BUURTWANDELING ANNEESSENS. 7 mei 2013

BUURTWANDELING ANNEESSENS 7 mei 2013

1

Lasso wil cultuurwerkers ondersteunen in het ontwikkelen en uitbouwen van hun

publiekswerking of buurtwerking en heeft daarbij specifiek aandacht voor maatschappelijk kwetsbare groepen. Het bereiken van of toegankelijk zijn voor deze grote groep Brusselaars is geen eenvoudige opdracht. Op welke manier kan je als cultuurhuis bruggen slaan naar maatschappelijk kwetsbare groepen? Hoe kan je daarbij samenwerken met wijkorganisaties? Welke organisaties kunnen je hierbij op weg helpen? Waar zijn die dan vooral mee bezig en welke soort samenwerking vinden ze relevant? Al deze vragen kwamen aan bod tijdens de buurtwandeling voor cultuurwerkers die Lasso, in samenwerking met een groep laatstejaarsstudenten sociaal-cultureel werk van de Erasmushogeschool Brussel organiseerde op 7 mei 2013. De bedoeling was om als cultuurwerker inzicht te krijgen in de leefwereld van personen in armoede en de leefbaarheid in de door armoede gekenmerkte Anneessenswijk. Er werd kennis gemaakt met drie sociale organisaties: Convivence/Samenleven, Buurtwinkel Anneessens en Comète. We leerden hun vrijetijdswerking kennen en ontdekten wat de culturele en de sociale sector voor elkaar kunnen betekenen.

2

DE ANNEESSENSWIJK De Anneessenswijk is gelegen in hartje Brussel en wordt grofweg begrensd door de Zuidlaan, de Lemonnierlaan, het Fontainasplein en de Anderlechtse Poort. De wijk telt officieel een kleine 8000 inwoners. Hierbij moet worden opgemerkt dat een gedeelte van de bevolking ‘administratief onzichtbaar’ is, denk hierbij aan valse adressen, studenten die niet officieel gedomicilieerd zijn op hun kotadres, mensen zonder papieren of in procedure. Het aantal administratief onzichtbare mensen wordt geschat op een kleine 2000. In totaal zou de Annneessenswijk dus een 10 000-tal bewoners tellen.

De wijk staat bekend om zijn sociale mix. De grootste bevolkingsgroep is die van de Marokkanen, die ongeveer 36% van de bewoners telt. Op de tweede en derde plaats worden ze opgevolgd door de Congolese en Oost-Europese gemeenschap. Opvallend is ook dat in de wijk een grote vertegenwoordiging van jongvolwassenen (ongeveer 40% van de bevolking is jonger dan 25 jaar) en van grote gezinnen (zowat 50% van de bevolking behoort tot een gezin van 4 of meer personen) is. Nog kenmerkend voor deze wijk is de hoge werkloosheid en de lage geschooldheid.

