Je kind in balans
Caroline Penninga-de Lange
Je kind in balans Op weg naar emotionele stabiliteit
UITGEVERIJ BOEKENCENTRUM • ZOETERMEER
Van Caroline Penninga-de Lange verschenen eerder bij Uitgeverij Boekencentrum: Elk kind is uniek! Bouwen aan zelfvertrouwen bij kinderen Ruimte voor gevoelens. Omgaan met emoties van kinderen
www.uitgeverijboekencentrum.nl Ontwerp omslag Wil Immink Lay-out en dtp binnenwerk Gerard de Groot ISBN 978 90 239 2626 9 NUR 854 © 2011 Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer Alle rechten voorbehouden
Stevig geworteld in de grond van jouw liefde, met God als bron voor jou en je kind. Groei van zelfvertrouwen, van weerbaarheid, van ‘hier ben ik!’ en van ‘oog voor de ander’! Soms uit balans, boos, bang, verdrietig. Onmacht en bezorgdheid. Wat nu? Het mag er zijn: elke emotie bij jou en bij je kind. Geuit, ontladen. Dan is er rust. Weer in balans, je kind en jij.
Inhoud Woord vooraf
11
DEEL 1 GEHECHTHEID ALS BASIS 1. Veilige gehechtheid als basis voor groei 1. Inleiding 17 2. Het ontstaan van veilige gehechtheid (bij kinderen van 0-2 jaar) 17 3. Vanuit een veilige gehechtheid naar een vertrouwensrelatie (bij kinderen van 2 jaar en ouder) 22 4. Bouwen aan de vertrouwensrelatie met vijf liefdestalen 25 5. Als het niet zo makkelijk gaat… 35 6. Herstel van gehechtheid 40 Gespreksvragen 42
DEEL 2 ZELFVERTROUWEN EN ZELFBEELD 2. ‘Ik mag er zijn!’ Over zelfvertrouwen en zelfbeeld 1. Inleiding 2. De betekenis van zelfvertrouwen 3. Verschillende aspecten van het zelfbeeld 4. Een gezond zelfbeeld 5. De invloed van zelfvertrouwen en zelfbeeld op de ontwikkeling van een kind 6. Waaraan herken je kinderen met zelfvertrouwen en een gezond zelfbeeld? 7. Samenvatting Gespreksvragen
47 47 49 51 54 56 59 59
3. ‘Niemand vindt me aardig!’ Over het ontstaan van een negatief zelfbeeld 1. Inleiding 2. Wat is een negatief zelfbeeld? 3. Waaraan merk je dat een kind een negatief zelfbeeld, weinig gevoel van eigenwaarde heeft? 4. Hoe ontstaat een negatief zelfbeeld? 5. Welke gevolgen kan een negatief, ongezond zelfbeeld hebben? 6. Samenvatting Gespreksvragen
60 60 61 66 69 70 70
4. ‘Dit ben ik!’ De ontwikkeling van een gezond zelfbeeld en zelfvertrouwen 1. Inleiding 2. Aansluiting als voorwaarde voor groei van zelfvertrouwen 3. Je rol als opvoeder 4. Samenvatting Gespreksvragen
72 72 77 82 82
5. ‘Geschapen naar Gods beeld.’ Een gezond zelfbeeld in bijbels perspectief 1. Inleiding 2. Gods onvoorwaardelijke liefde als basis 3. Houden van jezelf, houden van de ander 4. Samenvatting Gespreksvragen
84 84 90 93 94
DEEL 3 ONDERSTEUNING VAN DE EMOTIONELE ONTWIKKELING 6. ‘In balans!’ Over een gezonde emotionele ontwikkeling 1. Inleiding 2. Kenmerken van emoties 3. Het ontstaan van emoties 4. Een gezonde emotionele ontwikkeling 5. Samenvatting Gespreksvragen
97 98 102 106 112 112
7. ‘Hoe kan ik je helpen?’ Over het ondersteunen van de emotionele ontwikkeling 1. Inleiding 2. Aan de slag met emoties 3. Bieden van ondersteuning in moeilijke situaties 4. Om niet te vergeten 5. Belemmeringen bij ouders om ondersteuning te bieden 6. Samenvatting Gespreksvragen
114 114 124 136 138 139 140
8. ‘Ik als opvoeder.’ Vrij worden van belemmeringen 1. Inleiding 2. Emoties bij jou als opvoeder 3. Vrij om ouder te zijn 4. Samenvatting Gespreksvragen
