Colofon Met dank aan Alle bewoners, Wijkraad De Hoven, het projectteam, de beroepskrachten, kennislab voor urbanisme en alle andere organisaties die hebben bijgedragen aan het Wijkontwikkelingsplan ‘De Hoven’. Bestuurlijke opdrachtgever Wethouder Oege Bosch Wijkraad Ambtelijk Kernteam Rian Bolder Han van Geel Arjan Groen Freek van Tongeren Beeldmateriaal Divers Eindredactie en lay-out Cop-Y tekst & communicatie Vastgesteld 21 september 2015 Het Wijkontwikkelingsplan ‘De Hoven’ is mede mogelijk gemaakt door de provincie Gelderland, het ministerie van Infrastructuur en Milieu en de gemeente Zutphen.
2
Inhoud Voorwoord ................................................................................................................................................................................................................................................ 4 1.
Inleiding ............................................................................................................................................................................................................................................ 5
2.
Gebiedsbeschrijving.......................................................................................................................................................................................................................... 7
3.
Demografie.....................................................................................................................................................................................................................................12
4.
Sociale kenmerken .......................................................................................................................................................................................................................... 16
5.
Fysieke kenmerken ......................................................................................................................................................................................................................... 21
6
Voorzieningen ................................................................................................................................................................................................................................. 32
7.
Lokale economie ............................................................................................................................................................................................................................. 36
8.
Visie ................................................................................................................................................................................................................................................ 42
9.
Uitvoeringsprogramma................................................................................................................................................................................................................... 46
3
Voorwoord Een plan voor en door de wijk Een wijk met betrokken en enthousiaste inwoners, die houden van aanpakken. Zo heb ik De Hoven leren kennen. Het is ook een wijk waarover de afgelopen jaar veel gepraat is. Dan denk ik natuurlijk aan de provinciale rondweg, maar ook de plannen van Ruimte voor de Rivier en het gebiedsprogramma IJsselsprong, met onder meer grootschalige nieuwbouw. Na al dat praten over De Hoven, was het hoog tijd om te praten mét De Hoven. Over sociale, fysieke en economische ontwikkelingen in de wijk. Maar ook over verkeer en voorzieningen. Het resultaat is het wijkontwikkelingsplan dat nu voor u ligt. Een plan voor en door de wijk.
‘Zutphens dorp aan de IJssel’. Dat is de ondertitel van dit wijkontwikkelingsplan voor De Hoven. Heel toepasselijk, want we wonen in een prachtige wijk met een heel eigen karakter. Een wijk waar we elkaar kennen en waar we graag samen aan de slag gaan. En waar jong en oud zich thuis voelt. Al die mooie kenmerken willen we behouden. Tegelijk willen we sterk staan voor de toekomst. Daar moeten we nu over nadenken. Daarom werken we graag met de gemeente Zutphen aan dit wijkontwikkelingsplan. Het moet een positieve impuls geven aan de kwaliteit van leven en wonen in De Hoven. En het moet aansluiten bij de wensen en behoeften van ons als bewoners en ondernemers in de wijk. Een heel andere insteek dus dan de plannen die de afgelopen jaren voor ons werden bedacht en vaak voor veel onrust zorgden, zoals de plannen voor grootschalige woningbouw en de rondweg. De input en medewerking van alle inwoners van onze wijk was onmisbaar bij het opstellen van dit wijkontwikkelingsplan. Mooi om te zien hoe velen mee hebben gepraat tijdens informatiebijeenkomsten, interviews en andere sessies. Dankzij jullie inbreng ligt er een plan voor en door de wijk. Met als doel: een sociaal en economisch sterke wijk in 2025, waar ruimte is om elkaar te ontmoeten, te recreëren en te spelen. Natuurlijk met nog altijd een eigen karakter en identiteit.
Dit wijkontwikkelingsplan schetst een beeld van de toekomst van De Hoven als een sociaal sterke wijk voor jong en oud. Als kernkwaliteiten voor de komende 10 jaar komen verder naar voren: een eigen karakter & identiteit en ruimte om elkaar te ontmoeten, te recreëren en te spelen in de buurt. Maar ook: (verkeers)veilig, met de auto te gast. En met al die ondernemende mensen in De Hoven natuurlijk een vitale economie! Een mooie toekomst dus, waar alle betrokken partijen samen aan gaan werken. Aan enthousiasme in de wijk ontbreekt het in ieder geval niet, zag ik tijdens de verschillende informatieavonden. Ook de gretigheid waarmee de Wijkraad De Hoven het wijkontwikkelingsplan omarmd heeft, is veelzeggend. De eerste initiatieven uit dit plan zijn al volop in ontwikkeling. Zoals de wijktuin bij de Theo Thijssenschool. Ook zijn we druk bezig met het inventariseren van mogelijke locaties en functies voor een multifunctioneel centrum in de wijk. Hierin krijgt ‘ruimte om te ontmoeten’ concreet vorm. Heel belangrijk voor een mooie toekomst. Want mensen maken De Hoven!
In dit wijkontwikkelingsplan staat hoe we hier aan gaan werken. Net als het opstellen van dit plan moeten we ook de uitvoering samen doen. Dus roepen we alle inwoners van De Hoven op om mee te doen. Bijvoorbeeld op sociaal, fysiek of economisch terrein, of als het gaat om verkeer en voorzieningen. Denk aan de realisatie van een multifunctioneel centrum, dat de komende tijd nadrukkelijk op de agenda staat van wijkraad en gemeente. Uw inbreng is en blijft van groot belang. Kijk op www.wijkraaddehoven.nl voor meer informatie en laat ons weten dat u mee werkt aan een mooie wijk!
Oege Bosch, wijkwethouder
Eddy Derks,voorzitter Wijkraad De Hoven Rob Gort, aanspreekpunt wijkontwikkelingsplan
4
1. Inleiding Een vitale wijk om in te wonen en te werken Een vitale wijk waarin je je thuis voelt. Met voorzieningen die passen bij de wensen en mogelijkheden van de wijk. Aantrekkelijk om te wonen en te werken; nu en in de toekomst. In zo’n wijk wil iedereen wel wonen. Dat is dan ook het streefbeeld voor alle wijken in de gemeente Zutphen. Dus ook voor De Hoven. Met het wijkontwikkelingsplan werken de wijkraad en de gemeente hieraan - samen met bewoners en andere betrokkenen.
gebiedsprogramma IJsselsprong - met voorstellen voor grootschalige woningbouw, natuur, (rond)wegen en watermaatregelen. Inmiddels is er meer duidelijkheid voor De Hoven. De bypass is geschrapt, een nevengeul op de lange baan geschoven en de 3.000 geplande woningen komen er niet. Wel gaat de provincie een rondweg aanleggen ten westen van De Hoven.
Aanleiding: van IJsselsprong naar Rivier in de Stad Het wijkontwikkelingsplan De Hoven maakt deel uit van het programma Rivier in de Stad. Dit programma vloeit voort uit de IJsselsprong. Onder de noemer van IJsselsprong werkte de gemeente Zutphen samen met buurgemeenten, provincie en ministeries aan een integraal plan voor water, wegen, natuur & landbouw en wonen. De Hoven ligt midden in het plangebied. Ook binnen Rivier in de Stad neemt De Hoven een belangrijke plaats in. Rivier in de Stad wil namelijk een vloeiende verbinding leggen tussen de stad en het buitengebied. Het omvat dan ook plannen voor zowel de Tichelbeeksewaard als de IJsselkade, voor de Weg naar Voorst, Kanonsdijk en voor de Oude IJsselbrug als verbinding tussen De Hoven en de stad. Ook de woonomgeving, recreatie, verkeer en voorzieningen in De Hoven komen aan bod. De Hoven in ontwikkeling De Hoven is de afgelopen jaren vaak onderwerp van gesprek geweest. In allerlei plannen -zowel lokaal, regionaal als nationaal – kwam de Zutphense wijk aan de orde. Bijvoorbeeld in de Ontwikkelingsvisie Zutphen 2020, waarin de woonuitbreiding van Zutphen voor een groot deel zou plaatsvinden in ‘Tuinstad De Hoven’. En in het landelijke project ‘Ruimte voor de Rivier’, met een plan om een bypass rond De Hoven te leggen om bewoners langs de IJssel te beschermen tegen hoog water. Ook was er een idee voor een nevengeul van de rivier in de Tichelbeeksewaard. Daarnaast waren er regionale plannen - zoals het
Hiermee verdwijnt het doorgaand verkeer en het vrachtverkeer uit de wijk. Dat biedt mogelijkheden voor een nieuwe inrichting van de Weg naar Voorst en de Kanonsdijk inclusief de aanleg van enkele pleinen om de sfeer en identiteit van De Hoven te versterken. Daarnaast zijn er kansen voor natuuringrepen rondom De Hoven. Denk aan de Tichelbeeksewaard en de groene dorpsranden.
Met al deze ontwikkelingen - en vooral ook het wegvallen van de impuls van grootschalige nieuwbouw - is een toekomstplan voor De Hoven heel wenselijk. Daarom: een wijkontwikkelingsplan. Opgave: werken aan een vitale wijk In en om De Hoven spelen de komende tijd veel opgaven en projecten. Het wijkontwikkelingsplan is een toekomstplan met een visie op de ontwikkeling van de wijk. Inclusief een agenda met concrete activiteiten voor een vitale wijk. Het wijkontwikkelingsplan kijkt niet alleen naar fysieke invalshoeken zoals verkeer, water en openbare ruimte. Ook sociale en economische aspecten worden meegenomen, net als voorzieningen in de wijk. Dit plan neemt dus de hele wijk onder de loep, zodat de verschillende aspecten elkaar in positieve zin kunnen versterken. En heel belangrijk: bewoners, wijkraad en gemeente doen het samen. Zo wordt gewerkt aan een wijk waarbij mensen zich betrokken voelen en iedereen zijn of haar verantwoordelijkheid neemt. Samenwerking vormt de basis Het wijkontwikkelingsplan is een plan voor en door de wijk. Er zijn onder andere gesprekken gevoerd met ondernemers en organisaties in de wijk, ideeën verzameld tijdens bewonersavonden en studenten op pad gestuurd om De Hoven met een frisse blik te bekijken. Ook leerlingen van de basisschool hebben meegedacht over hun wijk.
Van jong tot oud, bewoners denken mee over de wijk
Leeswijzer Dit wijkontwikkelingsplan voor De Hoven begint met een beschrijving van het gebied. Vervolgens kijken we naar de sterkes, zwaktes, kansen en bedreigingen van de wijk. Dit doen we op sociaal, economisch en fysiek terrein. Ook de voorzieningen in de wijk komen aan bod. Elk hoofdstuk sluiten we af met een overzicht van wensen en ideeën. Ook zetten we de aandachtspunten voor beleid op een rij. Een en ander mondt uit in een uitvoeringsprogramma met plannen en projecten voor de korte, middellange en lange termijn. Waarbij we voor De Hoven als geheel streven naar de kernkwaliteiten, die samengevat zijn in het blauwe kader. In de hoofdstukken 8 en 9 werken we deze kwaliteiten verder uit.
KERNKWALITEITEN 2015 - 2025 Sociaal sterk voor alle generaties Eigen karakter & identiteit Auto te gast Meer ruimte voor ontmoeten Recreëren/spelen in eigen wijk Ruimte voor vitale economie
6
Huize De Marsch werd aan het einde van de 18e eeuw afgebroken.
2. Gebiedsbeschrijving
Aan het begin van de 19e eeuw verbonden twee rijksstraatwegen Zutphen met Apeldoorn en Arnhem. Later die eeuw kreeg Zutphen ook een spoorverbinding met deze twee steden. De Hoven groeide met deze ontwikkelingen mee. Rond 1830 stonden in De Hoven ongeveer 40 huizen voor ruim 300 inwoners en ontstond er langzaam een echte wijk. De eerste boerderijen waren T-boerderijen, later kwamen er ook ‘krukhuizen’, waarbij het woonhuis en het bedrijfsgedeelte in een L-vorm geschakeld werden. En boerderijen waarbij zowel het woonhuis als het bedrijfsgedeelte onder hetzelfde dak zijn ondergebracht. De ontwikkeling van de boerderijtypen in De Hoven sluit daarmee aan bij die in de wijde omgeving. Tuinbouw was voor de inwoners een belangrijke bron van inkomsten. Helemaal toen de gemeente tuinbouwgrond in erfpacht ging uitgeven en in 1917 de groenteveiling werd geopend.
