CV
.
V
EEN EXPERIMENT IN DYNAMISCHE VERANTWOORDING
’Every American will be able to go online and see where and how we’re spending every dime; beloofde US-president Barack Obama .toen de Amerikaanse overheid besloot 787 miljard dollar als stimulus in de economie te pompen (Lang, 2009). In dit artikel beschrijven wij hoe deze belofte is waargemaakt en hoe zij heeft geleid tot de opkomst van een nieuw fenomeen dat wij als ’dynamische verantwoording’ duiden. Verantwoordingsprincipe en verantwoordingspraktijk Eén van de kernprincipes van een democratische overheid is de verplichting tot verantwoording (Behn, 2003). Beslissingen, uitgaven en prestaties moeten worden gemotiveerd, maar ook geëvalueerd en gecommuniceerd (Bovens en Schillemans, 2009). Vooral willen we weten waarom er gekozen is voor bepaald beleid, wat men beoogt te bereiken en hoeveel het gaat kosten. Achteraf, of zelfs tijdens de uitvoering, willen we weten of men ’op schema’ ligt, of de kosten niet uit de hand lopen en of de effecten overeenkomen met de bedoelingen (Algemene Rekenkamer, 2004).
felloW bij ............ DemoCratiC G0~e~fiäfi~~ ä~d Innovation Vän dë Hä~~ä~d Kennedy Schooll sen ior ie~tu~~~ bij de Vrije Universiteit Amgtë~dam en oprichter van de Kafka BHgadei Mag.phil. RM: Karrë is senior~ onderzoeker bij de NSOK
debat. Wie mag vragen stellen en een antwoord verwachten? Wanneer moet een overheid aan wie verantwoording afleggen (Kearns, 1994)? Ook over de beoogde effecten van verantwoording Het verantwoordingsprincipe en de on- wordt van mening verschild. Wil een derzoeksvragen die eruit voortvloeien organisatie slechts voldoen aan een staan nauwelijks nog ter discussie. De wettelijke plicht? Of wil zij verantmanier waarop invulling gegeven wordt woordingsinstrumenten gebruiken om aan het principe en de wijze waarop de te leren, te informeren, te communice........vragen gesteld en beantwoord worden, ren of te investeren in een relatie met ....... is echter voortdurend onderwerp van haar omgeving (Behn, 2003)?
Ten slotte zijn er diverse ontwikkelingen van invloed op de manier waarop de overheid invulling geeft aan het verantwoordingsprincipe. De mogelijkheden die webtoepassingen hiervoor bieden zijn enorm. Informatie kan op grote schaal worden geconsumeêrd, geproduceerd en veredeld door mensen op allerlei plekken en in allerlei functies (Fung e.a., 2007). Bij het vormgeven van verantwoording - wat in essentie het vormgeven van een informatiestroom is - moet een overheid hier rekening mee houden. Welke kansen biedt de technologie? En wat zijn (sociale) effecten als er gebruik van wordt gemaakt? Wanneer we de ontwikkelingen in het denken over democratische verantwoording, nieuwe technologie en sociale communicatievormen samenbrengen, begeven we ons op relatief onbekend terrein. Dit artikel verkent dat terrein aan de hand van een experiment in publieke verantwoording via internet: ’Recovery.gov’. Onze analyse laat zien wat de consequenties voor overheden en organisaties kunnen zijn die, al dan niet vrijwillig, te maken hebben met ’dynamische verantwoording’. Vormen van publieke verantwoording In de literatuur en in de praktijk wordt onderscheid gemaakt tussen verticale en horizontale vêrantwoording (Behn, 2003; Algemene Rekenkamer, 2004; Bovens, 1998). Verticale verantwoording wordt doorgaans met hiërarchische sturings- en verantwoordingsrelaties geassocieerd. Een ondergeschikte organisatie of bestuurslaag legt verantwoording af aan een hogere bestuurslaag vanwege extern opgelegde verantwoordingsverplichtingen. De laatste partij heeft de verantwoordelijkheid om toezicht te houden op de rechtma-
tige besteding van het overheidsgeld. Verticale verantwoording vindt periodiek plaats en heeft handhaving van formele en materiële wet- en regelgeving tot doel. Een meer recente vorm is horizontale verantwoording. ’Met horizontalisering wordt [...] gedoêld op de verantwoording aan, en het toezicht door anderen dan de minister of namens hem door
