even
LENTE 2014, JAARGANG 21
BIJBOMEN ∏ Explosie van kleuren Slenterpaadjes
BuitenHelden!
Oude boom, nieuwe tak
Boomdragers Vergeten Gilde
Valse Christusdoorn Boom in beeld
colofon Even bijbomen verschijnt 4 keer per jaar. Oplage 200. Donateurs ontvangen het blad gratis. Een losse editie kunt u bestellen door €2 + €1,28 te storten op NL55INGB0004032484 o.v.v. ’Even bijbomen’. U ontvangt het laatste nummer. CONTACT: Lisztrode19, 2717 EW Zoetermeer. Mail:
[email protected], telefoon (19.00 - 21.00 uur): 079 351 54 23. REDACTIE: Joke Meijer (jokemeijer@ hetnet.nl, telefoon: 079 321 38 81). Kopij is welkom uiterlijk per 15 februari, 15 mei, 15 augustus en 15 november. De redactie behoudt zich het recht voor kopij in te korten. EINDREDACTIE: Tiny van der Meer, (
[email protected]) VORMGEVING: Hanneke van der Meer (
[email protected]). Foto omslag: Tiny van der Meer DRUKWERK: Editoo, Arnhem AAN DEZE UITGAVE WERKTEN MEE: Ingrid van Dullink, Aly van Eijk, Joke Meijer, Hanneke van der Meer, Tiny van der Meer en Hans Steinfort. WIJZIGING: Wijzigt uw naam, e-mail adres, adres en/of telefoonnummer? Informeer de Stichting Bomen Over Leven dan tijdig. DONATEUR WORDEN: Het donateurschap wordt aangegaan per kalenderjaar en stilzwijgend verlengd. Als u de Stichting Bomen Over Leven
EVEN BIJBOMEN » 2
niet langer wilt steunen, verzoeken we u ons hiervan schriftelijk of per e-mail op de hoogte te brengen vóór 1 december van het jaar waarin het donateurschap eindigt. De kosten bedragen vanaf 1 januari 2013 €15 voor één jaar €26 voor twee jaar, €38 voor drie jaar. U kunt zich aanmelden via onze website www.bomenoverleven.nl of door het voor u geldende bedrag over te maken op gironummer NL55 INGB 0004 0324 84 van de Stichting Bomen Over Leven te Zoetermeer, onder vermelding van de gekozen periode en ‘nieuwe donateur’. Graag altijd duidelijk uw adresgegevens vermelden. Bedrijven kunnen donateur worden voor €35 per jaar en adverteren daarvoor 4 maal per jaar in ons kwartaalblad Even bijbomen. GIFTEN EN SCHENKINGEN: De Stichting Bomen Over Leven is een ANBI instelling die zich inzet voor het algemeen belang. Zij ontvangt geen structurele subsidie en kan haar werk doen dankzij donaties en giften. Giften en schenkingen aan de Stichting Bomen Over Leven kunnen onder de geldende voorwaarden aftrekbaar zijn voor de inkomstenbelasting. Giften kunnen worden overgemaakt op gironummer NL55 INGB 0004 0324 84 van de Stichting Bomen Over Leven te Zoetermeer onder vermelding van ‘gift’. Het is ook mogelijk de Stichting Bomen Over Leven te steunen door middel van nalatenschappen en legaten.
6 4
buiten helden buiten helden
10
2Cº 0Cº -2Cº
12
Druppels
............................................................................................................
4
................................................................................................................................
6
berichtjes van buiten
Slenterpaadjes Wilgen en wit
Omgekeerde paraplu feestelijke bosrank
....................................................................................................................
Nieuw: BuitenHelden club voor stoere kinderen
..........................................................................................
8
10
van de redactie
8
Na het succesvol opstarten van de nieuwe ‘tak’ BuitenHelden, voor kinderen van 3 tot 7 jaar, aan de twintig jaar oude SBOL-boom zijn we als Stichting in een kleine (papieren) stroomversnelling terechtgekomen. Het eerste, door Hanneke (van der Meer) samengestelde en vormgegeven nummer van het blad ‘Buiten!’ is gedrukt in full-color en gestoken in een modern vierkant jasje. Nu de ‘tak’ er zo geweldig uitziet is, kan de ‘boom’ toch niet achterblijven!? Dus ook Even bijbomen heeft een verrassende gedaanteverandering ondergaan. De vertrouwde rubrieken blijven, maar zijn nu verpakt in hetzelfde formaat als het blad van BuitenHelden. En... alles in full-color! Hans Steinfort verzorgt al zo’n 21 jaar de layout van Even bijbomen, maar heeft Hanneke, als dank voor al haar met SBOL gedeelde grafische kennis, ervaring en enthousiaste inzet, gevraagd om de eerste nieuwe Even bijbomen als gast-vormgever te willen samenstellen. Hanneke wilde dat graag voor ons doen... Fantastisch! Het eindresultaat ligt voor u! Hanneke bedankt!
14 Valse Christusdoorn boom in beeld
...........................................................................................................................
Boomdragers
boomkunst van sander rood
...................................................................................
Ingezonden/uitgelezen
14
...........................................................
16
...............................................................................................
18
brieven van donateurs, boekrecensie
Excursies/winkel
activiteiten, sbol-winkel
12
Tiny van der Meer // eindredacteur
Soms mag ik even naar de Veluwe. Logeren in een koetshuis. Uitzicht op prachtige eiken met wit uitgeslagen stammen, beuken in jassen van mos. Elke ochtend op pad. Zo schoongewassen het bos in, uiteraard zonder zeep, want dat ruiken de dieren. Stille tochten, mijn oren open. Wat hoorde ik? Het leek wel gebrom van een egel! Lang stond ik stil. Geen beweging te zien. Achter niet en voor niet. Maar boven? Ja! Daar zat ie te ronken, niet echt te kloppen. Of toch? De grote bonte specht! Ik stond zó dichtbij, durfde geen beweging te maken. Dat kan een hedendaagse specht dus ook! Of alleen maar op de Veluwe? Kloppen met een klopboortje! Zo lees je meer ontdekkingen in deze uitgave. Veel leesplezier! Joke Meijer // redacteur
EVEN BIJBOMEN » 3
druppels Bloem vol symboliek
bollen
Zijn hongerig in deze tijd van het jaar, geef ze mest als de bladeren net door de grond heen breken.
Niet de liefde maar religie bezorgde de passiebloem, of Passiflora, haar naam. Een katholieke missionaris zag de symbolen voor het lijden van Jezus in de vorm van de bijzondere bloemen. Zo staan de drie stempels op de stijlen voor de spijkers waar Jezus mee gekruisigd werd, de vijf meeldraden zijn wonden en de blauwe cirkel is de doornenkroon.
Lammetjes
Bij het zien van lammetjes denkt bijna iedereen gelijk aan lente. Meestal wordt de ooi in oktober/november gedekt en lammert ze zo'n 150 dagen later, dus in maart/april. Echt lente, lammetjes in de wei!
OORWURMEN Oorwurmen hebben een negatief imago. Onterecht. Het zijn opruimers van plantenresten, kraken bladluizen en andere plaaginsecten. Verwen ze dus met houtwol in een bloempot. Hang de pot omgekeerd op. Als de oorwurmen zich hebben geïnstalleerd, hang de pot dan op de plaats waar veel luis voorkomt.
