

worden. Er zijn vier mogelijkheden om te komen tot

Maar daarmee zijn we er natuurlijk niet.

forse energiebesparing en duurzame energieopwekking.

verdere verduurzaming van deze restopgave:

Jaarlijks monitort de gemeente het stedelijke energiever-

Het Scenario 2045 max. gaat verder en laat feitelijk zien

1.

Oplossingen zoeken in regionaal verband: door regio-

bruik aan de hand van cijfers van Liander. Tevens wordt de

wat er maximaal mogelijk is. In dat scenario is Nijmegen

nale windparken, biomassa of zonnestroomcentrales

uitstoot van CO2 bijgehouden in het kader van het Conve-

mogelijk al iets eerder dan 2045 energieneutraal. Op 11

kan een veelvoud aan duurzame energie worden

nant of Mayors, zie bijlage 4. Aan het einde van de looptijd

oktober 2012 starten het vervolg van Power2Nijmegen.

opgewekt ten opzichte van wat lokaal mogelijk is.

van het Werkprogramma Energie van de gemeente, wordt

De lokale inspanning vergroten richting het maximale

het programma grondig geëvalueerd. Dan blijkt ook in

scenario

hoeverre de gemeente op koers ligt om het Scenario 2045

Accepteren dat het meer tijd kost om het energiever-

max. te behalen. Hierop worden dan acties geformuleerd.

Samenwerking blijft voorop staan om stap voor stap te

2.

bouwen aan een energieneutrale stad!

3.

2.

Routekaart

bruik verder terug te dringen en het opwekkingspotentieel verder te vergroten

Uiteraard is het streven om het Scenario 2045 max. te

4.

5.

Discussie

Duurzame energie inkopen van elders: import van

realiseren. Maar in hoeverre dragen de projecten die er

biomassa, of inkoop van elders duurzaam opgewekte

Het resultaat van de werkgroepen is een breed palet aan

nu liggen daaraan bij en wanneer zijn deze projecten

energie (bijvoorbeeld wind op zee, waterkracht,

mogelijkheden om in de gemeente Nijmegen energie te

gepland? En wat zijn tussentijdse ‘toetsmomenten’? Dat is

Concentrated Solar Power).

op te wekken en te besparen. In het co-creatie proces, de

inzichtelijk gemaakt door deze op een tijdslijn te plaatsen.

eerste stap van de routekaart, was het van groot belang

Dit is de ‘Routekaart’ om te komen tot een energieneutrale

om alle mogelijke oplossingsrichtingen in kaart te brengen

stad, zie figuur 5.

Power2Nijmegen

oktober 2012

27

fototekst

en ‘out-of-the-box’ te denken. Dit is door Power2Nijmegen

Inzicht in hindernissen

meter? Welke fiscale stimuleringen of heffingen gaan

met succes gedaan. Het bleek voor de werkgroepen

Daarnaast is het van groot belang een analyse uit te

gelden voor duurzame en/of fossiele energie? Welke

mogelijk om met deze uitgangspunten energieneutraliteit

voeren op mogelijke hindernissen. Te denken valt aan

beleidswijzigingen volgen op het gebied van ruimtelijke

in 2045 te realiseren

het maatschappelijk draagvlak voor grootschalige

ordening om duurzame energie te faciliteren? Welke

Het vervolg van power2nijmegen is de concretisering van

energieopwekking. Het draagvlak daarvoor is op zijn

programma’s starten de provincie en stadsregio op en

de plannen. In deze paragraaf zijn discussiepunten gefor-

beurt weer afhankelijk van bijvoorbeeld de ontwikkeling

scheppen zij ook wijzigingen in het (beleids)kader voor

muleerd die in het vervolg van dit proces de aandacht

van energieprijzen. En die prijzen zijn op hun beurt weer

initiatieven?

CONCEPT mede afhankelijk van beleid van de rijksoverheid. In welke

Kortom: om het doel in 2045 te realiseren is het goed om

gevallen moeten wettelijke beperkingen uit de weg

constant de vinger aan de pols te houden en alle haalbare

Haalbaarheid

worden geruimd om zaken mogelijk te maken en hoe

en niet-haalbare mogelijkheden periodiek te evalueren.

Een tweede stap op weg naar een energieneutrale stad is

realistisch is het dat dat gaat gebeuren? Met welke instru-

Hieronder volgt een schets van het bredere overheidsbe-

een haalbaarheidsanalyse van het mooie resultaat van het

menten kan de overheid de energietransitie versnellen? En

leid dat van invloed is op de scenario’s.

co-creatieproces. Hoe zit het met de technische haalbaar-

welke overheid is waarvoor aan zet?

verdienen.

EUROPA

heid, de energetische effectiviteit, de lokale inpasbaarheid

en de financiële haalbaarheid? Als je in 2045 daadwerkelijk

Het in beeld brengen van mogelijke hindernissen en

De EU heeft als doelstelling om in 2050 een klimaatneu-

het doel wilt bereiken, is het van groot belang de plannen

“versnellers” helpt bij de nadere uitwerking van de voor-

trale energievoorziening gerealiseerd te hebben en zet

in dat licht te beoordelen. Hierbij kan onderscheid

gestelde plannen. Deze aanvullende stap vergroot de kans

fors in op energiebesparing en duurzame opwekking van

gemaakt worden tussen ‘harde’ en ‘zachte’ opwekkings-

om het gestelde doel in 2045 te bereiken.

energie. Naast een vertaling in algemene richtlijnen en wetten faciliteert de EU gemeenten rechtstreeks via finan-

plannen. Hard is met de huidige techniek mogelijk en is in feite een opschaling van de huidige situatie. Zacht is afhan-

Beleidsontwikkelingen

ciële regelingen en samenwerkingsprojecten. Bijvoorbeeld

kelijk van toekomstige technologische ontwikkelingen. De

De gemeente is afhankelijk van landelijk en provinciaal

het Europese Covenant of Mayors, waar Nijmegen aan

aanbeveling is om in te zetten op bewezen technieken en

beleid en regelgeving. Eventuele beleidswijzigingen

deelneemt. Samenwerking en kennisuitwisseling tussen

niet langer te wachten op nieuwe technieken die mogelijk

kunnen de scenario’s flink beïnvloeden. Komt er een

Europese steden kan bijdragen aan een versnelling van

beter zijn (het betere is de vijand van het goede).

feed-in tarief? Mogen ook bedrijven salderen voor de

de energietransitie. Het wiel hoeft niet steeds opnieuw

Power2Nijmegen

oktober 2012

29

binnen Power2Nijmegen.

uitgevonden te worden. Een goed voorbeeld hiervan is

windenergie fors opgeschroefd (naar 210 MW in 2020).

het IEE passiefhuis project waaraan de stadsregio Arnhem

In 2013 stelt de provincie een nieuwe omgevingsvisie op.

