Voorwoord In 2013 hebben we 19 Jonge Helden Scholenprojecten kunnen realiseren op basisscholen en middelbare scholen in het land. Dit jaar verhoudingsgewijs weer op meer middelbare scholen dan de jaren ervoor. En daar zijn we erg blij mee! Het was ook in 2013 lastig om alle projecten gefinancierd te krijgen. De crisis speelt helaas ook Jonge Helden nog steeds parten. Toch hebben we nagenoeg alle projecten kunnen realiseren die we wilden realiseren. Met grote dank aan de coaches die op vrijwillige basis programma’s hebben willen begeleiden en aan de scholen die zelf zorgden voor de financiële middelen. En natuurlijk was er ook dit jaar weer ons toegewijde en hechte kantoorteam dat zich, op vrijwillige maar zeker niet vrijblijvende basis, bezighoudt met de scholenprojecten. Alexandra, Tineke, Fred, Marjolein, Roos, Annemieke, Jantiene bedankt! Ook iedereen die onbezoldigd op basisscholen de deelnemende kinderen heeft geëvalueerd zijn we veel dank verschuldigd. Geweldig zoals jullie je agenda’s wisten aan te passen en tijd vrij maakten om de vragenlijsten samen met de kinderen in te vullen. Dank! Wij danken ook alle scholen die hebben deelgenomen heel hartelijk. Zij hebben allemaal (weer) ruimte gemaakt in hun drukke planning, vaak zelfs in hun vrije tijd. Omdat ze het belang zo zien voor ‘hun’ Jonge Helden. En dan natuurlijk onze Jonge Heldencoaches, zij zorgen ervoor dat ook in 2013 weer heel veel Jonge Helden gezond verder kunnen groeien, mét hun grote verdriet. Riet Fiddelaers-Jaspers dank je wel voor de prachtige Gedeeld Verdrietprogramma’s, de basis van de Jonge Helden Kameleon-, Ster- en OverHoopprogramma’s. Els Zoete, Michiel van der Zalm, Catelijne Wierenga, Tanja Dik en Ad Veken als bestuursleden van Stichting Jonge Helden: bedankt voor jullie betrokkenheid, ideeën en sturing! Tot slot: zonder de bijdragen van alle trouwe donateurs van Stichting Jonge Helden, fondsen en gemeenten in 2013, hadden we niet kunnen doen wat we hebben gedaan. Heel veel dank voor jullie vertrouwen en financiële steun! Bussum, 30 april 2014 Saskia Koning (Directeur/Oprichter)
2
Inhoudsopgave Blz.: Wij bedanken…..
4.
1. Samenvatting en conclusies
5.
2. Deelnemers basisonderwijs over het Kameleonprogramma
7.
3. Ouders basisonderwijs over het Kameleonprogramma
12.
4. Deelnemers over de Jonge Helden Verliesworkshop basisonderwijs
17.
5. Deelnemers over de Presentatie Omgaan met verlies op school basisonderwijs
21.
6. Deelnemers voortgezet onderwijs over het Kameleonprogramma
24.
7. Ouders voortgezet onderwijs over het Kameleonprogramma
29.
8. Deelnemers voortgezet onderwijs over het Sterprogramma
34.
9. Ouders voortgezet onderwijs over het Sterprogramma
40.
10. Deelnemers voortgezet onderwijs over het OverHoopprogramma
45.
11. Ouders voortgezet onderwijs over het OverHoopprogramma
49.
12. Dappere Dino’s
54.
Bijlagen: - Bijlage 1: algemene informatie Stichting Jonge Helden - Bijlage 2: informatie over de Jonge Helden Scholenprogramma’s
3
De Jonge Helden Scholenprojecten 2013 zijn financieel mogelijk gemaakt door:
Albert Asjesfonds
Madurodam Steunfonds Fiep Westendorp Foundation
Stichting Dankbaar
Stichting Elise Mathilde Fonds
Alsmede alle vaste en incidentele donateurs van Stichting Jonge Helden.
4
1.
Samenvatting en conclusies
De scholen In 2013 hebben we 19 Jonge Helden Scholenprojecten kunnen realiseren. Van de 19 Scholenprojecten vonden er acht plaats op basisscholen, 11 vonden er plaats op middelbare scholen. De meeste projecten vonden plaats in de provincie Noord Holland, maar ook in de provincies Flevoland en Zuid Holland en in de randstad heeft een aantal projecten plaatsgevonden. De projecten Op 15 scholen (acht basisscholen en zeven middelbare scholen) heeft een Kameleonprogramma plaatsgevonden. Op drie middelbare scholen vond een Sterprogramma plaats. Op één basisschool werd een Dappere Dino programma aangeboden en op één middelbare school een OverHoopprogramma. De deelnemers - In totaal hebben 176 kinderen en jongeren van 7 tot 17 jaar deelgenomen aan een Jonge Helden programma. - 196 ouders hebben met hun kind(eren) meegedaan aan een Jonge Helden programma. - 53 leerkrachten, zorgmedewerkers en directieleden hebben deelgenomen aan een Jonge Helden Verliesworkshop of een Presentatie Omgaan met Verlies. Waardering Het gemiddelde cijfer waarmee de deelnemers de programma’s beoordelen, is als volgt: Kameleonprogramma basisonderwijs: 8,9 Kameleonprogramma voortgezet onderwijs: 8,6 Sterprogramma voortgezet onderwijs 8,4 OverHoopprogramma voortgezet onderwijs 7,7 Jonge Helden Verliesworkshop basisonderwijs: 7,5 Presentatie Omgaan met verlies op school BO 8,1 Veranderingen deelnemers programma’s Deelnemers voelen zich na het volgen van een programma in veel gevallen minder alleen, vrolijker, minder verdrietig, minder boos, minder angstig en zelfverzekerder. Ze denken positiever over hun leven en in het geval van scheiding denken ze ook positiever over de scheiding. Ze begrijpen het overlijden/de scheiding beter en kunnen er beter over praten. Bij scheidingskinderen verbetert in veel gevallen het contact met beide ouders. Wat hebben we aangepast in 2013? Ten aanzien van de Presentatie Omgaan met Verlies op school Basisonderwijs hebben we het volgende aangepast: * meer en nieuwe filmpjes * meer praktische tips * theorie ingekort waardoor totale presentatie ca 15 minuten korter duurt
5
Ten aanzien van de lotgenotenprogramma’s hebben we het volgende aangepast: - We hebben in 2012 besloten het Kameleonprogramma niet meer in te zetten voor leerlingen van groep 3 en 4. De effectiviteit van het Kameleonprogramma bij deze jongere kinderen bleek significant lager te liggen. We zijn een samenwerking met TNO aangegaan ten aanzien van het (evidence based) scheidingprogramma Dappere Dino’s, dat speciaal is ontwikkeld voor groep 3 en 4. Hiermee zijn we in 2013 aan de slag gegaan en ook in 2014 blijven we werken met het Dappere Dino’s programma. Ten aanzien van de Jonge Helden Ouderthema-avond ‘Klein verdriet, groot verdriet’ hebben we het volgende aangepast: - De presentatie bevat nieuw beeldmateriaal. - De materialentafels zijn nog verder uitgebreid. - Er is meer informatie over scheiding opgenomen naar aanleiding van diverse verzoeken.
