Cochleaire implantatie bij volwassenen informatie voor werkgevers
Eén van uw werknemers/collega’s is ernstig slechthorend. Op dit moment wordt door het CI-team VUmc beoordeeld of hij/zij baat zou kunnen hebben bij een cochleair implantaat (CI). In deze brochure leest u meer over CI en wat dit voor uw werknemer/collega zou kunnen betekenen. Wat is een cochleair implantaat (CI)? Sommige zeer ernstig slechthorende of dove mensen kunnen zelfs met krachtige hoortoestellen niet of nauwelijks verstaan. Een CI kan er voor zorgen dat mensen meer kunnen horen en weer spraak kunnen verstaan. Het verstaan van spraak met een CI is echter veel moeilijker dan voor iemand met een goed gehoor. Een CI bestaat uit een inwendig deel en een uitwendig deel. Het inwendige deel wordt tijdens een operatie geplaatst: een elektrodenbundel wordt in het slakkenhuis (de cochlea) geschoven en de ontvanger van het implantaat wordt op het bot van de schedel geplaatst (onder de huid). Het uitwendige deel bestaat uit twee delen: de spraakprocessor die als een hoortoestel achter het oor wordt gedragen (met microfoon en een accu of batterijen) en de spoel, die op het hoofd wordt gedragen.
Geluid waarnemen via de CI gaat als volgt: de uitwendige spraakprocessor vangt het geluid op en analyseert en bewerkt het. Het geluid wordt dan via een spoel op het hoofd doorgegeven aan het inwendige deel. Het inwendige deel zorgt er voor dat de elektrode in het slakkenhuis de elektrische signalen aan de gehoorzenuw doorgeeft. Hoe werkt het CI-team VUmc? Om te beoordelen of iemand in aanmerking komt voor CI worden er tijdens de adviesprocedure verschillende onderzoeken gedaan, o.a. door een logopedist, audioloog, KNO-arts en maatschappelijk werker. Nadat alle vooronderzoeken zijn afgerond en het CI-team een positief advies heeft gegeven, kan de operatie gepland worden. Wat kan men verwachten van een cochleair implantaat? Iemand komt pas in aanmerking voor een CI als het team verwacht dat hij/zij hiermee makkelijker zal kunnen communiceren dan met het geluid van krachtige hoortoestellen. Het effect van een CI is echter bij iedereen verschillend. Tijdens de adviesprocedure worden alle factoren die het toekomstige resultaat van een CI beïnvloeden zorgvuldig onderzocht. Toch is het niet mogelijk om vooraf precies te voorspellen wat iemand uiteindelijk met een CI zal kunnen. Een beginnend CI-gebruiker zal geluiden weer gaan horen, maar de geluiden zijn nieuw en moeten nog worden “opgeslagen”. Als iemand met een CI een geluid kan horen, betekent dit niet altijd dat deze persoon het geluid ook kan herkennen. Ook de verschillende klanken van woorden worden vaak niet meteen herkend. CI-gebruikers moeten als het ware opnieuw leren horen. Het minimale effect wat men van een CI kan verwachten, is dat het geluid van een CI iemand helpt om makkelijker te kunnen spraakafzien (liplezen). Een grote groep CI-gebruikers kan echter in een rustige omgeving ook spraak verstaan zonder naar de mond van de spreker te hoeven kijken. Veel mensen kunnen met hun CI via de telefoon eenvoudige boodschappen uitwisselen met een bekend persoon. Telefoneren met een onbekende die opbelt met een onverwachte boodschap blijft meestal moeilijk.
2
Een CI is een hulpmiddel dat beperkingen heeft, met name op de volgende gebieden: • Een CI geeft zowel de betekenisvolle geluiden door als de geluiden op de achtergrond. Achtergrondgeluiden die iemand eerder niet (meer) kon horen, kunnen daardoor nu storend werken. Ook relatief zachte bijgeluiden kunnen een probleem zijn. • Goedhorende mensen kunnen storende geluiden “wegdrukken” of negeren, zodat het luisteren makkelijker wordt. Het getik op een toetsenbord bijvoorbeeld hoor je niet meer als je er niet op let. Een CI-gebruiker moet dit (opnieuw) leren. Daardoor is het mogelijk dat een CI-gebruiker minder goed kan functioneren in een situatie met achtergrondgeluiden. • Verstaan in een rumoerige omgeving (bijvoorbeeld in een gezelschap of als er achtergrondgeluiden zijn) blijft moeilijk of is soms zelfs niet mogelijk. • Voor een CI-gebruiker is de akoestiek van een ruimte extra belangrijk, omdat die veel invloed heeft op de kwaliteit van het geluid. • Met een CI kun je vaak niet bepalen uit welke richting een geluid komt. Wat kan uw werknemer/collega ervaren na de operatie? De operatie duurt ongeveer 3 uur en vindt plaats onder algehele narcose. Veel volwassenen ervaren de operatie niet als zeer belastend. Sommigen voelen zich direct na de operatie wat misselijk of duizelig, maar dit is doorgaans van kortdurende aard. De meeste mensen kunnen na maximaal drie dagen het ziekenhuis verlaten. Tot een week na de operatie moeten inspanningen worden vermeden. Het kan enige weken duren voordat iemand fysiek van de operatie is hersteld. Veel mensen kunnen hun dagelijkse bezigheden een week na de operatie weer hervatten. Wel kan iemand ten gevolge van de narcose nog extra vermoeid zijn gedurende een periode van enkele maanden. Na de operatie kan het hoortoestel aan het geopereerde oor niet meer gedragen worden. Wat kan uw werknemer/collega ervaren tijdens de revalidatieperiode? Een aantal weken na de operatie start de intensieve revalidatie. De intensieve revalidatie duurt ongeveer een jaar, waarvan met name de eerste vijf weken zeer intensief zijn. Twee maal per week komt een beginnend CI-gebruiker één dagdeel naar het ziekenhuis. 3
