Jaarverslag 2013
COLOFON Tekst: NPV Realisatie: TRUE Communications, Apeldoorn Beeldmateriaal: NPV, iStockphoto Dit jaarverslag is een uitgave van de NPV (Nederlandse Patiënten Vereniging) Bezoekadres: Kerkewijk 115, 3904 JA Veenendaal Postbus 178, 3900 AD Veenendaal Telefoon: (0318) 54 7 888 E-mail:
[email protected] Kijk voor meer informatie op www.npvzorg.nl
Inhoudsopgave 1. Voorwoord
pagina 5
2. Trending topics 2013 Abortus vanwege syndroom van Down One of Us Mazelen en vaccineren Onderzoek Levensbeëindiging van pasgeborenen met zeer ernstige afwijkingen Eenzaamheid Euthanasie en hulp bij zelfdoding (Niet-)Reanimeren
pagina 6 pagina 6 pagina 6 pagina 6 pagina 7 pagina 7 pagina 8 pagina 9 pagina 10
3. Met leden
pagina 11
4. Voor u
pagina 12
5. Met vrijwilligers Lokale afdelingen Thuishulp NPV-Consultatiepunt
pagina 14 pagina 14 pagina 14 pagina 15
6. Met jongeren
pagina 16
7. Met geld
pagina 17
8. Bekend of onbekend
pagina 18
9. Als organisatie Algemene Ledenvergadering Een toekomstbestendige en eigentijdse NPV
pagina 20 pagina 20 pagina 20
10. 2014: Een nieuwe fase Ten slotte
pagina 20 pagina 20
11. Financieel jaarverslag Jaarrekening en begroting Staat van baten en lasten 2013 Toelichting algemeen Toelichting op de staat van baten en lasten Toelichtingen lastenverdeling 2013 Accountantsverklaring Begroting 2014
pagina 23 pagina 25 pagina 26 pagina 27 pagina 28 pagina 29 pagina 30 pagina 31
3
4
1. Voorwoord Een plaatje zegt meer dan duizend woorden. Daarom beginnen we dit jaarverslag met een beeld. Een hoorn. Om precies te zijn een ramshoorn, een sjofar. Een hoorn zet je aan je mond en je blaast erop alsof het een megafoon is waardoor je je boodschap luid en duidelijk verkondigt. Wat de boodschap is van de NPV? Het leven is een gave van God en daarom beschermwaardig. Hoe draagt de NPV die beschermwaardigheid uit? Door publiekelijk aandacht te vragen voor de zorg voor en de beschermwaardigheid van het leven. Een hoorn is ook een kruik. Je kunt hem bijvoorbeeld vullen met kostbare olie. In de Bijbel zien we hoe olie wordt gebruikt om wonden van zieken te verzachten. De hoorn als beeld voor hulpverlening en naastenliefde. De NPV brengt dienstverlening in praktijk door thuishulp en advies bij persoonlijke vragen via het spreekuur en het NPV-Consultatiepunt. In de hoorn zijn beide opdrachten van de NPV verenigd. De NPV is een unieke organisatie die opkomt voor de zorg voor het leven en gefundeerd is op een Bijbelse opdracht en missie. Veenendaal, april 2014 ing. J. van der Ham drs. E.E. Wiegman - van Meppelen Scheppink voorzitter directeur
5
2. Trending Topics 2013 Wat waren de medisch-ethische thema’s van 2013 en wat deed de NPV met deze onderwerpen?
Abortus vanwege syndroom van Down Begin 2013 werd bekend dat de Raad van Bestuur van Ziekenhuis Gelderse Vallei in Ede had besloten om vrouwen die een baby met het syndroom van Down verwachten abortus aan te bieden. Veel mensen die van de diensten van dit ziekenhuis gebruikmaken, reageerden geschokt op dit bericht: is het leven van kinderen met het Downsyndoom niet waardevol om geleefd te worden? Er zijn tegenwoordig toch goede zorg- en behandelmogelijkheden? De NPV heeft een gesprek met de Raad van Bestuur van het ziekenhuis aangevraagd en via enkele open brieven in het Nederlands Dagblad en het Reformatorisch Dagblad het bestuur opgeroepen het besluit te heroverwegen. Ook heeft de NPV afdelingen in de regio opgeroepen een brief te schrijven aan het bestuur met hetzelfde verzoek. Om de afdelingen te ondersteunen bij hun bezwaar, heeft de NPV een voorbeeldbrief met argumenten opgesteld. Daarnaast zijn in samenwerking met de RMU gesprekken gevoerd met medewerkers van het ziekenhuis en inhoudelijke argumenten aangeleverd voor een bezwaarschrift namens de medewerkers.
One of Us In maart 2013 werd de aftrap gegeven van het Europees burgerinitiatief One of Us (Eén van ons). De NPV was een van de Nederlandse organi saties die dit burgerinitiatief steunde. Het doel van het initiatief was in Europa de bescherming te bevorderen van het menselijk leven vanaf de conceptie - binnen de mogelijkheden en de bevoegdheden van de EU. Het burgerinitiatief Eén van ons vraagt de Europese Commissie de menselijke waardigheid vanaf de bevruchting te respecteren en een einde te maken aan de financiering van activiteiten waarbij menselijke embryo’s worden vernietigd. De initiatiefnemers hoopten voor 1 november één miljoen handtekeningen op te halen. Uiteindelijk is dit doel ruimschoots gehaald; 1.742.156 geldige handtekeningen worden in 2014 officieel aan de Europese Commissie overhandigd.
Mazelen en vaccineren
6
Begin mei brak in het Land van Heusden en Altena mazelen uit. Binnen enkele dagen werden er diverse patiënten gemeld. De pers sprong op het nieuws: Wie zijn de zieken? En waarom krijgen kinderen mazelen; de vaccinatie tegen mazelen maakt toch deel uit van het Rijksvaccinatie programma? De mazelenpatiënten bleken ongevaccineerd, lid te zijn van orthodox protestantse kerken, en te wonen in het gebied dat bekend staat als de Biblebelt.