6
2.
Deelnemers basisonderwijs over het Kameleonprogramma Geslacht
60 40 20
Score
0
Leeftijd 7 8 9 10 11 12
Aantal 1 6 17 19 23 9
Hoe vond je het dat je mee ging doen met een Kameleonprogramma op school? 40 30 20 10 0
Score
Heb je een kennismakingsgesprek gehad met één van de coaches?
Score 0
20
40
60
80
Hoe vond je het kennismakingsgesprek?
Score
0
20
40
60
7
Hoe vond je het om over dit soort dingen te praten met andere kinderen in een groep? 50 40 30 20 10 0
Score
Hoe vond je de coaches? 40 30 20 10 0
Score
Heb je nog tips voor de coaches? In het begingesprek goed uitleggen wat we gaan doen. Graag iets harder praten. Het was af en toe een beetje onrustig, graag iets aan doen. Iedereen zou even lang de tijd moeten krijgen voor zijn/haar verhaal. Nu kreeg de één langer de beurt dan de ander. Iets strenger zijn als anderen er doorheen praten. Ik vond de coaches heel goed en heel lief. Het praten over de scheiding was fijn maar ook moeilijk. Ik vond de spelletjes met de versierde letter fijn. Ik vond het fijn om over de scheiding te praten omdat je in een groep bent. ik vond het niet zo fijn omdat ik er niet graag over praat. Op een gegeven moment ‘stop’ zeggen.
Hoe vond je de inhoud van de zes bijeenkomsten met de groep, de dingen die jullie deden? 40 30 20 10 0
Score
8
Waren jij en je ouders bij de gezamenlijke afsluiting? Ja, we waren er alle drie Ja, mijn moeder en ik waren er Ja, mijn vader en ik waren er Ik was er wel, maar mijn ouders waren er niet. Nee
Hoe vond je de gezamenlijke afsluiting?
Heel fijn Fijn Gewoon Niet zo fijn Helemaal niet fijn
Welk cijfer geef je het Kameleonprogramma in het geheel?
1 2 3
40
9
30
4
10
5 6
20 8 10 4 0
6 7
7 8 9 10
9
Zou je andere kinderen, die zoiets hebben meegemaakt als jij, aanraden om mee te doen aan een Kameleonprogramma? 80 60 40
Score
20 0
Zijn er veranderingen in hoe je je voelt sinds je hebt meegedaan aan het Jonge Helden Kameleonprogramma? 80 70 60 50 40 30 20 10 0
Net zoals eerst Minder Beter/meer
Zijn er veranderingen in hoe je denkt, sinds je hebt meegedaan? 80 70 60 50 40 30 20 10 0
N.V.T. Net zoals eerst Negatiever/minder Positiever/meer
10
Zijn er veranderingen in hoe je doet, sinds je hebt meegedaan? 80 70 60 50 40 30 20 10 0
N.V.T. Net zoals eerst Minder Meer/beter
Tips/opmerkingen/vragen: * Ik ben beter en meer over mijn gedachten praten. * Mijn moeder heeft de kaars opgebrand en mijn vader laat het staan voor de sier. * Wat hebben jullie het goed gedaan! * Voor het programma vond ik het niet zo fijn om mee te doen, daarna vond ik het in het begin lastig, maar later fijn. * Ik zou andere kinderen aanraden mee te doen aan het Kameleonprogramma omdat het leuk is. * Om met andere kinderen over dit soort dingen te praten, daar kreeg ik een goed gevoel door. * Leuk dat je spelletjes doet: een vervelend onderwerp wat toch leuk wordt behandeld.
11
3.
Ouders basisonderwijs over het Kameleonprogramma
Ik ben ouder van een kind uit groep: Groep Aantal 4 2 5 5 6 14 7 22 8 20
Hoe vindt u het dat de school van uw kind het Kameleonprogramma aanbiedt? 40 20 0
Score
Op welke manier heeft u gehoord dat uw kind aan het Kameleonprogramma mee kon doen?
Score Anders
Telefonisch van leerkracht
Mondeling van leerkracht
Brief van school, via mijn kind Brief van school, rechtstreeks
20 10 0 Score
Wat vindt u van deze manier? 50
0 Score
12
Score
Bent u bij de ouderavond geweest?
