Chadasjot. Nieuwsblad van WIZO Nederland. In dit nummer: WIZO Aviv moet! Gezichten en stemmen uit Israël: Miriam Dunkelgrün

Jaargang 20, nummer 2 VOORJAAR 2009

Chadasjot Nieuwsblad van WIZO Nederland

In dit nummer: WIZO Aviv moet! Gezichten en stemmen uit Israël: Miriam Dunkelgrün en Ingrid Rockberger Channa Kuker over 10 jaar Gesher Voorzitters in gesprek

Mei 2009

www.wizo.nl Chadasjot 1

Inhoud COLOFON Chadasjot, nieuwsblad van WIZO Nederland, verschijnt twee keer per jaar onder verantwoordelijkheid van het Hoofdbestuur. Adres: A.J. Ernststraat 735a, 1082 LJ Amsterdam,  (020) 6463017, e-mail: [email protected] internet: www.wizo.nl Bankrekening: 54.47.01.216 of 535 617 Redactie: Irene Lebram, Riemke Reijners, Jansje Stodel. Aan dit nummer werkten mee: Ingrid Rockberger (Tel Aviv), Miriam Dunkelgrün (Israël), Joyce Numann. Foto’s: Riemke Reijners, Mareline Frank, Jansje Stodel. Druk: Hega Den Haag. Lay-out en DTP: Seashore Media, Katwijk www.seashore.nl. WIZO (Women’s International Zionist Organization) is een internationale organisatie van 250.000 joodse vrouwelijke vrijwilligers in 52 landen en heeft sinds 1948 haar hoofdkantoor in Tel Aviv. WIZO is als NGO erkend door de VN en heeft een adviserende positie bij ECOSOC en Unicef. WIZO Nederland, in 1948 opgericht in Amsterdam, organiseert activiteiten ter bevordering van de joodse identiteit van haar leden en onderhoudt projecten voor het welzijn van de zwakkeren in Israël, ongeacht hun afkomst. Afdelingen: Amsterdam, Brabant-Limburg, Friesland, Gelderland, ’t Gooi-Amersfoort, Groningen, Den Haag, Kennemerland, Rotterdam, Twente, Utrecht, Zeeland. WIZO Gesher is er voor Israëlische vrouwen in Nederland. WIZO AVIV is er voor jonge vrouwen. WIZO Nederland is aangesloten bij de ECWF (European Council of WIZO Federations). Hoofdbestuur WIZO Nederland: Joyce Numann-Durlacher (voorzitter), Margriet Bouscher-Snapper (vice-voorzitter, penningmeester), Irene Lebram (communicatie), Debby Kater-Schipper (interne organisatie), Loes van den Bergh-Weijl (lid). Het volgende nummer verschijnt in oktober 2009. Zie deadline op www.wizo.nl/agenda.

Nieuw beleidsplan met toekomst.................................................................................................. 3 Grote belangstelling voor Culturele Dag 2009 .............................................................................. 4 Irene Lebram van HB naar AB ....................................................................................................... 5 WIZO Gesher bestaat 10 jaar......................................................................................................... 6 Nieuwe voorzitter WIZO AVIV ...................................................................................................... 7 Vijf voorzitters in gesprek met elkaar en met Chadasjot ........................................................... 8/9 Het nieuwe beleidsplan.............................................................................................................. 10 AHAVA beste cosmetica ............................................................................................................... 11 Ingrid Rockberger vertelt vanuit Tel Aviv ...............................................................................12/13 Hoog bezoek in Israël: uw geld wordt goed besteed! ................................................................. 14 Miriam Dunkelgrün over aliya, Den Haag, Israël ........................................................................ 15 Afdelingsnieuws en agenda ...................................................................................................16/17 Korte berichten ........................................................................................................................... 18 Terugblik Jubileumdag 16 november 2008 ................................................................................ 19 Uitnodiging Algemene Ledenvergadering 26 mei ...................................................................... 20 Advertenties ...........................................................................................................................20-24 Adverteerders: Dreese Juweliers, Espressoworld Amsterdam, Galerie Lieve Hemel, Hergo Slagerijen, Svemir Hairdesign, Le Salon Hairstyling Iris, Marion Kornmehl, Meijers Assurantiën, Parlare, Rivieren Apotheek, Vitaminstore.

Foto voorpagina: Bestuur WIZO Aviv, met de klok mee: Ronny Assher, Sharon Friedeberg, Sharon Overweg, Jarona Hollander.

Advertentie

Betrouwbaar internet op maat E-mail onder uw eigen domeinnaam, website, webmail, bezoekstatistieken, spam- en virusﬁlter en nog veel meer. Hosting op maat – vertel ons uw wensen, en wij hebben een passende hostingoplossing voor u. Vanaf € 8,73 per maand (incl. BTW). Maar ook: ontwerp en onderhoud van websites, digitale brochures op cd-rom en online, vormgeving van gedrukte media. Dat allemaal van de vormgevers van Chadasjot! Seashore Media – internet, digitale media, vormgeving en tekst op één adres.

Suggesties, bijdragen en foto’s (in hoge resolutie) naar: [email protected].

Seashore Media – DoDigital Sandtlaan 36-D17, 2223 GG Katwijk ZH Tel. (071) 407 6002, fax (071) 407 4365 E-mail: ofﬁ[email protected] www.seashore.nl – www.dodigital.nl

2 Chadasjot www.wizo.nl

Mei 2009

Van de Voorzitter

H

et is volop lente, ook voor WIZO AVIV. De afdeling voor vrouwen tussen 20-45 jaar heeft weer een bestuur in Nederland. In deze Chadasjot maken we kennis met de nieuwe voorzitter van AVIV. Het beleidsplan voor de komende drie jaar heeft als titel: ‘WIZO in een hogere versnelling’. Irene Lebram schetst in haar afscheidsinterview haar aandeel in de vernieuwingen die nodig waren om WIZO slagvaardiger te maken voor de toekomst. Binnenkort verlaat zij ons als lid van het hoofdbestuur. We hebben hard gewerkt om de organisatie te professionaliseren en om samen met de afdelingsbesturen efficiënt te kunnen werken. Daarbij realiseren wij ons dat het locale werk goud waard is omdat afdelingen dichtbij hun leden staan. Krachten worden gebundeld: na de algemene ledenvergadering in mei wordt het huidige hoofdbestuur (HB) het dagelijks bestuur (DB). Het vormt samen met afgevaardigden van alle WIZO afdelingen het algemene bestuur (AB) van WIZO Nederland. Uit het interview met de afdelingsvoorzitters blijkt dat er nog enige scepsis is. Ik verwacht dat zij voorjaar 2010 (in een volgend gesprek voor de Chadasjot) enthousiast zullen zijn. WIZO Gesher, de afdeling voor Israëlische vrouwen die in Nederland wonen, bestaat 10 jaar. Voorzitter Channa Kuker zit nog steeds vol ideeën, voor bijvoorbeeld een WIZO reis naar Israël. En er is meer: De redactie neemt ons mee naar Israël voor een interessant gesprek met Ingrid Rockberger, hoofdredacteur van de WIZO Review, en met Miriam Dunkelgrün, die beschrijft wat het voor haar betekende op aliya te gaan. Zij was jarenlang actief bestuurder in Den Haag en bekijkt WIZO nu ‘van de andere kant’. Terwijl de strijd tegen Hamas in de Gazastrook in volle gang was, kwamen afgevaardigden uit 32 landen bijeen voor de Meeting of Representatives van Wereld WIZO in Tel Aviv. Ook in Israël heeft de economische crisis grote gevolgen waardoor Wereld WIZO € 4 miljoen moet bezuinigen op het budget van 2009. Hoewel het onvermijdelijk is dat sommige programma’s geen doorgang zullen vinden, doen wij ons uiterste best om de continuïteit van het waardevolle WIZO werk te waarborgen. Zie het verslag op blz.12. Onder leiding van Loes van den BerghWeyl heeft de jubileumcommissie een geslaagde jubi-

Mei 2009

leumdag tot stand gebracht. Loes heeft besloten om haar hoofdbestuursperiode niet te verlengen. Zij blijft wel actief voor WIZO. Irene Lebram blijft na haar vertrek uit het hoofdbestuur als redacteur van de Chadasjot lid van het algemeen bestuur. Tijdens de algemene ledenvergadering zullen wij hen, mede uit uw naam, bedanken voor intensieve bestuursjaren. Judith Jas-Waterman komt het dagelijks bestuur versterken. WIZO heeft sinds enkele maanden een nieuwe website met veel informatie, nieuws uit binnen- en buitenland, centrale agenda, de mogelijkheid om online giften te doen, te winkelen in de webwinkel, certificaten te bestellen en betalen, en om vragen aan ons te stellen. Met de website, nieuwsbrieven, Chadasjot en door uw deelname aan de activiteiten blijven we met elkaar in contact, versterken we onze onderlinge band en werken samen aan een betere Israëlische samenleving. Joyce Numann-Durlacher, voorzitter WIZO Nederland, mei 2009.

Koninklijk onderscheiden in WIZO-kring: mevrouw J.R. van Gelder-Pinto, Amsterdam: Lid in de Orde van Oranje Nassau.


Culturele dag

Grote belangstelling voor eerste culturele dag 2009 bliotheek van het IIAV herbergen een schat aan informatie over het cultureel erfgoed van vrouwen.

Het “grootste documentatiecentrum voor vrouwen ter wereld” bleek 17 februari de gedroomde locatie voor de halfjaarlijkse WIZO excursie. We waren daarvoor met ons ruim vijftigen naar het in Amsterdam-Oost gevestigde IIAV1 gekomen.

M

Foto: Rozette Joosten, Margaret Mogendorff, Evelien Rijsbosch naast Henriette Roland Holst.

argaret Mogendorff en Rozette Joosten waren er weer in geslaagd om ons WIZO-vrouwen iets nieuws voor te schotelen, dat bovendien gevarieerd, boeiend en tenslotte ontroerend uitpakte. De inleiding (en later rondleiding) door de helder formulerende Evelien Rijsbosch, informatiespecialist en coördinator dienstverlening, laat zich het best samenvatten in één enkele URL: www.iiav.nl waar je met een muisklik ook (het jubileumnummer van) de Chadasjot tevoorschijn tovert. In haar toelichting refereerde ze aan de oorlog, toen de Duitse bezetter al in 1940 het vijf jaar eerder opgerichte Instituut sloot. De laatste jaren is de focus gericht op het verzamelen van persoonlijke verhalen (ego-documenten) van vrouwen, in dagboeken en briefwisselingen. Het IIAV heeft als doelstelling het geven van informatie en het verzamelen van het cultureel erfgoed van de vrouwenbeweging, dus ook de geschiedenis van joodse vrouwen. Voorbeeld is het in 1940 gevangen zetten van Rosa Manus, een van de oprichtsters, die in 1943 werd vermoord in Sobibor. Het IIAV is het grootste vrouweninformatiecentrum ter wereld. De plek waar je antwoorden vindt op alle vragen over vrouwengeschiedenis, gender relaties en de positie van vrouwen in de samenleving. De unieke collectie en bi-


Lijntje naar g’d “Shura heeft een direct lijntje naar boven, dat kan gewoon niet anders” zegt Margaret, als ze de ontroering en het enthousiasme van het publiek ziet bij het middagprogramma van deze bijzondere dag. Inderdaad, je moet bijna concluderen dat de internationaal bekende zangeres Shura Lipovsky2 in de hemel heeft leren zingen. Samen met Daniël (Ineke) van Mourik3 verzorgde ze ‘De kamers van het hart’, een programma met muziek en verhalen rond vrouwen en spiritualiteit. Het werd een wonderschone presentatie van Jiddische en Ladino zang en muziek, en de joodse mystiek. Beiden vulden elkaar naadloos aan in eloquente, muzikale en vrolijke interpretaties en verhalen, recht uit het hart. Het lijkt volkomen vanzelfsprekend dat we meezingen. “Ook als je de melodie niet kent: doe maar mee, het komt vanzelf…” Shura heeft gelijk. De muziek dringt zachtjes bij iedereen binnen: ook haar gehoor is een beetje in de hemel. Daniël van Mourik ging onder meer in op de belangrijkste vraag uit de geschiedenis “was will das Weib…?” en gaf uitleg bij de verschillende scheppingsverhalen in het bijbelboek Genesis. Beleidsplan Voorzitter Joyce Numann praatte ons in haar inleiding bij over actuele onderwerpen: de onlangs opgerichte Stichting WIZO Cultuur, de procedure rond het nieuwe Beleidsplan, de beschikbaarheid van de film ‘Kijk op WIZO’, voor iedereen die een aanvraag doet, de financiële crisis, de situatie voor joden in Venezuela, de moordaanslag vorig jaar in Mumbai, de benoeming van een vrouw als Israëlisch ambassadeur bij de VN, onze rol in de Nederlandse Vrouwenraad (NVR), ‘operatie cast lead’, de politieke trainingen voor vrouwen door WIZO Israël, en haar spontane gesprek in de trein met twee moslima’s die geen idee hadden van wat actieve joodse vrouwen in Nederland doen.4 1

Internationaal Informatiecentrum en Archief voor de Vrouwenbeweging: www.iiav.nl / [email protected] 2 (o.a.) www.ikonrtv.nl/hetvermoeden/gast.asp?oId=2364. 3 Daniël van Mourik is als historicus werkzaam bij het IIAV. Zij beheert de literaire nalatenschap van haar in 2002 overleden partner Andreas Burnier. 4 De toespraak van Joyce Numann staat op de WIZO website: www. wizo.nl/actueel N.B. de volgende Culturele Dag is op dinsdag 27 oktober in Schoonhoven.

Mei 2009

Interview

Irene Lebram: “WIZO film mooiste wapenfeit” Ruim drie jaar hoofdbestuur, anderhalf jaar officieus, 2 jaar officieel. Alle jaren handen uit de mouwen en hard gewerkt: een full time baan. Irene Lebram verruilt eind mei het HB voor het nieuwe AB (algemeen bestuur). Wat ging vooraf:

(2005) “Na meer dan een decennium bestuur ‘t Gooi/ Amersfoort vond ik het mooi geweest. Een waardige afsluiting was de reis naar de WIZO projecten in Israël. Samen met mijn man Moritz reisde ik met o.a. Joyce Numann en Margriet Bouscher. Ze nodigden me uit om het HB te komen versterken. Ik aarzelde, en we spraken af dat ik eerst een jaar zou meelopen: een hectisch jaar. Helen Lion was ziek en moest het voorzitterschap voortijdig neerleggen. Joyce nam het van haar over. Ik signaleerde zaken waarvoor ik mij sterk wilde maken, vooral ‘binnenlandse zaken’. Voor onze jaarlijks verplichte bijdrage van € 525.000,– moet het werk hier worden gedaan. Sleutelwoord is ‘communicatie’. Onze opdracht werd om alle lagen van de organisatie bij WIZO te betrekken. Studenten deden onderzoek naar het functioneren van WIZO. De uitkomst: een beter imago is dringend nodig. Mijn eerste grote klus werd de enquete om het ledenbestand in kaart te brengen. We moeten weten wie onze leden zijn, hoe we ze kunnen bereiken, hoe oud ze zijn, wat ze kunnen en wat ze interesseert. Deze gegevens vormen de basis van WIZO Nederland.” (mei 2006) “We zijn begonnen met verzamelen van de informatie. Nog steeds hebben we lang niet alle contactgegevens zoals telefoonnummers en vooral emailadressen. Slechts 20% van ons bestand heeft het enqueteformulier ingevuld en teruggestuurd. Het is dus noodzakelijk om met alle leden contact op te nemen en de ontbrekende gegevens boven tafel te krijgen. Daarvoor zijn vrijwilligers nodig! In grote afdelingen is dat lastiger dan in de kleinere. Toch hoop ik dat we de enquete in 2009 kunnen afronden. Mijn hele bestuursperiode heb ik me gebogen over de advertenties, acties voor pesach, rosj hasjana en chanoeka, speciaal in ons jubileumjaar. We zorgden voor publiciteit rond het symposium ‘Netwerken’ en de jubileumdag, voor jaarverslagen en de ontwikkeling van de nieuwe website. Zo wilden we WIZO een nieuw gezicht geven naar binnen en naar buiten. Joyce Numann en ik gingen op bezoek bij een aantal afdelingen. De Libanonoorlog en de recente strijd in Gaza stelden bijzondere eisen aan Wereld WIZO en aan WIZO Nederland. Ook daarvoor is goede communicatie nodig.”

Mei 2009

(2007) “Na het vertrek van Margaret Mogendorff uit het HB werd ik contactpersoon voor de Chadasjot, later redactielid. Binnen WIZO Nederland was grote behoefte aan een professioneel beleidsplan, mede omdat wij ANBI gecertificeerd zijn. Reden dat ik het initiatief nam om, met voorzitter en penningmeester onder leiding van organisatie-adviseur Ferry Jongbloed een doortimmerd plan te schrijven. Dat ligt er nu zodat we een jaar kunnen proefdraaien. Het plan voorziet in een nieuwe bestuursstructuur: HB (hoofdbestuur) wordt DB (dagelijks bestuur) en vertegenwoordigers uit de Afdelingsbesturen vormen samen met het DB het AB (algemeen bestuur). Het AB zal vier keer per jaar vergaderen. De leden worden zo meer betrokken bij de besluitvorming. Voor mij een mooi moment om het HB/DB te verruilen voor het AB.” “Belangrijk wapenfeit is dat ik een sponsor heb gevonden voor de film. Een lang gekoesterde wens binnen WIZO Nederland was de productie van een glasheldere Nederlandse voorlichtingsfilm. ‘Kijk op WIZO’ ging in november op de jubileumdag in première. Hij is prachtig geworden. Je ziet de projecten in Israël èn de Nederlandse activiteiten. Phita Stern, vroeger programmamaker bij Teleac, deed als WIZO vrijwilliger de productie in samen-


Verslag

werking met regisseur Pamela Sturhoofd en cameraman Michael Balak. Vooral fundraising moet zo gemakkelijker worden. Als HB lid wilde ik bijdragen aan verdere professionalisering van de organisatie. Nu we slagvaardiger en sterker zijn dan drie jaar geleden, blijkt dat ons doel grotendeels is bereikt.” “In mijn vrije tijd bridge en golf ik. Ook is het gelukt om de opgetekende herinneringen van mijn vader Her-

bert Lebram (1901-1993) in Berlijn te laten uitgeven. Onder de titel ‘Im Versteck’ zijn ze november vorig jaar in boekvorm verschenen. Mijn ouders zijn in 1939 vanuit Berlijn naar Amsterdam gevlucht en hebben de oorlog ondergedoken in Alkmaar overleefd. Het boek geeft ook een prachtig tijdsbeeld van Berlijn tijdens het Interbellum. Hoewel het WIZO beleidsplan als titel ‘WIZO in een hogere versnelling’ heeft, zal ik nu een beetje terugschakelen. Ik zie ernaar uit!”

Ook Nederlandse WIZO vrouwen hartelijk welkom!

Channa Kuker over 10 jaar WIZO Gesher Israëlische vrouwen met Nederlands joodse vrouwen samenbrengen onder de vlag van WIZO. Dat wilde Annelies Cohn, oud-voorzitter WIZO Nederland, samen met Channa Kuker en Doris Weiss, destijds bestuurslid Amsterdam. En zo werd op 18 oktober 1998 WIZO Gesher opgericht. In december vierden ze in Amsterdam het tweede lustrum.

M

eteen al voor het oprichtingsfeest kregen de Gesher leden een zaal aangeboden in het Amsterdamse Victoria Hotel. Deze en andere drukbezochte bijeenkomsten dienden vooral als ontmoetingsplaats voor Israëli’s die er zeker met poeriem, chanoeka of jom ha’atsmaoet uitbundige feesten van maakten. Nederlanders voelden zich er niet altijd thuis, maar kwamen wel als er bekende artiesten optraden zoals Aviva Avidan. Nog altijd is Channa Kuker (56) voorzitter van WIZO Gesher. Ze is er ondanks de naam die ‘WIZO brug’ betekent, niet van overtuigd dat het echt is gelukt met bruggen bouwen. Er zijn meer cultuurverschillen dan aanvankelijk gedacht. Wel slaagt WIZO Gesher er in om steeds leuke bijeenkomsten te organiseren voor Israëlische vrouwen die elkaar met of zonder partner willen ontmoeten. Zo kwamen er maar liefst 90 vrouwen uit het hele land naar het befaamde poeriemfeest, ditmaal in Grand Cafe


Boston in Amsterdam. De prijs voor de mooist verklede deelnemer is altijd een reis naar Israël. Lunch Met pesach organiseerde het Gesher bestuur een ‘Israëlisch multiculturele lunch’ bij Channa thuis. Iedereen bracht een gerecht mee uit het land waar haar familie ooit vandaan kwam. Lang niet alle vrouwen zijn lid van WIZO en willen dat ook niet worden. “We geven zelf wel aan onze doelen in Israël” is een veelgehoorde uitspraak. Israëlis moeten ook erg wennen aan het idee dat WIZO Nederland niet hetzelfde voor hen doet als WIZO Israël. Nog vaak krijgt Channa hulpvragen van Israëlische vrouwen in Nederland, die eigen-

lijk bij JMW thuishoren. In moeilijke tijden altijd en overal klaar staan voor de mensen: dat is het beeld dat Israëlische vrouwen hebben van WIZO. Channa Kuker komt uit een WIZO-familie. In 1973 maakte ze na de middelbare school een reis naar Europa en bleef hangen in Nederland. Haar moeder en tante waren actieve vrijwilligers bij WIZO Ramat Gan. Als kind hielp Channa bij het rondbrengen van matzes voor arme mensen. Ze verloor haar hart aan het multiculturele kinderdagverblijf Shikun Jessie Cohen in Cholon. De kinderen krijgen er alle zorg, liefde en aandacht die ze nodig hebben. Ze wil zich vooral voor kinderen inzetten: ”De laatste tijd is er veel verbeterd.” Webiste Ze is enthousiast over de nieuwe website. “Zo wordt de WIZO-boekhouding veel gemakkelijker en de communicatie met andere WIZO-vrouwen per mail gezellig en informatief,” zegt ze. Graag zou ze een WIZO-reis organiseren voor Gesher vrouwen: “Ze reizen vaak naar Israël; zo’n speciale reis kan daar wel bij.” Er zijn meer toekomstplannen, bijvoorbeeld voor de oprichting van Gesher AVIV in navolging van WIZO AVIV. Israëlische vrouwen hier spreken graag met elkaar af; een Israelreis zou dus prachtig zijn. Channa Kuker blijft bruggen bouwen: “Alle Nederlandse vrouwen zijn welkom bij onze activiteiten.”

Mei 2009

WIZO AVIV

Voorzitter Sharon Overweg (34): “WIZO AVIV moet…!” “WIZO doet fantastisch werk in Israël. De projecten zijn het waard om je voor in te zetten, want alle inwoners kunnen er gebruik van maken. Je moet gewoon zelf zien wat ze daar doen!” Sharon Overweg kwam in december enthousiast terug van het AVIV-congres (voor de jonge WIZO vrouwen) in Tel Aviv.

E

r waren jonge vrouwen van over de hele wereld, allemaal enthousiast bezig met WIZO. En wat ze in New York of Panama kunnen, willen wij ook.” Eén van de projecten van AVIV Nederland is het ‘Ramle Warm Home’, voor pubermeisjes met emotionele problemen en een laag zelfbeeld. Het programma is erop gericht hen zelfvertrouwen te geven en te voorkomen dat ze ontsporen. Naar goed Israëlisch gebruik is er behalve therapie, ook een warme maaltijd.

Voorzitter Sharon woont sinds drie jaar in Vught met haar man Olivier en zoons Gidon (4) en Nathan (6). Behalve moeder is Sharon bestuurslid Brabant/Limburg en vrijwilliger bij het Nationaal Monument Kamp Vught waar ze rondleidingen geeft. Daar komt nu WIZO AVIV bij, waar ze sinds januari voorzitter van is. Al jaren hoorde ze over WIZO van haar schoonmoeder Liberta Overweg. Toen ze drie jaar geleden in Brabant kwam wonen en Betty Oppenheimer haar vroeg om in het bestuur te komen, voelde ze daar eerst niet veel voor. Waarom eigenlijk niet? “Dat kwam onder andere door het wat oubollige imago van WIZO Nederland. Bovendien werkte ik toen en was druk bezig om me thuis te voelen in onze nieuwe woonplaats. Nu weet ik wel beter: WIZO is een vooruitstrevende internationale organisatie die

Mei 2009

belangrijk werk doet. Daarom zeg ik: WIZO AVIV moet slagen! Bovendien kan WIZO Nederland met ons verjongen en dat is hard nodig voor de toekomst van de organisatie. Natuurlijk heeft een stad als New York meer mogelijkheden, maar ook hier willen wij een vriendenkring van jonge joodse vrouwen. Samen met Jarona Hollander, Ronny Asscher en Sharon Friedeberg zijn we daarom een landelijke WIZO AVIV afdeling begonnen. In ons korte bestaan waren we al mede-organisator van de lezing door Ron Edelheit en op 26 april hadden we een ‘beautydag’ in Amsterdam om ons lekker te laten verwennen na Pesach. We willen actueel zijn, maar ook ontspanning bieden. We zijn van plan activiteiten te organiseren waarvoor jonge vrouwen graag tijd vrijmaken. Dat worden leuke dagen onder de vlag

van WIZO. Eerst willen we ‘friends raisen’, dan fondsen.” Dat de rest van het WIZO AVIV bestuur in de Randstad woont is voor Sharon geen probleem. “We communiceren per mail en telefoon.“ Ze wil ook nog even kwijt dat iedereen welkom is op de bijeenkomsten die WIZO AVIV organiseert, al ligt de nadruk natuurlijk bij de nieuwe jonge WIZO-generatie! Alle ‘AVIV’ers’ op de bestaande ledenlijst worden benaderd, maar sinds kort is er een ook eigen pagina op Facebook (www. facebook.nl/wizoaviv), waar iedereen zich kan aanmelden. Daar en op de WIZO-website!” (www.wizo.nl) staan de laatste nieuwtjes rond AVIV. Alle goede ideeën of reacties graag mailen naar [email protected]


Tafelgesprek

Betty, Joyce, Onnie en Stans, en Irene: “Breien kan ik niet, wel fundraisen...” Vooruit dan: nog één keer het schoenengooi-incident in Amsterdam1. Groot is de verbazing aan tafel over hoe hoofdredacteur Damen in zijn verslag in het NIW van 27 februari het werk van WIZO beschrijft. Maar de vijf ervaren WIZO-bestuurders voelen zich niet aangesproken, want juist zij weten heel goed wat de vele vrijwilligers van WIZO wel doen!

V

in Nederland een stem geven, binnen en buiten joodse kring: “We kunnen, bijvoorbeeld met de WIZO film, de andere realiteit van Israël laten zien. Door de zwakkeren in Israël een kans geven, leveren we een bijdrage aan het vredesproces. Er wordt naar WIZO geluisterd bij de andere joodse organisaties. Wat ons sterk maakt is dat we een ledenorganisatie zijn met een achterban.” Voor Stans gaat het om de vrouwen en kinderen van Israel: “dat had ik als kind al, los van WIZO.” Ook in haar werk probeert ze de positie van vrouwen te verbeteren.

Wat is jullie belangrijkste doel, naast geld inzamelen voor Israël? “Vooral het welzijn van vrouwen en kinderen in Israël, en Israël op de kaart zetten in Nederland” vindt Irene, “en breien kan ik niet, wel fundraisen”. Onnie hecht aan een warme vriendenkring met eigen joodse identiteit. Ze wil met elkaar genieten van de joodse keuken, en ook de belangstelling verbreden en kennis uitwisselen op joods cultureel gebied. “Daar moet je meer voor doen dan in bijvoorbeeld Amsterdam want je woont hier ver van elkaar.” Betty knikt instemmend: “wij moeten ons best doen om de boel bij elkaar te houden. Dat is soms moeizaam als je met z’n tweeën bent, want er is weinig betrokkenheid en er komt niemand bij. We missen de jongeren; dat is ook landelijk een probleem. Joyce wil de joodse vrouw

Waarom doen jullie dit werk? Betty: “Je rolt er vanzelf in. Al in 1977 ging ik mee naar de EGM (de vierjaarlijkse internationale conferentie in Tel Aviv). Dat heeft me enorm gestimuleerd. Ik voelde me, als jonge moeder, meer betrokken bij het wel en wee van de WIZO.” Irene: “Mij werd niets gevraagd. Als je trouwde werd je lid van WIZO. Mijn moeder was bestuurslid. Ik heb zelfs samen met haar in het bestuur gezeten. Mijn dochter is ook weer lid.” Stans ging als jong meisje al “leuk met z’n allen naar de bazaars”, die ze later ging sponsoren. “Irene Lebram kwam de sponsorartikelen halen en heeft me drie jaar geleden overtuigd om lid te worden. Toen kwam echt de klik met WIZO.” Ze doet het werk naast haar drukke baan “omdat ik er andere dingen voor opzij zet.” Joyce stopte met werken na de geboorte van haar eerste kind en werd pas later actief voor WIZO. “Mijn man is daar goed in meegegroeid, gewend als hij was aan een vrouw die thuis alles regelde. Het werk als voorzitter kost veel tijd en ik ben vaak weg, maar Ernst is solidair en laat me mijn gang gaan.” Toen de kinderen op de middelbare school zaten ging ze weer aan het werk, in het bedrijf van haar zus.

andaag gaat het over de vraag ‘wat beweegt een WIZO-voorzitter?’ Vijf van hen (Stans Barzelay/ Amsterdam, Irene Berg/Twente, Onnie de Graaf/Gelderland, Joyce Numann/ algemeen voorzitter en Betty Oppenheimer/Brabant-Limburg) kwamen op een maartse maandagochtend naar Amsterdam. In Grandcafé Dauphine, al bijna de stamtafel van de Chadasjot, werden de zaken anderhalf uur lang grondig doorgespit.


Daar leerde ze leiding geven, terwijl ze inmiddels voorzitter Den Haag was. “Je moet bij WIZO dingen doen die je nog niet eerder deed. Je wordt uitgedaagd om je grenzen te verleggen.” Op de vraag naar hoe lang de vijf voorzitters aanblijven zegt Joyce dat ze nu “goed op stoom is.” Volgend jaar loopt haar tweede termijn af. Als ze wordt herkozen, wil ze zeker nog twee jaar blijven. Irene heeft geen einddatum en wil alleen weg als er een opvolgster is. Betty was al eens van plan nog twee jaar te blijven, maar dat wordt steeds opgerekt. Stans heeft nog geen idee en Onnie stopt over twee jaar als ze 70 wordt: “dan is het mooi geweest.” Uit wat voor nest komen jullie eigenlijk? Betty komt uit een traditioneel zionistisch milieu. Maar uiteindelijk geen aliya voor haar, want “mijn leven liep anders. Reden om me in te zetten voor WIZO vanuit de Nederlandsjoodse traditie.” Onnie heeft een kosjere huishouding.“Dat komt omdat onze kinderen traditioneel zijn getrouwd. We hebben destijds besloten om daarin te investeren.” Irene komt uit een behoudend joods milieu. Ze werd groot met de jeugdbeweging Haboniem. Door haar andere functie als voorzitter van J.O.O.N. is ze nu meer betrokken bij religieuze zaken. Joyce groeide op in een liberaal joods gezin: “wij vierden de feestdagen en sjabbat en gingen naar sjoel.” Dat laatste geldt voor de meesten. Stans groeide op in een traditioneel, niet religieus milieu, net als veel Amsterdamse joden. Ze was lid van Poseidon, een roeivereniging met veel joodse leden. Hoewel Joyce niet zelf op aliya zou gaan, is ze blij dat dat kan als het nodig is.” Wat verwachten jullie van het beleidsplan en de nieuwe bestuursstructuur?

Mei 2009

Tafelgesprek

V.l.n.r.: Irene Berg, Onnie de Graaf, Stans Barzelay, Joyce Numann, Betty Oppenheimer. Onnie vindt het goed als er zo beter onderling overleg ontstaat. “Ik hoop dat de leden steun hebben aan nieuwe technologie zoals internet.” Ze wacht af wat het effect zal zijn van het Algemeen Bestuur (AB), maar blijft bezorgd over het uitblijven van verjonging. Betty mist in Brabant-Limburg een echte achterban om dingen mee te bespreken, “hoewel de nieuwe aanpak goed is en we zo beter contact hebben met bestuursleden van andere afdelingen. Het AB biedt nieuwe impulsen om in actie te komen.” Irene denkt dat je op deze manier van elkaar kunt leren. Nieuwe leden zullen er in Twente niet bij komen: “op een paar vrouwen na is iedereen lid.” Joyce wijst erop dat de nieuwe voorzitter van WIZO AVIV uit Brabant komt (zie interview in deze Chadasjot, red.) Ze schetst het AB als instrument voor

Mei 2009

een logischer taakverdeling: “In het AB zien bestuursleden elkaar vier keer per jaar. Voorwaarde voor succes is dat zij de vergaderingen grondig voorbereiden.” Aan tafel blijft enige scepsis bestaan over de effectiviteit: Stans vreest voor minder slagvaardigheid en Betty is bang dat het nieuwe bestuur te log zal zijn vergeleken met de huidige bestuursconstructie. Joyce wijst erop dat wie dat wil, altijd vanuit het AB kan aanschuiven bij het Dagelijks Bestuur2 (DB), dat in de plaats komt van het huidige Hoofdbestuur, zodat alle informatie beter kan doorstromen. De nieuwe structuur zal de communicatieproblemen oplossen. Laten we iedereen het gevoel geven dat WIZO van ons allemaal is. Irene wijst erop dat het imago van WIZO in de Randstad bepalend zal zijn voor WIZO als geheel,

“want daar zitten de jonge vrouwen”, en daarmee de basis voor in de komende 20 jaar. “De afdelingsvoorzitters vinden dat we jonge vrouwen moeten stimuleren om naast hun baan vrijwilliger te worden bij WIZO. Stans: “laten we joodse vrouwen overtuigen om iets voor elkaar en voor Israël te doen op een eigentijdse manier.” Joyce: “in je werk voor WIZO ben je onderdeel van een wereldwijd vrouwennetwerk en ontmoet je interessante vrouwen. Door in de nieuwe structuur projectmatig te werken zal WIZO zeker ook aantrekkelijk zijn voor jonge vrouwen.”

1

2

Zie beschrijving ‘schoenengooi incident’ 22 februari op blz. 18, rubriek KORT. Samenvatting Beleidsplan op blz. 10.


Beleidsplan

Samenvatting beleidsplan WIZO Nederland 2009-2011

‘WIZO in een hogere versnelling’ Tijdens de Algemene Ledenvergadering van WIZO Nederland op 26 mei wordt het beleidsplan voor de komende jaren gepresenteerd. In het plan is onder andere in kaart gebracht wat de huidige situatie is, wat de knelpunten zijn en de doelstellingen voor de toekomst.

■

■ ■

■

■

H

et huidige hoofdbestuur is al enkele jaren bezig met het professionaliseren van de organisatie. Hoofdbestuur en afdelingen vormen samen WIZO Nederland. Eenheid in presentatie naar buiten moet WIZO sterker maken en duidelijker zichtbaar in de Nederlandse samenleving. Met de website en (digitale) nieuwsbrieven krijgen leden, donateurs en belangstellenden actuele informatie over WIZO. Door gebruik te maken van extranet zijn hoofdbestuur en afdelingen in staat om efficiënter te werken, waardoor de werkdruk voor de besturen vermindert. Waar nodig worden afdelingen samengevoegd. Het nieuw te vormen Algemeen Bestuur draagt zorg voor de uitvoering van het beleidsplan en bewaakt de voortgang. Hieronder de belangrijkste doelstellingen.

■

■

■

■ ■

■

■

■

■

■

■ ■

■

■ ■


Interne cultuuromslag/werkwijze: Het huidige hoofdbestuur wordt dagelijks bestuur en vormt samen met afgevaardigden van alle WIZO afdelingen een algemeen bestuur. Taakverdeling van bestuursleden wordt aangescherpt. Leden van WIZO Nederland stimuleren deel te nemen aan virtuele sociale netwerken. Naast de Chadasjot ontvangen de leden tweemaal per jaar een nieuwsbrief. Er komt meer contact tussen de afdelingen onderling, en kleine afdelingen worden extra ondersteund door WIZO Nederland of gaan een fusie aan. Onderzocht wordt of Gesher landelijk kan worden uitgebreid. Externe cultuuromslag/werkwijze: WIZO Nederland laat haar stem duidelijker dan voorheen horen in de media. WIZO Nederland wordt aantrekkelijker voor jonge vrouwen. De website wordt actueel gehouden. Eenheid in presentatie en het onderhouden van externe contacten. Inventarisatie leden- en donateursbestand en fondsenwerving: Ledenbestand en fondsenwervingspotentieel worden in kaart gebracht. Verbetering van de jaarlijks terugkerende fondsenwervende activiteiten Een grote landelijke fonsenwervende activiteit per twee jaar. Afdelingen organiseren jaarlijkse pesach- en chanoekamarkten in het land. Jaarlijks minimaal vijf (nieuwe) lijfrentes voor WIZO Nederland Jubileumreis 2010. Trainingen en workshops fondsenwerving voor WIZO-leden Werven en behouden van leden en donateurs door het organiseren van specifieke activiteiten. WIZO Aviv groeit uit tot 300 leden. Doorvoeren van verbeteringen in de WIZO winkels.

Mei 2009

Interview

Ook bij psoriasis en eczeem – op voorraad in de WIZO-winkel

Ahava cosmetica: goed voor vrouwen èn mannen… Ahava betekent liefde in het Ivriet. Liefde voor de verzorging van de huid. Dankzij de mineralen zetten de producten van Ahava het lichaam aan tot herstel. Ahava is hypoallergeen, niet op dieren getest en bevat geen dierlijke werkzame stoffen.

T

ot zover de marketingtaal op de website. “Maar het klopt wel” zeg Evelyn Geurts-van Bergen, al 16 jaar importeur van Ahava producten voor Nederland, en leverancier van de WIZO-winkel Amsterdam die de verschillende Ahava producten verkoopt. “Natuurlijk gebruik ik zelf ook Ahava, vooral de Time Line producten (de luxe lijn), en Dermud: dat zijn crêmes waarin 20 jaar geleden voor het eerst modder en zout uit de Dode Zee werden verwerkt. Mensen die last hebben van eczeem, die lijden aan de huidziekte psoriasis of gewoon een erg droge huid hebben, moeten zeker Dermud producten gebruiken, vooral in de winter. Ik ben ook erg te spreken over de Anna Lotan producten uit Israël. We zijn importeur voor de Benelux. Ze worden gemaakt in de stad Or-Akiva, tussen Tel Aviv en Haifa aan de kust bij Caesarea. Ik ga proberen om de dames van de WIZO-winkel te overtuigen op termijn ook dit merk aan te bieden. Ahava en Anna Lotan zijn beide kwaliteitscosmetica, en staan voor mij op een gedeelde eerste plaats. Modder en zout Grondlegger van Ahava is de Israëlische Ziva Gilad. Eenentwintig jaar geleden zag ze vanuit haar woonplaats, kibboets Ein Gedi bij de Dode Zee, hoe vrouwen zich met modder insmeerden en in het water lagen te dobberen om de modder af te spoelen. Toen ze hen later potjes zag vullen met modder en zout, kwam ze op het idee om zo zelf huidverzorgingsproducten te gaan maken en verkopen. Het nieuwe bedrijfje ‘Dead Sea Laboratories’ haalde, met aanvankelijk 30 medewerkers uit de vier kibboetziem in de buurt, in het eerste jaar 1988 al een omzet van 1 miljoen dollar. De internationale doorbraak kwam in 2000 en nu worden Ahava-producten geëxporteerd naar 25 landen, waaronder Nederland. Voor de zekerheid bellen we even naar Israël: Ook mevrouw Gilad (62) vertelt ons, via een krakende mobiele telefoonverbinding in de auto onderweg van Jeruzalem naar Ein Gedi, dat het werkzame bestanddeel ‘mineral skin osmoter’ wonderen

Mei 2009

doet voor herstel van elasticiteit en vochtgehalte van de huid. “Dat komt”, zegt ze “door de unieke samenstelling van mineralen en water uit de Dode Zee.” Ze is nu geen directeur meer van het bedrijf, maar ‘manager educational department’. “Van een Ahava-crême heb je maar weinig nodig” legt Evelyn Geurts uit. “dus niet zoals veel mensen denken: als ik er veel op smeer, werkt het beter. De ‘mineral skin osmoter’ van Ahava zorgt voor verzorging van binnenuit, waardoor de huid weer glad en zacht aanvoelt en je er verzorgd uitziet.” Het contact met WIZO was een initiatief van Helen van Os (zie ook artikel Chadasjot vorig voorjaar). Ze kende Ahava en ging op zoek naar de importeur. Evelyn Geurts heeft waardering voor het werk van WIZO: “Ik vind het heel goed dat WIZO-vrouwen zoveel geld inzamelen voor alleenstaande vrouwen en andere kwetsbare groepen in Israël. Ik kom er één tot twee keer per jaar, vooral om mijn contacten te onderhouden. Vorig jaar is mijn man voor het eerst mee geweest. Ik heb ook een beetje joodse ‘roots’: mijn vader is van joodse/zigeuner-afkomst, maar ik ben niet opgevoed in de joodse traditie.”

Zie www.ahava.com voor meer informatie. Het bedrijf van Evelyn Geurts heet ‘Yoffi’, Ivriet voor schoonheid/ leuk/goed. Meer informatie: [email protected] Ahava producten, ook voor mannen, zijn te bestellen in de webwinkel: www.wizo.nl.


Interview

Hoofdredacteur WIZO Review, adj. hoofd Publiciteit & Communicatie World WIZO

‘Gezichten en stemmen van WIZO in Israël’: Ingrid Rockberger Hoe is het om in jouw vak werkzaam te zijn na ‘Gaza’? Het moeilijkste is om de wereldwijde negatieve publiciteit het hoofd te bieden. Ik monitor veel websites en waar ik kan reageer ik op anti-Israëlische commentaren die gebaseerd zijn op onverschilligheid en onjuistheden. WIZO is een niet-politieke organisatie; lukt het bij de politiek uit de buurt te blijven? Nee, want we moeten wel. Welke partij er ook aan de macht is, veel van onze projecten worden in samenwerking met bepaalde departementen gerealiseerd. Wij moedigen vrouwen aan om de politiek in te gaan en WIZO organiseert cursussen in leidinggeven om hen te helpen hun doel te bereiken. Is de huidige positie van Kadima voorvrouw Zipi Livni gunstig voor WIZO? We weten nog niet of ze in de regering of in de oppositie komt.1 Wat er ook gebeurt: we steunen en verwelkomen te allen tijde vrouwen in hoge politieke functies. We voelen altijd dat we een stem hebben als we om hulp en diensten vragen. Het ‘schoenengooi incident’ in Amsterdam bleek niet antisemitisch. Jij dacht van wel? Tegenwoordig loopt er maar een dun lijntje tussen antisemitisme en anti-Israël of anti-zionistische gevoelens. Wij leven in de enige joodse staat ter wereld. Iedere aanval op Israël voelt als antisemitisme. Veel bekende mensen, onder wie zelfs Martin Luther King, hebben gezegd dat antizionistisch betekent tegen joden zijn. En veel zogenaamde anti-Israël demonstranten vallen zomaar joden aan, verbaal en fysiek, terwijl die niets te maken hebben met Israël. Hoe ziet een gemiddelde werkdag eruit voor jou? Twee dagen per week ben ik op kantoor. Maar dat wordt meer in de productietijd van de WIZO Review, of als er dingen zijn waar ik bij moet zijn. Veel werk doe ik vanuit huis op mijn computer. Op kantoor kijk ik of alles

Ingrid Rockberger werd in 1946 geboren even buiten Londen als oudste van drie kinderen. Ze groeide op in een traditioneel joods gezin dat op sjabbat naar sjoel ging en waar de kinderen joodse les kregen. Haar zoon en twee dochters zijn getrouwd. Inmiddels zijn er vier kleinkinderen.


op schema is en we ons aan de deadlines houden. Ook ben ik druk met foto’s en materiaal verzamelen. Tegen de deadline ben ik hele dagen in de grafische studio om iedere bladzijde te controleren, in de hoop dat er geen fouten tussendoor glippen! Als ‘deputy chairperson’ van de afdeling Communicatie help ik bij de behandeling van de dagelijkse verzoeken om foto- en informatiemateriaal, dat de federaties gebruiken bij het fondsen werven, en bij educatieve programma’s en publicaties. Hoe ga je om met een bezuiniging van bijna € 4 miljoen en hoe leg je dat uit? Dat is een pijnlijk onderwerp. Het is moeilijk kiezen als je weet dat ieder geschrapt project betekent dat wij de meest kwetsbaren een betere toekomst onthouden. Maar we blijven optimistisch en hopen dat de toestand snel zal verbeteren en we onze hulpverlening kunnen voortzetten. Je komt uit Engeland.Wanneer en waarom ben je naar Israel gegaan? Ik kwam een jaar na de zesdaagse oorlog in 1968 samen met mijn man voor het eerst in Israël. We maakten de eerste Onafhankelijkheidsparade mee in het herenigde Jeruzalem. We waren diep geraakt en zeiden tegen elkaar: “Op een dag gaan we hier wonen”. Als overtuigde zionisten wilden we in ons eigen joodse land wonen en daar onze kinderen groot brengen. Maar eerst hebben we twee jaar in Brussel gewoond omdat mijn man Michael was overgeplaatst door het bedrijf waar hij werkte. Eind jaren ’70 hebben we onze aliya voorbereid en in 1981 zijn we naar Israël verhuisd. Vertel eens iets over je persoonlijk leven… Zoals mijn man altijd zegt, ik ben voortdurend de hort op! Vlak na onze aankomst ontdekte ik in Ra’nana waar we woonden een Engelstalige WIZO groep. Toen m’n Iwriet later goed genoeg was, werd ik voorzitter van de hele afdeling. In de jaren ‘80 raakte ik betrokken bij een Engelstalig nieuwsmagazine en werd directeur en uitgever. Nu zie je waar mijn ervaring voor de WIZO Review vandaan komt. Ik houd van lezen en ga ik graag naar Hebreeuws theater. Dat vind ik van grote klasse en originaliteit. Mijn grootste hobby is genealogy en ik ben voorzitter van een van de grootste verenigingen op dit gebied in Israël. Eén van onze projecten doen we met Yad Vashem, het ‘Names Recovery Project’. We gaan naar bejaardenhuizen en overlevenden van de sjoa om te helpen bij het invullen van ‘pages of testimony’ om de levens vast te leggen van hun dierbaren

Mei 2009

Interview

die vermoord zijn. (Zie ook www.yadvashem.org ). Ik ben oma en wil vaak bij mijn kleinkinderen zijn. We hebben veel vrienden en houden van reizen, binnen en buiten Israël. Mijn moeder is 92 en woont in Londen. En paar keer per jaar bezoek ik haar en de andere familieleden. Wanneer en waarom sloot je je aan bij WIZO? Ik weet het nog precies. Ik was zwanger van mijn derde kind en hij is nu 34! Een van mijn vrienden in Londen had zich bij een groep aangesloten en vroeg mij ook te komen. Ik weet niet waarom, maar ik zei nee. Op een dag zei ze: “de volgende bijeenkomst is bij mij thuis en nu mag je geen nee zeggen!” Wat verwacht je van bladen van de federaties, zoals onze Chadasjot? Ik bewonder de kwaliteit. Ze spelen in op voor mij drie belangrijke doelstellingen: 1) de lezers zoveel mogelijk informeren over de verschillende activiteiten van WIZO, en hoe de zwaksten in Israël worden gesteund, terwijl de leden worden aangemoedigd de projecten zelf te komen bekijken. 2) Lezers op de hoogte te brengen van de WIZO geschiedenis en hen duidelijk te maken hoe groot de beweging is. 3) WIZO leden op de hoogte houden van de activiteiten binnen hun eigen federatie, en ze betrokken en gemotiveerd proberen te houden. Ik vind het ook belangrijk dat wat je schrijft steeds verband houdt met heden en verleden van Israël.

Mei 2009

Hoe zit het in Israël met de waardering voor WIZO? Is dat veranderd? De meeste mensen hier hebben wel eens van WIZO gehoord. Hoewel zij ons meestal in verband brengen met kinderdagverblijven en scholen, zijn ze zich er nu, dankzij onze extra publiciteit, beter van bewust dat we veel meer doen. Onlangs werd ons bestuurslid Yochy Feller geïnterviewd in een populaire talkshow. Zo kreeg ze de kans op de televisie voor een groot publiek duidelijk te maken wat WIZO allemaal doet. Bijna iedereen is zo onder de indruk van wat ik doe als WIZO-vrijwilliger dat ik vaak als compliment “kol hakavod” (letterlijk: ‘aan jou de eer’) te horen krijg. De meeste mensen hier weten dat WIZO het land al 90 jaar lang met enorme financiële bijdragen steunt. Velen van hen, hun ouders of grootouders hebben op enig moment geprofiteerd van WIZO. Zijn we nog iets vergeten? Ja… want ik heb nog een andere ‘hobby’, het monitoren van buitenlandse media en bijhouden van de talloze onjuistheden in de berichtgeving over Israël. Alleen al de formulering van sommige koppen kan de lezer op het verkeerde been zetten. Ik heb het gevoel dat veel verslaggevers hun huiswerk niet maken: één van de oorzaken dat ze zoveel onjuistheden doorgeven. Een geweldige website op dit gebied is ‘Honest Reporting’, een hele goede ‘media watch’. Vertaling: Irene Lebram.

Ingrid en Michael Rockberger

1 Tzipi Livni zit zoals bekend nu in de oppositie.


Verslag

‘Meeting of representatives’ in Tel Aviv Ook in Israël heeft de economische crisis grote gevolgen. Mede door de bezuinigingen van de overheid moet Wereld WIZO 4 miljoen euro bezuinigen op het budget van 2009, terwijl het aantal mensen dat een beroep op WIZO doet stijgt door de economische situatie en de gevolgen van de recente strijd in het zuiden. Dat betekent dat er minder geld is voor de opvang van babies en peuters, scholing en begeleiding van jongeren en vrouwen, programma’s voor de integratie van immigranten, sociale en psychologische programma’s voor gezinnen, en het hoognodige onderhoud van gebouwen.

T

erwijl de strijd met Hamas in de Gazastrook in volle gang was, kwamen WIZO afgevaardigden uit 32 landen bijeen voor de jaarlijkse “Meeting Of Representatives’ van Wereld WIZO van 11-15 januari in Tel Aviv. Voor niemand was de strijd reden om maar niet te komen. Vijf intensieve dagen lang werden de deelnemers, waaronder een delegatie van WIZO Nederland, op de hoogte gebracht van de grote problemen waarvoor WIZO in Israël de afgelopen maanden stond. Bijna 1 miljoen inwoners in een straal van 40 kilometer rond de Gazastrook, had sinds 2005 te maken met 6.600 (zesduizendzeshonderd) raket- en mortieraanvallen van Hamas. De bevolking leefde en leeft voortdurend in angst. Inwoners van Sedorot, Ashdod, Beer Sheva, Ashkelon en Gedeira bleven tijdens de strijd met Hamas noodgedwongen thuis in de schuilkelders.

Eén van de uitzonderingen was het WIZO-kinderdagverblijf in Sedorot dat bestand is tegen raketaanvallen, maar de meeste scholen en kinderdagverblijven waren gesloten. Terecht, want er waren al raketten terechtgekomen op het ontruimde kinderdagverblijf in Ashdod, en op een school in Beer Sheva.

Het Ina Kisch-Houthakkerhuis


Ina Kisch-Houthakkerhuis WIZO hielp bij het overbrengen van kinderen en jongeren naar kinderdagverblijven en scholen in veilige gebieden. WIZO hield het kinderdagverblijf in het Barzilai Hospital in Ashkelon 24 uur per dag open voor de opvang van kinderen van de medische staf. WIZO beveiligde de ramen van 21 kinderdagverblijven in het zuiden van de Negevwoestijn. WIZO zorgde voor veilige ruimtes waar babies verzorgd konden worden en waar het angstaanjagende geluid van sirenes niet kon doordringen. WIZO begeleidde de staf van haar scholen en kinderdagverblijven om met de

situatie om te gaan. WIZO gaf psychologische hulp aan getraumatiseerde ouders en hun kinderen. Tenslotte gaf WIZO therapie aan getraumatiseerde jongeren in Eshkol, een project van WIZO Nederland. Wij, de Nederlandse delegatie, bezochten projecten, kregen verslagen van de leiding en spraken met jongeren en vrouwen. Bezuinigingen zijn onontkoombaar maar alle deelnemers aan de vergadering zetten zich van harte in om de schade te beperken voor een ieder die afhankelijk is van hulp. Eén van die projecten is Het Ina Kisch Houthakker Kinderdagverblijf in Eilat waar 70 jonge kinderen worden verzorgd. Er zijn drie klaslokalen. Slechts 30% van de ouders is in staat om de eigen bijdrage te betalen. Tijdens de oorlog met Hamas werden er de kinderen opgevangen die met hun ouders waren gevlucht voor de raketaanvallen. Nu de buitenspeelplaatsen grotendeels zijn gerenoveerd, is het interieur aan de beurt. De inrichting is na tien jaar intensief gebruik aan vervanging toe. Dat geldt ook voor de toiletruimtes en de vloer van de schuilkelder. Bovendien is er geld nodig voor educatieve programma’s voor de kinderen èn hun ouders. De leiding wil nog graag een kinderbibliotheek, faciliteiten voor peuters om buiten te knutselen, en grote speelgoeddieren voor de buitenspeelplaats waar de kinderen op kunnen klimmen. Hun wensen zijn inmiddels vertaald in kostenbegrotingen, en wij doen ons uiterste best om ze te vervullen. Met andere woorden: uw geld werd, en wordt in de nabije toekomst goed besteed! Joyce Numann-Durlacher

Mei 2009

Interview

Miriam Dunkelgrün over aliya, Den Haag, Israël “Anderhalf jaar geleden ben ik naar Israël verhuisd. We wonen in Alon Hagalil in de buurt van Nahalal. Dat ligt in de Jizreëlvallei, tussen Nazareth en Afula in NederGalilea. Ons dorp ligt op een heuvel met prachtig uitzicht op Nazareth aan de ene, en Haifa aan de andere kant.”

M

ijn zoon Nir gaat naar de Nahalal WIZO High School, de beste school in de omgeving. De leerlingen komen met de schoolbus uit de omliggende dorpen, mosjawiem en kibboetsiem. Ook de kinderen uit het nabij gelegen WIZO jeugddorp gaan hier naar school. Het jeugddorp is een internaat voor kinderen die naar de Nahalal WIZO High School gaan. Er zijn twee categorieën: In de eerste plaats leerlingen die een bijzonder atletiekprogramma van de school volgen en te ver weg wonen om elke dag op en neer te reizen. Zij gaan in het weekend naar huis. De tweede categorie bestaat uit ‘probleemkinderen’ die om allerlei redenen niet thuis kunnen wonen.” “Ik ben jarenlang actief geweest voor WIZO Den Haag, waar ik vooral veel tijd heb besteed aan geld inzamelen voor Israël. Daarom is het een bijzondere ervaring om te zien hoe en waaraan het geld wordt uitgegeven. Nu mijn zoon naar een WIZO school gaat, kan ik de organisatie van de andere kant bekijken. Hoewel het maar één van de vele projecten is, doet het me goed te zien dat WIZO het in de praktijk uitstekend doet.” Nieuwe keuken “In januari heb ik de door WIZO Nederland gefinancierde nieuwe keuken in het jeugddorp mogen bewonderen, samen met een groep Nederlandse WIZO dames, onder wie

Mei 2009

Joyce Numann. Ze waren in Israël voor de ‘Meeting of Representatives’ in Tel Aviv. De keuken ziet er schitterend uit, met uiteraard twee gescheiden gedeelten: één voor vleesen één voor melkkost Ook is er een gloednieuwe eetzaal met alles erop en eraan. WIZO Nederland mag trots zijn op haar bijdrage aan de renovatie, die hard nodig was.” “Tot nu toe ben ik erg druk geweest met mijn nieuwe huis en met acclimatiseren. In de nabije toekomst hoop ik weer actief te zijn voor WIZO. In de tussentijd krijg ik informatie over activiteiten van WIZO Haifa. Ik heb al verschillende leden van deze afdeling ontmoet. Net als in Nederland ligt de nadruk op sociale evenementen en natuurlijk op geld inzamelen voor de projecten. Het dorp waar ik woon ligt tussen Arabische dorpen, vooral Bedoeïnendorpen. Iedereen gaat hier goed met elkaar om. Mijn groenten koop ik in een Arabisch dorp en ik rijd door een Bedoeïnendorp om mijn zoon naar tennisles te brengen

in een Joods dorp in de buurt. Als ik onderweg merk dat ik iets ben vergeten, stop ik en koop ik het in een locale winkel. We voelen ons allemaal veilig en comfortabel met onze buren.” Gaza “Waar ik mij aan stoor is de eenzijdige berichtgeving in de buitenlandse pers. In Nederlandse kranten staat bijvoorbeeld hoe vreselijk Israël zich opstelt tegenover de Arabieren. Hier zien we juist dat Israël financiële en medische hulp biedt. Laatst ging ik iemand opzoeken in een ziekenhuis in Tel Aviv. Op de kamer lag ook een Arabische vrouw uit Gaza die op kosten van de Israëlische staat werd behandeld. Zij was al in het ziekenhuis tijdens de oorlog en kreeg toen veel steun van haar joodse medepatiënten. Haar man en kinderen in Gaza maken het goed, en ze hebben dagelijks contact via haar mobiele telefoon. Er zijn meer van zulke gevallen. Maar daar lees je nooit wat over in Nederlandse kranten.”


Afdelingsnieuws

Uit de afdelingen Bazaar ’t Gooi/Amersfoort De bazaar was weer een groot succes. Op de foto staat voorzitter/penningmeester Ahoevah van Praag voor het Rad van Avontuur.

Jan Terlouw trad op in Twente In december organiseerde Twente speciaal voor WIZO op zondagochtend in de bioscoop de vertoning van de film ‘Oorlogswinter. Jan Terlouw, schrijver van het gelijknamige beroemde jeugdboek kwam naar Enschede om te vertellen over de totstandkoming van de inmiddels al even beroemde film. De zaal was uitverkocht.

hoeveelheden taart en salades uit die Iet heeft meegebracht. We zetten koffie, koffie en koffie. Dan de Soekah bekijken: PRACHTIG!! Toen onze zoons nog klein waren bouwden we in onze tuin een soekah. Dat doen we niet meer. Nu besef ik hoe ik dat mis. Tegen half 11 komen de eerste gasten. Met zijn allen gaan we naar de Soekah. Met zo’n grote groep is het knus zitten, met de heerlijke appeltaart en koffie. Rosie verwelkomt iedereen en leest de brief voor van Joyce Numann die door een knie-operatie niet aanwezig kan zijn. Er zijn verrassend veel mensen uit Drenthe, en mensen zonder Joodse roots. Ze voelen zich betrokken en zijn één en al oor voor het verhaal over het feest Soekot. Friedejet heeft het meegenomen en ik mag het voorlezen. Waarom wordt het gevierd, wat zijn de gebruiken, hoe vieren ze het in Israël. En er is uitleg over de Loelav, hoe de vruchten symbool zijn voor ons mensen. Na het verhaal vertel ik over de a.s. Wizo Jubileumdag en over de landelijke lotenactie. In zijn lezing geeft (emeritus) socioloog Prof. Joop Ellemers feiten en meningen over de verschillen en overeenkomsten tussen Israël en Nederland pakkend, met humor en geloofwaardig over te brengen. Zijn betoog over politiek, religie en de multi-culturele samenleving in beide landen is boeiend en verhelderend. Na het geestelijk voedsel is het tijd voor de maag tijdens een gezellig samenzijn met lekkere hapjes en… verrassingsbezoek van Joyce Numann. Ze vertelt over haar bewondering over alles wat Frouk Levie en Deborah de Lange voor Wizo hebben betekend. Haar onverwachte bezoek wordt zeer gewaardeerd. (Tina Reisman)

De Israëlreis van Stans Barzelay, WIZO Amsterdam Met een hoofd vol indrukken en zorgen over de situatie in Israël kwam ik begin januari terug uit Israël na drie dagen vakantie en vijf dagen presentaties, vergaderingen en bezoeken aan indrukwekkende projecten. Veel gehoord over de veiligheid van de bijna 1 miljoen mensen in het zuiden, de bevolking in het noorden, het imago van Israel in de wereld en de bezuinigingen van 20.000.000 shekel, bijna vier miljoen euro, voor Wereld WIZO om de begroting 2009 rond te krijgen. Het valt niet mee thuis om de draad op te pakken en alle indrukken te verwerken, maar

Soekah bijeenkomst Noord Nederland Klokslag 9.00 uur zijn Iet Schabbing en ik bij de prachtige sjoel in Groningen: wel vroeg voor de zondag, zeker vanuit Leeuwarden, maar er moet nog veel gebeuren: Stoelen, tafels, bestek, servetten, bloemetje op tafel: allemaal voor de verwachte 45! personen. We laden grote


Mei 2009

Afdelingsnieuws

het was goed om er te zijn. Verder lezen? zie www.wizo. nl/actueel . Stans Barzelay zal ook tijdens de AV op 26 mei verslag doen van haar ervaringen in januari in Tel Aviv.

Kugel-met-peren Zo vierde WIZO Zeeland haar 25 jarig bestaan met een kugel-met-peren-dag ten huize van Bloeme de RuiterSwart.

aan de deskundigheid van de kinderen om oorverdovend aanwezig te zijn bij het megilla lezen. De aansporing om het buffet goed te laten smaken bleek overbodig, al bleef er genoeg over voor diegenen die het toch niet konden vinden. Daarna dansten de jonge bezoekers, werden onder de bezielende leiding van Tina en Daniël spelletjes gedaan om prijsjes, terwijl de andere bezoekers konden bijpraten en de WIZO stand bezoeken. Ter afsluiting waren er koffie, thee, limonade en Kiesjlies, en wenste iedereen elkaar een Gut Poeriem en Chag Sameach.

Eindhoven De boekenbeurs op 9 november in Eindhoven was een succes. Hieronder een foto.

Poeriem in Leeuwarden Zondagmiddag 8 maart kwamen, daags voor Poeriem, zo’n 30 onherkenbaar verklede volwassenen en een stuk of tien koninklijk dan wel beestachtig aangeklede kinderen naar Cornjum, in het Noord Friese boerenland. In de plaatselijke disco annex kroeg waren er voor de gelegenheid WIZO artikelen, Israëlische muziek, home-made salades en de viskoekjes van Iet. Toen de meeste gasten waren aangekomen, na soms geheel onbedoeld het Friese landschap te hebben bewonderd, sprak Evelyn een openingswoordje. Vervolgens werden twee Poeriemgedichten zo voorgedragen, dat er alle ruimte was voor het oefenen van het Hamangeratel. Er werd geen moment getwijfeld

Steunen van projecten U kunt meewerken aan het fantastische werk dat WIZO in Israël doet, door het steunen van projecten of het schenken van een vast bedrag (via een notaris). Voor u aftrekbaar! Voor Israël onmisbaar! Hierover en over legaten en testamenten adviseren wij u graag.

Inlichtingen: WIZO Nederland, A.J.Ernststraat 735a, 1082 LJ Amsterdam  (020) 646 30 17 – E-mail: [email protected] Internet: www.WIZO.nl Postrek.: 53.56.17 t.n.v. penningmeester WIZO Nederland, Amsterdam. Ingeschreven in het verenigingsregister van de K.v.K. Amsterdam onder nr. 40.53.03.07.

Mei 2009


Agenda / Kort

26 mei

Algemene Ledenvergadering- Amsterdam

WIZO Nederland, [email protected]

7 juni, vanaf 16 uur

Seizoenafsluiting met WIZO BARBECUE Na opgave voor 1 juni bent u en introducés van harte welkom,. Kosten € 20,– p.p. Kinderen gratis.

WIZO Brabant Limburg, [email protected]

15 juni

WIZO Golfdag in Het Rijk van Sybrook, Enschede

WIZO Twente, [email protected]

21 juni

Summerfair


28 juni

Puzzeltocht voor het hele gezin door Joods Den Haag.

WIZO Rotterdam en Den Haag; [email protected] [email protected]

30 juli en 13 augustus

We staan als steeds met een stal op de jaarlijkse “Velleper Donderdagen”

WIZO Gelderland, [email protected]

half september

Bloemenactie in de meeste afdelingen– bestel bloemen en/of meldt je aan als vrijwilliger om ze rond te brengen

WIZO Nederland, [email protected]

Oktober (datum nog onbekend )

‘Kookworkshop’ WIZO

WIZO Rotterdam’, [email protected]

24 en 25 oktober

Joods Festival samen met Joods Apeldoorn

WIZO Gelderland, [email protected]

27 oktober

Culturele dag. Bezoek aan het Nederlandse. GoudZilver en Klokken Museum Expositie over Modern Zilver. Schoonhoven

Culturele Commissie, [email protected]

22 november

Bazaar in Theater Spant te Bussum.

WIZO Midden Nederland, [email protected]

12 en 13 december

Jiddisch Festival en WIZO Markt


Korte berichten World WIZO voorzitter Helena Glaser laat ons weten: Shlomzion Cohen, een lerares uit kibboets Mifalsim in Otef Aza heeft op 25 maart in Genève op indrukwekkende wijze verslag gedaan van de afgelopen acht jaar van haar leven als vrouw, moeder en docent op 700 meter van de grens met Gaza onder de constante dreiging van de Kassamraketten. Haar getuigenis voor de Mensenrechtencommissie van de Verenigde Naties was een initiatief van WIZO’s vertegenwoordigster bij de VN in Genève en WIZO Zwitserland. Dit toont andermaal aan hoe belangrijk onze permanente vertegenwoordiging bij de VN is. De (Engelse) tekst staat integraal op de WIZO website www.wizo.nl/actueel Baroech Dajan Ha’emet. Op 30 januari is Peter van Eeden, echtgenoot van Olga van Eeden, 75 jaar oud, onverwacht overleden. Een groot verlies voor Olga, hun kinderen en kleinkinderen. Olga en Peter waren 48 jaar getrouwd. Peter van Eeden was een echte ‘mister WIZO’ voor de Afdeling Utrecht. Contact: [email protected] WIZO Nederland zoekt penningmeester en fondsenwerver – zie de oproep op blz. 3 en op blz. 20. Nieuwe Afdeling Midden Nederland. Al geruime tijd is er overleg tussen de WIZO afdelingen Utrecht (64 leden) en ’t Gooi/Amersfoort (105 leden) over samenwerking. Het afgelopen jaar is het idee ontstaan om beide afdelingen te fuseren tot de nieuwe afdeling ’WIZO Midden Ne-


derland’ op voorwaarde natuurlijk dat de leden akkoord gaan. Succesvolle activiteiten in beide afdelingen, zoals de bazaar, boekenmarkt, pesachmarkt, pesachlunch e.d. blijven bestaan. Leden van Midden Nederland worden uitgenodigd om aan alle activiteiten deel te nemen. Goed idee dus! Rectificatie “Mijn complimenten voor het Jubileumnummer. Twee kleine aanvullingen/correcties bij de foto’s op blz. 12: De foto na de overdracht van het voorzitterschap van Freddy Markx naar Betty Heertje is genomen bij mijn moeder (Judith Muys) thuis. De gast uit het buitenland was niet Fanny Hollander, maar Charlotte Ettlinger, voorzitter WIZO Zweden. De foto daar onder is genomen tijdens de reis van WIZO Gelderland naar Israël bij een bezoek aan ons project in Rehanija. De costuums zijn Circassisch zoals de hele bevolking daar. Dus niet de Jerusalem band!” Annelies Cohn. (naschrift redactie: dank voor deze gewaardeerde oplettendheid!) Toeristenburo WIZO Israël. Wie op reis gaat naar Israël, bijvoorbeeld om een van de projecten te bezoeken moet zeker de website (zie URL hieronder) raadplegen van het WIZO reisbureau. Zij zorgen voor (onder meer): excursies naar WIZO-projecten, hotelaccomodatie, contact met de andere toeristenbureaus, uitstapjes voor groepen, excursies tijdens conferenties en seminars. Het WIZO reisbureau is ook betrokken bij de organisatie van grote evenementen zoals de vierjaarlijkse EGM in Tel Aviv. http://towizo.org/htmls/wizo-tourist-department.aspx?c0=13585&bsp=13418

Mei 2009

Jubileumdag

Jubileumdag biedt ‘Kijk op WIZO’… ‘De Jubileumdag op 16 november was een succes’ concluderen betrokkenen en vele bezoekers. De Nederlandse WIZO film ging in première, er was een veiling onder leiding van Max Hemelraad, de locatie was ideaal, de dag druk bezocht, het was gezellig en ‘iedereen’ was gekomen. Bovendien was het programma afwisselend en inhoudelijk interessant -getuige ook de reacties op de workshops, het eten was lekker, er was van alles te doen voor kinderen en het evenement had een mooie opbrengst. Daar was dan ook hard aan gewerkt door de jubileumcommissie onder leiding van Loes van den Bergh en door alle vrijwilligers. Sharon Troostwijk leidde de kinderworkshop Zang, Dans en Performance voor 6-12 jaar. Aan het eind van de middag traden de jonge deelnemers op voor publiek waaronder hun trotse familie. De jubileumdag werd besloten met een ‘happy hour’ met live muziek door Oren Schrijver en Sharon Troostwijk, en Michel de Hond maakte de uitslag bekend van de grote loterij.

De jongste bezoeker van de Jubileumdag

WIZO Nederland zoekt onder haar leden Voor haar Dagelijks Bestuur:

een penningmeester om na een ruime inwerkperiode de huidige penningmeester op te volgen. Voorwaarden om het penningmeesterschap adequaat te vervullen zijn: • Affiniteit met de doelstellingen van de vereniging van joodse vrouwelijke vrijwilligers: bijdragen aan een betere Israëlische samenleving en het versterken van de joodse identiteit van haar leden in Nederland. • Ervaring in een soortgelijke functie bij een grote fondsenwervende organisatie danwel professionele financiële deskundigheid. En verder zoeken wij – eveneens voor het Dagelijks Bestuur:

een ervaren fondsenwerver

Herkent u zich in een van deze functieomschrijvingen dan stellen wij het zeer op prijs als u contact met ons opneemt voor een oriënterend gesprek. U kunt uw reactie sturen naar de voorzitter van WIZO Nederland Joyce Numann-Durlacher: [email protected] Zij kan u ook nadere informatie geven. Onze afdelingsbesturen kunnen eveneens versterking gebruiken. Als u interesse heeft om te helpen, stuurt u dan een email naar [email protected] Vanuit de desbetreffende afdeling zal er contact met u worden opgenomen. Voor een overzicht van alle WIZO afdelingen in Nederland verwijzen wij naar www.wizo.nl Onnodig te zeggen, dat affiniteit met de doelstellingen van WIZO voor elke bestuursfunctie geldt.

WIZO Nederland A.J. Ernststraat 735a 1082 LJ Amsterdam T. 020-6463017

Naast bewezen deskundigheid gelden ook hier bovenstaande voorwaarden.

Mei 2009


WIJ FELICITEREN

MET HAAR 60-JARIG BESTAAN IN NEDERLAND

www.meijers.nl


Mei 2009

“De belegde broodjes van de slager met ‘n koksmuts”

Bestel uw broodjes op www.hergo.nl, ook voor uw zakelijke lunches. Wij bezorgen in groot Amsterdam.

MOCHT ER EEN KOFFIEFEE BESTAAN DAN WOONT ZE IN EEN ILLY-CAPSULE

DE METHODE Voor de bereiding van een perfecte espresso heb je 6,7 gram excellente koffiemelange nodig. Maar dat is niet genoeg: bereidingstijd, doorlooptijd, juiste temperatuur en vakmanschap van de barista tellen natuurlijk ook mee. Dit alles heeft illy omgetoverd in een capsule waar vijf octrooien op rusten. Het Metodo Iperespresso systeem werkt met capsules die door infusie en emulsie voor een uitzonderlijk resultaat zorgen: een fluweelzachte body, een intens aroma en een dikke crèmelaag. De methode is heel eenvoudig, zelfs voor wie nog nooit in zijn leven een espresso heeft bereid. Wilt u er meer over weten, bezoek dan onze website: www.illy.com

Marion Kornmehl-Karafiol

Vitaminstore is al 10 jaar specialist in gezondheid en uiterlijke verzorging. Bij ons vindt u de gezondste voedingssupplementen en de zuiverste cosmetica. Vitaminstore verkoopt een grote selectie A-merken, waaronder Solgar, Orthica, Dr. Hauschka en Weleda. Kom eens vrijblijvend langs voor een deskundig advies!

Gewichtsen Voedseldeskundige

Meer informatie: [email protected]

y Every bod

happy!

Vitaminstore vindt u onder andere in: Heemstede (Binnenweg), Leidschendam (Leidsenhage), Amstelveen (Stadshart) en Haarlem (Anegang). Kijk voor meer informatie op www.vitaminstore.nl

vsadv_85x120.indd 1

02-09-2008 16:03:12

WIZO

voor een betere Israëlische samenleving

U kunt het fantastische werk dat door WIZO in Israël wordt gedaan, steunen door:

lidmaatschap en donateurschap giften lijfrentes legaten/nalatenschappen

Desgewenst adviseren wij u graag. WIZO is in 2008 ANBI gecertificeerd, dat betekent dat giften fiscaal aftrekbaar zijn.

WIZO-Nederland A.J. Ernststraat 735A 1082 LJ Amsterdam tel.: 020-6463017 e-mail: [email protected] www.wizo.nl ING: 535617

Inlichtingen: WIZO Nederland A.J. Ernststraat 735A 1082 LJ Amsterdam Tel. 020 - 6463017 E-mail [email protected] www.wizo.nl

Chadasjot. Nieuwsblad van WIZO Nederland. In dit nummer: WIZO Aviv moet! Gezichten en stemmen uit Israël: Miriam Dunkelgrün

Recommend Documents