Comeniusproject ”Water”
Montessori College, Vlierestraat 3 6523 EX Nijmegen Nederland tel +31 24 3287000 fax + 31 24 3605766
13 - 19 April 2013
•
Bereikbaarheid:
Filmacteur Brad Pi draagt een tatoeage met een contour van Ötzi op zijn onderarm.
Vloek
Frans Lapoutre, mobiele nummer: +31 618403029 Email:
[email protected] Jan van Vugt, mobiel nummer: +31 624750723 Email:
[email protected]
Acht mensen[35] die betrokken waren bij de ontdekking[36] of het onderzoek[37] naar Ötzi zijn gestorven. Sommige mensen, wellicht onder invloed van verhalen over de 'Vloek van de farao', geloven dat er een vloek rust op de ijsmummie. Nie emin zijn er vele honderden of duizenden mensen bezig geweest met de ontdekking en het onderzoek; het spreekt vanzelf dat enkelen daarvan een niet-natuurlijke dood sterven. De Vloek van de farao is een
Van het Montessori College: Vlierestraat 3, 6523 EX Nijmegen, Telephone: 0031 24 3287000 Van de Italiaanse School: Realgymnasium Bozen, Fagenstrasse 10, 39100 Bolzano, ITALY. www.rg.bz.it, Teacher from other countries involved in the exchange
Country
Teacher
Telephone
Italy
Peter Neumair
+39 3288747876
Marta Kofler
+39 3487048036
Miriam Seppi
+39 3479204098
Poland
Turkish
Austria
Magdalena Nykiel +48 505473028 Monika Świda
+48 668476397
Jowita Warmuz
+48 601517272
Şahin Ercan
+90 5439578444
İrem Uğurlu
+90 5332912173
Johann Muggi
+436646202554
Gerald Gaugg
+436645365516 2
31
•
Een schraper van vuursteen, misschien om de pijlen of de boog mee te bewerken;
•
Stukken van polyporuszwammen, van twee verschillende soorten (tondelzwam en berkenzwam[31]): één soort mogelijk voor medicinaal gebruik, de andere als tondel;
♦
Telefoonnummer van je bank in mobieltje zetten om je bankpasje te kunnen blokkeren.
•
Een gordel van kalfsleer met buidel voor benodigdheden. De slui5ng van de gordel is niet gevonden. De buidel beva e tondelzwam;
♦
Nagaan of je telefoon bruikbaar is in het buitenland.
•
Stukken vuursteen, misschien gebruikt als vuurslag. In de tondelzwam werden deeltjes pyriet gevonden, waaruit vonken kunnen worden geslagen;
♦
•
Een frame voor een rugzak: een kromgebogen hazelaartak met twee dwarsplankjes, waarop oorspronkelijk waarschijnlijk een leren draagtas beves5gd was. Sommigen beweren dat dit voorwerp een rest is van een sneeuwschoen;
Internationaal toegangsnummer: Vanuit Nederland naar Italië: 00 - 39 - netnummer - abonneenummer. Voor je eigen mobieltje moet je +31 blijven gebruiken.
♦
Voorzie al je bagage van een label met je naam en adres daarop.
♦
De school heeft een algemene reisverzekering. Ben je ook via thuis verzekerd, neem deze verzekeringspapieren mee. Denk ook aan je pasje van de ziektekosten verzekering.
• •
Een ronde stenen ring met riemen erdoor. De func5e is niet bekend, mogelijk een amulet die om de hals werd gedragen. Voor de uitrus5ng was (waarschijnlijk niet toevallig) van een groot aantal verschillende soorten hout en gelooid leer gebruikgemaakt. Houtsoorten: taxushout, essenhout, lindehout, hazelaar. Dieren: beer, gems, geit, steenbok, hert, kalf.
Nederlandse ambassade
Genetisch onderzoek In 2006 verschenen de resultaten van een gene5sch onderzoek in het Amerikaanse Journal of Physical Anthropology. Volgens dit onderzoek was Ötzi mogelijk onvruchtbaar. Het onderzoek beves5gde tevens dat zijn wortels mogelijk in Midden-Europa liggen. De onderzoeken op de gletsjermummie zijn uitgevoerd op mitochondriaal DNA, dat uitsluitend via de moeder wordt geërfd. Er zouden twee muta5es zijn aangetroffen die geassocieerd zijn met een verminderde vruchtbaarheid.[32][33] De bevinding zou de theorie ondersteunen van de onderzoeker Konrad Spindler (ondertussen overleden), die in de jaren negen5g stelde dat Ötzi een eenzaat was die uit de gemeenschap werd verstoten en in de bergen om het leven kwam.
♦
Via Michele Mercati 800197 Rome. Tel. +39 06 322 86 001
♦
Open: ma, di, do en vr van 9-12 uur.
♦
italy.nlembassy.org
In 2012 verscheen het resultaat van onderzoek van het volledige genoom van Ötzi[34]. Hieruit werd onder andere afgeleid dat hij bruin haar had, en een grote kans op enkele ziektes. Hij blijkt het L91-SNP te hebben, een haplogroep die binnen Europa op dit moment alleen nog in Sardinië en Corsica veel voorkomt. Het ondersteunt de hypothese dat haplogroep G de sterkst aanwezige haplogroep was voor de komst van de Indo-Europeanen. Ötzi-humor •
Ötzi groeide in de jaren na zijn vondst uit tot een plaatselijk cultureel icoon. Zo noemde een popar5est zich DJ Ötzi; deze scoorde eind jaren negen5g een carnavalshit met Anton aus Tirol.