Ja Nee
Hoe heeft u de ouderavond ervaren? Uitstekend Goed Voldoende Matig Slecht
Wat vond u van de coaches op deze avond in het algemeen? Uitstekend Goed Voldoende Matig Slecht
Wat vond u van de informatie die u kreeg over het Kameleonprogramma? Uitstekend Goed Voldoende Matig Slecht
13
Hoe heeft u de deskundigheid van de coaches ervaren? Uitstekend Goed Voldoende Matig Slecht
Hoe hebben de coaches volgens u vragen uit de groep beantwoord tijdens de ouderavond? Uitstekend Goed Voldoende Matig
Wat is uw indruk van de bijeenkomsten waaraan uw kind heeft deelgenomen? 40 30 20 10 0
Score
Zou u andere ouders aanraden om hun kind mee te laten doen met een Kameleonprogramma op school? 100 50
Score
0
14
Hoe heeft u de gezamenlijke afsluiting ervaren? Uitstekend Goed Voldoende Matig Slecht
Heeft u zich aangemeld voor een individueel eindgesprek met één van de coaches? 100 50
Score
0
Heeft u het eindgesprek gevoerd samen met uw ex-partner? 36 34 32 30 28
Score
Hoe heeft u het eindgesprek ervaren? 40 30 20 10 0
Score
15
Welke veranderingen heeft u gedurende of na afloop van het programma bemerkt bij uw kind? 70 60 50 40 30 20 10 0
Geen verandering Minder Beter/meer
Tips/opmerkingen/vragen: * Ga zo door! * Geweldig, dat jullie dat doen voor de kinderen, dank jullie wel. * Hopelijk blijft dit programma altijd bestaan! Wij zijn er super blij mee! * Ik en C. vonden het erg leuk en leerzaam. * Ik hoopte dat mijn kind beter in haar vel zou komen te zitten en dat is zeker gelukt! De gebruikte methode werkt. Of dit de enige of beste methodiek is kan ik niet beoordelen. Overall ben ik erg blij dat mijn dochter mocht deelnemen aan de Kameleongroep en ze heeft er veel aan gehad! * Ik vond het goed en leerzaam * Ik vond het ook nuttig voor mij als ouder, zowel individueel als naar B. toe. * Bedankt voor de positieve input. * Keep up the good work! * Met coach besproken dat een vervolgtraject voor R. goed zou zijn. Ik ben het hiermee eens en ga ermee aan de slag. * Mooi dat kinderen op deze leeftijd te maken krijgen met verschillende vormen van omgaan met emoties. Zeer waardevol en zijn we heel blij mee.
16
4.
Deelnemers over Verliesworkshop basisonderwijs
Hoe heeft u de Verliesworkshop als geheel ervaren? Slecht Matig
Score
Voldoende Goed Uitstekend
0
2
4
6
8
Hoe vond u de opbouw van de Verliesworkshop? Slecht Matig Voldoende
Score
Goed Uitstekend
0
5
10
Hoe vond u de theorie over kinderen en rouw en verlies? Slecht Matig Voldoende
Score
Goed Uitstekend
0
2
4
6
8
Is hetgeen in de Verliesworkshop aan de orde kwam voor u in de praktijk toepasbaar? Slecht Matig Voldoende
Score
Goed Uitstekend
0
2
4
6
8
17
Hoe vond u de oefeningen? Slecht Matig Voldoende
Score
Goed Uitstekend
0
2
4
6
8
Was er naar uw mening voldoende gelegenheid voor het inbrengen van eigen cases? Nee
Score Ja
0
5
10
15
Heeft u naar uw mening voldoende concrete tips en handreikingen gekregen voor het steunen van kinderen? Nee
Score Ja
0
5
10
15
Hoe vond u het beeldmateriaal dat getoond is? Slecht Matig Voldoende
Score
Goed Uitstekend
0
5
10
15
18
Welk cijfer geeft u de Verliesworkshop als geheel?
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
7
8 6
8
4 5
2
9 10
0 Gemiddelde beoordeling workshop: 7,5
Hoe heeft u de begeleiding van de coaches ervaren? Slecht Matig Voldoende
Score
Goed Uitstekend
0
5
10
Hoe hebben de coaches de vragen uit de groep beantwoord? Slecht Matig Voldoende
Score
Goed Uitstekend
0
5
10
15
Wat vindt u van de inhoud van de Verdrietkoffer? Slecht Matig Voldoende
Score
Goed Uitstekend
0
5
10
19
Heeft u nog tips om de Verliesworkshop te verbeteren? * We vullen zelf aan met materiaal wat past bij onze identiteit. Ontzettend bedankt!
Overige vragen/tips/opmerkingen: * Ik hoop dat veel kinderen hiervan profiteren. * Misschien is het goed te zoeken naar een mooi christelijk boek voor in de koffer. Verder.....complimenten! * Op verzoek van het team hebben jullie de theorie kort gehouden. * Beeldmateriaal was verhelderend. Bedankt! * Zeer verhelderend en inspirerend.
20
5.
Deelnemers over Presentatie ‘Omgaan met Verlies op het basisonderwijs’
Hoe heeft u de Jonge Helden Presentatie 'Omgaan met verlies op het basisonderwijs' ervaren? 20 15 10 5 0
Score
Welk cijfer geeft u de presentatie als geheel?