een toezichthoudend orgaan.’ (Algemene Rekenkamer, 2004:4) Deze vorm richt zich op een bredere groep stakeholders waar de desbetreffende instantie geen hiërarchische relatie mee heeft, bijvoorbeeld ketenpartners waarmee een collectieve prestatie wordt geleverd (Bovens, 2005: 196-199). Horizontale verantwoording vindt plaats naar gelegenheid (bijvoorbeeld in ad hoc visitaties of bijeenkomsten van ldantenpanels of raden van toezicht) en heeft tot doel draagvlak en legitimatie te creëren voor het handelen van (semi-)publieke organisaties die zich bezighouden met de borging van publieke waarden. Deze laatste vorm van verantwoorden kan ook burgers betreffen, bijvoorbeeld in maatschappelijke vêrslaglegging. Nieuwe media bieden, zoals we reeds hebben opgemerkt, voor deze laatste vorm uitstekende mogelijkheden. Via websites kan een organisatie makkelijk inzicht geven aan een breed publiek. De Algemene Rekenkamer constateerde in 2004 echter: ’Slechts in enkele gevallen worden de mogelijkheden die ICT biedt voor verdergaande vormen van interactie tussen een organisatie en
haar stakeholders benut.’ (Algemene Rekenkamer, 2004: 87). Burgers zijn zelf bovendien maar beperkt geïnteresseerd: ’Vaak kijken burgers wel naar informatie, maar doen ze er weinig mee’, concluderen Meijer, Grimmelikhuijsen en Brandsma.
reguliere uitkeringen, doelsubsidies en leningen, een ander deel via directe uitgaven. Het stimuluspakket moest vier miljoen banen creëren of behouden, merendeels in de private sector (Zeleny en Herszenhorn, 2009).
Opvallend was het gedetailleerde onderdeel in de wet dat aan accountability en transparantie was gewijd. Zo werd bepaald dat er een onafhankelijk orgaan moest worden geïnstalleerd - de Recovery Accountability and Transparency (RAT) Board - om de stimulusbestedingen te overzien. Daarnaast moesten 300 miljard dollar aan bestedingen openbaar worden gemaakt via een gebruikersvriendelijke website ’to enhance public awareness’ (United gekregen. Recovery.gov is een federale States Government Printing Office, website die burgers inzage geeft in de 2009). De website moest bovendien besteding van de miljardeninjêctie in individuele meldingen over fraude en de economie. De invulling die zo aan verspilling faciliteren. De wet vermeldhet verantwoordingsprincipe wordt ge- de bovendien dat de site binnen dertig geven past niet goed in de bestaande dagen operationeel moest zijn. typologieën en noopt tot een nieuwe conceptualisering van verantwoording. Partijen die stimulusfondsen zouden Door een analyse van de casus zullen ontvangen - departementen, staten, we proberen tot een dergelijke concep- steden en andere lokale overheden tualisering te komen. We bêschrijven moesten een lijst met individuele prohier de aanloopperiode van de website jecten aanleveren die voor financiering Recovery.gov (januari-oktober 2009), in aanmerking kwamen, inclusief details gebaseerd op onderzoek door middel als namen van de hoofdcontractanten, van literatuurstudie, document- en het geschatte aantal banen dat werd nieuwsanalyse, locatiebezoek en inter- gecreëerd of behouden en de snelheid views met betrokkenen.1 waarmee het geld werd geïnvesteerd. Recovery.gov Juist de toepassing van deze laatste vorm van verantwoording heeft in de Verenigde Staten recent een impuls
Ontvangers moesten op kwartaalbasis ARRA updates aanleveren. Begin 2009 stemde het Amerikaanse congres in met de American Recovery RAT Board and Reinvestment Act (ARRA), ofwelIn februari 2009 werd Earl E. Devaney, de ’stimuluswet’. Het congres steldeop dat moment inspecteur-generaal van daarmee een budget van 787 miljard het ministerie van Binnenlandse Zaken, dollar beschikbaar om de kwakkelende als hoofd van de RAT Board aangesteld economie te stimuleren (Calmes, 2009; Herszenhorn, 2009). Een deel van het geld zou besteed moeten worden via
