Combinatie werk en gezin: Een moeilijke maar belangrijke uitdaging voor ondernemers en werknemers Unizo en Gezinsbond weten dat de combinatie van werk gezin en zorg voor vele mensen op beroepsactieve leeftijd –ondernemers én werknemers- een moeilijke opdracht is. Hoe ze dat dagdagelijks oplossen, is voor onze beide organisaties belangrijke en interessante informatie, want van daaruit kunnen we veel leren over gezinsvriendelijkheid op de werkvloer. Unizo en de Gezinsbond peilden via een gemeenschappelijke enquête naar de manier waarop hun leden gezin en werk combineren en de knelpunten die zij daarbij ervaren. Hoe ervaren ondernemers en werknemers tijdsdruk? Is er inderdaad te weinig tijd om de taken op het werk en in het gezin naar behoren uit te oefenen? Wat zijn de grootste problemen? Maar ook: welke oplossingen vinden ze vandaag al en welke schuiven ze naar voren voor de toekomst? De resultaten uit onze enquête werden ook afgetoetst in een gemeenschappelijke overleggroep van werknemers en zelfstandige ondernemers/werkgevers. Aan deze groep werd gevraagd het beeld te vervolledigen en uit de cijfers conclusies te trekken. Uit heel dit proces zijn tenslotte een aantal gemeenschappelijke beleidsaanbevelingen tot stand gekomen. Daar willen we het echter niet bij houden. Unizo en de Gezinsbond nemen ook zèlf de handschoen op: we willen vanuit onze organisaties actief meewerken aan een gezinsvriendelijke werkvloer voor ondernemer en werknemer. Unizo en de Gezinsbond geloven namelijk dat er op de werkvloer bij ondernemers, werkgevers en werknemers heel veel nood maar ook veel bereidheid is om te werken aan een gezinsvriendelijk klimaat. Hoe dit concreet ingevuld moet worden, zal van ondernemer tot ondernemer, van bedrijf tot bedrijf, van job tot job en van gezin tot gezin anders zijn. Maar de bereidheid en de inspanningen willen we vanuit onze organisaties ondersteunen, stimuleren en bevorderen. Daarom heeft iedere organisatie een aantal acties en eigen instrumenten in het leven geroepen die zij via haar kanalen zal promoten.
Persconferentie Unizo – Gezinsbond 28 april 2009 - 1
1. De enquête : vaststellingen We kregen een massale reactie: 2.512 respondenten vulden de enquête volledig in. Daarvan zijn 65,4 % zelfstandig ondernemer en 34,6 % werknemer. Van de deelnemende ondernemers telt 54,3 % personeel tewerk. Eerste belangrijke vaststelling: de combinatie van werk en gezin is een moeilijke oefening voor vele gezinnen. De cijfers liegen er niet om. Ondernemers werken onder grote tijdsdruk. Bijna 60 % geraakt door de werkdruk niet rond met zijn huishouden, terwijl zowat de helft de combinatie van de onderneming met zorgen voor kinderen of een hulpbehoevend familielid problematisch vindt. Een zelfstandige onderneming runnen is echter niet persé gezinsonvriendelijk: 54 % van de ondernemers zegt net dat de flexibiliteit waarover ze als ondernemer beschikken het makkelijker maakt om tijd te besteden aan het gezin wanneer dit nodig is. Als we het over oplossingen hebben, stelt 64,4 % van de ondernemers dat hij of zij beroep doen op partner en kinderen. Voor vele zelfstandige ondernemers is ook het behoud van de zondagsrust (71%), de wekelijkse sluitingsdag (57,3 %) en het wettelijk kader van de openingsuren (51, 6)% van cruciaal belang om voldoende gezinstijd te garanderen. 30,8 % - toch geen kleine groep - vindt het wenselijk beroep te kunnen doen op een vliegende ondernemer (een vervanger in de zaak). Vele ondernemers geven aan gebruik te maken van dienstencheques als ondersteuning in het huishouden (58,2 %). De vraag of een aangepaste vorm van ouderschapsverlof, palliatief verlof en zorgverlof voor zelfstandige ondernemers wenselijk is, krijgt een verrassend positieve score van respectievelijk (56,5 %, 59,4 % en 57,6 %). Ö Ook ondernemers zijn niet ongevoelig voor gezinstijd, die ze vooral zelf willen invullen. Ook vele werknemers geven te kennen dat het niet gemakkelijk is om gezin en werk te combineren. 51,3 % geeft aan problemen te hebben om werk en huishouden te combineren, voor 31,8 % gaat deze stelling ook op voor de combinatie gezin en zorg voor kinderen of hulpbehoevende familieleden. Maar het werk is zeker niet alleen een bron van frustratie. 74,2% zegt immers een gelukkige mama en papa te zijn omdat ze grààg gaan werken. Als mogelijke oplossingen voor een betere combinatie van gezin en werk van de werknemer worden vooral de thematische verloven en betaald familiaal verlof genoemd. 75,7 % van de werknemers gaf aan op het werk te kunnen kiezen voor een ander arbeidsregime (vb. van voltijds naar deeltijds of omgekeerd). 39,9 % van de werknemers doet beroep op de PWA of dienstencheques, terwijl 30,8 % hulp krijgt van familie of vrienden. 17,4 % van de werknemers werkt in een onderneming die gezinsondersteunende diensten aanbiedt. Als werknemers zelf mogen kiezen in het aanbod aan gezinsondersteunende diensten, bestaat de top drie uit een strijkdienst, georganiseerde vakantie-opvang en opvang van zieke kinderen. Ö Werknemers willen tijdmaatregelen, maar ook uitbesteding van huishouden om de combinatie draaglijk te houden.
