Businessplan
3D Print Lab B.V.
Samen innoveren op de toekomstige maakindustrie www.3Dprint-lab.nl
Versie Datum Auteur
7.0 10-02-2015 D. Brands
1
Inhoudsopgave 1. Inleiding ........................................................................................................................3 2
Samenvatting ...............................................................................................................4
3
3D Print Lab ..................................................................................................................8 3.1 3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.3 3.3.1 3.3.2 3.4 3.4.1 3.4.2 3.4.3 3.5 3.6 3.6.1 3.6.2 3.7 3.8 3.9
4
Visie, missie & doelstelling 3D Print Lab ........................................................................................ 8 3 concepten “3D Print Lab” ............................................................................................................ 8 Advies ............................................................................................................................................................ 9 Experimenteer .............................................................................................................................................. 10 Productie ...................................................................................................................................................... 10 Doelgroep ..................................................................................................................................... 11 Huidige markt .............................................................................................................................................. 11 Voordelen MKB ........................................................................................................................................... 12 Opzet 3D Print Lab B.V. ............................................................................................................... 12 Organisatiestructuur .................................................................................................................................... 12 Participeren 3D Print Lab ............................................................................................................................. 13 Personeel 3D Print Lab ............................................................................................................................... 13 Machines ...................................................................................................................................... 15 Promotie ....................................................................................................................................... 18 Acquisitie en relatiebeheer .......................................................................................................................... 18 Website www.3DPrint-Lab.nl ...................................................................................................................... 18 Swot analyse “3D Print Lab” ........................................................................................................ 18 Stichting DiCam & 3D Print Lab ................................................................................................... 19 Plaats ........................................................................................................................................... 19
Financials ...................................................................................................................20 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.5.1 4.5.2 4.6 4.7
Investerings-en financieringsplan ................................................................................................ 20 Profit & Lose................................................................................................................................ 21 Cashflow ...................................................................................................................................... 23 Afzetpotentie SLS aandeelhouders ............................................................................................. 24 Beschikbare cijfers grootste 3D print bedrijven ........................................................................... 24 Cijfers Materialise ....................................................................................................................................... 24 Cijfers Shapeways ...................................................................................................................................... 25 Overzicht kostprijs per uur op basis van prognose 2019 ............................................................ 26 Gevoeligheidsanalyse / Worst Case Scenario ............................................................................ 26
Bijlage A: Marktonderzoek .............................................................................................27 Bijlage B: Businessmodel stichting DiCam ..................................................................35 Bijlage C: Investeringen Stichting DiCam.....................................................................41 Bijlage D: Literatuur ........................................................................................................42
2
1. Inleiding 3D Printen, een hype of een industriële revolutie? Het is zeker een hype, maar alle experts zijn het er over eens dat het in de toekomst een belangrijke productietechniek wordt. Helaas is 3D printen voor veel MKB bedrijven nog onbereikbaar. Een professionele 3D printer vergt forse investeringen en de kennis van 3D printen ligt momenteel bij een aantal kenniscentra en commerciële productiebedrijven. Daarom is het idee ontstaan een experimenteer-, advies-, en productiecentrum op te zetten voor 3D printing van kunststoffen en metaal, om op deze manier MKB bedrijven te ondersteunen. Deze activiteiten zullen worden ondergebracht in 3D Print Lab B.V.. Hiernaast zal een stichting worden opgericht. Deze stichting DiCam (Dutch innovation centre of additive manufacturing) heeft als doel 3D Print Lab te ondersteunen op kennisgebied en tevens als schakel te fungeren tussen kennisinstellingen, het onderwijs en het MKB. Op deze manier kunnen zowel het onderwijs als het MKB zich voorbereiden op de toekomstige maakindustrie. In dit verslag kunt u lezen hoe het project wordt opgezet, wat haar doelstellingen zijn en hoe dit nieuwe centrum een positieve impuls wil en zal geven aan de regio.
3
2 Samenvatting 3D print techniek (officieel additive manufacturing genoemd) is de laatste jaren sterk doorontwikkeld. De wereldwijde omzet van 3D printen heeft een enorme vlucht genomen en marktonderzoekers verwachten ook de komende jaren een voortzettende explosieve groei. Een belangrijke ontwikkeling is dat 3D printen steeds meer gebruikt wordt voor serieproducties i.p.v. het maken van prototypes. Met een SLS kunststof printer is het mogelijk om serieproducties te maken, die prijs- en kwaliteittechnisch kunnen concurreren met de traditionele bewerkingsmethoden zoals draaien en frezen. Bij het printen van metaal ligt de focus vooral op het creëren van nieuwe ontwerpen en producten die met de traditionele bewerkingsmethoden niet of moeilijk gemaakt kunnen worden. Nieuwe ontwerpen welke leiden tot betere functionaliteit van onderdelen. Veel MKB bedrijven durven de stap nog niet te zetten om te investeren in een 3D printer, omdat de kennis niet voorhanden is en de investeringsgraad van een industriële printer te hoog is. Door gebruik te maken van 3D Print Lab, kunnen bedrijven op een laagdrempelige manier de technologie wel in huis halen. Tevens krijgen ze productiecapaciteit en kunnen ze advies inwinnen bij complexe vraagstukken. 3D Print Lab wordt ondersteund door stichting DiCam (Dutch innovation centre of additive manufacturing). Deze stichting wordt de schakel tussen kennisinstellingen, het onderwijs en het MKB. Het onderwijs kan op deze manier ook gebruik maken van de 3D Print / additive manufacturing technologie. Door samen te werken met kenniscentra op het gebied van 3D printen en door middel van commerciële productie, zijn stichting DiCam & 3D Print Lab in staat een sterk fundament op te bouwen. 3D Print Lab & DiCam zorgen er samen voor dat bedrijven en het onderwijs zich gezamenlijk kunnen voorbereiden op de toekomstige maakindustrie. Het 3D Print Lab zal haar activiteiten ontplooien vanuit 3 pijlers:
Organisatiestructuur: 3D Print Lab zal bestuurd worden door een algemeen directeur en een directeur operations (3D Print Lab). In een later stadium zal mogelijk een Raad van Commissarissen worden gevormd. 3D Print Lab gaat alleen aandelen B, zonder stemrecht, uitgeven om zodoende het stemrecht te beperken tot het bestuur. Bedrijven kunnen participeren in veelvouden van 2% of 7% van het aandelenkapitaal van in totaal 165/k. 20% van het aandelenkapitaal wordt eigendom van de Stichting. De overige 80% zal worden verdeeld over maximaal 20 aandeelhouders.
Max 20 aandeelhouders (B)
Stichting Dicam (B)
20%
80% 3D Print Lab BV
Advies Centrum
Experimenteer Centrum
Productie Centrum
4
Voordelen voor bedrijven om te participeren in zijn: • Lage investering ( € 5000 of € 15.000 i.p.v. € 330.000) • Direct toegang tot kennis • Direct toegang tot productiefaciliteit • Goedkopere inkoop (gezamenlijk) • Nieuwe productontwerpen • Nieuwe markten • Netwerken • Dividend
Kerncijfers 3D Print Lab:
Investeringskosten
Financieringsplan
Vaste activa 3D software Website / promotie Productie ruimte Rand apperatuur Kantoor ruimte
€0 € 500 € 10.000 € 5.000 € 1.500
Eigen vermogen Participant € 15.000,Participant € 5.000,-
Vlottende activa Voorraden Adviesbureau Opstartkosten/onvoorzien BTW voorfinanciering Vorderingen
€ 1.000 € 12.000 € 5.000 € 7.350 € 39.000
€ 135.000 € 30.000
Lang vreemd vermogen Externe financiering
€0
Kort vreemd vermogen rekening-courant
€0
Vooruitbetaling 30% lease 3D Printer EOS P110
Liquide middelen Bank Investeringsbehoefte
€ 83.650 € 165.000
Financiering
€ 165.000
5
Base Case Revenue vs. EBITDA 250.000 200.000 150.000 100.000
Revenues Ebitda
50.000 2015
2016
2017
2018
2019
50.000100.000-
Base Case EBITDA vs Cash flow 1
2
3
4
5
20.000
60.000
10.000
50.000
-
40.000
Euros
10.000-
30.000
20.000-
20.000
30.000-
10.000
40.00050.000-
-
60.000-
10.000-
70.000-
20.0002015
2016
2017
2018
2019
Years EBITDA
Cash flow
6
FCF & cumulative FCF 80.000 70.000 60.000 50.000
Euros
40.000 30.000 20.000 10.000 10.00020.0002015
2016
2017
2018
2019
Years Free Cash Flow
Cumulative FCF
Revenue - EBITDA - EBIT 250.000 200.000 150.000
Euros
100.000 50.000 50.000100.000150.000200.0002015
2016
2017 Years EBIT
EBITDA
2018
2019
Revenues
7
3 3D Print Lab Het doel van 3D Print Lab is het opzetten van een productie-, experimenteer- en adviescentrum voor het 3D printen / additive manufacturing van (bio)-kunststoffen en metalen voor het MKB.
3.1
Visie, missie & doelstelling 3D Print Lab
De visie van 3D Print Lab is om 3D Print (additive manufacturing) technologie voor het MKB toegankelijk te maken. Dit wordt gedaan door middel van een gezamenlijk advies-, experimenteer-, productiecentrum. De focus zal liggen op additive manufacturing van industrial parts. De doelstelling op korte termijn is om binnen het centrum voldoende draagvlak te creëren door een productie- en adviestraject te verzorgen voor de participanten. Tevens om op korte termijn kennis in huis te halen via de partners van DiCam. Het centrum heeft zich verder als doel gesteld om door commerciële activiteiten voldoende omzet en winst te genereren en zodoende tot een financieel gezond bedrijf te komen. Dit is onder andere van belang om in de toekomst vervangings- en uitbreidingsinvesteringen te kunnen doen en te blijven innoveren. Op lange termijn streven 3D Print Lab en Stichting DiCam ernaar om samen een gerenommeerd kennis en productiecentrum worden, waar bedrijven en het onderwijs op landelijk niveau gebruik kunnen maken van de faciliteiten. Hierin worden bedrijven en instellingen geadviseerd en begeleid met het implementeren van additive manufacturing in hun productieproces. 3D Print Lab gaat in het eerste stadium investeren in een SLS (Selective Laser Sintering) printer voor kunststof. Een SLS kan hoogwaardige en meerdere objecten tegelijk printen en is dus ideaal voor de maakindustrie. In een tweede stadium wordt er een metaalprinter aangeschaft. Ter ondersteuning en in de beginfase wordt kan er gebruik worden gemaakt van de metaalprint faciliteit van het NLR (Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlabaratorium). Hierdoor heeft 3D Print Lab in de opstartfase niet de exploitatiekosten van een metaalprinter maar wel toegang tot de kennis en productiecapaciteit die NLR heeft. Op het gebied van kunststof printen wordt er samengewerkt met de Universiteit van Exeter. Het ultieme doel is om alle leden zover te ondersteunen dat zij na 2 - 4 jaar genoeg kennis hebben opgebouwd, personeel hebben opgeleid en een verdienmodel hebben ontwikkeld, om een eigen investering te kunnen doen in een industriële 3D Printer.
3.2
3 concepten “3D Print Lab”
Er wordt gekozen om 3 verschillende concepten aan te bieden, advies, experimenteer en productie. Een MKB bedrijf en het onderwijs kunnen terecht voor advies, waarna 3D Print Lab het advies omzet in prototypen en (serie)productie.