Ontstaan van een wijk met karakter In dit hoofdstuk kijken we naar het ontstaan van De Hoven. Welke mensen leefden er van oorsprong? Hoe groeide de wijk mee met historische ontwikkelingen? En welke kenmerken van de huidige wijk zijn nog terug te voeren op het verleden? De Hoven: oorsprong op een kruispunt van wegen De Hoven is ontstaan op een zandrug (oeverwal) in de Oude IJsselmeander, op de plek waar de wegen vanuit Arnhem in het zuiden en Apeldoorn en verder in het westen/noorden samenkomen bij de oversteek naar de stad Zutphen. Halverwege de 17e eeuw stonden op de plek van het huidige De Hoven vijf huizen. Aan het eind van de 17e eeuw werd de grond als hoven verkocht en begon de bebouwing zich over een groter gebied te verspreiden. Het was het begin van De Hoven zoals we dat nu kennen, maar dan nog zonder het huidige wegenpatroon. In de uiterwaarden en naast Huize De Marsch kwamen steenfabrieken.
7
Dorp tegenover de stad De Hoven heeft door de ligging en de ontstaansgeschiedenis een bijzondere positie: een dorp direct tegenover het centrum van de stad. Deze positie is te danken aan de tussengelegen rivier. Juist de combinatie van rivier en stad geeft De Hoven haar identiteit en de gemengde stadse en dorpse kwaliteiten:
stadse elementen als ‘voorpost’ van Zutphen, bijvoorbeeld de herbergen; landelijke elementen door de ligging in het achterland. Denk aan boerenwoningen, tuinderswoningen en het stratenpatroon van de oude tuinverkaveling (de hoven).
Het ‘hybride’ karakter van De Hoven is herkenbaar in de ruimtelijke structuur: het ‘stadse zwaartepunt’ ligt aan de rivier bij de brug waar alles samenkomt. Naar het achterland waaieren de wegen uit en is de bebouwing losser, meer ingebed in het landschap.
Strategische ligging Regelmatig stroomde het rivierwater over de dijken heen of braken dijken door. De Hoven lag op een strategische plek en de schade in de Tweede Wereldoorlog was dan ook enorm. Na de oorlog werd het gebied onderdeel van de IJssellinie en aangewezen als inundatiegebied. Dit betekende dat de gehele Overmarsch onder water kon worden gezet bij een vijandige aanval vanuit het communistische oosten. Schaalvergroting Een grote landschappelijk ingreep was de ruilverkaveling in de tweede helft van de 20e eeuw. Deze zorgde voor een schaalvergroting in de landbouw. Zo kwamen er nieuwe landbouwwegen met populierenlanen en een betere ontwatering. Impressie De Hoven vóór de aanleg van de spoorlijnen en spoorbrug
8
Apeldoorn en Arnhem. Dit draagt nog eens bij aan de verkeersintensiteit binnen De Hoven. Ten oosten van de Kanonsdijk ligt de Tichelbeeksewaard: ‘Uterweerde’, een weidevogel- en uiterwaardengebied voor de IJssel. Verschillende wet- en regelgevingen onderstrepen het belang van de instandhouding van deze uiterwaarden. Ten noorden van De Hoven vinden we agrarische bedrijvigheid, onder andere kassen voor de sierplantenteelt. Verder liggen hier de restanten van kasteel De Marsch. Het gebied ten westen van De Hoven kenmerkt zich door grotere en ruimere verkaveling voor agrarische doeleinden. Het zuiden van De Hoven grenst direct aan de gemeentegrens met Brummen.
Waaierstructuur met een hart De ruimtelijke structuur van de zandrug en de bestaande en voormalige IJsselarm, de spoorlijnen en de historische uitvalswegen bepalen sterk de ‘waaierstructuur’ die De Hoven nog steeds kenmerkt. De gebieden binnen die waaier hebben elk hun eigen ontwikkeling doorgemaakt en hebben daarmee ook een eigen karakter. Zoals het historische hart van De Hoven, op de plek waar de wegen uit het westen en zuiden samenkwamen voor de oversteek naar de stad. Dit hart, met zijn herbergen en pleinen, is in de onderliggende structuur nog steeds herkenbaar. Maar tegenwoordig wordt het sterk gedomineerd door het spoortalud, de provinciale weg en de opstelstroken met verkeerslichten, inclusief de bijbehorende overlast. Binnen het historische hart ligt ook een inbreidingswijk uit de jaren 80, met een eigen opzet. Vanuit het hart lopen de historische ‘linten’ langs de uitvalswegen Oude Kanonsdijk, Touwbaan, Baankstraat en het eerste deel van de Weg naar Voorst. Hier vind je een gevarieerde mix van boerderijen en tuinderswoningen, arbeiderswoningen en herenhuizen, vaak van vóór of rond 1900. Daarnaast is er het gebied van de Weg naar Voorst en de Hoveniersweg over de hoge zandrug, met kavels langs de ‘ruggengraten’. De ruilverkaveling, de populierenrijen en de ontwikkeling van vele kleine naar enkele grote tuinbouwbedrijven hebben de identiteit van dit gebied bepaald. Bijzonder zijn de relatie met de Oude IJsselmeander/Hoendernesterbeek en de aanwezigheid van cultuurhistorische elementen, zoals voormalig Kasteel de Marsch. Verder onderscheiden we het voormalige tuindersgebied van de Achterhoven, met relatief kleine woningen en grote tuinen. Ten slotte noemen we de verschillende uitbreidingen vanaf 1920 tot 2007 langs de randen van het dorp: Molenweg, omgeving Akkerstraat, Mulderskamp, Kleine Tonge en Teuge I en II.
Leven in De Hoven Het verenigingsleven is tot ver na de Tweede Wereldoorlog een bindende factor geweest in De Hoven. Het leven bestaat uit hard werken om in het levensonderhoud te kunnen voorzien. Veel tijd en gelegenheid voor ontspanning is er daarom niet. Het verenigingsleven biedt afleiding voor het dagelijkse bestaan.
Levendig knooppunt De provinciale weg naar Apeldoorn - de N345 Weg naar Voorst - loopt midden door De Hoven. Ter hoogte van de Oude Kanonsdijk kruist de N345 de Kanonsdijk, de weg tussen Zutphen en Brummen. Dit zorgt voor een intensief verkeersknooppunt binnen De Hoven. Daarnaast splitst de spoorweg zich in De Hoven af richting
9
De Hoven heeft een rijke cultuurhistorie, waardoor de wijk ook een sterk karakter heeft. De Hoven kent echt een eigen cultuur, met diverse tradities en gewoonten. De lokale geschiedenis goed behouden en geïnventariseerd door vrijwilligers.
De historie van De Hoven is goed bewaard gebleven. Een belangrijk deel van de geschiedenis is opgetekend in het boek ‘Aan het eind van de lange brug begint De Hoven’ uit 2003.
De Hoven is ontstaan als boerennederzetting. De gebouwen in het oudere deel zijn in oorsprong dan ook boerderijen, waar grote stukken land omheen lagen. Door de uitbreidingen in De Hoven zijn deze stukken land steeds kleiner geworden. Maar aan de grote tuinen van de oudere woningen herken je nog steeds de structuur. De mensen in De Hoven produceerden etenswaren voor de stad Zutphen. Als er markt was in het centrum van Zutphen dan gingen de Heufse boeren met een platte wagen de binnenstad in om hun goederen te verkopen. De Hoven functioneerde lang - en misschien nog steeds wel - als een onafhankelijke nederzetting. Hierbij hoorden ook eigen gewoonten. Zo had iedereen in De Hoven een bijnaam; omdat er veel mensen van dezelfde familie in de wijk woonden. Deze bijnamen waren lang niet altijd aardig. Ook kende De Hoven een eigen variant op Sint Maarten, Vastenavond geheten. Hierbij gingen kinderen de deuren langs met een speciaal Vastenavond-lied. De Hoven heeft ook een eigen volkslied. “wie zeen de jongens uut de heuve, en dat willen de stadsen neet geleuve, wie zeen de jongens van de stenenbakkerie, en ai dat neet geleuft krieg ie op oe lazerie en ze be-e-v’n, ze be-e-v’n, voor het zwart en wi--it en ze be-e-v’n, ze be-e-v’n, voor het zwart en wi—it”
Toekomstplannen De geplande ontwikkelingen in en rondom De Hoven zijn de volgende: 1. Aanleg rondweg N345 ten westen van De Hoven 2. Herinrichting Weg naar Voorst en Kanonsdijk inclusief pleinen 3. Groene Dorpsranden 4. Herinrichting Tichelbeeksewaard 5. Realisatie nevengeul IJssel in de Tichelbeeksewaard (lange termijn) 6. Realisatie gedeeltelijk nieuwe voetgangersbrug over de IJssel (tussen IJsselpaviljoen en Tichelbeeksewaard) 7. Clustering glastuinbouw 8. Organische woningbouw 9. Klimaatcorridor (ten zuiden van De Hoven, op Brummens grondgebied)
De Hoven kent zijn eigen feest; het Heufs Volksfeest. Dit wordt jaarlijks gehouden op het grasveld tegenover de Theo Thijssenschool. Op deze feesten komen alle bewoners gezellig een drankje met elkaar drinken. Vanuit de historie gezien heeft De Hoven een ondernemend karakter. Met onder andere een kruidenier, bakkers, slagers, kappers, fietsenmakers, melk- en groenteboeren, een schoenmaker, pompstations, een taxibedrijf en een postkantoor/bank, was in vroeger tijden van alles te verkrijgen in de wijk.
10
Toekomstplannen: een impressie
PLEINEN ORGANISCHE GROEI TICHELBEEKSEWAARD WEG NAAR VOORST WOP CLUSTER GLASTUINBOUW
KANONSDIJK
DORPSRANDEN
bevolkingsdeel is met een aandeel van 10,5% kleiner dan de 15,8% gemiddeld in Zutphen. Deze 10,5% is opgebouwd uit 7,2% westers en 3,3% niet-westers.
3. Demografie
Sinds 2005 is het inwonertal van De Hoven met 350 toegenomen. Dit is een relatieve toename van 15%. Ter vergelijking: de totale bevolking van de gemeente Zutphen is tussen 2005 en 2013 met 2,5% gestegen. De groei van De Hoven komt voor rekening van het zuidelijke deel van de wijk, waar nieuwbouw zorgde voor een bevolkingstoename van 1.250 naar 1.600 (+30%). Het inwonertal in het noordelijke gedeelte van de buurt is sinds 2005 met 21 gedaald, een relatieve afname van 2%.
Mensen maken de wijk Is De Hoven een jonge wijk of wonen er juist meer ouderen? Hoeveel hebben de inwoners te besteden? In dit hoofdstuk nemen we de demografische gegevens van De Hoven onder de loep. Van echte Heufsen tot import De sociale samenstelling van de wijk is een sterk punt van De Hoven. De wijk heeft zeer diverse inwoners: van echte Heuvenezen/Heufse - mensen die hier zijn geboren en getogen en die zelf een huis hebben in De Hoven - tot import, mensen dus die oorspronkelijk niet uit De Hoven komen. Opvallend is dat niet alleen de Heufsen de term ‘import’ gebruiken, maar zij zelf ook.
Van het totaal aantal huishoudens in De Hoven bestaat op dit moment ongeveer een kwart uit één persoon. Dit is lager dan gemiddeld in Zutphen (éénderde). Het percentage van gehuwden/samenwonenden met kinderen ligt met 38% ruim 10% boven het Zutphens gemiddelde. In De Hoven Zuid bedraagt dit aantal bijna de helft. In De Hoven Noord bestaat een kwart van de huishoudens uit stellen met kinderen. Het aandeel 65-plussers is in De Hoven Noord met ruim 20% hoger dan in De Hoven Zuid (7%).
De Hoven in cijfers De Hoven
Inwoners Aantal woningen Aandeel koopwoningen Besteedbaar inkomen (2010)1
2.689 1.071 64% € 31.800,-
“Niet alleen de echte Heufse hebben het over ‘import’, de mensen die oorspronkelijk niet uit De Hoven komen noemen zichzelf ook zo. En ook al woon je er al 25 jaar, import blijft import.”
