Arnhem, vrijdag 21 september 2012
‘Compassie’ Irene van Lippe - Biesterfeld Oprichter en voorzitter NatuurCollege Toen ik jaren geleden moe voor een korte vakantie naar de bergen van Zwitserland ging, had ik daar een ervaring die mijn leven zou veranderen. Twee banen en de opvoeding van mijn kinderen die ik op dat moment alleen droeg, en een verhuizing, hadden mij zozeer uitgeput dat ik geen weerstand had. In die zin dat er iets plaatsvond dat je kan benoemen als: ‘a snapping of the ego bounderies’. Op een zonnige vroege ochtend kwam ik uit mijn huisje: de bergen, de grassen, de bloemen, alles was adembenemend mooi om mij heen. Ik voelde door al dat leven heen, het was of ik zelf niet meer bestond, en toch: ik onderging welzeker - die schoonheid, die eenheid, en vooral die ontzagwekkende liefde waar ik deel van werd. In mijn vermoeidheid en kwetsbaarheid was ik ineens bereikbaar voor de liefde van het leven zelf, of te wel: de natuur en de hele kosmos. Ik was geraakt. En dat vroeg een innerlijke paradigma shift. Ik had letterlijk waargenomen hoe we één zijn , mens en rots en plant en dier en zon en water en aarde en kosmos. Niets bestond meer apart. Door deze ervaring heb ik geleerd, hoezeer we ons in het dagelijks leven afsluiten voor dat wat ons omringt, de natuur in haar geheel, de mens inbegrepen en daarmee ons ook afsluiten voor een deel van onszelf. Want we zijn deel van de natuur, van de grote gemeenschap van leven. Wij zijn vergeten dat we deel uitmaken van een groter geheel dan de menselijke samenleving, en dat heeft geweldige gevolgen gehad. We zitten nu midden in een aantal grote crises, waarbij de achterliggende, en misschien wel grootste crisis, een crisis in het menselijk bewustzijn is. Want komen de andere: de financiële, de economische, de klimaatcrisis, de droogte in de hoorn van Afrika… daar niet allemaal uit voort?
De essentie van de bewustzijnscrisis is dat we ons buiten de natuur zijn gaan plaatsen. We zijn ons er niet meer van bewust dat de gezondheid van de aarde en die van de mens gaan samen. Wat we de aarde aandoen, doen we onszelf aan. Of te wel de toestand van de aarde spiegelt onze innerlijke gezondheid. We hebben onze innerlijke natuur veronachtzaamd. Wanneer nemen we tijd voor onszelf, tijd voor stilte, een goed gesprek, wanneer luisteren we aandachtig en zonder haast naar een ander? Wanneer nemen we tijd voor stille reflectie? We hebben haast, we zitten in files, we vergaderen,… Het materialisme heeft een gigantische ruimte ingenomen en ons innerlijk, onze innerlijke natuur, onze ziel, ligt begraven onder stapels entertainment. Ecologen weten hoezeer alles afhankelijk is van elkaar, hoe ecosystemen werken binnen het grote ecosysteem aarde. Wij zijn daar een onderdeel van. Wist u dat wij en al het leven op aarde bestaat uit dezelfde stof als de sterren? In de oorlog opende mevrouw ter Horst haar huis voor de gewonde soldaten. Het gaat vandaag over compassie. Mevrouw ter Horst kende die. We hebben het ontegenzeggelijk allemaal in ons, alleen zijn we vaak bang ons te openen naar de ander, die anders is dan wijzelf. Onzekerheid en onderwaardering zijn de bron van die angst. Als ik naar mijn kleinkinderen kijk zie ik een sprankelende levensvreugde, en de blijheid die zij uitstralen. Zij kunnen nog zo blij zijn met zichzelf. Laten we de kinderen toch niet uitsluitend blijven volstoppen met wat ze ‘moeten’ weten, maar ook de ruimte geven aan hun innerlijk weten, en dat bevestigen. Kinderen staan nog heel dicht bij de eenheid van alles wat hen omringt, open en vol verwondering. Maar dan, als de kinderen ‘jongeren’ worden, verandert er iets fundamenteels. In ons land gaat 70% van de jongeren niet eens meer een keer per jaar naar parken of bossen toe. Ze kruipen achter de computer of televisie. Er is geen interesse voor de levende en wondervolle wereld daar buiten… omdat de jongeren daar niet mee in contact gebracht worden. Daardoor weten ze niet dat alles om ons heen leeft: de vogels, de mieren, de bloemen, de zon, de aarde zelf, daar houden we ons niet of weinig mee bezig. Ja je hond/kat/ander huisdier… maar of die boom voor je huis (hopelijk staat daar nog een boom!) leeft, en een eigen manier van gewaarworden heeft, en zo ook het water en de waterviolier!... nou ik denk niet dat veel mensen zich daarmee bezig houden. Lange tijd leefde de mens vanuit een vitalistische