8
3.2.1 Advies Bedrijven kunnen bij 3D Print Lab terecht voor advies & knowhow op het gebied van het 3D printen van industrial parts van kunststoffen en metalen. De advisering wordt gedaan aan de hand van de kennis van 3D Print Lab zelf of van DiCam. Als 3D Print Lab bij een probleemstelling niet de juiste kennis bezit, zal DiCam proberen de kennis te vergaren via NLR & de Universiteit van Exeter (CALM). Voor MKB leden is het belangrijk dat zij naast een advies, ook de kennis van 3D printen in huis krijgen. Alleen op die manier kunnen zij uiteindelijk zelf een 3D print productie opzetten. Elke aandeelhouder heeft recht op 32 uur adviesuren p.j. van de technisch directeur. Naast advies en kennisdeling worden er ook workshops en cursussen georganiseerd en kunnen gezamenlijke kennisprojecten opgezet worden met behulp van DiCam. Voor grote adviestrajecten i.c.m. uren van een ingenieur, worden kosten doorberekend. Van te voren krijgen de leden een prijsindicatie/offerte. Voor het advies van de partners wordt een niet-commercieel tarief berekend naar het 3D Print Lab toe. Workshops, cursussen en globale advisering omtrent 3D printen worden in principe kosteloos aangeboden aan de leden. Om advieskosten te besparen, is het mogelijk voor de leden om gebruik te maken van studenten. Studenten kunnen worden ingezet in de vorm van een meeloop,- of afstudeerstage. Studenten kunnen tijdens een meeloopstage bijvoorbeeld een overzicht maken binnen welk productieproces of productenrange 3D Print technologie een toegevoegde waarde kan zijn. Tevens kan de student de 3D Print technologie implementeren binnen een bedrijf. Studenten kunnen ook deelnemen aan kennistrajecten die gezamenlijk worden opgezet. Partners in de adviseringfase: NLR 3D printen van metaal Universiteit van Exeter 3D printen van kunststoffen
3.2.1.1 advies 3D printen
bekijken of het product in aanmerking komt om te printen. welke materiaal het beste gebruikt kan worden. welke type 3D printer het meest geschikt is. ondersteuning met het ontwerp van een product. advisering van implementatie van additive manufacturing in een productieproces.
3.2.1.2 kennissysteem 3D print Lab Om de juiste kennis te kunnen opbouwen en te verspreiden is een database nodig waarbij de kennis gewaarborgd wordt door middel van een kennissysteem. Dit kennissysteem wordt gezamenlijk beheerd met DiCam. Binnen het kennissysteem moeten de volgende aspecten beschreven worden: hoe kennis te ontwikkelen, te bewaren en te bewaken. hoe kennis op de juiste manier te verspreiden ervoor zorgen dat alle informatiestromen tussen partners en leden via 3D Print Lab gaat. kennis wordt overgedragen tussen de technisch adviseur en de technische medewerker. De operationeel directeur wordt verantwoordelijk voor de ontwikkeling van het kennissysteem.
3.2.1.3 IP Bij sommige adviestrajecten zal 3D Print lab en de stichting DiCam te maken hebben met IP recht en geheimhouding. Hiervoor worden geheimhoudingscontracten opgesteld. In gevallen van geheimhouding gaat 3D Print Lab toestemming vragen om de data van het productieproces en de nabehandeling op te slaan in de database.
Ontwerp (IP)
Proces
Nabehandeling
9
3.2.2 Experimenteer 3D Print Lab krijgt een faciliteit waarbij bedrijven prototypes kunnen laten produceren met behulp van de 3D printers. De bedoeling is dat een bedrijf of het onderwijs na het adviestraject het concept om kan zetten in een prototype. Een prototype kan vervolgens getest worden d.m.v. verschillende apparatuur om te kijken of dat het prototype voldoet aan de gewenste eisen. U kunt bijvoorbeeld denken aan stresstesten, trekproeven, oxidatietesten en breuktesten. Verder is het mogelijk om het materiaal van het prototype volledig te analyseren met hightech meetapparatuur. Dit kan gedaan worden via de projectpartners van DiCam. Als laatste kunnen de prototypes voor bepaalde branches gecertificeerd worden via de projectpartners. De faciliteit gaat beschikken over een SLS kunststof printer. Op deze printer wordt hoogwaardige kunststof prototypes gemaakt op basis van nylon. In een later stadium wordt er geïnvesteerd in een metaal printer. Voor het printen van metalen (opstartfase + ondersteuning) en peek wordt gebruik gemaakt van de faciliteiten van de projectpartners van DiCam zoals de NLR & de Universiteit van Exeter (CALM). Voor het maken van prototypes door de partners worden alleen de kosten doorberekend naar het 3D Print Lab. Voor het maken van een prototype wordt er een niet-commerciële vergoeding (kostprijs) gevraagd. Van te voren krijgen de leden eerst een prijsindicatie. Meer informatie over tarieven zie 4.2.3.1 Partners in de experimenteerfase: NLR 3D printen van metalen, testen prototypes, certificeren prototypes Universiteit van Exeter 3D printen van Peek, testen prototypes MAT inspired Analyseren materiaal Lijmacademie testen prototypes
3.2.3 Productie Na het maken en testen van prototypes kunnen bedrijven kleine serie producties onderbrengen welke met een SLS kunststof printer worden geproduceerd. Het printen van metaal wordt aan NLR en van peek aan CALM uitbesteed. In de toekomst streeft 3D Print LAB naar de aanschaf van een eigen metaal printer. Gedurende de opstartfase worden de faciliteiten van NLR gebruikt voor het printen van metaal. Bij voldoende vraag zal hiervoor een cluster worden gereserveerd, waardoor meerdere producten tegelijk geprint kunnen worden. Hiermee bespaart de klant kosten. NLR en de Universiteit van Exeter berekenen alleen de kostprijs door aan het 3D Print Lab. De gemiddelde levertijd voor het 3D printen door de partners bedraagt +/- 3 weken. Voor het printen van PA12 & metaal is dit 5-7 werkdagen. Leden kunnen ook productie uitvoeren zonder het traject van advies en experimenteer te volgen. Er zullen leden meedoen om alleen productiecapaciteit te kopen. Voor 3D Print lab en voor de Universiteit van Exeter (CALM) zal dat geen probleem zijn. Beiden hebben te maken met overcapaciteit. Leden krijgen voor de investering een x aantal uren in productiecapaciteit. Deze regel zal in de praktijk alleen toegepast worden als er een capaciteitstekort ontstaat. Deze kans is zeer klein omdat een deel van de productie uitbesteed kan worden aan NLR & CALM. Kleine (complexe) serieproducties zijn zeer geschikt op de kunststofprinter. Voor metaal printen geldt dat de meeste toegevoegde waarde zit in het productontwerp en niet zozeer in de serieproducties (vaak vanuit economisch oogpunt). Producten kunnen ontworpen worden met veel meer functionaliteiten vanwege de ontwerpvrijheid. Voor het maken van een prototype wordt een niet-commerciële vergoeding gevraagd. Dit betekent feitelijk een lagere verkoopprijs dan gebruikelijk in de markt. Van te voren krijgen de leden een prijsindicatie. Meer informatie over de tarieven zie 3.2.3.1. Partners DiCam in de productiefase: NLR 3D printen van metalen Universiteit van Exeter 3D printen van Peek
10
3.2.3.1 Prijzen advies, experimenteer en productie voor leden Hieronder staan de prijzen voor de leden voor het adviestraject, het maken van prototypes en voor kleine serieproducties.
* 3D kunststof: prijzen zijn gebaseerd op PA2200, PA3200 GF, Alumide. Bij andere materiaal komt een extra toeslag. ** 3D metaal is gemiddelde productie 48 uur. Nestelen van producten zorgt voor een lagere inkoop.
3.2.3.2 Commerciële productie 3D Print Lab verzorgt in eerste instantie geen commerciële productie voor derden binnen de B2B. Er zijn op deze regel 2 uitzonderingen: 1. Er wordt productie gedraaid voor studenten (zie § 3.2.3.3). 2. Bij een worst case scenario wordt er commerciële productie gedraaid voor derden (Zie § 4.7).
3.2.3.3 Productie Kunststof studenten De studenten van Avans, Fontys Hogeschool en ROC Tilburg krijgen de mogelijkheid om producten te laten printen uit kunststof voor privégebruik, tegen een tarief van € 0,70 per cm3. De maximale hoeveelheid per student is 3 stuks per jaar. Studenten moeten de producten via internet bestellen en via Ideal betalen. De levertijd zal +/- 10 dagen bedragen. Op deze manier kunnen studenten op een laagdrempelige en goedkope manier gebruik maken van additive manufacturing technologie. Dit bevordert de kennis en knowhow bij die generatie. Tevens zal DiCam basissoftware beschikbaar stellen voor privégebruik van de studenten.
3.3
Doelgroep
De doelgroep van 3D Print Lab zijn bedrijven binnen de maakindustrie waar in de toekomst 3D Print technologie belangrijk gaat worden. Dit kunnen de volgende type bedrijven zijn: machinebouwers gereedschapmakkers metaal,- en kunststofbewerkers productiebedrijven spuitgietbedrijven onderhoudsdiensten van levensmiddelenbedrijven jacht- en botenbouw de chemische industrie electro-, bouw- en reclamebedrijven overige bedrijven die kunststoffen & metalen onderdelen nodig hebben voor hun productie of eindproducten. Ook het onderwijs krijgt te maken met het 3D Print Technologie. Studenten moeten later kunnen werken met deze technologie en moeten daarvoor opgeleid worden. Het onderwijs kan via het 3D Print Lab & DiCam, educatieprogramma’s ontwikkelen en praktijkervaring laten opdoen.
3.3.1
Huidige markt
11
Veel bedrijven binnen de maakindustrie investeren nog niet in de 3D Print technologie. Dit heeft de volgende oorzaken: Hoge investeringen voor industriële 3D Printers (€ 200.000 - € 1.500.000). Groot risico omdat de technologie zich snel ontwikkeld (uitstel). Het ontbreken van kennis.
3.3.2
Voordelen MKB
3D Print Lab zorgt ervoor dat bovenstaande drempels omgezet worden in kansen. Door samen te investeren wordt het risico sterk verminderd en kunnen de bedrijven zich verder ontwikkelen in deze technologie. Een van de belangrijkste doelen is dat bedrijven d.m.v. 3D Print lab in staat zijn om de knowhow omtrent additive manufacturing in huis te halen. Op deze manier kunnen zij een omslag maken in het productieontwerp van 2D naar 3D en kunnen zij de hoge vrijheid van productontwerp gebruiken om extra eigenschappen aan een product te creëren (innovaties). De volgende voordelen levert een participatie op: Bedrijven hoeven geen hoge investeringen te doen. Maximaal € 15.000,- i.p.v. minimaal € 200.000,-. Door een lage investering wordt het risico beperkt voor de bedrijven. Bedrijven krijgen direct toegang tot de kennis die nodig is voor additive manufacturing. Bedrijven hebben direct toegang tot een productiefaciliteit. Goedkopere (gezamenlijke) inkoop van grondstoffen en producten. Metaal € 100 vs € 150 - € 175 commercieel Kunststof € 0,25 cm3 vs € 0,50 – 1,5 cm3 commercieel Bedrijven kunnen met de 3D Print Technologie nieuwe productontwerpen toepassen. Bedrijven kunnen met de 3D Print Technologie nieuwe markten bereiken. Bedrijven komen in een interessant netwerk van bedrijven, onderwijs en kennisinstellingen. Bedrijven kunnen zich voorbereiden op de toekomstige maakindustrie
3.4
Opzet 3D Print Lab B.V.