30
3
◊
Geldig pasoort of ID-kaart meenemen.
◊
In de handbagage geen vloeistoffen (Tandpasta is ook een vloeistof), geen scherpe voorwerpen in de handbagage (geen schaar, mes of nagelvijltje)
◊
De handbagage mag één tas/koffer met maximaal 10 kilo zijn. De afmetingen van de handbagage mag maximaal 1 stuk van 55 x 25 x 35 cm
◊
In handbagage: Reisdocumenten, Medicijnen, en Sleutels
◊
Het koffer mag met inhoud maximaal 15 kg zwaar zijn. De afmetingen l + b + h max. 158 cm.
◊
Losse lithiumbatterijen, mogen alleen in de handbagage mee. Elke reservebatterij moet in de oorspronkelijke verpakking zijn verpakt. Is deze verpakking niet langer beschikbaar, dan moeten de contactpunten van de batterij afgeplakt worden om ze te isoleren, en elke batterij apart in een plastic zakje worden verpakt.
◊
Je mag maar een stuks handbagage mee nemen. Een fototoestel wordt ook als een stuks handbagage gerekend.
◊
Mp3 speler cd/speler mag, maar tijdens de vlucht mag een telefoon niet aanstaan.
◊
Presentje voor het gastgezin.
◊
Warme kleding. Regenkleding.
◊
Een paar extra schoenen.
◊
Toiletartikelen.
◊
Muziek, een boek of tijdschrift voor ‘s avonds
◊
Goede (loop)schoenen, we gaan misschien veel lopen.
◊
Een lader voor batterijen van je camera, mp3 speler en/of mobiele telefoon meenemen. De stekker is dezelfde als in Nederland.
◊
Pen en papier
◊
Zakgeld minimaal: ………
◊
Neem sultana’s of iets dergelijks mee.
◊
Verzekeringsbewijs(kaart) van je ziektekostenverzekering.
◊
Zwemkleding, badlaken en/of handdoek.
◊
Medicijnen, pleisters, paracetamol, reistablet.
◊
Fototoestel.
◊
Extra geld zeker voor de eerste dagen.
4
•
Resten van een uit gras geknoopt net, wellicht voor de jacht;
•
Resten van twee genaaide ronde dozen van berkenbast. De ene beva e (groene) esdoornbladeren, waarin een (smeulend) houtskooltje kon worden bewaard; de andere werd wellicht voor tondel of proviand gebruikt;
•
Een aantal deels onafgewerkte pijlen. Slechts twee pijlen hadden een punt en waren bruikbaar. De twaalf andere waren nog niet klaar. Ze waren niet allemaal door dezelfde maker gefabriceerd - de ene bruikbare pijl was door een linkshandige gemaakt, de andere door een rechtshandige. De bruikbare pijl had aan drie kanten rondom een veer aan de achterkant, met berkenteer en draad vastgezet. De veren waren iets schuin op de schacht gelijmd, zodat de pijl zou gaan ronddraaien, wat meer stabiliteit aan de vlucht geeG;
•
Een boog die nog niet klaar was maar waaraan nog gewerkt moest worden om er mee te kunnen schieten, langer dan de man zelf was, namelijk 1,82 m. Gemaakt van taxushout, tot ver in de middeleeuwen nog het voorkeursmateriaal voor bogen. De inkepingen voor de pees en de pees zelf waren nog niet aangebracht;
•
Een pijlkoker van genaaid hertenleer, afsluitbaar met een flap, zodat de pijlen er niet uit konden vallen, met daarin draad om pijlen mee te maken. Het is de oudste pijlkoker die ooit gevonden is;
•
Een bijl van koper (niet van brons), gevat in een handvat van taxushout en gefixeerd met berkenteer en riemen. Het is de enige compleet gevonden neolithische bijl ter wereld. De s5jl is verwant aan de Remedello-cultuur, waarvan in Noord-Italië circa 124 graven gevonden zijn; de kling bestaat voor 99% uit koper, dat volgens analyses uit het Salzburger land stamt. Ötzis bijl is de enige, waarvan de "greep" behouden is. Met deze koperen bijl was het mogelijk om bomen om te hakken.
•
Een houten handvat, waarin een s5G van hertengewei is gedreven. Het geheel lijkt op een groot aangescherpt potlood. Het werd gebruikt om van een vuurstenen snede kleine scherMes af te drukken om er een scherpe gezaagde snede van te maken. Het handvat had aan het uiteinde een ronde groef, waarmee de s5G met een touwtje aan een riem kon worden beves5gd;
•
Een aantal ruwe stukken vuursteen van hoge kwaliteit, die nog bewerkt moesten worden;
•
Een mes in essenhouten handvat. Een opvallend klein vuursteenmes - het had als het zonder handvat was gevonden makkelijk voor een fikse pijlpunt kunnen doorgaan. Voor de beves5ging van onderdelen werd berkenteer gebruikt, gemaakt door berkenbast onder uitslui5ng van lucht te verhi en. O ok het mes had net als de retoucheers5G een insnoering aan het uiteinde van het handvat waarmee het met touw aan de gordel gehangen kon worden;
•
Een schede voor het mes, gemaakt van touw dat gevlochten was uit grassen; 29
⇒
We gaan op bezoek bij mensen thuis. Probeer je dus aan te passen aan hun ”regels”. Tegelijkertijd moet je ook jezelf blijven. Als je moe bent geef dat aan. Als je bepaalde voorkeuren hebt wat betreft eten meldt dit dan. De Itailaanse ouders willen jullie verwennen dus willen ze graag weten wat jullie lekker vinden.