In de weken die volgden, nam het aantal ziektemeldingen alleen maar toe. De NPV besloot uitgebreid te informeren over de principiële afwegingen die worden gemaakt wanneer iemand beslist om zichzelf en zijn/haar kinderen niet (of juist wel) te vaccineren. De brochure Vaccinatie: voorzienigheid, vertrouwen en verantwoordelijkheid die de NPV samen met Academische Werkplaats AMPHI in 2012 ontwikkelde, werd talloze keren opgevraagd en gedownload, niet alleen door particulieren maar ook door professionals in de zorg. In berichtgeving in kranten en in radio- en televisieprogramma’s werd voortdurend naar de brochure verwezen. Het NPV-spreekuur werd meer dan zestig keer gebeld met een vraag over vaccinatie. Eind 2013 was de epidemie op zijn retour. Volgens officiële cijfers hebben meer dan 2.500 kinderen mazelen gehad, maar ligt waarschijnlijk het werkelijke aantal veel hoger. Meer dan 140 kinderen hebben door complicaties in het ziekenhuis gelegen en één meisje is aan de gevolgen van de ziekte overleden.
Onderzoek Een groot deel van de NPV-achterban behoort tot de reformatorische gezindte. Daarom heeft de NPV eind 2013 een digitale peiling gedaan naar kennis en opvattingen van leden en niet-leden over vaccinatie. Er is onderzocht hoe de brochure Vaccinatie: voorzienigheid, vertrouwen en verantwoordelijkheid ontvangen is en of deze (of andere vormen van contact met de NPV) heeft bijgedragen aan de eigen meningsvorming. Ook is gevraagd hoe de positionering van de NPV in deze discussie wordt ervaren en of deze bijstelling behoeft.
Levensbeëindiging van pasgeborenen met zeer ernstige afwijkingen De geboorte van een baby met zeer ernstige afwijkingen leidt voor ouders en het medische behandelteam vaak tot ingrijpende dilemma’s rond het doorgaan of stoppen met een behandeling. De artsenorganisatie KNMG publiceerde in juni 2013 de handreiking Medische beslissingen rond het levenseinde bij pasgeborenen met zeer ernstige afwijkingen. Doel van de handreiking is artsen duidelijkheid te bieden rond de levensbeëindiging van pasgeborenen met een ernstige handicap. Artsen mogen het overlijden van een pasgeborene met een ernstige handicap na het staken van de behandeling bespoedigen door het toedienen van spierverslappers, staat te lezen in het rapport. Zij moeten daarvan melding maken bij een speciaal daarvoor ingestelde toetsingscommissie. De meldingen bleven echter achterwege, onder meer omdat artsen deze toediening niet zagen als levensbeëindiging, maar als goede stervensbegeleiding. De KNMG vindt dat het toedienen van spierverslappers veelal wél geldt als actieve levensbeëindiging en wil met dit rapport een eind maken aan de onduidelijkheid over de meldplicht van artsen. Diverse media vroegen de NPV om een reactie op dit rapport. De NPV reageerde: ‘Het is winst dat het rapport deze onjuiste opvatting corrigeert. Maar wij vrezen dat het rapport vooral een
7
grensverleggende werking zal hebben nu de KNMG bekrachtigt dat het lijden van ouders die afscheid van hun kind moeten nemen, ook een reden kan zijn voor het bespoedigen van de dood.’ De huivering die de NPV bij het rapport had, viel niet uit de lucht. Bij het NPV-Consultatiepunt komen regelmatig indringende vragen binnen over het staken of voortzetten van de behandeling en palliatieve zorg bij pasgeborenen.
Eenzaamheid Eenzaamheid is een groot maatschappelijk probleem en treft veel mensen direct in hun welzijn. In 2013 voerde de NPV een onderzoek uit naar de ervaringen van eenzaamheid binnen de achterban. De NPV gebruikte bij dit onderzoek dezelfde vragenlijst als onderzoeksbureau TNS NIPO in 2008 bij een landelijk onderzoek naar eenzaamheid in opdracht van Coalitie Erbij. In totaal 1.492 mensen vulden de vragenlijst in, waarvan 88% leden en 12% niet-leden van de NPV. Uit het onderzoek blijkt dat de ervaren eenzaamheid binnen de NPV-achterban nauwelijks verschilt met de ervaren eenzaamheid onder de Nederlandse bevolking. Zo’n 30% van de respondenten voelt zich eenzaam. Ruim de helft van de respondenten gaf aan in het verleden wel eens eenzaam te zijn geweest. Ongeveer 70% van de NPV-leden is bereid zich in te zetten om eenzaamheid in de samenleving te verhelpen. Daaruit blijkt een duidelijk verschil met het onderzoek uit 2008: daar toonde slechts 15% van de respondenten zich bereid zich in te zetten. Relaties, eenzaamheid en de NPV-Levenswensverklaring Met de toenemende individualisering neemt niet alleen eenzaamheid toe, maar ook de diversiteit in het denken over medisch-ethische onderwerpen. Deelden familieleden eerder nog vaak dezelfde opvattingen, nu kunnen standpunten lijnrecht tegenover elkaar staan. Duidelijkheid geven aan naasten is voor veel mensen een reden om een NPV-Levenswensverklaring aan te vragen. In deze verklaring worden wensen rondom de zorg rond het levenseinde vastgelegd. De NPV-Levenswensverklaring kan ook aanleiding geven tot een goed gesprek over het levenseinde. Bij de aanvraag van de NPV-Levenswensverklaring spelen relaties ook een belangrijke rol want er moet een vertegenwoordiger worden aangewezen die de belangen volgens de wens van de persoon in kwestie behartigt. Maar wat te doen als je niemand hebt die een vertegenwoordiger kan zijn?
8
Soms komt het voor dat de aanvraag van de NPV-Levenswens verklaring helpt om mensen uit hun isolement te krijgen. Een voorbeeld uit 2013: Een oudere dame wilde een wilsverklaring aanvragen omdat zij, zo bekende zij, niemand had. De NPV-medewerker die de dame te woord stond, luisterde aandachtig en begon daarna voorzichtig te informeren welke familieleden de dame nog
had en welke andere contacten. Er bleken nog een nichtje en een buurvrouw te zijn. Gesterkt door het gesprek met de NPV nam de dame contact op met het nichtje en de buurvrouw. Het nichtje reageerde verrast, maar positief. Het nichtje en de dame voerden vervolgens verschillende gesprekken en er ontstond een nieuw en blijvend contact. Thuishulp tegen eenzaamheid Ook een deel van de hulpvragen die in 2013 binnenkwamen bij de NPV-Thuishulp kwamen voort uit eenzaamheid. Het sociale netwerk rondom ouderen wordt steeds kleiner en daarom moet er een beroep worden gedaan op de hulp van vrijwilligers, bijvoorbeeld bij het doen van boodschappen, bij vervoer naar een arts of gewoon voor afleiding. Vaak ontstaan er door de thuishulp contacten die jarenlang blijven bestaan.