werd bijgestaan door het Office of Management and Budget (OMB), een federaal overheidsorgaan dat de verantwoordelijkheid had voor het vergaren van de data. De RAT Board zou indien nodig zelf problemen kunnen aanpakken, maar de meeste zaken zouden op staats-, stads- en gemeentelijk niveau moeten worden afgehandeld (Flavelle, 2009a). Een van de eerste activiteiten van de RAT Board was het inhuren van 1CT’ers om de website Recovery.gov te ontwikkelen. Er was al ê~n karige versie online dankzij het OMB, maar er moest een nieuwe versie komen die aan de wettelijke vereisten kon voldoen, inclusief een hieraan gekoppeld systeem dat ontvangers van de stirnulusfondsen zouden kunnen gebruiken voor het aanleveren van data. De ambities van de RAT en Devaney waren hoog: ’My vision here is that every reporter in America will wake up and click on this site and be looking for problems. They’ve already started, by the way.’ (O’Keêfe, 2009@ Die laatste toevoeging was waarschijnlijk ingegeven door het hoog aantal bezoekers dat versie 1.0 van Recovery.gov genereerde: circa 3000 per seconde (O’Keefe, 2009@ De RAT Board verwachtte eveneens veel van de burgers die straks online de stimulusdata met eigen ogen zouden controleren. Devaney rekende op de burgers om fraude en verspilling te achterhalen: Tm going to have millions of citizens to help me. (...) I’m going to havea million little IGs running around.’ (Scola, 2009; Curl. 2009). Op 28 september 2009 werd Recovery.gov in de vernieuwde versie gelanceerd. De website bood diverse
van de Verenigde Staten waar burgers tot op wijkniveau stimulusbestedingên konden traceren. Ze konden via postcode, per locatie of door te klil&en op een geografisch gebied informatie vinden over de toegekende contracten, subsidies en lêningen. Veel van deze data konden bezoekers downloaden en hergebruiken; sommige informatie,
zoals een lijst met de subsidies voor bedrijven, werd ’ouderwets’ via pdf aangeboden (Dorobek en Morris, 2009; Jennings, 2009; Flavelle, 2009b). Ook bevatte versie 2.0 de mogelijkheid voor burgers om met een rode knop boven aan elke pagina ’fraud, waste and abuse’ te rapporteren. Maatschappelijke effecten Recovery.gov was niet het enige stimulusinitiatief online. Nog voordat versie 2.0 het levenslicht zag, namen individuen, bedrijven en organisaties uit de civil society het heft in handen. Met de data die reeds beschikbaar waren, werden in de loop van 2009 tientallen projecten opgestart. Deze ontstonden vanwege velerlei motieven en redenen, maar hadden alle één ding gemeen: ze hadden tot doel het stimulusgeld zo nauwkeurig mogelijk te traceren. Makers scanden officiële documenten, dienden Foia-verzoeken in (Foia is de Amerikaanse variant van de Wet openbaarheid van bestuur) of togen eigenhandig naar het gemeentearchief om stimulusdata te vergaren. Sommige sites waren van zodanige kwaliteit dat ze Recovery.gov voorbijstreefden. We
41
beschrijven twee van de vele voorbeel- den. Onvia biedt data op het niveau den van dergelijke maatschappelijke van de ’eerste ontvangers’ zoals deparspin-off (zie: http://sunlightfoundatementen en staten, op het niveau van tion.com). ldeine administratieve eenheden zoals Recovery.org is een zeer uitgebreide districten, subcontracten, projectaanwebsite van Onvia, een softwarebedrijfvragen die door overheden worden uitdat gespecialiseerd is de collectie vangeschreven, memo’s over projecten en data uit de publieke sector. Het bedrijf informatie over toegekende contracten. gebruikt de website als uithangbordKortom, dit is veel meer dan Recovery. voor zijn activiteiten. ’We track everygov te bieden heeft. govemment transaction, stimulus and Een tweede online initiatief is StimulusWatch.org, een website van twee maatschappdijk geëngageerde academici en een handvol webbouwers die elkaar vonden vanwege een oproep online tot samenwerking van de eersten. Deze website biedt inzage in de circa 20.000 projecten die Amerikaanse burgemeesters in het voorjaar van 2009 hebben geïdentifìceerd als kandidaten voor stimulusfinanciering. Op StimulusWatch kunnen burgers projecten in hun eigen woonplaats vinden en deze waarderen, bediscussiëren en van informatie voorzien via een ’project wild’.