141 141 154 157 158
DEEL 4 EMOTIES BIJ KINDEREN 9. ‘Er zitten tranen in mijn hart.’ Verdriet 1. Inleiding 2. Verdriet 3. Manieren van kinderen om met verdriet om te gaan 4. Reactie op verdriet 5. Wat hebben kinderen nodig als ze verdriet hebben? 6. Samenvatting Gespreksvragen
161 161 163 168 172 177 178
10. ‘Dat wil ik niet!’ Boosheid 1. Inleiding 2. Wat is boosheid? 3. Oorzaken van boosheid 4. Reageren op boosheid 5. Omgaan met boosheid van je kind 6. Omgaan met je eigen boosheid als ouder 7. Samenvatting Gespreksvragen
179 179 182 183 185 189 191 192
11. ‘Een dief is ook weleens bang!’ Angst 1. Inleiding 2. De noodzaak van angst 3. Verschillende typen angst 4. Ontstaan van angst 5. Omgaan met angst van je kind 6. Op weg naar vertrouwen 7. Samenvatting Gespreksvragen
193 194 195 199 201 205 211 211
12. ‘Ik mag ook nooit wat!’ Jaloezie 1. Inleiding 2. Wat is jaloezie? 3 Jaloers gedrag 4. Oorzaken van jaloezie 5. Invloed van de opvoeding 6. Ideeën over jaloezie 7. Omgaan met jaloezie 8. Samenvatting Gespreksvragen
213 213 214 216 219 220 221 225 226
13. ‘Het is een grijze mist van rotgevoelens.’ Depressie 1. Inleiding 2. Hoe herken je een depressie bij je kind? 3. Wat is een depressie eigenlijk? 4. Hoe kan een depressie ontstaan? 5. Wat kun je als ouder doen? 6. Samenvatting Gespreksvragen
227 228 230 233 239 243 244
Verder lezen?
244
Woord vooraf
Wat doe jij als je kind uit balans is? Als het boos is, teleurgesteld of verdrietig? Een vriendinnetje deed niet aardig, de rekentoets ging niet goed, pappa werd zo boos. Hoe help je het kind weer in balans te komen? Om met al die emoties om te gaan, zodat het zich weer prettig en tevreden kan voelen? In dit boek beschrijf ik welke mogelijkheden je als ouder daarvoor hebt. Het is geschreven voor ouders en andere opvoeders van kinderen van 0-12 jaar. Ik start in deel 1 bij de basis, de veilige gehechtheid die nodig is voor een kind om zich bij jou veilig en geborgen te voelen. Vanuit die basis wil een kind zich laten opvoeden en bijsturen. In het volgende deel kijken we hoe een kind zelfvertrouwen en een gezond zelfbeeld ontwikkelt. Zo kan het steviger de wereld in, komt het voor zichzelf op en kan met moeilijke situaties omgaan. Zo ontwikkelt het kind zelfvertrouwen in het omgaan met eigen emoties en in de omgang met anderen. In deel 3 bespreek ik hoe een kind zich op een gezonde manier kan ontwikkelen in het omgaan met gevoelens als boosheid, verdriet en angst, en welke mogelijkheden je als ouders hebt om je kind te ondersteunen. Maar iedere ouder loopt tegen zijn grenzen aan en merkt dat hij ook beperkingen heeft in hoe hij er voor zijn kind kan zijn. Ook dat komt in dit deel aan de orde. Niet om je je schuldig te laten voelen, maar juist om te kijken hoe je je mogelijkheden kunt uitbreiden. In de verschillende hoofdstukken vind je vragen in de tekst. Deze zijn bedoeld ter verdieping. Je wordt aan het denken gezet over hoe jij met de beschreven zaken omgaat en hoe je er eventueel verder in kunt komen. De gespreksvragen aan het eind van elk hoofdstuk zijn bedoeld om de informatie toe te passen op je eigen situatie. Deze kunnen ook worden gebruikt bij een bespreking in bijvoorbeeld een oudergroep.