Euthanasie en hulp bij zelfdoding Op 30 september 2013 vond in Den Haag een rondetafelgesprek over euthanasie plaats tussen Kamerleden en afgevaardigden van verschillende organisaties. Directeur dr. R. Seldenrijk was namens de NPV bij dit gesprek aanwezig. De euthanasiewet bestond ruim 10 jaar en daarom vond een tweede evaluatie van de wet plaats. Eerder in het jaar stuurde de NPV een brief naar de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, mevrouw E.I. Schippers, waarin de NPV schreef dat ‘haar het gevoel bekruipt dat we moeten waken dat de zorgvuldigheidseisen niet al te lichtvaardig moeten worden toegepast. Het lijkt alsof de eisen door de praktijk steeds verder worden opgerekt.’ En: ‘Er lijkt sprake te zijn van een recht op zelfdoding.’ De brief was een reactie op een brief die Schippers eerder naar de Tweede Kamer stuurde en waarin zij schreef tevreden te zijn over het beeld dat uit de tweede evaluatie naar voren komt. Tijdens het rondetafelgesprek verdedigde de NPV twee standpunten: de overheid is de beschermer van de burger en burgers moeten kunnen blijven rekenen op goede, basale zorg. Daarnaast stelde de NPV een indringende vraag aan minister Schippers: Meent u serieus dat euthanasie een uitzondering moet blijven? De wet is namelijk gebaseerd op de grondhouding dat euthanasie een uitzondering moet zijn, maar de publieke opinie beweegt zich steeds verder van deze grondhouding af. In de daaropvolgende maand bleek de kritische vraag van de NPV uiterst actueel. De 71-jarige Albert Heringa moest voorkomen bij de rechtbank omdat hij zijn 99-jarige moeder had geholpen een einde te maken aan haar leven. Heringa werd schuldig bevonden aan hulp bij zelfdoding, maar kreeg hiervoor geen straf omdat hij zou hebben gehandeld uit naastenliefde. Coalities rondom euthanasie en het levenseinde De NPV werd in 2013 lid van de Euthanasia Prevention Coalition Europe (EPC-E). De visie van deze coalitie is dat iedere Europese
9
samenleving haar mensen in staat moet stellen om te leven zonder de dreiging van euthanasie ongeacht leeftijd, etniciteit, handicap, gezondheid, financiële of maatschappelijke positie. Ook werd de NPV lid van de beweging Van betekenis tot het einde. Deze beweging wil mensen stimuleren om na te denken over het eigen levenseinde en hoe men voor elkaar van betekenis kan zijn in de laatste fase van het leven.
Reanimeren Reanimeren is ook een onderwerp dat in 2013 in de belangstelling stond. De kernvraag bij wel of niet reanimeren is of er sprake is van zinvol medisch handelen, of dat een reanimatiepoging mensen juist meer schade toebrengt. Anders verwoord: heeft een reanimatie poging een reële slagingskans en staat een reanimatiepoging in verhouding tot de gewenste uitkomst? De NPV sprak in 2013 met diverse andere partijen over de uitgifte van een neutrale niet-reanimerenpenning. Op dit moment is deze penning namelijk alleen verkrijgbaar voor leden van de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillige Levenseinde (NVVE). Realisatie van een neutrale niet-reanimerenpenning blijkt niet eenvoudig te zijn en vraagt draagvlak en medewerking van veel partijen. In 2013 kreeg de afdeling Individuele belangenbehartiging (waaronder het spreekuur, het NPV-Consultatiepunt en de NPV-Levenswens verklaring vallen) bijna 200 vragen rondom reanimeren. Veel vragen gingen over concrete reanimatiebeslissingen. Daarnaast wilden veel mensen advies over de mogelijkheid om hun wens om niet gereanimeerd te worden vast te leggen. De NPV-medewerkers die mensen met persoonlijke vragen over dit onderwerp te woord stonden, gaven algemene informatie en informatie vanuit Bijbels perspectief. Daarnaast boden de medewerkers ook een luisterend oor. Met dit alles hebben zij de bellers in staat gesteld besluiten te nemen die passen bij hun overtuiging en situatie.
10
3. Met leden Sinds de oprichting in 1982 wordt de NPV gedragen door haar leden. Eind 2013 waren dat ruim 61.000. Door de jaren daalt het aantal leden. Het is een trend die ook te zien is bij andere organisaties. Het is ook moeilijker geworden om leden te werven. De vanzelfsprekendheid waarmee je eens lid werd van de NPV, is verdwenen. Het urgentiegevoel is weggezakt. Grote medisch-ethische thema’s als abortus en euthanasie lijken een verloren strijd. Desondanks lijkt er een voorzichtige kentering zichtbaar: in 2013 hebben substantieel minder leden hun NPV-lidmaatschap opgezegd dan in 2012. Wellicht dat de betere zichtbaarheid van de NPV en het duidelijker uitdragen van wie de NPV is en wat de NPV doet daaraan heeft bijgedragen. Ook in 2013 deed NPV haar best de leden steeds te betrekken bij het werk van de vereniging. Vier keer gaf de NPV het ledenblad ZORG uit. Thema’s die in 2013 in ZORG aan de orde kwamen, waren onder meer: wel of niet vaccineren (n.a.v. de mazelenepidemie), overbehandelen, levensboeken, sedatie en eenzaamheid. In juni verscheen een speciale jubileumeditie van ZORG. Dit speciale nummer is niet alleen naar alle leden verstuurd, maar ook verspreid via de Vakantietas en onder leden van Pro Life Zorgverzekeringen.
In 2014 wil de NPV een grote ledenwerfactie organiseren om het ledenaantal op peil te houden. De voorbereidingen voor deze actie hebben in 2013 plaatsgevonden
11
4. Voor u Het geven van individueel, persoonlijk advies bij medischethische thema’s is een van de doelstellingen van de NPV. Dit advies wordt gegeven door medewerkers van het spreekuur, het NPV-Consultatiepunt en de NPV-Levenswensverklaring. Over deze vorm van dienstverlening kan veel worden geschreven, maar het is interessanter om te zien hoe zo’n adviestraject verloopt. Daarom hieronder een geanonimiseerde, deels fictieve casus.