non-stimulus,’ aldus Eric Gillespie, de COO van Onvia (Gillespie, 2009b; Cronin, 2009). Het bedrijf verdient zijn geld met het aanbieden van deze data en heeft deze reeds voorhanden dankzij zijn bestaande infrastructuur; om de stimuluswebsite te vullen, moet Onvia twee procent van wat ze al in huis heeft, in de etalage zetten.2 (Gillespie, 2009b) De makers van de site willen ’lokale
wijsheid’ gebruiken om overheden verantwoordelijk te houden voor hun en heeft in de eerste maanden honderd- acties. Het idee is dat een burger die duizenden bezoekers gegenereerd (Gil- naast een bouwput woont, uitstekend lespie, 2009b). Door te laten zien waar in kaart kan brengen of de vooruitgang en hoe de stimulusfondsen beschikbaar die is aangekondigd wordt gehaald en komen, biedt Recovery.org bedrijven of het aantal beoogde stimulusbanen de helpende hand: die moeten immerswordt waargemaakt. De initiatiefnecontracten zien te bemachtigen enmers noemen dit ’crowdsourcing acdaarvoor aan strenge stimulusvereistencountability’ (Brito, 2009@ voldoen, naast de reeds bestaande richtlijnen voor federale aanbestedingen.De website genereerde twee miljoen Dit kan tot veeleisende voorbereidín- unieke bezoekers in de eerste maand en gen leiden; bedrijven hebben derhalve drie miljoen in het eerste halfjaar. Bevroeg gedetailleerde informatie nodig,zoekers wisten razendsnel discutabde is Onvia’s filosofie (Gillespie, 2009b). projecten, zoals golfbanen, hondenparken en ’downtown quiet zones’ te Op Recovery.org kunnen bezoekers achterhalen, Ze eisten vervolgens meer specifieke, up-to-date gegevens yin- tekst en uitleg van lokale overheden Recovery.org is sinds maart 2009 online
ting zal toekomstige informatie die op Recovery.gov onts!oten wordt verdere ontwikkelingen tot gevolg hebben Immers, deze federale gegevens vormen ruw materiaal waar maatschappelijke Publiek versus overheid Interessant is dat de initiatiefnemers initiatiefnemers voor verregaande van de alternatieven dat niet zozeer transparantie en verantwoordingsmededen omdat ze de overheid wilden chanismen maar al te graag mee aan de betrappen en ontmaskeren. Ze claimen slag willen (Brito, 2009b). juist het overheidstoezicht te willen aanvullen. Zo benoemde Jetty Brito, Dynamische verantwoording medeoprichter van StimulusWatch, De casus Recovery.gov geeft blijk van nieuwe dynamische elementen in het zijn motief als volgt: ’The formal mechanisms of oversight domein van de publieke verantwoorrequire informal oversight. And we are ding. In de aanloopperíode van webmoving into a networked media envi- siteversie 2.0 heeft de belofte over ronment where direct access to data transparantie en verantwoording reeds will allow a wide variety of actors and opmerkelijke ontwikkelingen teweegentities in the public to do essentially direct oversìght of (...) the government and of programs like the recent economic stimulus bill. We in the transparency community want access to data so that we can do this public oversight.’ (Brito, 2009a) gebracht die nadere reflectie waard Naast de al genoemde alternatieven zijn zijn, zeker in het licht van de constaer nog vele andere. Sommige websites teringen van Meijer e.a. (2009) over de zijn beter in staat om de stimulusdata lauwe belangstelling van burgers voor te achterhalen dan de federale overheid overheidsinformatie, en die van de Algemene Rekenkamer over de wat tezelf. Makers weten gegevens te achterhalen en eigenhandig aan te vullen. De genvallende publieke verantwoordingsfederale overheid kan veel van de door activiteiten van publieke instellingen het publiek aangeboden data zelf niet (Algemene Rekenkamer, 2004). achterhalen. De staten functioneren onafhankelijk van de federale overheid, De casus laat een bijzondere maateen scheiding van machten die in de schappelijke dynamiek zien. Andere grondwet is vastgelêgd en die de moge- partijen dan de overheid hebben zich lijkheden van de federale overheid om gretig en proactief getoond door eieen gecentraliseerde stroom van infor- genhandig online toepassingen te ontmatie op te zetten beperkt (Gillespie, wikkelen. Soms gaat het om bedriI ven, soms juist om maatschappelijke groe2009a, 2009b).