3

Ondanks de vele investeringen blijft de Anneessenswijk een pijnpunt binnen de Brusselse vijfhoek. De Anneessenswijk is een klassieke kansarmoedewijk die getekend wordt door onder andere te kleine en oncomfortabele woningen, grote sociale wooncomplexen, een zeer jonge bevolking met weinig perspectieven inzake scholing- en tewerkstellingskansen, een hoge concentratie allochtonen. Door haar centrale ligging en doordat ze zich tussen twee ontwikkelingspolen bevindt (het Zuidstation en de Dansaertwijk), bestaat het gevaar dat met de herwaardering ook de sociale samenstelling van de wijk grondig wijzigt, en dit ten nadele van de meest kwetsbare lagen van de bevolking. Het ontstaan van het opbouwwerk in de Anneessenswijk Sinds 1994 probeert men via wijkcontracten de buurt aantrekkelijker te maken. Het laatste wijkcontract is afgelopen in 2008. Begin 1997 ging RisoBrussel dieper in op de vraag of de Anneessenswijk een geschikt werkterrein kon zijn voor het opbouwwerk. Niet alleen de sociale kaart wees erop, ook alle gesprekspartners ter plaatse achtten opbouwwerk in deze wijk wenselijk zoniet noodzakelijk. Samengevat kwam het erop neer dat de stem van wijkbewoners dringend moest versterkt worden en dat er iets moest gebeuren met de aanblik van de wijk. Dat de Anneessenswijk in het vizier kwam had alles te maken met het keerpunt waarop de buurtwinkel van de bijstandswijk zich toen bevond. De buurtwinkel is bijna twee decennia lang een unieke buurtvoorziening geweest in het hartje van de binnenstad, een combinatie van opbouwwerk, sociale dienstverlening, animatie en ontmoeting. Naar het einde van de jaren negentig toe is de situatie van de bijstandswijk grondig gewijzigd. Van een vervallen toevluchtsoord voor gemeubelde kamerbewoners is het een erg gegeerde woonbuurt met exclusief karakter geworden. De Buurtwinkel die zich pal in het centrum van de wijk bevindt werkt er samen met en voor de buurtbewoners rond kernthema’s als participatie en leefbaarheid. De Buurtwinkel probeert de stem van de buurtbewoners te versterken en de aanblikken van de wijk te verbeteren. Een stukje geschiedenis: Frans Anneessens (1660-1719) Anneessens was gildedeken in Brussel. Bij de Vrede van Utrecht in 1713 werden de Zuidelijke Nederlanden aan Oostenrijk toegewezen. In 1716 legt het Oostenrijkse regime nieuwe belastingen op aan de steden, wat in 1717 leidt tot rellen in Gent, Antwerpen, Brussel en Mechelen. De Naties van Brussel weigeren deze belastingen en ook de dekens, aangevoerd door Anneessens, verzetten zich tegen het repressieve Oostenrijkse regime. Vier andere dekens werden net als de 60-jarige Anneessens aangehouden. Hij gold namelijk als dé voornaamste oproerstoker. Zes maanden lang werd hij in gevangenschap gehouden en zeer streng behandeld. 4

Op 12 september 1719 werd Anneessens door de Raad van Brabant ter dood veroordeeld. Op 19 september werd hem zijn doodsvonnis voorgelezen. Hij weigerde het te ondertekenen en zei “Ik heb geen enkele misdaad bedreven, dat kan God getuigen.” Wat later werd hij op de Grote Markt onthoofd. Hij ligt nu begraven in de Kapellekerk. Frans Anneessens kan nog steeds beschouwd worden als het symbool van het verweer tegen een vreemd gezag. Het Anneessensplein Het Anneessensplein werd in 1639 aangelegd op een vrij liggend stuk weiland. Het werd begrensd door de Anderlechtstraat, de Zenne en de Kleine Zenne. Op het Anneessensplein, de vroegere Oude Markt of “àven à mèt”, vond de vlooienmarkt plaats. Later, samen met de aanleg van grote lanen die een meer welvarend publiek aantrokken, kwamen ook meer klachten van omwonenden over rottigheid, stank en overlast die de vlooienmarkt met zich meebracht. Daarom werd in maart 1873 de vlooienmarkt verhuisd naar het Vossenplein in de Marollen. In 1870 kreeg het plein de naam van de liberale politicus Joseph Lebeau. In 1889 werd het plein hernoemd naar Frans Anneessens, die de gemeentelijke vrijheden had verdedigd tegenover de overheden van de Oostenrijkse Nederlanden. Iets later in 1889 werd een standbeeld van Anneessens opgericht op het plein. Vandaag valt vooral het gebouw van de oude gemeenteschool op, waar het Instituut Lucien Cooremans nu gevestigd is. Iedere dinsdagvoormiddag vindt een markt plaats op het Anneessensplein, waarbij buurtbewoners van diverse nationaliteiten zich verzamelen rond de marktkraampjes.