Een regenachtige maandagmorgen. Het is nog net geen tijd voor de lunch. Er komt een e-mail binnen van een mevrouw die een vraag heeft over haar 90-jarige schoonmoeder. Op zich gaat het goed met de schoonmoeder, ze is opgewekt een helder. Wel brengt de hoge leeftijd wat mankementen mee. Ze is onlangs gevallen en heeft haar heup gebroken. In het verleden is er kanker geconstateerd, maar dat geeft nu geen problemen meer. Het was beter dat de schoonmoeder niet langer thuis woonde en naar een zorgcentrum ging. In de omgeving waren verschillende instellingen, maar ook wachtlijsten. Een van de instellingen, niet levensbeschouwelijk, had een kamer vrij. Tijdens de intake met een verzorgende kwam het onderwerp reanimeren ter sprake. De dochter, die de belangen van haar schoonmoeder behartigt, wist niet zo goed raad met dit onderwerp. Waarom zou er niet gereanimeerd kunnen worden? Moeder wil toch nog leven? De verzorgende beloofde een afspraak te maken met de huisarts die aan het zorg centrum verbonden is. De schoondochter wilde graag goed beslagen ten ijs komen in het gesprek met de huisarts en vraagt het NPV-spreekuur om advies. Naar aanleiding van de e-mail nam de spreekuurmedewerker telefonisch contact op met de schoondochter. In het telefoongesprek werd de situatie vanuit verschillende invalshoeken belicht. Allereerst werd de vraag medisch inhoudelijk besproken: Wat is reanimeren eigenlijk en wat zijn de slagingskansen bij reanimatie bij ouderen? Daarna ging de medewerker vanuit een pastorale invalshoek in op de casus: Heeft u wel eens met uw schoonmoeder over de dood gepraat? Is zij wellicht bang om te sterven? Waarom? Angst voor het hiernamaals? Ook sociaal-emotionele elementen kwamen aan bod. De schoondochter bleek andere geloofsopvattingen te hebben dan de moeder en vond het daardoor niet eenvoudig om over de stervensangst te spreken. Ten slotte kwamen in het telefoongesprek nog enkele juridische elementen rondom de casus aan de orde, zoals de vraag wie uiteindelijk de beslissing neemt.
12
Na een telefoongesprek van ruim een half uur wenste de spreekuurmedewerker de schoondochter veel sterkte. Het gesprek werd beëindigd.
Een paar weken later liet de schoondochter weten dat zij eerst met haar schoonmoeder een gesprek heeft gehad en dat zij daarna samen het gesprek met de huisarts zijn aangegaan. Er zijn heldere afspraken gemaakt. De schoondochter bedankte de spreekuurmedewerker voor haar inbreng en medeleven. In 2013 kregen het NPV-spreekuur en het NPV-Consultatiepunt dagelijks dergelijke vragen. De meeste vragen kwamen binnen per telefoon, maar ook per e-mail of per brief. Veel vragen konden worden afgehandeld met een telefoongesprek. Soms was het nodig dat een NPV-medewerker bij de mensen op bezoek ging voor een persoonlijk gesprek. Incidenteel kwam het voor dat een NPV-medewerker meeging naar een hulpverlener. De meeste casussen werden binnen twee uur afgehandeld. Een twintigtal adviesvragen vroeg meer tijd, dat was vooral het geval als er gesprekken buiten de deur plaatsvonden.
13
5. Met vrijwilligers Zonder vrijwilligers kan de NPV niet bestaan: de duizenden vrijwilligers van de NPV zijn het visitekaartje op plaatselijk niveau. Vrijwilligers geven de missie van de NPV ‘opkomen voor de beschermwaardigheid van het leven’ op lokaal niveau handen en voeten. Heel concreet bijvoorbeeld door thuishulp te verlenen. Maar ook door zitting te nemen in Wmo-raden en andere lokale platforms. Of door lokaal activiteiten, zoals lezingen of ledenwerfacties te organiseren.
Lokale afdelingen Om vrijwilligers in de lokale afdelingsbesturen toe te rusten voor hun taak en hen te faciliteren organiseerde de afdeling Verenigingszaken dit jaar drie regionale conferenties. Het thema van de conferenties was: ‘Hoe worden wij een succesvolle afdeling’. Enkele succesvolle afdelingen deelden hun ervaringen en gaven toelichting en tips aan de andere afdelingen over de onderwerpen: ´Hoe werf ik leden door een callcenter-actie?, ‘Hoe kun je lokaal extra (sponsor)geld werven?´en ‘Hoe organiseer je een debatavond voor jongeren?´ Op de avonden konden de afdelingen ook onderling contact leggen. Daarnaast werden de avonden gebruikt om behoeften en wensen van afdelingsbestuurders te inventariseren. Samen met afdelingsbestuurders is in november gebrainstormd over het organiseren van sponsoracties. In 2014 worden de creatieve ideeën die zijn ontstaan verder uitgewerkt: • Landelijk of lokaal muziekconcours met professionele jury voor verschillende muziekinstrumenten. ‘De NPV laat een ander geluid horen’. • Langste eettafel met maaltijd voor mantelzorgers/zorgvragers en/of eenzame mensen. ‘Met de NPV kom je aan je trekken’. • Veiling ‘Heitje voor een karweitje’ bij opbod waarbij vrijwilligers en/of jongeren karweitjes/diensten aanbieden. ‘De NPV heeft veel te bieden’. • Een Zorgestafette door hele land, waarbij afdelingen een leuke middag/dag/avond organiseren voor mantelzorgers/zorgvragers en/of eenzame mensen. ‘De NPV, zorgt voor het leven in woord en daad’.
Thuishulp
14
De 2.400 vrijwilligers van de NPV-Thuishulp verleenden in 2013 samen ruim 94.000 uur vrijwillige (terminale) thuishulp. Dat is een flinke stijging ten opzichte van 2012, toen werd ruim 85.000 uur hulp geboden. Daarboven werden nog vele tienduizenden uren thuishulp gefaciliteerd voor de 75 kerken die bij de NPV zijn aangesloten. Om de thuishulpvrijwilligers toe te rusten organiseerde de NPV-Thuishulp in 2013 dertig cursussen en daarnaast lezingen
en workshops. Voor het eerst werd de training Levensboeken aangeboden. De cursus kreeg meteen veel aanmeldingen. De consulenten van het landelijk bureau bezochten veel NPV-Thuishulpafdelingen en Kerkelijke Thuishulpprojecten zodat onderling kon worden kennis gemaakt, ervaringen konden worden uitgewisseld en het functioneren van de NPV-Thuishulp kon worden geoptimaliseerd. De Coördinatorencursus is in 2013 geheel herzien zodat die ook kan bijdragen aan een goed functioneren van de NPV-Thuishulpafdelingen.