EVEN BIJBOMEN » 4
PAS OP!
Kuipplanten en eenjarigen zijn vorstgevoelig. Zet ze niet te vroeg buiten. Pas na IJsheiligen (15 mei) is de kans op nachtvorst gering.
WATERLELIES Waterlelies houden van een paar vissen in de vijver. Vissen zijn onmisbaar om kleine insecten en waterslakken van de waterlelie weg te houden.
Korte n berichte
∏
NESTKASTEN OPHANGEN Het kan nog! Houd hierbij rekening met de grootte van de opening: pimpelmees: 28 mm koolmees: 32 mm spreeuw: 45 mm
› Hang de opening naar het noorden of
(STINZEN)PLANTEN Door de toename van het licht, maken planten en bomen nieuwe scheuten en bladeren. Deze ontwikkelen zich uit voedselreserves die zijn opgeslagen tijdens het voorgaande groeiseizoen. In bossen ontwikkelen (stinzen)planten op de bodem zich het snelst. Deze maken gebruik van de korte periode dat de bodem van het bos nog veel zonlicht ontvangt doordat de bomen nog geen of weinig bladeren hebben.
oosten (niet in de volle zon).
› Hang de nestkast op zeker 2 meter hoogte en daar waar katten er niet snel bij kunnen.
WAAROM KUNNEN VOGELS GIFTIGE BESSEN ETEN? Wilde bessen kunnen erg giftig zijn, sommige soorten zijn voor ons zelfs dodelijk. Het gif zit in de pit. Vogels eten het vruchtvlees en slikken de pit in. Deze wordt niet verteerd en weer uitgepoept. Dat betekent niet dat je als mens dus ook een pit kan inslikken. Onze maagsappen verteren de pit wel en daarom worden we ziek.
De namen van de maand
maart
Lentemaand:
Buienmaand:
Guldenmaand:
Windmaand:
deze naam is duidelijk want in maart vallen zowel het begin van de meteorologische als astronomische lente.
maart is de buienmaand bij uitstek: "maart roert zijn staart”.
gulden staat voor goud of voortreffelijk. Maart is de maand waarin alles begint te bloeien.
in maart kan het al eens flink waaien.
MAASSLUIS (ZH) 33 BOMEN RIJKER In de historische binnenstad van Maassluis is eind januari begonnen met de aanplant van bomen. De bomen (12 lindes, 4 platanen en 17 iepen) zijn al zo’n zes meter hoog, waardoor de binnenstad gelijk een stuk groener oogt. Op de Markt komen de bomen (lindes) direct in de grond te staan. Aan de Noordvliet (iepen) worden deze in boombakken geplant.
Het woord lente is een oude afleiding van het woord lang. Het heeft betrekking op het lengen van de dagen.
EVEN BIJBOMEN » 5
slenterpaadjes
Explosie van kleuren
ALY VAN EIJK.
Eén van de bomen waar ik van houd, is de Hollandse knotwilg. In alle vormen, geknot of niet; hij blijft altijd opnieuw verbazen. Alleen de structuur van de stam al, diep gegroefd. Hele oude wilgen vertonen barsten en scheuren, soms zo diep dat je er ver in kunt kijken. Er leeft van alles in. Behalve vogels die er in huizen, ook varentjes, grassen... allerlei planten hebben hun domicilie daar gekozen.
EVEN BIJBOMEN » 6
Schuilplaats
Welig tieren
Met een beetje geluk zie je een steenuiltje, onzichtbaar verstopt tussen de geknotte wilgen. Lange rijen in het Hollandse landschap, die tot aan de horizon reiken langs slootjes en hekken, die per provincie vaak verschillen. Vroeger waren er vlechtheggen van meidoorn, sleedoorn, vlier en andere struiken. Ze werden gevlochten als veilige omheining voor het vee. In die heggen hadden veel dieren een schuilplaats, van hagedisjes tot vogels, die er hun nest in hadden gemaakt. De ondoordringbare heggen werden in de vorige eeuw vervangen door het moderne prikkeldraad. Maar in sommige gebieden in ons land komen ze weer, de vlechtheggen, daar zijn al veel vrijwilligers mee bezig.
Wilgen worden in het Latijn aangeduid als salix, in het Engels met willow, in het Frans met saule en in het Duits met weide. De naam wilg zou zijn afgeleid van het Angelsaksische welig, dat duidt op buigzaamheid. Wilgenbast werd vroeger gebruikt tegen reumatiek, jicht en als middel tegen de koorts.
‘De harp of lier in de wilgen hangen’
∏
Men kauwde op de bast ter verlichting van allerlei pijnen. In de bast zit 11-12% salicine, hoofdbestanddeel van de huidige aspirine. De uitdrukking
welig tieren, snel groeien, slaat op de wilg. Ook de spreuk ‘de harp of lier in de wilgen hangen’ kennen de meeste mensen nog wel.
Hoepke Het steenuiltje is net zo groot als een merel. Met zijn gedrongen gestalte, grote kop en felgele ogen is het een schitterende vogel. Hij maakt geen nest, maar legt zijn eieren op een soort bedje van ineengetrapte braakballen in een holle boom, meestal een wilg. Ook wel in spleten van muren, rotsen, ondergrondse holen en soms in een kant-enklare nestkast. Ze hebben één legsel van drie tot vijf eieren per jaar. De broedduur is 28 dagen en na een week of vijf kunnen de jongen vliegen. Hun voedsel
bestaat hoofdzakelijk uit muizen en insecten. De steenuil heeft in ons land vele bijnamen. Boomuil, hoepke, huipke, klein katuiltje, koetsch, koetuil, lytse ul, pieuw, poepuil, stienoele, vogelaersuil en waerule. Hij stond model in het watermerk van ons honderdgulden bankbiljet (1992), in het doorzichtregister stond een muis, de prooi van de uil.
regelmaat van de klok gastouder van de koekoek. Die geniet van het leven en zorgt alleen dat hij zijn partner vindt om voor de voortplanting te zorgen. Ze hebben geen vaste partner, het mannetje paart met een vrouwtje dat hij toevallig tegenkomt. Van echte paarvorming is dus geen sprake. In de mensenwereld noemt men dat een blind date.
Kleuren
Drukke tijden
De weilanden geven in het voorjaar een diversiteit aan kleuren. Het begint met de goudgele paardenbloemen, die na de bloei veranderen in witte pluizenbollen. Daarna volgen de glimmende glanzende boterbloemen. Ze bloeien bijna tegelijk met de lila pinksterbloemen, die druk bezocht worden door oranjetipjes, die iedere bloem van één eitje voorzien.
En dan is de explosie van alles wat uit de grond en de knop moest komen, over. Ineens is alles groen, teergroen met een gouden gloed er over. Dan zie je de vogels onafgebroken heen en weer vliegen, van en naar hun nest. Heen met een volle snavel, op de terugweg gooien ze even de ‘poepjes’ uit het nest. En zijn de eerste jongen de deur uit... ja hoor, moeder zit alweer te broeden. Pa slooft zich dan uit om het vrouwtje de mooiste muziek te laten horen. De uitgevlogen kinders komen nog wel even winkelen, bedelen om eten. En dan de volgende kleintjes. Zo blijven ze aan de gang, net zo lang tot de lente echt over is en de zomer begint. Daarna moeten ze eerst aansterken voor ze weer vertrekken naar de verre oorden. Ja, na de winter wil je maar één ding: Lente! Vol verwachting wat de natuur ons brengt, die vliegt om. Gewoon kijken en genieten, weer of geen weer, er is iedere dag zoveel moois te zien!
