Centraal-Europa: groei, groei, groei. 3e kwartaal: resultaten illustreren veerkracht. Kredietcrisis belicht. november 2007

04 november 2007

Centraal-Europa: groei, groei, groei 3e kwartaal: resultaten illustreren veerkracht Kredietcrisis belicht

ING Shareholder 04 – november 2007

154836_ShrhldrNL_001-024.indd 1

1

08-11-2007 17:31:39

Beste lezer,

In de zomer van 2007 werden de financiële markten wereldwijd opgeschrikt door de crisis op de hypotheekmarkt in de VS. In een van onze hoofdartikelen gaan John Hele en Koos Timmermans, respectievelijk chief financial officer en chief risk officer van ING, in op wat deze crisis precies inhoudt en, nog belangrijker, wat wij er van kunnen leren. Daarnaast geven onafhankelijke experts uit de academische wereld, de wereld van investment banking en de financiële autoriteiten hun visie op de recente gebeurtenissen en de gevolgen daarvan. Hoewel voor sommige financiële instellingen de gevolgen van risicovolle hypotheken op een ware crisis is uitgedraaid, kon ING in de afgelopen maanden haar reputatie op het gebied van risicobeheer meer dan waarmaken. Tijdens onze laatste Investor Relations-conferentie wees een aantal analisten erop dat ING de lat wat betreft rapportage en risico voor andere financiële instellingen nog hoger heeft gelegd. Chief risk officer Koos Timmermans gaat uitgebreid in op de aanpak die ING hanteert voor risicobeheer. Risico’s op een veel kleinere schaal vormen een belangrijk element in de verdere groei van ING en voor onze cover story hebben we topman van ING Insurance Central Europe Tom Kliphuis geïnterviewd. Onderwerp van gesprek was de verkoop van levensverzekeringen en pensioenen

in die landen waar het idee van een particuliere verzekering nog relatief nieuw is. Groei is een belangrijk onderwerp in deze uitgave. We kijken naar het Self’Banking-concept in Roemenië als onderdeel van de bredere vraag hoe ING een succesvolle entreestrategie voor greenfields heeft ontwikkeld. Wat betreft China, de uiterst succesvolle beursgang van Bank of Beijing verstevigt ING’s veelbelovende positie op de belangrijke Chinese markt met zijn enorme groeipotentieel. De naamsbekendheid van ING in China wordt tevens gestimuleerd door de sponsoring van de Rembrandt-tentoonstelling Rembrandt and the Golden Age in het Shanghai Museum in China. Dit museum wordt dagelijks bezocht door duizenden kunstliefhebbers. Groei, vermogensbeheer en een goed oog voor de risico’s. Deze stonden al centraal in de strategie van ING lang voordat de media naar aanleiding van de gebeurtenissen op de Amerikaanse hypotheekmarkt vraagtekens begonnen te zetten bij de soliditeit van de grote financiële instellingen. Na het lezen van deze uitgave zult u zien dat deze onderwerpen een verstandige – en winstgevende – hoeksteen van de strategie van ING blijven. Redactie ING Shareholder

Dit tijdschrift is een kwartaaluitgave van ING Groep bestemd voor aandeelhouders en andere in ING geïnteresseerden. Aanvragen ING Shareholder Fax (0411) 65 2125 of per post Postbus 258, 5280 AG Boxtel www.ing.com Redactie ING Groep, Corporate Communications Afdeling Investor Relations Postbus 810, 1000 AV Amsterdam Tel. (020) 541 5460 Fax (020) 541 5454 [email protected] ISSN 1874–0472 Vormgeving VisualSpace Fotografie Voorpaginafoto door Marco Sweering (Tom Kliphuis tegen de achtergrond van ING’s hoofdkantoor in Boedapest, Hongarije). Overige foto’s: Herman van Heusden, Sorin Nainer, Bernd Böhm, Dmitriy Maksimenko en imagebank Hollandse Hoogte. Illustratie Herman van Haasteren Drukwerk Thieme Amsterdam © 2007 ING Groep N.V. Alle rechten voorbehouden. Hoewel bij de samenstelling van deze uitgave alle mogelijke zorgvuldigheid is betracht, kunnen wij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele onjuistheden.

2



08-11-2007 17:31:44


Uit de business

5

Centraal-Europa in de versnelling Ondernemingsgeest en groei, dat zijn de sleutelwoorden achter het succes van ING Insurance in Centraal-Europa. In 1991 begonnen als een kleine levensverzekeraar in Hongarije, is ING inmiddels uitgegroeid tot dé toonaangevende buitenlandse verzekeraar in de regio.

Inhoud

Strategie en resultaten

11 Bank of Beijing – enorme potentie

ING’s aandeel in de Chinese Bank of Beijing heeft al een behoorlijk rendement opgeleverd dankzij de recente beursgang van de bank. Ook de toekomst ziet er veelbelovend uit. De bank is goed gepositioneerd om volop te profiteren van de groeiperspectieven die China biedt.

Tevens ... 10 Self’Banks bestormen Roemeense markt 12 Zorgvuldig risicobeheer bij ING dankzij stabiele koers 22 ING Gallery – Rembrandt afgereisd naar China 23 Raad van Commissarissen: Jan Hommen volgt Cor Herkströter op

Opinie en analyse

19 Hypotheekcrisis

15 Resultaten over het derde kwartaal 2007

De problemen op de kredietmarkten hebben alles te maken met risicovolle hypotheken. Risicobeheer bij banken en financiële instellingen is belangrijker dan ooit tevoren. Wat zijn de lessen die we kunnen leren van de crisis? Dat vroegen we aan het topmanagement van ING en aan diverse externe deskundigen.



3

08-11-2007 17:31:44

4



08-11-2007 17:31:55

Uit de business

Tom Kliphuis met op de achtergrond het hoofdkantoor van ING Hongarije in Boedapest, op steenworp afstand van het beroemde Heldenplein. Architect is Erick van Egeraat

Centraal-Europa in de versnelling

Onbekend maakt onbemind. Dat gaat voor ING niet op, want ING was een van de eerste financiële bedrijven die na de politieke omwenteling in Centraal-Europa haar kansen in deze regio greep. En met succes, vertelt Tom Kliphuis, CEO van Insurance Central Europe.

E

ind jaren tachtig was Centraal-Europa redelijk onbekend. Er waren meer vraagtekens dan antwoorden. Over de ontwikkeling van de economie, de stabiliteit van de politiek, de welvaart. Maar dat schrok ING niet af. ING was niet terughoudend, maar juist ondernemend en startte een levensverzekeringsbedrijf in Hongarije. Nu, meer dan 15 jaar later, is ING actief in negen landen in Centraal-Europa, heeft marktaandelen die er niet om liegen en goede posities in een van de grootste groeimarkten ter wereld.

Wie het eerst komt … Ondernemerschap en groei: dat zijn de trefwoorden van het succes achter ING Insurance Europe. Tom Kliphuis: “We waren in veel markten de eerste of één van de eersten en dat is ongelooflijk belangrijk. Als early mover heb je voordelen. Voor een relatief geringe investering konden we in Hongarije een bedrijf starten. Bovendien riep de Hongaarse overheid onze hulp in bij het ontwikkelen van verzekeringswetgeving. Idealere omstandigheden kun je je toch niet wensen? Daarnaast konden we in Hongarije verzekeringsagenten rekruteren en opleiden uit de bovenlaag van de maatschappij. Goed opgeleide mensen die als verzekeringsagent meer konden verdienen dan met hun oorspronkelijke beroep. En zo is het gaan groeien. We bereikten al snel een marktaandeel van 35%. Natuurlijk is de concurrentie de afgelopen jaren sterk toegenomen, maar met 29% zijn we nog steeds ruim marktleider. In Roemenië, waar we ook de eerste waren, is het marktaandeel zelfs 38%. In andere landen waar we niet de eerste waren, maar de tweede, derde of vierde, liggen de marktaandelen lager.” Hongarije was het eerste land waar ING een levensverzekerings-

bedrijf opzette. Polen, Tsjechië, Slowakije en Roemenië volgden. Daarnaast heeft ING pensioenfondsen in Polen, Hongarije, Tsjechië, Slowakije, Bulgarije en Rusland.

…wie het eerst maalt Wat maakt de regio zo interessant? “De economische groei ligt boven het gemiddelde van de Europese Unie. Daarnaast zie je een stijging van het inkomen waardoor de vraag naar financiële diensten toeneemt. Ook is de verzekeringsgraad laag; niet iedereen heeft verzekeringsproducten. Er valt dus nog veel aan de man te brengen. Verder zie je dat er groeiende behoefte is aan pensioenproducten: mensen leven langer, willen ook na hun pensioen van voldoende inkomen verzekerd zijn. Wat ons als levensverzekeraar en pensioenaanbieder in de kaart speelt, is dat de meeste Centraal-Europese landen proactief zijn wat betreft verplicht pensioensparen. In Polen bijvoorbeeld, is iedere werknemer verplicht verzekerd via een pensioenfonds. In Roemenië vindt die hervorming nu plaats.”

Opbouwen Het opzetten van een greenfield kost veel tijd en inspanning. “Het allerbelangrijkste is dat je iemand ter plekke hebt die snel een efficiënte verkooporganisatie kan opbouwen. Bijvoorbeeld iemand als György Bordás onder wiens leiding het bedrijf vanaf de start in 1991 is uitgegroeid tot de nummer 1 levensverzekeraar van Hongarije. Het gaat er niet meteen om het meest geavanceerde product te hebben of de scherpste prijzen. Dat komt later wel. Maar het opbouwen van een distributiekanaal, dat is van wezenlijk belang.” Een kwestie van lange adem. “Je moet mensen werven en opleiden en je moet heel veel polissen



5

08-11-2007 17:31:58

Uit de business

verkopen voordat je een portefeuille van betekenis hebt.” De landen van Centraal-Europa hebben een snelle omslag gemaakt van een geleide economie naar een markteconomie. De financiële infrastructuur, wetgeving en toezicht stonden naar westerse maatstaven nog in de kinderschoenen. Je ziet nu dat deze zaken snel worden aangescherpt.

Distributie via gebonden agenten De kracht van ING in Centraal-Europa is de gebonden verzekeringsagent. Er zijn ongeveer 13.000 verzekeringsadviseurs voor ING in Centraal-Europa aan het werk. ING besteedt veel aandacht aan rekruteren en opleiden van de agenten. Na de basisopleiding volgt permanente scholing. “Schade- of reisverzekeringen zijn producten die je goed via directe kanalen kunnen verkopen, maar met levensverzekeringen is dat anders. Je hebt iemand nodig die vraagt ‘heb je al nagedacht over je pensioen, of over wat er met je nabestaanden gebeurt als je vroegtijdig overlijdt?’ Vertrouwen is essentieel. De klant koopt vertrouwen en wil betalen voor professioneel advies. Een adviseur verkoopt in de eerste plaats zichzelf. Daarmee bedoel ik zijn kennis en zijn professionaliteit waarmee hij vertrouwen inboezemt. Op de tweede plaats verkoopt hij het merk ING. Gelukkig neemt de naamsbekendheid van ING in Centraal-Europa toe, ook dankzij de Formule 1. Op de derde plaats komt natuurlijk het product dat moet aansluiten bij wat een klant wil.”

…maar ook via andere kanalen 85% van de omzet gaat momenteel via gebonden agenten. Maar dat verschuift. “Als je de ambitie hebt om hard te groeien, dan moet je de distributie van je producten niet beperken. Dan moet je meer ijzers in het vuur hebben. We stimuleren onze lokale bedrijven om nieuwe distributiekanalen te ontwikkelen. In Tsjechië bijvoorbeeld loopt meer dan 40% van de distributie nu via brokers (onafhankelijke tussenpersonen). Vijf jaar geleden was dat nog 5%. Ook in Hongarije en Roemenië werken we meer en meer samen met brokers. We schakelen ook banken in. In Hongarije zijn we hard bezig om via banken zoals GE Money Bank, CIB of de HypoVereinsbank hypotheken

en aan een hypotheek gerelateerde levensverzekeringen te verkopen. In Tsjechië werken we samen met Raiffeisen, in Polen met ING Bank Slaski en in Griekenland en Bulgarije met Piraeus. Ook directe distributie krijgt aandacht. Een voorbeeld is wat ING Tsjechië doet met ING Konto.” (Zie kadertekst.) En bij ons Poolse pensioenfonds, dat met meer dan 2,5 miljoen klanten het op één na grootste pensioenfonds in dat land is, meldt circa 10% van de nieuwe klanten zich via internet aan.” ING zoekt naar nieuwe mogelijkheden om de markt uit te breiden, bijvoorbeeld door het starten van greenfields, het kopen van bedrijven of het sluiten van samenwerkingsovereenkomsten. Niet eenvoudig in een markt waar de concurrentie hetzelfde nastreeft. ING Insurance Europe kan ook gebruik maken van de kennis die ING Retail Banking nu opdoet in Oekraïne waar het Self‘Bank-concept is gestart en ook de acquisitie van Oyak Bank in Turkije biedt mogelijkheden.