5

ORGANISATIES In de Anneessenswijk zijn veel sociale organisaties actief die werken rond verschillende thematieken zoals huisvesting, sociale cohesie, jongerenondersteuning, ontmoeting, cultuuruitstappen, talentontwikkeling, administratieve begeleiding en nog veel meer. We maakten een selectie van drie organisaties die elk een zeer verschillende werking hebben. Op deze manier geven we jullie een zo breed mogelijk beeld van het sociale werkveld in de Anneessenswijk. SAMENLEVEN vzw – asbl CONVIVENCE Samenleven vzw is een vereniging die werkt rond huisvesting. Concreet staat deze vereniging huurders en eigenaars bij in hun zoektocht en het behoud van degelijke, bewoonbare en betaalbare woningen in de Brusselse wijken Anneessens-Fontainas, Zenne en Begijnhof-Klein Kasteeltje. Zo geven ze onder meer informatie en advies over rechten en plichten van (ver)huurders, verlenen ze administratieve en juridische bijstand, voeren ze technische bezoeken uit en geven ze opvoeding op vlak van wonen. Samenleven vzw neemt ook deel aan verschillende wijkcontracten waarbij voor de bewoners in die specifieke wijken ook permanenties en informatiesessies worden georganiseerd. Elke dinsdag en donderdag is het permanentie, dat wil zeggen dat alle werknemers aanwezig zijn en de deuren openstaan, zo kunnen de buurtbewoners er vrij binnenkomen voor advies. Naast enkele sociaal werkers is er ook een architect in het team. Deze organisatie toonde aan hoe het met de huisvesting en het “wonen” gesteld is in deze wijk. Het spreekt voor zich dat armoede op vlak van wonen een enorme impact heeft op het leven van buurtbewoners. Aan de hand van voorbeelden en cijfermateriaal gaf Samenleven vzw de huisvestingsproblematiek in deze wijk weer.

Samenleven vzw – Convivence asbl Zespenningenstraat 56 1000 Brussel Tel: 02/505 01 30 [email protected]

6

BUURTWINKEL vzw Het opbouwwerk in de Anneessenswijk zit ingebed in de werking van vzw De Buurtwinkel, gelegen aan het Anneessensplein. Met haar laagdrempelige ontmoetingsruimte, haar sociale dienst en een project in het kader van het Stedenfonds werd De Buurtwinkel inmiddels ook erkend als Vereniging Waar Armen het Woord Nemen1. Het geïntegreerd wijkhuis is een plek waar iedereen welkom is en binnen kan komen om een kop koffie te drinken, een krant te lezen of een babbeltje te slaan. Daarnaast is er ook een klusjesdienst en is het buurthuis betrokken bij verschillende projecten om de leefbaarheid in de wijk te verhogen. Armoedebestrijding is één van de hoofddoelen van deze vereniging. Ze doet dit onder andere door projecten te ondersteunen die gericht zijn op het afstemmen van welzijnsvoorzieningen op de behoeften van de kansarme bewoners uit de wijk, door het versterken en ontwikkelen van het sociale relatienetwerk tussen bewoners en door het ontwikkelen van diensten en activiteiten ten behoeve van specifieke doelgroepen. De Buurtwinkel is de draaischijf in de uitvoering van het wijkcontract Artevelde-Anneesens doordat de communicatieverantwoordelijke en de ombudsman voor dit wijkontwikkelingsproject van daaruit opereren. Het opbouwwerk fungeert binnen deze structuur als trekker van verschillende bewonersgroepen en initiatiefnemer van wijkevenementen (buurtfeest, tentoonstelling, artistiek parcours …). Momenteel wordt er gewerkt aan een intergenerationele moestuin in het Fontainaspark. Buurtwinkel vzw Anneessensplein 9 1000 Brussel Tel: 02/512 69 85 Contactpersoon: Joke Storme [email protected] 1

Een Vereniging Waar Armen het Woord Nemen is een door de overheid gesubsidiëerde vzw die werkt aan zes criteria: armen samenbrengen in groep, armen het woord geven, werken aan de maatschappelijke emancipatie, werken aan maatschappelijke structuren, vormingsactiviteiten en dialoog organiseren en armen blijven zoeken. Er zijn 52 erkende verenigingen actief in Vlaanderen. Meer info vind je op de website van Netwerk Tegen Armoede: www.netwerktegenarmoede.be

7

CENTRE COMÈTE Centre Comète is een organisatie die hulp biedt aan jongeren en hun familie. Het centrum vormt een plaats waar iedereen elkaar respecteert, waar iedereen gehoord wordt en waar ‘in dialoog treden’ en ‘positieve ontwikkeling’ centraal staan. Elke jongere of elk gezin dat met moeilijkheden te kampen heeft, is welkom. Centre Comète werkt met kinderen en jongeren die worden ingedeeld in drie leeftijdscategorieën, van 0 tot 6 jaar, van 6 tot 11 jaar en van 12 tot 18 jaar. De organisatie heeft ook een preventieve functie: Ze werken aan een educatief project dat tot doel heeft te voorkomen dat jongeren gaan spijbelen. Elke jongere moet geholpen en ondersteund worden zonder vooroordelen. De sociaal werker uit deze organisatie vertelde enthousiast over de talloze projecten waarrond Centre Comète werkt. In het atelier aan de overkant van het Fontainasplein, organiseert Comète ‘een ruilhandel’. Voor elk voorwerp dat je er kan meenemen, breng je een voorwerp dat je zelf niet meer nodig hebt in de plaats. Met de tieners zoeken ze manieren om op een eerlijke manier geld te verdienen. Zo gaan ze vb oude electrische apparaten gaan recycleren. De jongeren kiezen samen wat ze met het geld gaan doen, vb samen een reis maken. Centre Comète asbl Zinnikstraat 9 1000 Brussel Tel: 02/513 85 07 [email protected]