11
Ik vergelijk de groei en ontwikkeling van een kind graag met een boom. Zoals een beuk begint met een klein beukennootje waarin al het nodige ligt opgeslagen, zo heeft een baby enorm veel mogelijkheden die God in het kind heeft gelegd. Als een baby vervolgens kan wortelen in de sterke zekerheid dat de ouder hem waardevol vindt en hij aangesloten is op de bron van Gods onvoorwaardelijke liefde, dan heeft hij kans om uit te groeien tot een sterke boom met vruchtdragende takken. Een sterke stam van voldoende zelfvertrouwen en een gezond zelfbeeld draagt takken die ervoor zorgen dat een kind zich sociaal en emotioneel kan ontplooien en ook iets voor anderen kan betekenen. Het kind kan vanuit een voldoende mate van zelfvertrouwen omgaan met emoties van zichzelf en anderen; het kan en durft zich sociaal te bewegen. Ook kan het voldoende én voor zichzelf opkomen én rekening houden met een ander. Als ouders kun je niets veranderen aan de aanleg van je kind (het beukennootje). Wel kun je de bodem zo vruchtbaar mogelijk maken om je kind te helpen groeien en zich te ontwikkelen. Door het te laten zien waarin het van waarde is, kan een kind zijn gevoel van eigenwaarde ontwikkelen. Door het te laten zien wat zijn beperkingen zijn en die beperkingen te accepteren ontwikkelt het een gezond, reëel zelfbeeld. Het kind kent zijn mogelijkheden, talenten en beperkingen en durft daarvoor uit te komen.
12
Je hebt als ouders geen invloed op de stormen die rond je kind kunnen ontstaan. Wel heb je mogelijkheden om het te helpen zichzelf sterker te maken, bestand tegen emotionele stormen. Tegelijkertijd weten we dat we als mensen beperkt zijn. Een moeder zei eens: ‘Je armen reiken maar tot aan de voordeur van je huis. Daarbuiten moet je je kind loslaten.’ Daarnaast heeft elke ouder, ook voor wat er in huis gebeurt, zijn beperkingen. Hoeveel je ook voor je kind wilt betekenen, je bent beperkt in energie, tijd, veerkracht en vaardigheden. Vraag daarom niet van jezelf een perfecte ouder te zijn; die bestaat niet. Wel kun je de relatie met je kind onder de loep nemen om te kijken hoe je die relatie invult en wat je daarbij eventueel in de weg staat. Je kunt kijken welke vaardigheden je jezelf hebt eigen gemaakt in het ondersteunen van je kind waardoor het emotioneel in balans kan komen en welke vaar-
Takken: sociale vaardigheden; kunnen omgaan met anderen, opkomen voor jezelf en rekening houden met een ander
Sociaal inzicht; begrijpen welk gedrag handig en gewenst is
Vruchtbare bodem; liefde en vertrouwen van ouders
Emotionele vaardigheden; kunnen omgaan met gevoelens, zowel fijne als nare gevoelens
Sterke stam; voldoende zelfvertrouwen en gezond zelfbeeld
Sterke worteling; sterke gehechtheidsrelatie
Grondwater; Gods onverwaardelijke liefde
digheden je nog kunt ontwikkelen. God geeft mogelijkheden voor groei. Hij wil je laten zien wat je nodig hebt om te kunnen groeien als ouder en opvoeder om zo de groei en ontwikkeling van je kind te bevorderen. Hij kan je laten zien waar in jouw eigen groeiproces (essentiële) elementen ontbraken. Dat gemis maakt het moeilijk voor je om er zo voor je kind te zijn als je graag wilt. Alles wat je in dit boek leest, heb ik mij met Gods hulp in de loop der jaren eigen gemaakt tijdens mijn eigen zoekproces als gastouder, als ouderbegeleider en als coach van volwassenen. Ook heb ik zelf als volwassene de schatten en de ballast vanuit mijn eigen jeugd onder ogen moeten zien om goed voor mezelf te kunnen zorgen en er voor anderen te kunnen zijn.
13
Ik bedank alle ouders die in de begeleidingsgesprekken mij hebben laten delen in hun angsten en zorgen én in hun verandering en overwinning. In het boek kan ik daardoor veel voorbeelden uit de praktijk beschrijven, ook al zijn die meestal gemixt om herkenning te voorkomen. Dank aan mijn vader voor alles wat hij me in de loop der jaren heeft geleerd. En ik bedank mijn lieve meelezers voor hun aanwijzingen en ideeën! Caroline Penninga-de Lange
14
DEEL 1 GEHECHTHEID ALS BASIS