Nieuwe producten, net even anders Naast de distributie, wordt ook het productassortiment vergroot. Een belangrijke voorwaarde voor verdere groei. Productinnovatie staat daarbij voorop. Een voorbeeld zijn de ’variable annuities’. Deze zijn al een succes in de VS en Japan, maar ze zijn nieuw in de Europese markt. In april dit jaar introduceerde ING in Spanje variable annuities, in juli volgde Hongarije en het streven is er ook andere landen in de regio mee te laten kennismaken. Klanten kunnen hiermee profiteren van stijgende aandelenkoersen en tegelijkertijd wordt het ingelegde kapitaal volledig gegarandeerd. Het product is bovendien volledig transparant met betrekking tot de kosten en garanties. In Hongarije zijn in 3 maanden tijd al meer dan 2600 variable annuities verkocht en het premie-inkomen bedraagt al EUR 28,4 miljoen. De voorbereiding van de introductie was grondig, het netwerk van gebonden adviseurs kon trainingen volgen en er was een uitgebreide reclamecampagne. Andere voorbeelden zijn producten die inspelen op de trend naar gemak, zo kwam Roemenië met een eenvoudig levensverzekeringsproduct met een beperkt aantal keuzemogelijkheden. “We willen trendsetter zijn en klantgerichte, vernieuwende producten brengen die echt iets te bieden hebben. We wil-

Spořicí účet ING Konto Nechte své peníze růst Úrok 2 % p. a. Žádné poplatky Peníze kdykoli k dispozici Otevření účtu z domova

WWW.INGKONTO.CZ 800 159 159

SPOŘICÍ ÚČET WWW.INGKONTO.CZ

6

Sparen bij een verzekeraar Klanten binnenhalen met een bankproduct en ze vervolgens leven- en pensioenproducten aanbieden. Dat is wat verzekeraar ING Tsjechië doet met ING Konto. ING is de eerste speler op de Tsjechische markt die een spaarrekening aanbiedt via internet en de telefoon. Natuurlijk is er rekening gehouden met de Tsjechische consument en nationale wetgeving. Maar verder is het product gelijk: het is een rekening met een hoge rente, zonder kosten, zonder ingewikkelde voorwaarden en zonder limieten die men vanuit huis kan openen. Sinds de

lancering in mei zijn er al 75.000 rekeningen geopend. Het totale belegde vermogen is EUR 580 miljoen en de gemiddelde inleg EUR 7.700. Het product slaat aan bij goed opgeleide en vermogende consumenten die op internet en via andere kanalen op zoek zijn naar een goed rendement op hun spaargeld. Een veelbelovende doelgroep aan wie ING Tsjechië ook het bestaande aanbod van producten voor vermogenvorming zal aanbieden, zoals levensverzekeringen, pensioenen en beleggingsfondsen.



08-11-2007 17:31:59

Uit de business

ING Roemenië gaat voor één miljoen pensioenklanten

Een vergadering met managers in Boedapest. Achter Tom Kliphuis György Bordás, directievoorzitter ING Insurance Hongarije.

Sinds september dingen minstens 13 financiële dienstverleners naar de gunst van vier miljoen Roemeense werknemers die een pensioenaanbieder moeten kiezen. Eén van die aanbieders is ING Roemenië, dat ongeveer 40.000 parttime agenten heeft aangetrokken en opgeleid om klanten te werven voor het ING-pensioenfonds. Het doel is ambitieus: één miljoen klanten! De start was succesvol: in twee weken waren er al meer dan 360.000 nieuwe klanten aangetrokken. Roemenië heeft namelijk een pensioenhervorming doorgevoerd waarvan de invoering van verplichte persoonlijke pensioenrekeningen het belangrijkste onderdeel is. Roemenië volgt daarmee andere landen in Centraal-Europa, zoals Polen, Hongarije, Slowakije en Bulgarije.

len zorgen dat klanten weten wat ze kopen, dat ze bediend worden door een professioneel distributieapparaat, of het nu agenten, brokers of bankmedewerkers zijn.”

Vroeger werd 9% van het salaris van Roemeense werknemers ingehouden voor het staatspensioen. Na de hervorming gaat 7% naar het staatspensioen en 2% (dit moet binnen een aantal jaren naar 6% groeien) naar een persoonlijke pensioenrekening die iedere werknemer tot 35 jaar verplicht moet openen. Werknemers in de leeftijdsgroep 36-45 mogen kiezen of ze willen meedoen aan het nieuwe systeem, dan wel blijven in het oude systeem. Werknemers die ouder dan 45 zijn, blijven in het oude systeem. Omdat de persoonlijke pensioenrekeningen sterk door de overheid zijn gereguleerd, kunnen de pensioenaanbieders zich niet onderscheiden door hun productaanbod. Ze moeten zich vooral via het imago van hun bedrijf profileren naar de klanten.

moet doen. Met andere woorden: ING is wel groot in CentraalEuropa, maar heeft veel te weinig schaal. Dat gaan we nu aanpakken. We zijn bezig met standaardisatie, daardoor kunnen we de kosten verlagen en de time to market verkorten.”

Efficiency Een belangrijk punt van aandacht is het vergroten van de efficiency. De synergie tussen de landen is nog gering. “We hebben destijds onze bedrijven gestart, producten gelanceerd en we hebben ons aangepast aan de lokale omstandigheden. Gevolg is dat de bedrijven geleidelijk uit elkaar zijn gegroeid waardoor we weinig kunnen delen. Het ‘machinepark’ en de interne processen verschillen per land. Dat betekent dat als je nieuwe producten wilt invoeren, je dat steeds op verschillende wijzen

De ambitie is duidelijk: keihard groeien door het effectiever inzetten van de adviseurs, het ontwikkelen van andere kanalen en door productvernieuwing. Want noblesse oblige. “Insurance Central Europe is een groeimotor en dat willen we ook blijven.”

ING Insurance Central Europe

ING-land

8 Levensverzekeringen en pensioenfondsen in 9 landen: Polen, Hongarije, Tsjechië, Slowakije, Roemenië, Bulgarije, Rusland, Griekenland en Spanje 8 Meer dan 3.700 werknemers 8 Netwerk van 13.000 professionele adviseurs 8 Distributiecontracten met banken en brokers; directe distributie 8 Meer dan zes miljoen klanten 8 Totaal beheerd vermogen meer dan EUR 20 miljard 8 Waarde nieuwe productie in 2006 EUR 124 miljoen (14% van totaal ING)

Voorbeeld van de reclamecampagne die ING Roemenië voert. Het thema is ‘ING-land’ waar 75 miljoen mensen, het aantal klanten van ING, wonen. De tekst van deze advertentie luidt vrij vertaald: ING-land heeft per capita het minst aantal zorgen. Kies ook voor een pensioen van ING en sluit u aan bij de 75 miljoen mensen die al in ING-land wonen.



7

08-11-2007 17:32:03

Businessnieuws

Van start in het Midden-Oosten ING Investment Management Asia/Pacific (ING IM) is van start gegaan in Dubai. Hiermee wil zij de kansen benutten die de snel groeiende vermogensbeheeractiviteiten bieden in deze, zich in hoog tempo ontwikkelende regio. Het kantoor is gehuisvest in het Dubai International Financial Centre en zal zich in eerste instantie richten op institutionele, vermogende klanten en particulieren in de landen die verenigd zijn in de Gulf Cooperating Council (GCC). Bahrein, Kuweit, Oman, Qatar, Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten maken deel uit van deze ‘council’. Gezamenlijk behoort de economie van de

GCC-landen tot een van de grotere economieën ter wereld, met een jaarlijkse groei van bijna 6%. Met bijna 34 miljoen inwoners en een van de hoogste inkomens per hoofd van de bevolking ter wereld, biedt de GCC-economie een omvangrijk en snelgroeiend potentieel vermogen van meer dan EUR 1.000 miljard. Volgens Chris Ryan, directievoorzitter van ING IM Asia/Pacific, neemt het belang van het Midden-Oosten wereldwijd toe, niet alleen als geldverstrekker, maar ook als interessant beleggingsdoel. “Het is uiterst belangrijk om ter plekke onze klanten beter te kunnen bedienen en onze positie in deze markten te versterken.” Moderne gebouwen in Dubai

Op naar het Oosten! ING Retail Banking breidt haar uiterst succesvolle Self’Bankmodel uit naar Oekraïne, een van de grootste en snelstgroeiende economieën in Oost-Europa, met 47 miljoen inwoners en een geschat bruto nationaal product in 2006 van EUR 58,4 miljard. Dit model werd eerder, in 2004, in Roemenië geïntroduceerd (zie pagina 10). Halverwege volgend jaar wil Retail Banking zo’n 20 kantoren operationeel hebben in Kiev, de hoofdstad van het land. Volgens Jef van In, teamleider ING Retail Banking in Oekraïne, biedt het land veel kansen voor een retailbank. “Retailbankieren wint hier snel aan populariteit. De tien grootste spelers hebben samen 50% van de markt in handen, er is nog weinig geconsolideerd.

8

We zien mogelijkheden voor groei voor ING in het resterende marktaandeel. De bancaire markt is nog betrekkelijk open en de toezichthouders verwelkomen een betrouwbare en transparante bank als ING. Het concept van zelfbankieren is hier ook compleet nieuw. Maar er is nog veel te doen tussen nu en volgend jaar. We moeten niet alleen het concept in de markt zetten, maar ook alle franchisenemers nog selecteren en opleiden, leveranciers kiezen, liefst plaatselijke, voor het inrichten van de kantoren en de Self’Banks vervolgens openen.”

Jef van In (vijfde van links) met zijn team, op de achtergrond de skyline van Kiev



08-11-2007 17:32:09

Businessnieuws

Goed samenspel ING en Cruijff De Johan Cruyff Academy en de ING Business School hebben een samenwerkingsovereenkomst getekend. Beide opleidingsinstituten gaan onder meer docenten, studenten, sprekers en coaches uitwisselen. 0ok zullen zij samen leerprogramma’s en seminars ontwikkelen. De Johan Cruyff Academy leidt wereldwijd topsporters op. De organisatie is opgericht door Johan Cruijff die een indrukwekkende carrière beleefde als voetballer en coach van enkele van de beste voetbalteams ter wereld. De Johan Cruyff Academy heeft een masters-opleiding waarin onderwerpen aan de orde komen als verandermanagement, bedrijfscultuur, diversiteit en financiën.

Directeur Ruud Polet van de ING Business School: “Beide organisaties zijn professionele opleidingsinstituten, gericht op het investeren in menselijk kapitaal, en die studenten en deelnemers willen helpen om op het hoogste niveau te werken.” Volgens Polet zijn er duidelijke overeenkomsten in het streven van beide organisaties, zoals het creëren van een winning performance culture en het ontwikkelen van coachend leiderschap. “Vanuit onze eigen achtergrond”, zegt Polet, “kunnen we financiële kennis en advies leveren voor het lesprogramma van de Cruyff Academy, of aan individuele studenten. Vergeet niet dat de sportwereld zich heeft ontwikkeld

tot een bedrijfsmatige omgeving, waarin sportclubs beursnoteringen hebben en een balans die een middelgroot bedrijf niet zou misstaan. Zulke hoeveelheden geld moeten goed worden gemanaged.”