Zutphen 47.279 21.324 53% € 32.100,-
Bron: Statistisch Jaarboek 2013, gemeente Zutphen
Op 1 januari 2013 telde De Hoven bijna 2.700 inwoners: 1.100 in het noordelijke deel van de wijk (ten noorden v/d spoorlijn) en 1.600 in het zuidelijke deel (ten zuiden v/d spoorlijn). De verdeling man en vrouw is gelijk. Het allochtone 1
Besteedbaar inkomen = Het bruto-inkomen verminderd met - betaalde inkomensoverdrachten, - premies inkomensverzekeringen, - premies ziektekostenverzekeringen, en - belastingen op inkomen en vermogen.
12
Kerncijfers huishoudens
Hoven Noord gelijk bleef op 459. Het overzicht toont de samenstelling van De Hoven Noord, Zuid en totaal, in vergelijking met cijfers van Zutphen en Nederland. De Hoven Noord
De Hoven Zuid
De Hoven totaal
Zutphen
Nederland
Alleenwonend Eenoudergezinnen Gehuwd/samenwonend zonder kinderen Gehuwd/samenwonend met kinderen Overige huishoudens
29% 8% 34%
20% 7% 24%
24% 8% 24%
33% 7% 30%
42% 8% 24%
26%
47%
38%
28%
25%
3%
2%
2%
2%
1%
Aandeel 65-plussers
21%
7%
12%
17%
17%
Aantal kinderen per gezin Gemiddelde woningbezetting Autochtoon
1,84
1,83
1,83
1,76
1,91
Landelijke trends
2,34
2,80
2,59
2,27
2,20
88%
90%
89%
84%
79%
Terugtredende overheid, toenemende marktwerking, effecten van mondialisering en economische crisis De maatschappij en economie veranderen. In welke mate kunnen bewoners reageren/anticiperen? Dit vraagt om de sociale veerkracht van individu en wijk.
Samenwonen of alleen Als het gaat om gezinssamenstelling lijkt het noordelijke deel van De Hoven sterk op heel Zutphen. Gehuwden en samenwonenden zonder thuiswonende kinderen vormen met 34% de grootste groep, gevolgd door de alleenwonenden (29%). In De Hoven-Zuid vormen gehuwden en samenwonenden met thuiswonende kinderen veruit de meerderheid (47%, tegenover 28% gemiddeld in Zutphen). De alleenwonenden zijn in het zuidelijk deel naar Zutphense maatstaven ruim ondervertegenwoordigd: 20% in De Hoven-Zuid, 33% in Zutphen. Het gemiddeld aantal kinderen per gezin ligt met 1,83 boven het Zutphense gemiddelde van 1,6, maar onder het landelijke gemiddelde van 1,91. De gemiddelde woningbezetting is in De Hoven hoger dan in Zutphen en Nederland. In De Hoven Zuid ligt deze met 2,80 zelfs ver boven het landelijk en Zutphens gemiddelde. Dit past bij het relatief hoge aantal gezinnen.
groen = bovengemiddeld zwart = gemiddeld blauw = ondergemiddeld
Sport en samenleving: hybride functies met een mix van recreatieve en faciliterende ruimtes Een goede plek voor ontmoeten en om binnen- en buitensporten/activiteiten te bedrijven.
De spoorlijn is de ‘grens’ tussen Noord en Zuid Bron: Statisch Jaarboek 2013 Zutphen
Op 1 januari 2013 telde De Hoven in totaal 1.037 huishoudens. Dit zijn 459 huishoudens in De Hoven Noord en 578 huishoudens in De Hoven Zuid. Sinds 2005 is het aantal huishoudens in De Hoven met 112 gestegen, een stijging van 12%. Ter vergelijking: in de gehele gemeente Zutphen steeg tussen 2005 en 2013 het aantal huishoudens met 5,6%. Net als de bevolkingstoename komt ook de stijging van het aantal huishoudens in De Hoven voor rekening van De Hoven Zuid. Hier nam het aantal huishoudens toe van 466 in 2005 tot 578 in 2013, terwijl het aantal in De
Nabuurschap en gemeenschappelijke tuinen Gemeenschappelijke tuinen verbinden buurtbewoners met elkaar en zorgen voor nabuurschap.
13
De leeftijdsopbouw vergeleken De leeftijdspiramide (zie figuur) vergelijkt de leeftijdsstructuur van De Hoven met die van Zutphen en Nederland. Zowel bij mannen als vrouwen zien we dat in Zutphen jongeren van 20 tot 30 jaar sterk zijn ondervertegenwoordigd. In De Hoven is dit nog sterker. Jongeren tot 20 jaar en mensen van 30 tot 49 jaar zijn juist oververtegenwoordigd. Dit geldt vooral in De Hoven Zuid en komt door de nieuwbouw in de afgelopen 10 jaar. De leeftijdsgroep vanaf 55 jaar is in De Hoven sterk ondervertegenwoordigd. De leeftijdsopbouw van het noordelijke deel van de buurt vertoont grote overeenkomsten met heel Zutphen.
Bevolkingsprognose Van De Hoven zijn geen aparte bevolkingsprognoses beschikbaar. Om toch enigszins een beeld te krijgen van het aantal toekomstige bewoners in De Hoven hebben we een globale inschatting gemaakt op basis van de huidige bewonersaantallen, woningbouw en landelijke trends. Conform de landelijke trend zal de gemiddeld woningbezetting (aantal personen per woning) dalen. Het aantal 65-plussers zal in 2030 zijn toegenomen. Het aantal 0 tot 14 jarigen zal daarentegen dalen tenopzicht van het huiddige percentate. De bevolkingsomvang is sterk afhankelijk van de woningbouwontwikkelling in De Hoven. De wens is organische groei.
14
Wensen en ideeën
Aandachtspunten voor beleid
Zorg voor voldoende bewoners om de huidige voorzieningen in stand te houden.
Verschuivingen in leeftijdsopbouw De Hoven is duidelijk een gezinswijk, met een relatief groot aandeel 35 tot 50jarigen en kinderen en jongeren van 0 tot 20. Dit komt door de bouw van zo’n 200 woningen in de afgelopen 10 jaar. Voor de komende jaren staat er geen grootschalige nieuwbouw op het programma. De leeftijdsgroepen schuiven dus door. Door het gebrek aan HBO- en WO-opleidingen in of nabij Zutphen trekken de 20- tot 30-jarigen deels weg. Hierdoor bestaat de kans dat een ongekeerde leeftijdspiramide ontstaat, met weinig kinderen en veel 50- en 60-plussers. Voor de school en sportclubs kan dit een grote verschuiving betekenen. Inzetten op kwaliteit is daarom van groot belang.
Maak De Hoven meer geschikt voor oudere mensen: met voldoende voorzieningen, goed toegankelijke trottoirs en verbindingen, meer ontmoetingsmogelijkheden en een goede OV-verbinding. Zorg voor ontmoeting tussen jong en oud: denk aan een moestuin of dierenweide.
Om te zorgen voor voldoende aanwas van gezinnen is het van belang dat de organische woningbouw ook daadwerkelijk wordt gerealiseerd.
Een multifunctioneel gebouw waar mensen en groepen samenkomen: om te kaarten, te biljarten of feestjes te vieren bijvoorbeeld. Ga in gesprek met jongeren en jongvolwassenen: willen zij in de wijk blijven wonen? Waarom wel /niet? De Hoven is groen en veilig, maar goede speelplekken voor kinderen ontbreken. Maak trottoirs en de brug naar de binnenstad beter toegankelijk voor kinderwagens.
“We willen werken aan meer ontmoetingen tussen jong en oud. Bijvoorbeeld bij een kinderboerderij of moestuin, waar kinderen kunnen leren van ouderen.” 15
4. Sociale kenmerken
100 90
Een wijk om in te wonen en leven
80
Dit hoofdstuk gaat in op sociale aspecten in De Hoven. Hoe gehecht zijn mensen aan hun wijk? Hoe zit het met veiligheid, leefbaarheid en wonen? Vaak hangen deze zaken samen met fysieke kenmerken. Zoals (groen)voorzieningen of de inrichting en het onderhoud van de straat. We noemen in dit hoofdstuk dus ook vaak fysieke oorzaken, gevolgen of oplossingen. Zo komen we tot aandachtspunten voor een nog betere, sterkere, socialere en leefbare wijk in de toekomst.
70 60 50 de Hoven 40
Over het geheel genomen zijn de bewoners van De Hoven positiever over hun wijk dan gemiddeld in Zutphen. Zo voelt maar liefst 93% van de bewoners zich verantwoordelijk voor de leefbaarheid van de buurt (tegenover 76% voor de hele gemeente). Zaken die in De Hoven meer dan gemiddeld aandacht vragen, zijn verkeersveiligheid en overlast door hondenpoep en parkeren.
Zutphen
30 20 10
Gehecht aan de wijk Zo’n 70% van de inwoners van De Hoven voelt zich gehecht aan de wijk. Dit percentage is vergelijkbaar met dat voor heel Zutphen. Het rapportcijfer voor sociale cohesie is met een 6,9 licht hoger dan voor heel Zutphen (6,3). Het gaat dan om zaken als elkaar kennen, saamhorigheid, prettige omgang en je thuis voelen in de wijk. Het aantal bewoners dat dagelijks contact heeft met de buren ligt in De Hoven met 43% duidelijk hoger dan in heel Zutphen (34%). Het percentage mensen dat vrijwilligerswerk doet en actief is om de buurt te verbeteren, is iets hoger dan in heel Zutphen.
0 gehecht aan de buurt dagelijks contact met voelt zich tervredenheid winkels de buren verantwoordelijk voor voor de leefbaarheid dagelijkse boodschappen
16
10
“100% van de bewoners vindt De Hoven een prettige buurt!” (peiling december 2013: 78% zegt prettig, 22% zeer prettig)
9 8 7 6 5
sociale cohesie
4
voorzieningen
Leefbaarheid en veiligheid De bewoners van De Hoven ervaren in het algemeen weinig overlast vanuit de buurt. Uitzonderingen zijn verkeersoverlast (veel meer dan gemiddeld in Zutphen) en hondenpoep (vergelijkbaar met heel Zutphen). Men is over het geheel genomen tevreden over vuilophaal, straatverlichting en het schoonhouden van straten en pleinen (alle drie ook tevredener dan Zutphen gemiddeld). Ontevredenheid is er vooral over zaken als onderhoud van wegen en groenvoorzieningen. Toch is ook hierover meer dan de helft van de respondenten nog steeds (zeer) tevreden. Alleen over de parkeersituatie is minder dan de helft (49%) tevreden of zeer tevreden.
3 2 1 0 de Hoven
Ook de veiligheidsbeleving in De Hoven is positiever dan in de gemeente als geheel. Zaken als bedreiging, lastigvallen, geweld, drugsoverlast en tasjesroof komen nagenoeg niet voor. Dronkenschap op straat komt wel voor, maar substantieel minder dan in heel Zutphen (3% vs. 9%). Het aantal vermogensdelicten is vergelijkbaar met Zutphen, maar vernieling of beschadiging van auto’s komt duidelijk minder vaak voor. 7 % van de Hovenaren voelt zich wel eens onveilig in de eigen buurt, tegenover 19% in heel Zutphen. De Hoven krijgt voor veiligheid dan ook het rapportcijfer 7,5 (Zutphen scoort een 7,2). Van alle aangiftes in Zutphen komt 2% uit De Hoven. De goede veiligheidsbeleving wordt ook geconstateerd in het onderzoek van het Kennislab voor Urbanisme.
Zutphen
In De Hoven vinden meer mensen dat de buurt vooruit is gegaan dan achteruit (22% versus 14%). De toekomstverwachtingen zijn vergelijkbaar: 23% verwacht vooruitgang, 16% achteruitgang. Vergeleken met heel Zutphen verwachten en ervaren de Hovenaren meer vooruitgang. Op ervaren en verwachte achteruitgang scoort De Hoven vergelijkbaar met Zutphen. De Hovenaar voelt zich dus meer dan gemiddeld thuis in en betrokken bij de wijk en de bewoners. En heeft relatief positieve verwachtingen van de ontwikkeling van de wijk.
Kanttekening bij de beleving van veiligheid en leefbaarheid: de Hovenaren ervaren de verkeersveiligheid als slecht. Vooral als het gaat om geluid, drukte, geur en aanrijdingen.
Het studentenonderzoek van het Kennislab voor Urbanisme noemt de sociale samenstelling van De Hoven een belangrijke kracht. De sociale mobiliteit en acceptatie maken De Hoven sociaal sterk. Hierbij is een onderscheid gemaakt tussen formeel en informeel sociale kracht. Formeel is het aanbod en gebruik van sociale activiteiten en instanties (bijvoorbeeld verenigingen). De informele kracht kenmerkt zich door de ‘ons kent ons’ mentaliteit. Veel Hovenaren kennen elkaar.