3D Print Lab zal ondersteund worden door de partners van de stichting DiCam en door de participanten. Hieronder vindt u het organogram. Er is gekozen voor deze structuur omdat sommige partners niet willen of mogen samenwerken op non-profit basis met een commerciële B.V. Bedrijven/participanten willen niet investeren in een stichting maar in een productie B.V. in verband met dividend.
3.4.1
Organisatiestructuur
Max 20 aandeelhouders (B)
Stichting Dicam (B) 20%
80% 3D Print Lab BV
Advies Centrum
Experimenteer Centrum
Productie Centrum
3D Print Lab en Stichting DiCam zullen bestuurd worden door een algemeen directeur en een directeur operations. In een later stadium zal mogelijk een Raad van Commissarissen worden gevormd. 3D Print Lab gaat alleen aandelen uitgeven welke geen stemrecht kennen. Het stemrecht zal worden belegd bij het bestuur. Bedrijven kunnen participeren in veelvouden van 7% van het aandelenkapitaal van in totaal 300/k. 20% van het aandelenkapitaal wordt eigendom van de Stichting . De overige 80% zal worden verdeeld over maximaal 20 aandeelhouders.
12
Alle kapitaalgoederen zoals de 3D printers en randapparatuur worden geactiveerd in 3D Print Lab. Bedrijven kunnen investeren in aandelenpakketten van 2% (€ 5.000) of 7% (€ 15.000,-) 3D Print Lab zal gestart worden met ca 15 aandeelhouders (mogelijk minder als een participant een groter aandeel in het kapitaal wenselijk acht) en met een maximum van 20. 3D Print LAB wordt geleid door een algemeen directeur en een technisch directeur. Zij zijn verantwoordelijk voor de ontwikkeling en uitvoering van het strategisch beleid. Verder zijn zij verantwoordelijk voor de operationele zaken zoals omschreven in het hoofdstuk 3.4.5. Tevens stellen zij de Raad van Commissarissen samen. De Raad controleert en adviseert de directie.
3.4.2 Participeren 3D Print Lab Door te participeren hebben de bedrijven recht op: Kennis en knowhow van additive manufacturing van metalen en kunststof. Productie capaciteit van de SLS & SLM printers. Toegang tot productiefaciliteit van andere metalen en peek printers. Toegang tot een additive manufacturing netwerk. Recht op dividend. De grootte van de beschikbare productiecapaciteit voor de leden wordt berekend op basis van m3 print volume. Deze regel wordt alleen toegepast naarmate er een tekort ontstaat op de productiecapaciteit van de kunststofprinter. De kans zeer klein dat dit voorkomt.
3.4.3
Personeel 3D Print Lab
3D Print Lab zal 3 werknemers in dienst hebben dan wel inhuren. Een algemeen directeur, technisch adviseur en een technisch medewerker.
3.4.3.1 Algemeen directeur De algemeen directeur komt in dienst bij 3D Print Lab bv voor 0,6 FTE. Het takenpakket van de algemeen directeur zal bestaan uit: het vormen en uitvoeren van het strategisch beleid en het maken van strategische keuzes voor 3D Print Lab; rapporteren en verantwoording afleggen aan Raad van commissarissen; het verzorgen van intern relatiebeheer met haar partners en aandeelhouders; acquisitie plegen en genereren van nieuwe partners en aandeelhouders; binnenhalen van interne en externe projecten; monitoren van interne en externe projecten; bewaken van kennismanagement, boekhouding en kwaliteitsystemen; monitoren van interne en externe projecten; opstellen van een strategisch marketingplan; bewaken van kennismanagement, boekhouding en kwaliteitsystemen. Commerciële verkoop aan educatie & studenten (zie § 3.2.3.3). Ondersteuning commerciële verkoop aan leden.
3.4.3.1 Technisch adviseur De technisch adviseur(s) wordt in de opstartperiode voor max 0,2 fte ingehuurd. De adviseur(s) zal vooral in de eerste periode bezig zijn met de opzet van de faciliteit en het kennismanagement systeem. Het takenpakket van de algemeen directeur zal bestaan uit: bewaken van kennismanagement, boekhouding en kwaliteitsystemen. het opzetten en bewaken van de gezamenlijke kennismanagement systeem van DiCam en 3D Print Lab. het opzetten en onderhouden van een functionele database. organiseren en begeleiden van stageplekken en afstudeerprojecten. organiseren, begeleiden en rapporteren van interne projecten. organiseren, begeleiden en rapporteren van externe TKI projecten. inrichten productieruimte 3D Print Lab. DiCam ondersteunen in research projecten en in andere technische aspecten. 13
3.4.3.2 Technisch medewerker (engineer MB0+) Tijdens de opstartfase wordt er een technisch medewerker ingehuurd, die de ervaring en kennis heeft om productie te draaien op een SLS kunststof printer. Participant RP2 is bereid een medewerker beschikbaar te stellen. Het takenpakket van de technisch medewerker zal bestaan uit: bedienen van de 3D printers en machines. het maken en tekenen van productontwerpen. analyseren van problemen en het zoeken naar oplossingen binnen product of proces. het opzetten en bewaken van een kennismanagement systeem. het opzetten en onderhouden van een functionele database. inrichten productieruimte 3D Print Lab. organiseren en begeleiden van stageplekken en afstudeerprojecten. organiseren, begeleiden en rapporteren van interne projecten. organiseren, begeleiden en rapporteren van externe TKI projecten. De technisch medewerker of directeur zou op korte termijn maar mogelijk in de toekomst een MBO stagiair kunnen begeleiden en opleiden i.s.m. de fabrikant van de printer. Denk hierbij aan een meeloopstage en/of een afstudeerstage gericht op de opstart van 3D Print Lab of de toepassing en ontwikkeling van de techniek.
3.4.3.3 Profiel medewerkers & commissarissen
Naam: Functie: Leeftijd: Motivatie: Opleidingen: Ervaring: Bijzonderheden:
Naam: Functie: Leeftijd: Motivatie: Opleidingen:
Dirk Brands Algemeen directeur 3D Print Lab & stichting DiCam 37 jaar Architect en initiatiefnemer 3D Print Lab & DiCam HAS den Bosch, algemene bedrijfskunde, voeding & marketing Eigenaar De Letter producent + 8 jaar commerciële buitendienst + oprichting kunststof groothandel binnen DS Groep Aandeelhouder 3D Print Lab
Bijzonderheden:
Niels Kuijpers Technisch directeur 41 jaar 3D print technologie onderbrengen bij het MKB & onderwijs Promotieonderzoek aan de Technische Universiteit Delft, afdeling Technische Materiaal Wetenschappen. Technische Natuurkunde aan de Technische Universiteit Eindhoven Eigenaar MATinspired + materiaalkundig onderzoeker bij Calipso + Quality Engineer bij van Doorne's Transmissie + materiaalkundige bij Pamgene. Geeft vele workshops
Naam: Functie: Leeftijd: Motivatie: Opleidingen: Ervaring: Bijzonderheden:
Ron Klauss Technisch directeur 60 jaar 3D Print Lab + DiCam laten slagen Metaalkunde Universiteit Delft Oud-eigenaar diverse machine bedrijven Veel ervaring 3D printen
Naam: Functie: Ervaring:
Geert Naaykens Commissaris Directeur Naaykens luchttechniek www.naaykens.com
Ervaring:
14
3.5
Naam: Functie: Ervaring:
Mike de Winter Commissaris Directeur RP2 www.rp2.nl
Naam: Functie: Ervaring:
Pierre van Kleef Commissaris Programma directeur Midpoint Brabant & Gate 2 www.midpointbrabant.nl
Machines
Met de partners heeft 3D Print Lab beschikking over een grote faciliteit van 3D printers. Hieronder ziet u een overzicht, exclusief de printers van Objexlab (de aanbesteding in de metaalprinter is nog niet rond).
Voor het printen van metaal en kunststof zijn er meerdere printers nodig. Daarom maken wij onderscheid tussen een kunststof en een metaal printer.
3.5.1
Kunststofprinter
Uit een globaal vooronderzoek is gebleken dat een SLS kunststof printer de meest geschikte machine is. De redenen zijn: SLS machine print PA12 dat een veel voorkomende kunststof is binnen de industrie. SLS machine is in staat om meerdere producten tegelijk te printen en dus ideaal voor kleine serieproducties. SLS machine print producten met sterke eigenschappen, dat van groot belang is voor industrial parts
De SLS techniek heeft ook zijn minpunten. de oppervlakte is niet glad. veel schoonmaakwerk na productie. maar één type materiaal (eventueel incl. toevoeging) beschikbaar. lange productietijd. Er komt veel fijnstof vrij tijdens het schoonmaken.
15
Hieronder is de keuze duidelijk te herleiden in het beslissingsmodel van Windesheim:
Uit het vooronderzoek zijn 3 modellen naar voorgekomen, die passen binnen het beleid van 3D Print Lab. Een commissie waarin de Universiteit van Exeter het voortouw neemt, geeft een investeringsadvies. EOS P110 EOS P 110 is een instapmodel van de Duitse fabrikant EOS en kost € 130.000,- excl. btw. Dit model kan zeer kleine serieproducties draaien op basis van (PA12) Nylon. Met deze printer kan 3D Print Lab meedraaien in het EOS campus programma, waarmee een extra korting wordt gegeven van € 50.000,-. het EOS campus programma is bestemd voor de Universiteiten die meedoen aan materiaalonderzoek. EOS P 395 EOS P 395 is een model dat in staat is om grotere serieproductie te verrichten op basis van (PA12) Nylon. De machine heeft een groter bereik en is sneller. Tevens kan het meerdere soorten Nylon printen met een toevoeging. De investering voor de machine is € 330.000,excl. btw. Deze printer valt binnen het EOS campus programma. ProX 500 ProX 500 is een model van 3D Systems. Het is een nieuw model, waarmee men het meest gladde oppervlakte kunnen printen binnen de SLS machines. Tevens is de machine het snelst in zijn klasse en kan het overgebleven poeder voor 80% gereclyed worden (standaard 50%). Dit bespaart veel materiaalkosten. De aanschaf voor deze machine is € 430.000,-
16
Overzicht van de belangrijkste specificaties: EOS P110
EOS P395
ProX 500
Werkveld Laser Lasersnelheid Scansnelheid Opbouwlaag Prijs per kilo Voordeel
200x250x330mm 30 W 20 mm/h 5 m/s 0.06 – 0.12mm € 63,Hoge korting Campus CALM ook EOS
340x340x600mm 50 W 48 mm/h 6 m/s 0.06 – 0.18mm € 63,Hoge bereik CALM ook EOS
Nadeel
Niet alle PA12 + additieven Klein bereik € 130.000,24 uur
Geen Campus korting
381x330x457mm 100 W ? 12,7 m/s 0.08 – 0.3mm €90,Gladdere oppervlakte 60% sneller 30% meer recycle Toegang service centrum Budel Duurder dan EOS metaal printer
€ 350.000,24 uur
€ 425.000,24 uur
Investering Gemiddelde productie duur Incl. voorbereiding + nabewerking
Opvallend is dat de totale productietijd van de machines gemiddeld 24 uur is, inclusief de voorbereiding en de schoonmaak. Het kleinste model is langzamer, maar heeft een kleiner werkveld om te printen. De twee middel modellen zijn sneller maar hebben meer printbereik. In praktijk zal dat neerkomen op P110 = 18 uur, ProX500 = 20 uur en P395 = 22 uur. Daarnaast zijn er nog de uren om de productie te laten afkoelen en om alles schoon te maken (+/- 2 uur). Omdat 3D Print Lab geen 24 uur per dag werkt, zal de snelheid geen voordeel opleveren. Bij beide types moet men uitgaan van een totale productietijd van 24 uur. Het is natuurlijk wel zo dat de P395 en de Prox 500 meer producten tegelijk kunnen printen. Meer informatie over de SLS printers vindt u in de bijlage. De Universiteit van Exeter heeft al een positief advies gegeven voor de EOS P110. De bevindingen van de universiteit worden ook bekrachtigd in het vooronderzoek. Voor een startende productiefaciliteit is het van belang om klein te starten en vervolgens uit te breiden bij voldoende groei. Als er voldoende omzet wordt genereerd en een capaciteitstekort ontstaat, dan is het een logische stap om uit te breiden. Hiermee wordt ook een flexibelere productiecapaciteit gecreëerd, dat weer gunstig is voor de commerciële productie. De EOS P110 wordt zeer scherp aangeboden i.v.m. het EOS Campus program. Dit geeft 3D Print Lab ook de mogelijk om betrokken te zijn met materiaalonderzoek, opgezet door EOS. Dit netwerk zorgt weer voor nieuwe kennispartners om kennisprojecten op te zetten.