om hun keuze toe te lichten. Sommige ambtenaren namen overigens de moeite om op de website te antwoorden.
pen. Soms zijn het grote centraal inDe belofte over openheid en rekenschap gevulde infrastructuren en soms ’wikiin de ARRA heeft tot nu toe (oktober achtige’ gemeenschappen. De overheid 2009) bijzondere maatschappelijke lijkt hierdoor op het eerste gezicht de gevolgen opgeleverd. Naar verwach- ’grip’ op de verantwoording te verlie-
43
zen: anderen gaan met gegevens aan de slag, op manieren die de overheid zelf niet heeft bedacht of geaccorde~rd, en waarop zij verder geen invloed kan uitoefenen. Verticale verantwoordingsrelaties zijn officieel vastgesteld en staan op papier en ook horizontale verantwoordingsrelaties worden geïnitieerd en gemanaged
door de zich verantwoordende organisatie. Maar Recovery.gov, en alle daarop volgende initiatieven, hoewel aangezwengeld door de overheid, zijn vormen van coproductie en concurrentie waarbij de overheid de consequenties bij lange na niet kan overzien. Er is een proces van verantwoording en transparantie ingezet en mogelijk gemaakt waarvan de gevolgen onbekend, onzeker en ten dele ongereguleerd zijn. De greep die de zich verantwoordende partij verliest over het verantwoordingsproces betreft in elk geval de volgende elementen: - Timing en framing: andere partìjen die met de data aan de slag gaan, kunnen eerder onregelmatigheden op het spoor komen dan de overheid zelf. Afhankelijk van het moment en de wijze waarop deze partijen dat naar buiten brengen, kan dit een onwelkome verrassing zijn voor de overheid. De schandaaljournalistiek kan er bijvoorbeeld garen bij spinnen. De vraag is niet of men verrast zal worden, maar wanneer en in welke mate.3 Daarmee maakt de overheid zich kwetsbaar: zij verliest de
mogelijkheid om zelf een geschikt tijdstip en een geschikte wijze van presentatie te kiezen voor nieuws (’first spin’). Daartegenover staat dat deze mate kwetsbaarheid vertrouwen kan wekken. Door het voordeel van de ’first spin’ op te geven, wekt de overheid de indruk volledig open te zijn. Maar het kan evengoed het vertrouwen schaden als er grote schandalen ontstaan en dan zal de overheid achter de feiten aan lopen. Kwaliteit: de informatie die door overheden zelf wordt aangeleverd en de informatie die door andere overheden, private partijen en burgers wordt aangeleverd vormen samen de basis voor observaties en analyses die allerhande partijen kunnen doen en publiceren. De overheid verliest dus een deel van haar controle over zowel de kwaliteit van de data als over de analyse daarvan. Een positief gevolg kan zijn dat de informatie van non-gouvernementele websites aanzet tot betere informatievoorziening door de overheid zelf. De informatie uit het publieke domein kan van zodanige kwaliteit zijn dat de data op de federale website naar aanleiding hiervan verbeterd wordt - bijvoorbeeld doordat de ontvangers van gelden hun eigen data gaan aanpassen en aanvullen. Onvia’s website wordt veel door overheden zelf benut: ambtenaren kijken naar eigen en andermans data - vermoedelijk omdat ze zelf het overzicht kwijt zijn, suggereerde de COO van Onvia (Gillespie, 2009b). Krachtenveld: de overheid verliest tevens de regie over het krachtenveld waarbinnen zij verantwoording aflegt. Bij verticale verantwoording is de rollenverdeling tussen zender