17
Jongeren Volgens de statistieken van de wijkanalyse is er zeer weinig te doen in De Hoven voor jongeren van 12 tot en met 18 jaar. Ze hangen wel vaak rond bij de voetbalvereniging, ook als ze geen training hebben. Dat bleek ook tijdens de informatiebijeenkomsten in april en september 2014 in de voetbalkantine. Vanaf een bepaalde leeftijd trekken deze jongeren naar het centrum van Zutphen, maar het ’s avonds rondhangen bij de eigen club lijkt een tussenoplossing waarmee ze tevreden zijn. Ook het geven van training aan jongere kinderen geeft hen wat leuks omhanden. Jongeren die geen lid zijn van een actieve vereniging, zullen zich wellicht meer vervelen. Hoewel het gebrek aan activiteiten voor jongeren geconstateerd wordt, is het vanwege de wispelturigheid van jongeren moeilijk om een voor hen interessante oplossing te vinden. Bij een bezoek aan de basisschool in De Hoven noemden leerlingen wel verschillende mogelijkheden. Zoals activiteiten met paarden, een chill- of hangplek, een pannakooi, een graffitimuur, een natuurspeeltuin of speelbos voor oudere kinderen en een meer of andere zwemgelegenheid. De leerlingen dachten ook aan andere doelgroepen: ze noemden zelfs een bejaardenhuis. Ook vroegen ze aandacht voor verkeersveiligheid. Denk aan het oversteken bij zebrapaden, geen vrachtwagens in de wijk en meer parkeren. Als aandachtspunt noemden ze ook vaak overlast van hondenpoep. Wat de kinderen verder missen in de wijk? Winkels zoals een Primark, Jamin of computer- en gamestore… Ouderen Voor 65-plussers zijn de mogelijkheden in De Hoven wat beperkt. Als belangrijkste oorzaken ervaren zij het ontbreken van voldoende openbaar vervoer en de soms slechte toegankelijkheid van de openbare ruimte voor rollators. Senioren zijn blij met de aanwezigheid van een apotheek, huisartsenpraktijk en supermarkt. Toch zijn meer voorzieningen wenselijk. Alleen dienstencentrum Mulderskamp biedt in De Hoven sociale activiteiten voor 65-plussers. Maar deze zijn alleen toegankelijk voor bewoners, die hieraan via de huur een bijdrage betalen. Met het oog op een toename van het aantal 65-plussers in de toekomst is het belangrijk aandacht te besteden aan de fysieke en sociale omgeving voor ouderen. Denk ook aan het ‘rollator-proof’ maken van de openbare ruimte, zodat ouderen de voorzieningen kunnen bereiken. Ook openbaar vervoer voor ouderen is zeer belangrijk.
18
Wensen en ideeën Gebruik de bestaande organisatiekracht in De Hoven om zaken voor elkaar te krijgen. Zoek hierbij samenwerking met partners, bijvoorbeeld hoveniers bij het inrichten van groen. Zorg voor meer ontmoetingsmogelijkheden – in het groen en in gebouwen. Voor verschillende doelgroepen, maar juist ook om uiteenlopende generaties met elkaar in contact te brengen. Ga met jongeren in gesprek om te kijken wat zij willen in de wijk. Zet het dienstencentrum Mulderskamp breder in. De jeugd denkt graag mee over de toekomst van hun wijk
Onderzoek de omvorming van de voetbalkantine naar een multifunctioneel centrum. Mensen voelen zich veilig in De Hoven; problemen zijn vooral verkeer en verlichting. Een goede busverbinding naar de binnenstad wordt gemist. Meer zichtbaar toezicht en handhaving is gewenst om overlast door hondenpoep en drugshandel (in de uiterwaarden) tegen te gaan.
19
Aandachtspunten voor beleid Behoud de sociale kracht van de wijk Veel mensen ervaren de sociale aspecten in De Hoven als positief. De sociale kracht van de wijk zie je terug in het actieve verenigingsleven. Dit moeten we behouden, versterken en uitbreiden. Bijvoorbeeld met een multifunctioneel centrum, maar ook door sociale maatregelen. Denk aan samen zwerfvuil opruimen, waarbij de gemeente materiaal aanlevert. Versterken van de sociale aspecten komt ook de 65plussers ten goede, zowel nu als in de toekomst. Zoek oplossingen voor verkeersoverlast en hondenpoep De mix van formele en informele controle in De Hoven zorgt voor een veilige en zeer leefbare woonomgeving. De grootste aandachtspunten zijn overlast door verkeer en hondenpoep. In beide gevallen zorgen fysieke en sociale aspecten voor problemen. We moeten dus ook daar de oplossingen zoeken. Als het gaat om verkeersoverlast, ontstaat met de aanleg van de nieuwe rondweg een andere situatie. De gemeente zal van daaruit samen met de wijk moeten kijken welke veranderingen nodig zijn om de overlast te verminderen.
”We zijn blij dat er een apotheek en een huisartsenpraktijk is.”
Speciale zorg voor ouderen Daarnaast is speciale zorg nodig voor 65-plussers. Deze groep ervaart nu al problemen. Door de vergrijzing zullen deze alleen maar toenemen en meer drukken op de sociale aspecten in De Hoven.
“Nu nog een pinautomaat!”
Behoud de sociale cohesie Ook het behoud van de sociale cohesie is een aandachtspunt. Uitbreiding van de wijk moet op een zodanige, kleinschalige manier plaatsvinden dat nieuwe bewoners snel geïntegreerd raken in De Hoven. Zodat ze geen op zichzelf staande gemeenschap gaan vormen maar een goede mix.
20
naar de Baankstraat gaat vanuit de dichtbebouwde Touwbaan over in een buurtstraat ter hoogte van de Achterhoven en Molenstraat. Vervolgens wordt het een landelijke weg met boerenerven. De tweede fase vloeit voort uit de oude buurtschap- of tuinverkavelingen. Dit zijn de dorpse straatjes tussen de Weg naar Voorst en Kanonsdijk en de Achterhoven. De projectmatige uitbreidingen vanaf ongeveer 1935 tot begin deze eeuw vormen de derde fase.
5. Fysieke kenmerken Wonen, wegen, water en groen Wat voor soort woningen staan er in De Hoven? Hoe lopen de verkeersstromen en wat zijn de knelpunten? Welke rol spelen water en groen in de wijk? In dit hoofdstuk komen de fysieke kenmerken van De Hoven aan de orde.
“Je bent snel buiten maar toch dicht bij de stad” Wonen in De Hoven wordt hoog gewaardeerd!
Dorp met karakter Belangrijk voor het karakter en de identiteit van De Hoven is de ligging aan de uiterwaarden, met zijn natuurwaarden en recreatieve mogelijkheden. Maar ook de ligging tegenover en zeer nabij de binnenstad. Daarnaast is de aanlanding van de stadsbrug bepalend: deze brengt de stedelijke dynamiek tot direct in het dorp. Verder tellen natuurlijk de bijzondere gebouwen en plekken, zoals de wasserij, voormalig kasteel de Marsch, verschillende herbergen, boerderijen en het pand ‘huize Coenen’ met de kazemat in de uiterwaard (zie hiervoor ook de Cultuurhistorische inventarisatie van de gemeente, 2011).
Wonen in De Hoven In De Hoven staan iets meer dan 1.000 woningen, waarvan enkele van vóór 1850. De Hoven is in verschillende fasen gegroeid. Het oorspronkelijke De Hoven langs de rivier en de uitvalsroutes, met ‘stadse elementen’ langs de voorzijde van De Hoven: de Kanonsdijk met oude Kanonsdijk en Touwbaan. De ‘uitloper’ van het dorp naar de Weg naar Voorst heeft eerst het besloten karakter van een ‘dorpskern’ en gaat daarna over in een groene laan met vrijstaande woonhuizen. De tweede uitloper
21
1850
1912
1935
Veel vrijstaande woningen en twee-onder-een-kap De Hoven kent, vergeleken met heel Zutphen, veel koopwoningen en veel vrijstaande en twee-onder-een-kapwoningen. Portiek- en etagewoningen en appartementen komen minder voor dan gemiddeld in Zutphen. De verhouding huur/koop is binnen De Hoven verschillend: in het gebied ten noorden van het spoor ligt de verhouding ongeveer fiftyfifty, in het gebied ten zuiden van het spoor is driekwart koopwoning en een kwart huurwoning. Per saldo is het aandeel koopwoningen groter dan voor Zutphen als geheel. Het gebied ten noorden van het spoor telt de meeste vrijstaande woningen, vooral aan de Weg naar Voorst en in het landbouw- en tuinbouwgebied ten noorden daarvan. De gemiddelde WOZ-waarde van koop- en huurwoningen is in het zuidelijk deel iets hoger dan in het noordelijk deel. De gemiddelde WOZ-waarde is in De Hoven iets hoger dan in Zutphen. Deze hogere waarde komt voor rekening van de huurwoningen; de gemiddelde WOZwaarde van de koopwoningen ligt net iets onder het Zutphens gemiddelde. De kernvoorraad van huurwoningen telt 360 woningen. Dit zijn grotendeels driekamerwoningen en rijenwoningen. De belangrijkste verhuurder is Woonbedrijf ieder1.
2003
2012
Wonen voor ouderen Het huidige woningbestand bestaat voor het grootste deel uit eengezinswoningen; volgens veel bewoners ongeschikt voor ouderen. In het appartementengebouw is een lift aanwezig die zorgt dat alle etages en woningen zonder trap bereikbaar zijn. Uit de demografische gegevens blijkt dat het aantal ouderen in de wijk zal toenemen. Velen van hen zullen zo lang mogelijk zelfstandig willen blijven wonen. Het aantal woningen dat geschikt is voor minder mobiele ouderen is echter beperkt. Ouderen vertrekken veelal uit de wijk als ze naar een verpleeg- of verzorgingshuis moeten. Mulderskamp heeft 71 seniorenwoningen, die voldoen aan de eisen van deze tijd. Het complex is gebouwd voor 55-plussers. Er wordt alleen van deze leeftijdsgrens afgeweken indien er meermaals geen geschikte kandidaten zijn voor de woningen. Nieuwe bewoners mogen dan iets jonger zijn, maar niet teveel. Echte jongeren wonen er dus niet. Het complex heeft een besloten dienstencentrum met een contract tot 2017. Omdat de interesse afneemt, is de kans groot dat dan ook de activiteiten voor ouderen stoppen of anders worden ingevuld.
Organische woningbouw In de Structuurvisie Middengebied uit 2014 is het gebied ten noorden van de Weg naar Voorst aangewezen voor woningbouw. Het gaat dan om maximaal enkele honderden woningen in een periode van 2018-2030. En om lage woningdichtheden en een organische ontwikkeling, die past bij het gebied. Deze beperkte woningbouw draagt bij aan het behoud van voorzieningen in De Hoven. De bewoners geven aan dat de woningbouw (mede) gericht moet zijn op het kunnen blijven wonen in de wijk. Dat vraagt om diverse woningtypes die geschikt zijn voor ouderen. Verkeersstructuur uit het verleden De verkeersstructuur binnen De Hoven is nog steeds gebaseerd op de ontstaans- en ontginningsgeschiedenis van de wijk. De historische wegen richting Arnhem, Apeldoorn en Zutphen vormen de hoofdstructuur, samen met de tuindersinvulling in de Spoordijkstraat, Kruisstraat/Schoolstraat en de Achterhoven. De overige interne wegen zijn ontsluitingen van de projectmatige uitbreidingen. De hoofdstructuur is in de loop der jaren fors aangepast: door de aanleg van de spoorwegen, de verlegging van de brug en de inzet van de (Nieuwe) Kanonsdijk en de Weg naar Voorst als provinciale egen. Vooral het gebied bij de brug is in de loop der jaren erg veranderd: van een logische samenkomst van wegen werd dit een verkeersknoop met talud, viaduct, vrijliggende fietspaden en opstelstroken voor het verkeer. Het toegenomen autogebruik heeft ook de onderliggende structuur onder druk gezet. De vaak smalle woonstraten zijn ongeschikt voor veel verkeer, eenrichtingsverkeer is door de compacte omvang van De Hoven maar zeer beperkt mogelijk en er zijn weinig parkeermogelijkheden. Niet voor niets blijkt uit een onderzoek naar leefbaarheid en veiligheid dat de Hovenaren verkeersoverlast veel intenser ervaren dan de gemiddelde Zutphenaar.