De spraakprocessor wordt dan afgeregeld en de CI-gebruiker oefent met de logopedist. Vijf weken na de start van de revalidatie wordt de bezoekfrequentie afgebouwd. Na het eerste jaar vinden er nog jaarlijkse controles plaats. Zoals eerder vermeld moeten mensen met een CI als het ware “opnieuw leren horen”. Een beginnend CI-gebruiker moet thuis dagelijks oefenen met de opdrachten die de logopedist heeft gegeven. Het oefenen met het CI en het ervaren van nieuwe geluidsindrukken leiden vaak tot een behoorlijke vermoeidheid, met name in de eerste weken. De CI-gebruiker moet zich steeds aanpassen aan veranderingen en dat vergt een aanzienlijke inspanning. Sommige mensen geven aan dat ze in deze eerste periode concentratieproblemen ervaren. Het tempo waarin iemand steeds beter spraak gaat verstaan, verschilt van persoon tot persoon. De ontwikkeling van het horen kan in de eerste periode van de revalidatie erg snel gaan. De verwachtingen van de CI-gebruiker en zijn/haar omgeving stijgen daardoor soms naar een onrealistisch niveau. Bij andere mensen spreidt de vooruitgang zich over een langere periode. Het is ook mogelijk dat iemand tijdelijk minder goed verstaat dan eerder met hoortoestellen, omdat het nieuwe geluid stoort bij het spraakafzien. Het opnieuw leren horen kan heftige emotionele reacties oproepen. Horen is een belangrijke zintuiglijke functie, die veel invloed heeft op de beleving van contacten, het besef van de ruimte en het gevoel van veiligheid. Sommige mensen worden zich na de implantatie bewust van wat ze hebben moeten missen in de periode waarin ze minder konden horen. Dit kan confronterend zijn. Wanneer kan uw werknemer/collega weer aan het werk? Voor een beginnend CI-gebruiker is de periode van de operatie en de revalidatie vaak zwaar. Het is belangrijk dat de omgeving zich hiervan bewust is. Tussen de operatie en de start van de revalidatie kan iemand eventueel werken, mits er rekening wordt gehouden met mogelijke gevolgen van de operatie (zoals duizeligheid en vermoeidheid). Wij adviseren daarom rustig met werken te starten en verkorte werktijden te hanteren.
4
Als de revalidatie start en het CI voor het eerst wordt gebruikt, komt er veel op de CI-gebruiker af. Er is dan vaak sprake van extra vermoeidheid en nieuwe emoties. In deze periode is het belangrijk dat de CI-gebruiker met de werkgever en/of bedrijfsarts opnieuw afspraken maakt over de werktijden. Het is daarbij belangrijk om de tijd te nemen en te krijgen om de geluiden op de werkplek te verkennen en stap voor stap aan de nieuwe geluiden te wennen. Wanneer dit goed gaat, kunnen de werkzaamheden in overleg met de CI-gebruiker worden opgebouwd. Tijdens de intensieve revalidatie leren CI-gebruikers geleidelijk spraak te verstaan. De geluiden op de werkplek worden (opnieuw) verkend en stemmen van collega’s worden beluisterd en vergeleken. Wanneer er op een werkplek veel omgevingsgeluiden zijn (bv. van kopieermachines, printers of in een kantoortuin), is dit voor een beginnend CI-gebruiker vaak lastig. Een CI geeft ook al deze geluiden door, terwijl de CI-gebruiker ze nog niet kan herkennen en kan negeren. Dit vergt enige tijd en energie. Omdat er veel nieuwe geluiden en indrukken op de CI-gebruiker afkomen, wordt deze periode vaak als zeer vermoeiend ervaren. We adviseren mensen deze periode rustig aan te doen en de tijd te nemen om aan het CI te wennen. Dit geldt zowel thuis, als op de werkplek. Waarmee kan op het werk nog meer rekening worden gehouden? Voor specifieke werksituaties (zoals bv. vergaderingen) zijn er luisterhulpmiddelen beschikbaar. Deze apparatuur is bedoeld om het voor een CI-gebruiker makkelijker te maken om geluiden die belangrijk zijn (bijvoorbeeld spraak) te scheiden van geluiden die minder belangrijk zijn (bijvoorbeeld achtergrondgeluid). De bruikbaarheid van deze apparatuur is voor iedereen anders. Het is daarom belangrijk om de gelegenheid te creëren om deze luisterhulpmiddelen in de praktijk uit te proberen. Een CI is een hulpmiddel. De CI-gebruiker wordt niet goedhorend met een CI, maar blijft slechthorend. Het blijft dus belangrijk om uw werknemer/ collega aan te kijken en duidelijk te spreken. Soms verwacht de CI-gebruiker of zijn omgeving dat professionele en sociale contacten met een CI beter verlopen. Dit hoeft niet altijd het geval te zijn. Meer horen betekent niet automatisch dat deze contacten makkelijker te leggen en te onderhouden zijn. 5
Tot slot Het is goed om te onthouden dat iedere CI-gebruiker in zijn/haar eigen tempo het hele traject doorloopt. De beleving en de verwachtingen ten aanzien van het “nieuwe horen” zijn voor iedereen anders. Het is, met name in de eerste zes maanden, belangrijk om onderling goed af te stemmen wat iemands mogelijkheden en beperkingen zijn. Door goede communicatie tussen werkgever, werknemer, bedrijfsarts en collega’s kan “het nieuwe horen” ook op het werk leiden tot “er meer bijhoren”.
6
7
205029
VU medisch centrum© april 2013 www.VUmc.nl
8