In 2013 werkte de NPV-Thuishulp aan de ontwikkeling van een meerjarenperspectief voor de periode 2014-2017. Dit plan is op verschillende bijeenkomsten met de thuishulp coördinatoren en afdelingsbestuurders besproken. Hierdoor is er een breed gedragen fundament gelegd voor de dienstverlening van de thuishulp in de toekomst.
De verwachting is dat door alle veranderingen in de langdurige zorgverlening er veel op de vrijwilligers van de NPV-Thuishulp zal afkomen. Een goede toerusting van de coördinatoren en vrijwilligers is daarom van groot belang. Daarnaast is het belangrijk te investeren in de contacten met het toenemende aantal kerken dat de NPV om advies en hulp vraagt bij het opzetten van Kerkelijke Thuishulpprojecten.
NPV-Consultatiepunt Een ander goed voorbeeld van de inzet van vrijwilligers is het Consultatiepunt, ook wel de ‘112 van de NPV’ genoemd. In 2013 was deze unieke vrijwillige telefonische hulp- en adviesdienst weer 7 dagen per week en 24 uur per dag bereikbaar voor prangende medisch-ethische vragen. De vragen die werden voorgelegd gingen o.a. over de zorgen rond het ongeboren leven, over het al of niet starten of voortzetten van een behandeling en over palliatieve zorg. De vrijwilligers van het NPV-Consultatiepunt zijn allemaal professioneel werkzaam in de zorg en zetten hun kennis en ervaring in als vrijwilliger voor de NPV.
15
6. Met jongeren In 2013 is een nieuwe start gemaakt met de jongerenorganisatie Way of Life. Door middel van een enquête en een denktank is samen met de leden van Way of Life nagedacht over de toekomst van Way of Life en zijn nieuwe doelstellingen geformuleerd. Way of Life zal de focus met name leggen op het toerusten en informeren van jongeren over medisch-ethische thema’s en hen actief betrekken bij de zorg voor het leven. Die toerusting gebeurde via de in 2013 vernieuwde website en de Facebookpagina van Way of Life, maar ook op het jongerenevent Trending Topics for Life, dat op 8 maart werd georganiseerd. Way of Life wil jongeren zelf ook betrekken bij de zorg voor het leven en hen stimuleren om actief aan de slag gegaan. Een mooi voorbeeld hiervan zijn twee jongerenavonden in de regio Zwolle die in het najaar van 2013 georganiseerd zijn door een groep leden van Way of Life. In 2014 gaat Way of Life verder met het toerusten van jongeren: met een nieuw online magazine, filmpjes over medisch-ethische thema’s en een jongerenevent.
16
7. Met geld
Geld is naast menskracht een belangrijk middel om de doelstellingen van de NPV te bereiken. Net als leden en vrijwilligers moet ook geld worden geworven. In een tijd waarin overheidssubsidie niet meer vanzelfsprekend is en de contributieopbrengsten lager worden, is fondsenwerving een belangrijk thema. In 2013 werden dan ook diverse giftenacties en telemarketingacties gehouden om structurele fondsen en giften te werven. Ter voorbereiding op de strengere financiële Europese regelgeving die in 2014 van kracht wordt, organiseerde de NPV in 2013 een machtigingsactie. Alle leden werden opgeroepen hun contributie voortaan per automatisch incasso te voldoen en daarvoor een machtiging af te geven. Hierdoor bespaart de NPV administratieen bankverwerkingskosten.
Deze actie leverde meer dan 3.000 machtigingen op en daarnaast nog eens 500 structurele giften. Dit betekent vanaf 2014 meer dan € 13.000,- aan structurele inkomsten extra.
17
8. B ekend of onbekend Veel mensen kennen de NPV en de NPV heeft nog altijd meer dan 61.000 leden. De mensen die de NPV kennen, weleens van de NPV hebben gehoord, maar zelfs ook leden, weten echter niet altijd waar de NPV voor staat en wat de NPV precies doet. De NPV laat dit niet koud. De NPV wil landelijk en lokaal een brede christelijke organisatie zijn die opkomt voor de beschermwaardigheid van het leven. Met alle leden en vrijwilligers en iedereen die de uitgangspunten van de NPV deelt, wil de NPV laten zien dat de NPV ertoe doet. Dat de NPV een krachtige stem is in het maatschappelijk debat over medisch-ethische vragen en dat de NPV wordt gehoord. En ook dat de NPV het niet alleen bij woorden laat, maar door de NPVThuishulp daadwerkelijk mensen helpt die kwetsbaar of eenzaam zijn. Het voortbestaan van de NPV is mede afhankelijk van bekendheid. Als de NPV wordt herkend als een organisatie die door haar omvang en haar kennis recht van spreken heeft, kan zij echt verschil maken in het debat. Hoe komt de NPV aan erkenning en herkenning? Allereerst heeft de NPV het afgelopen jaar ervoor gezorgd nog meer in beeld te zijn bij de hele samenleving door actief deel te nemen aan sociale media. Bijna dagelijks is getwitterd en op 31 december had de NPV 642 volgers. De NPV nam deel aan discussies via Twitter en gaf zelfs persoonlijk advies. Twitter blijkt een zeer effectief medium te zijn voor opinievorming. In 2013 is de NPV actief geworden op Facebook. Via dit medium worden foto´s en nieuwsberichten gedeeld.
18
Door opinieberichten aan te bieden aan landelijke kranten is actief een podium gezocht in de schriftelijke media. Niet alleen het Reformatorisch Dagblad, Nederlands Dagblad en Katholiek Nieuwsblad plaatsten deze artikelen, maar ook Trouw. Daarnaast wisten redacties van radio- en televisieprogramma’s zoals Knevel & Van den Brink en EenVandaag en kranten ons te vinden voor reacties op actuele medisch-ethische thema’s.
De nieuwe website, die in het voorjaar online kwam, heeft ook bijgedragen aan een betere bekendheid en bereikbaarheid van de NPV. Het websitebezoek is meer dan 5% gestegen en via de contactformulieren komen veel vragen binnen.