3.5.2
Metaalprinter
De additive manufacturing van metalen wordt in eerste instantie uitbesteed aan NLR. Op die manier doen we wel kennis op maar hoeven we niet te investeren in een dure metaal printer. Een investering in een metaal print faciliteit ligt rond de € 570.900,- en is alleen rendabel bij minimaal 2078 productie uren met een tarief van € 66,- per uur (berekend door NLR in rapportage “Feasibility studie 3D metaal print faciliteit”, zie bijlage). De technologie rondom het printen van metaal is veel complexer dan van kunststof. Gemiddeld duurt het een jaar voordat het personeel voldoende kennis heeft om productie te laten draaien. Mede door de ondersteuning van NLR kan dit verkort worden naar 3 maanden. Zolang de productiecapaciteit er niet is of de kennis nog niet voldoende is, blijft NLR de productie van 3D Print Lab verzorgen. Er is een roadmap gemaakt voor een investering van een metaalprinter in 2015. Deze documentatie is te zien in de bijlage en is gemaakt door de NLR. Kort samengevat bestaat de mogelijk om in 2015 een EOS M280 metaal printer aan te schaffen en deze commercieel te exploiteren. Hiervoor is een subsidie “Opzuid2015” wenselijk. 3D Print Lab gaat de apparatuur die nodig is voor de nabewerking zoals een oven, gebruiken van de partners. Hiervoor wordt een tarief berekend van € 100,- per uur excl. btw. In een later stadium kunnen de nabewerkingapparatuur aangeschaft worden. EOS M 280 De EOS M250 is een single beam (400W) metaal printer met een werkveld van 250x250x325MM op basis van de DMLS (Direct Metal Laser Sintering) techniek. EOS M250 is een instapmodel van de Duitse fabrikant EOS en kost € 389.500,- excl. btw. Dit model kan zeer kleine serieproducties draaien. Deze printer valt binnen het EOS campus programma, waarmee wordt een extra korting gegeven van € 140.000,-. Het EOS campus programma is bestemd voor de Universiteiten die meedoen aan materiaalonderzoek. De volgende metaalsoorten kunnen geprint worden: Aluminium, Chrome, Nikkel, RVS & Titanium. I.v.m. met de schoonmaak en vervuiling is het beter om één metaalsoort te printen.
17
Renishaw AM 250 De Renishaw AM 250 De EOS M250 is een single beam (200W) metaal printer met een werkveld van 245x245x300MM op basis van de DMLS (Direct Metal Laser Sintering) techniek. AM 250 is een instapmodel van Renishaw en kost € 475.000,- excl. btw. Dit model kan zeer kleine serieproducties draaien. De volgende metaalsoorten kunnen geprint worden: Aluminium, Chrome, Nikkel, RVS & Titanium. I.v.m. met de schoonmaak en vervuiling is het beter om één metaalsoort te printen.
3.6
Promotie
De promotie van 3D Print Lab zal zich in eerste instantie richten op potentiële participanten en op de commerciële productie daarvoor.
3.6.1
Acquisitie en relatiebeheer
Om 3D Print Lab een krachtig instituut te maken zijn er meerdere MKB bedrijven nodig die willen deelnemen. Om deze bedrijven als participant te binden zal de acquisitie gericht zijn deze doelgroep. Hiervoor is de technisch adviseur verantwoordelijk. Hij zal ondersteund worden door de algemene directeur. Om leads te generen worden er diverse lezingen georganiseerd en beurzen bezocht. Een goede website met een hoge ranking zal ervoor moeten gaan zorgen dat 3D Print lab online goed vindbaar is. Uiteraard gaat 3D Print Lab het netwerk van de participanten gebruiken en wordt er contact gezocht met belangenverenigingen zoals Metaalunie en FME. Er komt ook een budget om regelmatig een advertentie en een redactioneel stuk te plaatsen in vakbladen. Relatiebeheer wordt belangrijk voor de leden. Actieve leden (welke produceren) levert 3D Print Lab cashflow op. Het is dan ook belangrijk om in kaart te brengen wat de wensen van de leden zijn en welke diensten toegevoegd moeten worden. De technisch adviseur wordt verantwoordelijk voor het relatiebeheer en zal ook hier worden ondersteunt door de algemene directeur.
3.6.2
Website www.3DPrint-Lab.nl
De website wordt een belangrijk promotiekanaal. Via de website moet er snel en makkelijk informatie gevonden worden over additive manufacturing en over 3D Print Lab. Verder moeten de leden via een aantal stappen snel en makkelijk kunnen bestellen. Er wordt een bedrijf ingehuurd voor het maken van een professionele website en dat zorgt voor een goede ranking bij Google.
Swot analyse “3D Print Lab”
3.7
Sterkte
Kans
Mogelijkheid om meerdere materialen te printen zoals metaal, Peek en (bio)kunststoffen door met partners samen te werken. Krachtig financieel fundament door de participanten Leden hebben toegang tot kennis & productie Veel kennis opbouw d.m.v. strategische partners
Niet de beschikking hebben over alle 3D printtechnieken. Commerciële productie kan bestaande leden schaden Afzet afhankelijk van de leden Op veel pilots zit een IP op en is lastig te gebruiken voor de kennisopbouw.
Zwakte
Grote vraag van MKB voor ondersteuning 3D printing Groeiende markt voor 3D printing. Patent afgelopen van de SLS techniek. Huidige printers worden in de toekomst (tussen 4 – 10 jaar) goedkoper en bereikbaar voor de leden.
Commerciële 3D print centra van bedrijven en 3D print fabrikanten. Veel vraag naar personeel met 3D print kennis
Bedreiging
18
3.8
Stichting DiCam & 3D Print Lab
Stichting DiCam heeft als doel om de kennis van 3D printen /additive manufacturing toegankelijk te maken voor het MKB en het onderwijs. De stichting wordt de schakel tussen kennisinstellingen, het MKB en het onderwijs. De stichting beheert de informatiestroom en ontwikkelt zelf ook kennis. Het MKB wordt bereikt via productie B.V.'s zoals 3D Print Lab en in de toekomst eventueel andere productieclusters. Het onderwijs wordt direct bereikt doordat zij een partner worden van de stichting. Stichting DiCam vergaart waar nodig kennis bij kennisinstellingen zoals NLR, de Universiteit van Exeter en andere Universiteiten. Zij neemt tevens deel aan research programma’s. Tenslotte vergaart de stichting kennis via productie B.V.’s die aangesloten zijn bij de stichting, zoals 3D Print Lab. De partners van stichting DiCam:
NLR
Universiteit van Exeter
Midpoint Brabant
Objexlab
Avans Hogeschool
Metaalprinter + kennis
Kunststofprinters + kennis
Ondersteuning project
Metaalprinter + kennis
Educatie programma
ROC Tilburg
Lijmacademie
MAT inspired
EOS systems
Dohmen advocaten
Educatie programma
Test apparatuur
Materiaal analyse
EOS Campus programma
Juridsche vragstukken
TNO Kunststofprinter + kennis
3.9
Plaats
3D Print Lab en Stichting DiCam gaan zich vestigen in het "Gate 2" gebouw (Ericssonstraat 2, 5121 ML Rijen). "Gate 2" ligt centraal tussen Breda en Tilburg en vlak naast de snelweg A58. Gemiddelde reistijd vanuit Tilburg of Breda is +/- 15 minuten met de auto evenals met de trein. Het station ligt op 5 minuten loopafstand. "Gate 2" is een Aerospace Business park dat naast het militaire vliegveld ligt. De technoplatform is daarom ook gericht op het Aerospace en Maintance sector. Dat is ook de reden dat "Gate 2" een ideale vestigingsplaats is voor 3D Print lab . Op het complex gaat 3D Print Lab een productieruimte creëren op de begane grond. Verwachte kosten hiervan zijn +/- € 20.000,-. Er komt een gesloten Cleanroom waar fijnstof zich niet kan verplaatsen. Tevens wordt het een praktijkruimte voor de bedrijven en de studenten. Er wordt daarnaast een kantoorruimte gehuurd met een capaciteit voor 4 personen.