En plots is Nederland wit In de bermen bloeit al vroeg het gele speenkruid, de kanten zijn uitbundig geel. Na de bloei verdwijnen de bloemen met hun blad weer onder de grond, het zijn kleine knolletjes. En plots is heel Nederland wit, het fluitenkruid bloeit, alle wegen en sloten zijn omzoomd door ‘kant’, de meidoorn en de appelbloesem. Nederland wat ben je nog mooi! En tussen alle boeketten hoor je de vogels in alle soorten en maten. De kleine karekiet in het riet is met de
Rietzanger
De rietzanger is een onopvallende vogel die uitstekend in staat is om langs verticale rietstengels te klimmen. Hun nest bouwen ze laag in de dichte rietbegroeiing, bovenop de dichtere ondergroei.
EVEN BIJBOMEN » 7
Baleinen
van een omgekeerde paraplu
JOKE MEIJER
Een jarige vriendin. Tja, wat geef je dan als cadeau? Ze is kunstenares, ze houdt van grillige vormen, vooral van uitgebloeide planten, waaraan uitgedroogde zaadknoppen aan sprietjes, zich vastklampen.
'Het zijn rozetten van pluisjes, met middenin een prachtig beeld'
∏
EVEN BIJBOMEN » 8
In haar atelier is van alles te zien. De uitgedroogde bloemschermen van peen, berenklauw, lampionnen, zonnebloemen en allerlei zaaddozen. Het lijkt wel een droogkamer.
Cadeautjes Tot op de dag van haar feest, weet ik het nog niet. Tijdens een van mijn ochtendwandelingen in de donkere dagen voor Kerst, zie ik het cadeautje hangen tussen de takken van een oude vlier. Erg hoog, dat wel. Hoe kom ik daar voorzichtig tussen? Maar verderop worden meer cadeautjes zichtbaar. Ze bevinden zich tussen de braamstruiken. Daar kan ik beter bij! Eerst naar huis om de fiets te halen.
Chaos Terug met een schaartje begeef ik me tussen de braamstruiken. Handschoenen, die had ik mee moeten nemen! En wat is mijn cadeautje eigenlijk? Hoe heet zoiets? Het zijn rozetten van pluisjes, met middenin een prachtig beeld van baleinen als een omgekeerde paraplu. Ze zitten om en om aan een slingerende dunne tak. Waar is het eind, waar is het begin? Dit is precies wat mijn vriendin nog niet in haar droogkamer heeft! Mooi! Nu voorzichtig een takje lospeuteren. Dat valt nog tegen. Ze zijn niet allemaal mooi. Soms heeft de wind de pluizen eraf getrokken. Soms zit er maar één rozet aan de tak. Uiteindelijk krijg ik een takje met een mooi uiteinde uit de chaos losgeknipt. Want dit plantje zit overal omheen gedraaid. Met één hand aan het stuur koester ik mijn vondst uit de wind achter mijn rug.
Kwetsbaar Thuis verpak ik het cadeau heel voorzichtig in transparante folie. Extra feestelijk staat dat! Door de folie heen zie je de bijzonder ranke vormen. Zij ziet dan wel gelijk wat ze krijgt,
maar ze weet niet dat ik het in het bos vond! Het vervoer naar het feest kan niet op de fiets. Te kwetsbaar. En ook feliciteren moet nà het overhandigen. Maar bijzonder is het wel. Ze heeft het ook nog niet! “En hoe luidt de naam van dit bijzondere geschenk?” vraagt ze mij. Dat zal ik zo snel mogelijk voor haar opzoeken. Ik vind het zo: de Bosrank uit de Ranonkelfamilie, Ranunculaceae, geslacht: Clematis. Het woord clematis is ontleend aan het Griekse woord clema (rankende plant). Vitalba is afgeleid van de Latijnse woorden vitis en alba wat ‘witte wijnstok’ betekent. Clematis heeft deze naam gekregen vanwege de lange, zilverwitte haren aan de snavel van de vruchtjes. Levensduur: Overblijvend.
Zilverwit De afmeting is 3 tot 30 meter en de plant bloeit in de maanden juni, juli en augustus. De houtige, strobruine stengels kunnen klimmen, winden of kruipen. Ze zijn sterk vezelig geribd en worden soms polsdik. De tegenoverstaande bladeren zijn verdeeld in 3 of 5 lang gesteelde ei- of hartvormige grof getande deelblaadjes. Ze hebben een spitse top en vaak een gebogen steel. De bloemen zijn tweeslachtig (een bloem met zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen). De bloemen vormen samen grote pluimen in de
bladoksels of aan het eind van de stengels. Ze zijn wit en 2 tot 3 cm groot. De 4 afstaande viltige bloemdekbladen zijn aan de top achterover gerold. De stijlen groeien baardachtig uit tijdens de vruchtzetting. De vrucht is een eenzadige dopvrucht of nootje. De dopvruchtjes zijn voorzien van lange geveerde vruchtsnavels. Ze zijn zilverwit behaard en worden tot 4 cm lang. Tweezaadlobbig (kiemend met twee kiemblaadjes).
Overal... Bosrank vind je overal ter wereld. Het groeit op zonnige tot licht beschaduwde plaatsen op matig droge tot vochtige, matig voedselarme tot voedselrijke, kalkhoudende, basische grond (mergel, löss, rivierzand, zavel, lichte klei en op stenige plaatsen). Je vindt het in bossen (lichte plekken in loofbossen), langs bosranden, heggen, houtwallen, struwelen, kreupelhout, zeeduinen (duindoorn- en ligusterstruweel), langs spoorwegen (spoorbermen), waterkanten (op kribben), rivierdijken, hogere delen in uiterwaarden en plantsoenen in steden. Als mijn vriendin dit leest, dan weet ze bijna alles over haar verjaardagscadeau. Het is wel jammer dat het geen exclusief cadeau is. Je vindt het blijkbaar overal... Maar ik heb het voor haar geplukt!
Waar?
Zuidwest-Azië, Zuid- en Midden-Europa. Oostelijk tot aan de Kaspische Zee en noordelijk tot in Nederland en Midden-Engeland. Ingeburgerd op aantal plaatsen in Noord-Amerika, Australië en Nieuw Zeeland.
EVEN BIJBOMEN » 9
Oude boom,
nieuwe tak!