en animistische levensbeschouwing én levenswijze. Was zich bewust van de inter-relatie van al het leven, vanuit een diepe innerlijke verbondenheid en gelijkwaardigheid en met een open oor en hart naar het leven om hen heen. Zij kenden de inter-relatie en de afhankelijkheid vol respect en dankbaarheid, naar wat St. Franciscus is gaan noemen: zijn broeders en zusters, bomen planten dieren, wind en regen... Als we werkelijk zouden beseffen dat we deel uitmaken van een groter geheel dan de menselijke samenleving, en dat in feite alles met alles verbonden is, dan zouden we totaal andere besluiten nemen want dan zal ons uitgangspunt: het welzijn van alle leven zijn. Thich Nhat Hanh, de Vietnamese monnik, u wellicht bekend door zijn werk voor de vrede, heeft ons het mooie woord ‘Interbeing’ gebracht. In de inleiding van één van zijn boeken schrijft hij: ‘Als je een dichter bent, dan zie je duidelijk dat er een wolk drijft in dit vel papier. Zonder wolk is er geen regen; zonder regen kunnen de bomen niet groeien; en zonder bomen kunnen we geen papier maken. 2
De wolk is nodig voor het bestaan van het papier. Als de wolk er niet is, kan dit vel papier er ook niet zijn… Als we nog dieper kijken, kunnen we er zonneschijn in zien. Als de zon er niet zou zijn, kan het bos niet groeien… En zo weten we dat er ook zonneschijn in dit vel papier is. Als we nog langer kijken, kunnen we de houthakker zien die de boom velde en hem naar de fabriek bracht waar hij omgevormd werd tot papier. En we zien de tarwe. We weten dat de houthakker niet kan leven zonder zijn dagelijks brood en daarom is de tarwe die zijn brood werd, eveneens in dit vel papier. En ook zijn vader en zijn moeder zijn in dit vel papier… Als we nog iets dieper kijken, zien we dat we er zelf ook in zijn. Wanneer we naar een vel papier kijken, wordt het vel een deel van onze waarneming… En we kunnen dus zeggen dat alles hier is, in en met dit vel papier. Er is niets aan te wijzen dat niet hier is, - tijd, ruimte, de aarde, de regen, de mineralen in de bodem, de zon, de wolk, de rivier, de warmte… Dit vel papier bestaat omdat al het andere bestaat. Misschien moeten we daarom’, zo sluit Tich Nhat Hanh af, ‘een nieuw werkwoord invoeren: “interbeing”, ‘inter-zijn’ in het Nederlands. Dat is het nou precies: als we verbonden zijn met al het leven om ons heen, vallen de afscheidingen weg. We ervaren dat als eenheid in verscheidenheid. Door respect te hebben voor alle verschillen, kan het leven gedijen. We hebben ieder een individuele verantwoordelijkheid voor ons eigen leven. We boetseren ons leven als het ware door iedere keuze die we maken, door iedere gedachte en iedere handeling die daaruit voortkomt. Maar het mooie is dat we niet kunnen bestaan zonder de overige levensvormen: onze medemensen, de mineralen, planten, dieren. We zijn ieder een uniek individu met een zelf bepaalde klank, verbonden in en met de veelstemmige symfonie van het leven. Onderlinge verbondenheid heeft consequenties: iedere gedachte, waar onze handelingen uit voort komen, heeft dan immers effect op alle leven. En daarmee hebben wij mensen, een uniéke verantwoordelijkheid ten opzichte van alle leven op aarde en daarbuiten: wij kunnen overzien en wéten wat we doen. Het is nu wetenschappelijk bewezen dat de olifant zelfkennis heeft, dat planten en bomen een zekere gevoeligheid hebben, je met dieren kunt communiceren en zij een geheugen hebben..., maar de menselijke soort kan verder reflecteren en filosoferen, heeft een groot voorstellingsvermogen, en kan nadenken over wat de consequenties zijn van ons denken en handelen. Een verdere consequentie is, dat ieder mens meetelt, ieder mens belangrijk is in haar/zijn denken en handelen en we de toekomst van de aarde en al het leven daarop samen bepalen, omdat alles verbonden is. Ieder mens is dus een co-creator van de toekomst van het leven op aarde. Dit hebben we over het algemeen niet geleerd, we leggen de verantwoordelijkheid graag bij een ander, onszelf daarmee tot slachtoffer makend. Maar of je het nu wilt of niet: je bent deelachtig aan het proces dat de toekomst bepaalt. Ik zie dit niet als een plicht, als iets zwaars, maar integendeel, als een vreugdevolle verantwoordelijkheid. A joyful responsability! Is er iets mooiers dan te weten dat je deelachtig bent aan de gemeenschappelijke toekomst; dat je co-creëert? Dat je er toe doet?