De volgende bedrijven zijn al gevestigd op de "Gate 2": Rotary Wing Training Center for service technician Chinook European Aerial Systems Training Academy for Drones Helicopter Instruction & Operational Support Flight Training Center Aerocat for optimize of Aerospace catering process Everest Coating develop ceramic coatings Composite Expertise Center for training of composite technology Lijmacademy for training of industrial agglutinate
19
4 Financials 4.1
Investerings-en financieringsplan
Investeringskosten
Financieringsplan
Vaste activa 3D software Website / promotie Productie ruimte Rand apperatuur Kantoor ruimte
€0 € 500 € 10.000 € 5.000 € 1.500
Eigen vermogen Participant € 15.000,Participant € 5.000,-
Vlottende activa Voorraden Adviesbureau Opstartkosten/onvoorzien BTW voorfinanciering Vorderingen
€ 1.000 € 12.000 € 5.000 € 7.350 € 39.000
€ 135.000 € 30.000
Lang vreemd vermogen Externe financiering
€0
Kort vreemd vermogen rekening-courant
€0
Vooruitbetaling 30% lease 3D Printer EOS P110
Liquide middelen Bank
€ 83.650 € 165.000
Investeringsbehoefte
€ 165.000
Financiering
Base Case Revenue vs. EBITDA 250.000 200.000 150.000 100.000
Revenues Ebitda
50.000 2015
2016
2017
2018
2019
50.000100.000-
20
4.2
Profit & Lose
21
Base Case
Profit & Loss 2015 FY
2016 FY
2017 FY
2018 FY
2019 FY
REVENUES
41.670
111.120
142.080
173.040
204.000
Kunststof Leden Metaal Leden Consultancy Leden Customisation / Support
36.900 1.170 3.600 -
98.400 3.120 9.600 -
123.000 4.680 14.400 -
147.600 6.240 19.200 -
172.200 7.800 24.000 -
Total Revenues
41.670
111.120
142.080
173.040
204.000
Kunststof Leden Metaal Leden Consultancy Leden
185 1.170 3.600
492 3.120 9.600
615 4.680 14.400
738 6.240 19.200
861 7.800 24.000
Total cost of Revenues
4.955
13.212
19.695
26.178
32.661
36.716 88%
97.908 88%
122.385 86%
146.862 85%
171.339 84%
Marketing & Sales
3.000
3.000
3.000
3.000
3.000
Press - PR Advertising & promotion
3.000
3.000
3.000
3.000
3.000
Salaries & Benefits
40.550
51.600
63.000
74.400
78.000
General manager Director Operations Employee
33.600 4.550 2.400
28.800 15.600 7.200
28.800 23.400 10.800
28.800 31.200 14.400
28.800 31.200 18.000
General & Admin (G&A)
42.500
39.600
43.200
46.800
50.400
Administration Consultancy Notary/Lawyer Machinery Insurance (office) Office supplies Phone Transportation (incl OL) Rent / electricity
2.400 12.000 2.500 2.100 2.100 3.600 1.200 9.600 7.000
2.400 7.200 3.600 3.600 1.200 9.600 12.000
2.400 10.800 3.600 3.600 1.200 9.600 12.000
2.400 14.400 3.600 3.600 1.200 9.600 12.000
2.400 18.000 3.600 3.600 1.200 9.600 12.000
Operations
11.100
18.600
18.600
18.600
18.600
Hosting Operational lease
600 10.500
600 18.000
600 18.000
600 18.000
600 18.000
Total Indirect Cost
97.150
112.800
127.800
142.800
150.000
EBITDA Margin
60.435-145%
14.892-13%
5.415-4%
4.062 2%
21.339 10%
Depreciation
12.400
12.400
12.400
12.400
12.400
EBIT Margin
72.8350%
27.2920%
17.8150%
8.3380%
8.939 0%
Interest
-
-
-
-
-
72.835-
27.292-
17.815-
8.338-
8.939
72.835-
27.292-
17.815-
8.338-
8.939
COST OF REVENUES
Total Nett Revenues Margin INDIRECT COSTS
EBT Taxes NET PROFIT
22
4.3
Cashflow
Cash flow Base Case
Base Case 2015 FY
2016 FY
2017 FY
2018 FY
2019 FY
TOTAL
72.83512.400 6.11966.554-
27.29212.400 2.04016.932-
17.81512.400 2.0407.455-
8.33812.400 2.0402.022
8.939 12.400 2.04019.299
Cash flow from investment activities - purchasing fixed assets TOTAL
62.00062.000-
-
-
-
-
185.000 185.000
20.000 20.000
-
-
-
Movement in Cash and Bank
56.446
3.068
7.455-
2.022
19.299
Cash Balance
56.446
59.515
52.060
54.082
73.381
2015 FY
2016 FY
2017 FY
2018 FY
2019 FY
56.446
59.515
52.060
54.082
73.381
205.000
205.000
205.000
205.000
205.000
0 0 56.446
0 0 59.515
0 0 52.060
0 0 54.082
0 0 73.381
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
Cash flow from operating activities net profit + depreciation + changes in working capital
Cash flow from financing activities Withdraw loan Issued share capital Subsidie Repayment loan Payment of dividend
TOTAL
Financing Requirements
Total Cumulative FCF Shareholder Equity Subsidy Bank Loan / Borgstellings Credit Crowd Funding Repayment loan Net Debt Interest Cumulative Interest
8%
23
4.4
Afzetpotentie SLS aandeelhouders ste
jaar
inkoop 2
de
organisatie
huidige omzet
inkoop 1
RP2
€ 10.000 SLS € 1.000.000 FDM / SLA
€ 30.000
€ 75.000
Groot klanten bestand voor SLS. Prognose op basis van inschatting en enquête.
3D incubator
€0
€ 20.000
€ 75.000
BXS
€ 5.000 FDM
€ 20.000
€ 20.000
3D bio Lab
€0
€ 20.000
€ 50.000
3D Print Businesscases worden door studenten uitgewerkt en op de markt gezet. Kunststofbewerker gaat zich specialiseren in 3D Printen SLS Kunststofbewerker gaat via DS kunststoffen (5 filialen) SLS producten verkopen
Rest bedrijven
€0
€ 20.000
€ 30.000
Avans Hogeschool
2.000 stuks FDM
€ 10.000
€ 10.000
Fontys Hogeschool
2.500 stuks FDM
€ 12.500
€ 12.500
ROC Tilburg
1.500 stuks FDM
€ 7.500
€
7.500
jaar
toelichting
Momenteel worden er 2.500 stuks FDM geprint dat gedeeltelijk vervangen gaat worden door SLS Momenteel worden er 2.500 stuks FDM geprint dat gedeeltelijk vervangen gaat worden door SLS Momenteel worden er 2.500 stuks FDM geprint dat gedeeltelijk vervangen gaat worden door SLS
De grootste omzet gaat van de participanten komen. RP2, Genicap en BXS mede aandeelhouder Dirk Brands (3D Bio Lab) verwachten in het eerste jaar gezamenlijk minimaal EUR 80.000 omzet bij 3D Print Lab onder te brengen. Op basis van verwachtingen en potentiële omzet zou dit in het tweede jaar kunnen oplopen naar EUR 220.000 of hoger. Hiernaast zouden de scholen een belangrijke bijdrage kunnen leveren. Aan de hand van cijfers van vooruitstrevende bedrijven in de markt wordt in de volgende paragraaf het omzetpotentieel nader toegelicht en globaal berekend per machine.
4.5
Beschikbare cijfers grootste 3D print bedrijven
4.5.1
Cijfers Materialise
Omzet 2013: Netto winst 2013: Eigen vermogen 2013:
€ 54.076.492 € 4.052.659 € 21.765.454
De Vlaamse additive manufacturing specialist Materialise heeft de omzet in het eerste half jaar 2014 met 24 procent zien groeien tot ruim 37,9 miljoen euro. De snelgroeiende afzetmarkt is momenteel de industrie, waar ruim 30 procent meer onderdelen voor werden geprint. De groei in de industriële productie komt vooral doordat meer eind-onderdelen voor industriële klanten werden geprint. iMaterialise en Rapid Fit groeiden maar liefst 73 procent in omzet. Eind juni stonden er bij het bedrijf 115 3D-printers, zes meer dan drie maanden daarvoor. De gemiddelde opbrengst van de printers zal in 2013 uitkomen op € 496.114.
24
4.5.2
Cijfers Shapeways
Shapeways print ongeveer 2,16 miljoen artikelen per jaar. 80% komt van een EOS kunststof SLS printer. Het machinepark bestaat uit de volgende EOS SLS machines: 4 keer P110 (instapmodel), 1 keer P395 (middenmodel) en 2 keer P760 (grootste model). Totale productiecapaciteit van +/- 443.920 cm3. Niet bekend is wat het in Eindhoven en New York gevestigde Shapeways gemiddeld per artikel verdient. Wie cijfers van 3D-printermarktplaats 3D Hubs als richtlijn neemt en een 3D-geprint artikel heeft een gemiddelde marktwaarde van €30, dan zou Shapeways minstens een jaaromzet SLS van € 51.840.000 draaien. Voor hun middelmodel zal dat gemiddeld zijn: € 51.840.000 / (69.360 m3 / 443.920 cm3 = +/- 15%) = € 777.600 gemiddelde omzet EOS P395. Uit onderstaande grafiek blijkt dat Shapeways in 2011 spectaculair gegroeid, op alle fronten.
25
4.6
Overzicht kostprijs per uur op basis van prognose 2019
Totale k osten Effectieve productieruns per jaar Gem. k osten per productierun Gem. per uur Ink oop materiaal per run Afmeting werk veld in cm Netto werk veld in cm Inhoud cm3 Productiek osten per cm3 incl. 33% productverlies Productiek osten per cm3 Productiek osten per cm3 incl. 33% productverlies Ink oop leden Productierun
4.7
EOS P110 € 147.495 255 € 578 € 27 € 60 20x25x33 17x22x33 12.342 8.228 € 0,051727 € 0,077590 € 0,250000 € 2.057
24 uur productie per uur cm cm cm3 cm3 per cm3 per cm3 per cm3
Gevoeligheidsanalyse / Worst Case Scenario
3D Print Lab is met haar omzet en cashflow afhankelijk van de aandeelhouders en van de stichting. Als de gemiddelde omzet voor het kunststof printen tegenvalt dan kunnen de volgende maatregelen worden genomen:
Commerciële productie voor derden voor de particuliere en zakelijke markt zolang de capaciteit dit toelaat. Er worden extra 3D print productiebedrijven benaderd voor een aandelenpakket van 3D Print Lab. Er wordt machinecapaciteit verhuurd aan grote productiebedrijven zoals Shapeways & Materialise. Diverse kostenposten worden verlaagd: minder besteding marketing, website en machine onderhoud.
Indien de omzet tegenvalt dan zou er op diverse kosten kunnen worden bespaard. De minimale kosten welke dienen te worden terugverdiend bedragen ca. EUR 140.000. Met een marge van ca. 98% op productie voor de participanten zou dan ca 145/k omzet moeten worden gerealiseerd om break-even te draaien. Op basis van de huidige financieringsstructuur en geplande investeringen zit ca. 230/k ruimte om verliezen in de opstartfase op te kunnen vangen. Op basis van EUR 140.000 aan vaste kosten zou de onderneming ruim anderhalf jaar kunnen overleven. Uit gesprekken met diverse potentiële participanten, scholen, partners (NLR/CALM), het marktonderzoek en ervaringscijfers van bijvoorbeeld Shapeways blijkt dat een omzet van EUR 140.000,-- haalbare kaart is. Bovendien blijkt uit de maximale capaciteit van de machine dat deze in de prognose 2019 slechts voor 22% benut (56 runs op basis van max 262 runs per jaar) zal zijn op basis van een productieverlies van 50%. De machine fabrikant heeft op basis van ervaringscijfers gesteld dat met een productieverlies van 25% minimaal rekening dient te worden gehouden. Voorzichtigheidshalve zijn wij van 50% uitgegaan.
26
Bijlage A: Marktonderzoek A
Marktonderzoek
A.1
3D print markt
3D printing gaat steeds meer het dagelijkse leven beïnvloeden en biedt grote economische kansen. Het 3D printen wordt steeds aantrekkelijker voor het maken van serieproducties. Vooral als het gaat om complexe modellen en kleine hoeveelheden. Dit zal zorgen voor nieuwe businessmodellen en zal de huidige logistieke keten op zijn kop zetten. Aantal 3D printers was in 2010 relatief klein t.o.v. bewerkingsmachines en kunststof spuitgietmachines, circa 30.000 stuks.
De 3D print markt ligt rond de 2 miljard euro's. De afgelopen 24 jaar is de 3D printmarkt hard gegroeid met 26% (GAGR). Deze groei zal volgens GAGR doorzetten tot 6 miljard dollar in 2019. Volgens McKinsey zal de markt zelfs groeien tot 230 550 miljard dollar in 2025. Waarvan de consumentenmarkt een aandeel zal krijgen van $ 100 - 300 miljard, de industriële applicaties $ 100 - 200 miljard en de markt voor mallen en matrijzen $ 30 - 50 miljard.
Figuur 1 - verwachte marktgroei voor 3D-printen (Wohlers, 2012)
Uit een onderzoek van Gartner is gebleken dat het 3D printen voor de industrie de hype al heeft gepasseerd en het een volwassen technologie wordt binnen 2 - 5 jaar. Daarentegen is duidelijk te zien dat de hype rondom 3D printing voor de consumentenmarkt groot is en dat 3D printen van bio-materiaal pas over 10 jaar functioneel gaat worden.