Persconferentie Unizo – Gezinsbond 28 april 2009 - 2
Tweede vaststelling: vele ondernemers voelen het vervangen van werknemers die thematisch verlof of tijdskrediet nemen aan als een knelpunt. KMO-werkgevers geven aan dat er een groot gebrek is aan geschikte kandidaten voor de vervanging. Heel vaak gaan ze zelf meer werken, of wordt het werk verdeeld onder de achterblijvers, hetgeen uiteraard niet bevorderlijk is voor het gezinsleven van die laatsten. Eén vierde van de werkgevers werft iemand aan via een vervangingscontract, nog eens één vierde werft een interimkracht aan en 18,6 werft bij opname van thematisch verlof een vaste kracht aan. Vele ondernemers blijken echter niet genoeg op de hoogte van de wettelijke regelingen en mogelijke oplossingen voor vervangingen van werknemers die thematisch verlof of tijdskrediet opnemen. Ze noemen de administratieve overlast en de kostprijs als grote struikelblokken voor vervanging, terwijl andere werkgevers in soortgelijke situaties daar hun hand niet voor omdraaien. Nog een opmerkelijk element uit de enquête: meer flexibiliteit in de opnamemodaliteiten van de thematische verloven draagt de goedkeuring weg van zowel werkgevers als werknemers. Ö Meer flexibiliteit in de opnamemodaliteiten en betere informatie over vervangingen zijn nodig. Derde vaststelling: de meeste KMO-werkgevers zijn overtuigd dat sociaal overleg over het thema gezin en werk belangrijk is, een minderheid moet daarvan nog overtuigd worden. Een ruime meerderheid van de KMO-werkgevers (64,4 %)vindt inspraak en overleg over dit thema ook haalbaar (47,4 %) tot makkelijk haalbaar (17 %). Slechts voor een minderheid is deze inspraak of overleg moeilijk haalbaar (12,8 %) tot onhaalbaar (4,7 %). Anderzijds zegt 1 op 4 van de werknemers (25,9 %) dat er in zijn of haar bedrijf nog geen overleg gebeurt of afspraken worden gemaakt om te komen tot een betere combinatie gezin en werk. Ö Overleg is een belangrijke sleutel in dit verhaal. Een oplossing op maat, haalbaar voor zowel werknemer als bedrijf, zal pas gevonden worden als er gepraat wordt over de noden en de mogelijkheden van beiden.
2. Aanbevelingen en acties a. voor de zelfstandige ondernemer De combinatie gezin en onderneming verdient meer aandacht. -
Dit kan door het behoud van de dienstencheques (en de uitwerking van dienstencheques voor aanvullende kinderopvang vooral voor zieke kinderen en huishoudelijk taken) en de uitwerking van het systeem van vliegende ondernemers. Ook het toetsen van nieuwe wetgevende initiatieven op de haalbaarheid voor de combinatie van gezin en werk van de ondernemer is gewenst.
Persconferentie Unizo – Gezinsbond 28 april 2009 - 3
-
-
-
Verder moet de mogelijkheid van een aangepaste vorm van ouderschapsverlof, palliatief verlof en zorgverlof op maat van ondernemers onderzocht worden. Ook ondernemers zijn immers zelf ouders, of kinderen van mensen die zorg nodig hebben. Hun behoefte aan zorgtijd verschilt niet van die van werknemers. Om deze reden willen Unizo en de Gezinsbond het signaal van de ondernemers voor het behoud van de zondagsrust, de wekelijkse rustdag en het bestaande wettelijk kader van openingsuren onder de aandacht brengen. In het advies aan startende ondernemers moet de combinatie van gezin en werk een plaats krijgen. Het is belangrijk dat ondernemers zich bewust zijn van de combinatieproblematiek en zich vooruitziend kunnen opstellen.