De NPV bezocht ook evenementen. In maart stond de NPV met een stand op de gezinsbeurs Wegwijs. In april was de NPV aanwezig op de EO NederlandZingtdag en in november konden bezoekers van de nieuwe beurs Leven & Geloven kennismaken met het werk van de NPV. Ook was de NPV prominent met een stand aanwezig op een groot landelijk congres over palliatieve zorg. Het belangrijkste doel op deze evenementen was: de NPV bekend maken.
19
9. Als organisatie De NPV is een vereniging met leden. Op 31 december 2013 telde de NPV 61.451 (jongeren)leden. Die leden zijn ondergebracht in 93 plaatselijke afdelingen die elke een eigen afdelingsbestuur hebben. De afdelingen worden ondersteund en toegerust door de afdeling Verenigingszaken van het landelijk bureau in Veenendaal. Vanuit het landelijk bureau wordt ook het strategische beleid van de vereniging ontwikkeld, wordt de ledenadministratie verzorgd, vindt beleidsbeïnvloeding plaats en wordt PR verzorgd. Het NPV-bestuur is verantwoording verschuldigd aan de afdelingsbesturen. In 2013 bestond dit bestuur uit: ing. J. van der Ham (voorzitter), mr. W. Bos (secretaris), K. Beijer RA (penningmeester), mr. P.A.W. Bijleveld (lid), A. Lock (lid), J.J. van der Knijff (lid), ing. J.R. Luursema (lid). Het bestuur vergaderde in 2013 zes keer.
Algemene Ledenvergadering Een keer per jaar komen leden, vrijwilligers, afdelingsbestuurders, medewerkers en het NPV-bestuur bijeen tijdens de Algemene Ledenvergadering (ALV). Deze vond in 2013 plaats op 14 mei in De Meern. Tijdens deze vergadering werden de bestuursleden W. Bos en J.J. van der Knijff opnieuw benoemd in hun bestuursfunctie. De thema-lezing op deze avond werd verzorgd door prof. dr. L.C.P.M. Meijs en had als titel ‘Vrijwilliger voor het leven?!’. Professor Meijs typeerde in zijn lezing de verschillende soorten vrijwilligersorganisaties en vrijwilligerswerk: de service-delivery organisatie (maatschappelijke dienstverleners), de mutual supportorganisatie (een hobbyclub of vereniging van mensen met een bepaalde ziekte) en de campaigning-organisatie (actie- en lobby groepen). Als uitdaging voor de NPV noemde hij: ‘Zorg ervoor dat je in de agenda van vrijwilligers komt en stem vraag en aanbod goed op elkaar af’.
Een toekomstbestendige en eigentijdse NPV In 2012 en 2013 heeft een projectgroep zich gebogen over de vraag hoe de NPV toekomstbestendig en eigentijds kan worden gemaakt. In het rapport dat de werkgroep in 2013 heeft gepresenteerd staan verschillende strategische aanbevelingen. De NPV staat voor de uitdaging om:
20
• duidelijker te communiceren dat de missie ‘zorg voor het leven´ voor de gehele levensweg van betekenis is; • vrijwilligers en leden nog beter toe te rusten en hen te stimuleren om in hun netwerken meer invloed uit te oefenen; • nog meer gebruik te maken van kennis en ervaring die in het land aanwezig is en die kennis effectief te delen; • de verenigingsstructuur flexibeler in te zetten en daar waar nodig nieuwe en adequate netwerken te bouwen binnen heldere kaders; • nog meer en effectiever samen te werken door persoonlijk contact, daadkracht en haalbare plannen. De doordenking met betrokken bestuurders uit het land over wezenlijke vragen rond Een Toekomstbestendige en eigentijdse NPV is een mooi voorbeeld van het benutten van aanwezige kennis en ervaring in de vereniging. De aanbevelingen van de projectroep zijn verwerkt in het meerjarenbeleidsplan voor 2014-2017 dat in 2013 werd opgesteld.
21
10. 2014: een nieuwe fase In 2014 wacht de NPV een nieuwe fase, met de komst van een nieuwe directeur: drs. E.E. (Esmé) Wiegman-van Meppelen Scheppink. Dr. R. Seldenrijk maakte in oktober 2013 bekend dat hij na ruim dertien jaar gaat stoppen als directeur van de NPV. Zijn gezondheid belemmert hem de NPV te leiden op een manier die past bij een toekomstbestendige organisatie. In december 2013 maakte het NPV-bestuur bekend dat zij oud-ChristenUniekamerlid Esmé Wiegman-van Meppelen Scheppink heeft benoemd tot de nieuwe directeur. Als Kamerlid zette Wiegman zich al in voor de zorg voor het leven. Het bestuur en de vereniging zijn ervan overtuigd dat zij met haar politieke ervaring en dossierkennis de aangewezen persoon is die de NPV op een eigentijdse manier de toekomst in zal leiden. Het jaar 2014 krijgt het thema ‘Waardevol leven’ mee. Dit thema is ontleend aan de titel van het boek dat in januari 2014 wordt gepresenteerd: Waardevol leven, een praktische handreiking bij medisch-ethische keuzes. In 2013 is er hard aan gewerkt dit boek gereed te maken. Waardevol leven is ook de titel van het symposium dat in januari 2014 zal worden gehouden vanwege het afscheid van dr. R. Seldenrijk als directeur. Ook zullen er in 2014 enkele filmpjes worden gemaakt die de waarde van het leven in beeld brengen. Om het ledental te stabiliseren en verdere daling te voorkomen, zal de NPV in 2014 een grootschalige ledenwerfactie houden. Daarnaast zal gewerkt worden aan het binden van leden en het inzetten van leden en vrijwilligers als ambassadeur voor de vereniging. Afdelingen zullen in 2014 ook worden gestimuleerd om onderling kennis te delen en samen te werken. Tijdens de themadag van de NPV-Thuishulp zal uitgebreid worden stilgestaan bij het 25-jubileum van de NPV-Thuishulp. De afdeling Individuele belangenbehartiging wil in 2014 proberen de drempel te verlagen voor het stellen van medisch-ethische vragen. Bijvoorbeeld door nog meer informatie beschikbaar te stellen via de website en door gerichte PR. In het jaarplan voor 2014 is veel ruimte vrijgelaten voor spontane en creatieve acties naar aanleiding van actuele medisch-ethische thema’s. Daarbij zal nauw worden samengewerkt tussen de verschillende afdelingen.