Nijmegen deelneemt. Dat project sluit goed aan op de

Duurzame energieopwekking en energielandschappen

LIANDER (NETBEHEER)

doelstellingen van Power2Nijmegen.

kunnen daarin een belangrijke rol krijgen.

Een randvoorwaarde voor grootschalige duurzame energieopwekking is een elektriciteitsnet dat dat ook

RIJK

Ook werkt de Provincie Gelderland aan de voorbereiding

aankan. Daarom is het zaak om in een vroeg stadium de

Het Rijk heeft grote invloed op de fiscalisering van energie.

van financiële regelingen voor duurzame energieprojecten

netbeheerder bij duurzame energieplannen te betrekken

CONCEPT

Hierdoor wordt in belangrijke mate de prijs bepaald van

van zowel burgerinitiatieven als meer grootschalige

zodat deze kan werken aan proactieve netplanning die

groene of grijze energie. Wijzigingen hierin werken direct

initiatieven. Dat kan helpen bij het van de grond tillen van

continue afname en levering van duurzame energie kan

door in het tempo van de energietransitie. Deze is daarmee

nieuwe initiatieven binnen Power2Nijmegen. Dergelijke

garanderen.

deels afhankelijk van het rijksbeleid.

publieke prikkels dragen bij aan de energietransitie

Het Rijksbeleid is ook van invloed op de ruimtelijke

(langjarig commitment is noodzakelijk om initiatieven ook

GEMEENTE NIJMEGEN

planning. In de ‘gebiedsagenda Oost-Nederland’ worden

financierbaar te krijgen).

Tot slot dienen ook binnen de gemeente Nijmegen afwegingen te worden gemaakt die de energietranistie kunnen

gewenste ontwikkelingen voor deze regio vastgelegd.

30

Het is zaak om daar, in samenspraak met de provincie,

STADSREGIO ARNHEM-NIJMEGEN

bespoedigen.

onze wensen (voor zover die ruimtelijke impact hebben)

Binnen de Provincie Gelderland werkt ook de stadsregio

•

opgenomen te krijgen.

aan een routekaart voor energietransitie. Binnen de

beleid slim inzetten om potentiële energieleveran-

stadsregio is de gemeente Arnhem op dit vlak actief en

ciers en afnemers dichter bij elkaar te plaatsen. •

Zo kan de gemeente in de toekomst haar vestigings-

Beperkingen van de Commissie Welstand kunnen

PROVINCIE GELDERLAND

heeft met het programma ‘Energy made in Arnhem’ een

De provincie heeft (net als de gemeente Nijmegen)

evenknie voor Power2Nijmegen.

een significante impact hebben op de mogelijkheden

de doelstelling om in 2050 energieneutraal te zijn.

Sommige opgaven zoals biomassa, regionaal warmtenet,

voor het bereiken van het volledige zonne-energie

Power2Nijmegen kan daaraan een inhoudelijke bijdrage

grootschalige windenergie kunnen wellicht beter op regio-

potentieel, zoals opgevoerd in het Scenario 2045.

leveren, maar is in zijn slagen ook mede afhankelijk van

naal niveau opgepakt worden dan alleen op de Nijmeegse

de provincie. Onlangs heeft de provincie zijn ambitie voor

schaal. Dat is ook de aanbeveling van diverse werkgroepen

•

Daar waar mogelijk, kan de overheid zaken economisch afdwingen. Bijvoorbeeld als launching

•

customer met duurzaam inkoopbeleid en door werk

Naast de rol van de markt is daarbij ook de rol van

te maken van het verduurzamen van eigen gebouwen

onderzoek en onderwijs essentieel. Alleen met de juiste

met een ESCO-constructie.

kennis en vaardigheden kunnen mensen in de toekomst

Het team van Power2Nijmegen wil alle partijen heel

De gemeente kan verder faciliteren door “het orga-

vormgeven aan de energietransitie vorm geven. Daarvoor

hartelijk danken voor de geleverde bijdragen. Gezamenlijk

niseren van kennis”, “het leveren van services” door

kan nu de kiem worden gelegd.

is dit co-creatie proces op een mooie manier ingevuld.

partijen bij elkaar brengen en “het slim kopiëren van

Dank

Op 11 oktober 2012 start het vervolg. Hierbij spreekt de

succes story’s” van elders die passen bij de schaal van •

6.

gemeente de wens uit om dit proces voort te zetten op

CONCEPT

Nijmegen.

Tot slot

deze manier. Daarbij is iedereen uitgenodigd die ideeën

Zoeken naar de samenwerking tussen publiek en

Het is van belang te realiseren dat het doel niet is dat de

heeft om bij te dragen aan een energieneutrale stad in

privaat (het warmtenet is daar een succesvol voor-

gemeente Nijmegen autarkisch (=volledig zelfvoorzie-

2045.

beeld van).

nend) wordt en in feite niet langer op het energienetwerk aangesloten hoeft te zijn. Het opwekken van duurzame

Voornaamste uitgangspunt daarbij is dat de overheid de

energie kent grote fluctuaties. Vraag en aanbod komen

juiste randvoorwaarden (spelregels) schept, waarbinnen

niet altijd overeen in tijd en plaats. De uitdaging is om

de markt optimaal kan functioneren. Daar waar gewenst

voor elke situatie te bepalen welke oplossing in de praktijk

kan de overheid daarnaast, vanuit het collectieve belang,

de meest optimale is. Energieneutraal betekent dat op

optreden als verbinder van partijen, als regisseur en in

jaarbasis in een stad (en zijn directe omgeving) per saldo

sommige gevallen misschien zelfs als participant (bv. PPS

evenveel duurzame energie wordt opgewekt als geconsu-

constructie) of als initiator (bv. lauching customer). Het is

meerd.

echter de markt die met haar innovatiekracht de energietransitie feitelijk vorm moet geven.