BuitenHelden is de nieuwe club voor de jongste kinderen HANNEKE VAN DER MEER
Stichting Bomen Over Leven gaat zich inzetten voor de jongste kin-
buiten helden buiten helden
EVEN BIJBOMEN » 10
deren. In de dagelijkse opvoeding ligt de basis van natuurkennis en bewustwording van natuur. Je kunt niet vroeg genoeg beginnen. Al meer dan twintig jaar zorgt SBOL voor informatieverstrekking en bewustwording in de doelgroep volwassenen. Er is wel een digitale nieuwsbrief voor kinderen tussen 6 en 12 jaar, maar SBOL laat kansen liggen bij de jongste doelgroep. En hun vaders en moeders.
het blad Buiten! Het blad telt momenteel 16 pagina's. Er staan verhaaltjes in, weetjes over natuur, een doe-pagina, een knutselpagina en nog veel meer. Het is voor de kinderen, dus (als ze het kunnen) zelf lezen, maar het grootste deel van de leeftijdsgroep mag samen met papa, mama, opa of oma En wat doet SBOL dan precies? op de bank kruipen. Dat laatste is precies de Voor kinderen tussen 3 en 7 jaar heeft reden dat we een blad op papier uitbrengen. SBOL nu een club opgericht BuitenHelden, We maken er contact mee. Kinderen hebben voorzien van een magazine Buiten! De club minder binding met het zoveelste digitale wil kleine, stoere, nieuwe, ontdekkende concept. Het is fijn om samen met ouders BuitenHelden tevoorschijn toveren. Die zijn een blad vast te houden en er na het lezen in er eigenlijk al, want kinderen zijn van nature te knippen, te scheuren of te krassen. Papier gek op buiten spelen. Ze vinden het leuk om is tastbaar en maakt speciaal. in plassen te stampen, achter kleine beestjes aan te kruipen, in bomen te klimmen en vies En op internet? te worden. Soms weten ze alleen even niet Jazeker. BuitenHelden stuurt Tweets de waar ze lekker kunnen spelen. Of wat ze op wereld in. Via twitter.com/buitenhelden. een regenachtige dag kunnen doen. Daar En BuitenHelden is op Facebook te vinden: helpt BuitenHelden een handje bij. Buitenfacebook.com/buitenhelden. Volg je ons Helden geeft zin in buiten bezig zijn. ook op Twitter? Of geef onze pagina op Facebook een Like! Dan komt er regelmatig En hoe bereiken jullie kinderen en een BuitenHeldenberichtje voorbij! Behalve hun ouders? Twitter en Facebook hebben we ook zes keer Kinderen kunnen voor €17,50 per jaar lid per jaar een BuitenHelden-nieuwsbrief. Voor worden van BuitenHelden en ontvangen dan in de mailbox. En er is een website met
buiten helden 'Kleine, stoere, nieuwe, ontdekkende BuitenHelden tevoorschijn toveren'
∏
Leuk? En Ja! Buiten spelen is leuk! eling essentieel voor de ontwikk gillen van kinderen. Rennen, even
omdat het buiten mag, blaadjes en zand. zoeken, spelen met water manier De leukste en makkelijkste alles om alles te ontdekken over bloeit. wat groeit en
Dus?
van Groeit er nu aan de boom een Stichting Bomen Over Leven van ca. nieuwe ‘tak’ voor kinderen en 3 tot 7 jaar! Eentje die kinderen geeft (groot)ouders leuke ideeën rojecover buitenspelen, knutselp leert ten en spelenderwijs kinderen over buiten.
SPEL
Dit is Fie. Haar vogeltje is weggevlogen en weet niet meer hoe hij bij zijn vriendinnetje moet komen. Help jij Fie de weg naar haar r vogeltje te vinden? winte
01
hof l o
Mooi!
nu?lid worden. Van ENunmag je
BuitenHelden. En dat kost maar €17,50 per jaar. Daarmee Leven help je ook Bomen Over meer te investeren in groen en projecten voor BuitenHelden.
Hoe?
Er ligt al een mooi magazine klaar, maar ook flyers, posters en de eerste en tweede editie van de mail-nieuwsbrief zijn verstuurd.
blad Heel simpel. Door je het Buiten! toe te sturen. Met en allemaal leuke lees- speel-
buiten helden doedingen erin. En de emailnieuwsbrief. Met nóg meer leuks! En door je op de website tips, te voorzien van weetjes, trucs en nieuwtjes.
2Cº 0Cº -2Cº
Bomen
re kant voor info
Kijk snel op de ande
elden!
over Buiten! en aanm
HO E Z IT D A T??
in de winter
In de winter zijn de meeste bomen kaal. Maar waarom eigenlijk? Fie legt het uit.
Temperatuur
K no p p e 2Cº 0Cº -2Cº
Helden! Het buitenblad voor stoere kinderen.
Als de temperatuur van de grond onder de 4°C komt, stoppen (loof)bomen met het opnemen van water door hun wortels. De bladeren krijgen dan ook geen water 2Cº meer en beginnen uit te0Cºdro-2Cº
gen. Dan laten bomen hun bladeren vallen.
2Cº 0Cº -2Cº
2Cº 0Cº -2Cº
Groeien of niet groeien? Als de boom geen water meer verdampt
2Cº 0Cº
-2Cº
Ringen
en eige Hoe weten bom ten laten vallen? hun blaadjes moe
Noa: winterverhaal Noa vindt de winter prachtig. Haar vogelvriendjes denken daar anders over...
Koud? Welnee!
winterring Aan de groeiringen van een boom kun je ook zien dat hij in de winter minder hard groeit dan in de zomer. Een jaarring
BUITEN! NR. 1 / 2014 / 6
n als het Er is buiten genoeg te beleve spelen? koud is. Ga je mee, lekker
Bomen maken tijdens de winterperiode al knoppen voor het voorjaar. Als het lente wordt, gaan bomen weer zoeken naar voedingsstoffen en kunnen ze de knoppen heel snel laten uitgroeien tot nieuwe bladeren.
via zijn blade-
ren en geen water meer opneemt via zijn wortels, staat de sapstroom in de boom bijna stil. Omdat de sapstroom voedingsstoffen vervoert waar de boom van groeit, zal de boom minder hard groeien als het koud is.
ter Bomen in de winnlijk wanneer ze
n
Do
2014
buiten helden
zomerring
Takken en twijgjes Nieuwe takjes zijn zacht en groen. In de herfst komt er een laagje schors om de nieuwe takjes heen. Zo zijn ze beschermd tegen de kou.
bestaat uit een donkere, smalle en een lichte, brede ring. De donkere is de winterring en de lichte de zomerring.
BUITEN! NR. 1 / 2014 / 7
BUITEN! NR. 1 / 2014 / 1
meer informatie over BuitenHelden zelf: www.bomenoverleven.nl/buitenhelden. Hier kun je info vinden, je inschrijven voor de gratis nieuwsbrief én je aanmelden als BuitenHeld! Dan valt vier keer per jaar Buiten! in de brievenbus. Als je ons wilt helpen groeien, kun je vrienden, familie en bekenden een mailtje of een sms'je sturen en ze laten weten dat BuitenHelden bestaat. Of je brengt BuitenHelden gewoon eens ter sprake als je een praatje maakt in het park. Of als je staat te wachten op het schoolplein tot de kinderen mee naar huis mogen.
Is het niet gratis? SBOL maakt met liefde het blad Buiten! en onderhoudt de site, schrijft nieuwsbrieven en plaatst berichten op social media. Het blad Buiten! moet gedrukt worden. Papier, inkt... dat kost nu eenmaal geld. Hoe meer BuitenHelden zich aanmelden, hoe makkelijker we dit blad kunnen laten drukken. En nog veel leuker: hoe meer BuitenHelden-post, uitjes en excursies we kunnen maken voor onze BuitenHelden! We hebben al een heleboel ideeën op de plank liggen, die we leven in kunnen blazen als het ledenaantal groeit. En hoe meer ideeën we kunnen uitvoeren, hoe leuker dat is voor kinderen. En hoe bewuster
zij zich worden dat groen en buiten heel erg leuk en belangrijk zijn.