Ten slotte Waardevol is het leven dat een gave is van God. De NPV zet zich al meer dan 30 jaar in voor dit leven en zal dit ook in 2014 blijven doen? Doet u mee?
22
11. Financieel verslag De kerncijfers kunnen als volgt worden samengevat (bedragen * € 1000):
Baten uit eigen fondsenwerving
Resultaat 2013
Begroting 2013
Resultaat 2012
in % / begroting
in % / 2012
1.675
1.700
1.680
98,5%
99,7%
Subsidies van overheden
79
79
118
100,0%
66,9%
Baten uit beleggingen
12
13
15
92,3%
80,0%
Totaal baten
1.766
1.792
1.813
98,5%
97,4%
Besteed aan doelstellingen
1.258
1.300
1.084
96,8%
116,1%
Werving baten
200
204
173
98,0%
115,6%
Beheer en administratie
293
288
292
101,7%
100,3%
1.751
1.792
1.549
97,7%
113,0%
15
-
264
71,2%
72,5%
59,8%
11,9%
12,0%
10,3%
16,7%
16,1%
18,9%
Totaal lasten Tekort / overschot Kostenpercentages Besteed aan doelstellingen t.o.v. totaal van de baten Kosten eigen fondsenwerving t.o.v. baten uit eigen fondsenwerving Kosten beheer en administratie t.o.v. totale lasten
23
Het verslagjaar werd afgesloten met een overschot van € 14.646 (2012: overschot van € 264.274), waarbij de begroting sloot op € 0,00. Dit kleine overschot is het gevolg van verschillende kleine afwijkingen van baten en lasten ten opzichte van de begroting.
Baten uit fondsenwerving De baten uit eigen fondsenwerving zijn ten opzichte van de begroting en 2012 licht gedaald. De inkomsten uit contributies 2013 zijn gestegen als gevolg van de contributieverhoging met € 2,50 per lid. De inkomsten uit donaties en giften zijn lager dan begroot. Door de contributie verhoging heeft er een verschuiving plaatsgevonden van overbetalingen naar contributie: leden blijven per saldo een zelfde bedrag overmaken.
Subsidies van overheden De instellingssubsidie van het Ministerie van VWS is in 2013 van € 96.000 gedaald naar € 60.000. Voor 2014 ontvangt de NPV nog € 35.000 als instellingssubsidie, dit is de maximale subsidie die jaarlijks kan worden verkregen. Daarnaast zijn een aantal ingediende projectsubsidies verkregen voor projecten die in 2013 zijn uitgevoerd.
Besteed aan doelstellingen In 2013 is € 1.258.386 besteed aan voorlichting, wetenschappelijk onderzoek en belangenbehartiging. Dit komt neer op 71% van de totale baten. In 2012 was dit percentage bijna 60%.
Kosten uit eigen fondsenwerving De kosten voor de fondsenwerving bedragen totaal € 199.672. Dit is 11,9% van de totale baten uit eigen fondsenwerving. In 2012 was dit percentage 10,3%. Kosten beheer en administratie De kosten voor beheer en administratie zijn 16,7% van de totale kosten. Dit is een daling van 2,2% ten opzichte van 2012.
24
Jaarrekening en begroting Balans per 31 december 2013
31 december 2013 €
31 december 2012 €
ACTIVA Materiële vaste activa Voorraden Vorderingen en overlopende activa Liquide middelen
42.677 56.530
43.351 43.020
83.229
70.460
906.633
876.629 1.046.392
990.109
Totaal activa
1.089.069
1.033.460
PASSIVA RESERVES EN FONDSEN Reserves - Continuïteitsreserve
360.000
- Bestemmingsreserves
129.236
350.000 125.137
- Overige reserves
184.516
183.969 673.752
659.106
4.000
4.000
Fondsen - Bestemmingsfondsen Voorzieningen - Voorziening pensioenbijdragen
27.448
- Voorziening reorganisatiekosten
35.000
Kortlopende schulden Totaal passiva
29.816 62.448
29.816
348.869
340.538
1.089.069
1.033.460
25
Staat van baten en lasten over 2013
Resultaat 2013
Begroting 2013
Resultaat 2012
€
€
€
BATEN 1.675.289
1.700.100
1.680.430
Subsidies van overheden
Baten uit eigen fondsenwerving
79.144
79.200
117.837
Baten uit beleggingen
11.693
13.000
14.658
1.766.126
1.792.300
1.812.925
351.574
335.700
315.298
5.397
18.000
12.336
901.415
946.300
756.472
1.258.386
1.300.000
1.084.106
Kosten eigen fondsenwerving
199.672
204.500
172.599
Totaal werving baten
199.672
204.500
172.599
Kosten beheer en administratie
293.422
287.800
291.946
Totaal beheer en administratie
293.422
287.800
291.946
1.751.480
1.792.300
1.548.651
14.646
-
264.274
Som der baten LASTEN Besteed aan doelstelling Voorlichting Wetenschappelijk onderzoek Hulpverlening Totaal besteed aan doelstellingen Werving baten
Beheer en administratie
Som der lasten Resultaat Resultaatbestemming boekjaar: Toevoeging/onttrekking aan: - continuïteitsreserve
10.000
170.000
547
154.706
- bestemmingsreserve financiering activa
12.836
-53.694
- bestemmingsreserve uitbreiding CRM fase 2
-7.804
-2.041
-933
-4.697
14.646
264.274
- overige reserves
- bestemmingsreserve uitbouwen Website
26
Toelichting algemeen Algemeen Gelieerde verenigingen en stichtingen De NPV (Nederlandse Patiënten Vereniging) is een landelijk opererende organisatie, gevestigd te Veenendaal. Zij werkt nauw samen met zelfstandige NPV-verenigingen op plaatselijk en regionaal niveau, die slechts kunnen worden opgericht met goedkeuring van “de landelijke vereniging”. Daarnaast heeft de NPV een zusterstichting, te weten de Stichting Huisvesting NPV te Veenendaal, waarvan het bestuur wordt gevormd door bestuursleden en de directeur van de “landelijke” vereniging. Verslaggevende eenheid De jaarrekening is overeenkomstig de Richtlijn Jaarverslaggeving Fondsenwervende Instellingen (RJ650) opgesteld. Het verslag over 2013 betreft uitsluitend de NPV en er heeft geen consolidatie plaatsgevonden van de gelieerde verenigingen en stichtingen.