⇒
Let goed op het gebruik van alcohol, na schooltijd zijn de begeleidende docenten er niet bij. Let goed op wat je doet, ook in Italië geldt dat drank meer kapot kan maken dan je lief is. Bovendien zit je in een vreemde omgeving waar je niet precies weet hoe mensen handelen en reageren.
Schoen van Ötzi Schoenen van verschillende soorten leer gemaakt (berenhuid voor de zool, hertenleer voor het bovenwerk), met brede zolen, geschikt om op sneeuw te lopen; in de schoenen zat ook hooi, verpakt in een netstructuur, voor warmte-isola5e; de schoenen werden aan de beenbeschermers vastgeknoopt. De schoenen behoren tot de oudste ooit gevonden - een complexe en geraffineerde construc5e; Een gordel met gordeltasje: een kalfsleren riem van 4 tot 4,8 cm breed en bijna twee meter lang, tweemaal rond het lichaam gewonden. O p de riem is een tasje genaaid, waarin verschillende vuurstenen voorwerpen: een krabber, een boortje en een scherf, en een benen els [30] ; Een geitenleren lendenschort, een rechthoekige, smalle (één meter), lange lap die tussen de benen door werd gehaald en voor en achter onder de gordel werd doorgestoken; Beenbeschermers van geitenleer, nauwsluitend om de boven- en onderbenen; twee losse pijpen, geen broek; Een knielange, leren jas, zorgvuldig uit overlappende rechthoekige stukken geitenleer genaaid met pezen van dieren; Vermoedelijk een mantel van geknoopt gras, zonder mouwen of mouwgaten; er is geen echt geweven tex5el gevonden; wel veel geknoopt en gevlochten, van gras gedraaid touw; Een halPolvormige muts van berenvacht met leren kinband, die bij leven al gebroken was; de haarkant van de berenvacht is naar buiten gekeerd en het kledingstuk is uit verschillende stukken huid genaaid. Overige uitrusting 28
5
Deelnemende scholen: Polen: Prywatne Gimnazjum im. M. Skłodowskiej-Curie w Dąbrowie Górniczej, Ul. Piłsudskiego 4, 41-300 Dąbrowa Górnicza, PL - POLAND, www.sklodowska.iq.pl Nederland: Montessori College Nijmegen, Vlierestraat 3, 6523EX Nijmegen, NL - NETHERLANDS, www.montessoricollege.nl Italië: Realgymnasium Bozen, Fagenstrasse 10, 39100 Bolzano, IT - ITALY, www.rg.bz.it, Oostenrijk: Landwirtschaftliche Fachschule St. Andrä, Schulstraße 7, 9433 St. Andrä, AT - AUSTRIA, www.lfs-st-andrae.at Turkije: Konya Ereğli Anadolu Lisesi, 42320 Konyan Ereğli Anadolu Lisesi, Belceağaç Köyü, TR - TURKEY. http://konyaeal.meb.k12.tr
Website van het project: http://www.project-water.net/ Emailadres project:
[email protected]
doodgebloed.[22][23]Een team van pathologen van Eduard Egarter-Vigl was in 2005 ook al tot de conclusie gekomen dat de pijl het linkerschouderblad doorboord had en de slagader getroffen had, die de linkerarm van bloed voorziet.[24]Experimenteel onderzoek met voor het 5jdperk representa5eve bogen toont aan dat ze een reikwijdte van ongeveer 180 meter hebben. Een pijl die vanaf der5g meter wordt afgeschoten gaat door het lichaam. Dat is niet gebeurd bij Ötzi. Wetenschappers vermoeden daarom dat hij van vrij grote afstand in de rug moet zijn geschoten. [25] De schu er stond op een lager standpunt. Naast de schotwond had Ötzi een snijwond aan zijn rechterhand[26] en een hoofdwond.[27] Er zijn bloedsporen gevonden op zijn wapens en zijn kleding. DNA-onderzoek lijkt erop te wijzen dat de bloedsporen van vier verschillende personen komen. En er zijn rode bloedcellen gevonden in de wonden aan de hand en schouder. Daarmee is het, het oudste bloed dat ooit gevonden is. [28] Een theorie is daarom dat Ötzi zich tegen een aantal vijanden heeG moeten verdedigen. Daarbij kan hij zijn pijlen verschoten hebben en zijn boog verloren zijn. Mogelijk had hij met opzet deze moeilijke weg over de bergen uitgezocht om aan zijn vijanden te ontkomen. Dat zou dan gelukt kunnen zijn, want hij is niet beroofd van zijn voor die 5jd kostbare bijl. Hij zou zich nog zelf in het rotskommetje geïnstalleerd hebben. Hij ze e zijn rugzak, onafgewerkte boog en bijl tegen de rotswand, en legde de pijlkoker op een horizontaal stuk rots. Zijn mes had hij in de hand. Voorover geleund tegen een rotsblok zou de man gestorven zijn. Recenter onderzoek suggereert echter dat de pijlwond spoedig gevolgd werd door de hoofdwond, die mogelijk met een steen is toegebracht, of door een val op de rots. Vóór zijn overlijden zou Ötzi op zijn buik gelegd zijn en zou iemand, hetzij vriend of vijand, getracht hebben de pijl uit de wond te trekken.