Figuur 2 - Gartner's Hype Cycle van opkomende technologieën (2013)
3D printing wordt binnen de industrie vooral gebruikt voor de prototyping. Toch wordt de 3D printing steeds meer
27
gebruikt voor de productie van het eindproduct. Deze groei is van 3,9% in 2003 gegroeid naar 24% in 2011. Dit heeft geleidt tot een omzet van $ 400 miljoen in 2012 volgens Wolhers.
Figuur 3 - Wolhers Report, aandeel eindproduct t.o.v. prototyping in % (2012)
De totale omzet van de 3D printmarkt is onder te verdelen in verkoop 3D printers / materiaal en productie / service. Beiden zijn gelijkmatig verdeeld binnen de omzetmarkt.
A.2
Markten en applicaties
De 3D printing gaat in een groot aantal marktsegmenten een belangrijke rol spelen. Deze rol wordt mede gevormd door de volgende voordelen omtrent 3D printen: on-demand-manufacturing weinig tot geen materiaalverlies geen voorraden snellere levering snellere productontwikkeling door snelle prototyping. hoge vrijheid en gepersonaliseerde applicaties Kosten verlagen
Geen tooling Beperkt/ geen transport Beperkt / geen magazijn Geen voorraad verlies
Design
Toevoeging features zoals koelingskanalen. Functies beter uitvoeren. Lichtgewicht producten. Assemblage onderdelen door ontwerpen en tijdens productieproces
Customized
Ergonomisch design Anatomisch design Esthetisch design
Duurzaamheid
Minder materiaal / afval Lichtgewicht producten. Effeciente supply chains Life Cycle Analysis lager
Nieuwe business modellen Goedkoper kleine serie producten maken Verkorten time-tomarket. Verkorten servicetijd & lead times. Bieden nieuwe services Design-en-print-hetzelf Co-creatie
afbeelding 4 - Innovatiezuid, overzicht 3D print voordelen (2012).
28
3D printen heeft ook nadelen. Het grootste probleem is de snelheid en de kubieke inhoud van het printen. De snelheid ligt vaak lager dan bij de traditionele bewerkingen en in veel gevallen kunnen er alleen kleine objecten geprint worden. Verder hebben sommige 3D print technieken nog een nabewerking nodig en nog niet alle soorten materialen zijn beschikbaar voor deze techniek. Hier een overzicht van de belemmeringen: snelheid is vaak te laag. stabiliteit is bij sommige technieken ondermaats. nauwkeurigheid en toleranties worden voor sommige branches niet behaald. sommige technieken zorgen voor een ruwe oppervlakte waardoor een nabewerking nodig is. de grootte van de producten door 3D printen is beperkt.
3D printen heeft de meeste potentie wanneer de aantallen zeer klein zijn, diverse verschillende modellen nodig zijn en de producten complex zijn.
afbeelding 5 - Innovatiezuid, poententeioverzicht (2012).
A.2.1 Medische sector De medische sector maakt al lang gebruik van de 3D print technologie. Het marktaandeel is momenteel +/- 15%. Dit zal zeker gaan stijgen naarmate de ontwikkeling omtrent 3D printing van bio-materiaal verder ontwikkeld. Veel gebruikte applicaties zijn, gehoortoestellen, protheses, implantaten en hulpmiddelen.
A.2.2 Luchtvaart Er wordt veel research gedaan binnen de luchtvaartindustrie als het gaat om 3D printen. Momenteel wordt de techniek gebruikt voor de prototyping. Het aandeel ligt op +/- 12%. De potentie is zeer hoog, omdat er veel complexe kleine producten worden gemaakt en met de techniek nieuwe ontwerpen gemaakt kunnen worden. Dat zorgt voor minder gewicht van de onderdelen. Verder kan het lokaal printen van reserveonderdelen veel tijd en geld besparen.
A.2.3 Automobiel industrie 3D printing wordt in de auto-industrie al veel toegepast als prototyping. Omdat het bij de auto-industrie om grote hoeveelheden productie gaat, is spuitgieten vaak een betere applicatie. Wel wordt het interieur steeds vaker gepersonaliseerd voor klanten d.m.v. 3D printen.
A.2.4 Consumentenmarkt De consumentmarkt bezit het grootse aandeel binnen de 3D print markt. Sieraden en gepersonaliseerde eigen design producten bezitten nu een marktaandeel van 20%. Deze groei is vooral te danken aan Shapeways en Materialise. Zij zorgen ervoor dat het 3D printen voor consumenten prijstechnisch zeer toegankelijk is.
A.2.5 Machinebouw De machinebouw heeft een marktaandeel van 10%. Het aandeel prototyping is hier het grootst, maar zoals eerder beschreven wordt 3D printen steeds meer gebruikt voor de productie van een eindproduct. Vooral bij kleine hoeveelheden, complexe producten en bij korte levertijden kan 3D printen goedkoper zijn dan de traditionele
29
bewerkingen. Dit geldt ook voor het maken van mallen voor de spuitgietindustrie. Er kan sneller en goedkoper een proefmal gemaakt worden, waardoor de conceptontwikkeling van het product sneller gaat. En natuurlijk is het mogelijk om complexere mallen te maken voor complexere eindproducten.
A.2.6 Electronics en Electronic devices Binnen deze markt wordt het printen op substraten een zeer groot potentieel product. Daarom zullen er steeds meer machines op de markt komen voor deze toepassing.
A.2.7 Defensie Defensie gebruikt vooral de 3D printers voor de reserve onderdelen. Hierdoor is er minder voorraad en transport nodig. Tevens levert het veel tijdbesparing op, dat weer veel geld bespaart. Ongeveer 6% van de markt is gericht op Defensie.
A.2.8 Offshore, energie en procesindustrie Vanwege de hoge certificeringeisen loopt deze branche nog ver achter. Ook hier wordt er steeds meer onderzoek gedaan naar 3D printing.
A.2.9 Bouw Binnen de bouwmarkt worden alleen nog maquettes gemaakt met 3D printers. Dit is goed voor 3% van de gehele markt. De markt wordt groter omdat de consument steeds meer gepersonaliseerde accessoires willen gebruiken binnenshuis. Verder heeft men laatst succesvol geëxperimenteerd met het printen van een volledige huis.
A.2.10 Food Binnen de foodbranche wordt momenteel heel veel geëxperimenteerd met 3D printen. Vooral het printen van voedsel afgestemd op de individuele behoefte van een patiënt, heeft veel potentie. Het voedsel kan gaan dienen als een individueel medicijn.
Figuur 6 - Wolhers Report, marktverdeling (2012)
30
Figuur 7 - Innovatiezuid, overzicht van merkten, marktgrootte en -potentie (2013)
A.3
3D print technieken
Industriële printing bestaan uit 2 hoofdgroepen, namelijk Additive Manufactuering & het aanbrengen van substraten (2D printen). Als we het over 3D printen hebben op industriële niveau, dan is additive manufacturing de officiële term. Het verslag is vooral hierop gebaseerd. Het aanbrengen van substraten wordt ook wel 2D printing genoemd. Hierbij worden nieuwe materialen op bestaande platen geprint zoals bijvoorbeeld displays, elektronica en solarpanelen. Er wordt vaak gebruikt gemaakt van geleide materialen. Wij gaan in dit verslag niet verder in op deze technologie. Er zijn diverse 3D print processen die volgens de industriële maatstaven op de onderstaande manier worden gekwalificeerd.
SLS SLM EBM FDM WAAM SLA DLP SHS LOM DMLS Polyjet Inktjet
(selective laser sintering) (selective laser melting) (electron beam melting) (fused decomposition modelling) (Wire and Arc AM) (stereo lithography apparatus) (digital light processing) (selective heat sintering) (laminated object manufacture) (direct metal laser sintering) (inkjet technology verharden kunsthars met UV) (FDM technology met bindmiddel + plastic)
31
De belangrijkste technologieën worden hieronder verder besproken.
Figuur 8 - Innovatie zuid, Overzicht 3D printing Technologies(2013)
A.3.1 Vat Photo Polymerisation (SLA) Hierbij wordt vloeibaar materiaal (polymeren en keramiek) in een bad laag voor laag uitgehard met een laser. Deze techniek wordt veel gebruikt voor de prototyping van consumentengoederen. Deze technologie is al zeer volwassen en hierdoor is de nauwkeurigheid hoog.
A.3.2 Material Jetting (printen op substraten) Via meerdere printkoppen worden er vloeibaar gemaakte polymeren of metalen laag voor laag op elkaar aangebracht. Deze techniek wordt vooral gebruikt voor 2D printen op substraten. De nauwkeurigheid is laag, maar de techniek zal in de loop der tijd zich verder ontwikkelen.
A.3.3 Binder Jetting Binder Jetting is bijna hetzelfde als Material Jetting, behalve dat het vloeibaar materiaal in een bad met poedermateriaal wordt aangebracht. Deze technologie is redelijk nieuw en nog niet volwassen.
A.3.4 Sheet Lamination (LOM) Bij deze techniek worden de bladen laag voor laag uitgesneden en vervolgens op elkaar samengevoegd. Dit is een weinig voorkomende techniek.
A.3.5 Material extrusion (FDM) Hierbij wordt meestal een draad van vastmateriaal gesmolten en laag op laag opgebracht door een spuitkop. Bekendste voorbeeld hiervan is de FDM techniek. Veel 3D printers voor de consumenten zijn op deze techniek gebaseerd. Bio-kunststoffen kunnen goed gebruikt worden voor deze techniek.
A.3.6 Directed Energy Deposition Deze technologie lijkt op Material Extrusion waarbij op de nozzle een laser zit die het vast materiaal (poeder) samensmelt. Dit is een duur systeem en nog niet verder ontwikkeld.
A.3.7 Powder Bed Fusion (SLS, SLM)
32
Hierbij wordt een laag poeder laag voor laag samengesmolten d.m.v. een laser. Dit is een zeer volwassen technologie, waarbij de nauwkeurigheid hoog is. Verder is het ook mogelijk om op deze machines serieproducties te laten draaien.
A.3.8 Overzicht eigenschappen technologieën SLS
SLM
EBM
FDM
WAAM
SLA
DLP
SHS
LOM
DMLS
POLYJET
sterk goedkoop snel nauwkeurig afwerking filmscharnieren full colour
A.4
3D print materialen
De volgende materialen zijn te gebruiken voor 3D printen.
Figuur 9 - Innovatie zuid, Overzicht 3D printing materialen (2013)
A.5
(productie) bedrijven
De volgende bedrijven zijn actief met 3D printen binnen de Benelux.
A.5.1 Shapeways Een van de grootse 3D print bedrijven voor de particuliere markt. Via community kunnen particulieren een ontwerp kopen of verkopen. Zij beschikken over verschillende industriële printtechnieken en kunnen meerdere soorten materialen printen. Hun hoofdkantoor is ondertussen verhuisd van Eindhoven naar New York. Geen instituut om kennis mee te delen (www.shapeways.com).
A.5.2 Materialise Voor de zakelijke markt het grootste printbedrijf met een omzet van 37,9 miljoen euro met 115 industriële printers. In 2014 een groei gerealiseerd van 23% t.o.v. 2013. Deze groei kwam vooral van het printen van industrial parts. Verder richten zij zich vooral op de ontwikkeling van software voor het 3D Printen. Zij bieden als enige in de markt de “Next Day service” voor de SLA printers aan. Geen instituut om kennis mee te delen (www.imaterialisme.com).