24
historische hoofdstructuur
interne structuur 1850
Rondweg: oplossing en aandachtspunten De aanleg van de rondweg De Hoven betekent op een aantal fronten een vereenvoudiging van de verkeersstructuur. Provinciaal verkeer hoeft niet meer door de wijk. De Kanonsdijk verandert van een provinciale weg in een lokale weg voor De Hoven en de binnenstad. De Weg naar Voorst wordt ‘afgewaardeerd’ naar een weg met alleen een functie voor De Hoven. Het verkeersplein bij de brug - bij het beeld van ‘de lopende man’- is niet langer een verkeersknoop maar wordt een lokale weg met aansluitingen naar de wijk en de binnenstad. Een groot deel van de opstelstroken kan hier verdwijnen. Zo verandert de wijk meer in één dorps geheel. Dankzij de rondweg verdwijnt ook het vrachtverkeer grotendeels uit De Hoven. Dit vormt nu nog 7 tot 9% van het verkeer op de Kanonsdijk en de Weg naar Voorst. Maar de aanleg van de rondweg roept ook nieuwe vragen op over de interne ontsluiting van de wijk. Vooral de aansluiting van de Teuge op de interne structuur en de inrichting van de Kanonsdijk en de Weg naar Voorst zijn de komende tijd onderwerp van nader onderzoek.
huidige stratenpatroon
na aanleg rondweg
langer overgeleverd aan de grilligheden van ontoegankelijk veengebied of de onvoorspelbaarheid van het hoge water, maar kon het landschap naar zijn hand zetten. De ligging bij de oversteek naar Zutphen is mede bepalend geweest voor het ontstaan van De Hoven en verklaart de aanwezigheid van herbergen langs de rivier. Het binnendijkse waterbeheer rond De Hoven kenmerkt zich door een aantal beken, die vanaf de Veluwe via de uiterwaarden of de Oude IJsselmeander naar de IJssel lopen. In de Overmarsch zijn deels nattere omstandigheden met een daarop afgestemd slotensysteem. De Kanonsdijk en de Vliegendijk beschermen De Hoven tegen hoge rivierstanden. Ter hoogte van de brug is het rivierbed op zijn smalst. Hier wordt dan ook gezocht naar mogelijkheden om de rivier meer ruimte te geven. De afgelopen 10 jaar zijn een bypass westelijk van De Hoven en een brede geul in de uiterwaard in beeld geweest. Deze maatregelen hebben gevolgen voor De Hoven. Zoals het er nu uitziet, komt er binnen enkele decennia een geul door de Tichelbeeksewaard.
Met de bus De Hoven is met het openbaar vervoer bereikbaar met de buslijnen 504 (buurtbus Eerbeek – Zutphen) en 515 (buurtbus Zutphen – Leuvenheim). Met name ouderen missen een goede busverbinding naar de stad (veel genoemd is de donderdagmarktdag). Beide buslijnen rijden alleen door De Hoven Noord (ten noorden v/d spoorlijn).
Water in de wijk De rivier speelt een belangrijke rol in de geschiedenis en de opbouw van De Hoven. De oude ontsluitingswegen liggen op oeverwalachtige zandruggen. De namen ‘Overmarsch’, ‘Kasteel de Marsch’ en ‘de Mars’ aan de overkant van de rivier geven aan dat het één flink, door de rivier omgeven, moerassig gebied was. Begin 15e eeuw werd de IJssel gekanaliseerd door de aanleg van dijken. De mens was niet
Omgeven door groen De Hoven is ruim omgeven door groen. Binnen de wijk vinden we vooral groen in de tuinen, met name achter de woningen aan de Achterhoven en de Weg naar Voorst.
26
Openbaar groen is er slechts beperkt. Rond de Mulderskamp is een openbare groene ruimte. Daarnaast is er een ‘groene wig’ tussen de beide delen van de Teuge en een speelgebied ten zuiden van de Teuge. De sportvelden tussen de Molenweg en het spoor dragen bij aan het groene karakter van de wijk.
spelen op stoepen en straten op veel plekken in De Hoven weinig aantrekkelijk of zelfs onveilig.
Het groen direct om De Hoven is grotendeels agrarisch in gebruik en beperkt toegankelijk. Ten zuiden van de Teuge is een waardevol open gebied met akkerbouw. De stadse rand van de Teuge vindt niet iedereen even geslaagd. De Overmarsch en de Tondense Enk zijn waardevolle gebieden met kenmerkend reliëf en opgaande beplanting. Het landbouwgebied rond de Hoveniersweg kent met zijn (glas-)tuinbouw een eigen karakter. Verder zijn er natuurlijk de uiterwaarden. Met de dynamiek van de rivier en de fraaie zichten op de binnenstad en De Hoven zijn deze heel belangrijk als natuur- en uitloopgebied. Ten noorden van de Hoveniersweg bieden de Sprabanen en de natuurzone rond de Hoendernesterbeek beperkte mogelijkheden voor recreatie in het groen. Bovendien ben je op de fiets zó op de Veluwe, de landgoederen bij Brummen en de Voorsterklei. De Hoven in de Groenatlas De Zutphense Groenatlas gaat over het ontwikkelen van het groen in stad en dorp, de stadsranden en de belangrijkste structuren in het buitengebied. Voor De Hoven stelt de Groenatlas een aantal streefbeelden, doelen en maatregelen voor: het ontwikkelen van de omgeving Lijnbaanstraat tot een wijkpark en van de rand van de Teuge/verbinding tussen Teuge I en II; een duidelijke toegang voor recreatie in de Tichelbeeksewaard; een wandelpad rondom de wijk. Hierbij maken we maximaal gebruik van bestaande paden. Met borden of een folder moet dit ommetje onder de aandacht komen. waar ruimte is, komt nieuwe aanplant van hagen en leilindes. De groeiplaatsen voor bomen krijgen een verbeterslag. gedeelte Weg naar Voorst afstemmen met aanleg rondweg en afwaardering Weg naar Voorst; aanleg van ‘natte natuur’ langs de spoorbermen, waar amfibieën en reptielen een plek kunnen vinden; aan de zijde van De Hoven zijn de kades openbaar toegankelijk en komt een informatiepunt over recreatie in de uiterwaarden en de stad Zutphen;
“Onze wijk kan nog wel wat meer speel- en plukgroen gebruiken.” Spelen in De Hoven In en rond De Hoven zijn verschillende speelplekken, vooral aan de randen van de bebouwing. Vaak vind je hier speelelementen zoals doeltjes, klimrekken en wiptoestellen. Tussen de beide delen van de Teuge ligt een zandbult met houten kunstwerk, waarop kinderen kunnen spelen. Nabij de basisschool en de tunnel Kruisstraat is een jongerenontmoetingsplek. Hovenaren zijn vooral tevreden over de voorzieningen voor jonge kinderen tot 6 jaar. De voorzieningen voor kinderen van 6 tot 12 jaar scoren gemiddeld en over de voorzieningen voor de jeugd boven 12 jaar is men minder tevreden dan gemiddeld in Zutphen. Veelgehoorde wensen zijn een pannakooi, mogelijkheden voor huttenbouw of een natuurspeeltuin en een meertje of andere zwemgelegenheid. Naast de ‘formele’ speelplekken zijn er natuurlijk meer plekken die uitnodigen tot buitenspelen. Zoals de weitjes, tuintjes en bosjes ten westen en zuiden van de Mulderskamp, de bult bij Kleine Tonge en de uiterwaarden, vooral bij de Vliegendijk. De verkeersdruk en parkeerdruk maken het
27
herstel en bescherming van de zichtlijnen op De Hoven en de stad; een brede, robuuste groengordel rond de kernen vormt een natuurlijk stadspark. Dit is van groot belang voor de leefbaarheid van de stad, het dorp en aangrenzende wijken. In het westen omringt deze gordel de wijk De Hoven als landschappelijke buffer en in het oosten Warnsveld; ontwikkelen en behouden van dichte randen op de overgang van wijken en langs ontsluitingswegen. Dit doen we met inheemse landschappelijke planten. Het zicht van en naar de landschappelijke groengordel blijft behouden op knooppunten, net als de zichtlijnen naar bijzondere punten; verbeteren van de bereikbaarheid, aansluitingen en herkenbare entrees tot de landschappelijke schil vanuit de wijk en de groenstructuur van de wijk; beschermen van de populieren, die passen binnen de plannen of van belang zijn als nestlocatie voor (roof)vogels en vleermuizen; beschermen en ontwikkelen van nieuwe functies vanuit natuureducatie, duurzaamheid, landschap en milieu. Denk aan waterretentie vanuit de wijk of zuivering van water met helofyten (rietveld) gekoppeld aan een educatief programma; bewoners stimuleren tot het planten van bomen in hun voortuin of hagen als erfafscheiding. Dit voor een groene uitstraling van de buurt; plantsoentjes, weitjes, trapveldjes en ander groen gebruiken om de gezelligheid en kleinschaligheid van het dorp te behouden; terugbrengen van de authentieke dorpsfeer vanuit een ruimtelijke kwaliteit en historische perspectief; versterken van de oude structuur van de Molenweg en Baankstraat door het toepassen van ‘oude’ materialen en beplanting, zoals hagen; in stand houden van de groenblauwe lijnstructuren en versterken van de aangrenzende groenstroken als verbinding voor flora en fauna naar het (rivieren)landschap.
28
Huis de Marsch werd in de 13e eeuw gebouwd als verblijf van een familie van lage adel. In de Tachtigjarige Oorlog werd het zwaar beschadigd of zelfs verwoest. Kort na 1600 is het herbouwd en kreeg het huis een kasteelachtig uiterlijk, met drie woonvleugels, een grote traptoren en twee hoektorens binnen een gracht. In de 18 e eeuw raakte het kasteel in verval en werd het uiteindelijk afgebroken.
Wensen en ideeën Ga bij (her-)inrichtingen uit van het dorpse en historische karakter van De Hoven. Maak de uiterwaarden beter toegankelijk en zorg voor meer bruikbaar groen in en om de wijk. Denk aan routes en recreatiemogelijkheden voor bewoners en toeristen, en ingrepen die de natuurwaarden verhogen. Voeg groene speelplekken voor kinderen toe. Een suggestie is om particulier groen in te zetten. Een betere bereikbaarheid en veiligheid van de interne wegen en trottoirs, voor langzaamverkeer (inclusief rollators) en spelende kinderen. Maak de brug geschikter voor langzaam verkeer. Pak sluipverkeer in de smalle wegen aan en onderzoek de mogelijkheid van eenrichtingsverkeer en herinrichting van het straatprofiel (o.a. voor parkeren). Los het parkeerprobleem bij het wokrestaurant op. Sluit de Teuge aan op de Kanonsdijk en kijk goed naar de routing vanuit Baankstraat en Molenweg naar buiten. Sluit de Baankstraat liever niet af voor autoverkeer. Maak geen knip in de Weg naar Voorst, maar zorg dat het glastuinbouwverkeer buiten de wijk om naar de rondweg kan. Zorg voor een goede OV-verbinding Zorg voor kleinschalige woningbouw om voorzieningen en levendigheid te behouden. Maak ruimte voor bedrijvigheid. Probeer kansen te creëren voor extra voorieningen bij de herinrichting van de pleinen.
29
Aandachtspunten voor beleid
Landelijke trends
Verduurzaming We zien steeds meer zonnepanelen op daken en windmolens in het buitengebied. Wooncorporaties verduurzamen hun woningbestand en er wordt energieneutraal gebouwd. Denk ook aan maatregelen voor geluidsisolatie, tegengaan fijnstof, asbestsanering, et cetera. Terugtredende overheid De overheid wordt steeds meer partner in plaats van trekker. Denk aan groenadoptie: de wijk voert uit, de overheid ondersteunt. Nieuwbouw woningen Grootschalige bouw van Vinex-wijken is passé. Uitbreidingen vinden organisch en kleinschalig plaats. Ladder voor verduurzame verstedelijking Inbreiding gaat voor uitbreiding (niet meer in de ‘weilanden’ bouwen maar op lege plaatsen in de kern). Langer zelfstandig thuiswonen Ouderen en gehandicapten gaan minder snel naar bijzondere huisvesting. Dit vraagt om woningaanpassing en meer naoberschap. Toenemend milieubewustzijn Het toenemende milieubewustzijn leidt tot een deeleconomie, waarin mensen bijvoorbeeld auto’s en gereedschappen delen. Er is steeds meer vraag naar stadslandbouw/moestuinen. Domotica Technische mogelijkheden maken huizen steeds ‘slimmer’. Denk aan het op afstand aanzetten van verwarming of wasmachine, automatische verlichting of bewakingscamera’s. Waardering cultuurhistorie en eigen identiteit Mensen identificeren zich steeds meer met een bepaalde plek. De aanwezigheid van historische gebouwen en monumenten versterkt dit.