Power2Nijmegen

oktober 2012

31

Bijlage 1

EMT, ICT & Smart Grids

Energieneutraal

Energieneutraal renoveren leden

Duurzame warmte, koude, biomassa

CONCEPT

•

Stichting kiEMT, de heer R. Bosch

•

Stichting kiEMT, de heer B. van Beers

•

Freek Welling Consultancy, de heer

•

Het Groene Hert, de heer H. Pelzer

•

Conbuquest/Urgenda, de heer B.

leden

•

•

Lagerweij •

Zelfstandige, de heer M. Barckhof

•

HAN, de heer M.W.J. Hammink

•

BAM Infratechniek B.V., de heer M. van der Waarde

•

BAM Techniek, mevrouw L. Pennings

•

Radboud Universiteit Nijmegen, de heer B. Dankbaar

•

Energy-Company, de heer R. Knegt

•

Transition Town Nijmegen, de heer O. Buunen

Energieneutraal bouwen leden

•

F. Welling

32

Onderwijs & communicatie

bouwen leden

•

•

•

•

mevrouw K. Mulder

Kropman, de heer M.

•


•

Brùssau

•

HeRe Projecten B.V., de heer G. Heesak-

•

Grontmij, de heer F. Schelleman

kers

•

Enki Energy B.V., de heer S. Blankenborg

Azimut Bouwbureau, de heer C. Rose

•

Gemeente Nijmegen, de heer K. van Daalen

Vivaz Communicatie / St De

•

Sto Isoned b.v., de heer N. Duijvelshoff

BouwQuest, de heer

Maatschappelijke MeerWaarde,

•

Standvastwonen, mevrouw D. Jacobs

•

Heijmans Vastgoed, de heer R. Rikken

C.P. Goossen

mevrouw C. Verhees

•

Van den Broek Advies, de heer R.A.C.

•

HeRe Projecten B.V., de heer G. Heesak-

Heijmans, de heer R.

•

Bureau ZET, mevrouw S. Martens

Rikken

•

Gelderse Energiecoöperatie, de

Gemeente Nijmegen, de heer M. van Ginkel

•

Transition Town Nijmegen,

& afval leden

Gemeente Nijmegen, mevrouw M. Hermans

•

•

•

Gelderse Energiecoöperatie, de heer A.

•

Conbuquest/Urgenda, de heer B. Lagerweij

Hadderingh

heer W. Feltz •

kers

van den Broek

Numaga Design webontwerp, de

•

Het Groene Hert, de heer H. Pelzer

•


heer H. van Meteren

•

Gemeente Nijmegen, mevrouw K.

•

Gemeente Nijmegen, mevrouw L. van Wersch

Kerckhoffs

Milieu Educatie Centrum Nijmegen, mevrouw A. Rutenfrans

•

Grontmij, mevrouw R. Gaal

•

Energon/Bleucourt, de heer W. Hermans

Dominicus College, de heer J. de

•

SSHN, mevrouw M. Hojing

•

SunSolutions, de heer H. Uenk

Vries

•

Neopixels Insulation BV, de heer S.

•

Stichting kiEMT, de heer B. van Beers

Nooijens

•

GDF SEUZ Energie Nederland NV, de heer R.J. Pessers

Duurzame bedrijven(terreinen) leden

Nieuwe energievormen leden

Windenergie (grootschalig) lede

Zonne-energie leden

CONCEPT

•

Pasklaar, mevrouw Y. Keijzers

•


•

Vestas Benelux bv, de heer J. van Hofwegen

•

100% ZONNIG, de heer m. Budding

•

Deparkmanager.nl, de heer J. Breurkens

•

SunSolutions, de heer H. Uenk

•

REpower Systems, de heer A. te Grotenhuis

•

Provincie Gelderland, mevrouw Y. Tieleman

•

HeRe Projecten B.V., de heer G. Heesakkers

•

Energy-Company, de heer R. Knegt

•


•


•

DZEN-duurzame Nederland, de heer N. Nir

•

Enki Energy B.V., de heer S. Blankenborg

•

Gemeente Nijmegen, de heer J. Hell

•

Alliander, de heer R. Brandwagt

Yossi

•

Energon/Bleucourt, de heer W. Hermans

•


•

Milieucentrum de Broeikas, de heer R.

•

Gelderse Natuur en Milieufederatie, de heer

•

Bureau Sterrenschans, de heer G. Frederiks

•

Gemeente Nijmegen, de heer J. Hell

•

NXP/DFI, de heer T. Weyn

•


•

Het Klimaatverbond en zelfstandige,

•

Gemeente Nijmegen, mevrouw L. van

mevrouw I. de Haan •

•

•

Aalders

A. de Meijer

•

Onestone Solar, de heer M. Boogert

•

Gemeente Nijmegen, de heer S. Debie

•

Zonnepark Nederland, de heer F. Sommerdijk

Wersch

•

Alliander Strategie, de heer P. van der Ploeg

•

Bureau Sterrenschans, de heer G. Frederiks

Hoogdal BV/Stichting, de heer T. van

•

Het Groene hert, de heer J. Seveke

•

Gemeente Nijmegen, de heer M. Lenis

•

GroenLinks, de heer J. Reinhoudt

Lieshout

•


•

O2G Sustainable, de heer F. Ogg

•

Klimaatverbond, de heer R. Winter

Scandic Sanadome Nijmegen, de heer G.

•

HAN, de heer P. Sonneveld

Keurhorst

•

Radboud Universteit, de heer A. Siemerink

Gemeente Nijmegen, de heer M. Hustinx

•

Liander, de heer M. Adan

Power2Nijmegen

oktober 2012

33

CONCEPT 34

Bijlage 2: Resultaten per werkgroep Er zijn negen werkgroepen aan de slag gegaan binnen

1.

Power2Nijmegen. Deze bijlage beschrijft de resultaten per

Werkgroep Energieneutraal bouwen en renoveren

werkgroep volgens onderstaande opzet: 1. 2. 3. 4. 5.

Doel: wat wil de werkgroep bereiken binnen het

1.

betreffende thema?

De werkgroep ‘Energieneutraal renoveren’ heeft een

Toelichting: hoe denkt de werkgroep het doel te

plan gemaakt om binnen de bestaande woningvoorraad

bereiken?

in Nijmegen 50% energiereductie te realiseren in 2045.

Doel

CONCEPT

Aannames: welke aannames liggen hieraan ten

Het voorstel is om op wijkniveau een energiebalans te

grondslag?

creëren, waarbij productie en consumptie in evenwicht

Scenario’s: wat is de te verwachten bijdrage aan de

zijn. Energieoverschotten worden naar gebieden met een

scenario’s?

energietekort geleid.

Projecten: welke projecten worden voorgesteld?

2.

Toelichting

Opmerking: De werkgroepen ‘Energieneutraal renoveren’

De werkgroep stelt voor om de wijk Neerbosch-Oost als

en ‘Energieneutraal bouwen’ hebben gedurende de loop-

pilot te nemen en in deze wijk wat betreft warmtevraag

tijd van Power2Nijmegen gefungeerd als twee op zichzelf

een energiereductie van 50% te realiseren. Dit voorbeeld

staande groepen. Tijdens het overleg op 7 september 2012

kan later gevolgd worden in andere wijken. Neerbosch-

met alle werkgroeptrekkers is besloten om deze werk-

Oost telt 1507 grondgebonden- en 1984 gestapelde

groepen onder een gezamenlijke noemer “Energieneutraal

woningen. De Energie-index van de woningen daalt na de

bouwen en renoveren” te vermelden bij de verwerking van

ingreep naar 1.05. Nu ligt deze rond de 2. De manier van

de resultaten.

renoveren wil de werkgroep nog verder uitwerken aan de hand van twee scenario’s:

Power2Nijmegen

oktober 2012

35

4.

Scenario’s

Tevens bereiken we energiebesparing door het volgen van het Europese apparatenbeleid. Dat geeft 0,15 PJ besparing in 2020. 4.

Projecten

CONCEPT 36

1. 2.

en –renovatie.

De warmtevraag van alle woningen wordt met 50%

waarbij de gemiddelde energieprestatie van woningen in

gereduceerd.

2021 label B is, corresponderend met 33% energiebespa-

De warmtevraag per woningtype verschilt, maar komt

ring ten opzichte van 2008. Uitgaande van een scenario

gemiddeld op 50% uit (sommige woningen 80%

waarin deze ambitie de komende jaren verder wordt

reductie en andere 30%).

doorgezet, kan een maximale overall energiebesparing op

Indien in 2045 een dergelijk energiepakket als in

warmte van 60% in 2045 gerealiseerd worden, correspon-

Neerbosch-Oost in heel Nijmegen gerealiseerd kan

derend met 1,6 PJ.

worden, dan bedraagt de totale warmtevraag van alle

Het laatste scenario is vooral interessant omdat tot 2020

-

Woningcorporaties geven massaal invulling aan het nieuwe Aedesconvenant.

CONCEPT

Nijmeegse woningen in 2045 ongeveer 1,7 PJ. Er is reke-

(via het huidige Aedes pakket) bij alle corporatiewoningen ingezet wordt op 30% energiereductie. Wellicht is het

Het totale elektriciteitsverbruik van woningen bedroeg 0,6

ning gehouden met een hoger gemiddeld energieverbruik

mogelijk door een ander deel van de voorraad aan te

PJ in 2009. De P2N werkgroep voorziet in een reductie van

bij woningen in andere wijken dan in Neerbosch-Oost

pakken via passiefhuisrenovatie (waarbij 80% of meer

de elektriciteitsvraag van woningen door toepassing van

(bijvoorbeeld vanwege de woninggrootte). Gemiddeld

reductie van de warmtevraag wordt behaald), gemiddeld

PV panelen. Deze reductie is echter niet verder gekwantifi-

verbruiken woningen in Neerbosch-Oost nu al 12% minder

uit te komen op een reductie van de warmtevraag met

ceerd en kan niet als besparing geteld worden, omdat deze

energie voor warmtevoorziening dan gemiddeld in

50% ten opzichte van huidig.

ook valt onder duurzame opwekking.

Nijmegen.

De werkgroep heeft berekend dat de warmtevraag van

3.

Het huidige warmteverbruik (2009) van alle woningen

Neerbosch-Oost na de ingreep 99,2 miljoen MJ bedraagt.

•

Aannames

Alle wijken in Nijmegen worden gerenoveerd zoals

bedroeg 2,7 PJ in 2009. De reductie die met het P2N

Dat komt ongeveer overeen met 0,1 PJ. De woningen in

Neerbosch-Oost, zowel huur- als koopwoningen.

scenario ten opzichte van de nulmeting wordt bereikt is

Neerbosch-Oost maken ongeveer 7% uit van het totale

-

daarmee ongeveer 1 PJ in 2045.

Inmiddels is er een nieuw Energieconvenant van kracht

De energieprijs stijgt dusdanig dat energiebesparing prioriteit krijgt.

Nijmeegse woningbestand. -

Er is maatschappelijk draagvlak voor energieneutraal renoveren en passiefhuisrenovatie.

geworden tussen de koepel van woningcorporaties Aedes, Het Rijk en de Woonbond. Dit behelst een verdergaande

-

Passiefhuisrenovatie loont financieel.

besparing dan in het eerder afgesproken convenant,

-

De bouwsector heeft ervaring met passiefbouw

Power2Nijmegen

oktober 2012

37

4.

Scenario’s

Voor energiebesparing bij bedrijven(terreinen) zijn er drie scenario’s: 4.

Projecten

CONCEPT 38

Het parkmanagement van het bedrijventerrein TPN

welk deel door energie-uitwisseling (reststromen) tussen

West heeft de ambitie geuit om als bedrijventerrein

bedrijven en welk deel door duurzame opwekking.

energieneutraal te worden, ook door toepassing van

In totaal verbruikten alle zakelijke aansluitingen in

De werkgroep energieneutrale bedrijventerreinen heeft

windenergie op het bedrijventerrein, grootschalige

Nijmegen in 2009 gezamenlijk ongeveer 7,5 PJ (daarbij is

een plan gemaakt om te komen tot energieleverende

toepassing van zonne-energie en gebruik van stroom

ook het elektriciteitsverbruik van NXP van 0,7 PJ gerekend).

bedrijventerreinen.

en restwarmte van ARN. Een van de voorstellen is de

2. 1.

Werkgroep Duurzame bedrijven(terreinen)

•

Doel

aanleg van een stoomleiding op het terrein en een 2.

3.

Aannames

CONCEPT andere tracékeuze van het warmtenet waardoor meer

Toelichting

Op korte termijn moet er een soort “marktplaats” komen,

bedrijven op TPN West hieraan kunnen aanhaken en

zodat bedrijven onderling makkelijk kennis en energie

warmte kunnen afnemen en leveren.

•

Alle bedrijventerreinen volgen het voorbeeld van TPN

West en worden energieneutraal.

Voetbalclub NEC neemt het initiatief tot oprichting

Bedrijventerrein TPN West verbruikt 0,9 PJ aan energie.

voorzien in een project met LED verlichting bij bedrijven,

van het Nijmeegs Energie Collectief waarbij bedrijven

Wanneer dit bedrijventerrein energieleverend zou zijn in

te beginnen met een pilot.

en burgers uit Nijmegen gezamenlijk groene stroom

2045, betekent dit minimaal een reductie van 0,9 PJ ten

In hoeverre bedrijventerreinen op langere termijn

gaan inkopen. In de toekomst kan een dergelijk

opzichte van het startjaar 2009.

energieleverend kunnen worden is in de plannen van de

inkoopconsortium een belangrijke afnemer worden

In het voorbeeldscenario is berekend dat het vigerende

werkgroep nog niet voorzien. In de “slipstream” van het

van lokaal opgewekte duurzame energie, waardoor

beleid tot 2020 (handhaving MKB en industriebeleid Rijk)

project is er wel een aantal concrete initiatieven ontstaan

de opwekking hiervan eerder rendabel wordt en

stadsbreed leidt tot een energie besparing van naar schat-

in deze richting:

bedrijventerreinen echte energieleveranciers kunnen

ting 1 tot 1,5 PJ bij het bedrijfsleven in 2020.

worden.

Ervan uitgaande dat ook andere bedrijventerreinen het

vraag- en aanbod kunnen gaan uitwisselen. Daarnaast is

•

•

voorbeeld van TPN West en de Grift zullen volgen, gaan we

Voor het te ontwikkelen bedrijventerrein De Grift in de Waalsprong wordt een variant ontwikkeld waarbij

Uitgaande van de ambitie van de werkgroep betekent

ervan uit dat het totale bedrijfsleven in 2045 tenminste 2-3

dit bedrijventerrein als hoofdfunctie energielevering

dit dat bedrijventerreinen in 2045 per saldo geen energie

PJ aan energiebesparing heeft gerealiseerd.

heeft. Daarbij wordt gedacht aan een combinatie van

meer verbruiken. Het is in dit scenario nog onduidelijk

windenergie, zonne-energie en biomassa.

welk deel daarvan wordt bereikt door energiebesparing,

Power2Nijmegen

oktober 2012

39

4.

Scenario’s

Voor energiebesparing bij zonne-energie zijn er drie scenario’s: 4.

Projecten

CONCEPT 40

3. 1.

Werkgroep Zonne-energie Doel

De werkgroep zonne-energie heeft als doel gesteld om al

In onderstaande tabel voorzien we toch een doorgroei

van gebouwen, dan kunnen deze gebouwen verwarmd

naar 0,77 PJ in 2045. Dat zal dan voornamelijk veroorzaakt

worden met laagwaardige warmte. Thermische zonne-

worden door het plaatsen PV op niet-conventionele loca-

energie kan daar dan een rol in spelen. In dat scenario gaan

ties en door innovatie (hogere opbrengst/m2).

we uit van een opbrengst van

in 2030 het totale potentieel aan daken in Nijmegen van zonnepanelen te hebben voorzien. Daarbij zijn er drie

ZON (PV)

doelgroepen: particulieren, bedrijven en scholen. Voor alle

Aantal

2015

2020

2025

2030

2045

ZON (Thermisch) Aantal zonneboilers

2020

2025

2030

2045

2.000

7.500

15.000

25.000

40.000

CONCEPT

drie de doelgroepen worden business modellen ontwik-

panelen

keld.

(+/-)

gasverbruik /jr.

Opgesteld

Opbrengst in PJ

2.

2015

Toelichting

Naar schatting is het potentieel aan zonne-energie van Nijmeegse daken 200.000 kWp, wat overeenkomt met een energieopbrengst van 170.000.000 kWh/jaar. Dit

komt overeen met een energieopbrengst van 0,6 PJ voor PV panelen. Het totale elektriciteitsverbruik in Nijmegen

vermogen

75.000

20.000

300.000

80.000

500.000

133.333

750.000 1.000.000

200.000

ongeveer 20% van het totale elektriciteitsverbruik in 2009 dekken en 100% van het huidige particuliere verbruik. Bij een realisatie van 50% energiebesparing op elektriciteitsverbruik in 2045 (t.o.v. 2009) kunnen PV panelen op daken in ongeveer 40% van de totale stedelijke elektriciteitsbehoefte voorzien.

Power2Nijmegen

350.000 1.132.500 2.625.000 4.375.000

7.000.000

0,01

0,25

0,05

0,09

0,15

250.000

(KWp)

3.

Aannames

Opbrengst

17.000

68.000

113.333

170.000

212.500

in MW/jr.

•

Alle daken in Nijmegen liggen in 2030 vol met zonne-

•

Als alle wijken energieneutraal gerenoveerd zijn,

panelen.

Opbrengst

0,06

0,24

0,48

0,60

0,77

in PJ

bedroeg in 2009 779.000.000 kWh, waarvan 166.000.000 door particulieren. In principe kunnen zonnepanelen

Opbrengst in m3

wordt de resterende warmtevraag opgewekt door zon Naast PV is er een potentieel voor zonthermische energie.

thermisch.

Die is moeilijker in beeld te brengen, want afhankelijk van

Het totale potentieel aan zonne-energie in Nijmegen

de vraag van het gebruiksprofiel van een gebouw en de

bedraagt naar schatting 0,85 PJ in 2030. In het scenario

afnemers daarin. Voor het potentieel houden we daarom

2045 gaan we uit van een totale opbrengst van 1,02 PJ door

voorlopig de inschatting uit het voorbeeldscenario aan

zonne-energie in 2045. Bij een verdere uitrol van zon-ther-

van 0,25 PJ. Dat gaat volledig uit van zonneboilers. Indien

misch (gekoppeld aan vergaande isolatie van woningen)

echter een koppeling is te maken met verregaande isolatie

kan dit potentieel oplopen tot 1,31 PJ in 2045.

oktober 2012

41

4.

Scenario’s 4.

Projecten

CONCEPT 42

4.

Werkgroep Windenergie

turbines te plaatsen. Daarmee zou het feitelijke rendement

WIND

niet groter worden. 1.

Doel

2015

2020

2025

2030

2045

Aantal turbines

Mogelijke locaties voor windturbines zijn weergegeven in

4

6

12

18

9

13

16

3MW

onderstaande tabel. Tevens is een grove indicatie gegeven De werkgroep windenergie ziet veel potentie in windenergie als duurzame bron. Windturbines plaats je echter

Opgesteld

van het aantal windturbines, het vermogen dat het met zich meebrengt en het mogelijke bouwjaar.

39

48

Opbrengst in

niet zomaar, vandaar dat de werkgroep met name heeft

40.000 60.000

90.000

130.000 160.000

0,15

0,33

0,49

CONCEPT

geadviseerd om het proces voor windenergie om te

naam locatie

draaien. Dus vooral in te zetten op betrokkenheid en parti-

aantal

cumulatief

mogelijk

turbines

vermogen

bouwjaar

cipatie van potentiële afnemers en een zelfleveringsmodel.

De Grift (lijnop-

windenergie versnellen en zorgt ervoor dat windenergie

stelling A15)

daadwerkelijk lokaal wordt ingezet en zo dus bijdraagt aan

Terrein Electrabel

energieneutraliteit.

4

12 MW

2015

2

18 MW

2020

27 MW

0,60

Er komen 27 windturbines op Nijmeegs grondgebied.

-

39 MW

2030

Het maatschappelijk draagvlak voor windturbines neemt toe.

2025

A73 (Lindenholt, 4


In een maximaal scenario 2045 is rekening gehouden met

Binnen Power2Nijmegen is een aantal nieuwe potentiële Stadspark Stad3

48 MW

2045

dijk

een opbrengst van 1 PJ, corresponderend met 27 windturbines. Vraag is in hoeverre deze gerealiseerd kan worden op Nijmeegs grondgebied. Dit scenario gaat ervan uit dat het

naast moet het voorbeeldscenario aangepast worden, omdat in deze regio volgens experts molens met een

•

-

Weezenhof )

haalbaar zijn wordt momenteel nog onderzocht. Daar-

0,23

Aannames

Westkanaal-

3

locaties voor windmolens naar voren gebracht. Of deze

Opbrengst in PJ

3.

haven

Toelichting

MWh/jr

(3MW/stuk)

Dit zal de acceptatie en snelheid van de realisatie van

2.

27

vermogen (MW)

Totaal potentieel

16

48 MW

maatschappelijk draagvlak voor windenergie in de komende

hoger vermogen dan 3MW geen zin hebben. Het waait

Omgerekend naar een potentiële opbrengst leidt dat tot

decennia fors toeneemt en procedures voor plaatsing

eenvoudigweg niet hard genoeg om nog zwaardere

onderstaand scenario:

vereenvoudigd worden.

Power2Nijmegen

oktober 2012

43

4.

Scenario’s 4.

Projecten

CONCEPT 44

werkgroep heeft berekend dat op een gebied van 2,8 km2

plan gemaakt voor waterturbines in de Waal. Zij hebben

twintig van deze turbines geplaatst kunnen worden. Deze

berekend dat in de Waal bij Nijmegen 60 stroomturbines

zouden dan gezamenlijk 0,07 PJ op kunnen wekken.

geplaatst kunnen worden, met een opbrengst van

De werkgroep Nieuwe Energievormen heeft drie poten-

Wanneer in de regio rondom Nijmegen 200 van deze Sky

23.126.400 kWh, wat overeenkomt met 0,08 PJ. Ook dit

tiële nieuwe duurzame energietechnieken ingebracht. Het

turbines geplaatst worden (de utopie van de werkgroep)

getal nemen we op onder Nieuwe Energievormen.

gaat daarbij om:

dan zouden deze gezamenlijk een vermogen van 0,63 PJ

•

kunnen leveren.

5. 1.

• •

Werkgroep Nieuwe energievormen Doel

Een nieuw type windturbine (de Sky Windturbine) die

3.

Aannames

CONCEPT

als een vlieger in de lucht zweeft.

De CSP kan toegepast worden bij 120 ha. aan kassen en

Een nieuw type zonnecel op basis van Fresnell lenzen,

levert gezamenlijk 0,13 PJ op.

de zogenaamde ‘CSP’.

De BlueGen, een efficiënte brandstofcel, heeft een

energie opgewekt kan worden.

De BlueGen: een apparaat dat op waterstof (brand-

rendement van 85%. Als we alle beschikbare biomassa in

-

stofcel) een gebouw van energie kan voorzien.

Nijmegen hiervoor zouden gebruiken, levert dit 0,32 PJ.

Indien de waterstof duurzaam wordt opgewekt, is de

Als we de levering van deze drie bronnen in 2045 bij elkaar

BlueGen een duurzaam alternatief voor de CV ketel.

optellen, kunnen deze 1/3 van de Nijmeegse woningen

is ieder geval groter dan 10% en kan zelfs (ver)

van energie voorzien. Voor de goede orde, de alternatieve

boven de 25% liggen.

•

Er zijn systeemdoorbraken waarmee duurzame Per 8 jaar worden 3 van dit soort systeemdoorbraken ontwikkeld.

-

De bijdrage van dergelijke systeemdoorbraken

vormen van koeling (zoals witte daken, koudenet) zijn nog

Natuurlijk kunnen we niet voorspellen welke uitvindingen

De mate waarin de nieuwe technieken kunnen bijdragen

niet meegenomen, omdat we deze nog niet goed kunnen

er worden gedaan in de komende decennia. Toch is het

aan het eindscenario gaat de werkgroep nog uitzoeken.

kwantificeren. Hier zit ook nog potentie in. We kunnen

aannemelijk dat er uitvindingen worden gedaan die erg

Alleen voor de Sky windturbine is dit in beeld gebracht:

hierover eventueel informatie inwinnen bij de gemeente

bruikbaar zijn voor het duurzaam opwekken van energie.

de ‘Sky windturbine’ zweeft aan kabels in de lucht op 150

Arnhem.

Deze nog uit te vinden bron(nen) hebben een belangrijk

2.

Toelichting

aandeel in het maximale scenario.

meter hoogte. De opbrengst per stuk is ongeveer 850 MWh/jr. Uiteraard gaat het hier om een nieuwe techniek

Meesterproef

die eerst getest zal moeten worden en die pas op langere

Naast de bijdrage van de werkgroep hebben leerlingen

termijn mogelijk grootschaliger kan worden toegepast. De

van het Stedelijk Gymnasium in hun “Meesterproef” een

Power2Nijmegen

oktober 2012

45

4.

Scenario’s

Bij het maximale scenario gaan we er vanuit dat er een duurzaam gestookte centrale is die 0,5 PJ opwekt voor de stad Nijmegen. 4.

Projecten

CONCEPT 46

6.

Werkgroep Duurzame warmte, koude, biomassa & afval

Warmte, Koude, Biomassa

2015

2020

2025

2030

2045

Restwarmte ARN / geoth.

0,11

0,31

0,56

0,85

1,30

WKO / warmtepomp

0,10

0,20

0,30

0,45

0,75

De werkgroep Duurzame warmte, koude, biomassa en

Biomassa regionaal

0,10

0,10

0,21

0,25

0,42

afval heeft de mogelijkheden van het warmtenet bestu-

Totaalopbrengst in PJ

0,31

0,61

1,07

1,55

2,47

1.

Doel

deerd. Het warmtenet wordt vanaf medio 2012 uitgerold

CONCEPT

in de Waalsprong en het Waalfront (14.000 woningen). De

Centrale Gelderland (GDF Suez)

wordt gesproken met Rijkswaterstaat en waterschappen.

ambitie is om dit net waar mogelijk ook in de bestaande

Voor wat betreft biomassa heeft Centrale Gelderland (GDF

Ook ontstaan er grensoverschrijdende initiatieven, zoals

stad uit te rollen. Daar waar het warmte netwerk lastig te

Suez) de wens uitgesproken om 100% over te schakelen

het DELaND-initiatief.

realiseren is, is een houtgestookte ketel een alternatief,

op biomassa in de toekomst. Het is hen nog niet gelukt om

Uit een provinciale studie blijkt geothermie weinig kansen

zowel gebouwgebonden als in kleine netwerken.

een Green-Deal te sluiten met het Rijk om meer biomassa

te bieden in Nijmegen. Tenzij het ultradiep wordt gedaan

te mogen bijstoken. Dat heeft te maken met de invoering

met behulp van de omstreden methode ‘wreckling’. Deze

2.

Toelichting

van een kolenbelasting. Die is tot op heden niet tot stand

methode wordt ook toegepast bij het winnen van scha-

Daar waar koude van toegevoegde waarde is en lagetem-

gekomen. De kosten voor bijstoken van biomassa blijken

ligas en burgers staan daar doorgaans zeer negatief tegen-

peratuurverwarming toepasbaar is kan ook Warmte Koude

fors. Wanneer het volume in ogenschouw wordt genomen

over. De RU en het UMC laten momenteel nader onderzoek

Opslag (WKO) of een bivalent systeem worden toegepast.

zou 1% toename van het aandeel biomassa in de centrale

uitvoeren naar de mogelijkheden van geothermie op hun

Om de juiste (energetische en economisch verantwoorde)

het totale lokaal aanwezige potentieel aan biomassa

terrein. Wij wachten de resultaten van dit onderzoek af.

keuzes te maken is het zaak een beeld te krijgen van het

vragen (!). In die zin is het verstandig om regionaal te kijken

potentiële tracé van het warmtenet. Vanuit een concept

welke bronnen van biomassa er zijn en hoe die het beste

tracé kan gekeken worden welk potentieel hiermee

kunnen worden ingezet. Op dit moment is het zo dat 70%

ontsloten kan worden. Vanuit bedrijfsvereniging TPN West

van de biomassa die in Nederland beschikbaar is, naar het

•

Er komt een effectief warmtenet tot stand.

wordt er gekeken naar proceswarmte (stoomleiding) die

buitenland verdwijnt. Dit terwijl een centrale als GDF Suez

•

Centrale Gelderland (GDF Suez) stapt over op 100%

gelijktijdig met de warmte-infrastructuur van de Waal

biomassa uit Canada importeert. Er zijn ideeën om meer

3.

Aannames

biomassa.

biomassa te produceren, bv in de uiterwaarden. Daarover Power2Nijmegen

oktober 2012

47

4.

Scenario’s

Max scenario 2045: Voor deze werkgroep is enkel de bijdrage aan het maximale scenario ingeschat. De totale besparing door het toepassen van domotica en smarts grids bedraagt 0,12 PJ in 2045. 4.

Projecten

CONCEPT 48

7.

Werkgroep EMT, ICT & Smart Grids

8.

Werkgroep Onderwijs en communicatie

1.

Doel

1.

Doel

PM 2.

PM Toelichting

PM 3. •

2.

Toelichting

PM

CONCEPT

Aannames

3.

Aannames

Er wordt gewerkt met smart grids, hetgeen een

Aannames zijn bij deze werkgroep niet van toepassing,

bijdrage levert aan energiebesparing.

aangezien er niet ‘gerekend’ kon worden met de uitkom-

sten van deze werkgroep. De bijdrage is van procesmatige aard geweest. 4.

Scenario’s

Scenario’s zijn bij deze werkgroep niet van toepassing,

aangezien er niet ‘gerekend’ kon worden met de uitkomsten van deze werkgroep. De bijdrage is van procesmatige aard geweest.

Power2Nijmegen

oktober 2012

49

Bijlage 3 - Uitwerking scenario’s in aandeel warmte en aandeel elektriciteit Scenario 2020

Scenario 2045 (Power2Nijmegen)

Scenario 2045 max.

Warmtevraag: 6,23PJ (waarvan 4,03 PJ bedrijven en 2,2 PJ huishoudens)

Warmtevraag: 4,80 PJ (waarvan 3,1 PJ bedrijven en 1,7 PJ huishoudens)

Warmtevraag: 3,58 PJ (waarvan 2,48 PJ bedrijven en 1,1 PJ huishoudens)

Aanbod duurzaam opgewekte warmte:



-

zonthermisch restwarmte WKO biomassa nieuwe vormen

0,05 PJ 0,31 PJ 0,20 PJ 0,03 PJ 0,04 PJ -----------------+

-


0,25 PJ 1,30 PJ 0,75 PJ 0,13 PJ 0,25 PJ -----------------+

-


0,54 PJ 1,30 PJ 0,77 PJ 0,17 PJ 0,50 PJ -----------------+

CONCEPT =

0,63 PJ

=

2,68 PJ

=

Elektriciteitsvraag: 2,92 PJ (waarvan 2,47 PJ bedrijven en 0,45 PJ huishoudens)



Aanbod duurzaam opgewekte elektriciteit:



-

windenergie zon PV elektriciteit ARN biomassa nieuwe vormen

0,23 PJ 0,24 PJ 0,20 PJ 0,07 PJ 0,04 PJ ------------------+

=

-

0,78 PJ

windenergie zon PV elektriciteit ARN biomassa nieuwe vormen

0,60 PJ 0,77 PJ 0,20 PJ 0,28 PJ 0,25 PJ ------------------+

=

-

windenergie zon PV elektriciteit duurzaam gestookte centrale biomassa nieuwe vormen

1,00 PJ 0,77 PJ

0,50 PJ 0,33 PJ 0,50 PJ ------------------+

2,10 PJ =

3,10 PJ

Conclusie Scenario 2020: in 2020 kan 10% van de totale

Conclusie Scenario 2045: in 2045 kan 56% van de totale

stedelijke warmtevraag en 27% van de totale stedelijke

stedelijke warmtevraag en 89% van de totale stedelijke

Conclusie Scenario 2045 max.: in 2045 kan 92% van

elektriciteitsvraag gevoed worden vanuit lokale duurzame

elektriciteitsvraag gevoed worden vanuit lokale duurzame

de totale stedelijke warmtevraag en 167% van de totale

bronnen.

bronnen.

stedelijke elektriciteitsvraag gevoed worden vanuit lokale duurzame bronnen.

50

3,28 PJ

Bijlage 4 - Bijhouden CO -uitstoot 2

Bij dit scenario moet opgemerkt worden dat dit

Vertaling naar CO2 reductie

een zeer positieve inschatting is, die het maximaal

Resultaatcenario

beschikbare potentieel aangeeft. Het overschot aan

De gemeente Nijmegen is deelnemer aan het EU Conve-

Netto besparing

elektriciteit is deels in te zetten voor warmte, waardoor

nant of Mayors (CoM). Een samenwerkingsverband tussen

energieverbruik

het warmteaanbod sluitend wordt. Dit betreft 0,3 PJ en

Europese gemeenten onder leiding van de Europese

tov nulmeting

brengt het warmteaanbod op 100% van de vraag en

Commissie. Doel van het CoM is kennisuitwisseling

2009 (10,8PJ)

het elektriciteitsaanbod op 151% van de vraag .

tussen gemeenten die verder gaan dan het bereiken van

Aandeel duurzame

2011

2020

2045 P2N

2045 max.

15%

34%

50%

4,4 %

CONCEPT tenminste 20% CO2 reductie in 2020 in de deelnemende

opwekking tov

NB: de conclusie van prof. Van den Dobbelsteen dat

gemeenten.

2009 (10,8PJ)

warmte geen probleem is, blijkt voor Nijmegen als stad

Deelnemende gemeenten rapporteren hierover eens in de

CO2 reductie tov

niet op te gaan. Warmtevraag van bedrijven is aanzien-

4 jaar en dienen deze doelen ook vast te leggen in beleid.

2009

lijk en laagwaardige warmtebronnen kunnen alleen

In onderstaande tabel is aangegeven welke resultaten

grootschalig worden ingezet als er een zeer forse

behaald worden in het resultaatscenario van Power2Ni-

In onderstaande tabel is ook het absolute aandeel lokaal

vraag reductie is bereikt waarbij laagwaardige warmte

jmegen. Hiermee wordt de Europese CO2 doelstelling

opgewekte duurzame energie in het betreffende jaar bere-

toereikend is. Bij elektriciteit lijkt er in principe genoeg

ruimschoots gehaald.

kend. In het P2N scenario moet Nijmegen nog één derde

potentieel om de vraag van de gebouwde omgeving te

Aan de hand van die cijfers kan tussentijds worden

van zijn energie importeren. In het max. scenario is er een

dekken.

bepaald of we nog op koers liggen en hoeveel CO2 reductie

energieoverschot van 17%.

4,4%

13%

44%

59%

28%

78%

109%

wordt bereikt ten opzicht van het jaar 2009 betreffende het energieverbruik in de gebouwde omgeving. 2011

2020

2045 P2N

3%

15%

67%

2045 max.

Aandeel lokale duurzame energie

117%

tov totaalverbruik

Power2Nijmegen

oktober 2012

51

Op weg naar een energieneutrale stad in 2045

Barbarossastraat 35 Postbus 151 6500 AD Nijmegen +31 (0)24 328 47 60 [email protected] www.rhdhv.com

opdrachtgever

projectnummer

TELEFOON E-MAIL INTERNET

OPDRACHTGEVER

NUMMER

status

STATUS

xx maand 2012

DATUM

Titel + naam functie

NAAM FUNCTIE

+31 (0)24 328 4X XX

TELEFOON

+31 (0)6X XXX XX XX

MOBIEL

[email protected]

E-MAIL

Titel + naam

TEAM

functie Titel + naam functie

Collegiale toets Titel + naam xx maand 2012

NAAM DATUM

Vrijgegeven door: Titel + naam xx maand 2012

NAAM DATUM

Concept. Power2Nijmegen

Recommend Documents