8

ARMOEDEGETUIGENIS Onderstaande armoedegetuigenis (uit: Armoede in Brussel, J. Béghin, 2006) schetst een schrijnend beeld van families in armoede in Brussel. We willen hiermee aantonen hoe armoede verschillende aspecten van iemands leven grondig kan beïnvloeden, hoe het vaak gepaard gaat met eenzaamheid en hoe moeilijk het is om uit deze neerwaartse spiraal te geraken. Ook wordt het belang van de ondersteuning door welzijnsorganisaties duidelijk aangetoond. Sociale en culturele organisaties spelen een cruciale rol in het tegengaan van sociaal isolement. De naam is fictief. Mevrouw Teresa Makabo is afkomstig uit Guinee. Teresa is een jonge vrouw van 27 jaar. Toch is dat niet te jong om al een vluchteling te zijn. ‘Ik ben twee keer vluchteling’ zegt ze. ‘Een politiek vluchtelinge uit Guinee en een vluchtelinge in België, met de constante angst om weggestuurd te worden.’ Teresa verblijft al vier jaar in België. Ze is gestrand in Brussel. Het is puur toeval dat ze in België terechtkwam. Voordien had ze haar geboorteland nooit verlaten. Haar oom heeft haar geholpen Guinee te ontvluchten. In 2001 is Teresa helemaal alleen afgereisd, zonder bezittingen. Haar eerste verblijfplaats was een opvangcentrum voor politiek vluchtelingen. Teresa diende haar asielaanvraag in, maar die werd twee keer geweigerd. Ze heeft de zaak nu aanhangig gemaakt bij de Raad van State en wacht op een uitspraak. ‘Zonder papieren rondlopen, je kunt je niet voorstellen hoe moeilijk dat is. Ik zit voortdurend in angst opgepakt te worden, ik kan geen werk vinden en het is onmogelijk bijstand te krijgen’, zegt Teresa. Ze maakt zich zorgen over haar toekomst. Haar gezondheid is niet zo best. Ze is hoogzwanger van een tweeling en er schort wat aan haar nieren. Teresa’s man verkeert in eenzelfde situatie. Ook hij heeft geen papieren. Hij wacht al acht jaar op het resultaat van zijn asielaanvraag. Ondertussen is het behelpen. De jobs die Teressa’s man uitoefent zijn tijdelijk, want meestal kan hij maar maximaal een maand aan de slag. Daarna moet hij noodgedwongen zijn job opgeven, aangezien zijn werkvergunning doorgaans maar voor een maand geldt. Het appartement waarin Teresa en haar man wonen is ongezond en klein. Geen ideale situatie om twee baby’s in te laten opgroeien. ‘Als je wil, geef ik je de sleutel, dan kun je zelf gaan kijken. Het appartement is echt klein en er zijn overal vochtvlekken. Gelukkig doet de huisbaas niet moeilijk. We staan achter met de huur en de elektriciteit is afgesloten. Verwarming is er niet. In ons gebouw is er een komen en gaan van huurders. Niemand houdt het er langer dan twee maanden uit. Behalve de muizen en de kakkerlakken. En mijn man en ik… Maar wij kunnen ook niet kiezen. Ik weet best dat mijn woning niet in orde is, maar wat kan ik doen? Zonder papieren kan noch mijn man noch ik werken.’ En dan is het scenario voorspelbaar: geen papieren, geen werk, geen geld en geen behoorlijke woning.