30
Levensloopbestendigheid van de woningvoorraad tegen het licht houden en wellicht project voor woningaanpassingen voor ouderen opstarten. Openbare ruimte rollatorvriendelijker maken. Project voor duurzaamheidsmaatregelen: hoe pakken we de landelijke trends op het gebied van milieu/duurzaamheid in De Hoven op? In overleg met de eigenaar van het complex Mulderskamp nagaan welke toekomstigbestendige maatregelen mogelijk zijn om het complex nog aantrekkelijker te maken voor ouderen. Kaders opstellen voor ondersteunen en faciliteren van organische woningbouw. Opstellen van een intern Verkeerscirculatieplan (VCP) voor De Hoven. Dit om knelpunten en kansen in beeld te krijgen en waar mogelijk op te lossen. Betere OV-verbindingen naar de binnenstad. Mogelijkheden zoeken voor spelen, groen en wandelen in de dorpsranden Mulderskamp, bij voormalig kasteel De Marsch en in de Stadsrandzône nabij De Teuge. De Tichelbeeksewaard krijgt meer het karakter van een uitloopgebied en wordt ingericht voor natuurlijke recreatie.’ Versterken van de eigen identiteit van De Hoven zoals benoemd in de Groenatlas (herstel zichtlijnen op De Hoven-binnenstad, authentieke dorpssfeer, oude structuren) en in de Cultuurhistorische inventarisatie De Hoven.
Bestaande speelplekken in De Hoven
31
In totaal zijn er 7 winkels in De Hoven met een totale oppervlakte van 684 m2.. Daarnaast is er in De Hoven een makelaardij, IJsselborg aan de Kanonsdijk. Deze valt in de categorie dienstverlening. Verder zijn er - in de categorie ambacht - twee kapsalons: ’t Kniphuus aan de Oude Kanonsdijk en Gyta’s Hair Art aan de Spoordijkstraat. In de categorie overig vallen voorzieningen als een fietsenmaker, radiateurenservice, computerwebshops/service, opslag voor groente en fruit en een bouwbedrijf. In het volgende hoofdstuk komt de detailhandel nader aan de orde. Daar besteden we ook meer aandacht aan het functioneren van de Heufse economie - ook de informele - en brengen we aspecten in beeld als inkomen, werkgelegenheid en werkloosheid.
6. Voorzieningen Van winkels tot zorg en van leren tot recreëren Dit hoofdstuk beschrijft de voorzieningen in De Hoven. Goede voorzieningen kunnen de sociale kenmerken van de wijk versterken. Denk aan winkels en scholen, maar ook voorzieningen voor de vrije tijd, bijvoorbeeld om te sporten. We maken onderscheid in detailhandel, onderwijs, voorzieningen en zorg voor ouderen, verenigingsleven, recreatie en toerisme. Vroeger was er meer detailhandel in De Hoven. De afgelopen 40 jaar zijn veel winkels verdwenen door toenemende concurrentie. De Zutphense binnenstad ligt vlakbij en de Hovenaren maken dan ook veel gebruik van de voorzieningen daar. Detailhandel Begin 2013 heeft bureau BRO vanuit ruimtelijk-economisch perspectief een onderzoek gedaan voor de gemeente Zutphen. Centraal hierin stond het project Rivier in de Stad. De Hoven kwam uitgebreid aan bod. Onderstaande tabel toont de gegevens over de detailhandel in De Hoven en het winkelvloeroppervlakte (wvo) per winkel en voorziening. Kruisstraat Poelier (Vrijdag) Kip Grill Corner 20 m2 wvo Hengelsport Danny Trading 60 m2 wvo Hoveniersweg Bloem/plant Rozenkwekerij ‘De Wilde’ 260 m2 wvo Schoolstraat Apotheek (Dagelijks) Kring Apotheek De Hoven 30 m2 wvo Weg naar Voorst Parket/Laminaat Schoonwater Parket 75 m2 wvo Electro Bennink 50 m2 wvo Molenweg Supermarkt (Dagelijks) Attent Jansen van der Laan 169 m2 wvo
“Ontzettend fijn dat we hier een buurtsuper hebben.” Onderwijs: basisschool en kinderopvang In 2015 is er 150 jaar onderwijs in De Hoven. Aan de Mulderskamp is een educatief centrum gevestigd, met de openbare basisschool Theo Thijssen en een kinderdagopvang. Hier wordt voor- en naschoolse opvang geboden. De school werkt volgens een continurooster en ruim 200 kinderen krijgen hier onderwijs. Inclusief dit aantal vangt het educatief centrum elke dag gemiddeld 250 kinderen op. De bewoners van De Hoven zijn tevreden over het basisonderwijs (87% in 2013) en de
Bron:Economisch en functioneel onderzoek Programma Rivier in de Stad
32
kinderopvang (83% in 2013). Met een afnemend aantal kinderen in de toekomst kan deze voorziening onder druk komen te staan. Lange termijn prognoses geven aan dat het aantal leerlingen tot 2016 nog toeneemt. Daarna zal dit aantal naar verwachting afnemen tot circa 140 in 2025.
belangrijke ontmoetingspunt voor veel Hovenaren. Natuurlijk brengt dit ook de nodige verkeersdrukte met zich mee, met name op zaterdag. Recreatie en toerisme In en om De Hoven kun je uitstekend fietsen en wandelen. Fietsers kunnen de landelijke fietsroute 3 volgen of gebruik maken van de ANWB fietsknooppuntenroute. Voor wandelaars zijn er verschillende informele routes. Ook de Tichelbeeksewaard is een favoriete plek om te wandelen voor de bewoners van De Hoven. Met de beoogde herinrinrichting van de Tichelbeeksewaard is een betere wandelroute naar Brummen en Voorst mogelijk. Onder recreatie en toerisme vallen ook horeca en cultuur. Zo vinden we aan de Kanonsdijk wokrestaurant De Hoven en Herberg ‘t Kanon. Beide zijn afhankelijk van bezoekers van buiten. Na de aanleg van de rondweg zijn deze zaken nog steeds goed bereikbaar. De parkeergelegenheid voor het wokrestaurant is echter op spitsmomenten onvoldoende. De directe omgeving ondervindt hierdoor parkeeroverlast. Café De Hoven en snackbar ’t Viaduct liggen aan de Weg naar Voorst. Na de aanleg van de rondweg is deze weg meer lokaal. Aan de oude Touwbaan vinden we een bijzonder museum: Boer Kip. Het museum is een stadsboerderij in de originele staat van de 19e eeuw, waar boer en kunstenaar Kip tot 2006 woonde en werkte. Tevredenheid De voorzieningen in De Hoven scoren een 6,2. Lager dan het gemiddelde rapportcijfer 7 in Zutphen. Negatieve uitschieter vormen de winkels voor dagelijkse boodschappen. Ook over sportmogelijkheden, voorzieningen voor jongeren en ouderen en openbaar vervoer zijn bewoners minder dan gemiddeld tevreden. Positiever dan gemiddeld is men over apotheek en huisarts, basisonderwijs en kinderopvang, het verenigingsleven en speelmogelijkheden voor jonge kinderen. In december 2013 is er in De Hoven een bewonerspeiling gehouden. Hieruit komt naar voren dat de bewoners van De Hoven voor wat betreft voorzieningen het meest tevreden zijn over de apotheek (92%), vuilophaal (89%), basisonderwijs en straatverlichting (beiden 87%), kinderopvang (83%) Het minst tevreden is men over voorzieningen voor ouderen (19%) en jongeren in de leeftijd vanaf 12 jaar (25%). Ook over het openbaar vervoer is men ontevreden (31% is tevreden).
Zorgvoorzieningen Sinds een aantal jaren is er een medisch centrum in De Hoven. Dit omvat een huisarts, apotheker, fysiotherapeuten, diëtist en wijkverpleegkundigen. Ook is er een prikpost voor bloedafname. Daarnaast is er een Paramedisch Centrum Zutphen aan de Oude Kanonsdijk. Hier kunnen mensen terecht voor manuele en fysiotherapie. Verenigingsleven In De Hoven zijn relatief veel verenigingen actief. Onder andere de Zutphense Voetbalvereniging De Hoven, een schietvereniging, kinologenclub, tennisvereniging, linedancevereniging, postduivenvereniging, buurtverenigingen. De meeste sportverenigingen zitten samen op Sportpark Molenweg Oost. Dit is dan ook een
33
Afbeelding: Fietsknooppunten rondom De Hoven (bron: www.planjeroute.nl)
34
Wensen en ideeën Maak de Hoven meer geschikt voor oudere mensen. Door voldoende en toegankelijke voorzieningen, trottoirs en verbindingen, meer ontmoetingsmogelijkheden en een goede OV-verbinding.
Landelijke trends basisschoolkeuze Ouders kiezen vaker voor een bepaald type onderwijsvorm (bijvoorbeeld Daltononderwijs, Jenaplan, Vrije school, Montessori)) en minder vanzelfsprekend voor een school in de buurt.
Maak ontmoetingsplekken in het groen en in gebouwen. Zet het Dienstencentrum Mulderskamp breder in en onderzoek de omvorming van de voetbalkantine naar een multifunctioneel centrum.
Kennisinfrastructuur: collegezaal voor draadlozen De opkomst van e-learning en een groot aanbod van open courses vaak vrij toegankelijke online collegereeksen van uitstekende universiteiten - verschaffen toegang tot een breed spectrum aan onderwerpen en opleidingen. De gemeente of een horeca-uitbater kan hierop inspelen door een zaal beschikbaar te stellen als collegezaal, waar mensen samen hun eigen e-colleges kunnen volgen.
Zorg voor kleinschalige woningbouw om voorzieningen en levendigheid te behouden. Zorg hierbij voor voldoende gezinshuisvesting; doorstroming van ouderen naar geschikte ouderenhuisvesting. Kan hieraan bijdragen. Maak ruimte voor bedrijvigheid. Denk aan woonwerkkavels.
Aandachtspunten voor beleid Rekening houden met verleden en toekomst De Hoven heeft veel historische kenmerken. Maar de structuur van de voorzieningen is onduidelijk en zeer smal opgezet. Daarnaast is er een contrast tussen de historische bebouwing en nieuwbouw. Ook is er een contrast met Zutphen. Enerzijds is De Hoven een zelfstandig ‘eiland’, maar de wijk is ook onderdeel van Zutphen en afhankelijk van de voorzieningen in de stad. Uitgaande van de komst van de nieuwe rondweg, een nieuwe voetgangersbrug over de IJssel en een afwaardering van de Weg naar Voorst heeft BRO een analyse gemaakt voor De Hoven. Deze nemen we mee in het beleid en de uitvoering van het wijkontwikkelingsplan.
Creëer kansen voor extra winkeltjes bij de herinrichting van de pleinen. Aandacht voor energetisch renoveren. Plaatselijk woningen opknappen, zowel koop als huur. Zorg voor routes en recreatiemogelijkheden voor bewoners en toeristen. Pinautomaat. Interne bewegwijzering (bv. Boer Kip, sportpark).
35
7. Lokale economie De Hoven Binnenstad/De Hoven Zutphen
Kleinschalige economie met toekomst Hoe ondernemend is De Hoven? In dit hoofdstuk bekijken we de economie van de wijk. Hierbij komen de inkomens aan de orde en zien we zien in welke sectoren mensen actief zijn. Ook nemen we de economische kansen en mogelijkheden onder de loep.
Man
Vrouw
Totaal
% Totale bevolking
103 422
% Beroepsbevolking (20-64) 6,6% 8,0%
56 222
47 200
1.054
1.053
2.107
7,5%
4,46%
3,84% 4,91%
Bron: Statistisch Jaarboek 2013 Zutphen
Slechts 6,6% van de beroepsbevolking in De Hoven is op zoek naar werk. Dit is lager dan de hele wijk (Centrum/De Hoven) én dan Zutphen in zijn geheel (respectievelijk 8,0 en 7,5%). In absolute cijfers zijn 103 van de 2.689 Hovenaren werkloos (3,84%).
