Camino uit een kerkblad

CONTACTBLAD VAN DE GRAALBEWEGING IN NEDERLAND verschijnt 4 x per jaar

25e jaargang – nr. 3, september 2009

Camino uit een kerkblad Leven is op weg zijn, bergen beklimmen, waden door rivieren bloemen plukken bij maanlicht, dwalen door eenzaamheden en woestijnen, een kaars branden tegen de storm oplopen met anderen of hen dragen, brood delen en vieren in de nacht. Leven is pelgrimeren, een tijdlang werken aan de weg, een brug bouwen over het water, rovers en duivels verjagen, waken en bidden met zieken, doden begraven bij de kapel. Maar nooit raken de pelgrims thuis, ‘vreemdelingen’ vestigen niet. Wanneer wij eindelijk aankomen, weten ze wat ze vermoedden: De weg is het doel.

1

Redactie: Ine van Emmerik, Elly van Leeuwen, Annemarie Pappot-Verdurmen, An van Tol, Trees Willemse. Lay-out: Hermien van Sloten Vaste medewerker aan bepaalde rubrieken: Didine Petit Redactieadres: Elly van Leeuwen-Aarsman Henry Dunantstraat 35 1443 GA PURMEREND Kopij naar beide onderstaande adressen: [email protected] Elly van Leeuwen [email protected] Secretariaat van de Graalbeweging Administratie: (adreswijzigingen e.d.) Secretariaat van de Graalbeweging Nieuwegracht 51, 3512 LE UTRECHT Tel: 030-2333640 E-mail: [email protected]

ISSN: 1878-1616 (Intergraal is per 28 mei 2009 geregistreerd als een seriële publicatie en van een ISSN voorzien.) ABONNEMENTSGELDEN 2009: Vanaf € 10,- over te maken op giro 656297 t.n.v. De Graal, Utrecht KOPY VOOR HET DECEMBERNUMMER WORDT GRAAG VERWACHT UITERLIJK OP 18 NOVEMBER 2009 Bijdragen zo mogelijk één A-4 of korter. ADRESWIJZIGINGEN: Ton Brouwer [email protected] Corrie Hoogenboom [email protected]

INHOUDSOPGAVE Camino Persoonlijke geluiden Vacare Is dit vakantie? Zomermijmering Een bijzondere ontmoeting Zaadjes van hoop Een worteltje van de Graalbeweging Verslagen Zenzaterdag De Graalcamino naar Santiago de Compostela Etty Hillesum, bron van inspiratie en verwarring Golega zingt, LIEN weekend in Portugal Graalkorrels Graalberichten In memoriam Truus Boom Oproep Kopij De Zilvervloot Agenda

2

blz. 1 3 3 5 6 6 7 8 9 9 10 13 14 17 19 19 21 22 22

PERSOONLIJKE GELUIDEN Vacare… Hoe leegte vol kan zijn! Trees Willemse Met het artikel van Ine van Emmerik in de vorige Intergraal gaf zij een mooie mogelijke invulling voor ‘vakantie’, door van dit woord de oorsprong te laten zien, n.l. ‘vacare’ is leeg zijn. Dat bracht me bij mijn eigen vacantie die in mei al voorbij was, dus er wachtte mij een lange zomer die er nogal stil uitzag. Soms moest ik denken aan de stille week in het najaar met een aantal Graalvrouwen in de Stad Gods. Met elkaar stil zijn in een groep is wel anders dan in je eentje en vaak kwam het gedicht bij mij boven dat Hélène Leijendekkers af en toe met ons deelde: Als Gij er niet waart en Uw stem was er niet dan was er van stilte geen sprake alleen maar van zwijgen zo hard als graniet en dat kan je doodeenzaam maken. Stilte is als een tweestemmig lied waarin Gij en ik elkaar raken….. Ik nam me voor om inspiratie en ‘nabijzijn’ te halen uit de soms ongelezen, maar ook vergeten boeken, die in mijn boekenkast op mij stonden te wachten. En dat werkte. Het werd een feest van verrassing en herkenning. Zo werd de leegte heel vol…. 1. Jean Shinoda Bolen: ‘Tot op het bot’ In haar praktijk als arts en psychiater werkt zij o.a. met behulp van mythologische beelden om mensen snel tot de kern van hun problemen te helpen brengen. Het hoofdstuk dat mij erg aansprak was dat over Inanna, koningin van hemel en aarde die gehoor gaf aan de roep uit ‘het grote daaronder’ van haar zuster Ereshkigal, koningin van de onderwereld . Mededogen met Ereshkigal bracht haar ertoe af te dalen naar de onderwereld om haar zuster in haar ellende bij te staan. Toen zij bij de onderwereld aankwam, vroeg de poortwachter haar wat ze kwam doen en haar antwoord was: ‘ik ben op weg naar het oosten omwille van mijn zuster Ereshkigal.’ Hoezo, naar het oosten als je naar de onderwereld op weg bent? De schrijfster licht dit toe: Wanneer de zon in het oosten opgaat kondigt zich de dageraad aan van een nieuwe dag en daarom vertegenwoordigt het oosten wedergeboorte, nieuw leven, onschuld, kwetsbaarheid en hoop. Afdalen in de onderwereld voert iemand wel het rijk van de dood in, maar ook van transformatie en wedergeboorte. En Inanna keerde terug uit de onderwereld, wetend dat ze wel koningin van hemel en aarde kan zijn, maar dat die onderwereld er wel degelijk bij hoort. Ze realiseerde zich dat ze terugkwam ‘anders dan voorheen’. Pas als je zelf beseft dat ook Ereshkigal een onderdeel van je leven uitmaakt naast Inanna, dan kun je worden ‘anders dan voorheen’.

3

Dit hoofdstuk heeft mij weer dieper gebracht bij het weten en durven erkennen dat ik na mijn hartstilstand wel degelijk teruggekomen ben ‘anders dan voorheen’ en dat te beseffen stemt me steeds dankbaarder en blijer.

Jean Shinoda Bolen

2. Van dezelfde schrijfster las ik ook ‘De Godin in elke vrouw’ waarin je aan de hand van de beschrijving van vele archetypische godinnen een psychologisch portret van jezelf kunt maken, waaruit valt af te lezen wat je in jezelf kunt activeren om tot bloei te komen. Alleen al de herkenning van de karaktertrekken van de godinnen in jezelf kan je helpen om te veranderen. Je bent natuurlijk niet één bepaalde godin. Het is een combinatie van trekken van verschillende godinnen die jij bij jezelf ook zo ziet. Zo leer je aandacht te geven aan de verschillende hoedanigheden waarachter je je vaak schuil houdt, als je ze tenminste minder goed vindt. Pas door die aandacht kun je eraan gaan werken die dingen in jezelf te veranderen….

3. De ‘Voettocht naar Santiago de Compostella’ door Shirley Maclaine was ook weer een hele ervaring. Ik was helemaal vergeten dat het zo’n spiritueel boek was en ik heb er op nieuw van genoten. Zij beschrijft haar tocht, die naast een lichamelijke uitdaging ook een spirituele ervaring voor haar werd, zo open en eerlijk dat het, althans voor mij, nooit zweverig werd. Ik kan onmogelijk aangeven wat mij zo geboeid heeft, dat zou te veel worden, veel te veel. Maar een enkele passage wil ik toch vermelden, omdat de onderwerpen in deze tijd ook telkens weer aan de orde komen: ……. “Toen besefte ik dat de wereld van religieuze overheersing uit vroegere tijden had plaats gemaakt voor de wetenschappelijke wereld van nu, die probeerde de spirituele en emotionele overheersing uit het verleden van zich af te schudden ten gunste van een wereld van wetenschappelijke en technologische feiten.” …… “Wetenschappers stonden zichzelf zelfs niet toe menselijk te zijn. Waren hun waarnemingen niet rationeel en wetenschappelijk, dan werden ze doodverklaard………”1 “Ik begin me steeds meer bewust te worden van wat Einstein altijd beweerde, dat er niet zoiets als lineaire tijd bestaat; dat is iets wat we zelf hebben bedacht” …. En vervolgens laten we ons er zo door meeslepen dat we nergens meer tijd voor hebben, laat staan voor b.v. leren naar de stilte te luisteren of gewoon maar niets te doen! We laten ons geregeld door de tijd regeren! …“Ik was gefascineerd door de toekomst en de aanwezigheid van andere werelden, bewoond door wezens die voor mij ook iets vertrouwds hebben. Voor mij maken het verleden en de toekomst deel uit van mijzelf in het nu, net als de natuur en de lucht. M.a.w. ik heb het gevoel dat de tijd in mij bestaat in plaats van dat ik in de tijd besta.’ Deze passage heb ik in het heden gezet omdat ik dat zelf ook zo voel. “Toen herinnerde ik mij wat een groot leraar mij had verteld over angst: ‘vraag jezelf nooit af waarvoor je bang bent – in plaats daarvan waarover je bezorgd bent. Een angstige gedachte die je uitzendt zal terugkeren, want alle energie keert terug naar degene die haar uitzendt. Een bezorgde gedachte zal ook terugkeren. Onderscheid op dat moment waarover je bezorgd bent.’” 1

Zie voor heel andere invalshoeken het boek, samengesteld door prof. Iteke Weeda: ‘Spiritualiteit en Wetenschap’, met op blz.141 e.v. een bijdrage van mij getiteld: ‘Evenwicht tussen kennis en spiritus’.

4

…. “Mijn ziel klopte op de muren van mijn verstand en verlangde ernaar te worden erkend als bezitster van kennis die mijn verstand te boven ging”! Omdat ik zelf nogal rationeel was zoals ik boven al schreef en mijn verstand de boventoon liet voeren, was ik van deze passage erg onder de indruk en laat ik mijn ziel niet meer aankloppen, maar luister en wéét nu dat er veel meer is dan ik met mijn verstand kan begrijpen. Ja, zo is mijn vacare, mijn leeg zijn deze zomer een rijkdom aan ervaringen en leermomenten geweest, waar ik erg dankbaar voor ben.

Is dit vakantie… Joke Poot Dit jaar verbleven we op één plek. Dit was helemaal tegen onze gewoonte in. Anders lopen we van A naar B naar C enz. Nu waren we op Ecolonie, een ecologisch centrum, gerund door Nederlanders. Het bevatte een grote groentetuin, een prachtig ommuurde kruidentuin en een geitenboerderij. Hierbij hoorden ook een grote camping en een atelier plus een winkeltje waar de groenten, de kruidentheetjes en massageoliën verkocht werden en ook hadden ze allerlei kaarten van Tarot tot engeltjes. De uitgangspunten van Ecolonie zijn: gezond leven, biologisch tuinieren tot duurzaam bouwen. ECO-lonie bevat meer aspecten van het leven. Eco is afgeleid van het Griekse Oikos, wat Thuis betekent. Duurzaamheidsdenken en natuurbeleving, creativiteit en spiritualiteit horen erbij en inspireren elkaar wederzijds. Over spiritualiteit zeggen ze: aan iedereen wordt de gelegenheid gegeven het begrip. op haar/zijn eigen wijze in te vullen. Er werden b.v. 's morgens voor het ontbijt in de kruidentuin mantra's gezongen. Ik ging er regelmatig heen en heb het als heel rust- en energie gevend ervaren. Midden in de groentetuin, die cirkelvormig was aangelegd, stond een 6 meter hoge piramide die door zijn energie de groei zou ‘verbeteren’. Nu, de vakantie, voor vriendin Geeske was het een stage op de geitenboerderij, iets wat ze voor haar opleiding in de biologische landbouw graag wilde doen. Voor mij een ‘vrije’ invulling van 2,5 week. Ik heb het soms als moeilijk ervaren met andere gasten iets te doen, ieder had een eigen program. Gelukkig heb ik met enkele mensen kunnen wandelen in de buurt en was er genoeg aanspraak tijdens de warme maaltijden. Wat ik nu achteraf als heel plezierige en gelukkig makende bezigheden heb ervaren zijn gek genoeg de dagdelen dat ik heb ‘meegewerkt’. Ik heb jam helpen maken, stoelen gesopt, tuinbonen gedopt en komkommers ingemaakt. Dit alles met erg fijne mensen waarmee prettige gesprekken ontstonden. Wat ik ook ontdekte was het werken met zeepsteen. Dat had ik nooit gedaan. Het was een heel rustgevende bezigheid. Daarbij kwam dat er anderen ook bezig waren. Ik heb genoten van de aandacht van twee kindertjes die mijn werk bekeken en bevoelden en zelf ook een steentje wilden. Het was een vakantie met veel aspecten. Er was yoga, een oerdansworkshop en ik heb ook gejambeet! Gelukkig was er tijd met Geeske om te wandelen en te zwemmen, maar ik had ook een grote behoefte eens van het terrein af te komen en een stad en stedelijk schoon te zien. Dat is drie keer gebeurd en daarvan heb ik genoten. In de stad Epinal was b.v. een museum dat het drukken van prenten door de tijd heen laat zien, erg leuk. Ik heb geprobeerd te tekenen, dat is een paar keer gebeurd.

5

Enfin, een vakantie die voor mij niet vatbaar is voor herhaling, maar die wel voldoende geluksmomenten in zich had om hem als geslaagd te bestempelen. Het zijn de fijne en leuke en inspirerende mensen die het hem doen.

Zomermijmering uit een kerkblad Naast hoofdwegen zijn er ook zijwegen. Er zijn paden om zomaar te wandelen. Paden die naar jezélf leiden. Paden van inkeer, verheldering, herbronnen. Geïnspireerd, ga je weer de hoofdweg op. Er zijn vele wegen, vreemde verten, andere culturen, onbekenden? of mensen zoals wij? Vreemd? Maar het vreemde, het nieuwe kan ons de ogen openen kan ons wakker maken voor nieuwe, nog onbekende mogelijkheden. Een vreemde kan een vriend, vriendin worden. Soms heel dichtbij.

Een bijzondere ontmoeting Jantine van der Veen Vorig jaar maakte ik kennis met De MensenBieb, een initiatief, dat opgepakt werd door de Gemeentelijke bibliotheek voor een nieuwjaarsbijeenkomst. Wat gebeurt er als je de MensenBieb uitnodigt? Bij de MensenBieb kun je een mens te spreken krijgen, die met jou uitzoekt hoe je staat tegenover vooroordelen, een bijzondere ontmoeting. Leen dus geen mening, maar oordeel zelf. Een vluchteling is net een mens. Net als een allochtoon, een vrouw. U ook trouwens. Mensen zitten vol met opinies, oordelen, vooroordelen. En verhalen. Vertel ze aan elkaar en lach de vooroordelen weg. Laatst op de Utrechtse vrouwenvluchtelingendag heb ik met hen meegedaan. Met een sticker met een vooroordeel erop traden we in gesprek met voorbijgangers en bezoekers. Een man heeft mij aan het denken gezet: Hij vertelde hoe hij vanuit een tropisch land de Nederlandse maatschappij introk. Als kind ging hij naar een jongensschool, daarna naar een technische opleiding met mannelijke leraren. Toen ging hij werken in Nederland en kreeg een vrouwelijke directeur. Dat kon ik niet, het paste niet bij mijn wereldbeeld.

6

En nu? Ik ben nu zelf directeur en heb vrouwelijke collega’s. Toen hebben wij wel gelachen, want hij vond het zelf ook heel komisch! Wilt U ook eens kennismaken met De mensenBieb? http://www.mensendoeneenboekjeopen.nl

Zaadjes van hoop liggen dagelijks in jouw handen! Uit: ‘Shield of the Command’, september 2009 Er is een eenvoudige en praktische aanpak om via ons eigen ‘ding’ mee te helpen om honger en armoede de wereld uit te helpen. Jazeker! En dat met een methode die zó simpel is dat je het bijna niet gelooft. Je vraagt je af waarom we hier zo lang overheen hebben gekeken…! Willem van Cotthem, 72 jaar, maar zo jong van geest en vooral van hart, dat je er jaloers op wordt. Deze professor in de plantkunde is een tijdje geleden begonnen met het verzamelen van zaden van het fruit en de groenten die we dagelijks in de supermarkt kopen en thuis consumeren… Zaden die we gewoon weggooien, worden door hem verzameld. Laten we hem vooral steunen bij dit prachtige initiatief. Voortaan dus je groenten en fruit schoonmaken, lekker opeten en de pitjes/zaden apart leggen, daarna afspoelen, goed laten drogen en vervolgens naar Willem van Cotthem sturen, de praktische professor. Hij zorgt er vervolgens voor dat deze zaden worden verspreid over de wereld en dat de armsten de gelegenheid krijgen een tuintje aan te leggen met zaden waar zij normaal niet aan kunnen komen. Ze kunnen ze niet kopen, ze kunnen ze niet betalen. Terwijl wij ze zomaar in de vuilnisbak gooien! Maar laten we hem even zelf zijn verhaal laten vertellen: “Ik vraag u geen financiële steun. Het volstaat immers mij af en toe de zaden/pitten toe te sturen die u aantreft in de vruchten die u zelf wel eens eet: (water)meloenen, pompoenen, paprika’s, avocado’s, papaja’s, aubergines en andere. Spoel deze zaden even in water, laat ze drogen op een bord (niet op papier want dat kleeft) en stuur ze mij (liefst met de naam van de vruchtensoort die u bij de aankoop, b.v. op een etiketje aantreft als je zelf de naam niet kent). U kunt ze het makkelijkst verzenden in van die plastic minizakjes die goed sluiten Schrijf er met een watervaste stift op van welk soort de groente/vruchtenzaadjes zijn en klaar is Kees. Hoe meer zaden hoe liever, want het gaat om duizenden familietuintjes in Afrika, Azië en Zuid-Amerika. We willen alle families het plezier bezorgen om ‘uw’ pitten uit te kunnen zaaien. Zo draagt ieder van u rechtstreeks bij tot het succes van ons project. We willen dit systeem ook gaan toepassen voor veel humanitaire projecten over de hele wereld. We rekenen daarbij op de belangstelling voor deze methode bij allerlei ontwikkelingsorganisaties (b.v. NGO’s) en privé-initiatieven. Tot nu toe kwam een hoeveelheid zaden terecht bij 4 verschillende projecten: De vluchtelingenkampen van de Saharawis in Z.W.Algerije UNICEF); de plattelandsbevolking van Malawi, Zuidelijk Afrika (Patrick DIMUSA); de plattelandsbevolking van Tamil Nadu, Zuid India (Rotary Antwerpen/SCAD); en de dovenschool van Ouahigouya, Burkina Faso (Sensorial Handicap Coöperation – SHC)’ Wie denkt dat dit project nuttig kan zijn voor een of ander project, kan mij gerust bellen of schrijven. Dan kunnen we samen zien hoe we onze acties kunnen bundelen

7

Voor ons staat het vast, het project ZADEN VOOR VOEDSEL kan uitgroeien tot een wereldwijd initiatief, omdat alle burgers in de rijke, ontwikkelde landen, jong en oud, van senioren tot kinderen er aan kunnen meewerken. Hoe klein uw bijdrage ook moge zijn, hoe klein ook het pakje zaden dat ons toegezonden wordt, het zal altijd rechtstreeks leiden tot een verbetering van de levensstandaard van de armsten, zonder enige organisatorische of administratieve hinderpalen. Want: UW ZADEN KOMEN REGELRECHT BIJ DE ARMSTEN TERECHT! Men kan geven zonder lief te hebben – niet liefhebben zonder te geven. Zo helpen we allemaal samen de armoede en honger de wereld uit. Hartelijk dank voor uw steun. Prof. Dr.Willem van Cotthem, Beeweg 36, BE-9080 Zaffelare België. Tel. +3293568616 e-mail: [email protected] http://zadenvoorleven.wordpress.com/

Een worteltje van de Graalbeweging in het boeddhisme Hermien van Sloten Ana María Schlüter Rodès is lid van de Vrouwen van Bethanië, een religieuze orde die net als de Graal werd gesticht door Jacques van Ginneken s.j. Deze zomer vierde zij met haar medezusters het negentigjarig bestaan van de Vrouwen van Bethanië in Nederland en wij vroegen haar om een dag naar het Graalhuis te komen om onze zenbeoefening te begeleiden. (zie ‘zenzaterdag met AMS’ elders in dit nummer). Dat de Graal tot in haar wortelpunten met het boeddhisme is verbonden bleek uit het verhaal dat zij noemde over Barlaam en Josephat, een legende die is opgenomen in de heiligenlevens die populair waren in de Middeleeuwen. De legende gaat als volgt: Veel inwoners van India waren bekeerd door de apostel Thomas en leidden een christelijk leven. In de 3e of 4e eeuw achtervolgde koning Abenner (Avenier) de kerk. Astrologen hadden voorspeld dat zijn zoon Josaphat op een dag Christen zou worden. Om dit te voorkomen groeide de prins op in afzondering, maar ondanks alle voorzorgen kwam hij in aanraking met Barlaam, een kluizenaar uit Senaar, die hem tot het ware geloof bracht. Abenner probeerde Josaphat ervan af te brengen, maar toen dat niet lukte regeerde hij samen met hem. Later werd Abenner zelf christen, en na zijn troonsafstand kluizenaar. Josaphat regeerde een tijd alleen, deed toen afstand van de troon, ging naar de woestijn, vond zijn vroegere leraar Barlaam, en bracht de rest van zijn leven door in dienst van God. Dit verhaal is een gekerstende versie van de legende van Boeddha. De naam Josaphat zou een Latijnse verbastering zijn van het Griekse Iousaph dat via een Georgische en Arabische versie terugvoert naar het Sanskriet ´Bodhisattva´ (een wezen dat naar verlichting streeft). Vele jaren na hun dood, werden de lichamen van Josaphat en Barlaam naar India gebracht, waar hun graven gekend werden om de vele mirakels die er zich afspeelden. Het verhaal is in vrijwel alle Europese talen vertaald. Josaphat heeft zelfs zijn eigen feestdag gekregen: 27 november (Romeinse kalender) en 26 augustus (Griekse kalender). Iñigo Lopez de Loyola, de zoon van een Spaanse edelman, die in 1525 als soldaat aan zijn benen gewond raakte door een Franse kanonskogel en op zijn ziekbed over het leven van Christus las, heeft zeker ook de heiligenlevens bestudeerd. Deze episode bracht een ommekeer in zijn leven teweeg en hij besloot zich voortaan aan de religie te wijden, veranderde zijn naam in Ignatius, en stichtte in 1540 de Jezuïetenorde, waar Jacques van Ginneken vele jaren later lid van werd.

8

VERSLAGEN Zenzaterdag met Ana María Schlüter Rodès Hermien van Sloten Ana María Schlüter Rodès heeft in Japan bij dezelfde meester Zen gestudeerd als Mimi Maréchal: Yamada Kōun Roshi, en is een erkend zenmeester. Zij heeft in de buurt van Madrid een meditatiecentrum ‘Zendo Betania’ opgericht en geeft begeleiding aan zenstudenten in Spanje en Mexico. Onze zenkelder was op 25 juli te klein om alle deelnemers onder te brengen, dus zaten wij met ons achttienen in de grote zaal van het Graalhuis. Afgewisseld met zit- en loopmeditatie heeft Ana María een tekst voorgelezen van Dōgen Zenji uit de dertiende eeuw, de Fukan Zazengi. Deze tekst geeft in anderhalf A-viertje een uitleg over het waarom en hoe van het ´zitten´, door Ana María in het Nederlands vertaald en toegelicht. Enkele citaten uit de tekst: … “je zou je oefening niet meer op intellectuele kennis moeten bouwen, door woorden en voordrachten achterna te lopen, maar op het leren om het licht naar binnen te richten en je ware zelf te erkennen. Lichaam en geest zullen dan vanzelf verdwijnen en je oorspronkelijke gelaat zal zich openbaren. Als je het zo-zijn wilt bereiken, moet je het zo-zijn beoefenen”……… “Waartoe de zitplaats in je eigen huis verlaten en doelloos door stoffige streken van andere werelden rondzwerven? Bovendien zijn vorm en substantie als de dauw en het gras, het levenslot als een bliksem – het vergaat in een ogenblik, het verdwijnt in een moment.” “Geëerde volgelingen van de zen, die zeer gewend zijn aan het betasten van de olifant, deins alsjeblieft niet terug voor de ware draak. Besteed je energie aan een weg die rechtlijnig naar het eigenlijke leidt. Wees eerbiedig voor de mens van volledige realisatie, die ieder menselijk handelen overstijgt. Breng jezelf in harmonie met de verlichting van de boeddha’s. Ga door in de lijn van de concentratie en inkeer van de patriarchen. Als jullie op deze wijze gestadig verdergaan, zal jullie schatkamer vanzelf opengaan en zul je er vrijuit gebruik van kunnen maken.” Met het betasten van de olifant wordt verwezen naar een verhaal dat boeddha vertelde over een aantal blinden die elk een verschillend deel van een olifant betastten, zodat uit hun beschrijvingen geen eensluidend waarheidsgetrouw beeld van een complete olifant tevoorschijn kwam. De draak is in de Chinese mythologie een teken van geluk, god van het water dat makkelijk in beweging wordt gebracht. Ana María maakte ons duidelijk dat zij Boeddhisme en christendom als twee verschillende godsdiensten ziet die niet vermengd moeten worden, maar wel van elkaar kunnen leren. Zij ziet dat er homeomorfe verhalen bestaan, dat wil zeggen dat verschillende verhalen dezelfde functie vervullen, hoewel zij een verschillende vorm hebben in verschillende godsdiensten. Zo kon zij ook van deze boeddhistische tekst een verband leggen naar de Christelijke mystica Teresa van Avila. Dankzij haar erudiete toelichting hebben wij ons kunnen verdiepen in ons ware zelf.

9

De Graalcamino naar Santiago de Compostela Marion van den Akker-Gerritsen Een uitnodiging in Crossroads van Bibi Helgesson en Kerstin Jacobsson, oprichtster van de Graal in Zweden, heb ik aangegrepen om een bijzondere wandeltocht te kunnen maken. Deze tocht bood me de kans om eens kennis te maken met internationale graalleden, en bovendien kon ik een stuk van de camino lopen met volledige bagage. In 2002 ben ik gestart met de camino in Vezelay in Frankrijk en de tweede etappe, van Cahors tot Navarrenx heb ik in 2008 gelopen. Dit alles met een dag rugzak. Vol verwachting ben ik zondag 14 juni van Amsterdam naar Santiago gevlogen. Een bus bracht me voor de deur van San Lazaro, de eerste herberg waar ik later op de avond zes Zweedse graalleden zou ontmoeten. Nadat ik me op de slaapzaal had geïnstalleerd, kwamen ze binnen: Kerstin, Kristina, Anna, Anne, Karin en Satu. Het klikte meteen. De volgende morgen zagen we Pia uit Milaan en Ina uit Z. Afrika, die tegen de nacht waren gearriveerd. Met goede moed namen we tegen de middag de streekbus naar Palas de Rei om naar onze eerste etappeplaats in Ligonde te lopen. Een vooroefening, het was warm en wennen om heuvel op en heuvel af met een grote rugzak te lopen!. Tijdens het avondeten arriveerden Bonnie uit Ohio en Bibi uit Zweden. De groep was nu compleet: 11 pelgrims. Dinsdag 16/6 de eerste etappe 21 km Na een korte dialoog over wat we van deze camino verwachtten, gingen we op weg. In stilte. Om de 45 minuten pauzeerden we. Na elke pauze vormden we een cirkel. We herhaalden de spreuk: “Lord, show me the way, and make me willing to walk it”. Met Pia liep ik in de achterhoede. We deelden onze ervaringen met de glimlachmeditatie die ik in de pauze had gedaan. Samen genoten we volop van de natuur. Als we de berg op gingen en het voor Pia moeilijk werd, glimlachten we om onze energie vast te houden. Kostbare momenten! ’s Avonds vonden we een prachtige herberg in Casanova, iets van de route af. Met een goed bed, met uitgebreid diner en de volgende morgen ook nog ontbijt. Luxe! Bonnie formuleerde na het avondeten wat beginselen omtrent pelgrimage. - We lopen op moeder aarde, dat levend is; - we zijn verbonden met de natuur en zijn getuigen daarvan; - we accepteren de omstandigheden; - we worden bewust van onszelf en leren onszelf kennen. Woensdag 17/6 de tweede etappe 24 km Ik word aangesteld als achterhoede. Samen met Pia liep ik weer op. Ze noemde mij haar beschermengel. We verwonderden ons deze dag over de hoge eucalyptusbomen met de prachtige geurende witte bloesems. Tijdens de eerste pauze vierde Bibi, priesteres van de Lutherse kerk in shirt met boordje, met ons de

10

Eucharistie in het gras. Een goede en aparte ervaring. Het thema van de dag werd door Bibi in de pauzes ingeleid: wandelen met de geschiedenis van de aarde; zie haar verslag in Crossroads. 18/6 derde etappe 19 km Het was 34 graden. Thema van de dag: pelgrim zijn. Kerstin formuleerde in de ochtend zeven steekwoorden: 1 Onthaasten. Symbool: de slak met zijn huisje op zijn rug. Thema: pauze houden. Zie ook: Lc 24,13-15; 2 Vrijheid. Symbool is de wandelstok. Thema: de tocht. Zie ook:ps.23,1-4; 3 Eenvoud. Symbool is de tent. Thema: het eten. Zie ook: Matt 6, 28-32; 4 Sereniteit/ vrij zijn van zorgen. Symbool is de hoed. Thema: de plaats waar we rusten. Zie ook: Matt 6, 33-34; 5 Stilte. Symbool: de jas. Thema: gebed. Zie ook: Mc, 6,31; 6 Dialoog. Symbool de rugzak. Thema de omgeving. Zie ook: Handelingen 2, 44-47; 7 Spiritualiteit. Symbool : het kruis. Thema: het doel. Zie ook: Openbaringen, 21,3-5. Onderweg gingen we na een periode van stilte met elkaar in dialoog. We hadden gesprekken over het Goddelijke en over bewustzijn. Ik had een fijn gesprek tijdens de pauze met Bonnie en Karin over evolutie in bewustzijn We deelden onze diepe ervaringen; een wonderlijk moment. In onze gesprekken met elkaar kwam vooral naar voren dat ons hele leven een pelgrimstocht is. Voor mij sprong spiritualiteit er uit als teken van zoeken naar vernieuwing, nieuw worden, in beweging blijven. We overnachtten in een mooie herberg: Sta Irene. Een herberg met een huiskamer, met diner en ontbijt. 19/6 vierde etappe 21 km. Thema van de dag is de weg door het leven. Kristina begeleidde ons hierin aan de hand van een gebedsarmband, die bedacht is door de Lutherse bisschop Martin Lonnebo. Een gebedsarmband met levensparels, met nadruk op stilte. Elke kraal vertelt iets over God en de mens. Het gaat om zijn, Achteraan, L n R: Satu Heikkinen*, Marion, Pia Zuccolin (Italie), Anna Stenkvist*, om zien en het aanraken van de Anne Palmér*, Ina Conradie (Zuid Afrika) levensparels. Bijzonder! Onderweg heb Vooraan: Kerstin Jacobsson*, Bibi Helgesson*, ik diepe gesprekken met Kristina over Karin Beskow*, de woestijnparel. Kostbare momenten. Kristina Krank* en voor Bibi zit Bonnie Hendricks Na de laatste berg, Monte Gozo kwamen (Ohio, VS) * Zweden we moe, maar voldaan aan in het dorpje Lazaro, bij onze herberg aan de rand van Santiago. Het was vandaag midzomer. In het Italiaanse restaurant hebben we dit feest gevierd en we zongen daarbij allerlei volksliedjes. Toen Pia een Italiaans volkslied

11

aanhief reageerde de ober daarop met een glaasje likeur. Veel gelachen. Een gezellige afsluiting van deze geslaagde graal camino! 20/6 Pelgrimsmis Santiago In de ochtend gingen we met de bus naar Santiago. Voor de kathedraal ontmoette ik een Brusselse jongen, die ik de vorige dag ook al had ontmoet. Hij had net de compostela opgehaald en liet die me trots zien en adviseerde mij om ook de compostela op te halen. Na wat aarzelingen ben ik toch in de rij gaan staan. Ik ontving inderdaad de compostela omdat ik eerder de camino in Frankrijk had gelopen, met daarbij deze laatste 90 km in Spanje. Ik moest uiteraard mijn beide pelgrimspassen met de vele stempels laten zien. 21/6 Abdij van Sobrado Tijdens het gastvrij verblijf in de abdij leidde Ina, in de prachtige tuin, een gesprek over de wereldcrisis: klimaat, milieu, financieel en daaronder ook een spirituele crisis. 22/6 Laatste dag in Sobrado We begonnen na de lauden en ontbijt met loopmeditatie, die ik inleidde met ps.40, 2-5. Heel bijzonder was dit meditatief lopen in de eeuwenoude kloostergalerijen. Voor iedereen was het een spirituele ervaring. Bibi hield daarna een bezinning in de tuin over Genesis 1 en 2. In de middag mocht ik in het kort iets over het Jezusgebed vertellen in de oude kapittelzaal. Toen was het tijd om afscheid te nemen van deze bijzondere plek en ging ieder alleen of in groepjes hun eigen weg. We spreken af dat we elkaar op deze plek weer zullen ontmoeten! Misschien volgend jaar? Ina wil in 2011 in Zuid Afrika een graalcamino organiseren! We zijn in deze camino ‘Graal in beweging’ geworden. Dat voelt goed! 24/6 Laatste dag in Santiago Na een dag alleen in Finesterre ben ik teruggereisd naar Santiago. Opnieuw ben ik naar de kathedraal gegaan om nog eens goed rond te kijken en om de tombe van Jacobus te bezoeken. Met een trapje achter het hoofdaltaar kun je het standbeeld van Jacobus aanraken. Een ritueel waarin je belooft om de weg van Jezus na te volgen. 25/6 Terugreis Deze graalcamino was en is graal! In het schrijven van een verslag kun je het eigenlijk niet weergeven. Je moet het ervaren!

12

Etty Hillesum, bron van inspiratie en verwarring Ine van Emmerik Er zijn in je leven van die boeken die met je mee reizen. Een daarvan is voor mij het dagboek van Etty Hillesum. Ik las het bijna dertig jaar geleden, vlak nadat het uit kwam en in de loop der jaren herlas ik het. Delen ervan vond ik soms onbegrijpelijk, andere delen waren zeer inspirerend en reisden in mijn leven met me mee. Toen Chris de Leeuw en Antoinette Scholten met het idee kwamen om gezamenlijk deel te nemen aan de mystiekweek haakte ik dus graag aan. Het zou voor het eerst zijn dat de jaarlijks door het Titus Brandsma instituut georganiseerde studieweek gewijd zou zijn aan een vrouwelijke mystica, waarbij de inleider een vrouw zou zijn, Ria van den Brandt. We organiseerden drie voorbereidende themaochtenden en verblijf in drie huisjes in een bungalowpark vlak bij Nijmegen. Het leidde tot een half jaar nog intensiever reizen met Etty Hillesum. Eerst in de voorbereiding van een van de drie voorbereidende themaochtenden, vervolgens in de ontmoetingen tijdens de ochtenden en ten slotte tijdens de week zelf. Antoinette ging in op de vele Godsbeelden van Etty en de ontwikkeling die ze daarin zag. Ze stelde een rijke waaier aan citaten samen die daarop betrekking hadden. In het gesprek daarover was meteen de meerstemmigheid te horen die ook de teksten van Hillesum kenmerkt. Geboeidheid en geraaktheid, maar ook de vraag: waarom die bewondering, wat is er mystiek aan die teksten? Dat was voor mij heel herkenbaar uit de artikelen die ik over Hillesum las toen ik mij voorbereidde om iets te zeggen vanuit Joods en humanistisch perspectief. Het was boeiend om eens over haar teksten te lezen, dan ga je er weer op een andere manier het gesprek mee aan. Haar dagboeken zijn fragmentarisch, soms innerlijk tegenstrijdig; haar brieven vertonen meer samenhang. Eigenlijk wel logisch, het innerlijk gesprek met jezelf is vaak wat minder geordend dan dat met anderen. Ik las dat Ria van den Brandt (die de lezingen zou verzorgen) de meerduidigheid van Hillesum als een uitgangspunt ziet en niet noodzakelijk een als probleem. Dat vond ik een intrigerend en boeiend gezichtspunt. Ik nam die lijn over tijdens de ochtend die ik begeleidde. We namen een aantal themawoorden als uitgangspunt voor gesprek. Weer schuurde en glinsterde het. Dat bleef zo tijdens de mystiekweek zelf. We namen deel aan de lezingen en praatten en schreven soms even na, ’s avonds. Een meerstemmig orkest. Ik laat wat fragmenten horen van alle deelnemers. Als lezer kun je er zelf je eigen muziek van maken. Ik vond het een andere mystieke week dan anders. Om het overdreven zwart/wit te zeggen: Ria haalde stukken uit Etty’s dagboek aan en vertelde daarbij, in plaats van lijnen aan te geven in Etty’s leven en ontwikkeling en daar dagboekcitaten bij te laten horen. Maar zeker de laatste twee dagen – Etty’s zoektocht naar God - vond ik een inspiratie. Ik werd geraakt door de gedachte dat in het hele proces geen rechte lijn zit, dat het ‘willen’ alleen maar een belemmering is en het loslaten en vertrouwen gewoon de weg vorm geeft. Etty’s strijd en het zoeken en vinden van Godin-haar-diepste-zelf staat veel dichter bij ons gewone leven, dan bijvoorbeeld teksten van Johannes van het Kruis, of Hildegard van Bingen. Zonder er grote woorden aan te geven is het voor ons ook mogelijk die weg te gaan. Chris de Leeuw Bij het zoeken naar een duidelijke zin of een idee in het boek Etty, vind ik het erg moeilijk om iets te vinden. Er is zoveel en in het boek zoeken valt niet mee. Wanneer ik 's nachts wakker word dan heb ik het heel moeilijk met haar oorlogservaringen en word ik opstandig, omdat die oorlog ook niet uit mij gaat, maar weer terugkomt. Jantine van der Veen “..de hemelen binnen in me zijn even wijd uitgespannen als boven me” (blz. 458 van ‘Etty’) Mieke Borgdorff

13

Mijn zin zou zijn : We verkeerden in een prachtig landschap met wijde luchten, heuvels en dalen, mooie landweggetjes en een uitbundige natuur. Maar we wandelden aan de hand van Ria Brand door de innerlijke landschappen van Etty Hillesum, die ook een grote verscheidenheid aan uitzichten boden. Marthe Link De mystiekweek over Etty Hillesum betekende voor mij een hernieuwde ontmoeting met Etty. Het beeld dat ik van haar en haar geschriften had is verbreed. Niet alleen ben ik nu in het bezit van de ‘dikke Etty’, de paperback waarin alle tot nu toe bekende dagboeken en brieven verzameld zijn, ik heb ook meer zicht op het proces dat bij Etty leidde tot haar intensieve Godsrelatie. En op haar ‘context’ Het gezin waar ze uit kwam, de omgeving waarin ze verkeerde, de manier waarop ze haar geld verdiende. De tekst krijgt daardoor meer reliëf. Ook de link die de inleidster, Ria van den Brandt, legde met Eckhart vond ik heel boeiend. Wat me het meest raakte waren de filmbeelden van interviews met mensen die Etty nog gekend hadden. Alles komt dan heel dichtbij en je beseft opnieuw hoe gruwelijk het is dat zo’n mooie en getalenteerde vrouw is weggevoerd en vermoord. En hoe bijzonder het is dat haar teksten toch zijn bewaard gebleven en uitgegeven. Antoinette Scholten De voorbereiding zette me tijdig aan het lezen en vooral door gesprekken en schrijfoefeningen kwam ik dichter bij Etty’s leven. De dagen in Nijmegen hebben me minder geïnspireerd. Ik had liever wat minder gehad en was graag wat meer bespiegelend bezig geweest. Al schrijvend weet ik nu waarom het boek me zo’n 27 jaar geleden op bepaalde punten zo bevrijdend overkwam. Ze was in wezen al vrij van moralisme. De filmpjes van de interviews waren een grote hulp om meer van haar wereld te leren kennen. Een beeld dat me duidelijk voor ogen staat is de dominee die in Deventer met haar vader bevriend was. Hij vertelde hoe hij tegen hem gezegd had: ik weet wel een plek voor jullie. En het antwoord van Etty’s vader: Etty is actief in sociaal werk, ze wil dat niet en we doen dat niet”. An van Tol

Het waren in alle opzichten volle dagen, daar in Nijmegen. Wat mij vooral bij zal blijven is een kleine, tengere vrouw voor een grote zaal vol mensen, die zich met hart en ziel ten dienste stelde aan het openleggen van Etty Hillesums teksten, in alle meerstemmigheid. Ze koos voor de weerbarstige lijn om haar originele visie rustig en geduldig te ontvouwen, onvermoeibaar ingaand op de vele schriftelijke vragen uit de zaal. Er was een sfeer van aandacht waarin de teksten konden bloeien in wat ze voor mij zijn en blijven: een bron van inspiratie en verwarring, als het leven zelf.

Golega zingt, LIEN-week in Portugal Ine van Emmerik Ik blader door het aantekenboek dat ik meenam naar Golega dit jaar. Van 17 tot en met 22 juli waren we daar met een kleine groep vrouwen te gast voor een programma van LIEN, het netwerk van jonge vrouwen van de Graalbeweging. Vorig jaar kreeg een groepje jonge vrouwen in Nederland het idee om een week rond dit thema te organiseren voor andere jonge vrouwen in Europa. We deden een oproep binnen de Graalbeweging en daarbuiten en ondanks de relatief korte voorbereidingstijd kregen we een groep van acht vrouwen bij elkaar. Het hadden er een paar meer mogen zijn, maar we besloten dat de kracht zat in de kwantiteit, niet in de kwaliteit. Want zoals gebruikelijk in LIEN-bijeenkomsten werd het programma gemaakt door bijdragen van de deelnemers, die iets deelden van hun werk- en levenservaring in relatie tot het thema dat we vooraf kozen: geweldloze communicatie. En we kregen gelijk! Mijn boek is een vrolijk schrift, met rozerode bloemen in vilt op de kaft. Het staat vol aantekeningen van die week, flarden herinnering. Wat zal ik er uit pikken om te vertellen?

14

Toch eerst iets over de omgeving waarin we waren. Het was mijn eerste ontmoeting met Golega en ik vond het een feest. Een sfeervol oud huis in een mooi stadje, een bloeiende tuin met een immer bezige tuinvrouw, Celeste. We waren er allemaal stil van toen we aankwamen, het had in alle opzichten de sfeer van een Graalcentrum. De hele week hebben we genoten van de vruchten van die tuin, zeker omdat we vegetarisch aten. Al op vrijdagavond, de dag dat we aankwamen, begon ik ’s avonds met het spinnen van de rode draad die ik door de dagen heen zou weven, met een meditatief moment iedere avond: het leven als een beweging in cirkels. Ik vertelde over Maria de Lourdes Pintasilgo, die zegt dat we het leven te vaak als een rechte lijn beschouwen, terwijl het toch vaak een gang in cirkels is. Ik las een gedicht van Rilke voor: In groeiende kringen leef ik mijn leven Ze strekken zich over de dingen uit. De laatste voleinden is mij niet gegeven wellicht, maar ‘k waag het met hart en huid. In kringen rond God, de oeroude burcht, beweeg ik mij zwevend al eeuwen lang, niet wetend: ben ik een valk, het gerucht van een storm of een verheven gezang. Iedere avond las ik een stukje van het verhaal van het lelijke eendje, een verhaal van zoeken, vallen en opstaan in het leven. Daarna cirkelden we samen in stilte om een van de grote bomen op het terrein, schreven erover aan de hand van korte opdrachten en deelden onze ervaringen. Soms veel, soms weinig. Soms ernstig, soms lacherig. Op een avond kwam de associatie met het lied Sjaloom op. We begonnen het meteen te zingen, ook bij het opruimen en de afwas daarna. De eerste avond schreef ik dit elfje: Celebrating Walking together Walking in circles Like in a dance Connection Sophie van Geloven beet de spits af met een inleiding over Rosenberg en diens werk over geweldloze communicatie. We spraken erover hoe ingewikkeld het is om in je dagelijkse leven, in je werk, invulling te geven aan gezonde vormen van communicatie. Ondertussen sponnen we een web van draden tussen ons. We keken naar de film Ghandi, ’s avonds. Jeannette Claessen vertelde over het project van de levensboom in haar dorp in Spanje en ze liet een filmpje daarover zien (te zien op internet: www.alpujarra.tv). Samen met de bewoners had ze een muurschildering gemaakt. Aan een boom hingen kleurige bladeren die door de bewoners zelf waren gemaakt. Het resultaat was een kleurige boom, een roerend, vrolijk en inspirerend gezicht. We tekenden ons eigen boomblad, waarin we verbeeldden hoe wij in ons leven een bijdrage wilden leveren aan wereldvrede en probeerden onze voornemens zo concreet mogelijk te verwoorden, ook voor de week zelf. Carmen Rosado vertelde over de kracht van de vlinder, als een beeld van een vederlichte ontmoeting die toch heel veel kan betekenen. Dat liet ze merken, de hele week, door kleine attenties mee te brengen van huis: wijn van de streek, een boek, chocolade. Later in de week vertelde Jeannette wat het boeddhisme ons leert over authentieke communicatie. We maakten kleine tekeningetjes voor elkaar, een vorm van feedback in beelden.

15

Laura ten Hoedt maakte ons bewust van de rol die onze zintuigen spelen bij communicatie. We leerden dat door het te doen met het zintuigenspel. Met korte vragen en opdrachten werden we gezamenlijk aan het werk gezet, in een afwisseling van ernst en lach. Plezier Een elfje Dartelt een cirkel Vol vreugde van leven Geniet Laura We ontmoetten een aantal Portugese gasten, Graalvrouwen die op bezoek kwamen. Na de lunch begonnen we met een kleine oefening, en we spraken over het begrip geweldloze communicatie. Wat is dat nou, hoe maak je het levend in je leven? Een treffende opmerking uit het gesprek die ik noteerde: het gaat dus niet over een mentale houding, maar over een verandering van het hart. Laura liet ons dat aan den lijve voelen door ons te verleiden tot een spontane stemimprovisatie. Ik vond het een onvergetelijk moment: vrouwen van alle leeftijden die samen een orkest vormden, door te zingen, te hummen, te klappen, te tikken. Volledig geïmproviseerd, op elkaar inspelend. Geweldloze communicatie!! Naast het spel was er ook ruimte voor inhoud. Marijke de Koning vertelde over de Graal en de Foundation Caring for the Future. Ze liet de website zien met het gedigitaliseerde archief van Maria de Lourdes, maar ook alle programma’s, waaronder het boek dat dit najaar uitkomt over het project Literacy of Women for Leadership. Er was een DVD met interviewfragmenten met Maria de Lourdes, die geboeid werd bekeken. Mirjam Fokkema werkt als adviseur in stedelijke ontwikkeling, ze houdt zich bezig met de relatie tussen mensen en ruimte. In de maanden voor deze week had ze nagedacht over het verband met het thema geweldloze communicatie. Dat lag niet meteen voor de hand. Gaandeweg ontdekte ze dat het wel degelijk speelde, als ze bezig is om in wijken te adviseren over ontwikkeling. Dan komt ze in aanraking met een complex geheel aan relaties tussen mensen die er wonen en werken. We maakten tekeningen van bedrijven die we kenden die ons aanspraken, legden die om het plein van onze tafel heen. Het leidde tot een geanimeerd gesprek over het ingewikkelde spel van belangen en behoeften in een wijk. We namen de tijd om onze cirkels van de week af te ronden. De rode draad had de hele week als een soort onderstroom ruimte gegeven aan de weg naar binnen. Communicatie met de ander is tenslotte ook communicatie met jezelf. Welke vragen, angsten en verlangens leven daar? Ik vroeg iedereen om haar teksten, tekeningen en vragen van de week eens te verzamelen en langs te lopen. Gaandeweg zou er wel een tekst of beeld naar boven komen. En dat was zo. Wat op de tafel lag uitgespreid was als het ware een levensboom van de groep van die week. Balance Inner outside Not be afraid Life will bring you Home Laura Door de week heen heb ik een kleine collage van beelden gemaakt met de filmcamera die ik bij me had. Je ziet en hoort dat het zong die week.

16

Graalkorrels Bewerkt door Didine Petit DUITSLAND Het Graalinitiatief Hochfeld heeft een extra maatschappelijk werkster uit Litouwen aangesteld om samen met twee andere collega’s bij de allochtonen van dit stadsdeel in Duisburg te werken. De teamleden bieden ondersteuning bij administratieve problemen, schenken bijzondere aandacht aan vrouwen in de meest schrijnende situaties en geven info over recht, gezondheid en opvoeding. Ze organiseren ook ontmoetingen tussen christen- en moslimvrouwen, taallessen voor kinderen en assertiviteitstrainingen voor volwassenen die leiden tot betere resultaten bij het eindexamen van de inburgeringscursus. Om de extra medewerkster te behouden in 2010 doet de Duitse Graal een oproep voor giften. (Karoline Robins. Antenne, juni 2009).

Op 7 juni 2009 overleed de 88-jarige Hilde Wailersbacher in Duisburg. Onlangs schreef ze nog haar levensgeschiedenis. Na de tweede wereldoorlog wilde ze zich inzetten voor een wereld van vrede en gerechtigheid. Toen leerde ze de Graal kennen door een Tiltenberg programma: ‘Liefde kent geen grenzen’. Ze werd kernlid van de beweging (Hilde Wailersbacher. Antenne, juni 2009). Gedurende 46 jaren verwelkomde Hilde alle gasten van de Graalcentra in Münster en Mülheim met een stralende glimlach. Voor allen toonde ze een oprechte interesse. (Christa Werner. Crossroads, juli 2009). Ze was een diep spirituele vrouw en verzorgde in het Duitse Graalhuis bv. agapè- en vrouwenvieringen waarbij ze alle zintuigen aansprak. Ze begeleidde eveneens oecumenische Bijbelkringen en meditatiecursussen waarin de stilte essentieel was (Gerda Kaufmann. Antenne, juni 2009). Hilde volgde de tekenen des tijds met een open en kritische geest (Christa Werner. o.c.). ENGELAND De Engelse Graal organiseert dagen waarbij kunstenaars zich laten inspireren door de prachtige tuin van het centrum in Waxwell. Ook programma’s over groene en Keltische spiritualiteit staan op het programma. (In Touch with the Grail, augustus 2009) IERLAND In de voetsporen van Janet Kalven (Rosemary Radford Reuter. 2001. Womenchurch: Theology and Practice of Feminist Liturgical Communities. New York: Harper Collins) vierden Carol White en Mary Gene Devlin rond hun 70ste verjaardag een oud overgangsritueel ‘Croning’, om los te laten wat niet meer nodig of mogelijk is, wijzer te worden en wijsheid met anderen te delen en met humor te blijven werken aan verandering in haarzelf en de wereld. Ze vroegen hiervoor de zegen en de steun van anderen. In deze viering gebruikten ze korte teksten van Jean Shinoda Bolen over het niet-zeuren van oudere vrouwen (Crones don’t Whine: Concentrated Wisdom for Juicy Women. 2003. San Francisco: Conari Press). (Carol White. Gumbo, augustus 2009)

MOZAMBIQUE De Graal in dit land organiseert maandelijkse debatten over de actualiteit, zoals de financiële crisis, de klimaatverandering en de gevolgen van de regionale integratie van Mozambique in Afrika. Hierdoor kan het observerend en analyserend vermogen van de deelneemsters groeien. Ook ieders organisatorisch talent groeide, omdat telkens een

17

andere vrouw de voorbereiding en begeleiding op zich neemt. (Benvinda Tamele. Crossroads, juli 2009)

VERENIGDE STATEN VAN AMERIKA Het eerder aangekondigde online handboek voor Graalspiritualiteit is nu beschikbaar op www.grail-us.org. Het bevat groepsactiviteiten voor kennismaking met de Graal, vrouwenspiritualiteit en andere vieringen. Dit handboek zal geleidelijk uitgebreid worden. (Simonetta Romano. Gumbo, juni 2009)

In Pilgrim Place, een Californische gemeenschap voor personen op hogere leeftijd die sociaal of religieus geëngageerd zijn/waren, introduceerde Donna Ambrogio een project waarbij meer actieve bewoners als ‘advocaten’ erkend worden voor hulpbehoevende bewoners die gezondheidsproblemen laten behandelen. Deze advocaten ondersteunen patiënten bij de voorbereiding van hun afspraak, hun communicatie met gezondheidswerkers, hun nabehandeling en het informeren van familie indien wenselijk. Zowel artsen als patiënten hebben dit initiatief positief geëvalueerd. Meerdere Graalleden die in deze gemeenschap wonen, zijn patiëntenadvocaat geworden. (Mary Gindhart. Crossroads, juli 2009) INTERNATIONALE GRAALNETWERKEN Het internationaal leiderschap team van de Graal en hun administratief assistent hebben de laatste jaren intensief vergaderd via het computerprogramma Skype. Ze moedigen Graalleden in de verschillende landen aan eveneens gebruik te maken van nieuwe informatietechnologie die nationale en internationale communicatie doeltreffender kan maken. (Cristina dos Anjos, Mary Gindhart, Ruth Crowe, Hermien van Sloten. Crossroads, juli 2009) Vier Graalleden uit Papua New Guinea, de Filippijnen en Australië zullen deelnemen aan een bijeenkomst van de NGO Asia-Pacific Women’s Watch op 22-24 oktober 2009 in Quezon City. Deze NGO zal onderzoeken hoe de civiele maatschappij en vooral de vrouwenbewegingen bijdragen aan het realiseren van de strategische doelstellingen van het Beijing Platform voor Actie(1994). De aanwezigen zullen ook uitwisselen over de economische, ecologische en sociale evoluties in hun regio en evalueren hoe deze evoluties de noden en belangen van vrouwen beïnvloeden. Hierna zullen ze opnieuw doelstellingen voor acties vastleggen. (Albina Namuesh, Mae Bonafe, Mary Robertson, Sheila Hawthorn. Grail International Newsletter, augustus 2009)

Trina Paulus nam deel aan de 17de bijeenkomst van de Commissie voor Duurzame Ontwikkeling van de Verenigde Naties: ‘Landbouw, land en woestijnvorming, met focus op Afrika’. Zij signaleert dat de belangrijkste conclusies van een vierjarig onderzoek over voedselveiligheid van 400 internationale landbouwexperts van het International Assessment of Knowledge, Science and Technology Development in deze bijeenkomst verzwegen werden (http://www.agassessment.org/docs/IAASTD_EXEC_SUMMARY_JAN_2008.pdf). Dit rapport wijst op het feit dat er meer dan voldoende voedsel op de wereld is om iedereen te voeden, maar dat de socio-economische systemen moeten veranderen die voeding ver houden van arme en hongerige bevolkingsgroepen en hen geen eigen gewassen laten verbouwen. Vooral kleinschalige biologische landbouw kan tot voedselveiligheid bijdragen en niet zozeer genetisch gemanipuleerde gewassen, import van kunstmest of pesticiden en grootschalige landbouwindustrie voor export. Deze putten de grond uit en dragen voor 35 % bij tot verwarming van de aarde. Dit onderzoek werd gesponsord door de Verenigde Naties en de Wereldbank en werd zelfs aangemoedigd door het bedrijf Monsanto dat genetisch gemanipuleerde zaden ontwikkelt, maar na de conclusies ervan kwam het in de doofpot terecht. (Trina Paulus. Crossroads, juli 2009)

18

Mieke Borgdorff nam in Den Bosch deel aan een ontmoeting van De Nederlandse Stichting van Religieuzen tegen Vrouwenhandel samen met 15 deelnemers uit acht Europese landen. Ze onderzochten hoe ze meer gestructureerd kunnen samenwerken en beslisten om een Europees Netwerk van Religieuzen tegen Vrouwenhandel op te richten. Dit zal een eigen naam, logo en website krijgen. (Mieke Borgdorff. Global Justice Overcoming Poverty Network Bulletin, juni 2009)

GRAALBERICHTEN In Memoriam Truus Boom Vlijmen, 7 augustus 1935

Amsterdam, 7 augustus 2009

Mijn laatste groet is voor hen, die mij in mijn onvolmaaktheid kenden, en mij liefhadden. Tagore

Gezien van der Leest Het is bijzonder om hier na dit lied van de opstanding ‘De steppe zal bloeien’ te mogen spreken. De Steppe zal bloeien was het lijflied van de 8 mei-beweging, een platform van organisaties en mensen die vernieuwing wilden in de katholieke kerk en voor Truus een bron van inspiratie. Mijn naam is Gezien van der Leest en ik mag hier spreken namens de Graalbeweging en over Truus als een dierbaar lid van onze beweging. De Graal is ontstaan in de jaren 20 van de vorige eeuw in Nederland en is gegroeid tot een internationale oecumenische vrouwenbeweging met zustergroepen in 18 verschillende landen. Truus was sinds de jaren zestig actief betrokken bij de Graal. Deze viering die Truus zorgvuldig heeft samengesteld ademt in alles Truus èn Graal! De Graalbeweging bestaat uit een zeer diverse groep vrouwen die de verbinding van spiritualiteit/geloof en solidariteit/omzien naar elkaar in haar leven gestalte wil geven. We zijn zoekers onderweg zoals Elia en voelen ons net als hij bevraagd: Wat doe je hier? We verlangen ernaar, net als Truus, God te zoeken en soms, even, God te vinden in de zachte bries. Maar daarna komt onherroepelijk opnieuw de opdracht weer op pad te gaan, want wat doe je hier?? Ook in het verhaal van Johannes is er in de diepste duisternis, als je denkt dat alles voor niets is geweest een Godsverschijning. Heel anders dan je verwacht, geen windvlaag, geen aardbeving, geen vuur, geen toeters en bellen, het lijkt op ons, het zou de tuinman of de buurvrouw kunnen zijn. Het is een vrouw die Jezus als eerste ziet en de blijde boodschap moet gaan vertellen. Opnieuw meteen een opdracht: “Ga en vertel”, zoiets als “Wat doe je nog hier?” Voor Truus is de Bijlmer de plek waar ze moest zijn, waar ze wilde zijn. Ze ging niet zoals andere Graalvrouwen naar Afrika, maar Afrika en eigenlijk de hele wereld kwamen in Zuidoost naar haar toe. Hier zette ze haar talenten in: sociaal, liefdevol, eerlijk en recht voor de raap, soms kritisch maar heel vaak inspirerend en motiverend en met een praktisch hoofd en handige handen. In de verpleging, in de parochie, in de inloop- en verpleeghuizen waar ze kwam en in de Graal. Truus deed je geen plezier met beleidsnota’s en vergaderingen. Gezeur over punten en komma’s vond ze dat. Maar je kon haar altijd vragen voor een gedicht, een cadeau, een feestje of praktische zaken als gastvrouw zijn of gordijnen naaien. Maar ook de gesprekken in de Graal over: Wat geloof je eigenlijk, Wie is

19

Jezus voor jou, Het lezen van de Bijbel met nieuwe ogen. De teksten van mystieke vrouwen en mannen waren belangrijk voor haar. Ze kon echt mopperen op het ingewikkelde taalgebruik in een te lezen tekst, maar als door een lezing of gesprekken in de groep, de tekst voor haar ging leven kon ze er lang op kauwen en er mee bezig zijn om nieuwe inzichten een plek in haar leven te geven. Truus was fantastisch in het in stand houden van het sociale web, ze schreef kaartjes, belde wanneer ze dacht dat iemand het nodig had en onderhield die contacten ook. Wat zal ik het missen die stem van haar: “Hoe is het, kind?” , haar standaardvraag aan mij en mijn standaard antwoord “Goed, moeder”, en daar samen om te lachen om vervolgens honderduit te praten over wat ons bezighield. Als er Graalvrouwen ziek, oud en eenzaam of alle drie waren was het Truus en later Truus en Brechtje, die trouw op bezoek gingen. Zo zijn er heel wat Graalvrouwen overleden voor wie Truus tot op het laatst een trouwe bondgenoot was. En wat genoten we van haar creativiteit die steeds meer tot uiting kwam. Het schilderij dat hier staat was háár doorleving en weergave van deze verzen uit Psalm 139: “Toen ik in het verborgene gemaakt werd, kunstig geweven in de schoot van de aarde, was mijn wezen voor u geen geheim. Uw ogen zagen mijn vormeloos begin, alles werd in uw boekrol opgetekend, aan de dagen van mijn bestaan ontbrak er niet één.” Deze verwondering en dankbaarheid voor haar bestaan leefde Truus ons voor en deze komen tot uiting in deze viering. Wij zijn dankbaar voor haar leven en vertrouwen erop dat God háár heeft gevonden op haar verjaardag. We zullen haar verschrikkelijk missen, maar haar dicht in ons hart, in ons hoofd en in het werk van onze handen houden.

Geboorte en sterven Ariane, voorgelezen door Berdine Geboorte en sterven is het hetzelfde, alleen in omgedraaide richting Geboorte is de weg van: creatie, ontplooiing, transformatie en ontmoeting Sterven is de weg van: vergankelijkheid, overgave, gelatenheid en afscheid Truus, op jouw 74e verjaardag heeft die omgedraaide richting zich ingezet in jouw leven Dit heeft vele consequenties. Nooit meer een kaartje met jouw handschrift. Nooit meer een telefoontje met jouw advies. Nooit meer luisteren naar jouw verhalen. Nooit meer leren van jouw uitgesproken visies Nooit meer komen er nieuwe kunstwerken bij. Nooit meer wandelen met jou.

20

Misschien kunnen we “nooit meer” vervangen door “altijd” Altijd blijven jouw teksten leesbaar Altijd blijven jouw adviezen doorklinken Altijd blijven jouw verhalen meereizen in gedachtes Altijd blijven jouw visies een inspiratiebron Altijd blijven jouw kleuren en vormen onze aandacht trekken Altijd blijf jij met ons een stukje meelopen Leven en dood zijn hetzelfde als de zon en de maan De zon verlicht je levenspad en de maan geeft inzicht in het donkerste van je leven Truus, hopelijk is de veranderde richting het beste verjaardagscadeau dat je had kunnen verlangen? Wij gaan genieten van alle creaties in alle vormen die jij achterlaat. Want een van de vele fenomenen van het leven is: wanneer de dood zijn intrede heeft gedaan, komen er steeds weer herinneringen aan die mens naar boven. Waarin de intentie 10 x uitvergroot wordt en de boodschap 10 x zo krachtig binnen komt. En dan is het aan ons wat we ermee doen. Dus Truus’ afwezig zijn betekent dat je altijd aanwezig bent. Je liefde en levensenergie voor alle facetten van het leven gaat nooit verloren. Een dankjewel is daarom wel op zijn plaats.

Oproep kopij volgende Intergraal. Thema: Sorry voor de crisis. Kerstmis is de tijd waarin we stilstaan bij de komst van het licht in het diepste donker. In een Kerstnummer is er meer ruimte voor bespiegeling en een terugblik op het afgelopen jaar. We kozen daarom voor het volgende thema: Sorry voor de crisis. Dat is de titel van een reclame van een bekend soepmerk. Daarin worden grapjes gemaakt over het feit dat iedereen zich excuseert voor de crisis en dat we weer meer aandacht hebben voor onze zachte kant. Maar is dat zo? Heeft de crisis echt iets veranderd in het denken en doen van ons mensen? Hoe is dat voor jou? Wat heb jij het afgelopen jaar gemerkt van de crisis in je leven? Wat zag je om je heen? Misschien ben je op reis geweest en is je toen daarbij iets opgevallen? Denk niet aan scherpe analyses of slimme oplossingen. Zoek het meer in een (ernstige of lichtvoetige) bespiegeling vanuit je eigen blikveld. Schrijf er over in Intergraal! Veel inspiratie.

21

De Zilvervloot Elly van Leeuwen De redactie wil deze keer de Zilvervloot laten varen voor een project van de Duitse Graalbeweging. In het stadsdeel DuisburgHochfeld is Laura Trucionyte goed ingewerkt in de migratieproblematiek. Naast veel routinewerk en b.v. hulp bij het invullen van papieren, begeleidt en ondersteunt ze vrouwen in uiterst moeilijke levensomstandigheden. Een voorbeeld hiervan is een vrouw van 50 jaar die begin dit jaar haar man op tragische wijze verloor. Omdat ze noch lezen, noch schrijven geleerd heeft en ook de Duitse taal niet beheerst is ze volkomen hulpeloos wat de regels van het dagelijkse leven betreft. Haar beide volwassen kinderen, de dochter is zwakbegaafd en de zoon epileptisch, kunnen haar niet helpen. Zij hebben juist nog de hulp van hun moeder nodig. Zie hiervoor ook de Graalkorrels in dit blad. Er zijn financiën om Laura tot het eind van dit jaar te betalen. Het is noodzakelijk om dit werk voort te zetten en zelfs de werktijd van 20 uur uit te breiden vanwege de grote behoefte. Bij het stadsdeel Hochfeld is hiervoor een aanvraag ingediend maar of dat er komt of dat dit migratie adviesbureau moet sluiten is nog de vraag. Misschien kunnen wij met de Zilvervloot een kleine ondersteuning geven. Graag zien we giften hiervoor tegemoet op: Rekening 25586 t.n.v. Stichting de Graal Vogelenzang te Utrecht

AGENDA De Tafel van Tien met Gezien van der Leest en Evelien Luursema is al begonnen op 4 september, maar er komen weer maaltijden voor 10 vrouwen met een gespreksthema op 2 oktober, 13 november en 18 december. Op dinsdagavond is er om de week weer zen met Hermien van Sloten op 13 en 27 oktober, 10 en 24 november en 8 december. Ook de zenprogramma’s op maandag- en woensdagavond zijn weer begonnen, terwijl de open zendo op vrijdagochtend helemaal nooit is gestopt. In vijf bijeenkomsten gaat Christine Quispel vanaf 25 september een groep begeleiden bij het biografisch schrijven (volgeboekt). Op 26 september is er een kennismakingsdag met de Graal. Het thema is ‘De uitdagingen en inspiratie van een oecumenische vrouwenbeweging’. Op deze dag wisselen informatie en uitwisseling elkaar af, terwijl er ook ruimte is voor rustige creatieve expressie, een gezellige maaltijd en een viering. De cursus Meditatie: het Jezusgebed met Marion van den Akker is open voor nieuwe deelnemers en vindt plaats op 3 en 31 oktober.

22

Op 3 oktober leiden Annemarie Pappot en Hermien van Sloten een pelgrimstocht van station Driebergen-Zeist langs de Kromme Rijn via Bunnik naar het centrum van Utrecht. Hélène Leijendekkers zal in twee maandagmiddag bijeenkomsten een nieuw verschenen boek met liederen van Hadewijch bespreken op 5 en 12 oktober. Er staan enkele filmgesprekken op het programma met Carla van Thiel en Hélène Leijendekkers. Op vrijdagavond 9 oktober ‘Hable con Ella’, op 6 november ‘Doubt’ en op 11 december ‘De Poolse bruid’. Op vrijdag 16 oktober is het wereldvoedseldag en begeleiden Anne van den Berg, Didine Petit en Mieneke Hage het programma ‘Voedsel en spiritualiteit’. Rond advent komt Elisabeth Breewel drie middagen sacred dance begeleiden ter verdieping van het kerstmysterie op 4, 11 en 18 december. Meer informatie over deze programma’s is verkrijgbaar via het secretariaat tel: 030-2333 640 (dinsdag 10-18 uur) of 06-10440094, e-mail [email protected], website http://www.degraalbeweging.nl

23

AFZENDER INTERGRAAL Secretariaat van de Graal NIEUWEGRACHT 51 3512 LE UTRECHT

TPG POST/ Port betaald Port Payé Pays-Bas

24