Groeien Het is best moeilijk om BuitenHelden te laten groeien van fris takje tot een flink exemplaar. Op de site vind je onder andere posters en andere downloads. Uitprinten en ophangen of uitdelen maar! Als je meer ideeën hebt, zijn die natuurlijk van harte welkom! We zijn heel blij met alle feedback.
Meer info? Helpen? Ideeen? Mail ons:
[email protected]
EVEN BIJBOMEN » 11
Bomen in Beeld
Valse christusdoorn Subfamilie (Caesalpiniaceae) van de vlinderbloemfamilie (Leguminosae)
INGRID VAN DULLINK
Een onverwachte en verrassende kennismaking met deze boom, dankzij een prachtige nieuwjaarswandeling met Jaap Norg.
De Gleditsia ‘caspica’ is het sterk ‘bewapend’: stam en takken zitten vol grote, lange stekels.
EVEN BIJBOMEN » 12
Het trof dat Jaap deze bijzondere, circa 90 jaar oude boom wist te staan op het voormalig landgoed ‘Groeneveld’ tussen Vierhouten en Nunspeet, vlak bij de ruïnes van het toenmalige beroemde ‘Ronde Huis’.
uitbreiding richting Zuid-Canada (Ontario). In een gematigd tot subtropisch klimaat voelt de boom zich dus het meeste thuis.
Omschrijving
De boom is in zijn natuurlijke vorm zeer opvallend door zijn grote peulen (in zomer en najaar), en door zijn grote vertakte takdoorns, die zowel aan de takken als uit de stam groeien. In de gemeentelijke plantsoenen staan three-thorned-acacia (Eng.) vooral mannelijke bomen zonder die peulen, › Amerikanische Gleditschie, en betreffen het gelukkig de cultivars zonder Lederhülsenbaum (Duits) die venijnige en gevaarlijke doornen! Sommi› Févier épineux, carouge à miel, ge mensen verwarren Gleditsia met Robinia, épine du Christ (Frans) maar Gleditsia heeft een sterk gedoornde stam en twijgen, terwijl Robinia kale twijgen heeft. De naam Gleditsia is afgeleid van Johann Got- Beide geslachten zijn bladverliezend. Wie een tlieb Gleditsch (1714-1786), directeur van de boom met een schilderachtige kwaliteit zoekt, Berlijnse botanische tuin en vriend van Linziet zijn verlangen in de Valse christusdoorn naeus. ‘Triacanthos’ verwijst naar de groepjes worden beantwoord. van drie bij elkaar staande doorns. Waarom noemt men hem een valse christusdoorn? Is er Groei en bloei ook een echte? Inderdaad, de echte is de PaDe valse christusdoorn kan onder gunstige liurus spina-christii, die tot de familie van de omstandigheden 30 meter hoog en meer dan vuilboomachtigen (Wegedoornfamilie-Rham100 jaar oud worden. Hij heeft een doorleefde naceae) hoort. De naam ‘christusdoorn’ ligt stam met een kurkachtige omlijsting. Dit is voor de hand, want volgens overlevering zou samen met de doornen één van de typerende de doornenkroon van Christus van de takken en sprekende eigenschappen van Gleditsia. van deze struiken zijn gemaakt. Hoe ouder de boom wordt, hoe meer doornen -sommige zelfs als drietand- zich op de Herkomst stam en twijgen ontwikkelen. De bladeren De valse christusdoorn is een inheemse zijn geveerd en in het najaar goudgeel. De soort in Afrika, Azië en de Verenigde Staten groenachtige vlinderbloemen, die van mei tot (noordoostelijk en midden) met een kleine juli verschijnen, zijn eenhuizig (mannelijke
Naamgeving › Gleditsia triacanthos (bot.) › Valse christusdoorn, driedoorn (Ned.) › Honey-locust, thorny-locust,
en vrouwelijke aan dezelfde boom) en hangen voorkomen, kan men beter niet snoeien. tamelijk onopvallend in trossen aan de takGleditsia vormt namelijk van nature een ken. Als de valse christussterke en stevige harttak. De doorn bloeit en het is mooi zijtakken worden alleen ge‘Het licht, snoeid wanneer zij een vrije weer, dan wordt ze in de doorgang beletten. De beste namiddag en vroege avond de dood en het snoeitijd is midden zomer vooral door grote zwermen tot einde herfst. Het verhoningbijen bevlogen. Hij eeuwige leven’ meerderen kan geschieden bloeit helaas maar héél kort, door middel van het zaaien soms maar een paar dagen. van de zaden in de herfst. Het is voorbij voordat je Gleditsia-cultivars worden op door zaaien het in de gaten hebt. De vruchten zijn tot 40 verkregen onderstammen geoculeerd. cm lange, donkerbruine, vaak spiraalsgewijs gedraaide peulen die in overdadige hoeveelSoorten heden aan de boom hangen en in het najaar Van Gleditsia bestaan er ca. 12 variëteiten de bodem daaronder bezaaien. De zaden zijn in een zoetige massa ingebed en zijn eetbaar. met of zonder doorns. De Gleditsia ‘caspica’ Plant de boom op een zonrijke plaats als soli- (uit Noord-Perzië) is het sterkst ‘bewapend’: tair. Als grond komen vrijwel alle grondsoor- stam en takken zitten vol grote, soms 30 cm! lange stekels. Gleditsia ‘Moraine’ is misschien ten in aanmerking als ze licht vochtig zijn. wel de meest bekende cultivar. Een prachtig Hij groeit snel en kan als jonge boom last gele herfstkleur heeft Gleditsia’ Imperial ‘. Hij van vorst hebben. De eerste bloei kan al vanaf drie jaar na het zaaien plaatsvinden. De draagt weinig peulen. Het blad van Gleditsia ’Rubylace‘ is eerst bruinrood, later donkermaximale grootte wordt echter pas op latere groen en in het najaar bronskleurig. Deze leeftijd bereikt. De valse christusdoorn kan variëteit wordt slechts 8 meter hoog. Gleditzo'n 120 - 150 jaar worden. sia ‘Elegantissima‘ heeft donkergroen, in het najaar geel verkleurend blad, veel doornen Snoeien en vermeerderen en sikkelvormige peulen. Doornloze soorten Om het risico van het nadelig beïnvloezijn: Gleditsia ’Skyline‘ met frisgroen blad en den van de verschijningsvorm (habitus) te een gele herfstkleur. Van Gleditsia ’Sunburst‘ is het jonge blad helgeel, het wordt later geelgroen. Gleditsia ‘inermis’ heeft donkergroen blad, groeit snel en heeft een gele herfstkleur. Gleditsia ‘japonica’ is een kleine soort en daardoor beter voor kleinere tuinen. De blaadjes zijn klein (1 cm) en talrijk wat de ‘boom’ meer op een grote varen doet lijken.
∏
Ontstaan en functie van doornen bijschriftje!
Zaadplanten hebben allemaal een wortel, een stengel en bladeren. Lang geleden zijn hieruit de andere delen van een zaadplant ontstaan.