33
A.5.3 Layerwise Layerwise is een productiebedrijf in België dat metaal print. Zij beschikken over meerdere metaalprinters en hebben al veel kennis opgebouwd omtrent deze technologie. Geen instituut om kennis mee te delen (www.layerwise.com).
A.5.4 3D systems Benelux B.V. 3D systems is een van de grootste leveranciers/fabrikanten van industriële en consumenten 3D printers. Zij gaan in elke regio een 3D printfaciliteit neerzetten voor MKB en particulieren. De faciliteit voor de Benelux ligt in Budel. Deze productie faciliteit gaat alleen maar commerciële productie draaien en is geen instituut om kennis mee te delen (www.3dsystems.com/benelux).
A.5.5 Addlab Addlab in Eindhoven is een collectief van een negental bedrijven in de regio Eindhoven. Zij richten zich alleen op het printen van metaal. Momenteel hebben zij de beschikking over 3 printers. Zij doen ook productie voor derden via haar partners, maar richten zich niet op de commerciële productie. De doelstelling is om kennis te ontwikkelen voor de partners en om zelf 3D printers te ontwikkelen. Dit project duurt in totaal 4 jaar. De kans is groot dat na deze periode Addlab omgezet wordt naar een commercieel Addfab (www.additiveindustries.com/AddLab).
A.5.6 Rest bedrijven Andere bedrijven zijn nog "3D hubs". Hierbij kunnen bedrijven en particulieren d.m.v. een netwerk iets laten printen. Dit is alleen gericht op particulieren. Rapidprototyping.nl is een bedrijf dat 3 soorten kunststoffen print. Andere bedrijven zijn nog "VRT", 3Dprintzeeland", 3D Artifex", "Heijcon"en "Design & More". Helaas hebben wij hier maar beperkte informatie over. Niet al deze bedrijven hebben een industriële printer staan en maken gebruik van de andere service centra's.
34
Bijlage B: Businessmodel stichting DiCam
B
Stichting DiCam
Stichting DiCam (Dutch innovation Centre of additive manufacturing) wordt de spil tussen vraag en aanbod van de technologie 3D printen & additive manufacturing. Hieronder leest u hoe zij deze belangrijke taak gaat vervullen.
B.1
Visie, missie & doelstelling DiCam
Stichting DiCam heeft als doel om de kennis van 3D printen / additive manufacturing toegankelijk te maken voor het MKB en het onderwijs. De stichting wordt de schakel tussen de kennisinstellingen die kennis ontwikkelen in additive manufacturing en het MKB en het onderwijs, die deze kennis nodig hebben om zich verder te ontwikkelen. De stichting beheert de informatie stroom en ontwikkelt ook zelf kennis. Het MKB wordt bereikt via de productie B.V.'s zoals 3D Print Lab en in de toekomst eventueel andere productieclusters. Het onderwijs wordt direct bereikt doordat zij een partner is van de stichting. DiCam vergaart waar nodig kennis bij kennisinstellingen zoals NLR, Universiteit van Exeter en andere Universiteiten. Tevens neemt zij neemt deel aan research programma’s. Tevens vergaart de stichting kennis door research programma’s welke zij gezamenlijk op zet. Tenslotte vergaart de stichting kennis van de productie B.V.’s welke zijn aangesloten bij de stichting, zoals 3D Print Lab. Zie onderstaande figuur.
B.1.1 Roadmap landelijke organisatie Stichting DiCam heeft als doel in de toekomst een landelijk organisatie te worden en haar taken uit te voeren voor het gehele Nederlands onderwijs en het MKB. De 3D Print / additive manufacturing technologie kan zich verder ontwikkelen in Nederland, als deze goed gecoördineerd gaat worden. Alleen dan zal de technologie een innovatie boost krijgen en meer banen creëren. De roadmap tot een landelijke organisatie te komen gaat 4 jaar duren. Als de doelstelling niet behaald wordt dan wordt de stichting verkleind tot een lokaal cluster.
35
B.2
4 kerntaken “DiCam”
De kennis binnen DiCam wordt gebruikt voor 4 kerntaken, zoals hieronder beschreven:
B.2.1 Educatie DiCam gaat haar kennis gebruiken om trainers te trainen en om te onderwijs ondersteunen binnen een educatieprogramma. Train de Trainers wordt een programma om docenten, trainers en andere kennisoverdragers te doceren of bij te scholen op het gebied van manufacturing. Dit wordt in samenwerking gedaan met het onderwijs. Het onderwijs gaat ook een in-kind bijdrage leveren door uren van docenten beschikbaar te stellen. De stichting gaat een rol spelen binnen het vormen van een educatieprogramma in samenwerking met het onderwijs. Het is belangrijk dat scholen de 3D print technologie gaan implementeren binnen het educatieprogramma. Op deze manier zorgt het onderwijs ervoor dat er voldoende goed opgeleid personeel op de arbeidsmarkt komt, die de kennis en kunde beheersen van additive manufacturing. Via de stichting stelt 3D Print Lab haar faciliteiten beschikbaar voor het onderwijs. Het verlenen van toegang aan de studenten tot de productie,- en praktijkruimte. Prototypes printen voor studenten. Het regelen van stages & afstudeerprojecten bij de MKB leden. Scholen kunnen participeren in grote kennisprojecten. Scholen bevinden zich in een interessant netwerk binnen de additive manufacturing industrie. Avans Hogeschool en ROC Tilburg hebben aangeven gebruik te willen maken van de faciliteiten van 3D Print Lab.
B.2.2 Kennis DiCam wordt de schakel tussen vraag en aanbod van de technologie. De kennis die nodig is voor het onderwijs en het MKB, wordt aangevraagd bij de kennisinstellingen, zoals de universiteiten en NLR. Op deze manier hoeft het onderwijs en het MKB niet individueel aan te kloppen bij een kennisinstelling en wordt de kennis op de meest doeltreffende manier verspreid. De stichting beheert de informatiestroom zodat ook zij steeds meer kennis in huis haalt. De kennis zal verder aangevuld worden door deel te nemen aan onderzoekstrajecten of zelf trajecten op te zetten. DiCam gaat gezamenlijk een database opzetten met 3D Print Lab. Hierdoor heeft DiCam ook toegang tot de kennis van 3D Print Lab B.V.. Deze B.V.zal vooral kennis opdoen door de productie en het verzorgen van adviestrajecten. DiCam ontwikkelt, vraagt aan, bewaakt en verspreidt de kennis op een juiste manier. De kennis wordt alleen verspreid onder de leden van de productie B.V.’s of partners. Niet leden of partners kunnen op een laagdrempelige manier aansluiten en alsnog toegang krijgen tot de kennis. De stichting verwacht namelijk een investering en een comitment
36
van de leden en partners. Anders zouden buitenstaanders zonder te investeren kennis kunnen vergaren.
B.2.2.1 kennissysteem 3D print Lab & DiCam Om de juiste kennis te kunnen opbouwen en te verspreiden, is een database nodig waarbij de kennis gewaarborgd wordt. Dit kennissysteem wordt gezamenlijk beheerd met DiCam. Binnen het kennissysteem moeten de volgende aspecten beschreven worden: hoe kennis te ontwikkelen, te bewaren en te bewaken. hoe kennis op de juiste manier te verspreiden. ervoor zorgen dat alle informatiestromen tussen leden en partners via 3D Print Lab gaat. kennis wordt overgedragen tussen de technisch adviseur en de technisch medewerker. De technisch adviseur van 3D Print Lab wordt verantwoordelijk voor de ontwikkeling van een kennissysteem.
B.2.3 Innovatie & Co-creatie DiCam gaat innovatieve projecten op basis additive manufacturing ondersteunen, begeleiden of projecten aan elkaar koppelen. Op die manier wordt de kans van slagen vergoot.
B.2.3 research Gezamenlijk worden er research projecten opgezet met de leden en de partners. DiCam gaat deze projecten coördineren en ondersteunen. Doordat de leden en de partners elk een aantal man- en machine-uren co-financieren, kunnen grote projecten makkelijk gefinancierd worden. Een concreet onderzoektraject is al de EOS Campus programma. Dit programma wordt ondersteund door een tiental universiteiten en de fabrikant EOS systems. Gezamenlijk wordt er onderzoek gedaan naar nieuw materiaal voor de 3D printers. DiCam en 3D Print Lab gaan met de Universiteit van Exeter, Avans Hogeschool, Objexlab, MAT inspired en met leden / partners nieuw materiaal ontwikkelen voor de additive manufacturing. Het eerste (kennis)project wordt gestart in december 2014. Hierbij wordt gekeken naar de mogelijkheden om composiet onderdelen te printen.
B.3
Opzet stichting
De stichting zorgt ervoor dat de visie, missie en doelstelling zoals omschreven in de statuten worden gehandhaafd. De stichting wordt bestuurd door de directie. De Raad van Bestuur zal toezicht houden op de directie. Tevens zal zij de begroting en het strategisch beleid voor de komende jaren goedkeuren. De partners van de stichting zijn de partners die de stichting op non-profit basis ondersteunen met kennis en productiecapaciteit. Of het zijn partners die geen belang hebben in een productie B.V., maar wel een algemeen belang hebben met het 3D Print Lab. Deze partners zijn de Universiteit van Exeter, NLR, MAT inspired, Avans Hogeschool, ROC Tilburg, Objexlab, Dohmen Advocaten en Midpoint Brabant. De stichting krijgt van de 3D Print Lab B.V.20% van de aandelen voor een investering van € 1. Eventuele vastgestelde dividenden van de productie B.V.worden gebruikt voor algemeen nut voor de stichting. Op deze manier ontstaat er mogelijk financiële ruimte voor onderzoekstrajecten naar 3D print technologieën, die zorgen voor de continuïteit op het gebied van nieuwe innovaties van additive manufacturing voor de stichting. Het kennismanagement systeem valt binnen de stichting. De stichting gaat een gezamenlijke database opzetten met 3D Print Lab B.V. De stichting zal in de toekomst gebruikt kunnen worden als een paraplumodel, waarbij andere 3D print initiatieven kunnen aansluiten. Een ander 3D printinitiatief kan zijn eigen productie platform creëren, met daarin eigen randvoorwaarden welke aansluiten bij de stichting. Op deze manier komt er meer structuur en ontstaat er geen wildgroei dat het fundament van bestaande en nieuwe faciliteiten kan verzwakken. Maar het belangrijkste is dat binnen de stichting de kennis en de productiecapaciteit gedeeld kan worden.
37
B.5
personeel DiCam
DiCam wordt bestuurd door een algemeen directeur.
B.5.1 Algemeen directeur De taken van de algemeen directeur worden omschreven in paragraaf 4.4.3.1. Voor technische aspecten, research projecten en het beheer van de database alsmede de kennisoverdracht, wordt gebruik gemaakt van de diensten van de technisch adviseur van 3D Print Lab.
B.5.2 Acquisitie en relatiebeheer partners Om DiCam een krachtig instituut te maken zijn er meerdere (internationale) kennisinstellingen nodig die deel willen nemen. Hiervoor dient acquisitie te worden gepleegd. Hiervoor is de algemeen directeur verantwoordelijk. Om leads te genereren worden bijvoorbeeld lezingen georganiseerd en zullen beurzen worden bijgewoond. Hiernaast zal DiCam het netwerk van de huidige partners gebruiken en wordt er contact gezocht met belangenverenigingen zoals Metaalunie en FME. Er komt ook een budget om regelmatig een advertentie en een redactioneel stuk te plaatsen in een aantal vakbladeren. Relatiebeheer is belangrijk voor de partners van de Stichting. Dit zorgt voor een optimale samenwerking in de toekomst. De algemeen directeur is verantwoordelijk voor het relatiebeheer.