en ontvanger duidelijk en consistent. Bij horizontale verantwoording kiest de overheid in zekere zin aan wie zij nog meer verantwoording wil afleggen. Bij de ontwikkelingen rondom Recovery.gov valt echter op dat de overheid zelf nauwelijks kan anticiperen op wie er met welke data aan de slag gaat en de overheid aanspreekt. De overheid ziet zich geconfronteerd met een publiek waarvan zij aanvankelijk de aard, samenstelling en activiteiten niet heeft kunnen inschatten. In plaats van tevoren diverse doelgroepen te identificeren en op basis hiervan publieke verantwoordingsactiviteíten te ontwerpen, moet de overheid nu achteraf constateren dat er onverwachte, actieve doelgroepen zijn ontstaan. Dit krachtenveld is niet ontworpen, noch te heheersen. Onverwachte alliantiês, producten en verantwoordingsrelaties zijn het gevolg. Politieke kansen en risico’s Dit brengt onder andere politieke risico’s en kansen met zich mee. Vanwege het ’publieke’ kwaliteitswerk kunnen partijen met succesvolle websites met gezag over de stimulusbestedingen spreken en derhalve het maatschappelijke debat beïnvloeden. De pers weet dergelijke opiniemakers immers altijd gemakkelijk te vinden. Daarnaast is het hoog aantal bezoekers van de websites politiek relevant: de aantallen van honderdduizenden en miljoenen gebruikers van respectievelijk Recovery. org en StimulusWatch zijn zodanig dat ze electoraal van belang worden: zoveel stemmers kan de regering-Obama moeilijk negeren. Kortom, het is frappant dat de overheid aan de zijlijn lijkt te staan bij het scala aan publieke stimulusactiviteiten. De federale overheid is beperkt in haar
macht om staten aan te zetten detailinformatie te leveren. De lokale inzichten die bijvoorbeeld StimulusWatch weet aan te boren, weet de overheid niet te verzilveren omdat zij burgers niet op een vergelijkbare schaal kan activeren. Met andere woorden: andere partijen lijken meer van de publieke verantwoording te maken dan de overheid, terwijl de eerste in feite als ontvangers van informatie behoeven te functioneren, en de laatste het werk zou moeten doen. Dynamische verantwoording? Vanwege deze opmerkelijke elementen dringt zich de vraag op of deze casus nog wel binnen de standaardtypologie van publieke verantwoording past. Zijn de kenmerken ervan nog wel te
vangen onder de noemers ’verticaal’ of ’horizontaal’? Oftart de casus de gangbare indeling van publieke verantwoordingsvormen? In deze concluderende paragraaf gaan we hier kort op in. Recovery.gov vertoont kenmerken die doorgaans worden toegeschreven aan verticale verantwoording: de federale overheid moet immers verantwoording afleggen aan het Congres voor de bestedingen, geheel conform de wet en de institutionele arrangementen. De RAT Board is een onafhankelijk orgaan dat hier speciaal voor in het leven is geroepen en diverse middelen (zoals sancties) tot haar beschikking heeft om het toezicht op de bestedingen adequaat te kunnen uitvoeren. Tot dusverre is hier sprake van een ldas-
sieke hiërarchische verantwoordingsrelatie. De casus heeft eveneens horizontale kenmerken: de federale overheid legt ook verantwoording af aan de samenleving over de stimulusuitgaven. Het congres voorzag tot in detail dat dit middels een website moest plaatsvinden- ’to enhance public awarenêss’. De RAT Board gaf bij monde van Devaney zelfs aan dat de toezichthoudende taak mede kon worden uitgevoerd door burgers die, bewapend met via Recovery. gov verkregen informatie, als ’little IGs’ te werk zouden kunnen gaan.