Van Gleditsia ’Sunburst‘ is het jonge blad helgeel, het wordt later geelgroen. Zo zijn de bloemdelen ontstaan uit bladeren. Ranken komen van een blad (bladranken) of van een stengel (stengelranken). Doornen zijn ook ontstaan uit een blad of een stengel (bladdoornen en takdoornen). Soms weten we niet waar een plantendeel uit ontstaan is. Een voorbeeld daarvan zijn de scherpe uitsteeksels op de stengels bij rozen. Daarom worden ze door biologen ‘stekels’ genoemd en niet ‘doornen’. Doornen en stekels beschermen een plant tegen hongerige dieren en insecten.
Gebruik De oorspronkelijke bewoners van Noord-Amerika gebruikten het harde en duurzame hout voor meubels, bogen, brandhout en hekwerk. Van bloemen en zaden maakte men een pap om aan voedsel een zoete smaak te geven. De zaden worden ook graag door dieren als muizen, wezels, marters en eekhoorns gegeten.
Symboliek In Warffum (Groningen) staan voor de pastorie drie bomen: de (dikste) Gleditsia van Nederland, een treurbeuk en een taxus. Het verhaal gaat dat deze drie symbool staan voor respektievelijk het licht, de dood en het eeuwige leven, samengevat: Christus ‘overwint’ de dood.
Bronnen: Wikipedia (o.a. nl.wikipedia.org, Imkerpedia, Neêrlands tuin, ‘Bomen bos en hout’ door Herbert Edlin en Bijzondere bomen in Nederland’ van de Bomenstichting, diverse bomenboeken
EVEN BIJBOMEN » 13
natuurlijke kunst
De boomdrager (s) van Sander Rood Dit door Sander Rood (19732009) ontworpen kunstwerk is geïnspireerd op een in de vergetelheid geraakte beroepsgroep: de boomdrager. Een beroep dat in Nederland zijn laatste adem uitblies in de gemeente Beverwijk.
Daarom heeft men gemeend om de historie van de boomdragers juist vanuit Beverwijk een plaats op de geschiedkundige kaart te geven. De gemeente heeft aan Sander Rood gevraagd een kunstwerk te ontwerpen aan de hand van dit thema. De bijzondere, veel te jong gestorven kunstenaar maakte werk over de (verstoorde) relatie tussen de mens en zijn omgeving. Daarin portretteerde hij vaak zichzelf als een ontheemde man in een gedateerd, tweedelig pak. Zijn kunstwerken zijn origineel en met humor. Helaas zijn veel van zijn werken niet bewaard gebleven, ten dele door Sander zelf uit elkaar gehaald en gerecycled.
EVEN BIJBOMEN » 14
'Levenslijn onder constructie'
Boomdragers
Op 9 november 2010 werd in de prinsenhof te Beverwijk met het planten van de laatste bomen het kunstwerk 'Levenslijn onder constructie' van Sander Rood voltooid. Twaalf verspreid staande groen-wit gestreepte pylonen, verbonden door een kronkelende gele stippellijn, maakten het geheel tot een levenslijn. Een levenslijn waarbij ieder jaar drie bomen werden aangeplant. De pylonen werden op hun zij gelegd, om zo plaats te maken voor de bomen. Een levenslijn van bomen die als een rode draad, in dit geval een gele draad, door het leven loopt. Dit door Sander Rood ontworpen kunstwerk is geïnspireerd op een in de vergetelheid geraakte beroepsgroep: de boomdrager.
In de lijst van verdwenen beroepen is die van de boomdrager misschien wel het meest opmerkelijk vanwege zijn relatieve onbekendheid. Ondanks dat de oprichting van de boomdragersgilden in de 18e eeuw een grote historische ommekeer in de geschiedenis van de Hollandse bossen heeft betekend, vindt men in de geschiedenisboeken bijna niets van deze gilden terug.
Hollandse bossen Nederland bestond voor een groot deel uit bos. Vlak na het aantreden van de jonge onervaren stadhouder Willem V, werd deze geconfronteerd met het lot van de bossen. De politiek minder begaafde Willem V
werd als natuurliefhebber getroffen door de kaalslag van de Hollandse bossen in die tijd. Een van de grootverbruikers van hout was de scheepsbouw door de aanhoudende oorlogen. De bevolkingsgroei zorgde voor de toename van veeteelt en akkerbouw, waardoor de bossen ook hier het veld moesten ruimen. De circa 50.000 ha bos die was overgebleven, was een historisch dieptepunt in de geschiedenis van de Hollandse bossen. Zeker als we in ogenschouw nemen dat er een periode is geweest dat Nederland voor het grootste gedeelte uit bos heeft bestaan. De naam ‘Holland’ is dan ook niet voor niets een verbastering van ‘Holtland’ of ‘Houtland’.
Het Boomdragersgilde Vlak na zijn aantreden besloot hij dan ook tot de oprichting van de boomdragersgilden. Na alle overgebleven bossen te hebben geïnventariseerd, heeft ieder bos zijn eigen gilde gekregen. De gilden moesten zorg dragen voor het onderhoud en de uitbreiding van de bossen. Ook gaf hij de gilden de taak mee om kennis over de bodemgesteldheid en de bomen, te vergroten. Hierdoor zouden de bossen op goede en efficiënte wijze kunnen worden uitgebreid. Naast natuurbehoud ging het ook om de economische waarde van de bossen. De laatste zeeslag was nog niet verslagen en de handel overzee zou ook nog verder toenemen. Zodoende was in 1759 het eerste productiebos een feit en werden de Hollandse bossen weer groter. Onder de rijke kooplieden groeide de belangstelling voor de natuur en haar recreatieve waarde, wat resulteerde in private boomdragersgilden die recreatiebossen gingen inrichten. Het uitbreiden van de bestaande bossen gebeurde van binnenuit, in het bos ging men op zoek naar jonge bomen die door gebrek aan licht een geringe kans hadden
om tot volle wasdom te komen. Zij werden dan aan de rand van het bos herplant. In het voorjaar en in de zomer hielden de gilden zich bezig met onderzoek en voorbereiden van de grond, waarin de bomen in de koude maanden werden verplant. 'Boamendeans' Voor het verplaatsen van de bomen had Willem V een speciale berrie laten ontwikkelen, die door vier boomdragers gedragen kon worden. Hiermee kon de boom relatief gemakkelijk uit en in de grond worden gehesen. Desondanks was het zwaar werk en moesten de gildeleden tussen de 20 en 35 jaar zijn, om het werk fysiek aan te kunnen. Ieder gilde had zo zijn eigenaardigheden, rituelen of klederdracht. Zo vlochten de Friezen riemen van wilgentenen, waarbij takken naar beneden staken zoals wortels in de grond. Deze riemen die door hun hoogte iets weg hadden van een korset hadden een ceremonieel karakter. Nadat een boom geplant was deed men de riemen om en voerde als inwijding de ‘boamendeans’ uit.
Half mens, half boom Het Beverwijkse boomdragersgilde stond bekend om het gebruik van boomhoedjes tijdens de plantceremonie. Deze hoedjes waren gemaakt van jute en gips en hadden meerdere houten kokertjes waar takken in werden gestoken. De in het bos verzamelde takken werden voor de ceremonie in de hoedjes gestoken. Omdat ze niet openbaar waren is er geen informatie gevonden over wat er zich tijdens zo’n ceremonie afspeelde. Wel is bekend dat de boomhoedjes symbool stonden voor de eenheid van mens en natuur. De boomdragers werden met zo’n hoedje eigenlijk half mens half boom. Op de weinige foto’s die gevonden zijn van het laatste boomdragersgilde van Nederland, zien we het
serie foto's van boomdragers, xxx xxx proces van het selecteren en verplanten van een rode beuk. Ook zijn er vier portretten van boomdragers, waarop de klederdracht goed te zien is en het effect van de hoedjes die de dragers half boom maakten.
bron: www.sanderrood.nl foto's: Eric Boschman
EVEN BIJBOMEN » 15
ingekomen vragen DE WILG ACTIE VERBENABOS Mevrouw Warnars uit Zeven- Marleen Drijgers uit Zeeland huizen belde met een vraag over vroeg ons advies betreffende de de stabiliteit van een wilg, die bij haar huisje aan de Rottemeren staat. Haar vraag werd doorgegeven aan onze boomspecialist Hans van Willigenburg, die als gepensioneerd boomexpert bij de Stichting als vrijwilliger aanspreekpunt is bij boomvragen.
kap van delen van het Verbenabos in de duinen bij Veere. De eigenaren van de huisjes zijn het niet eens met de stichting die het bos beheert.
Ons (gedeeltelijke) antwoord: “Jammer dat de stichting het onderhoud zo lang heeft uitgeZijn bevindingen: steld. Nu moeten er veel grote “Op 10 januari jl. ben ik naar (mooie) bomen worden gekapt de boom gaan kijken en heb om de bosbodem voldoende mevrouw Warnars gerust kunnen licht te geven, zodat (nieuwe) stellen. De boom is een wilg en onderbegroeiing weer een kans staat op recreatiepark de Bonk bij krijgt. Was er eerder gedund, dan de Rotte. De wilg is 38 jaar oud en zou deze rigoureuze aanpak niet twee jaar geleden flink gesnoeid nodig zijn geweest. Niets doen omdat hij te groot werd. Aan de lijkt ons ook geen goed plan. achterkant en zijkant van de tuin Prima dat er door de eigenaren/ loopt een sloot, aan de zijkant van bewoners is gevraagd om toede tuin is deze sloot iets verbreed. komstbomen aan te wijzen. Uit Daar is de tuin wat smaller geuw bezwaarschrift blijkt dat er worden en gaat over van nat naar van de 1200 grote bomen al 600 droog. Mevrouw Warnars was zijn gekapt… dat is veel. Hierbij bezorgd dat door deze verandedoen wij u het stuk 'Recht op ring de boom gemakkelijker zou bomen' toekomen, dat wellicht kunnen omwaaien. Maar daar meer duidelijkheid kan bieden. heeft deze boom weinig last van, omdat de grond veenachtig is en Op haar vraag of er aan de riouit dood plantenmateriaal bestaat. lering schade kan ontstaan door De boom heeft voldoende wortels zich extra ontwikkelende wortels in de grond om bij een flinke storm te blijven staan. Hoewel je die zekerheid tegenwoordig bij die zware stormen nooit helemaal meer hebt.”
van overgebleven bomen na kap van omringende bomen volgt hieronder de mening van twee van onze boomexperts:
bomen en de riolering
› onder de kroonprojectie bevinden zich de meeste wortels
CONCLUSIE 1: Het is mogelijk dat door rotting van de dode wortels van de gekapte bomen de buizen wegzakken. Dat geeft ook weer voeding waardoor wortels van nog levende bomen zich verder kunnen ontwikkelen. Het lijkt me aannemelijker dat door zware machines of door vallende bomen, de oude gresbuizen iets in beweging zijn gekomen. CONCLUSIE 2: Voor extra wortelvorming komt meer kijken:
› structuur van de bodem › slechte doorlatende lagen › indringingsweerstand dichtheid van de bodem
› doorluchting van de grond › vochtgehalte vochtlevering › aanwezigheid van voedingselementen en zouten
› hoe is de PH van de grond › bodemverontreiniging › bodemtemperatuur › wortelconcurrentie › de worteldiepte is 10 tot 40-80 cm diep, je hebt diepgaande en
uitgeverij A3 boeken, Geesteren, T 0545 48 11
EVEN BIJBOMEN » 16
oppervlakkige beworteling
› wat is de afstand tussen de
Zoals u ziet is het niet makkelijk om een oorzaak aan te wijzen. Wij wensen u veel succes met uw actie voor het behoud van het overgebleven bos.
RECTIFICATIE In EB winter is per abuis Ria Hoogstraat vermeld als schrijver van het artikel ‘Stadstuin Rusthout’ (pag. 10). Ere wie ere toekomt: Het stuk is van de hand van Ingrid van Dullink, vrijwilliger bij de stadstuin, maar ook tekstleverancier en trouwe donateur van SBOL. Aanvulling van Ria: “Het park is inmiddels geen Heempark meer. Het is in de loop der jaren zodanig verwaarloosd dat het die naam niet meer mag dragen. Het heet nu Natuurtuin Rusthout. Op het terrein van de voormalige Dierenweide bevindt zich nu de Stadstuin Rusthout.”
Over...
uitgelezen
Heilige bronnen
Formaat: 21 x 23 cm Pagina's: 224 pagina's, Drukwerk: geheel full colour Bestellen: A3 boeken www.A3boeken.nl ISBN: 978 94 91557 09 5
in de Lage Landen
[ OP ZOEK NAAR BRONNEN VAN BETEKENIS IN VERLEDEN EN HEDEN ] DOOR JANNIE HARMSEN
Eerst vond ik het boek ‘Heilige bronnen in de Lage Landen’ gewoon een mooi boek om te zien. Af en toe bladerde ik het exemplaar even door om alvast een indruk te krijgen. Er staan veel foto’s in van bronnen, putten, kerken en kapelletjes, beelden, grote stenen en prachtige natuur.
Onderbouwd
Christendom als heidens verklaard en gekerstend (gedoopt) tot Heilige bronnen.
Bronnen In de hoofdstukken die door Linda en nog elf andere auteurs zijn ingevuld, kom je al lezende steeds dichterbij de verschillende bronnen die stuk voor stuk duidelijk en met veel passie zijn beschreven. De auteur gidst je er als het ware naar toe. Persoonlijk ben ik meer een bomenmens dan een watermens (dacht ik) maar tot mijn verrassing kwam ik erachter dat zowel de bron alsook de boom een grote, belangrijke rol vervult in het geheel.
Sporen
Wat ik heel mooi vind aan dit boek is dat er Op de cover staat een afbeelding van een over twee verschillende sporen wordt gesprobron, ik herkende het witte, ronde vlak ken. Het ene spoor wordt het ‘hoofdspoor’ geeerst niet als zodanig, maar kwam daar noemd Het pad van de feiten, het andere is het later achter na het bekijken van de foto’s en ‘hartspoor’ Het pad van het gevoel. Twee spodoor het boek te gaan lezen. Ik borrelde van ren die elkaar niet in de weg zitten en naast nieuwsgierigheid en even later van enthousi- elkaar kunnen lopen als je hiervoor open staat. asme! Eerst heb ik de inleiding goed gelezen. Deze uitleg is voor iedereen goed te volgen en De verleiding was groot om bij de achttien zo kun je de weg ‘bewandelen’ die het beste verschillende hoofdstukken te beginnen. bij je past wanneer je op zoekt wilt gaan naar Op zich kan dit prima, maar Linda Wormeen bron. Ook minder bekende bronnen -of houdt beschrijft in deze goed onderbouwde één die nog ontdekt moet worden- wachten op inleiding het ontstaan van de bronnen en de de zorg en aandacht van de mens. Offeren en rituelen die de mensen uitvoerden bij hun daarbij een wens doen gebeurt in onze huidige offers aan de watergeesten. Later werden tijd nog steeds, vooral in waterbassins met de meeste bronnen door de intrede van het fonteinen. Vanaf de bodem blinken de diverse
muntstukken je toe en nodigen uit om hetzelfde te doen, want water is leven immers? Het is geven en nemen... In het ‘hart’ van het boek: (Rumi) Werk, graaf je put, Maak je eigen bron En houdt niet op. Nu niet, nooit niet. Op de bodem zul je Water vinden. De auteurs schreven onder meer over bronnen van Brussel, Amsterdam, de Veluwe, het Ketelwald, Keinse, Texel en Noord-Kennemerland, Willibrordus, Valentinus, Sura, Fostare en Maria.
EVEN BIJBOMEN » 17
excursies
april tot en met juni
wandelen
Zaterdag 5 april
Zondag 27 april
Woensdag 30 april
Woensdag 21 mei
Vogelexcursie buitengebied Leidschendam-Voorschoten
Monumentale Bomen (oud) Den Haag
Oranjewandeling Leidschendam
Bloeiende bomen Duivenvoorde - Voorschoten
Met Ria Hoogstraat weide- en bosvogels horen en zien tijdens een flinke wandeling langs weilanden, door bos en over het Laarzenpad, grote kinderen welkom (wel stil zijn!)
Een mooie wandeling met twee gidsen door Oud Den Haag langs kastanjes via het Vredespaleis naar de Joodse Begraafplaats (heren hoofd bedekken) en een eeuwenoud verstild plekje.
In het Raadhuiskwartier hebben straten namen van leden van het Huis van Oranje. Het is al Koningsdag geweest, maar wij blijven in de stemming op deze voormalige Koninginnedag met een Oranjewandeling o.l.v. Ria Hoogstraat.
Ria Hoogstraat verzorgt een wandeling langs bloeiende bomen en fluitende vogels op landgoed Duivenvoorde. Toegang volwassene: € 1,00 en kinderen tot 12 jaar en 65+: € 0,50.
tijd: 10.00 uur waar: ingang GAMMA, Veursestraatweg, Leidschendam OV: bus 45 en 39 halte Noortheylaan duur: ca. 1,5 uur
tijd: 10.30 uur waar: Plein 1813 OV: bus 24, tram 17 duur: ca. 1,5 uur
tijd: 14.00 uur waar: stadskantoor op de hoek van de J.S. Bachlaan en de Kon. Wilhelminalaan OV: bus 45, halte Damlaan duur: ca. 1,5 uur
tijd: 14.00 uur waar: opzichterswoning Laan van Duivenvoorde auto: aan overzijde parkeren (langs oprijlaan verboden te parkeren) OV: bus 45/39 halte Kniplaan duur : ca. 1,5 uur dieren: verboden voor honden
Cafetaria
eten meenemen
honden aangelijnd
kinderen welkom
stevige schoenen
dagelijks geopend
Jossy van der Zwan Huidverzorgingsinstituut zorgt voor uw huid
Meeuwenveld 4 2727 AK Zoetermeer tel. 079 341 99 29 Bij ons kunt u ook terecht voor een lunch of diner
Blauwroodlaan 38 2718 SJ Zoetermeer 079-3620055 www.jossyvanderzwan.nl
Restaurant Aa-zicht Strand 1, 2725 KA Zoetermeer www.aa-zicht.nl e-mail:
[email protected]
Uw advertentie hier? Wordt bedrijfsdonateur van Stichting Bomen Over Leven. Neem contact op via
[email protected]
EVEN BIJBOMEN » 18
winkel
bestellen bij bomen over leven
verrekijker laarzen rolstoel meenemen meenemen geschikt
bestellen doet u via www.bomenoverleven.nl
Donderdag 12 juni Avondwandeling Clingendael - Den Haag Een avondwandeling over landgoed Clingendael met twee gidsen. tijd: 19.00 uur waar: hoofdingang Wassenaarseweg naast ANWB Den Haag OV: bus 18 of bus 23 duur: ca. 1,5 uur
Woensdag 25 juni ‘Allemaal beestjes’ Park Rozenrust - Leidschendam
ALGEMENE FOLDER
ANSICHTKAARTEN
gratis
per setje enkele kaarten: €3,00, donateur €2,80 Briefkaartformaat met adreszijde. Keuze uit 24 aquarellen en 19 Noa-ansichtkaarten.
Alles kunt lezen over de Stichting Bomen Over Leven, haar doelstellingen en activiteiten. Vooral bedoeld om niet donateurs kennis te laten maken met de Stichting. Bestellen: gratis
per setje dubbele kaarten: €5,00, donateur €4,50 Set van 4 dubbele kaarten, met aan de voorkant een aquarel en binnenkant een gedicht van elk der seizoenen. Bestellen: +€ 0,64 porto per set.
11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 n
g
e
l
w
o
r
t
e
l
Stichting Bomen Over Leven www.bomenoverleven.nl
Stichting
Bomen
Over
Leven ,
21 22 23 24 25 26 27 28 29 , foto’’ s : gedicht : postbus
7104,
2701
AC
tiny van der meer
Zoetermeer
Verjaardagskalender Verjaardagskalender met natuurfoto's
Serie Bladgroen (3 deeltjes) (Bomen en Natuur)
Excursies IVN/SBOL 2e kwartaal 2014, uitgebreide info op www. bomenoverleven.nl/excursies.html
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
e
f e b r u a r i
tijd: 14.00 uur waar: ingang Veursestraat 102a OV: bus 45, halte Rozenrust duur: 1,5 uur dieren: verboden voor honden
j a n u a r i
Ria Hoogstraat neemt u mee naar park Rozenrust, waar overal beestjes zoemen, kruipen en fladderen. Kinderen krijgen extra aandacht (loeppotjes zijn beschikbaar).
Boekjes (ringband, A5) voor aardige, leerzame feiten en weetjes over de natuur!
Op stevig A-4 papier in kleur. Extra: 21 bomen uit de Keltische astrologie gekoppeld aan de geboortedatum. Bestellen: € 3, voor donateurs € 2,50 (excl. € 2,56 porto).
Bestellen: € 4, donateur: € 3,75 (excl. € 2,56 porto).
EVEN BIJBOMEN » 19
Stichting Bomen Over Leven Lisztrode 19 2717 EW Zoetermeer
WILG De ene wilg is de andere niet, al zijn de vele soorten nauw verwant: Waterwilg, grauwe wilg, grijze wilg, schietwilg, kraakwilg, kruipwilg, katwilg, treurwilg, laurierwilg enz. De lente laat zich graag door vroege bodes aankondigen, zoals de wilgenkatjes. Wie kent niet de blinkend gele katjes van de waterwilg? Bij wilgen zorgen insecten voor de verstuiving. Op zonnige dagen vliegen om de wilgen veel wilde bijen en honingbijen, maar ook hommels en vlinders.