Grondslagen van waardering Activa en passiva worden opgenomen voor de nominale waarde, tenzij in deze toelichting anders wordt vermeld. Materiële vaste activa De materiële vaste activa zijn gewaardeerd op verkrijgings- of vervaardigingsprijs, verminderd met de jaarlijkse lineaire afschrijvingen. Deze afschrijvingen zijn bepaald op basis van de geschatte economische levensduur. De afschrijvingspercentages per jaar bedragen als volgt: • kantoormeubilair 10 % van de aanschafwaarde per jaar • (computer)apparatuur en presentatiemateriaal 20 of 25 % van de aanschafwaarde per jaar. Voorraden Deze zijn gewaardeerd tegen kostprijs of lagere opbrengstwaarde, onder aftrek van een bedrag voor incourant, voor zover daar aanleiding toe bestaat. Kortlopende vorderingen De vorderingen zijn gewaardeerd tegen nominale waarde onder aftrek van een voorziening voor mogelijke oninbaarheid, welke op basis van individuele beoordeling is vastgesteld. De onder de kortlopende vorderingen opgenomen nog te ontvangen projectsubsidies betreffen de per balansdatum nog niet afgeronde projecten. Deze vorderingen worden gewaardeerd op het saldo van de toegezegde subsidiebedragen, indien en voor zover van toepassing, onder aftrek van de aan de subsidiabele projecten bestede kosten. Eerst nadat de projecten zijn afgerond kan de rechtmatigheid van de ontvangen subsidies worden beoordeeld. Eventuele subsidie inhoudingen zullen ten laste van het exploitatiesaldo worden gebracht in het jaar van afwikkeling.
27
Voorzieningen De voorziening pensioenbijdrage is actuarieel berekend met een rekenrente van 4%. Betaalde bedragen inzake de verplichting, worden ten laste van deze voorziening gebracht. De voorziening reorganisatiekosten betreft een raming voor te verwachten (advies)kosten inzake veranderingen in de organisatie- en managementstructuur. Kortlopende schulden De onder de kortlopende schulden opgenomen vooruit ontvangen projectsubsidies betreffen de per balansdatum nog niet afgeronde projecten. Deze schulden worden gewaardeerd op het saldo van de ontvangen voorschotten, onder aftrek van de aan de subsidiabele projecten bestede kosten. Eerst nadat de projecten zijn afgerond kan de rechtmatigheid van de ontvangen subsidies worden beoordeeld. Eventuele terugbetalingen zullen ten laste van het exploitatiesaldo worden gebracht in het jaar van afwikkeling.
Grondslagen van resultaatbepaling De baten en lasten worden toegerekend aan de periode waarop ze betrekking hebben, met dien verstande dat de ontvangen bedragen voor projectsubsidies slechts als baten worden verantwoord voor zover hiervoor een gelijk bedrag aan kosten is verantwoord. Alle lasten in de jaarrekening zijn tegen historische kostprijs opgenomen. De opbrengsten uit hoofde van nalatenschappen zijn verantwoord in het boekjaar waarin de omvang betrouwbaar kan worden vastgelegd.
Toelichting op de staat van baten en lasten De Baten uit eigen fondsenwerving hebben betrekking op:
Baten uit eigen fondsenwerving
Donaties en giften
Begroting 2013
Resultaat 2012
677.547
689.200
745.661
Contributies
923.880
933.000
812.854
Sponsoring
10.000
5.000
5.824
5.911
15.000
39.724
Nalatenschappen Verkoop artikelen
28
Resultaat 2013
112
2.200
-59
Overige baten uit eigen fondsenwerving
57.839
55.700
76.426
BATEN UIT EIGEN FONDSENWERVING
1.675.289
1.700.100
1.680.430
Toelichting lastenverdeling 2013 Specificatie verdeling kosten naar bestemming:
DOELSTELLINGEN
Voorlichting
Wetenschappelijk onderzoek
Subsidies en bijdragen
Hulpverlening
-
5.397
9.786
Publiciteit en communicatie
162.275
-
2.009
Personeelskosten
157.212
-
628.847
Huisvestingskosten
12.149
-
48.594
Kantoor en algemene kosten
18.528
-
211.939
1.410
-
240
351.574
5.397
901.415
Afschrijving en rente Totaal
WERVING BATEN Kosten eigen fondsenwerving
Beleggingen
Subsidies en bijdragen
-
-
-
15.183
26.000
16.764
Publiciteit en communicatie
-
-
22.206
186.490
180.490
221.250
62.885
-
199.135
1.048.079
985.700
819.769
4.859
-
15.388
80.990
81.000
70.122
Personeelskosten Huisvestingskosten Kantoor en algemene kosten Afschrijving en rente Totaal
131.928 199.672
Beheer en administratie
Totaal 2013
Begroting 2013
Resultaat 2012
-
23.469
385.864
466.840
369.505
-
33.224
34.874
52.270
51.241
-
293.422
1.751.480
1.792.300
1.548.651
De kosten zijn toegerekend op grond van de volgende uitgangspunten: • directe kosten zijn direct toegewezen aan de bestemmingen; • de personeelskosten van het ondersteunend personeel, de huisvestingskosten en de kantoor- en algemene kosten zijn toegerekend aan de hand van de fte verdeling over de verschillende bestemmingen.
29
30
Begroting 2014 Begroting 2014 €
Begroting 2013 €
Resultaat 2013 €
BATEN 1.747.750
1.675.289
1.700.100
Subsidies van overheden
Baten uit eigen fondsenwerving
41.650
79.144
79.200
Baten uit beleggingen
11.900
11.693
13.000
Som der baten
1.801.300
1.766.126
1.792.300
353.100
351.574
335.700
19.000
5.397
18.000
932.100
901.415
946.300
1.304.200
1.258.386
1.300.000
220.900
199.672
204.500
220.900
199.672
204.500
276.200
293.422
287.800
276.200
293.422
287.800
1.801.300
1.751.480
1.792.300
-
14.646
-
LASTEN Besteed aan doelstelling Voorlichting Wetenschappelijk onderzoek Hulpverlening Totaal besteed aan doelstellingen Werving baten Kosten eigen fondsenwerving
Beheer en administratie Beheer en administratie
Resultaat
31