b. voor de zelfstandige ondernemer die ook werkgever is Unizo en de Gezinsbond willen meer aandacht voor de gezinscontext en de onderneming, zowel op beleidsvlak, als op ondernemingsniveau. Zoeken naar evenwicht in een onderneming betekent echter maatwerk. - De rol van de sociale dialoog in de onderneming is daarbij van groot belang. In de ondernemingen met een sociaal overlegorgaan moet het thema gezin en arbeid een vast onderdeel zijn op de agenda. In alle ondernemingen moet het thema gezin en arbeid bespreekbaar zijn. In KMO’s gebeurt dit nu vaak op een informele manier, omdat werkgevers en werknemers er dichter bij elkaar staan dan in grote bedrijven. Er is bij werkgevers grote bereidheid voor overleg, maar de verschillende opties zijn weinig gekend. Ondernemingen moeten daarom voorzien worden van best practices, tools en leidraden die via sociale dialoog in de onderneming besproken worden en op hun haalbaarheid getoetst. De overheid kan stimulerend optreden door de kosten terug te betalen van bedrijven die in analogie met diversiteitsplannen op vrijwillige basis een ‘gezin-en-werkplan’ opstellen en daarbij gebruik maken van erkende tools en leidraden (Family Business Audit). - Een verdergaande administratieve vereenvoudiging voor meer flexibiliteit op het werk in het voordeel van werkgever en werknemer is gewenst, zonder dat de rechten van de werknemers hierbij in het gedrang komen. We denken hier bijvoorbeeld aan het wisselen van uurroosters met collega’s op heel korte termijn, of het invullen van werkdagen in een deeltijds arbeidsrooster. - De overheid kan vervangingen van werknemers die thematisch verlof opnemen stimuleren door vermindering van bedrijfsvoorheffing of een vlotter gebruik van interimkrachten in dergelijke specifieke gevallen. - Er is nood aan verdere sensibilisering op de werkvloer. De HRM-coach kan begeleiding bieden op vlak van de zoektocht naar het evenwicht tussen werk en gezin, vooral bij vervangingen van werknemers in tijdskrediet. c. voor de werknemers -
Er is nood aan gezinsflexibiliteit in het arbeidsregime. Dit kan via een zoektocht naar een evenwicht in flexibiliteit voor het gezin en flexibiliteit in economisch opzicht. De thematische verloven zijn daar een mooi voorbeeld van. Zowel werkgevers als werknemers geven aan dat een bijkoPersconferentie Unizo – Gezinsbond 28 april 2009 - 4
-
-
-
mende flexibiliteit in opname van de thematische verloven een verbetering zou zijn. Inspraak en overleg op de werkvloer over de combinatie gezin en arbeid kunnen nog beter. De gezinsnoden van de werknemer verdienen een plaats in ieder bedrijf. Dit kan aan de hand van goede voorbeelden en bestaande instrumenten. De Gezinsbond wil hier ook een rol in spelen en lanceert een Charter voor gezinsvriendelijke ondernemingen (www.gezinsbond.be/charter) en een rubriek voor gezinsvriendelijke vacatures in het ledenblad De Bond vanaf september 2009. De organisaties benadrukken het belang van een goede en evenwichtige afstemming tussen werk en gezin. Het gebruik van de regelingen die deze combinatie faciliteren moet voor iedereen op een gelijkwaardige manier toegankelijk zijn: werknemers van grote en kleine bedrijven, maar ook zelfstandigen met en zonder personeel. Anderzijds moet ook rekening gehouden worden met de economische omgeving waarbinnen KMO's opereren en de arbeidsorganisatorische realiteit waarmee ze geconfronteerd worden. Er moet daarom een goed evenwicht gezocht worden tussen de behoeften van het gezin enerzijds en de economische behoeften en noodwendigheden van een klein en middelgroot bedrijf anderzijds. Beide organisaties pleiten er daarom ook voor om binnen de bestaande regelingen van tijdskrediet en thematische verloven nog meer nadruk te leggen op de combinatie arbeid-gezin en goede oplossingen te zoeken om dit ook maximaal mogelijk te maken in kleinere bedrijven. Ook in tijden van crisis moeten ouderschapsverlof, palliatief verlof, zorgverlof en tijdskrediet voor zorgredenen opgenomen kunnen worden.
3. Algemene conclusie Gezinsvriendelijkheid op de werkvloer moet niet altijd van bovenaf worden opgelegd. Veel is mogelijk wanneer bedrijf en mensen die er werken de noden en mogelijkheden bespreken. Zowel voor de bedrijven als voor de gezinnen zijn de noden immers specifiek, en dan is een antwoord “op maat” het beste. Oplossingen worden gevonden door de bereidheid tot nadenken en inspraak en overleg, maar ook door het kennen van de verschillende opties en good practices. De Gezinsbond en Unizo zullen dit proces ondersteunen en de dialoog over gezin en arbeid op de werkvloer stimuleren. _______________
Persconferentie Unizo – Gezinsbond 28 april 2009 - 5