[29] Nevenvondsten De vondst van Ötzi is vooral ook zo interessant omdat hij een groot aantal gereedschappen en andere voorwerpen bij zich had die anders in de grond in de loop der eeuwen al lang zouden zijn vergaan. Die voorwerpen zijn ditmaal ook niet, zoals meestal in dergelijke situa5es, als grafgiGen gevonden, maar bij iemand die zo uit het dagelijks leven is weggerukt. Deze vondsten hebben informa5e opgeleverd over dagelijkse gebruiksvoorwerpen die mensen in de steen5jd al konden maken. Ötzi was zeker niet onvoorbereid de berg op gegaan; hij had een complete jacht- en overlevingsuitrus5ng bij zich. Zijn kledij en uitrus5ng bestond uit het volgende: Kleding
6
27
Deelnemers Nederland
Plaquette op de gedenksteen Pollen van de hopbeuk die in de darm van Ötzi zijn aangetroffen, bewijzen dat hij zes tot twaalf uur voor zijn dood in een zuidelijker dal moet zijn geweest.[20] De laatste uren voor zijn dood is hij ongeveer 1200 meter hoger geklommen. Een mogelijke verklaring is dat de natuurlijke weiden boven de boomgrens in de Alpen al vanouds werden gebruikt om in de zomer het vee te hoeden. In deVinschgau worden ook tegenwoordig nog schapen over de hoofdkam van de Alpen naar de hoge weiden van het Ötztal gedreven. Het is niet uitzonderlijk dat herders 5jdens die zogenaamdetranshumance op een hoogte boven 3000 meter komen. Ötzi kan een herder geweest zijn. Maar ook jagers komen graag op die hoogte, op zoek naar gemzen. O mdat het Timmelsjoch al sinds de prehistorie een noord-zuidovergang is, denken sommigen dat Ötzi een handelaar was. Anderen zien een soort leider in hem. O p basis van de doodsoorzaak denken de meeste onderzoekers dat de man op de vlucht was. Doodsoorzaak
Naam Daniel Mazzoleni
Adres De Vlier 17, 6581WD Malden
Telefoon thuis +31 24 3881297
Jolijn Groenewegen
Graafse Ringweg 62, 6543 JL Nijmegen
+31 24 3785122
S5jn Verdonschot
O ude Groenewoudseweg 300, +31 24 3888885 6524 WX Nijmegen Rembrandtstraat 5, +31 24 3220154 6521MA Nijmegen
Lieke Noortman
Ötzi werd vermoedelijk het slachtoffer van een jachtongeval of gewapend conflict. In zijn borstkas is bij de linkerschouder (pas een paar jaar na de vondst) een vuurstenen pijlpunt ontdekt die aanvankelijk bij eerder CT-onderzoek niet was opgemerkt. De bijhorende wond links op de rug is "vers". De schacht van de pijl was verwijderd, de pijlpunt is blijven steken. De long is niet geraakt. Men nam aanvankelijk aan dat het schot niet onmiddellijk dodelijk was, maar dat het mogelijk vele uren of dagen later in combina5e met uitpuUng wel tot zijn dood heeG geleid. Gedetailleerd onderzoek met een CT-scanner leidde echter tot de conclusie dat de slagader die naar de linkerarm gaat door de pijlpunt was geraakt[21]; in het weefsel eromheen was ook een groot hematoom zichtbaar. Dat zou betekenen dat Ötzi in slechts enkele minuten zou zijn 26
Nick Hendriks
Sieben quellen 23, +31 630059222 47559 Kranenburg, Duitsland
Romy Van der Zanden
Ijsvogelpassage 43, 6541 RK Nijmegen
7
+31 24 8456879
'Ötzi' heeG voor wetenschappelijke opschudding gezorgd, toen uit de koolstof 14datering bleek dat hij uit ongeveer 3300 v.Chr. stamde. De mummie is dus honderden jaren ouder dan de piramide van Cheops. In tegenstelling tot Egyp5sche mummies en andere begraven mensen is Ötzi intact bewaard, net als zijn kledij en de gebruiksvoorwerpen die hij op het moment van zijn dood bij zich droeg. Ötzi kan informa5e verschaffen over een 5jd in de Europese prehistorie waarover maar heel weinig bekend is. Hoewel bij de mummie een aantal houten artefacten is gevonden, is een exacte jaarringendatering nog niet mogelijk gebleken. Korte beschrijving Ötzi was een man van circa 45 jaar, oud voor die 5jd. Hij was circa 1,60 m lang.[10]. Uit onderzoek blijkt dat hij weinig vet had. Bij leven moet hij zo'n vijGig kilogram gewogen hebben. Zijn lichaam telt 59 tatoeages.[11] Ze werden veroorzaakt door inkervingen in de huid die daarna met koolpoeder zijn ingewreven. Mogelijk ging het hier om een behandeling tegen de artrose waaraan de man leed.