moet worden, te vinden en te leveren dan de overheid zelf. Deze omdraaiing van rollen is eveneens moeilijk onder te brengen bij de verticale en horizontale verantwoordingsvormên, waarbij die rollen juist toegedeeld zijn en blijven. De verantwoordingsrelaties zijn kortom in beweging op een wijze die niet binnen de standaardbeschrijvingên van verticale en horizontale vormen past.
We spreken daarom liever van ’dynamische verantwoording’: een vorm van publieke verantwoording die het vormgeven van verantwoordingsrelaties en verantwoordingsproducten De casus geeft echter ook blijk van dyna- (bewust) overlaat aan het maatschapmische aspecten: er is geen sprake meer pel¤jke krachtenveld. De richting van van statische verantwoordingsrelaties,informatiestromen, de samenstelling zoals wel het geval is bij verticale en hori-van het verantwoordingsforum en de zontale verantwoordingsvormen waarbijfrequentie en inhoud van de verantwoordingsproducten worden bepaald door de niet-exclusieve verzameling van burgers en maatschappelijke actoren die zich geroepen voelen de overheid tot verantwoording te roepen.
Het is echter nog te vroeg om de praksprake is van een duidelijke verhouding tische democratische gevolgen van dit tussen enerzijds de partij die verant- proces geheel in kaart te brengen en woording aflegt en anderzijds het forum te duiden. Enerzijds kunnen we dydat deze informatie tot zich neemt. In namische verantwoording als element het geval van Recovery.gov zijn de re- zien van een brêdere trend naar een laties tussen overheid en forum en ook ’doe-het-zelfdemocratie’ (Van Twist, de relaties onderling tussen niet-gouver- Van der Steen & Karré, 2009). Daarbij nementele partijen onvoorspelbaar en nemen burgers zonder op de overheid volop in beweging; daarvan getuigde bij- te wachten of toestemming te vragen voorbeeld de ad hoc samenwerking van het heft in handen. Het belangrijke kenmerk van dynamische verantwoorde makers van StimulusWatch. ding als strategische keuze is dan dat Een ander aspect van deze dynamische de overheid zelf kiest om vrij spel te verhoudingen betreft de rollenverde-geven aan de maatschappelijke krach....... ling. In deze casus blijkt dat een non-ten die zich al dan niet via nieuwe megouvernementele partij als Onvia zichdia melden. In die zin kan dynamische .... meester toont, doordat zij beter staat is verantwoording worden gezien als een om de informatie die ten behoeve van diepte-investering in doe-het-zelfdede publieke verantwoording vergaard mocratie.
Eveneens kan het strategisch zijn om de doe-het-zelfdemocratie enigszins te kanaliseren. Immers, de overheid stelt zelfde data en een aantal applicaties beschikbaar via een webplatform, waardoor in elk geva! verwacht mag worden dat de kwaliteit en integriteit van de data hoger zijn dan wanneer eenieder zich maar baseert op wat hij toevallig heeft kunnen achterhalen. Door gegevens actief beschikbaar te stellen kan de overheid niet garanderen dat burgers en maatschappelijke actoren er verantwoordelijk of zinvol mee aan de slag gaan. Maar zij legt in elk geval de vloer hoger waarop al die dynamiek gestalte krijgt.