3
Het begint met simpele dingen: hoe leef je: hoe begin jij je dag? In stilte of met de tv aan? Maak je tijd om echt te luisteren naar iemand die je nodig heeft, je kind, je partner, jezelf? Stop je om iemand te laten oversteken? De tramconducteur die sacherijnig is in de morgen kan je hele dag bepalen. Kleine beslissingen... Gandhi zei: ´wees de verandering die je zelf wenst.´ Hoe ga je met jezelf om? Persoonlijke groei is onderdeel van deze mooie verantwoordelijkheid juist omdát je deel uitmaakt ván. Bewust te leven is daarom geen persoonlijke aangelegenheid. Hoe ga je met je lichaam om: beweeg je genoeg/voeding/stilte? Welke woorden spreek je; eenmaal gezegd blijven ze hangen. Waarin laat je jezelf mee slepen? Waarin niet? We hebben het over de drie p’s: people profit planet. In deze manier van denken staat de mens centraal. Maar als we uitgaan van de eenheid van alle leven, dan hoeven we het alleen over de planeet te hebben. Het vraagt om een gigantische transformatie in ons denken. Want het gaat dan niet meer over de profit/winst van het bedrijf, of van de menselijke samenleving, nee het gaat dan om de profit voor de grote cirkel van het leven, het welzijn van alle leven. Waarom is een dag van reflectie over compassie nodig? Waarom is het belangrijk dat Arnhem de stad van compassie wordt? Omdat wij mensen beide kanten in ons hebben, aan de ene kant zijn wij in staat tot onvoorstelbaar machtsmisbruik, oorlog en verwoesting; aan de andere kant tot een open hart voor de ander, en voor jezelf in alle eerlijkheid. Het zit in voortdurende kleine keuzes, die leiden tot de grote keuze: waar sta je voor? Waar ga je voor? Compassie begint daarom voor mij bij een bewust geleefde verbinding. Of zoals Spinoza naar voren bracht: het loslaten van afscheiding. Van jezelf, je eigen natuur, je innerlijke zelf, van de ander, van ‘het leven’, of te wel de natuur en de kosmos in haar geheel. Er is zoveel liefde in en om ons heen. We zijn ook daar een onderdeel van, je zou dat het goddelijke kunnen noemen. Laten we die levenskracht, die bron, die ook in onszelf aanwezig is, liefhebben. Door er van tijd tot tijd vanuit te leven, door er van tijd tot tijd bewust van te zijn en dankbaar. Want die levenskracht, die bron van leven, is tenslotte wat alles verbindt. Het grootste cadeau dat we het leven en onze medemens kunnen schenken is onze innerlijke blokkades van angst, weerstand, afkeer en onmacht, die ons in de greep houden, steeds verder los te laten. Het gaat om bewust te leven, door de angst heen. Van angst naar liefde. Zodat we van binnen uit steeds meer innerlijke vrijheid kunnen vinden, waardoor je anderen vrij kunt laten. De fysicus David Bohm, beschrijft in zijn boek ‘Dialoog’ (On Dialogue), hoe we gewikkeld zijn in de eenheid, om te ontwikkelen voor en met de eenheid die alle leven omhelst. Een mooi beeld. Oorlog komt voort uit de illusie van afgescheidenheid en is daar de ultieme uiting van. Op het moment dat we begrijpen dat we deel uitmaken van de natuur en we uit de afgescheidenheid en in de verbinding van en met het leven stappen, valt het hele systeem dat gebouwd is op afgescheidenheid uit elkaar. Het initiatief voor de conferenties, op een plaats als deze, herinnert ons eraan hoe belangrijk het is om vanuit innerlijke helderheid de inter-relatie van alle leven te durven ervaren en aan te gaan. Ja, het vraagt moed, juist omdat het om een zo diepe transformatie gaat, voor ieder persoonlijk en uiteindelijk voor systemen. Maar het mooie is, in die innerlijke en uiterlijke transformatie ben je dan niet meer alleen, je bent in verbinding met alles en iedereen. 4
Laat ik daarom eindigen met te zeggen: Wees als een druppel water. De helderheid van iedere druppel water, bepaalt de helderheid van de oceaan van het leven. Daar ligt onze grootste, prachtige en blijde verantwoordelijkheid: steeds weer te kiezen voor en te werken aan: je innerlijke helderheid, en weten dat jij er toe doet. Wees zoals je wilt dat de wereld er uit ziet.
5