[12][13] In zijn longen bevonden zich deeltjes van de rook van houtskoolvuurtjes. Uit analyse van DNA, van stof en stuifmeelkorrels en van de isotopenverhoudingen[14] in zijn gebit, waarin gaatjes zaten, blijkt dat hij zijn jeugd in de buurt van het huidige dorp Feldthurns ten noorden van Bozen doorbracht, maar later in valleien een kilometer of vijGig noordelijker ging wonen. Zijn kleding was nog gedeeltelijk intact en bleek verrassend goed aangepast aan de eisen van het klimaat in de Alpen. Hij droeg complexe, gevoerde schoenen. In zijn maag-darmstelsel bevonden zich de resten van twee maal5jden.[15] De laatste was er een van edelhertenvlees en eenkoorn[16], een primi5eve tarwesoort. De voorlaatste was er een van steenbokvlees.[17] In de maal5jd zaten stuifmeelkorrels passend bij een naaldbos op middelma5ge hoogte. Een gevonden sleedoornpruim (Prunus spinosa) plaatst het seizoen van overlijden wellicht in de zomer[bron?]. Ötzi had donkerbruin tot zwart haar, dat op een lengte van circa acht cen5meter was afgeknipt. Hij droeg een baard en had bruine ogen. Hij had geen luizen, maar in zijn kledij zijn wel twee vlooien gevonden.[18] Zijn voor die 5jd hoge leeGijd en de voorwerpen die hij bij zich droeg, vooral de kostbare koperbijl en de berenmuts, wijzen erop dat hij een zekere status moet hebben gehad. Gezondheid
http://maps.google.nl/maps/ms? vps=7&ie=UTF8&hl=nl&oe=UTF8&msa=0&msid=2179440547302 16682225.0004d7ac7a04804b64e7e
Hij had waarschijnlijk zweepworm (Trichuris trichiura), een inwendige parasiet. Met behulp van CT-scans is aangetoond dat drie of vier van zijn rechter ribben werden samengedrukt toen hij na zijn dood met zijn gezicht naar voren op de grond lag, of toen zijn lichaam werd verple erd door het ijs. O ok ontdekte men dat zijn epidermis, de buitenste huidlaag, ontbrak, een gevolg van het natuurlijk proces van zijn mummifica5e in het ijs.[19] Hij had aderverkalking. Reconstructie
8
25
Ötzi is de naam die is gegeven aan de ijsmummie van een man uit de Koper5jd. Twee Duitse amateurbergbeklimmers vonden hem op 19 september 1991 in de Italiaanse Ötztaler Alpen. Hij is de oudste menselijke mummie die in Europa is gevonden. Bestudering van Ötzi, in het bijzonder zijn voeding, kleding, uitrus5ng en bewapening, heeG kennis opgeleverd over het leven in de nieuwe steen5jd, 5300 jaar geleden. Vooral de koperen bijl die hij bij zich droeg is opmerkelijk. Vindplaats, ontdekker en bezichtiging De mummie lag op het Hauslabjoch in een rotskommetje aan de rand van de gletsjer Niederjochferner in de Ötztaler Alpen aan het eind van het Ötztal, op een hoogte van 3210 meter. De vindplaats ligt vrijwel op de O ostenrijks-Italiaanse grens en hoewel de mummie eerst in Innsbruck (O ostenrijk) belandde, is ze nu te bezich5gen in het Zuid-Tiroler Archeologiemuseum in Bolzano (Bozen) in Italië, omdat de vindplek toch net, 92,56 meter over de grens, in dat land bleek te liggen.[1] [2] Toen als eerste het echtpaar Helmut en Erika Simon de vondst had gemeld, werd het lichaam eerst voor een recent ongevalslachtoffer gehouden. Het stoffelijk overschot werd op 23 september door het ins5tuut voor forensische geneeskunde van de Universiteit van Innsbruck nogal onzorgvuldig geborgen.[3] Daarbij zijn belangrijke beschadigingen aan de mummie opgetreden en aan de nevenvondsten, die eerst over het hoofd waren gezien. Toen eenmaal duidelijk begon te worden hoe belangrijk de vondst was, is de vindplaats herhaaldelijk onder meer in de zomer van 1992 - met zeer nauwkeurige methoden uitgekamd, waarbij nog relevante vondsten werden gedaan zoals nagels en haar.[4] Er is rond de ijsmummie een aantal geschillen ontstaan. Eerst was er de strijd tussen de O ostenrijkers en de Italianen over wie de mummie mocht houden. Daarna kondigde het echtpaar Simon aan een gerechtelijke procedure te zullen beginnen om erkend te worden als de legi5eme vinders.[5] Helmut Simon overleed in 2004 op 67-jarige leeGijd na een val in een ravijn; hij werd acht dagen later pas gevonden.[6] Pas in 2008 volgde een uitspraak van de rechtbank, waarbij mevrouw Simon 150.000 euro vergoeding werd toegewezen[7]. Dit bedrag zou in 2010 na een nieuwe procedure nog opgetrokken worden naar 175.000 euro.[8] Sinds de ijsmummie op 16 januari 1998 naar Bozen is getransporteerd trekt het museum 300.000 bezoekers per jaar[9]. Vlakbij de loca5e waar Ötzi werd gevonden ligt het ArcheoParc Schnals, met een binnenmuseum en een archeologisch openluchtmuseum met gereconstrueerde huizen.