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
15 8 10 9
5 7 0
Hoe vond u de opbouw van de presentatie? 15 10 5
Score
0
Hoe vond u de theorie over rouw en verlies bij kinderen die behandeld werd? 20 15 10 5 0
Score
21
Is hetgeen in de presentatie aan de orde kwam voor u in de praktijk toepasbaar? 15 10 5
Score
0
Hoe vond u het getoonde beeldmateriaal? 15 10 5
Score
0
Was er naar uw mening voldoende gelegenheid voor het stellen van vragen? 20 15 10
Score
5 0
Heeft u naar uw mening voldoende concrete tips en handreikingen gekregen voor het steunen van kinderen? 20 15 10 5
Score
0
22
Hoe hebben de coaches de vragen uit de groep beantwoord? 15 10 5
Score
0
Wat vindt u van de inhoud van de Verdrietkoffer? 20 15 10 5 0
Score
Heeft u nog tips om de Presentatie te verbeteren? * Bedankt! * De laatste 10 minuten was bij mij de energie op aan het raken, het had toch iets korter gemogen. * Er werd goed ingegaan op vragen. Het is moeilijk om op zoveel mogelijk situaties in te gaan omdat er steeds heel verschillend op gereageerd kan worden. Veel over praktijkvoorbeelden praten is heel prettig. * Eventueel wat meer afwisseling. Het beeldmateriaal werd goed afgewisseld met videobeelden, soms was het iets te passief. De gestelde vragen werden goed en duidelijk beantwoord. * Iets meer interactie, nu te veel luisteren. * Tevreden over de fijne presentatie met genoeg ruimte voor vragen, ervaringen uitwisselen.
23
6.
Deelnemers voortgezet onderwijs over het Kameleonprogramma Geslacht
40 30 20 Score
10 0
Schooltype 16 14 12 10 8 6 4 2 0
Score
Hoe vond je het vragenuur? 6 5 4 3 2 1 0
Score
Wat was jouw reden om je aan te melden voor het Jonge Helden Kameleonprogramma? 20 15 10 5 Score
0
24
Heb je een kennismakingsgesprek gehad met één van de coaches? 50 40 30 20
Score
10 0
Hoe vond je het kennismakingsgesprek met de coach? 20 15 10 5 0
Score
Hoe vond je het om over dit soort dingen te praten met andere jongeren in een groep? 40 30 20 10 0
Score
Hoe vond je de coaches? 40 30 20 10 0
Score
25
Hoe vond je de inhoud van de zes bijeenkomsten met de groep, de dingen die jullie deden? 30 25 20 15 10 5 0
Score
Gemiddeld rapportcijfer: 8,57 Welk cijfer geef je het Kameleonprogramma in het geheel? 25
8
2
9
3
20
4 5
15
6
10 5
1
7
10
8
6
9 10
0
Zou je andere jongeren, die zoiets hebben meegemaakt als jij, aanraden om mee te doen aan een Kameleonprogramma? 60 40 Score
20 0
26
Zijn er veranderingen in hoe je je voelt sinds je hebt meegedaan aan het Jonge Helden Kameleonprogramma? 60 50 40 30 20 10 0
Net zoals eerst Minder Meer
Zijn er veranderingen in hoe je denkt, sinds je hebt meegedaan? 60 50 40 30 20 10 0
N.v.t. Net zoals eerst Negatiever/minder Positiever/meer
Zijn er veranderingen in hoe je doet, sinds je hebt meegedaan? 60 50 40 30 20
N.v.t.
10
Net zoals eerst
0
Minder Meer/beter
27
Vragen/tips/opmerkingen: * Dank jullie wel, dit heeft mij wel geholpen! * Er moeten meer bijeenkomsten komen want het was fijn * Het was gezellig! * Ik vind het een heel goed programma en vind dat veel anderen met deze problemen dit uit moeten proberen. Ik heb op sommige vlakken meer verbetering als op andere. Over het algemeen ben ik heel tevreden. * Ik vond dit heel fijn om te doen omdat ik nu veel meer met mijn ouders kan praten. * Ik vond dit leuk en fijn om te doen! * Ik vond het erg fijn en ook goed dat ik er over kon praten. Leuke opdrachten. Het was goed om er aan mee te doen. Groetjes en veel succes in de toekomst. * Ik vond het erg fijn om mee te doen, het was erg fijn om erover te kunnen praten. * Ik vond het fijn om er met andere kinderen over te praten. * Ik vond het heel leuk en gezellig.
28
7.
Ouders van deelnemers voortgezet onderwijs over het Kameleonprogramma
Hoe vindt u het dat de school van uw kind het Kameleonprogramma aanbiedt? 50 40 30 20 10 0
Score
Op welke manier heeft u gehoord dat uw kind aan het Kameleonprogramma mee kon doen? 1
6 22
9
17
Brief van school, via mijn kind Brief/e-mail van school, rechtstreeks Mondeling van mentor/zorgcoordinator Telefonisch van mentor/zorgcoordinator Anders
Wat vindt u van deze manier? 30 25 20 15 10 5 0
Score
Wat vond u inhoudelijk van deze brief of e-mail? 30 25 20 15 10 5 0
Score
29
Bent u bij de ouderavond geweest? 50 40 30 Score
20 10 0
Hoe heeft u de ouderavond ervaren? 40 30 20 Score
10 0
Wat vond u van de coaches op deze avond ? 30 25 20 15 10 5 0
Score
Wat vond u van de informatie die u kreeg over het Kameleonprogramma? 40 30 20 10
Score
0
30
Hoe heeft u de deskundigheid van de coaches ervaren? 30 20 10
Score
0
Hoe hebben de coaches volgens u vragen uit de groep beantwoord tijdens de ouderavond? 40 30 20 10
Score
0
Heeft u nog zaken gemist tijdens de ouderavond? 50 40 30 20
Score
10 0
Wat is uw indruk van de bijeenkomsten waaraan uw kind heeft deelgenomen?
Score
0
10
20
30
40
31
Zou u andere ouders aanraden om hun kind mee te laten doen met een Kameleonprogramma op school?
Score
0
20
40
60
Heeft u zich aangemeld voor een individueel eindgesprek met één van de coaches? 60 40 Score
20 0
Heeft u het eindgesprek gevoerd samen met uw ex-partner? 40 30 20
Score
10 0
Hoe heeft u het eindgesprek ervaren? Uitstekend Goed Voldoende Matig Slecht
32
Welke veranderingen heeft u gedurende of na afloop van het programma bemerkt bij uw kind? 60 50 40 30 20 10 0
Geen verandering Minder Beter/meer
Tips/opmerkingen/vragen: * Heel goed initiatief, waar de kinderen wat aan hebben. Als de ouders nu eens hun ego laten vallen, kunnen die nog heel wat hier van leren. Ga zo door!! * A. is tevreden met de huidige situatie, ook bij zijn vader. Hierdoor is dit voor mij ook makkelijker te accepteren en het heeft ook mij goed gedaan! * Bedankt! * Ben erg blij met dit project en het heeft R. erg goed gedaan. * Dank. * Enorm goed initiatief! Heel erg blij mee dat dit werd aangeboden. * Erg goed programma. Ik hoop dat het kan blijven bestaan. Het is erg goed voor de kinderen. * Fijn, bedankt!! * Het heeft haar wel goed gedaan alleen is het eindresultaat er nog niet, komt goed! * Bijzonder dat N. aantal dingen veranderd ziet, blij mee. Hoop dat ze er in de toekomst nog aan terugdenkt/heeft. Bedankt voor deze unieke bijeenkomsten, vind het heel bijzonder! * Ben heel blij met suggesties en informatie van het eindgesprek. * Leuk en fijn om van jullie de bevestiging te krijgen dat S. lekker in haar vel zit. * Oplossingen voor problemen waar ze tegen aan lopen. * Prima cursus. * Wij zijn heel blij dat R. hier aan mee mocht doen! Het heeft een positief effect op haar gehad....
33
8.
Deelnemers voortgezet onderwijs over het Sterprogramma Geslacht
14 12 10 8 6 4 2 0
Score
Schooltype 7 6 5 4 3 2 1 0
Score
Wie is er bij jou dood gegaan? 12 10 8 6 4 2 0
Score
34
Hoelang geleden is dat gebeurd?
Aantal jaren 1 2 3 4 5 7 9 11 14
Aantal deelnemers 3 3 1 1 2 1 3 1 1
Op welke manier ben je uitgenodigd voor het Sterprogramma? 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0
Score
Hoe vond je het om op die manier uitgenodigd te worden? 10 8 6 4 2 0
Score
35
Wat was jouw reden om je aan te melden voor het Jonge Helden Sterprogramma? 6 5 4 3 2 1 0
Score
Heb je een kennismakingsgesprek gehad met één van de coaches? 20 15 10
Score
5 0
Hoe vond je het kennismakingsgesprek met de coach? 12 10 8 6 4 2 0
Score
Hoe vond je het om over dit soort dingen te praten met andere jongeren in een groep? 12 10 8 6 4 2 0
Score
36
Hoe vond je de inhoud van de zes bijeenkomsten met de groep, de dingen die jullie deden? 12 10 8 6 4 2 0
Score
Zou je andere jongeren, die zoiets hebben meegemaakt als jij, aanraden om mee te doen aan een Sterprogramma? 20 15 10
Score
5 0
Welk cijfer geef je het Sterprogramma in het geheel? 8
9
2 3
8
4
6
5 6
4
7
10 2
1
8
5
9 10
0
Gemiddeld rapportcijfer: 8,4
37
Zijn er veranderingen in hoe je je voelt sinds je hebt meegedaan aan het Jonge Helden Sterprogramma? 20 15 Net zoals eerst
10
Minder
5
Meer 0
Zijn er veranderingen in hoe je denkt, sinds je hebt meegedaan? 20 15 10
N.v.t.
5
Net zoals eerst
0
Negatiever/minder Positiever/meer
Zijn er veranderingen in hoe je doet, sinds je hebt meegedaan? 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0
N.v.t. Net zoals eerst Minder Meer/beter
38
Vragen/tips/opmerkingen: * Eerst praatte ik bijna helemaal niet over degenen die zijn dood gegaan. * Het was heel leuk en goed! * Ik ben erachter dat er een muur is. * Ik vond de creatieve opdrachten heel leuk! * Ik vond het heel fijn dat dit er is. Heel erg bedankt! (met een hartje erbij getekend) * Ik vond het heel leuk.
39
9.
Ouders van deelnemers voortgezet onderwijs over het Sterprogramma
Hoe vindt u het dat de school van uw kind het Sterprogramma aanbiedt? 15 10 5
Score
0
Op welke manier heeft u gehoord dat uw kind aan het Sterprogramma mee kon doen? 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0
Score
Wat vindt u van deze manier? 10 8 6 4 2 0
Score
40
Wat vond u inhoudelijk van deze brief of email? 10 8 6 4 2 0
Score
Bent u bij de ouderavond geweest? 15 10 Score
5 0
Hoe heeft u de ouderavond ervaren? 10 8 6 4 2 0
Score
Wat vond u van de coaches op deze avond in het algemeen? 8 6 4 2 0
Score
41
Wat vond u van de informatie die u kreeg over het Sterprogramma? 10 8 6 4 2 0
Score
Hoe heeft u de deskundigheid van de coaches ervaren? 15 10 5
Score
0
Hoe hebben de coaches volgens u vragen uit de groep beantwoord tijdens de ouderavond? 15 10 5
Score
0
Heeft u nog zaken gemist tijdens de ouderavond? 15 10 Score
5 0
42
Wat is uw indruk van de bijeenkomsten waaraan uw kind heeft deelgenomen? 10 8 6 4 2 0
Score
Zou u andere ouders aanraden om hun kind mee te laten doen met een Sterprogramma op school? 20 15 10
Score
5 0
Heeft u zich aangemeld voor een individueel eindgesprek met één van de coaches? 20 15 10
Score
5 0
Hoe heeft u het eindgesprek ervaren? 12 10 8 6 4 2 0
Score
43
Welke veranderingen heeft u gedurende of na afloop van het programma bemerkt bij uw kind? 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0
Geen verandering Minder Beter/meer
Ruimte voor tips/opmerkingen/vragen:
* Bedankt! * Ik ben blij dat dit vanuit school wordt gedaan en de kinderen het kunnen delen met leeftijdsgenoten.
44
10.
Deelnemers voortgezet onderwijs over het OverHoopprogramma
Geslacht 6 5 4 3 2 1 0
Score
Schooltype 6 5 4 3 2 1 0
Score
Wat was jouw reden om je aan te melden voor het Jonge Helden OverHoopprogramma? 5 4 3 2 1 0
Score
Heb je een kennismakingsgesprek gehad met één van de coaches? 15 10 5 0
Score
45
Hoe vond je het kennismakingsgesprek met de coach? 8 6 4 2 0
Score
Hoe vond je het om over dit soort dingen te praten met andere jongeren in een groep? 6 5 4 3 2 1 0
Score
Hoe vond je de coaches? 6 5 4 3 2 1 0
Score
Hoe vond je de inhoud van de zes bijeenkomsten met de groep, de dingen die jullie deden? 10 8 6 4 2 0
Score
46
Gemiddeld rapportcijfer: 7,7 Welk cijfer geef je het OverHoopprogramma in het geheel? 6
8 7
4 2
9
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
0
Zou je andere jongeren, die zoiets meemaken als jij, aanraden om mee te doen aan een OverHoopprogramma? 15 10 5
Score
0
Zijn er veranderingen in hoe je je voelt sinds je hebt meegedaan aan het Jonge Helden OverHoopprogramma? 15 10 5
Net zoals eerst
0
Minder Beter/meer
47
Zijn er veranderingen in hoe je denkt, sinds je hebt meegedaan? 12 10 8 6 4 2
Net zoals eerst
0
Negatiever/minder Positiever/meer
Zijn er veranderingen in hoe je doet, sinds je hebt meegedaan? 12 10 8 6 4 2 0
Net zoals eerst Minder Meer/beter
Tips/opmerkingen/vragen
* Het is een goede manier om toch je emoties te vertellen. * Ik vond deze lessen heel erg leuk en het heeft me erg geholpen. Ga zo door!! * Ik vond het zeer interessant. * Meer beweeglijke dingen doen.
48
11.
Ouders voortgezet onderwijs over het OverHoopprogramma
Hoe vindt u het dat de school van uw kind het OverHoopprogramma aanbiedt? 8 6 4 2
Score
0
Op welke manier heeft u gehoord dat uw kind aan het OverHoopprogramma mee kon doen? 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0
Score
Wat vindt u van deze manier? 6 5 4 3 2 1 0
Score
Wat vond u inhoudelijk van de brief? 6 5 4 3 2 1 0
Score
49
Bent u bij de ouderavond geweest? 8 6 4 2 0
Score
Hoe heeft u de ouderavond ervaren? 6 5 4 3 2 1 0
Score
Wat vond u van de coaches op deze avond in het algemeen? 6 4 2
Score
0
Wat vond u van de informatie die u kreeg over het OverHoopprogramma? 5 4 3 2 1 0
Score
50
Hoe heeft u de deskundigheid van de coaches ervaren? 5 4 3 2 1 0
Score
Hoe hebben de coaches volgens u vragen uit de groep beantwoord tijdens de ouderavond? 6 4 2
Score
0
Heeft u nog zaken gemist tijdens de ouderavond? 8 6 4
Score
2 0
Wat is uw indruk van de bijeenkomsten waaraan uw kind heeft deelgenomen? 8 6 4 2
Score
0
51
Zou u andere ouders aanraden om hun kind mee te laten doen met een OverHoopprogramma op school? 10 5
Score
0
Heeft u zich aangemeld voor een individueel eindgesprek met één van de coaches? 8 6 4
Score
2 0
Hoe heeft u dit gesprek heeft ervaren? 8 6 4 2
Score
0
52
Welke veranderingen heeft u gedurende of na afloop van het programma bemerkt bij uw kind? 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0
Geen verandering Minder Beter/meer
Tips/opmerkingen/vragen: * Over de hele linie met plezier naar de groep, denkt meer na over de situatie/dingen. * Wij zijn positief over de Jonge Helden. Wij zien dat J. het fijn vindt te ervaren dat hij niet alleen staat. Emoties komen nu meer naar buiten. We gaan daar met zijn 4en mee verder. * Dank jullie wel!
53
12.
Dappere Dino’s
In 2013 is Stichting Jonge Helden een samenwerking aangegaan met TNO met betrekking tot het zogenaamde Dappere Dino-programma. In de periode 2009-2011 is er vanuit TNO gewerkt aan de vertaling en ontwikkeling van een Nederlandse versie van het Children of Divorce lntervention Program (CODIP) voor kinderen van 6-8 jaar die te maken hebben met (echt)scheiding. Dit heeft geresulteerd in de Nederlandse preventieve groepsinterventie Dappere Dino's. Een beschrijving van de interventie is opgenomen in de Databank Effectieve lnterventies als theoretisch goed onderbouwd. Omdat ons Kameleonprogramma het meest effectief is gebleken voor kinderen van 8 jaar en ouder, waren we in 2012 op zoek naar een programma dat juist geschikt is voor kinderen jonger dan 8 jaar. We hoorden over het Dappere Dino-programma en we zochten contact met TNO. Zo ontstond een hele plezierige en zinvolle samenwerking. Zeven Jonge Heldencoaches zijn in 2013 in opdracht van TNO door PI-research opgeleid tot Dapper Dino-trainer. In het najaar van 2013 heeft al één Dappere Dinoprogramma plaatsgevonden onder de vlag van Stichting Jonge Helden, geleid door twee van de opgeleide Jonge Heldencoaches op basisschool De Driesprong in Almere. Het betrof scheidingskinderen uit groep 3 en 4. Voor 2014 staat al één Dappere Dinoprogramma op een basisschool in Castricum definitief gepland en hopelijk volgen er nog vele! De evaluatie van het programma op de Drieluik in Almere is door TNO uitgevoerd. Een korte samenvatting: Algemene indruk ouders Ouders waren enthousiast over het programma. Ook de kinderen reageerden volgens de ouders doorgaans positief op deelname aan het programma. Bij sommige kinderen maakte het programma veel los en zij spraken gaandeweg meer met hun ouders over de scheiding en inhoud van de sessies van Dappere Dino’s. Andere kinderen werden in de loop van de tijd juist wat meer gesloten over hun belevenissen in de sessies. Wat er fijn werd gevonden aan het programma was het begrip en de steun die kinderen hier kregen voor hun situatie en het knusse karakter van de groep. Ouders waren blij met de tips die zij aangereikt kregen hoe zij hun kind zelf konden begeleiden gedurende het programma. De duur van het programma gaf de kinderen voldoende ruimte om hun emoties te tonen en gevoelens een plek te geven. Over het algemeen vonden de ouders de opzet van het programma goed doordacht en vonden ze de wijze waarop er met hun kind werd omgegaan prettig. Ervaringen van ouders Ouders kregen na afloop de vraag op welke manier zij de gevoelens en het gedrag van hun kind veranderd vonden sinds het begin van Dappere Dino’s. Een vader schreef daarop over zijn dochter die deelnam: “Halverwege de Dappere Dino’s heeft [naam kind] besloten voorlopig bij haar moeder te gaan wonen.” Moeder schrijft: “Ze geeft meer aan wat belangrijk is voor haar.” Deze beide ouders geven aan het meest gewaardeerd te hebben dat hun dochter handvatten aangereikt kreeg: “Opluchting bij niet-oplosbaar-probleem: meerdere kinderen hadden dat: de wens om vader en moeder bij elkaar te krijgen.” Zou u Dappere Dino’s aanraden aan collega’s? “Zeker!” “Ja” 54
“Dat er een plek is waar [naam kind] haar gevoelens kan uiten en daar ook handvatten voor krijgt aangereikt” (vader), en “De handvatten voor [naam kind] en de terugkoppeling van [naam trainer]” (moeder) Andere reacties over veranderingen in gevoelens en gedrag; en over hetgeen het meest gewaardeerd werd: We vroegen ouders ook wat zij gemist hadden in Dappere Dino’s. Een aantal ouders vulde in “geen idee”, “n.v.t.”, “niets” of lieten het open. Suggesties die we wel terug hoorden: “Een rapportje over [naam kind]”, “Een 1 op 1 gesprek met de begeleider (zonder ex erbij dus)”, en “Misschien nog een afspraak met de ouders om ons bij te brengen hoe we het beste met onze kinderen over de scheiding moeten/kunnen praten.” Lessons Learned * Ouderbetrokkenheid bij het programma is belangrijk. Het aanreiken van informatie en tips aan ouders kan verder uitgebreid worden. Bijvoorbeeld door de wekelijkse e-mails, die de trainer nu op eigen initiatief stuurde, te standaardiseren. * Het maken van een standaard eindrapportage voor ouders kan mogelijk in een behoefte voorzien. * Het ‘Ik kan een heleboel-boekje’ kan mogelijk verbreed worden om zodoende beter aan te sluiten bij verschillende karakters en niveaus van deelnemende kinderen. * De facultatieve ouderavond is een waardevol onderdeel van Dappere Dino’s. Deze verdient daarmee ook standaard aandacht in de Dappere Dino’s- Opleiding (train-de-trainer). * Ouders zijn mogelijk bereid te betalen voor hun kinds deelname aan Dappere Dino’s.
Uit: TNO-rapport TNO/CH 2014 R10359 De implementatie van Dappere Dino's: Groepsprogramma voor kinderen van 6 – 8 jaar van gescheiden ouders Verslag van een ZonMw Verspreidings- en Implementatie Impuls (VIMP)
55
Bijlage 1 Algemene informatie Stichting Jonge Helden Het doel van Stichting Jonge Helden is: voorkomen dat kinderen/tieners ernstig vastlopen, nadat ze met een ingrijpend verlies te maken hebben gehad dat ze niet (voldoende) hebben kunnen verwerken. Dit kunnen kinderen zijn waarvan vader, moeder, broer of zus is doodgegaan, kinderen van scheidende of gescheiden ouders en kinderen waarvan een gezinslid een ernstige/langdurige ziekte heeft. De cijfers liegen er niet om: heel veel kinderen/tieners ontwikkelen (ernstige) problemen na een scheiding of het overlijden van een gezinslid of door ernstige/langdurige ziekte van een gezinslid. Om kinderen en tieners met rouw en verlies preventief te begeleiden en ondersteunen, is Stichting Jonge Helden op drie manieren actief: I SCHOLENPROJECTEN In het kader van een Jonge Helden Scholenproject organiseren wij op scholen, onder schooltijd, preventieve rouw- en verliesprogramma’s: -het Jonge Helden Kameleonprogramma voor scheidingskinderen (en hun ouders/verzorgers) -het Jonge Helden Sterprogramma voor kinderen en tieners die een gezinslid hebben verloren (en hun ouders/verzorgers). - het Jonge Helden OverHoopprogramma voor kinderen en tieners (en hun ouders/verzorgers) met een ernstig ziek gezinslid. Kinderen en tieners zelf komen (bij alle drie de programma’s) zes keer bij elkaar met leeftijdgenoten die hetzelfde hebben meegemaakt. Ouders/verzorgers krijgen informatie, steun en tips. Leerkrachten, mentoren en zorgmedewerkers op de betreffende scholen krijgen een speciaal voor dit doel ontwikkelde workshop: de Jonge Helden Verliesworkshop. Zij krijgen veel informatie over kinderen/tieners en verlies en praktische tips en handreikingen voor het begeleiden van kinderen/tieners met verlies in de klas. Uitgangspunt van de workshops is een zeer complete Jonge Helden Verdrietkoffer, die na de workshop aan de school wordt overhandigd. Daarnaast kunnen basisscholen optioneel kiezen voor een algemene ouderinformatie-avond (‘Klein verdriet, groot verdriet’) over kinderen en verlies. Deze wordt op basisscholen aangeboden ten behoeve van alle ouders/verzorgers. De programma’s, de workshop en de Ouderinformatieavond zijn met veel zorg ontwikkeld door professionals en worden altijd begeleid door twee professionele en ervaren coaches, gespecialiseerd in het begeleiden van kinderen/jongeren met rouw en verlies. II JONGE HELDEN ADVIESSITES We ontwikkelen internetsites voor iedereen die in zijn of haar directe omgeving met kinderen en tieners met rouw en verlies te maken heeft. En voor kinderen en tieners zelf die met rouw en verlies te maken hebben. Met veel praktische informatie, concrete tips en de unieke mogelijkheid om online persoonlijk advies te vragen. III HERINNERDINGEN.NL Stichting Jonge Helden exploiteert deze prachtige website waarop kinderen en tieners een monumentje kunnen maken voor een overleden dierbare. De exploitatie van Stichting Jonge Helden wordt grotendeels door vrijwilligers gedaan. De rouwcoaches die de diverse programma’s en workshops begeleiden, ontvangen hiervoor een (bescheiden) vergoeding. Een aantal coaches begeleidt de programma’s op vrijwillige basis. Om haar activiteiten te bekostigen is Stichting Jonge Helden afhankelijk van donateurgelden, sponsoren, fondsen en gemeentelijke subsidies. Voor meer informatie kunt u terecht op www.stichtingjongehelden.nl of u kunt mailen met
[email protected].
56
Bijlage 2 Informatie over de Jonge Helden Scholenprogramma’s Preventieve zorg op school Stichting Jonge Helden integreert preventieve zorgprojecten ten behoeve van kinderen en tieners met rouw en verlies (‘Jonge Helden’) op scholen. Er is gekozen voor scholen om deelname voor kinderen en tieners aan de programma's zo laagdrempelig mogelijk te maken. Daarnaast is school een veilige en vertrouwde plek waar alles hetzelfde blijft als het leven van deze kinderen/tieners thuis volledig op zijn kop staat. Leerkrachten/mentoren zijn belangrijke en vertrouwde personen voor kinderen/tieners, zij kunnen een belangrijke rol spelen in de ondersteuning van hun leerlingen met rouw en verlies. Wat houdt een Jonge Helden Scholenproject in? Een scholenproject bestaat uit: - een Kameleonprogramma voor 10 of 5 echtscheidingskinderen en hun ouders/verzorgers - en/of een Sterprogramma voor 10 of 5 kinderen/tieners die een gezinslid hebben verloren en hun ouders/verzorgers - en/of een OverHoopprogramma voor 10 of 5 kinderen/tieners met een ernstig/langdurig ziek gezinslid en hun ouders/verzorgers, alsmede - een vier uur durende informatieve en interactieve workshop voor 12 tot 16 leerkrachten docenten, mentoren, zorgmedewerkers en directieleden over kinderen/tieners en rouw en verlies. Zo kunnen zij hun leerlingen met rouw en verlies nog beter begrijpen en ondersteunen. - of een drie uur durende informatieve en interactieve studieochtend/-middag voor 30 tot 50 leerkrachten, docenten, mentoren, zorgmedewerkers en directieleden over kinderen/tieners en rouw en verlies. Na een plenair informatief gedeelte, splitst de groep voor een praktische en interactieve workshop. Voor een workshop of studieochtend/-middag wordt scholen een bijdrage van minimaal 500 euro gevraagd. - Optioneel: een ouderavond over kinderen en verdriet om verlies (‘Klein verdriet, groot verdriet), bedoeld voor alle ouders van de basisschool. Tijdens deze bijeenkomst wordt veel praktische informatie gegeven over hoe kinderen verlies verwerken, waar je op moet letten als ouder of volwassene in de omgeving van een Jonge Held.
Alle Jonge Helden programma's bestaan uit de volgende onderdelen: - Een ouderavond voor alle ouders. - Individuele intakegesprekken voor alle deelnemers met één van de coaches. - Zes groepsbijeenkomsten van 1,5 uur. - In het basisonderwijs: aan het einde van de zesde groepsbijeenkomst sluiten ouders/verzorgers van de deelnemers aan waarna een gezamenlijke afsluiting volgt. - Tenslotte krijgen ouders/verzorgers in een persoonlijk gesprek met één van de coaches informatie over het proces van hun kind en desgewenst tips en handreikingen bij het begeleiden van hun kind. Zowel de workshop, de studieochtend/-middag, de ouderavond als de drie Jonge Helden programma's worden begeleid door professionele rouw- en verliescoaches, gespecialiseerd in de doelgroep kinderen en jongeren.
57