Inkomen In 2013 is er een statistisch onderzoek uitgevoerd in de hele gemeente Zutphen. Hierbij is ook gekeken naar gemiddelde inkomens. Op basis van deze cijfers kunnen we de inkomensgegevens in De Hoven vergelijken met landelijke en Zutphense cijfers.
Vergeleken met heel Zutphen zijn de bouwnijverheid en de landbouw en visserij in De Hoven oververtegenwoordigd. Dienstverlening is ondervertegenwoordigd. Aantal werkzame personen naar bedrijfstak (in % 1-1-2013)
Gemiddeld Besteedbaar Inkomen (Huishouden)2 (x1.000€) 2007 2008 2009 2010 De Hoven 30.3 32.4 32.3 31.8 Zutphen 30.7 31.9 32.1 32.1 Nederland 33.6 34.3 34.3 34.3
Overig Zakelijke dienstverlening en financiële instellingen
Bron: Statistisch Jaarboek 2013 Zutphen
Overige dienstverlening Zutphen
Net als in heel Zutphen ligt het gemiddeld besteedbaar inkomen per huishouden beneden het Nederlandse gemiddelde. Dit betekent niet direct dat De Hoven armer is dan de rest van Nederland. Woonlasten en prijsniveaus spelen ook een rol.
Landbouw & visserij
De Hoven
Handel
Op zoek naar werk Op 1 januari 2013 is een scan gedaan naar het aandeel werkzoekenden in de gemeente Zutphen. De gegevens staan in de volgende tabel.
Bouwnijverheid 0
2
Exclusief studenten
36
10
20
30
40
50
Werkgelegenheid We kunnen onderscheid maken tussen zichtbare en onzichtbare werkgelegenheid. De zichtbare werkgelegenheid is besproken in hoofdstuk 6. Bij onzichtbare werkgelegenheid kun je denken aan ZZP’ers die vanuit huis werken, webwinkels en mensen met een praktijkruimte in huis. Zij kiezen bijvoorbeeld voor De Hoven vanwege de locatie, toegankelijkheid of rustige woonomgeving. De omvang van deze vorm van werkgelegenheid is lastig in kaart te brengen. Dat is niet erg, want deze vorm creëert meestal niet direct werkgelegenheid in de vestigingsplaats. Indirect levert het natuurlijk wel werkgelegenheid op voor bijvoorbeeld leveranciers, transportbedrijven en andere ZZP’ers. Functie Aantal Voorbeeld typen bedrijven Zakelijke dienstverlening
31
Maatschappelijke dienstverlening
22
Industrie/Bouw
20
Opslag/Groothandel
19
Overige dienstverlening
8
Kunst/Ambacht
7
Persoonlijke dienstverlening
5
Recreatie
5
Zorg
5
Onderwijs
4
De tabel geeft een globaal overzicht van de onzichtbare werkgelegenheid in De Hoven. Het aantal fte’s en eventuele indirecte werkgelegenheid is hieruit niet af te leiden, maar het geeft een beeld van de diversiteit aan functies. Startende en opgeheven ondernemingen De Hoven telde volgens het handelsregister van de Kamer van Koophandel in de periode 2008-2012 32 startende bedrijven. Daar stond in die periode geen enkel faillissement tegenover.
Advies, consultancy, reclame, financieel management, ICT, administratieve ondersteuning, Coaching, persoonlijke ontwikkeling, inderopvang/gastouder, healing, jeugdzorg, therapie Bouw, installatie, schilder, stukadoor, instrumentenbouw Opslag voor ambulante handel, groothandel in machines, postorderbedrijf Hondenuitlaatdienst, journalist, tekstschrijver, schoonmaak Kaarsenmaker, kunstenares, grafisch ontwerp, fotografie Massage, schoonheidssalon, pedicure, voetreflex/reiki Artiesten (theater, zang, instrument) paardrijden Psychologie, ergotherapie, reanimatie, medisch praktijk Bijles, workshops, cursussen
Bron:Economisch en functioneel onderzoek Programma Rivier in de Stad
37
Intermezzo: ondernemerschap Ondernemerschap in De Hoven is tweeledig. Allereerst het daadwerkelijk ondernemen als beroep. Daarnaast hebben de Hovenaren een ondernemend karakter. Dit betekent niet dat ze allemaal een bedrijf beginnen, maar ze hebben wel de karaktertrekken van ondernemers. Het studentenonderzoek van het Kennislab voor Urbanisme constateert dan ook terecht dat De Hoven een zeer ondernemende wijk is. Dit wordt geïllustreerd aan de hand van organisaties zoals de wijkraad en twee buurtverenigingen, die activiteiten organiseren en belangen behartigen voor de wijk. Een ander goed voorbeeld is de voortzetting van museum Boer Kip. Boer Kip was een bekend figuur in De Hoven die zich bezig hield met kunst op zijn boerderij. Na zijn overlijden is de boerderij in handen gekomen van de gemeente. Vrijwilligers uit De Hoven hebben zich ingezet voor het behoud van de boerderij en het openstellen hiervan voor bezoekers. Lokale sponsors zorgden voor de financiering. Kortom: Hovenaren zijn betrokken bij initiatieven en ontwikkelingen in hun wijk, werken op veel fronten samen voor hun buurt en zetten zelf – zonder hulp van buitenaf – activiteiten op. Het is dan ook aannemelijk dat hun zelfredzaamheid hoog is. Het Kennislab voor Urbanisme, maar ook cultuurhistorische onderzoeken en de bewoners zelf geven aan dat De Hoven verborgen kwaliteiten en potenties heeft. Als deze meer zichtbaar worden, kunnen ze een extra bijdrage leveren aan de bruikbaarheid, beleefbaarheid en economische potenties van De Hoven. De Hoven is een zeer unieke wijk en zo mag zij zich ook profileren. Genieten van geschiedenis De Hoven kent een rijke historie. Veel van deze geschiedenis is behouden. Er zijn veel karakteristieke, oude gebouwen. Het Museum Boer Kip en andere elementen van de geschiedenis van de wijk zijn goed gedocumenteerd door vrijwilligers. Een wijk die zo intens betrokken is bij haar geschiedenis is heel bijzonder. Dit biedt ook kansen. Want mensen houden van grappige details en oude dingen en gebruiken. De Hoven beschikt over al deze elementen. De Hoven mag de goed bewaarde historie best wat meer etaleren en uitbaten. Dat levert niet alleen een trots gevoel op, maar ook meer bezoekers. Denk aan een thematische wandelroute met oude foto’s van De Hoven. Of een nieuw museum in De Hoven gewijd aan een bepaalde periode. Het kapitaal
zit in de wijk: veel bewoners hebben talloze foto’s, verhalen en voorwerpen over de rijke geschiedenis van De Hoven. Recreatie en toerisme De kwaliteiten van De Hoven bieden ook volop recreatieve en toeristische mogelijkheden. Bijvoorbeeld door de natuur, het landschap en de rijke historie meer toegankelijk, bereikbaar en bruikbaar te maken. Denk aan een inzichtelijk, samenhangend, comfortabel en veilig netwerk van wandel- en fietspaden, met voldoende rustplekken onderweg. Zo ontstaan niet alleen meer recreatiemogelijkheden voor de Hovenaren zelf, maar ook voor Zutphenaren en toeristen van buiten. Dit biedt ook weer extra kansen voor activiteiten in de sfeer van horeca, bed & breakfast en dagrecreatie zoals een pluktuin, fruitgaard of kinderboerderij. De populaire Hanzeroute voor wandelaars en fietsers biedt ook kansen door mensen deels door de wijk te leiden. Of denk aan een horecavoorziening langs de route, waar mensen even uit kunnen rusten met een kopje koffie of thee. Ook hier kun je de link leggen met bijvoorbeeld de historie van De Hoven of kunst, in de vorm van de beelden in de uiterwaarden, die gehakt zijn uit bomen. Al deze initiatieven kunnen van De Hoven een prominenter en bekender punt maken op de Hanzeroute. De bewegwijzering en promotie van museum Boer Kip houdt Hovenaren sterk bezig. Duidelijke bordjes, tegels, of foto’s van museum Boer Kip zouden er voor kunnen zorgen dat dit museum meer bekendheid krijgt bij niet-Hovenaren. Grijs goud Een bedreiging voor de wijk is de toenemende vergrijzing, zeker in combinatie met het gebrek aan voorzieningen. Want hoe minder mobiel, hoe groter de behoefte aan lokale voorzieningen. Maar de toenemende vergrijzing kan ook positieve gevolgen hebben voor De Hoven. Zo kunnen de woningen in de Mulderskamp dienst blijven doen voor de ouderen waarvoor ze in de eerste instantie bedoeld waren. Daarnaast biedt een toenemend aantal ouderen in de wijk ook werkgelegenheid, bijvoorbeeld in de thuiszorg.
40
Wensen en ideeën Zorg voor kleinschalige woningbouw voor het behoud van voorzieningen en levendigheid. Maak ruimte voor bedrijvigheid. Creëer kansen voor extra voorzieningen bij de herinrichting van de Weg naar Voorst/ Kanonsdijk en de daarbij behorende pleinen. Functiekaart De Hoven
Aandachtspunten voor beleid Slim omgaan met duurzaamheid, energiebesparing en opwekken van energie Zo kan bij huishoudens in monumentale en oude panden, de identiteitsdragers, worden gekeken naar isolatiemaatregelen. Natuurlijk is het aan de Hovenaren zelf om slim en duurzaam te investeren in hun huis. Denk naast isolatiemaatregelen ook aan lokale energieproductie en recycling. Waarborg de bedrijvigheid Vergeleken met de landelijke en Zutphense cijfers zijn er weinig werkzoekenden in De Hoven. Het is wel belangrijk om de bedrijvigheid ook in de toekomst te waarborgen. Bijvoorbeeld door voorzieningen te clusteren op de ‘nieuwe’ Weg naar Voorst. Denk ook aan het juridisch en planologisch regelen van thuiswerken, praktijk aan huis en webshops. Met aandacht voor zowel de zichtbare als de onzichtbare economie kunnen we zorgen voor een goede economische basis in De Hoven, ook voor de toekomst. In de afbeelding is duidelijk te zien dat de zichtbare werkgelegenheid zich concentreert rond de Weg naar Voorst, Oude Touwbaan en de Oude Kanonsdijk. Dit is belangrijke kennis bij de nieuwe inrichting van de Weg naar Voorst en de pleinen.
Legenda Fucntiekaart De Hoven
8. Visie Samen werken aan De Hoven Mensen wonen en werken met veel plezier in De Hoven. Het is een wijk met een dorpsgevoel: er is veel vrijheid maar voldoende sociale interactie, er is geborgenheid en een gevoel van veiligheid. De manier waarop De Hoven - aan de ‘andere kant van de brug’ en aan weerszijden van de spoorlijn - in het verleden gegroeid is, maakt dat dit dorp een geheel eigen identiteit heeft. De wijk heeft een ondernemend karakter. Dit uit zich in het aantal bedrijfjes, maar ook in het samen aanpakken van activiteiten in verenigings- en ander verband. Het aantal voorzieningen voor dagelijkse benodigdheden is beperkt, maar met de stad nabij is dit geen nijpend gebrek. Mensen zijn wel heel blij met de aanwezige voorzieningen. Een pinautomaat zou een waardevolle aanvulling zijn. We willen dat De Hoven ook in de toekomst een prettige woonwijk blijft, zowel op sociaal, economisch als fysiek terrein. Aandacht is nodig voor ontmoeting en voor het behoud van ouderen én jongeren in de wijk. Maar ook voor een betere interne verkeersontsluiting en een aantrekkelijker openbare ruimte met bijvoorbeeld speelgroen. En voor een hernieuwde betrokkenheid van bewoners, die aansluit bij de participatiemaatschappij.
Dit wijkontwikkelingsplan is gemaakt voor en door de wijk. De vele gesprekken hebben vijf thema’s opgeleverd, waaraan De Hoven de komende jaren verder wil werken: 1. 2. 3. 4. 5.
Vrijheid en gemeenschappelijkheid Wijk als dorp Auto te gast, veilig en verkeersluw Ontmoeten staat centraal Heufse economie: kleinschalig, informeel en toekomstbestendig
In dit hoofdstuk geven we per thema nader aan wat de kenmerken van De Hoven zijn en welke punten de komende jaren aandacht verdienen. Het volgende hoofdstuk, het uitvoeringsprogramma, is opgebouwd rond dezelfde thema’s.