Naam
Email
Daniel Mazzoleni
[email protected] +31 6 29757858
Jolijn Groenewegen
[email protected] +31 6 53204326
S5jn Verdonschot
[email protected]
+31 6 22400300
Lieke Noortman
[email protected]
+31 6 26925833
Nick Hendriks
[email protected]
+31 6 37172467
Romy Van der Zanden
[email protected] +31 6 50237220 Naam Nederlandse leerling
Naam Italiaanse leerling
S5jn Verdonschot
Ma eo Urzì
Daniel Mazzoleni
Leonardo Villa
Nick Hendriks
Alex Messner
Romy van der Zanden
Nina Jocher
Jolijn Groenewegen
Viktoria Untersulzner
Lieke Noortman
Melisa Zuna
Italiaanse leerlingen Urzì Ma eo
[email protected]
+39 348 6379081
Villa Leonardo
[email protected]
+39 333 7849130
Messner Alex
[email protected]
+39 331 6344668
Jocher Nina
[email protected]
+39 327 0854170
Untersulzner Viktoria
[email protected]
+39 392 9300728
Zuna Melisa
[email protected]
+39 389 1147768
Ouderdom
24
Mobiel
9
·
Messner Mountain Museum
Verkeer en vervoer De belangrijkste autosnelweg is de A22, die van de Brennerpas in het noorden komt. Kastelen In het gebied rond Bozen zijn veel kastelen. De drie belangrijke kastelen van de stad: · Kasteel Maretsch · Kasteel Runkelstein · Kasteel Sigmundskron
Geboren in Bozen · · · · · ·
Walther von der Vogelweide (1170), zanger en dichter Albert Mayr (1943), componist en muziekpedagoog Gottfried Veit (1943), componist, Maria-Hemelvaartkathedraal muziekpedagoog en dirigent Michela Ponza (1979), biatlete Andreas Seppi (1984), tennisser Elena Runggaldier (1990), schansspringster
Afbeeldingen
De beroemde fruitmarkt in Bozen
Blik op Bozen over de Eisack.
Panorama van Bozen
Hier vind je de plattegrond: http://maps.google.com/maps/ms?ie=UTF&msa=0&msid= 217944054730216682225.0004d7d2770c205f697ca 10
23
Station van Bozen
Bozen (Italiaans: Bolzano; Ladinisch: Bulsan) is de hoofdstad en grootste stad van de Italiaanse autonome provincie Bozen-Zuid-Tirol. Bozen vormt ook een Zuid-Tiroolse districtsgemeenschap (Duits:Bezirksgemeinschaft; Italiaans: comunità comprensoriale; Ladinisch: cumunità raion of comunitè comprensoriala). Het inwonertal bedroeg in 2006 99.764 personen. De stadsregio telt 140.000 personen. Hoewel de totale bevolking van Zuid-Tirol in grote meerderheid Duitstalig is, is de verhouding in de stad Bozen ten gevolge van bewuste italianiseringspolitiek tijdens zowel het interbellum als de jaren 60 thans precies omgekeerd: volgens de laatste volkstelling in 2001 spreekt 73% er Italiaans, 26% Duits en 1% Ladinisch. In Bozen is 8% van de bevolking buitenlander. De burgemeester van Bozen is Luigi Spagnolli van de sociaaldemocratische Democratische Partij. Geografie In de stad mondt de Talfer (Talvera) uit in de Eisack (Isarco), die op zijn beurt ten zuiden van Bozen uitmondt in de rivier de Etsch (Adige). De stad bevindt zich in een breed dal. De belangrijkste bergen van Bozen zijn de Stadlegg (Monte Pozza, 1616 meter) en de Kohlern (Colle). Bozen heeft een continentaal klimaat: winters zijn er koud en zomers heet.
Name
Street
Postalco Town de
Viktoria Untersulzner
Missianerweg 31
39050
Nina Jocher
an der weinstraße in lambrechtweg 9
Leonardo Villa
via weisshaus 2a
39057
appiano (bz)
Alex Messner
Pfarrgasse 11a
39057
Girlan (BZ)
Ma eo Urzì
Fagenstrasse 1,
39100
Bozen
Melisa Zuna
Via Novacella 40
39100
Bolzano
Logeeradres docenten
Weintraubengasse 15 I-
39100
Bozen
Toerisme Toeristen komen naar (de omgeving van) Bolzano om te fietsen, te wandelen, voor het bergbeklimmen, of het skiën, en voor de wijnen, het eten, de Dom van Bozen, en de drie kastelen. In Bozen bevindt zich voorts het Zuid-Tiroler Archeologiemuseum, waar de ijsmummie Ötzi te bezichtigen is.
Stadsdelen · · · · ·
Zentrum-Bozner Boden-Rentsch Oberau-Haslach Europa-Neustift Don Bosco Gries-Quirein
Musea · · · · · ·
Zuid-Tiroler Archeologiemuseum Stadsmuseum Natuurmuseum Museum voor moderne kunst („Museion“) Merkantilmuseum Schoolmuseum 22
11
Missian Eppan
Wij zijn blij met je deelname aan ons internationaal project, hopend dat iedereen er veel aan heeft. Ervan uitgaand dat iedereen zich naar elkaar toe op zeer vriendschappelijke manier zal gedragen en op de hoogte is van de normale gedragsregels, zijn wij van mening dat tijdens een internationaliseringsproject verschillende culturen en een groot aantal mensen betrokken zijn. Om die reden plaatsen wij de volgende regels: Wat verwachten wij van de ontvangende ouders? 1. Dat zij proberen om voor hun gast een thuis te zijn en met hem/haar te socialiseren. 2. Dat zij huisvesting , ontbijt, een ingepakte lunch, een warme maaltijd (tenzij anders bepaald) en de transportmiddelen naar en van school verstrekken. 3. Dat zij contact zoeken met de begeleiders als hun gast zich niet aan de regels houdt. 4. Dat zij contact zoeken met de begeleiders als hun gast medische hulp nodig heeft. 5. Dat zij de verantwoordelijkheid voor de veiligheid en het welzijn van hun gast nemen en dat zij contact zoeken met de begeleiders als hun gast zich ongelukkig schijnt te voelen.
TIME 07:00
TURKISH GROUP
07.00 from the train station
18:00
POLISH
18.00 in front of the Hotel Alpi
11.00
Verzamelen bij hotel Alpi. in front of the Hotel Alpi (shuttle bus)
11.00—12.30
Met minibus van Bolzano naar vliegveld in Innsbruck. Vertrek van minibus om 11.00 uur vanaf Hotel Alpi
12.30—13.30
Inchecken voor vlucht naar Schiphol
14.30—16.05
Vlucht van Innsbruck naar Schiphol met Transavia vluchtnummer: HV 6610
Wat verwachten wij van de ontvangende studenten? 1. Dat zij de verantwoordelijkheid voor het welzijn van hun gast nemen. 2. Dat zij in aanwezigheid van hun gast de overeengekomen taal spreken. 3. Dat zij de geplande lessen en de workshops bijwonen en er voor zorgen dat hun gast ook op de vastgestelde tijd en plaats aanwezig is. 4. Dat zij ervoor zorgen dat, op doordeweekse avonden, behalve bij schoolactiviteiten, hun gast niet later thuis komt dan vastgesteld is door de gastouders. 5. Dat zij zich ervan bewust zijn dat het strikt verboden is om alcoholische dranken en drugs te gebruiken. Dit geldt zowel thuis als in het buitenland.. 6. Dat zij tijdens busreizen niet roken en geen alcoholische dranken gebruiken. 7. Dat zij zich volledig en positief inzetten zowel tijdens het programma in hun eigen land als tijdens hun verblijf in het buitenland. 8. Dat zij tot een goede sfeer zowel tijdens het programma in hun eigen land als in het buitenland tijdens hun terugkeerbezoek bijdragen. 9. Dat zij op de hoogte zijn, dat de begeleiders het recht hebben, in geval van geval van ernstig wangedrag, om een studenten naar huis te sturen op kosten van zijn/ haar ouders/verzorgers. 10. Dat zij zich houden aan de regels die door hun eigen en buitenlandse leraren worden gegeven.
STUDENTS and TEACHERS
16.30 of 17.00 Treinreis van Schiphol naar Nijmegen. Er rijden geen treinen van Schiphol naar Amsterdam. De reistijd kan een uur langer zijn. Rijden waarschijnlijk via Den Bosch.
18.32 - 19.32
Aankomst op Centraal Station in Nijmegen
Wat verwachten wij van de bezoekende studenten? 1. Dat zij zich correct gedragen; geen misbruik maken van de gastvrijheid van hun gastgezinnen. Van je gastgezin wordt niet verwacht dat zij voor je persoonlijke uitgaven betalen, bijvoorbeeld souvenirs, extra drinken enz. 2. Dat zij om met hun gastgezinnen proberen op gepast wijze contacten leggen en zich niet van het familieleven uitsluiten. 12
21
TIME
STUDENTS
TEACHERS
08:00
DEPARTURE OF AUSTRIAN GROUP from train station 8 o’clock in the morning
7:50 – 10:00
10.35 -13.05
Collection of water samples and quality testing in the nearby river Talfer and analysis in our labs; comparison with data collected in Poland (Peter Neumair)
Teacher can join the group and assist
Conclusive work on the brochure (layout, printout etc.) in the computer room (Marta Kofler) FREE AFTERNOON
Although believing that everybody will behave towards each other in a very friendly way and is acquainted with the normal rules, we have to consider that in the process of internationalization different parties and a large number of people are involved. For that reason we set the following rules: What do we expect from the hosting parents? That they try to make their guest welcome in their home and socialize with him/her. That they provide housing, breakfast, a packed lunch, a hot meal (unless indicated otherwise) and the means of transport to and from school That they contact the staff if their guest does not obey the rules. That they contact the staff if their guest needs medical help. That they take responsibility for the safety and well-being of their guest and that they contact the staff if their guest should appear to be unhappy. What do we expect from the hosting students? That they take responsibility for the well-being of their guest. That they speak the agreed language of communication in the presence of their guest. That they attend the scheduled lessons and workshops and assure that their guest is also present at the arranged time and place. That they ensure that, on week-nights and except for school activities, their guest is at home no later than agreed on with the host parents. That they are aware that it is strictly forbidden to use alcoholic drinks or drugs, or to take these abroad. That they do not smoke or drink alcoholic drinks on the bus . That they participate fully and positively: both during the programme in their own country and during their return visit abroad. That they contribute to a good atmosphere both during the programme in their own country and during their return visit abroad. That they are aware that the staff has the right - in the (unfortunate and not to be expected!) case of serious misconduct - to send a student back home at the expense of his/her parents. That they obey directions given by their own as well as foreign teachers. What do we expect from the guest students? That they behave correctly; do not impose on their hosts’ hospitality. Your hosts are not expected to pay for your personal expenses, e.g. souvenirs, extra drinks etc. That they try to socialize with their host family and do not exclude themselves from family life. That they hold to the agreed rules, e.g. on the times for dinner, rising in the morning, returning home in the evening; on the consumption of alcoholic beverages and on smoking. That they try not to make their host student wait for them. That they do not go out without the consent of their host parents. Rules 6, 7, 8 and 9 are the same as those for the host students.
20
13
TIME 20.15
Verzamelen in de hal op centraal station Nijmegen
20.42 - 20.55
Reis Nijmegen—Arnhem. Vertrek spoor 1 en aankomst spoor 11
21.37—07.10
Reis Arnhem—München Hbf Vertrek van spoor 9 en aankomst op spoor 13. Treinstel CNL419.
TIME
STUDENTS
7:50 -9.00
Work in progress in the computer room on 2nd floor (Marta Kofler)
7.50 – 8.30
Austrian group meets at Austrian teachers accompany school, but leaves early to their students take 9.07 train to AUER/ORA where headmaster will pick them up. Visit of the school and the research centre for agriculture and forestry Laimburg – free lunch
9.00
Departure from school for all the other students and teachers – by train at 9.35 to Merano - guided tour of the Gardens of Trauttmansdorff (please don’t forget packed lunch) (Miriam Seppi and Peter Neumair)
Tijdens de treinreis van Arnhem naar München is zijn er ligbedden gereserveerd. Het wagennummer is Wagen 186. De slaapplaatsen zijn 15 en 16 en 21-22-23-24-25-26.
17.00 -19.00
14
TEACHERS 7.50 -9.00
Teachers assist students
AULA MAGNA – MUSIC & FAREWELL with snacks
19
TIME
STUDENTS
TEACHERS
7:50 – 10.20
Computer room on second floor workshop brochure, feedback excursion (articles, pictures) (Gertrud & Miriam Seppi)
8:00 – 10.00
Teachers assist students
TIME 21.37—07.10
STUDENTS Reis Arnhem—München. Vertrek van sppor 12. Trein nummer: EC1289. Wakker worden om 06.00 uur i.v.m. overstap.
10.20 -10.35 BREAK – CLASSROOM COMENIUS
07.31—11.37
München Hbf—Bolzano
11.00- 13.00 Walk to the Museum and guided tour of the Ötzi Museum only for the guests (Gertrud Ortler)
07.10
POLISH GROUP 3 teachers, 4 students
either bus station or hotelContact Marta Kofler
11.15
DUTCH GROUP 2 teachers, 6 students
at the station-platform arrivalMarta Kofler
15.00
TURKISH GROUP 2 teachers, 5 students
Train station – Miriam Seppi
18.00
AUSTRIAN GROUP 2 teachers, 4 students
Train station – Peter Neumair
FREE AFTERNOON for students
17.00
Teachers meeting at Bar of Hotel Laurin (near HTL Feichter)
All the teachers will be staying at the Hotel Feichter. 19.15
18
Students will be picked up by families- except for the early Polish guests who will have to wait a bit and can have breakfast at the teachers` hotel. Students stay with family
15
Teachers have dinner together at a typical restaurant (Batzenhäusl) – meeting in the hotel lobby, then short walk to the restaurant together.
TIME
STUDENTS
TEACHERS
8:00 – 8:15
Students meet at school and get to know each other - Breaking the ice
Meeting in the same classroom
TIME
STUDENTS
TEACHERS
16.00
Final destination and meeting point in front of the statue on the main square: Walthersquare
Meeting point at the main square where students meet.
Students return to host families
Dinner in typical restaurant (Weißes Rössl) near Feichter
CLASSROOM marked COMENIUS on the 2nd floor on the left side 8.20 – 8.40
SHORT TOUR OF THE SCHOOL BUILDING – local students show the building
OFFICIAL WELCOMING with headmaster and TOUR OF THE SCHOOL
8.40 – 9.30
Students join lessons in classroom of First meeting of the the host student teachers for further planning - details
9.30 – 10.20
Let’s start working on the project with an introduction to the Scientific method. Where: Drawing Room third floor (Marta Kofler & Miriam Seppi)
10.20-10.35
Break – Classroom Comenius for cup of coffee and snack
10.35-12.15
Science project – Blind water tests At least one teacher in the LABORATORY – building oppo- from each group assite (Peter Neumair) sists students
At least one teacher from each group assists students
TIME
STUDENTS and TEACHERS
8.00 – 18.00 Meeting point in front of Hotel Alpi – close to the bus station
FULL DAY EXCURSION BY COACH – tour of the Dolomites with visit of torrent control sites and the location of the huge landslide that occurred in December 2012 – Host families provide the students with packed lunch. (Peter Neumair)
Evening
Students return to host families
12.15 -13.05 Analysis of collected data and prepa- Teachers assist ration conclusion in the computer room (Marta Kofler & Miriam Seppi) 13.05 -14.00 LUNCH AT SCHOOL – Pizzatime - downstairs in the room next to the Aula Magna Guided tour of the city 14.00 -16.00 Departure directly from school — Rally of the old city centre centre with departure – students split up in different from school. groups and search sights A former teacher, Prof. – Don’t forget cameras since you are Veronika Gruber, will expected to take pictures! be your tour guide. 16
17