B.6
Website www.Di-Cam.nl
De website wordt een belangrijk promotiekanaal. Via de website moet er snel en makkelijk informatie gevonden worden over additive manufacturing en over DiCam. Er wordt een bedrijf ingehuurd voor het maken van een professionele website en dat zorgt voor een goede ranking bij Google.
B.7
Partners “DiCam”
Binnen de stichting zijn er bedrijven, instellingen en scholengemeenschappen die lid zijn van de stichting. Zij participeren niet binnen de productie B.V.en investeren niet in een aandelenpakket. Deze partners hebben geen economisch belang om te investeren in een aandelenpakket of geven het 3D Print Lab meer toegevoegde waarde dan dat zij dat terug ontvangen. Een andere redenen kan zijn dat een instituut niet met overheidsgeld mag investeren in aandelen. De partners hebben ook invloed op het strategisch beleid door een indirect stemrecht te krijgen voor de Raad van Bestuur. Tevens zijn er 3 zetels gereserveerd in de Raad van Bestuur. Hieronder ziet u een overzicht van de partners van de stichting 3D Print Lab: Nationaal luchtvaart en ruimte Laboratorium Het Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium (NLR) is het centrale instituut voor luchtvaart- en ruimtevaartonderzoek in Nederland. Sinds 1937 is het NLR een zelfstandige stichting zonder winstoogmerk, die technologische ondersteuning verschaft aan de lucht- en ruimtevaartsector. Die sector omvat industrieën, gebruikers van militaire en civiele vliegtuigen, beheerders van luchthavens, luchtverkeersleidingsorganisaties, overheidsinstanties en internationale organisaties. NLR heeft veel kennis opgebouwd omtrent additive manufacturing van metaal printen. Zij hebben de beschikking over een eigen hightech metaalprinter. NLR stelt haar productiefaciliteit en de kennis beschikbaar voor het 3D Printen van Metaal. Alleen de kosten hiervan (niet commercial tarief) worden doorberekend. 3D Print Lab gaat voor de productie een cluster opkopen om kosten te besparen. NLR heeft ook apparatuur staan voor de nabewerking en het testen van objecten. Hieronder ziet u een overzicht van de tarieven: - € 100 per uur 3D Printen metaal excl. materiaal - € 100 per uur voor de nabewerking en testen van objecten - € 100 per uur voor een adviestraject Verder kan NLR specifieke PPS projecten opzetten voor de leden van 3D Print Lab en heeft
38
NLR een roadmap ontwikkeld voor de stichting om in 2015 een eigen metaal printfaciliteit te starten. In de bijlage vindt u een complete uitwerking van de samenwerking tussen 3D Print Lab en de NLR en de geschreven roadmap voor de metaalprinter. Universiteit van Exeter (Centre for Additive Layer Manufacturing) De Universiteit van Exeter is een Britse universiteit gevestigd in Exeter en is de belangrijkste onderzoeks- en onderwijsinstelling in het graafschap Devon. Met 19.000 studenten en 3.500 werknemers behoort de universiteit tot de top 10 beste universiteiten van ste de Verenigd Koninkrijk (8 plek). Verder is de universiteit lid van de Russel Group. Universiteit van Exeter heeft 6 jaar geleden de CALM opgericht om kennis van additive manufacturing op een hoger niveau te krijgen en beschikt over een uitzonderlijke 3D printer voor PEEK. Er zijn maar en paar van deze printers beschikbaar vanwege de hoge investering (€ 1.500.000). Het printen van Peek biedt veel mogelijkheden voor de medische en luchtvaart industrie. CALM stelt ook haar productiefaciliteit en de kennis beschikbaar voor het 3D Printen van kunststof. Alleen de kosten hiervan (niet commercial tarief) worden doorberekend. 3D Print Lab gaat voor de productie cluster opkopen om kosten te besparen. CALM heeft ook apparatuur staan voor de nabewerking en het testen van objecten. Hieronder ziet u een overzicht van de tarieven: - € 100 per uur 3D Printen Peek excl. materiaal - € 75 per uur 3D Printen PA12 excl. materiaal - € 100 per uur voor de nabewerking en testen van objecten - € 100 per uur voor een adviestraject Verder kan de CALM internationale projecten opzetten voor de leden van 3D Print Lab. In de bijlage vindt u de samenwerkingsovereenkomst. Stichting Midpoint Brabant Stichting Midpoint Brabant is mede projectpartner met de opzet van de 3D Print Lab. Midpoint Brabant stimuleert samenwerkingsverbanden tussen overheden (gemeenten), onderwijs- en kennisinstellingen en bedrijfsleven. Objexlab Objexlab is een initiatief van Fontys Hogeschool om de additive Manufacturing te integreren binnen het onderwijssysteem. Hiervoor hebben zij een eigen lab gecreëerd waar meerdere 3D printers staan, waaronder een metaal printer. Zij hebben nog geen beschikking over een SLS kunststof printer. Daarom gaan wij elkaars productiecapaciteit gebruiken en cofinancieren. Tevens gaan wij samenwerken op het gebied van kennisdeling door gezamenlijke projecten te starten en helpt Objexlab mee met de ontwikkeling van een educatieprogramma. Er wordt ook een regionaal samenwerkingsverband gecreëerd met Objexlab, 3D Print lab en Addlab. De bedoeling hiervan is dat er een cluster gevormd gaat worden, om ervoor te zorgen dat de achterstand met de buurlanden omtrent additive manufacturing wordt ingehaald. De samenwerking zal zijn op het gebied van kennisdeling (tot een bepaalde hoogte) en de verdeling van productiecapaciteit. Avans Hogeschool Avans Hogeschool is een opleidingsinstituut voor hoger onderwijs in de Nederlandse provincie Noord-Brabant en heeft vestigingen in Breda, 's-Hertogenbosch en Tilburg. Avans Hogeschool komt voort uit een fusie tussen Hogeschool 's-Hertogenbosch en Hogeschool Brabant in 2004. De school heeft ruim 26.000 studenten. Avans Hogeschool gaat gebruik maken van de faciliteiten van 3D Print Lab. Hiervoor wordt er gezamenlijk een educatieprogramma ontwikkeld. 3D Print lab zorgt ervoor dat Avans Hogeschool de kennis krijgt die nodig is voor een optimaal educatie programma. Avans Hogeschool zal ook studenten leveren voor stages en afstudeerprojecten bij de leden van de
39
productie B.V.. Als laatste zal Avans Hogeschool deelnemen met de gezamenlijke kennisprojecten. Zie meer informatie in hoofdstuk 4.3.3. “educatie programma” ROC Tilburg Regionaal Opleidingen Centrum Tilburg is een samenwerkingsverband van onderwijsinstituten in het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) en de volwasseneneducatie in Tilburg. ROC Tilburg heeft ruim 10.000 studenten. ROC Tilburg gaat ook gebruik maken van de faciliteiten van 3D Print Lab. Hiervoor wordt er gezamenlijk een educatieprogramma ontwikkeld. 3D Print lab zorgt ervoor dat ROC Tilburg de kennis krijgt die nodig is voor een optimaal educatie programma. ROC Tilburg zal ook studenten leveren voor stages bij de leden van de productie B.V.. Als laatste zal ROC Tilburg deelnemen met de gezamenlijke kennisprojecten. Zie meer informatie in hoofdstuk 4.3.3. “educatie programma” Lijm academie LIJMACADEMIE is gefocust op het bevorderen van kennisoverdracht rond de industriële toepassing van lijmtechnieken in Nederland en Vlaanderen en verzorgt opleidingen rondom industrieel verlijmen. Lijmacademie is gevestigd in het Gate 2 gebouw in Rijen. Lijmacademie beschikt over meetapparatuur om de geprinte onderdelen uit kunststof te testen op verschillende facetten zoals bijvoorbeeld buigsterkte en treksterkte. 3D Print Lab mag tegen kostprijs gebruik maken van deze apparatuur. MAT inspired MAT inspired is een laboratorium waar materiaal analyse wordt gedaan op wetenschappelijk niveau. Door nauwe samenwerking met de technisch universiteit van Eindhoven, kunnen zij zeer geavanceerde onderzoeken uitvoeren met zeer hightech apparatuur. Mat inspired kan 3D geprinte producten of prototypes analyseren op bijvoorbeeld effecten van warmtebehandeling, breukanalyses en nog veel meer. Deze diensten kunnen aangeboden worden aan de leden van 3D Print Lab als daar vraag naar is. Mat inspired hanteert wel een commercieel tarief maar geeft extra korting aan de leden. Verder kunnen ze deelnemen aan gezamelijke kennisprojecten. EOS Systems EOS systems is een product van kunststof en metaalprinters. Zij doen veel onderzoek naar grondstoffen voor de printers met diverse universiteiten binnen het EOS Campus program. 3D Print Lab gaat meedoen met dit programma. Dohmen Advocaten Dohmen Advocaten is een advocaten kantoor gespecialiseerd in intellectueel eigendom (IE), design, techniek en ICT. TNO TNO heeft een additive manufacturing afdeling van kunststof en metaal. TNO kan de stichting en 3D Print Lab ondersteunen met kennis en productie.
40
Bijlage C: Investeringen Stichting DiCam Investeringskosten Vaste activa FDM 3D printer Kennissysteem Vlottende activa Voorraden Adviesbureau Opstartkosten/onvoorzien BTW voorfinanciering Liquide middelen Bank Investeringsbehoefte
Financieringsplan € 12.500 € 12.500
Eigen vermogen Opzuid
€ 25.000
Lang vreemd vermogen € € € €
0 0 0 0
€0 € 25.000
€0
Kort vreemd vermogen rekening-courant Financiering
€0 € 25.000
41
Bijlage D: Literatuur ABN-AMRO publicatie 15-03-2013 "Industriële co-creatie en 3D-printing: Hype, Haarlemmerolie of harde waardereacties". ABN-AMRO publicatie 30-10-2013 "Brabantse industrie voorop met industriële 3D-printing". Innovatie Zuid publicatie 01-09-2013 "Roadmap 3D-printen". Signpro nummer 5 jaargang 2013 "3D print interessant voor alle MKB bedrijven" Quel Business information 09-10-2013 "3D printen: hype, bedreiging of de toekomst". The Economist 12-04-2012 "The third industrial revolution" Gartner 2012 "Gartners Key Trends to Watch in Gartner 2012 Emerging Technologies Hype Cycle". Wolhers raport 2012 "Additive Manufacturing and 3D printing state of industry". Symposium Avans biobased economy op 13-03-2014 Symposium 3D print techniek op 12-03-2014 3D print beurs op 27-02-2014 Symposium 3D printen gemeente Helmond 19-02-2014 Symposium 3D printen & signbranch op 05-02-2014 www.additiveindustries.com/AddLab www.shapeways.com www.eos.info www.3dsystems.com www.materialise.com www.biobasedperformancematerials.nl www.3dprinter.nu http://cxo.nl/consumerization/84409-3d-geprinte-merchandising-stuwt-omzet-shapeways http://www.frankwatching.com/archive/2012/01/31/het-3d-businessmodel-van-shapeways/ http://www.made-in-europe.nu/2014/08/materialise-groeit-dankzij-3d-printen-industrial-parts/ http://www.finactum.be/company/BE0441131254/Materialise/
42