KERNKWALITEITEN 2015 - 2025 Sociaal sterk voor alle generaties Eigen karakter & identiteit Auto te gast Meer ruimte voor ontmoeten Recreëren/spelen in eigen wijk Ruimte voor vitale economie
43
SOCIAAL: VRIJHEID EN GEMEENSCHAPPELIJKHEID
FYSIEK: WIJK ALS DORP
VERKEER: AUTO TE GAST, VEILIG EN VERKEERSLUW
De Hoven is:
De Hoven:
De Hoven:
Een plezierig ‘dorp’ Veilig en geborgen Dichtbij rivier én stad
Eigen karakter en identiteit IJssel, uiterwaarden, dichtbij de stad Veel vrijstaande en 2-onder-1-kapwoningen Organische gegroeid Verkeersstructuur uit het verleden Aandacht is nodig voor:
VCP is vertrekpunt Herinrichting Kanonsdijk en Weg naar Voorst & pleinen (na aanleg rondweg) Veel smalle woonstraten ‘Verkeersknoop bij ‘lopende man’ Vrachtverkeer verdwijnt Goede busverbinding ontbreekt
Versterken Heufse identiteit
Aandacht is nodig voor:
Organische woningbouw (doorstroming) Levensloopbestendigheid woningen Beleving groen en water (oa uiterwaarden en IJssel) Versterken dorpsranden Groenadoptie Spelen buiten en in het groen (multifunctioneel ruimtegebruik, speelplaatsen uitbreiden)
Interne verkeersontsluiting in de wijk Verkeersveiligheid Sluipverkeer Parkeerproblematiek Verkeersluw Openbaar vervoer
Aandacht is nodig voor: Behoud sociale kracht van de wijk Ontmoeting jong en oud Speciale zorg voor ouderen Oud (kunnen) worden in eigen huis/wijk Verkeersoverlast, hondenpoep en veiligheid (verlichting) Voldoende ‘aanwas’: organische woningbouw Wonen en zorg; levensloopbestendigheid van de woningvoorraad
Slijtage openbare ruimte en groen Toegankelijkheid openbare ruimte Duurzaamheid (energetisch renoveren, oplaadpunten) Particuliere initiatieven (kinderboerderij, spelen, et cetera) Rust en veiligheid 44
VOORZIENINGEN: ONTMOETEN STAAT CENTRAAL
HEUFSE ECONOMIE: KLEINSCHALIG, INFORMEEL EN TOEKOMSTBESTENDIG
De Hoven: De Hoven kent: Behoud huidige voorzieningen Passend bij Heufse maat Ontmoeting Recreatie & toerisme
Veel ondernemers als beroep Inwoners met een ondernemend karakter Aandacht is nodig voor:
Aandacht is nodig voor: Waarborg bedrijvigheid Haalbaarheid MFC (locatie, voorzieningen) Dienstencentrum Mulderskamp Ontmoeting jong en oud Recreatie en toerisme (wandel- en fietsroutes) Benutten Tichelbeeksewaard direct aan de IJssel (Toeristische) bewegwijzering (boer Kip, sport) Rustpunten waar mogelijk in combinatie met oplaadpunt
Betrokkenheid van de bewoners bij initiatieven en ontwikkelingen in de wijk; beleggen wijkontwikkelingen in de wijk Verborgen kwaliteiten en potenties van de wijk zichtbaar maken; profileren van deze unieke wijk; geschiedenis (boer Kip, kasteel, karakteristieke gebouwen); recreatie & toerisme (routes, B&B); grijs goud Mensen die niet (meer) (kunnen) participeren in de arbeidsmarkt inzetten voor werk in de wijk
45
9. Uitvoeringsprogramma We hebben de visie op De Hoven vertaald in een uitvoeringsprogramma voor de korte, middellange en lange termijn. In het uitvoeringsprogramma staat welke inspanningen verschillende partijen leveren om onze doelen te bereiken. Hiermee vormt het uitvoeringsprogramma ook het kader voor de tweejaarlijkse agenda voor wijkgericht werken. Wijkraad De Hoven en de gemeente verbinden zich aan het uitvoeringsprogramma en spannen zich hiervoor beiden in. Samen gaan we ervoor!
Uitvoeringsprogramma: korte termijn - 1 tot 2 jaar -
SOCIAAL: VRIJHEID EN GEMEENSCHAPPELIJKHEID 1. Medewerking verlenen aan initiatieven voor organische woningbouw (ter ondersteuning sociale structuur) Gemeente bepaalt in samenspraak (en binnen de kaders van de woningbouwafspraken gemeente – regio – provincie) met de wijk de kaders waarbinnen de organische woningbouw kan plaatsvinden en zorgt er voor dat de facilitering hiervan goed geregeld is. 2. Bewustwording hondenpoepoverlast bij hondenbezitters Wijkraad en gemeente bepalen samen een werkende wijze om hierover te communiceren/mensen aan te spreken. 3. Diverse scans: verlichting, verkeer, hangjongeren, losloopgebieden Gemeente doet in samenspraak met wijkraad en politie beknopte scans. Mogelijk (gedeeltelijk) beleggen bij studenten.
46
FYSIEK: WIJK ALS DORP 1. Onderzoek naar evt aanwijzen beeldbepalende panden Draagt bij aan het verbeteren en versterken van de cultuurhistorische identiteit van De Hoven. Gemeente kan in overleg met eigenaren beeldbepalende panden aanwijzen (voor potentieel verkrijgen van de status gemeentelijk monument). Op korte termijn uitzoeken of er subsidiemogelijkheden zijn voor het opknappen van monumentale panden. 2. Opstellen kaders ‘Heufse’ kwaliteit Gemeente, bij voorkeur samen met een Heufse werkgroep. Opstellen kaders voor Heufse kwaliteit (De Heufse maat) . 3. Kademuur wordt opgeknapt Gemeente, waar nodig i.s.m. prorail en provincie. 4. Oplaadpunten inventariseren Inventariseren en aanleggen van locaties voor zowel elektrische auto’s als – fietsen. De fietsoplaadpunten zijn eveneens ter versterking van recreatie en toerisme. Initiatiefnemer nader te bepalen: wijkraad/werkgroep/particiliere initiatiefnemers, gemeente. 5. Inventarisatie slijtage openbare ruimte & groen Inventarisatie door Stadsbedrijf en prioritering in overleg met de Wijkraad. 6. Groenadoptie & zwerfvuilactie Gemeente en buurtbewoners maken afspraak over waar ‘groenadoptie’ en over het openbaar groen. Gemeente zorgt voor het noodzakelijke onderhoud en voorziet in de basisvoorzieningen. Daarnaast stemt de gemeente de prioriteiten van het reguliere onderhoud van de openbare ruimte af met de wijkraad. Wijkraad en bewoners zorgen voor aanvullend en extra onderhoud in de openbare ruimte (afstemming met gemeente met betrekking tot materialen).
7. Initiatieven voor moes- & pluktuin(en), dierenweides , pannakooi et cetera waar mogelijk ondersteunen Behoefte peilen en geschikte locaties verkennen (Mulderkamp, Marsch). Dit onderzoeken in samenwerking met hoveniers en tuinders. De Theo Thijssenschool start in 2015 samen met de Wijkraad en het Dienstencentrum Mulderskamp ‘Wijktuin De Hoven’. 8. Spelen in de openbare ruimte verbeteren Speelplaatsen uitbreiden, want er is vraag naar o.a. Basketbalveld, Pannakooi, Huttenbouwpark. Huidige speelplaatsen inventariseren. Is het standaard aanbod samenhangend/ compleet. Vervolgens mogelijke locaties voor een basketbalveld/ pannakooi onderzoeken op haalbaarheid en wenselijkheid. Betrekken bij de haalbaarbeid van een MFC. Gemeente en wijkraad in overleg met bewoners. Prioritering in overleg met de Wijkraad
47
VERKEER: AUTO TE GAST, VEILIG EN VERKEERSLUW 1. Opstellen mini verkeerscirculatieplan met aandacht voor: parkeren, doorstroom, fietsers, verkeersveiligheid, sluipverkeer, minder validen, bebording, openbaar vervoer Verkeerscirulatieplan wordt opgesteld door de gemeente in samenwerking met de wijkraad en bewoners en moet de volgende aspecten verbeteren: verkeersdoorstroom, sluipverkeer tegengaan, verkeersveiligheid, multifunctioneel gebruik, werking van de verkeersremmende maatregelen vast stellen(punaises, tunnel, routes etc.), onderzoeken/vaststellen plekken nieuwe verkeersremmende maatregelen, verbinding Kruisstraat – tunnel, fietsverkeer Baankstraat - Molenweg. Verkeerscirculatieplan opstellen en uitvoeren voor de korte termijn, middellange termijn en lange termijn. Het belang van een VCP is om een beoogde verkeersstructuur op te stellen voor de hele Hoven. 2. Openbaar vervoer Onderzoeken van de problematiek van het openbaar vervoer met betrekking tot de ouderen (Verbinding Mulderskamp --> Binnenstad op marktdagen). Onderzoeken of vervoer voor ouderen naar de binnenstad door de wijkbewoners zelf kan worden georganiseerd (vrijwilligerswerk). Mogelijk meer bekendheid geven aan de regiotaxi. Onderzoeken van de diversiteit en de verbindingen van het OV (ook voor ouderen). Kunnen de routes en haltes niet anders? Check door gemeente.
48
VOORZIENINGEN: ONTMOETEN STAAT CENTRAAL 1. Haalbaarheid en invulling multifunctioneel centrum Onderzoeken wat de haalbaarheid en een mogelijke locatie is (kan zijn) van een MFC in De Hoven (Gemeente, verenigingen en Wijkraad). Hierbij ook de behoefte van ouderen meenemen 2. Overige gewenste/mogelijke voorzieningen onderzoeken zoals openbaar vervoer, activiteiten jongeren & pinautomaat Wie? 3. Routes in/-en om De Hoven Meenemen als aandachtspunt bij de herinrichting van de Kanonsdijk en de Weg naar Voorst (project gemeente). Mogelijkheden voor nieuwe wandel- en fietsroutes onderzoeken. Hierbij de regio betrekken. In wisselende coalities (gemeente, initiatiefnemers, bewoners) 4. Recreatieve rustpunten toevoegen (bankjes, wegwijzers, oplaadpunten, jeu de boulesbaan) Mogelijke locaties onderzoeken: Mulderskamp (jeu de boules baan), Vliegendijk/Scheurweg, Hondenuitlaatplaats, nabij voormalig kasteel De Marsch. In wisselende coalities (gemeente, initiatiefnemers, bewoners) 5. Aandacht voor minder validen
6. Bewegwijzering, bezienswaardigheden en verenigingen. Bebording naar Boer Kip vanaf het station (bruine toerisme borden, Tegeltjesroute). Bebording naar verenigingen (bv tennis, voetbal). Gemeente i.o.m. wijkraad, verenigingen etc.
49
HEUFSE ECONOMIE: KLEINSCHALIG, INFORMEEL EN TOEKOMSTBESTENDIG 1. Faciliteren vitale economie De Hoven 2. Dragerschap en organisatie van de wijkontwikkeling beleggen in de wijk zelf. Wijkraad activeert netwerk in de wijk. 3. Geschaalde bedrijvigheid ontwikkelen die passend is bij de beschikbare ruimten en de omgeving om de kernmerken en karakteristieken van De Hoven in stand te houden. 4. Economische ontwikkelingen in De Hoven dienen aan te sluiten op hedendaagse macro-economische trends als thuiswerken, zzp’ers en webwinkels. Deze ontwikkelingen mogelijk maken in juridische en beleidskaders, zoals bestemmingsplannen. Gemeente heeft een toetsende en faciliterende rol. 5. Mensen die niet (meer) (kunnen) participeren in de arbeidsmarkt inzetten voor werk in de wijk (bijvoorbeeld bij het MFC). 6. Mensen die niet (meer) (kunnen) participeren in de arbeidsmarkt inzetten voor werk in de wijk
50
Uitvoeringsprogramma: middellange (3 tot 5 jaar) en lange termijn (5 tot 10 jaar) MIDDELLANGE TERMIJN • Verbeteren infrastructuur • Versterken recreatie en groen • Afhankelijk onderzoek: start (ver)bouw mfc • PvA geschiktheid woningen en woonomgeving voor ouderen • Onderzoeken woningen levensloopbestendigheid & energetisch renoveren • Uitzichtpunten • Aanpak dorpsranden LANGE TERMIJN • Recreatieve voetgangerstoegang IJsselkade – Tichelbeeksewaard
51