9

Gelukkig heeft Teresa, ook zonder papieren, op de steun van een aantal organisaties kunnen rekenen. ‘Zonder de hulp van een groot aantal mensen had ik het nooit gehaald. Eigenlijk zijn de organisaties die me hebben opgevangen mijn familie geworden. Ik ben helemaal alleen naar België gekomen, zonder iets of iemand. Ik heb twee kinderen in Guinee bij mijn ouders moeten achterlaten. Ik weet niet waar ze zijn. Met mijn familie heb in Guinee heb ik geen contact meer en van mijn kinderen weet ik niets. Ik ben alleen zeker van de dingen die ik in België heb. En ook daar ben ik niet zo zeker meer van. Ik heb erg mijn best gedaan om bij te scholen, om te leren lezen en schrijven, ik heb taallessen en een cursus gevolgd om in een keuken te werken… Alleen kom ik daar op dit moment niet ver mee. Ik kan niet werken vanwege mijn zwangerschap en als de tweeling er is zal het moeilijk zijn. Ik kan geen opvang betalen. En ik heb ook geen papieren – dat speelt me voortdurend parten. Ik ben constant bezorgd over mijn toekomst. Als je een persoon bent zonder papieren, heb je eigenlijk alles te verliezen, zelfs het weinige dat je hebt. Je bent nooit gerust. Nochtans heb ik geen grote wensen. Ik wil een heel gewoon leven, in een fatsoenlijk appartement wonen, gaan werken en voor mijn kinderen zorgen. En wat meer op mijn gemak zijn. Zonder papieren ben je voortdurend op je hoede. Al is mijn woning miserabel, ik durf haar bijna nooit verlaten. Dat is deprimerend. Ik kom niet vaak buiten, behalve als ik naar de activiteiten van een van de organisaties ga. Met hen durf ik me wel buiten Brussel begeven. Maar ik kan niet op eigen houtje ergens naartoe. Het is een eenzaam bestaan. Ik ben blij dat ik in een ziekenhuis terecht ben gekomen en dat mijn zwangerschap goed wordt opgevolgd. Kind en Gezin heeft me erg geholpen tijdens mijn zwangerschap. Ik ben tijdens de eerste maanden van mijn zwangerschap naar de raadpleging van Kind en Gezin geweest. Ik ben maar een keer in vijf maanden zwangerschap naar de dokter geweest. Toen zijn er complicaties gekomen (leverproblemen). Uiteindelijk had ik toch hulp nodig en moest ik naar een ziekenhuis Maar het was niet evident dat ik er geholpen zou worden. Ik kan de doktersrekeningen niet betalen. Kind en Gezin heeft me geholpen. Via de medische dienst van een ondersteunende organisatie ben ik in Saint-Etiene terecht gekomen. In het ziekenhuis wordt er goed voor mij gezorgd. De verpleegsters zijn heel vriendelijk. Ik ben wel veel alleen. Dat maakt het moeilijk. Maar het is ook logisch dat niemand mij bezoekt. Als je weinig buitenkomt, leer je ook geen mensen kennen. De vereniging Nasci helpt me met kleren en allerhande benodigdheden voor mijn kinderen. Mijn dochtertje van drie jaar zit nu in het kleuterklasje in Anderlecht. En ze gaat graag naar school. Ik hoop zo dat we in België kunnen blijven en dat zij kan blijven studeren. Dat is mijn lichtpunt. Dat mijn dochtertje een betere toekomst tegemoet gaat dan ik. Maar voor haar is het natuurlijk ook niet makkelijk. Zelfs al begrijpt ze niet alle problemen die haar mama en papa hebben, ze voelt wel aan dat we soms triestig of ontmoedigd zijn. Ik zou zo graag mijn dochtertje een onbezorgde jeugd gunnen. Uit “Armoede in Brussel” door J. Béghin (2006) 10

DANKWOORD Graag willen we jullie allemaal bedanken voor de deelname aan dit project waar wij de voorbije maanden intensief aan hebben gewerkt! We hopen dat we jullie met deze wandeling hebben kunnen inspireren en een eerste beeld hebben kunnen geven van de welzijnsorganisaties die actief zijn in de Anneessenswijk, en de verschillende problematieken die deze wijk kenmerken. We willen ook onze grote dank betuigen aan de medewerkers van Convivence, Comète en de Buurtwinkel om samen met ons in dit project te stappen. Zonder hen hadden we deze hele wandeling niet kunnen verwezenlijken en we hopen dat ook voor deze organisaties dit project een meerwaarde betekend heeft. Hopelijk ontstaan hieruit in de toekomst nog interessante samenwerkingsverbanden! Bart, Jolan, Marjolijn en Stéphanie & het Lasso-team

11