Johan Cruijff en ING gaan samen opleidingen verzorgen

Beleggen in China

Mijlpaal in Maleisië

ING Investment Management (ING IM) Asia/Pacific heeft eind september het ING China Access Fund geïntroduceerd. Hiermee kunnen beleggers profiteren van de enorme mogelijkheden die de snelgroeiende Chinese economie biedt door te beleggen in bijna 40 Chinese bedrijven met een notering aan internationale beurzen. Het fonds is zeer succesvol. In drie weken werd meer dan EUR 68,9 miljoen (USD 100 miljoen) aangetrokken van instellingen, vermogende particulieren en beleggers in Azië en het Midden-Oosten. Het China Acces Fund belegt zowel in aandelen van marktleiders als van kleine en middelgrote ondernemingen die niet op de binnenlandse Chinese markt worden verhandeld. Bijna 400 Chinese ondernemingen staan genoteerd op internationale beurzen, vooral in Hongkong, die vergeleken met de lokale Chinese

ING heeft een distributieovereenkomst met een looptijd van 10 jaar afgesloten met Public Bank Berhad (Public Bank), de op twee na grootste bankencombinatie in Maleisië. Op basis van deze overeenkomst zal de Public Bank exclusief verzekeringsproducten van ING op de markt brengen aan klanten in het midden- en kleinbedrijf en aan zakelijke klanten via haar verschillende distributiekanalen, waaronder de bijna 300 landelijke en regionale bankkantoren, verzekeringsadviseurs en telemarketeers. Tezamen kunnen ING en Public Bank in de komende drie jaar uitgroeien tot een van de drie grootste marktpartijen in de Maleisische bancassurancesector. ING is momenteel de op drie na grootste verzekeringsmaatschappij in Maleisië.

ING China Access Fund Access China through securities listed on international equity markets

• Access premier Chinese companies not listed on the domestic A-share market • Access Chinese companies trading at a steep discount to A-shares • Access well-established global companies with significant exposure to China • Participate in good quality China IPOs listing on international equity markets

WWW.INGIM.COM

beurzen worden gekenmerkt door minder abrupte koersschokken, striktere noteringsvoorwaarden en meer transparantie. Op internationale beurzen genoteerde Chinese aandelen bieden de beleggers veel voordelen: de koersen zijn lager dan in China zelf, het betreft gerenommeerde bedrijven met een aanzienlijk belang in China en het geeft beleggers toegang tot beursintroducties in internationale markten.

Hans van der Noordaa, lid van de Raad van Bestuur van ING Groep en voorzitter van Insurance Asia/ Pacific: “Samenwerking met een grote bankencombinatie als Public Bank biedt ING een krachtig, dynamisch platform voor groeimogelijkheden, eerst in Maleisië en Hongkong, maar later ook elders in de regio. Daarnaast zal deze alliantie een belangrijke rol spelen bij de uitbreiding van onze multi-distributiemogelijkheden, waardoor wij onze producten via meer kanalen aan de verschillende marktsegmenten kunnen distribueren.” ING-producten die exclusief aan alle Public Bank-klanten zullen worden aangeboden zijn onder andere beleggingsgebonden producten, employee benefits en traditionele levensverzekeringsproducten.



9

08-11-2007 17:32:20

Uit de business

Self’banking in Roemenië Met meer dan 8.000 nieuwe klanten per week is het self’banking-concept van ING Roemenië voor de particuliere markt erg succesvol. Ook de toekomst ziet er rooskleurig uit. Self’Banks spelen in op de vraag naar gemak en tijdsbesparing

et Self’Bank-concept ging in 2004 van start in Roemenië. “En het blijkt te werken”, aldus Anca Motca, hoofd Sales Management Retail bij ING Bank Roemenië. “We zijn transparant, we hebben een zeer efficiënte methode om ons klantenbestand uit te breiden en onze dienstverlening is snel en accuraat. Klanten waarderen dat. Eind dit jaar hopen we de mijlpaal van een half miljoen klanten te bereiken.”

H

we ook een heel aantrekkelijke rente op dergelijke rekeningen voor bedrijven: 5,4%”. De naamsbekendheid van ING in Roemenië is nog laag. Om deze te vergroten is er een 2-3 jaar durende reclamecampagne van start gegaan, waarbij gebruik wordt gemaakt van TV (het communicatiekanaal met het grootste bereik), reclameborden en internet.

Het model is gebaseerd op het Self’Bank-concept van ING België en gaat uit van kantoren met een laag kostenniveau, zonder kasfunctie, onafhankelijke franchisenemers en eenvoudige producten die zijn afgestemd op de lokale behoeften. De kantoren liggen in woon- en kantoorwijken en hebben een open en vriendelijke uitstraling. De relatief kleine ruimte is in tweeën verdeeld: de Self’Bank waar klanten hun financiële zaken kunnen afwikkelen en een gedeelte dat beheerd wordt door een ING office manager (de franchisenemer). De office manager werkt aan uitbreiding van het klantenbestand en geeft adviezen. De Self’Bank-kantoren zijn zeven dagen per week open van 7.00 tot 23.00 uur. Momenteel onderzoekt ING Roemenië of er behoefte is aan nog ruimere openingstijden. Motca: “We bieden een volledig productassortiment: rekeningen-courant, hypotheken, persoonlijke leningen, betaalpassen, betaalrekeningen en thuisbankieren. Daarnaast bieden we rekeningen-courant en betaalmogelijkheden voor het midden- en kleinbedrijf.”

De klant verrassen

Hoog rentetarief

Achterover leunen?

ING heeft niet alleen kantoren in de grote steden Boekarest, Timisoara en Constanta, maar door het gehele land. ING streeft ernaar het aantal kantoren eind dit jaar van 140 naar 160 uit te breiden en op de iets langere termijn (2008-2009) tot 220. Ondanks het aantal klanten (406.000 per eind september) en brede kantorennetwerk wordt ING nog steeds als te exclusief beschouwd. Dit komt mede doordat ING in Roemenië al langer actief is als zakenbank en op verzekeringsgebied. Motca: “Daarom steken wij er bij Retail Banking veel energie in om te laten zien dat wij toegankelijk, betaalbaar en aantrekkelijk zijn. Goede producten en uitstekende service staan bij ons hoog in het vaandel. Momenteel betalen we ook de hoogste rente (5,9%) op particuliere rekeningen-courant. Daarnaast betalen

Tot nu toe is er nog niet veel concurrentie op het gebied van self’banking. Een paar bedrijven kopiëren ING’s distributiemodel. De traditionele banken wagen zich nog niet aan self’banking. “Maar dat betekent niet dat we rustig achterover kunnen gaan leunen”, vertelt Albert Roggemans, CEO ING Retail Banking Roemenië. “We zijn de op zes na grootste retailbank in het land en willen over twee jaar tot de top vijf behoren. Self’Banks vormen onderdeel van de entreestrategie van ING op het gebied van retail-bankingactiviteiten in opkomende markten, naast de traditionele bankkantoren en directbankieren. “Andere INGonderdelen kunnen profiteren van onze ervaringen. Zo is ING Retail Banking bezig in Oekraïne het Self’Bank-concept te introduceren (zie ook pagina 8). Dat is geweldig; dat is synergie!”

10

“Via internet bieden wij onlinediensten aan bestaande en nieuwe klanten. Klanten zien ons als een innovatieve bank en verwachten dat wij hen blijven verrassen met nieuwe initiatieven”, aldus Motca. “We gaan niet met andere banken concurreren over de omvang van ons kantorennetwerk; we bieden onze klanten liever op een eenvoudige manier toegang tot onze diensten. Er is een grote markt voor onlinebankieren in dit land – de internetdekking is 60% in de stedelijke gebieden, terwijl slechts 2-3% gebruik maakt van internetbankieren. We verwachten dat het internet ook succesvol kan worden ingezet voor de benadering van nieuwe klantengroepen. Denk bij voorbeeld aan studenten – een groeiend segment met 500.000 potentiële klanten, naast onze grootste klantengroep, de 25-40 jarigen. Maar iedereen met een vast minimuminkomen is welkom, met name die klanten die willen profiteren van het gemak en de tijdsbesparing die ons bedrijfsmodel oplevert.”



08-11-2007 17:32:24

Uit de business

Samenwerking Philippe Damas, hoofd ING Retail Azië, die nu leiding geeft aan de deelneming: “Het beurssucces bevestigt dat de bank goed heeft gepresteerd. De bank kon profiteren van ING’s expertise, bijvoorbeeld op het gebied van retailbankieren, financieel management, IT, compliance, riskmanagement en corporate governance.” Dat was ook de opzet van de overheid. Die stond buitenlandse participaties toe, weliswaar mondjesmaat, om de ontwikkeling van de eigen bancaire sector te stimuleren. ING kreeg met het belang toegang tot een enorm potentieel aan klanten en kon daarmee ook haar positie in een van de meest veelbelovende markten voor financiele dienstverlening versterken. Momenteel verkoopt BoB in haar kantoren INGverzekeringen. Beide partners werken goed samen. Topmanagement Bank of Beijing viert succesvolle beursgang

Bank of Beijing’s big bang Bank of Beijing had een spectaculair debuut op de effectenbeurs in Shanghai. De koers schoot 81% omhoog. Een belofte voor de toekomst?

T

wee jaar geleden nam ING een belang in de Bank of Beijing (BoB) voor circa EUR 200 miljoen. Nu is dit zo’n EUR 2.2 miljard waard (beurskoers d.d. 17 oktober). Jacques Kemp, hoofd ING Insurance Asia/Pacific dat de participatie initieerde, beaamt dat de Chinese beurshandel oververhit lijkt te raken. “Maar aandelenkoersen in zich ontwikkelende landen zijn altijd volatiel.” Hij is niet bang voor de gevolgen van een mogelijke marktcorrectie. “De fundamenten van de Chinese economie zijn sterk. China heeft meer te bieden dan het exporteren van goedkoop geproduceerde goederen. Neem bijvoorbeeld de bloeiende interregionale handel.” Bovendien is China een van de snelstgroeiende economieën ter wereld. De gemiddelde groei van het BNP vanaf 1997 bedraagt 9%. (Bron: Economic Intelligence Unit). De binnenlandse consumptie groeit door de toenemende welvaart. De verwachting is dat de Chinese stedelijke middenklasse in 2025 een van de grootste consumentenmarkten in de wereld zal vormen. (Bron: The McKinsey Quarterly, 2006.) Met de groei van de welvaart, groeit ook de behoefte aan financiële producten zoals hypotheken, creditcards, beleggingsfondsen of verzekeringen. En retailbankieren staat in China nog in de kinderschoenen. Met de hulp van ING kan Bank of Beijing deze uitdaging beter aan.

Toekomst Waar staat de bank over pakweg tien jaar? Damas: “Als de grootste van China’s 113 city commercial banks is de Bank of Beijing nu nog een relatief kleine speler met kantoren in Beijing, een in Tianjin en sinds oktober ook een in Shanghai. Het doel is om onder andere door regionale expansie een nationale speler te worden, met vestigingen in belangrijke Chinese steden en in de internationale financiële centra. De bank zal ook internationaal moeten kunnen concurreren.” Bruno Houdmont, een van de bestuursleden namens ING in BoB: “Ik denk dat de bank op diverse deelterreinen, retail, zakelijk, investment banking, vermogensbeheer of securities een rol zal spelen. Maar we zijn daarvoor afhankelijk van de Chinese overheid. Zo kunnen we niet -zoals ING Direct in veel andere landen doet- de Chinese markt opgaan met zeer competitieve rentes. De Chinese overheid bepaalt namelijk de rentevoeten voor sparen en lenen.” De Chinese centrale bank heeft het beleid om lokale spelers een belangrijke rol te laten spelen wat betreft het openen van vestigingen of het lanceren van producten. Damas: “Het zal nog wel een aantal jaren duren voordat concurrentie op alle terreinen mogelijk is. Naast een sterke organische groei is het vergroten van ons belang in de bank een manier om onze positie te versterken.” Damas hoopt dat ING meer participaties in andere Chinese banken kan krijgen. De recente beursgang bewijst dat dit winstgevend kan zijn.

Adviseren kapitaalmarkt De verwachting is dat naarmate de overheid de kapitaalmarkt meer liberaliseert deze snel zal groeien en zich verder zal ontwikkelen. Damas: “De laatste 10 jaar heeft Azië zich van big borrower omgeturnd naar biggest lender in de wereld. Er is een enorme liquiditeit; China trekt gelden aan zowel uit het westen als uit het oosten. Met het kapitaaloverschot dat dankzij de export is verkregen, zal China, daar ben ik van overtuigd, aandelen kopen in bedrijven. Niet zozeer vanuit strategisch oogpunt, maar om diversificatie in de eigen beleggingsportfolio te krijgen. Voor ING liggen hier als beleggingsbank kansen om te adviseren.”

Bank of Beijing 124 kantoren (Beijing, Tianjin en Shanghai) Vaste medewerkers: 3.616 (eind 2006) Balanstotaal: EUR 27,29 miljard (eind 2006)



11

08-11-2007 17:32:28


De meerwaarde van risicobeheer Door de recente onrust op de kredietmarkten, begonnen met de Amerikaanse hypotheekcrisis die uitgroeide tot een bancaire liquiditeitscrisis, staat risicobeheer volop in de belangstelling.

W

at eens een tamelijk onbekend onderwerp was waar alleen experts zich over bogen, is nu voorpaginanieuws. Beleggers willen weten welke risico’s financiële instellingen nemen met hun geld en wat er wordt gedaan om deze risico’s te beheersen. ING voelt zich redelijk comfortabel bij haar positie in de gewraakte beleggingscategorieën, ook omdat ING de afgelopen jaren het risicobeheer sterk heeft verbeterd. Dat bleek tijdens het 14e Investor Relations-symposium, dat op 20 september in Londen werd gehouden en waar 80 analisten en institutionele beleggers aanwezig waren. Michel Tilmant, voorzitter van de Raad van Bestuur van ING Groep zei tijdens zijn presentatie: “Risicobeheer is in onze sector zeer zeker iets waar een onderneming zich mee kan onderscheiden. De laatste jaren hebben we flink geïnvesteerd in kennis en ervaring van onze medewerkers en daar plukken we nu de vruchten van.”

Risk dashboard Voor een succesvolle uitvoering van de strategie en om met succes met veel producten op meerdere markten actief te zijn, is een proactief en sterk risicobeheer vereist. Koos Timmermans, chief risk officer van ING, presenteerde het nieuwe risk dashboard van ING, een model dat inzicht biedt in alle risico’s binnen de banken verzekeringsonderdelen en waarmee het risiconiveau wordt afgestemd op de risicotolerantie. Het risk dashboard is een voor ING uniek instrument en vanaf volgend jaar zal hierover, na de accountantscontrole, jaarlijks worden gerapporteerd. “Risicobeheer houdt niet alleen in dat de verschillende soorten risico’s in kaart worden gebracht. En dat voorstellen met te hoge risico’s worden tegengehouden, maar het houdt ook in dat we bedrijfsonderdelen helpen vast te stellen waar meer risico genomen kan worden”, aldus Timmermans. “We zijn politieagent, maar we helpen de onderneming ook op het gebied van waardecreatie.” Risico vormt een integraal onderdeel van ING, want bij elk besluit dat wordt genomen, wordt een analyse gemaakt van de mogelijke risico’s. Risico’s zijn op zich niet slecht, want juist de risicovolle projecten zijn vaak het meest winstgevend. De kunst is de juiste balans te vinden en het risicoprofiel te bepalen

12

waar men zich het meest comfortabel bij voelt. “We proberen zo transparant mogelijk te zijn over de risico’s die we nemen”, aldus Timmermans. “We houden de controle en hebben risicomanagers op alle niveaus binnen de organisatie. Dit zal uiteindelijk bijdragen aan het creëren van aandeelhouderswaarde.”

Concurrentievoordeel opbouwen Geavanceerd risicobeheer is tegenwoordig noodzaak. Beleggers stellen hogere eisen, de regelgeving is toegenomen, technologie is complexer geworden en de secondaire markt blijft zich verder ontwikkelen. Het belang dat ING hecht aan goed risicobeheer blijkt ook uit de benoeming van Koos Timmermans eerder dit jaar tot chief risk officer in de Raad van Bestuur. Zo is zeker dat risico standaard wordt meegenomen in de besluitvorming van het management. Na jaren van gerichte investeringen in mensen en technologie, heeft ING nu ongeveer 4.500 medewerkers die zich met risicobeheer bezighouden. Het doel is het opbouwen van duurzaam concurrentievoordeel door risicobeheer volledig te integreren in de dagelijkse bedrijfsvoering en de strategische planning van ING. Dit wordt bereikt door een transparante rapportage over de risico’s en door een risicostrategie die aansluit bij de totale Groepsstrategie en de risicobereidheid. De risicotolerantie, ofwel hoezeer de Groep bereid is om risico te nemen, wordt vastgesteld door de Raad van Bestuur en deze wordt gemeten aan de hand van drie maatstaven: earnings-atrisk (EaR) en capital-at-risk, die worden vastgesteld aan de hand van het nieuwe risk dashboard, en het economisch kapitaal. Divisiemanagers proberen binnen deze grenzen een zo hoog mogelijke waarde te realiseren, terwijl de afdeling Risicobeheer het actuele risicoprofiel controleert op de risicotolerantie. ING heeft een raamwerk voor risicobeheer opgesteld zodat de risicotolerantie wordt verdeeld over de Groep. Het raamwerk bevat drie linies die waken over risico’s: de divisies, die primair verantwoordelijk zijn voor het dagelijkse risicobeheer, de afdeling Risicobeheer, die beleidsrichtlijnen, limieten en risicooverzichten opstelt en Interne Controle, dat overzicht houdt op effectieve interne controles en het financieel, operationeel, compliance- en risicobeheer uitvoert. Dit risk dashboard biedt



08-11-2007 17:32:29


Koos Timmermans: “De Raad van Bestuur stelt de risicotolerantie vast”

de Raad van Bestuur inzicht in de risico-concentraties en aan de hand daarvan kan de Raad al dan niet overgaan tot risicobeperkende maatregelen. Ook kan de Raad strategische besluiten nemen op basis van vergelijkbare risicomaatstaven en efficiënte kapitaalallocatie realiseren.

Afgewogen risico’s Net als andere financiële dienstverleners heeft ING te maken met verschillende risico’s op het gebied van kredietverlening, rente, vastgoed, aandelen, verzekeringsrisico en liquiditeit. Daarnaast zijn er operationele-, informatie- en beveiligingsrisico’s verbonden aan de activiteiten van ING. Volgens Timmermans hoort het nemen van afgewogen risico’s bij de bedrijfsvoering en hij voelt zich comfortabel bij het huidige risiconiveau. Kredietrisico is het risico van verlies door het in gebreke blijven van debiteuren (inclusief emittenten van obligaties) of tegenpartijen. ING streeft naar een internationaal gespreide kredieten obligatieportefeuille. Volgens Peter Staal, directeur Corporate Credit Risk Management, heeft ING een conservatieve en goed gespreide kredietportefeuille, waardoor ING ook kapitaal kan

vrijmaken om dat elders weer in te zetten. Omdat ING in veel landen en verschillende valutazones actief is, is er ook sprake van renterisico. Er is een natuurlijke, structurele spreiding van de rentepositie, met name in de eurozone en in de VS. Daarnaast vindt er valutaspreiding plaats en een maandelijkse hedging en herweging. Door de samenwerking tussen het banken het verzekeringsbedrijf ontstaat er ook een voordeel vanwege rentesaldering. ING heeft ook te maken met vastgoedrisico. Dit risico is in de praktijk beperkt omdat de vastgoedportefeuille enorm gespreid is. Concentraties in bepaalde geografische gebieden en risicovollere beleggingscategorieën zijn afgebouwd. ING Real Estate, de grootste vastgoedvermogensbeheerder ter wereld, loopt vooral indirect vastgoedrisico, bijvoorbeeld via vastgoedfondsen. Vastgoed zorgt er ook voor dat het totale risicoprofiel een goede spreiding kent omdat het verband tussen vastgoedrisico en andere soorten risico beperkt is. Sinds de beurscrash van 2002-2003 wordt het aandelenrisico beperkt door een gecontroleerde positie op de aandelenmarkten. Ondanks de stijgende markten van de afgelopen jaren blijft

Commentaar van analisten “De presentatie over risico en kapitaalbeheer is een bevestiging dat ING risico’s zeer serieus neemt en dat is, gezien de huidige onrust op de markt, een geruststelling. ING is een van de twee Europese verzekeringsmaatschappijen waarbij het Enterprise Risk Management door S&P als ‘excellent’ is beoordeeld en het is duidelijk waarom.” – Chris Hitchings, analist Keefe, Bruyette & Woods Ltd. (Londen)

“ING heeft zeer goed weten onderbouwen dat door verbetering van het risicobeheer het risico is afgenomen en de risico/rendementsverhouding van nieuwe productie is verbeterd.” – Nick Holmes, analist Lehman Brothers (Londen)

“ING heeft laten zien dat het bedrijf een zeer gespreid risicoprofiel heeft, zowel wat betreft winst als kapitaal. Het bedrijf loopt met de beleggingscategorieën die nu onder druk staan gering risico. Door te spreiden over de verschillende risicocategorieën heeft ING het risico verminderd.” – Jan-Kees Mons, analist Cheuvreux (Amsterdam)



13

08-11-2007 17:32:29


onderkennen dat ING tot de veiligste financiële instellingen met een AA-rating behoort, zelfs onder moeilijke marktomstandigheden. Dit wordt ook ondersteund door het feit dat ING één van de twee Europese verzekeringsbedrijven is die van S&P het predikaat ‘excellent’ heeft gekregen voor bedrijfsrisicobeheer. Naarmate zekerheid en inzicht toenemen, verwacht ING verder te kunnen profiteren waar het gaat om haar vermogenspositie en financieringskosten.

Michel Tilmant: “Risicobeheer is in onze sector zeer zeker iets waar een onderneming zich mee kan onderscheiden”

de aandelenpositie van ING beperkt. Verkoopwinsten op aandelen hebben evengoed geresulteerd in een grote herwaarderingsreserve voor de Groep. Verzekeringsrisico wordt beheerst door concentraties van risico’s te verschuiven via herverzekeringen. Daarnaast worden bepaalde activiteiten uitgesloten of beperkt, zoals terrorisme of zorgverzekeringen. Liquiditeitsrisico is het risico dat ING of een van haar dochterondernemingen op het gewenste moment tegen redelijke kosten niet aan haar financiële verplichtingen kan voldoen. De balans van ING zorgt voor liquiditeit doordat een aanzienlijk deel van het vermogen in contanten aangehouden wordt of in liquide beleggingsinstrumenten. Hierdoor is voldoende liquiditeit gewaarborgd. ING heeft een liquiditeitsstrategie ontwikkeld waarbij volgens een bepaalde voorkeursvolgorde liquiditeit wordt gegenereerd. ING kan de aanhoudende liquiditeitscrisis goed het hoofd bieden, omdat de Groep een grote liquiditeitsbuffer heeft, over noodplannen beschikt en de marktomstandigheden nauwlettend in de gaten houdt. “ING komt redelijk onbeschadigd door de crisis heen”, zei Timmermans tijdens het symposium.

Meer aandeelhouderswaarde Aandeelhouders van ING kunnen rechtstreeks profiteren van risicobeheer vanwege de efficiëntere kapitalisatie, lagere financierings- en risicokosten en de bijdrage die risicobeheer levert aan de groei. Hierdoor kan meer (economische) winst worden gemaakt. Vier voor de waardeontwikkeling bepalende factoren spelen hierbij een grote rol: groei, financieringskosten, risicokosten en kapitaalkosten. Groei wordt ondersteund door middel van een door Risicobeheer samengestelde toolkit voor het stimuleren van winstgevende groei. Door risicometing is ING in staat die portefeuilles te identificeren die economische waarde genereren. Voldoende contanten zorgen voor kapitaal waarmee groei kan worden gerealiseerd, terwijl door schaalgrootte en risicospreiding de Groep winstvolatiliteit kan opvangen. Door risicobeheer kunnen we de meest winstgevende activiteiten in kaart brengen, evenals de onderdelen die ondermaats presteren; in sommige gevallen moeten die worden afgestoten. De financieringskosten worden laag gehouden door ervoor te zorgen dat de schuldenmarkt ING beloont voor haar conservatieve risicoprofiel. Ratingbureaus en de schuldenmarkt

14

Risicokosten worden beperkt door het minimaliseren van verliezen en het stimuleren van risicospreiding. Er is spreiding op het gebied van polishouders en tegenpartijen, geografische gebieden, producten, verrekening en risicovormen. Spreiding over al deze verschillende aspecten draagt bij aan lagere risico- en kapitaaleisen. Daarnaast profiteren ook de verschillende bedrijfsonderdelen ervan dat zij deel uitmaken van een wereldwijd actieve onderneming. Risicobeheer helpt ze hun financieringskosten te verlagen, en omdat zij gebruik maken van de nieuwste risicobeheerinstrumenten en -vaardigheden, lopen zij minder strategisch risico, waardoor ze zich kunnen richten op hun kernactiviteiten. Dit leidt uiteindelijk tot een betere concurrentiepositie voor ING. Door nauwe samenwerking met de ratingbureaus en de toezichthouders worden de kapitaaleisen afgestemd op de risico’s. Hierdoor worden het kapitaal en dus de kapitaalkosten verlaagd. ING hanteert een conservatieve methode bij het vaststellen van de risicospreiding. “De markt beschouwt ons als een veilige haven. We zijn een betrouwbare partij”, aldus Timmermans.

Discipline Ondanks dat de risico’s in de portefeuilles gespreid zijn, is voorzichtigheid geboden bij het inschatten van de invloed daarvan. De meeste risico’s zijn onderling verbonden en dat maakt het moeilijk deze risico’s precies te kwantificeren. Daarom wordt een zeker conservatisme gehanteerd bij berekening van de onderlinge correlatie. ING schat in dat door risicospreiding over de verschillende vormen van risico binnen de Groep het risico in totaal met 10% tot 17% is afgenomen. Het beschikbare kapitaal aan zowel de bank- als de verzekeringskant is hoger dan vereist door de toezichthouders. Het wettelijk vereiste kapitaal aan de bankkant zal naar verwachting dalen wanneer per 1 januari 2008 Basel II van kracht wordt. Risicobeheer heeft een belangrijke toegevoegde waarde door vermogensoptimalisatie te vergemakkelijken. ING onderhoudt nauw contact met ratingbureaus en toezichthouders om na te gaan of het vereiste kapitaalniveau nog verder omlaag kan. Naarmate ING haar kapitaalbasis nauwer afstemt op de risico’s die zij neemt, komen extra middelen vrij voor verdere groei.

Partner Risicobeheer heeft zich enorm ontwikkeld sinds ING vorig jaar besloot haar risicofunctie verder te versterken. Risicobeheer speelt niet alleen de rol van waakhond, maar ook van partner bij het genereren van waarde voor de aandeelhouders. “Voor ons is belangrijk dat Risicobeheer het strategische besluitvormingsproces ondersteunt. We kunnen ons dus niet beperken tot het al dan niet goedkeuren van transacties”, besluit Timmermans. “We moeten ook op strategisch niveau een bijdrage leveren en een rol spelen bij het ontwikkelen en verkopen van producten.”



08-11-2007 17:32:33

Financial figures 2nd quarter 2006

Resultaten 3e kwartaal 2007 Veerkracht in onrustige markt

Op woensdag 7 november heeft ING de resultaten over het derde kwartaal 2007 bekendgemaakt. De onderliggende nettowinst steeg, vergeleken met het derde kwartaal 2006, met 19,2% tot EUR 1.946 miljoen. Dit resultaat werd gunstig beïnvloed door een nettowinst van EUR 455 miljoen op de verkoop van ABN AMROaandelen. Exclusief deze verkoopwinst daalde de onderliggende nettowinst licht met 8,6% naar EUR 1.491 miljoen. Bestuursvoorzitter van ING Groep Michel Tilmant: “De winst en baten van ING zijn ondanks de onrust op de financiële markten veerkrachtig gebleken. Er is geen sprake geweest van significante afboekingen of herwaarderingen in verband met risicovolle woonhuishypotheken en ING heeft slechts een klein verlies van EUR 29 miljoen geleden op transacties met leveraged finance (financiering met vreemd vermogen). De winst werd positief beïnvloed door de hoge beleggingsopbrengsten, inclusief de winst op de verkoop van een deel van ING’s belang in ABN AMRO. Na enige jaren van uitstekende rendementen daalde echter de herwaardering op private equity en vastgoedbeleggingen. “Het derde kwartaal stond in het teken van de onrust op de financiële markten, waarbij problemen met risicovolle hypotheken in de VS leidden tot een liquiditeitscrisis en een herprijzing van de risico’s. Goed risicobeheer beschermde ons tegen de directe gevolgen van deze onrust. Dit illustreert ING’s veerkracht in moeilijke omstandigheden. Door onze sterke balans en brede klantenbestand konden wij de liquiditeitscrisis het hoofd bieden met slechts een geringe stijging van de financieringskosten. Er hebben geen significante afboekingen of herwaarderingen op onze risicovolle woonhuishypotheken of leveraged-financetransacties plaatsgevonden. De herwaardering van schulden bleef gelijk doordat een hogere risico-opslag in het derde kwartaal werd gecompenseerd door lagere rentetarieven.” “De commerciële prestaties bleven goed. De levensverzekeringen in Centraal-Europa en Azië boekten goede verkoopresultaten, evenals de variabele lijfrentes in de VS. Daardoor nam de waarde van de nieuwe productie met 47,5% toe

Kerncijfers ING Groep In EUR miljoen

Kwartaalresultaten 3e kw. 2007

3e kw. 2006

mutatie -29,2%

Onderliggende winst voor belastingen1 – Insurance Europe

362

511

– Insurance Americas

480

512

-6,3%

– Insurance Asia/Pacific

151

168

-10,1%

291

-195

– Overig verzekeringsbedrijf Onderliggende verzekeringswinst voor belastingen

1.285

996

29,0%

– Wholesale Banking

404

527

-23,3%

– Retail Banking

526

469

12,2%

– ING Direct

120

177

-32,2%

– Overig bankbedrijf

53

-43

Onderliggende bancaire winst voor belastingen

1.103

1.130

-2,4%

Onderliggende winst voor belastingen

2.388

2.126

12,3%

Belastingen Winst voor minderheidsdeelnemingen Minderheidsdeelnemingen Onderliggende nettowinst Nettowinst/-verlies op desinvesteringen

371

418

-11,2%

2.017

1.708

18,1%

72

76

-5,3%

1.946

1.632

19,2%

444

-83

Nettowinst uit desinvesteringen Bijzondere posten na belastingen Nettowinst (uitkeerbaar aan aandeelhouders) Winst per aandeel (in EUR) Netto rendement op het eigen vermogen2

22 -83 2.306

1.571

46,8%

1,08

0,73

47,9%

23,8%

23,1%

Beheerd vermogen (ultimo periode)

637.900

569.300

12,0%

Personeel (aantal fte’s, ultimo)

123.026

120.415

2,2%

1 Onderliggende winst voor belastingen en onderliggende nettowinst zijn non-GAAP-maatstaven exclusief winst/verlies op desinvesteringen en bijzondere posten. 2. Eerste 9 maanden. N.B. Kleine afwijkingen mogelijk in verband met afronding van de getallen.

tot EUR 298 miljoen. De bancaire bedrijfsonderdelen lieten wederom een solide volumegroei zien in hypotheken, termijndeposito’s en rekeningen-courant. Dit werd deels tenietgedaan door de uitstroom van vermogende klanten bij ING Direct UK. Er zijn maatregelen genomen om deze uitstroom te stoppen.” “Door de onrust op de markt is het ondernemingsklimaat moeilijker geworden. De strategische handelsresultaten van Wholesale Banking werden erdoor beïnvloed en bij leveraged finance nam het aantal transacties af. De herwaardering van vastgoedbeleggingen en

private-equitybeleggingen was minder gunstig dan in voorgaande kwartalen. De volatiliteit op de aandelenmarkten is toegenomen. De rentecurve bleef vlak en zowel bij Retail Banking als bij ING Direct is de concurrentie om spaargelden toegenomen.” Kijkend naar de toekomst, zegt Tilmant: “De basis van onze activiteiten blijft sterk en zal voor de lange termijn bijdragen aan groei. We blijven investeren in onze strategie voor vermogensvorming, inbegrepen de acquisities van Oyak Bank in Turkije en de Latijns-Amerikaanse pensioenactiviteiten van Santander. De marktwaarde van



15

08-11-2007 17:32:36

Financial figures 2nd quarter 2006

Resultaten 3e kwartaal 2007

Verdeling winst per divisie 3e kwartaal* ING Direct 6%

Insurance Europe 18%

Retail Banking 26%

Insurance Americas 23% Wholesale Banking 20%

Insurance Asia/Pacific 7%

*exclusief Overig

ons belang in Bank of Beijing is, na de beursintroductie van het bedrijf in het derde kwartaal, meer dan vertienvoudigd tot EUR 2,1 miljard (zie artikel op pagina 11). Om onze concurrentiepositie te versterken blijven we investeren in bestaande activiteiten. De integratie van Postbank en ING Bank in Nederland verloopt volgens schema. Daarnaast zijn er investeringen gepland om het distributiemodel voor de particuliere markt in België te verbeteren, wat zal bijdragen aan een verbetering van de winst. Bij Wholesale

Acquisities in 2007 8 Landmark Investment Management, ZuidKorea 8 Latijns-Amerikaans pensioenbedrijf van Banco Santander 8 Oyak Bank, Turkije 8 NetBank en ShareBuilder (ING Direct USA)

Investeringen in autonome groei in 2007 8 Retailbankieren Roemenië en Oekraïne 8 Levensverzekeringen Rusland 8 Pensioenactiviteiten Roemenië 8 Lijfrenteproducten Spanje, Hongarije 8 Distributieovereenkomst met Piraeus Bank, Griekenland 8 Distributieovereenkomst met Public Bank, Maleisië 8 ING Direct Japan

16

Banking hebben we een aantal nieuwe initiatieven ontwikkeld om de efficiëntie te verbeteren en de groei te stimuleren.”

het belang van ING in Bank of Beijing is terug te vinden in het eigen vermogen.

Verzekeringsbedrijf Winstanalyse derde kwartaal De lichte daling van de onderliggende winst in het derde kwartaal van 8,6%, exclusief de winst op aandelen ABN AMRO, is toe te schrijven aan een daling bij levensverzekeringen doordat de rendementen op vastgoedbeleggingen en private-equitybeleggingen zijn genormaliseerd, alsmede door lagere schaderesultaten vanwege de verslechterde omstandigheden op de Canadese en Mexicaanse verzekeringsmarkt. De resultaten van het bankbedrijf bleven stabiel. Dalingen bij Wholesale Banking en ING Direct werden gecompenseerd door groei bij Retail Banking. De risicokosten stegen, maar bleven relatief laag doordat de kredietportefeuille gezond bleef. ING kon profiteren van een lagere effectieve belastingdruk dankzij hogere belastingvrije winsten en lagere belastingtarieven in Nederland. De nettowinst nam met 46,8% toe tot EUR 2.306 miljoen, door een winst van EUR 418 miljoen op de verkoop van een deel van de Belgische activiteiten en een winst van EUR 26 miljoen op de verkoop van RegioBank. In de nettowinst is ook een bedrag van EUR 54 miljoen aan reorganisatiekosten meegenomen voor de samenvoeging van de Nederlandse retailbanken en voor de reorganisatie bij Wholesale Banking, alsmede EUR 29 miljoen aan kosten voor een valutahedge in verband met de aanstaande acquisitie van Oyak Bank. De positieve herwaardering van EUR 1,9 miljard na belastingen op

De onderliggende winst voor belastingen van het verzekeringsbedrijf nam, inclusief de bate van EUR 455 miljoen op aandelen ABN AMRO, met 29,0% toe. Exclusief die bate daalde de winst van het verzekeringsbedrijf met 16,7% door een lager herwaarderingsresultaat op vastgoed en private equity van EUR 105 miljoen, lagere dividenden en moeilijkere omstandigheden op de schadeverzekeringsmarkt. De winst van Insurance Europe daalde met 29,2%, met name in Nederland. Er was sprake van sterke groei in Centraal-Europa waar het levenresultaat met 15,1% toenam. De winst van Insurance Americas daalde met 6,3%, maar bleef exclusief valuta-invloeden gelijk doordat een bescheiden groei in de VS door een groter beheerd vermogen teniet werd gedaan door tegenvallende resultaten bij het Canadese schadebedrijf. De winst van Insurance Asia/Pacific daalde van EUR 168 miljoen naar EUR 151 miljoen, voornamelijk door volatiliteit in de hedgeresultaten in Japan. Exclusief deze volatiliteit steeg de winst van Insurance Asia/Pacific met 16,0%. Het totale premie-inkomen van het verzekeringsbedrijf steeg met 5,0% (exclusief valutainvloeden met 8,0%), door een sterke verkoop van vermogensopbouwproducten. In Centraal& Overig Europa, Azië/Pacific en de VS zette de groei van de verkoop zich voort. De totale verkoop van nieuwe levenproducten nam met 25,0% toe tot EUR 1.940 miljoen in



08-11-2007 17:32:36

FinancialResultaten figures 2nd quarter2007 2006 3e kwartaal

het derde kwartaal, met name door de groei in Centraal-Europa, Azië en de VS. De stijging in de verkoop is mede toe te schrijven aan omzetgroei bij koopsompolissen met 47,8%, mede door de vraag naar een nieuwe vorm van beleggingskoopsompolissen in de VS en producten voor vermogensopbouw in Azië. De introductie van een nieuw pensioenfonds in Roemenië droeg EUR 37 miljoen bij aan de verkoop. De lasten namen met 14,3% toe, deels door een eenmalige vrijval uit de voorziening voor employee benefits in het derde kwartaal vorig jaar. Exclusief deze vrijval stegen de lasten met 7,2% door verdergaande groei in Centraal-Europa, Azië/Pacific en de VS. Een goede verkoop van levensverzekeringsproducten zorgde voor een stijging van de waarde van de nieuwe productie met 47,5% tot EUR 298 miljoen. Het intern rendement daalde licht tot 13,4%, vergeleken met 13,8% over de eerste negen maanden van 2006.

Bankbedrijf De onderliggende winst voor belastingen van het bankbedrijf daalde met 2,4%; een daling bij Wholesale Banking en ING Direct kon worden gecompenseerd door groei bij Retail Banking. Retail Banking steeg met 12,2% door een sterke groei in Nederland en Polen. De druk op de marges vanwege de vlakke rentecurve en de toegenomen concurrentie in de Benelux kon worden gecompenseerd door hogere volumes. De winst uit Wholesale Banking daalde met 23,3%. Het resultaat van Financial Markets en Structured Finance werd beïnvloed door de onrust op de markt, maar ING Real Estate, Leasing en General Lending lieten wederom solide resultaten zien. Het resultaat van ING Direct daalde met 32,2% door een verlies in het Verenigd Koninkrijk en investeringen in uitbreiding van het productassortiment en geografische expansie. Exclusief het VK en de investeringen in groei steeg de winst van ING Direct met 7,8%. De totale onderliggende baten van het bankbedrijf stegen met 3,3% door sterke commerciële groei bij rekeningen-courant voor particulieren en hypotheken. De totale naar risico gewogen activa namen in het derde kwartaal met 4,7% toe. Vergeleken met vorig jaar was de stijging 12,4%. Deze groei compenseerde de verkrapping van de rentemarge naar 0,91%, een daling met 4 basispunten ten opzichte van het tweede kwartaal en van 15 basispunten ten opzichte van vorig jaar.

De bedrijfslasten namen met 5,2% toe. Dit was geheel toe te schrijven aan investeringen in de groei van het bedrijf, met name bij ING Direct, ING Real Estate en de retail-bankingactiviteiten in opkomende markten. Bij de volwassen activiteiten bleven de lasten gelijk. De nettorisicokosten stegen, maar bleven toch laag omdat de kwaliteit van de kredietportefeuille goed bleef. De toevoeging was gelijk aan 8 basispunten op jaarbasis van de gemiddelde naar kredietrisico gewogen activa, ruim onder het genormaliseerde niveau van 25-30 basispunten. Het onderliggend naar risico gewogen rendement op kapitaal (RAROC) na belastingen steeg van 20,6% over de eerste negen maanden van 2006 naar 23,4%. Wanneer de Ondernemingsraad haar goedkeuring geeft, zal ING vanaf 1 januari 2008 op de thuismarkten haar mid-corporaterelaties overhevelen van Wholesale Banking naar Retail Banking. Met deze verschuiving is het kantorennetwerk volledig ondergebracht in de Retailorganisatie.

Beheerd vermogen Het beheerd vermogen nam in het derde kwartaal met EUR 1,2 miljard toe tot EUR 637,9 miljard ultimo september. De netto-instroom was EUR 8,5 miljard en hogere marktwaardes van aandelen en vastrentende waarden zorgden voor een stijging van EUR 5,1 miljard. Dit werd deels tenietgedaan door valutakoersen, die een negatieve invloed hadden van EUR 16,0 miljard, vooral door de zwakkere Amerikaanse dollar. Acquisities en desinvesteringen hadden een netto-invloed van EUR 3,5 miljard.

Kapitaalbeheer Alle kapitaalratio’s van ING bleven ruim binnen de doelstelling. De leveragepositie van ING Groep verbeterde van 9,32% tot 9,14%. De leverage-ratio van Verzekeringen nam toe van 11,03% naar 13,40%, en de door de EU vereiste kapitaaldekkingsratio daalde van 297% naar 280%. ING verhoogde de doelstelling voor de hybride ratio voor Verzekeringen van 15% naar 25%, waarmee deze nu in lijn is met de doelstelling voor de Bank. De Tier 1-ratio van de Bank daalde van 7,55% naar 7,39%, maar bleef boven de doelstelling van 7,2%. De naar risico gewogen activa namen toe met 4,7% ofwel EUR 16,8 miljard tot EUR 373,2 miljard, door de voortgaande groei van de activiteiten.

Risicobeheer 8 Door risicobeheer en een sterke liquiditeitspositie kon ING de onrust op de financiële markten in het derde kwartaal het hoofd bieden. 8 Er hebben geen belangrijke afboekingen of herwaarderingen plaatsgevonden op de risicovolle hypotheken in de VS of in andere gewraakte beleggingscategorieën. 8 De risicodragende uitzettingen van ING in risicovolle hypotheken bedroeg ultimo september EUR 3,1 miljard, ofwel 0,24% van de totale activa. De netto-afboekingen op deze portefeuille bedroegen EUR 2 miljoen. 8 De uitzettingen aan klanten met een hoger risicoprofiel, het ‘Alt-A’-segment, waarbij woonhuishypotheken als onderpand dienen, bedroeg EUR 26,9 miljard, ofwel 2,1% van de totale activa. 8 De positie in CDO’s en CLO’s (gesecuritiseerde schuldverplichtingen) was EUR 1,1 miljard, ofwel 0,1% van de activa. 8 De risicovolle hypotheken, Alt-A en CDO’s/ CLO’s zijn van een relatief hoge kwaliteit en ING voelt zich comfortabel met deze positie.

Stand terugkoopprogramma aandelen (per 2 november 2007) 8 43,5% van het programma afgerond 8 Totaal aantal teruggekochte aandelen: 69 miljoen 8 Totaalbedrag: EUR 2.173 miljoen 8 Gemiddelde koers van de teruggekochte aandelen: EUR 31,53



17

08-11-2007 17:32:37

18



08-11-2007 17:32:37

Opinie en analyse

Wat de hypotheekcrisis ons leert

Financiële markten in rep en roer Begin 2007 kwamen de problemen op de Amerikaanse huizenmarkt met risicovolle hypotheken in het nieuws. Al gauw kampten ook andere landen met de gevolgen hiervan. Wat kunnen we van deze crisis leren?

W

ereldwijd werden de financiële markten begin 2007 opgeschrikt door problemen met risicovolle hypotheken in de VS, waarbij hypotheken zijn verstrekt aan minder kredietwaardige klanten. Stijgende rente, dalende huizenprijzen, een stijgend aantal wanbetalingen omdat huiseigenaren hun woonlasten niet meer konden opbrengen – dit leidde, in combinatie met toenemende onzekerheid, in augustus tot een stevige daling van de koersen op de financiële markten. Overal kwamen centrale banken in actie door banken kredieten te verstrekken. Toch is sinds augustus een aantal hypotheekverstrekkers in de VS failliet gegaan en verwachten vele financiële instellingen dat hun winstcijfers dit jaar aanzienlijk lager zullen uitvallen. Wat is hier nu de oorzaak van, wat zijn de gevolgen en wat kunnen we ervan leren? We vragen het aan het topmanagement van ING evenals aan een aantal specialisten, die elk een zeer verschillende kijk hebben op de hypotheekcrisis.

Zorgvuldig risicobeheer, daar draait het om John Hele en Koos Timmermans, respectievelijk CFO en CRO van ING Groep Wat is de belangrijkste oorzaak van de onrust op de financiële markten? Hele: “Het is vooral een liquiditeitsprobleem. Banken konden niet meer handelen en centrale banken moesten te hulp schieten door liquiditeit te verschaffen. Het gebrek aan vertrouwen is grotendeels veroorzaakt door de toename van het aantal ‘off balance’-producten, zoals hypotheken (inclusief risicovolle hypotheken) die worden gebundeld en doorverkocht aan beleggers. Door gebruik te maken van dergelijke financieringsconstructies konden banken onder de oude solvabiliteitsrichtlijnen (Basel I) over veel kapitaal beschikken. Maar vanwege het ondoorzichtige karakter van dergelijke constructies wilde uiteindelijk niemand meer met banken zaken doen, omdat men niet wist welke activa achter deze constructies zaten. Hoewel een aantal bedrijven aanzienlijke verliezen heeft geleden, zijn deze verliezen

beheersbaar gegeven de omvang van de wereldwijde financiële dienstverleningssector.” Timmermans: “Een interessant aspect is dat het kredietrisico dat voortvloeit uit risicovolle hypotheken sterk verspreid is over beleggingsportefeuilles wereldwijd. Ik zie dit als een duidelijk voordeel van de voortgaande globalisering waardoor risico’s beter gespreid kunnen worden. Het is beter om de pijn te verdelen over meerdere bedrijven wereldwijd dan dat een paar grote bedrijven er aan onderdoor gaan.” Er was kritiek op de ratingbureaus; er waren hoge creditratings gegeven aan effecten die uiteindelijk dramatisch in waarde zijn gedaald. Hele: “Hoeveel kritiek je ook wilt hebben op de ratingbureaus, je moet goed begrijpen wat zij beoordelen. Zij geven een kredietanalyse, geen liquiditeitsanalyse. Een beleggingsproduct met een triple-A-rating verdient die hoge rating waarschijnlijk wel vanuit kredietoogpunt, maar het zou kunnen dat het instrument niet liquide is omdat je het niet kunt verhandelen. Het is dus belangrijk dat we kredietrisico niet verwarren met liquiditeitsrisico.” Tot nu toe lijkt de invloed op ING beperkt. Hoe komt dat? Timmermans: “Zorgvuldig risicobeheer is belangrijk gebleken. In de eerste plaats houdt ING zich niet in grote mate bezig met ‘exotische’ gestructureerde producten, zoals gesecuritiseerde schuldverplichtingen. Ten tweede hadden we de omvang van onze positie in ‘leveraged finance’ (financiering met vreemd vermogen) al teruggebracht toen de kredietsituatie begon te verslechteren. En tenslotte: onze hypotheekpositie in de VS, voornamelijk opgebouwd via onze ING Direct-activiteiten, is wat kredietwaardigheid betreft vooral gericht op de bovenkant van de hypotheekmarkt. We kunnen het ons gewoon niet veroorloven het geld dat klanten aan ING toevertrouwen in risicovolle activa te beleggen, ook omdat deze middelen direct opvraagbaar zijn. Wanneer echter de reële economie door deze crisis wordt beïnvloed, wordt de invloed op de financiële sector ook groter. Maar het is moeilijk om daar nu een inschatting van te maken.” (lees verder op pagina 21)



19

08-11-2007 17:32:42

Opinie en analyse

“Dit moest gewoon een keer gebeuren” Tijdens een evenement dat mede werd georganiseerd door ING Private Banking gaf Alan Greenspan, voormalig voorzitter van de Amerikaanse Federal Reserve, zijn mening over de recente onrust op de financiële markten. “De crisis rond risicovolle hypotheken moest gewoon een keer gebeuren. De euforie die was ontstaan rond de groei op de

huizenmarkt zette beleggers, die een enorme liquiditeit hadden opgebouwd, er wereldwijd toe aan te investeren in activiteiten met een hoger rendement. Dit werd grotendeels ingegeven door de wereldwijde neerwaartse druk op de lange rente, die werd veroorzaakt doordat er een einde kwam aan de koude oorlog. Met de risicovolle hypotheken in de VS werd in deze vraag voorzien.”

“Meer inzicht in liquiditeit noodzakelijk” Richard Ramsden, analist Goldman Sachs “De problemen op de markt voor risicovolle hypotheken in de VS konden zo snel overslaan naar andere markten omdat risicovolle investeringen wereldwijd verspreid waren. Dit ging gepaard met een grote mate van onzekerheid over waar het uiteindelijke risico feitelijk lag en wat de omvang van het probleem en van de verliezen zou zijn. Het resultaat was een klassieke opeenhoping van risico’s waardoor er een prijsherziening in de risico’s heeft plaatsgevonden over een veel bredere reeks van kredietinstrumenten. De reden voor de opeenhoping van risico’s was dat het een nog relatief nieuwe en onvolgroeide beleggingscategorie betrof, waarvan de meeste beleggers nog lang niet alle details weten. In veel opzich-

ten is de recente opeenhoping te vergelijken met de ‘besmetting’ die zich midden jaren negentig voordeed in de opkomende markten. Toen Rusland niet aan zijn schulden kon voldoen, verspreidde dit ‘virus’ zich snel over andere, niet verwante opkomende markten. Een bijkomend probleem is dat de waardering van veel kredietinstrumenten altijd zeer subjectief is geweest en in veel gevallen gebaseerd op complexe financiële modellen. Omdat de variabelen die worden gebruikt voor de waardebepaling van deze beleggingsinstrumenten zo snel veranderden, werd het moeilijk voor beleggers om de waarde van deze instrumenten te herijken.” Negatieve invloed “Er is bijna niet aan te ontkomen dat een gebeurtenis van een dergelijke omvang financiële

instellingen negatief beïnvloedt. Wat mij echter verbaast, is dat sommige instellingen vrijwel onbeschadigd uit de strijd tevoorschijn zijn gekomen, terwijl andere een behoorlijk negatieve invloed zagen op hun rendement. Het is duidelijk dat veel van de hedgingen risicobeperkende strategieën die banken hebben ontwikkeld, niet hebben gewerkt. Sommige banken zullen hun risicobereidheid en risicobeheerprocessen in heroverweging moeten nemen. Na de interventies door centrale banken zijn de liquiditeitsposities aanzienlijk verbeterd. De reële economie zou echter nog negatief kunnen worden beïnvloed, aangezien de financieringskosten voor financiële instellingen zijn gestegen. De verwachting is dat, op termijn, banken de gestegen financieringskosten zullen afwentelen op hun klanten. Dit kan weer

een negatieve invloed hebben op de consumentenbestedingen en de kapitaaluitgaven, maar in dit stadium is het moeilijk vast te stellen hoe groot die invloed zal zijn.” “Een belangrijke les die we uit de huidige ontwikkelingen kunnen leren is dat er grote risico’s aan verbonden zijn wanneer banken te afhankelijk zijn van één financieringsbron. Er moet daarom een beter inzicht worden gekregen in de liquiditeit en hoe banken reageren wanneer financieringsbronnen tijdelijk opdrogen. De reden waarom banken failliet gaan is slechts zelden vanwege betalingsproblemen, maar eerder omdat zij geen financiering kunnen krijgen.”

Wereldwijde financiële systeem op de proef gesteld In haar Global Financial Stability Report (gepubliceerd in september 2007 en te lezen op www.imf.org) geeft het Internationaal Monetair Fonds een analyse van de recente financiële ontwikkelingen, inclusief aanbevelingen. “Bij aanvang van deze crisis hadden gevestigde financiële instellingen voldoende

20

kapitaal om eventuele kredietverliezen op te vangen. Daar komt bij dat dit gebeurde tijdens een periode van flinke wereldwijde groei. Maar wanneer de financiële omstandigheden moeilijk blijven, zal de wereldwijde groei waarschijnlijk verder afnemen. Het aanpassingsproces vergt tijd, maar

het is nu al duidelijk dat verschillende zaken meer aandacht vereisen. Markten hebben bijvoorbeeld meer accurate en tijdige informatie nodig. Vooral de band tussen financiële instellingen en ‘off balance’-producten vereist meer transparantie, zodat beleggers in staat zijn de kredietwaardigheid

van instellingen te beoordelen. We moeten beter inzicht krijgen in hoe securitisatie en financiële innovatie hebben bijgedragen aan deze onrust. Ook moet de ratingmethode die ratingbureaus hanteren voor complexe producten preciezer zijn zodat beleggers er meer aan hebben.”



08-11-2007 17:32:43

Opinie en analyse

Risicobereidheid extremer door globalisering Willem Buiter, hoogleraar European Political Economy aan de London School of Economics en voormalig lid van het Monetary Policy Committee van de Bank of England. “Deze problemen worden veroorzaakt door menselijke drijfveren als hebzucht en angst, in combinatie met falende regelgeving. De crisis laat zien wat de tekortkomingen zijn van het nieuwe toezichthoudende kader voor banken, Basel II, dat in 2008 van kracht wordt voor grote, internationaal opererende banken in de EU. Ik denk dat Basel II geen kans van slagen heeft, want daarvoor zijn effectief werkende ratingbureaus nodig en geloofwaardige interne bankmodellen waarmee de risico’s worden gewogen. Ratingbureaus zijn in diskrediet geraakt waar het gaat om de beoordeling van gestructureerde beleggingsproducten, want zij spreken elkaar hopeloos tegen. En het zwakke punt van de interne modellen is dat zij gebaseerd zijn op historische gegevens, waarin eigenlijk per definitie de ernstige

stress-situaties, zoals we die in de afgelopen tijd hebben meegemaakt, niet zijn meegenomen. Het interne risicobeheer van veel financiële instellingen schoot te kort omdat het was gebaseerd op de aanname dat posities die niet op de balans staan geen restrisico met zich meedroegen voor de betrokken banken.” Het nadeel van globalisering “Als gevolg van de globalisering is een effectievere diversificatie mogelijk door de handel in risico’s, maar dit resulteert ook in een veel grotere risicobereidheid, die extreme vormen kan aannemen. Er is op een wereldwijde markt niets dat kan garanderen dat de risico’s uiteindelijk worden gedragen door de sterkste schouders. De markt zorgt er alleen voor dat de risico’s worden gedragen door de partij die daar, terecht of onterecht, het meest toe bereid is. Door globalisering ontstaat niet alleen de illusie dat het risico is verhandeld en dus verdeeld over de deelnemers op de financiële markten, maar ook dat het risico daarmee verdwenen

is. En inderdaad, ten tijde van de geringe ‘yield spread’ in de jaren 2002-2007 was er een wereldwijde risicomisperceptie.” Verdiende loon “De belangrijkste les voor de marktpartijen zoals banken en beleggers is dat zij er niet van moeten uitgaan dat met het opzetten van ‘off balance’-producten alle risico’s op activa naar deze producten zijn overgeheveld. En een andere les? Doe altijd je eigen boekenonderzoek en voer je eigen risicoanalyses uit. En de overheid kan ervan leren dat het securitisatie moet ontmoedigen wanneer dit betrekking heeft op de samenvoeging van heterogene activa terwijl niemand inzicht heeft in de gezamenlijke winstuitkering. Securitisatie moet eenvoudig en transparant zijn, zodat beleggers weten wat de onderliggende risico’s zijn van de activa waarin zij investeren. Wat betreft de recente acties van centrale banken om de markten en soms zelfs individuele banken te steunen vind ik dat de autoriteiten een bank maar

moeten laten failliet gaan als dat is wat deze verdient. Wanneer depositoverzekeringen belangrijk worden gevonden, laten we dan de deposito’s garanderen, maar de instellingen die ze uitgeven mogen failliet gaan. Een tweede les voor autoriteiten is dat zij consolidatie van de balans moeten afdwingen. Dus niet-balansgebonden risicoposities opnemen op de balans, wanneer dat vanuit economisch oogpunt gewenst is. En tenslotte moeten voor niet-bancaire financiele bedrijven, zoals hedgefondsen en private-equityfondsen, de rapportageverplichtingen aanzienlijk worden verbeterd, wanneer zij een bepaalde kritieke drempel, gemeten aan de hand van de waarde van de activa of passiva, overschrijden. Er moet worden onderkend dat zodra deze bedrijven een bepaalde omvang krijgen, zij niet langer als een besloten vennootschap kunnen worden beschouwd, maar dat zij zich moeten inschrijven en zich moeten onderwerpen aan de rapportageverplichtingen van een beursgenoteerde onderneming.”

Hele: “Het zal even duren voordat deze hypotheekcrisis door de markt is verwerkt, dus misschien is de kredietcrisis nog niet ten einde. ING heeft de storm goed doorstaan. In de eerste plaats door onze gespreide risicostructuur, maar ook omdat wij voor analisten als voorbeeld dienen op het gebied van informatieverstrekking over onze uitzettingen, waardoor onze beleggers gerustgesteld zijn.” Wat is de belangrijkste les die wij hieruit kunnen leren? Timmermans: “Deze hypotheekcrisis geeft aan hoe belangrijk het is dat banken over goed liquiditeitsbeheer beschikken. Hierdoor kunnen we ernstige crises zoals die van de afgelopen tijd het hoofd bieden. Waar ING’s liquiditeitspositie goed is gebleven tijdens de recente beroering, denk ik wel dat het bankwezen aan een aantal zaken aandacht moet schenken. Hoe is een bank bijvoorbeeld gefinancierd, zijn de financieringsbronnen goed gespreid en wat gebeurt er wanneer een aantal van deze bronnen opdroogt? Banken moeten hiervoor scenario’s uitwerken en de uitkomsten daarvan bespreken met de toezichthouders, omdat ik denk dat ook zij daar meer nadruk op zullen leggen.” Hele: “Ik denk ook dat de volledige invoering van Basel II van belang is. Dit biedt een meer op risico gebaseerde ijking van de kapitaaleisen, waardoor men minder geneigd is gebruik te

Koos Timmermans en John Hele

maken van ‘off balance’-producten, en het zal bijdragen aan grotere transparantie. Verder worden banken gestimuleerd om geavanceerde risicobeheertechnieken te ontwikkelen, omdat deze weer leiden tot lagere voorgeschreven kapitaaleisen onder Basel II. Dit zal allemaal bijdragen tot een stabieler en goed functionerend wereldwijd financieel systeem, vooropgesteld dat bedrijven en toezichthouders samenwerken in crisistijd.”



21

08-11-2007 17:32:55

ING Gallery

Rembrandt Harmensz. van Rijn (1606-1669) Borstbeeld van een man in oosterse kleding, 1635 Olieverf op paneel, 72 x 54,5 cm

Rembrandt in China Rembrandt zou het zich haast niet kunnen voorstellen: een tentoonstelling van hem en zijn tijdgenoten in een museum in het Chinese Shanghai. 75 werken van Rembrandt en tijdgenoten uit de Gouden Eeuw, zoals Frans Hals, Jan Steen en Jacob van Ruysdael worden tentoongesteld in het Shanghai Museum in China. Het is voor het eerst dat meesterwerken uit de collectie van het Rijksmuseum Amsterdam in China te zien zijn. De expositie bevat behalve schilderijen ook Delfts blauw en zilveren voorwerpen. De tentoonstelling Rembrandt and the Golden Age, georganiseerd door het Rijksmuseum Amsterdam, loopt tot 13 februari 2008.

T-shirt maken met daarop een schilderij van Rembrandt.

Tragisch genie Rembrandt van Rijn (1606-1669) wordt algemeen beschouwd als een van de grootste kunstenaren uit de Europese kunstgeschiedenis. Al jong, hij was amper 22 jaar, stond hij al zo hoog aangeschreven dat hij zijn eerste leerlingen aannam. Rembrandt staat symbool voor de Gouden Eeuw. Als portretschilder was hij op jonge leeftijd zeer succesvol, maar de jaren daarna werden gekenmerkt door persoonlijke tragedies en financiële ontberingen. Zijn schilderijen en tekeningen bleven echter zijn leven lang zeer populair.

Website Het Shanghai Museum trekt met internationale tentoonstellingen ongeveer 9.000 bezoekers per dag. Er is een speciale website ontwikkeld, www.rembrandtinchina.com. Deze website, in het Chinees en het Engels, bevat diverse interactieve elementen. Zo kan men bijvoorbeeld een

22

Het Rijksmuseum in Amsterdam wordt gesponsord door ING en Philips. Beide bedrijven sponsoren ook de tentoonstelling in Shanghai. Rembrandt and the Golden Age werd op 2 november officieel geopend door minister Plasterk van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Ouroboros Arborum 2007, een bronzen beeld van Sjoerd Buisman, hoogte 2.80m

Beeldenroute Een origineel idee van Annabelle Birnie, hoofd Art Management bij ING, heeft geresulteerd in een beeldenroute waaraan ten minste zeven bedrijven meewerken. “Waarom zouden we niet samen een aantal beeldhouwwerken uit de verschillende kunstcollecties op straat tentoonstellen en daarmee een culturele brug slaan tussen het nieuwe zakencentrum Zuidas en het centrum van Amsterdam?”

Juweel De Vereniging Bedrijfscollecties Nederland, het Consortium Zuidas Mahler IV en het Virtueel Museum Zuidas legden deze vraag voor aan curator en historicus drs. Ernst van der Hoeven. Naar zijn mening zou het meer kracht uitstralen als in antwoord op de strakke perfectie van de Zuidas uitgegaan zou worden van het tegenovergestelde daarvan: “het ongebreidelde en het verrassende, surrealistische

juwelen die onverwacht in de omgeving opduiken”. Curator Van der Hoeven koos het Griekse concept Energeia als leidmotief voor de beeldenroute. De verschillende werken moeten de energie uitstralen die vrijkomt bij transformatieprocessen. Niet alle bedrijven hadden werken in hun collectie die bij dit thema pasten. Sommige hebben nieuwe werken aangekocht of opdracht gegeven aan een kunstenaar. ING Real Estate heeft Sjoerd Buisman gevraagd een bronzen beeld te maken (zie illustratie). De samenwerking tussen de bedrijven heeft geleid tot een serie kunstwerken die vanaf november te zien zijn op de Claude Debussylaan en het Mahlerplein in de omgeving van de Zuidas in Amsterdam. De collectie zal elke twee jaar worden vernieuwd.

i

www.rembrandtinchina.com www.shanghaimuseum.net



08-11-2007 17:33:02

Jan Hommen voorzitter Raad van Commissarissen ING Groep De heer Cor Herkströter (1937, Nederlandse nationaliteit) zal per 1 januari 2008 het voorzitterschap van de Raad van Commissarissen van ING Groep neerleggen. De Raad van Commissarissen van ING Groep heeft de heer Jan Hommen (1943, Nederlandse nationaliteit) per dezelfde datum benoemd tot zijn opvolger. Herkströter zou in april 2007 al aftreden als commissaris. Gezien de veranderingen in de samenstelling van de Raad van Commissarissen op dat moment, ging hij ermee akkoord langer aan te blijven om een evenwichtige samenstelling van de Raad te waarborgen. De Raad van Commissarissen vertrouwt erop dat met de benoeming van Hommen met ingang van het

verslagjaar 2008 een soepele overgang is gegarandeerd. Hommen is thans voorzitter van het Audit Committee. De Raad van Commissarissen heeft de heer Wim Kok benoemd tot voorzitter van het Audit Committee met ingang van 1 januari 2008. “We hebben het grootste respect voor de belangrijke bijdragen en waardevolle inspanningen die de heer Herkströter door de jaren heen heeft geleverd aan de groei van ING. Het was een voorrecht om met een voorzitter van de Raad van Commissarissen samen te werken die zo geëngageerd en ervaren is als Herkströter. Onze dank en beste wensen voor de toekomst vergezellen hem bij zijn vertrek”, aldus Hommen namens

Ernst & Young voorgedragen als exclusieve accountant De Raad van Commissarissen van ING Groep zal aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders in 2008 voorstellen om Ernst & Young te benoemen tot de exclusieve accountant van ING. Het besluit om de externe accountantscontrole van ING Groep N.V. en haar dochterondernemingen toe te wijzen aan één accountantskantoor zal de efficiëntie van de accountantscontrole verbeteren en de kosten omlaag brengen. Sinds de oprichting van ING Groep in 1991 door de fusie tussen verzekeringsbedrijf NationaleNederlanden en bankbedrijf NMB Postbank Groep is er steeds sprake geweest van twee externe

accountants. Nu belangrijke veranderingen, zoals de implementatie van IFRS en SOX 404 zijn afgerond, heeft de Raad van Commissarissen besloten over te stappen op één accountantskantoor. Wanneer de Aandeelhoudersvergadering de benoeming in 2008 goedkeurt, zal Ernst & Young met ingang van het jaar 2008 de externe accountantscontrole verzorgen. De externe accountantscontrole over de jaarrekeningen 2007 zal nog gezamenlijk worden uitgevoerd door de huidige accountants, Ernst & Young en KPMG.

Jan Hommen

Cor Herkströter

de Raad van Commissarissen van ING Groep. Bestuursvoorzitter van ING Groep Michel Tilmant voegde daaraan toe: “Mede namens mijn collega’s in de Raad van Bestuur wil ik mijn oprechte dank en waardering

uitspreken voor de bijdragen van de heer Herkströter aan ING in de afgelopen negen jaar. Zijn inspanningen zijn van grote waarde gebleken voor het succes van de onderneming.”

ING koopt preferente aandelen van ABN AMRO ING heeft overeenstemming bereikt met ABN AMRO voor de aankoop door ING van 28.843.989 certificaten van preferente aandelen A van ING. Deze transactie wordt in twee tranches uitgevoerd. De eerste tranche, bestaande uit 18.843.989 aandelen die zijn gekocht voor een prijs van EUR 3,65 per aandeel, werd afgerond op 15 oktober 2007. De tweede tranche van 10.000.000 aandelen zal op 24 december 2007 worden gekocht tegen een prijs van EUR 3,68 per aandeel. Na elke tranche zullen de preferente aandelen worden ingetrokken.

De terugkoop van preferente aandelen is op 24 april 2007 goedgekeurd door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders en de overeengekomen prijs valt binnen de afgesproken limiet. De transactie volgt op vergelijkbare terugkooptransacties van Aegon in 2006 en Fortis begin 2007. De transactie heeft geen grote invloed op de winst of op de belangrijkste kapitaalratio’s van ING en evenmin op het nog lopende terugkoopprogramma van gewone aandelen ING.



23

08-11-2007 17:33:07

Kerncijfers en data

Herbeleggingsindex

Belangrijke data in 2008

250

Woensdag 20 februari 2008 Publicatie resultaten 4e kwartaal 2007

200

Dinsdag 22 april 2008, 10.30 uur Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders

150

Woensdag 23 april 2008 Registratiedatum (NYSE)

100

Donderdag 24 april 2008 Notering ING-aandeel ex-slotdividend 2007 (NYSE Euronext en NYSE)

50

0 2004

2005

2006

2007

28-09-2007

Certificaten ING MSCI World Insurance MSCI World Banks

Bron: Thomson Financial Datastream

Top 20 wereldwijde financiële instellingen (beurswaarde in miljarden euro’s) 1

Citigroup Inc

160,7

2

Bank of America Corp

157,4

3

HSBC Holdings

150,4

4

Amer Intl Group

123,5

5

JPM Chase

111,4

6

Banco Santander

85,2

7

Wells Fargo

83,9

8

UBS

79,4

9

Allianz

74,1

10 BNP Paribas

71,6

11 Royal Bank Scotland

71,2

12 ABN Amro

70,6

13 ING

68,6

14 Wachovia Corp

61,1

15 AXA

65,7

16 Intesa Sanpaolo

64,2

17 Goldman Sachs

62,9

18 Unicredito

62,5

19 BBVA

58,4

20 Credit Suisse Group

56,5

Maandag 12 mei 2008 Betaalbaarstelling slotdividend 2007 (NYSE)

Woensdag 13 augustus 2008 Publicatie resultaten 2e kwartaal 2008 Woensdag 12 november 2008 Publicatie resultaten 3e kwartaal 2008 (Data zijn onder voorbehoud)

ING wint de Henri Sijthoff-prijs

24

Maandag 5 mei 2008 Betaalbaarstelling slotdividend 2007 (NYSE Euronext)

Woensdag 14 mei 2008 Publicatie resultaten 1e kwartaal 2008

Bron: MSCI, Bloomberg, 28 september 2007

Op 31 oktober 2007 ontving CEO Michel Tilmant de prestigieuze Henri Sijthoff-prijs uit handen van jurylid Erik van de Merwe. Het Financieele Dagblad stelt de prijs beschikbaar voor Nederlandse ondernemingen die zich gunstig onderscheiden op het gebied van hun financiele berichtgeving, met name het jaarverslag en de verslaggeving via de website. Na tweemaal achtereen genomineerd te zijn geweest, eindigde ING dit jaar

Maandag 28 april 2008 Registratiedatum (NYSE Euronext)

als winnaar in de categorie AEX-fondsen. De andere genomineerde ondernemingen in deze categorie waren Akzo Nobel, Hagemeyer en TNT. De prijs bestaat uit een bronzen replica van de krantenlezende man van Pieter d’Hondt. Het echte beeld staat op het Damrak in Amsterdam. Het FD stelt ook een prijs ter beschikking in de categorieën mid- en smallkapfondsen en niet-beursgenoteerde bedrijven. De Sijthoff-prijs

werd dit jaar voor de 54ste maal uitgereikt. Zie ook www.fd.nl/ sijthoff.

Disclaimer Het verkorte geconsolideerde tussentijdse verslag van ING Groep over de periode tot en met 30 september 2007 (in overeenstemming met standaard IAS 34, “Tussentijdse Financiële Verslaggeving”, en inclusief de beoordelingsverklaring van Ernst & Young) is opgenomen in het Statistical Supplement van ING Groep. Bij het opstellen van de financiële informatie in deze uitgave zijn dezelfde waarderingsgrondslagen toegepast als voor de cijfers over het derde kwartaal van 2007. De cijfers in dit document zijn niet door de accountant gecontroleerd. In de tabellen zijn kleine afrondingsverschillen mogelijk. In deze publicatie zijn verwachtingen over toekomstige gebeurtenissen opgenomen. Deze verwachtingen zijn gebaseerd op de huidige inzichten en veronderstellingen van het management met betrekking tot bekende en onbekende risico’s en onzekerheden. De feitelijke resultaten, prestaties of andere omstandigheden kunnen in meer dan geringe mate afwijken van de uitgesproken verwachtingen als gevolg van wijzigingen in onder meer (i) de algemene economische omstandigheden, vooral in voor ING belangrijke markten, (ii) veranderingen in de beschikbaarheid van, en kosten verbonden aan, liquiditeitsbronnen zoals interbancaire kredietverlening, alsmede de omstandigheden op de kredietmarkten in het algemeen, waaronder veranderingen in de kredietwaardigheid van kredietnemers en andere tegenpartijen, (iii) de frequentie en ernst van verzekerde schadegevallen, (iv) de sterfte-, invaliditeits- en ziektecijfers en ontwikkelingen hierin, (v) het verval in portefeuilles, (vi) het rentepeil, (vii) valutakoersen, (viii) concurrentieverhoudingen, (ix) wijzigingen in weten regelgeving en (x) het beleid van overheden en/of regelgevende toezichthouders. ING acht zich niet verplicht de in dit document opgenomen toekomstverwachtingen op enig moment te actualiseren.



08-11-2007 17:33:08

Centraal-Europa: groei, groei, groei. 3e kwartaal: resultaten illustreren veerkracht. Kredietcrisis belicht. november 2007

Recommend Documents