Zodra er meer gebruikersdata beschikbaar zijn, wordt het ook mogelijk om enkele normatieve vragen te beantwoorden. Daarbij kunnen we denken aan vragen omtrent de effectiviteit van dynamische verantwoording in termen van de vooral gestelde doelen, bijvoor-
beeld met betrekking tot beter inzicht geven (door grotere beschikbaarheid van data), meer informatie inwinnen (door gebruikers te laten rapporteren over uitkomsten in de praktijk) en vertrouwen herstellen (door de hoge mate van transparantie en de intentie van het initiatief überhaupt).
De praktijk zal in de komende jaren uitwijzen wat de effecten zijn van Recovery.gov en hoe die zullen worden beoordeeld. Voor de wetenschap is het initiatief in elk geval een belangwekkend verantwoordingsexperiment. Het verdient het om nauwlettend te worden gevolg& Enkele descriptieve vragen die Als er meer (wetenschappelijke) kennis daarbij naar voren kunnen komen zijn: beschikbaar is over wat Recovery.gov - Wie maken gebruik van de website(s)? Op basis van webstatistieken zou onderzocht kunnen worden in welke mate er nieuwe publieken aangeboord worden. -Hoe maken zij gebruik van de website(s) en de hierop gepresenteerd interactie en coproductiemogelijkheden? Waarover rapporteren ze en hoe reageren ze? - Welke nieuwe toepassingen zijn ontwikkeld in de maatschappij? Door wie en met welk doel? -Welke nieuwe verantwoordingsrelaties zijn er ontstaan? Wat zijn de aard en focus van die relaties? Hoe wordt er door de verantwoordende partij en het forum inhoud en gewicht aan gegeven?
teweeg heeft gebracht en hoe dat binnen bepaalde normatieve kaders gelnterpreteerd kan worden, kunnen we ook de vraag beantwoorden naar de democratische waarde van het initiatie£ Nu is dat nog te vroeg. Maar een van de grote voordelen van Recovery. gov voor de wetenschap is dat het experiment ons in staat stelt meer gericht empirisch onderzoek te gaan doen naar hoe dergelijke initiatieven uitpakken in de praktijk. I De hier gegeven casusbeschrijving is ontleend aan de Teaching Case ’Recovery.gov, The Pursuit ..... of Absolute Accountability’ on~vikkeld door S. Cels en J, de Jong voor executive education programrna’s. 2 ’We track every government transaction, stimulus and non-stimulus.We collect data in different ways.
GillesDie, Z. Testimorv oefore tne mouse Science Comrnl~tee, rol ow me bflone. Port Governmen~ aria Dublic Resources fat Recoverv Act Overs~gnt, ~eanngs: SUDcommiLtee on nves~ga~ ons & Oversignt 5 me 2009, 200% Gillesp~e, E,, Telefoniscr interview OP 5 november 2009, 2009b. Herszenhorn D,, Senate ADDrOVeS Stimulus Plan n: The "~ew York Times. w~vw.n~.com, feDruar 2009 (geraaaaleega ad 5 seD~emoer 2009]~ nsane, dseful websites, ht[D://sunllghtfc Jndauon,com, zonder datum ~geraaaDleegd op 00~oDer 2009. .ennlngs, C.. Meer me New Recover/.gov, wW~ omDwatcn.org 28 september 2009 (geraaap~eega op 0 ol
verslw Press, NewYork 2007.
48
DE DEF ORGA~
Introdud
’Het publ gica onde~
voor Maa (RMO) in uitspraak verwijst d sector me-
overheids(
heid’ duid geheel a{g De uitspr, matief: rn
analyse m ve consec er zijn ma controle De uitsp staan
ties is de de groter invloed v’ stuur (N~
Bovens ’ 2002). O literatuu~ snel neg~ van oI~V(
betekeni chardus, 1999:
