Businessplan
Participatiefonds Duurzame Economie Noord-Holland BV
September 2013
Businessplan PDENH
INHOUDSOPGAVE 1. Participatiefonds Duurzame Economie Noord-Holland (PDENH) 1.1. Provincie Noord-Holland zet in op bedrijvigheid, innovatie en economie 1.2. PDENH helpt duurzame regionale ontwikkeling 1.3. PDENH ondersteunt versnelling en innovatie 1.4. Doelstelling PDENH 1.5. PDENH werkt binnen een helder kader 2. PDENH heeft duidelijke taken 2.1. PDENH is hét provinciale fonds voor duurzame economie 2.2. PDENH heeft duidelijke hoofdactiviteiten 2.3. PDENH ondersteunt 2.3.1. PDENH zet passende financiële instrumenten in 2.3.2. PDENH zet aanzienlijke middelen in 2.4. PDENH houdt zichzelf in stand en verstoort de markt niet 2.5. PDENH is complementair 2.6. PDENH focust 3. PDENH organisatiestructuur en processen 3.1. PDENH is een BV 3.2. PNH is 100% aandeelhouder van PDENH 3.3. PDENH kent gedegen procesvoering en besluitvorming 3.3.1. Proces tot aangaan participatie 3.3.2. Beëindiging van een deelname of financiering 4. PDENH Financiën 4.1. PDENH bekostiging 4.2. Beheerkosten PDENH 4.2.1. Kosten Fondsbeheerder 4.3. Winstbestemming 5. Risico’s 5.1. Inleiding 5.2. Overzicht van risico’s 5.2.1. Financiële risico’s 5.2.2. Juridische en bestuurlijke risico’s 5.2.3. Politieke risico’s
2 | 23
3 3 3 3 5 5 7 7 7 8 8 8 10 11 12 14 14 14 17 17 17 19 19 19 19 20 21 21 21 21 22 23
1. PARTICIPATIEFONDS DUURZAME ECONOMIE NOORD-HOLLAND BV (PDENH BV) 1.1. Provincie Noord-Holland zet in op bedrijvigheid, innovatie en economie De provincie Noord-Holland is ervan overtuigd dat het verduurzamen van de energievoorziening sneller en efficiënter zal verlopen als wordt ingezet op innovatie en het versterken van bedrijvigheid. De behoefte aan duurzame energie is immers groot, maar de prijs is nog te hoog. Het is daarom alleen mogelijk een substantieel deel van onze energievoorziening te verduurzamen als de sector erin slaagt de kostprijs van duurzame energie te verlagen. Noord-Holland zal de sector daarbij ondersteunen vanuit de overtuiging dat wanneer de prijzen zullen dalen, er als vanzelf meer zal worden geïnvesteerd in duurzame energie. Op dat moment zal ook de hoeveelheid duurzaam opgewekte energie snel toenemen en de uitstoot van CO2 hard afnemen. Tegen het licht van (inter)nationale ontwikkelingen en de bijzondere kwaliteiten van Noord-Holland (o.a. groot aantal gebouwen, gunstige ligging aan de Noordzee, relatief veel zonuren en voorsprong in biomassavergassing), heeft Noord-Holland de grootste economische potentie in de (sub)sectoren: Duurzaam bouwen; Offshore windenergie; Biomassavergassing; Zonne-energie. Voor de verwezenlijking van de ambities op het gebied van duurzame energie wordt door NoordHolland als belangrijkste financieringsinstrument het Participatiefonds Duurzame Economie NoordHolland BV (PDENH BV) opgezet. Met de middelen uit dit fonds worden projecten mogelijk gemaakt die bijdragen aan de versterking van de sector duurzame energie.
1.2. PDENH BV helpt duurzame regionale ontwikkeling De doelstelling van PDENH BV is om de regionale economie te versterken door investeringen in duurzame energie. Zodoende wordt bijgedragen aan de ontwikkeling van een sterk economisch cluster voor Duurzame Energie. PDENH BV wil ontwikkelaars van duurzame-energieprojecten ondersteunen bij het realiseren van hun ambities en zodoende bij te dragen aan het realiseren van duurzame-energiedoelstellingen van de Provincie Noord-Holland.
1.3. PDENH BV ondersteunt versnelling en innovatie De ontwikkeling van bedrijvigheid op het gebied van duurzame energie gaat niet altijd vanzelf. Een van de uitdagingen in de energiemarkt is de financiering van duurzame-energieprojecten tegen acceptabele voorwaarden. Projecten komen niet altijd van de grond, ondanks de relatief goede randvoorwaarden binnen de provinciegrenzen en een toenemend aantal initiatieven op het gebied van duurzame energie. Het Participatiefonds Duurzame Economie Noord-Holland BV wil twee typen initiatieven ondersteunen om de ontwikkeling van projecten binnen de eerder genoemde beleidsspeerpunten te helpen versnellen en innovatie op gang te brengen:
Betrekkelijk praktijkrijpe projecten die, als ze eenmaal zijn gestart en de aanvangsrisico’s zijn genomen, potentieel langdurig stabiele inkomsten opleveren. De projecten zijn vaak te laat renderend en te laag renderend om voor investeerders interessant te zijn zonder ondersteuning vanuit centrale of decentrale overheden;
Businessplan PDENH
4 | 23
Innovatieve projecten die op pilot of demonstratieniveau hebben bewezen potentieel te hebben, maar door de financierings- en investeringsmarkt niet worden gezien als ‘praktijkrijp’. Hierdoor is het moeilijk om ondersteuning te krijgen voor full-scale projecten, zonder aanzienlijke risicopremies te betalen aan marktpartijen.
Beide typen projecten vragen om een eigen benadering. We kiezen daarom voor een ‘regulier’ en een ‘innovatief’ luik. Het onderscheid tussen deze twee typen projecten zal niet altijd eenvoudig zijn. In de box hieronder worden richtinggevend enkele kaders gegeven. Regulier of Innovatie? Het is vrijwel onmogelijk een sluitende definitie te geven van innovatie. Het onderscheid dat we binnen PDENH BV maken tussen reguliere projecten en innovatieve projecten is gebaseerd op het risicoprofiel van de projecten en bedrijvigheid, bezien vanuit inkomsten en technologie. Dat leidt tot de volgende richtinggevende omschrijving. Reguliere projecten. Dit zijn projecten die technisch of technologisch vrij veel zekerheid bieden. In de levenscyclus bevinden ze zich in doorontwikkelings- en versnellingsfase en ze bewegen zich richting volwassenheid, maar brengen voor marktpartijen nog te weinig zekerheid en rendement op de korte termijn. Bekende voorbeelden van dit soort projecten zijn collectieve warmtenetten of financieringsconstructies voor duurzame energiemaatregelen (energieservicecompagnies of energiecoöperaties): de technologie is niet nieuw, maar de winstgevendheid en kasstroom zijn beperkt, omdat kapitaalskosten hoog zijn en inkomsten bescheiden zijn. Dit soort projecten kent veelal een breed scala aan risico’s die redelijk in te schatten zijn. Voor PDENH betekent dit dat reguliere projecten weliswaar mogelijk een bescheiden rendement opleveren, maar dat het risico van grote financiële problemen betrekkelijk klein is. Innovatieve projecten. Projecten die sterk innovatief zijn kennen vaak een specifiek technisch of technologisch risico. Aangezien de techniek niet eerder of nog zeer zelden toegepast is, is het niet te goed in te schatten wat het effect is van het materialiseren van die technische of technologische risico’s. Dit kan zowel gelden voor de ontwikkeling van een nieuwe technologie waarvan de uitkomst nog onbekend is, of het toepassen van een nieuwe technologie die zich nog niet in de praktijk bewezen heeft in projecten. Dit type project heeft vaak de potentie om goed te renderen – als ze slagen, maar ook de potentie om te falen als de techniek niet blijkt te werken of de markt niet klaar is voor het inzetten van de nieuwe techniek. Dit maakt het risicoprofiel voor een investeerder of financier (dus ook voor PDENH BV) hoog. Beide typen projecten kennen een financieringsgat. De meer praktijkrijpe projecten kennen een kasstroomuitdaging, terwijl de innovatieve projecten vooral risico’s kennen waar vanuit marktperspectief een te onzeker of te laag rendement tegenover staat. De Provincie Noord-Holland wil beide typen projecten ondersteunen en daarom wordt het Participatiefonds Duurzame Economie Noord-Holland opgericht. Vanuit de ambitie om publieke doelstellingen te helpen realiseren kan PDENH BV genoegen nemen met een bescheiden rendement voor de lange termijn.
Businessplan PDENH
5 | 23
1.4. Doelstelling PDENH BV PDENH BV stapt in de markt van investeringen in duurzame-energieprojecten met een lange termijn perspectief, met als doel een economische impuls te geven aan de duurzame ontwikkeling in de Provincie Noord-Holland, aangezien er een aanzienlijk ‘financieringsgat’ bestaat in de markt voor projecten op het gebied van duurzame energie. Dat wil zeggen: voor projecten waarvoor in de markt beperkt middelen beschikbaar zijn. PDENH BV wil dat gat helpen wegnemen. Het bestaan van het financieringsgat blijkt onder meer uit het volgende:
Ondanks het herstel van de financiële markten na de financiële crisis is er een krapte op de markt voor ‘lang geld’. Langjarige leningen zijn nog steeds kostbaar en de verwachting is dat dit niet verandert. Er is minder subsidieruimte voor innovatie en afdekking van hoge operationele kosten; Banken zijn terughoudend met financiering van duurzame energieprojecten die zich in de ontwikkelfase bevinden gegeven vele onzekerheden in de ontwikkelomgeving, o.a. omtrent beperkte beschikbaarheid van risicokapitaal, een wisselende beleidsomgeving en het volatiele subsidieregime in Nederland; Er zijn nog steeds weinig goede oplossingen voor financiering van energiebesparing in de gebouwde omgeving; de lange horizon die benodigd is voor het terugverdienen van (met name) grotere ingrepen in verduurzaming van bestaande bouw vormt een obstakel voor commerciële financiering; Financiering en investering door decentrale overheden is in de praktijk nog beperkt, hoewel regionaal initiatieven ontstaan om duurzame energieprojecten te ondersteunen, zoals bijvoorbeeld het Participatiefonds in Overijssel en DE-on in de provincie Flevoland; Projectontwikkelaars, initiatiefnemers en ondernemingen geven aan dat financiering van en investering in duurzame energieprojecten moeilijk te realiseren is, vanwege terughoudendheid van financiers en investeerders op het gebied van duurzame energie.
Studies van onder andere Roland Berger Strategy Consultants, Stichting Economisch Onderzoek (SEO, gelieerd aan de Universiteit van Amsterdam) en Nederlandse Vereniging van Participatiemaatschappijen (NVP)1 bevestigen dit beeld. Europese en nationale subsidies op het gebied van innovatie en operationele subsidies van het Rijk zijn niet altijd voldoende om projecten vooruit te helpen. PDENH BV zet met het grootste deel van haar middelen in op projecten die betrekkelijk volwassen zijn, maar nog steeds een laatste duwtje in de rug nodig hebben.
1.5. PDENH BV werkt binnen een helder kader De opdracht aan PDENH BV is op hoofdlijnen beschreven in de voorgaande paragrafen. Uiteindelijk krijgt die opdracht invulling door het aangaan van verplichtingen en het helpen mogelijk maken van duurzame energieprojecten. Om dat goed te kunnen doen is het van belang de focus van PDENH BV goed vast te leggen in een investeringsreglement, gebaseerd op voor de Provincie Noord-Holland belangrijke criteria. Dit vormt het kader waarbinnen PDENH BV werkt. Belangrijke criteria worden hieronder kort weergegeven. Deze criteria zijn zowel voor het reguliere deel van het fonds als het innovatieluik van toepassing en worden verder beschreven in het investeringsreglement.
1
Zie o.a. “Stimulering van de economische potentie van duurzame energie voor Nederland”, (Roland Berger Strategy Consultants, 02/2010),
“De Kapitaalmarkt voor duurzame projecten” (SEO, 07/2009) en NVP Private Equity Gids (2010)
Businessplan PDENH
6 | 23
1. Het project genereert een aanvaardbaar rendement of biedt stabiele inkomsten als basis voor financiering tegen aanvaardbare risico’s (vanuit PDENH BV perspectief); 2. De business case is transparant, haalbaar, robuust en onderbouwd met een solide exploitatieberekening; 3. Het project kan gerealiseerd worden, mede door een minderheidsbelang van PDENH BV; 4. Het project draagt bij aan de duurzaamheidsdoelstellingen van PDENH BV en van de Provincie Noord-Holland (de aandeelhouder), zoals verwoord in het investeringsreglement; 5. De betrokkenheid van PDENH BV genereert zichtbaar toegevoegde waarde voor de aandeelhouder en het project doordat er sprake is van aantoonbaar (economische) meerwaarde in de Provincie Noord-Holland; 6. Juridisch gezien is er geen twijfel over rechtmatigheid van het gebruikte instrument, de rol van PDENH BV(in verband met bijvoorbeeld staatssteun) en geen twijfel over de grondslag voor het project zelf (vergunningen, aanbestedingen, transparantie, etc.). Specifieke waarden voor individuele criteria (bijvoorbeeld rendementseisen of risicowaarderingen) worden niet bij voorbaat vastgelegd omdat ze per project kunnen verschillen. Op basis van een integrale analyse per project zullen de voorwaarden voor individuele investeringen aan een investeringscomité worden voorgelegd, zoals beschreven in hoofdstuk 4.
Businessplan PDENH
7 | 23
2. PDENH BV HEEFT DUIDELIJKE TAKEN 2.1. PDENH BV is hét provinciale fonds voor duurzame economie PDENH BV wordt dé provinciale onderneming die investeert in duurzame energieprojecten. Op die manier wordt economische ontwikkeling gestimuleerd. PDENH BV beperkt zich tot de in het investeringsreglement vastgelegde inhoudelijke focus, voor projecten waarvoor in de markt sprake is van het in paragraaf 1.2 genoemde financieringsgat. PDENH BV opereert als uitvoeringsorganisatie van de Provincie Noord-Holland nadrukkelijk als bedrijfsmatige partij die zich ten doel stelt bij te dragen aan provinciale beleidsdoelstellingen. PDENH wordt een zelfstandige BV die dicht tegen de provinciale organisatie wordt geplaatst. Op deze wijze wordt een slagvaardige, zakelijke, professionele en transparant geadministreerde eenheid gecreëerd die voldoende verbonden blijft bij provinciale beleidsontwikkelingen op het gebied van duurzame energie. PDENH is nadrukkelijk een fonds, geen projectontwikkelaar. PDENH BV investeert in projecten of bedrijvigheid. PDENH BV zal haar activiteiten uitdragen in de markt en partijen aanmoedigen verzoeken voor investering in te dienen bij PDENH BV in de vorm van een goed businessplan. PDENH BV ontwikkelt zelf geen duurzame energieprojecten Ontwikkelaars van projecten of ondernemers komen in aanmerking voor ondersteuning als ze aannemelijk kunnen maken dat hun project daadwerkelijk bijdraagt aan de realisatie van de beleidsdoelstellingen van de Provincie Noord-Holland en als de ondersteuning geoorloofd is gegeven wettelijke kaders (inclusief staatssteun) en provinciale wet- en regelgeving. Dit zal mede aan de hand van het investeringsreglement worden beoordeeld. Daarmee wordt ook de koppeling met provinciaal beleid geborgd. Per project zal een toets worden uitgevoerd of de ondersteuning voldoet aan de eisen en beperkingen van relevante wet- en regelgeving.
2.2. PDENH BV heeft duidelijke hoofdactiviteiten PDENH BV is verantwoordelijk voor de volgende hoofdactiviteiten: Ontwikkelen van een portfolio van investeringsmogelijkheden (projecten), op basis van businessplannen die aan het fonds voorgelegd worden; Beoordelen van kansen in de markt en van businessplannen, projectideeën en -voorstellen; voeren van onderhandelingen met ontwikkelaars over de investeringsmogelijkheden voor projecten; Voorbereiden van investeringsvoorstellen voor deze projecten en deze gereed te maken voor besluitvorming; Het opstellen van en investeringsovereenkomsten en overige documentatie; Beheren en monitoren van aangegane investeringen; Het begeleiden van “exits”, ofwel de beëindiging van een deelneming . Voor het beheer van PDENH BV en de uitvoering van de bovengenoemde activiteiten wordt externe expertise aangetrokken in de vorm van een fondsbeheerder, die tevens de directeur zal leveren. De fondsbeheerder legt verantwoording af aan de aandeelhouder, een rol die ingevuld wordt door het college van Gedeputeerde Staten.
Businessplan PDENH
8 | 23
Operationele activiteiten die de fondsbeheerder uitvoert omvatten o.a.(ter illustratie): Roadshow PDENH BV bij potentiële investeerders, financiers en bedrijven actief in de energiemarkt; Actief positioneren van PDENH BV als een investeerder in duurzame energieprojecten in Noord-Holland; Opstellen standaarddocumentatie PDENH BV (bv. voorbeeld businessplan, , etc.); Opzetten operationele organisatie voor behandelen van investeringsverzoeken en beheer portfolio; Opzetten van een transparante administratie voor PDENH BV en het projectenportfolio; Voeren van gesprekken en onderhandelingen met marktpartijen en administratie en verslaglegging van de ontwikkeling van de projectenpijplijn voor o.a.: Kansen in de markt; Projecten waarmee initiële gesprekken gevoerd worden; Projecten waarmee onderhandelingen gevoerd worden; Transacties die aangegaan worden; Voorbereiden transactiedocumentatie voor projecten; Voorbereiden voorstellen aan investeringscomité; Voorbereiden en verslaglegging aandeelhoudersvergaderingen met aandeelhouder PDENH; Aandeelhouders- of voortgangsvergaderingen bijwonen van ondersteunde projecten en hierover rapporteren; Periodieke rapportages aan aandeelhouder (Provincie Noord-Holland) opstellen, inclusief jaarverslag; Opstellen jaarplannen en begroting en het geven van een toelichting hierop in de aandeelhoudersvergadering. PDENH BV is verantwoordelijk voor een inzichtelijke administratie van haar werkzaamheden. Naast een standaardadministratie zal bijzondere aandacht besteed moeten worden aan de contractadministratie, waarin investeringsovereenkomsten vastgelegd worden. Halfjaarlijks wordt de Provincie Noord-Holland (als aandeelhouder) via de Algemene Vergadering van Aandeelhouders geïnformeerd over het reilen en zeilen van PDENH BV. In de tussenliggende kwartalen worden informele overleggen met de aandeelhouder belegd, om goed invulling te geven aan de wens van de Provincie Noord-Holland om haar aandeelhouderschap actief in te vullen.
2.3. PDENH BV ondersteunt 2.3.1. PDENH BV zet passende financiële instrumenten in PDENH biedt Eigen vermogen (participaties), waarbij risicodragend kapitaal wordt ingebracht en een eigendomspositie verkregen wordt. Voor projecten van PDENH BV gaat het met name om lange termijn investeringen die mogelijk bij aanvang een beperkt rendement opleveren; De Algemene Groepsvrijstellingsverordening eist dat de steun uitsluitend aan kleine en middelgrote ondernemingen (tot 250 werknemers) verleent.
2.3.2.
PDENH BV zet aanzienlijke middelen in
In eerste instantie stelt de Provincie Noord-Holland een budget van € 30 miljoen beschikbaar aan PDENH BV. Op termijn kan dit, in aanvullende tranches van respectievelijk 25 en 30 miljoen, worden opgehoogd tot maximaal 85 miljoen. Per ophoging zal een voorstel aan PS worden gedaan voor beschikbaarstelling van het budget voor een volgende tranche. Dit voorstel zal steeds voorzien zijn
Businessplan PDENH
9 | 23
van een evaluatie van de lopende tranche, eventueel vergezeld van een aangepast investeringsreglement. Uitgangspunt is dat het grootste deel van het fonds zichzelf in stand houdt. Dat betekent dat de investeringen zich weer terug moeten verdienen. Om dit te realiseren, zal PDENH BV met projecten met een betrekkelijk conservatief risicoprofiel starten en zal voor het aangaan van verplichtingen, dus voor ieder individueel project, een solide basis worden ontwikkeld, op basis van een zorgvuldig besluitvormingsproces. Voor het innovatieluik is maximaal 1/3e deel van het totale fonds beschikbaar. Het daarbij passende risicoprofiel kan inhouden dat de waarde van dit innovatiedeel over de loop van een lange periode minder wordt. Immers voor het hogere risicoprofiel wordt slechts in beperkte mate een hogere risicopremie ontvangen. Als gevolg hiervan kan het zo zijn dat er niet voldoende verdiend wordt om mogelijke verliezen te compenseren voor het innovatieluik. De activiteiten van PDENH BV zijn gericht op omvangrijke projecten. De minimumbijdrage voor participaties is in principe € 1.000.000,- voor projecten die zich in betrekkelijk volwassen ontwikkelingsfase bevinden. PDENH BV zal nooit voor meer dan 50% participeren Voor innovatie geldt dat er in een minimum bijdrage van € 500.000,- is (behoudens uitzondering zie Investeringsreglement), zodat ook kleinere initiatieven verder gebracht kunnen worden. Tegelijkertijd kan met dit bedrag gewaakt worden voor al te veel versnippering van de middelen. Wanneer projecten de fase van volwassenheid bereiken waarin risico’s voldoende afgenomen zijn en de markt bereid en in staat is om projecten zelf te financieren en te kapitaliseren, kan PDENH BV eventueel haar aandeel verkopen, onder de voorwaarde dat er een commercieel aantrekkelijke, marktconforme vergoeding voor ontvangen wordt.
Businessplan PDENH
10 | 23
Tabel 1: Overzicht inzet middelen “regulier”en”Innovatieluik”
Regulier
Innovatieluik
Omvang
2/3 deel van fondsbudget
1/3e deel van fondsbudget
Rationale
PDENH draagt bij aan het overbruggen van
Het innovatieluik richt zich op risicovolle
financiering voor projecten die voorbij de
technische en technologische
fase van technisch of technologisch
ontwikkelingen op het gebied van
experiment zijn, maar nog niet volledig
duurzame energie, met een aantoonbaar
praktijkrijp zijn in termen van financieel
economisch belang voor de Provincie
rendement, met name op de kortere
Noord-Holland als het project succesvol
termijn. PDENH richt zich dus vooral op
wordt. Ook hier zal het veelal gaan om
projecten en activiteiten waar sprake is van
projecten waarbij een betrekkelijk lange
redelijk ver ontwikkelde technieken die in
adem nodig is voordat daadwerkelijk winst
doorontwikkelings- en versnellingsfase
gemaakt wordt. De markt laat deze
zitten en zich richting volwassenheid
projecten links liggen omdat ze niet de
bewegen, en die een economische
winstpotentie hebben die risicokapitaal of
meerwaarde voor de Provincie Noord-
venture capitalists willen zien als beloning
Holland opleveren, maar die voor
voor het hoge risicoprofiel. De ambitie
commerciële financiers nog te weinig
moet ten allen tijde zijn om ook dit deel
zekerheid en rendement op de korte
van het fonds in stand te houden,
termijn opleveren.
tegelijkertijd moet in een vrij scheve risico-
e
rendementsverhouding geaccepteerd worden dat dit mogelijk niet zo is. Doelrendement
4% over het portfolio
Zeer bescheiden, moeilijk te voorspellen. Positieve en negatieve uitschieters mogelijk.
Risicoprofiel
Een redelijke risico-rendementsverhouding,
Risicovol. Er wordt geïnvesteerd in
waarbij de Provincie Noord-Holland
innovatie. Ontwikkelingen van innovatieve
accepteert dat deelnemingen lang uitstaan
projecten is onzeker. Met een minder dan
en dat het mogelijk lang duurt voordat
marktconforme rendementseis en de
investeringen renderen. Risicovoller dan
acceptatie dat projecten ook kunnen falen
een commerciële belegger accepteert.
zal een minimaal, en mogelijk zelfs negatief rendement worden behaald.
Minimale
€ 1 mln.
€ 500.000; juist ook kleinere
omvang
ondernemingen hebben behoefte aan
PDENH inbreng
financiering van innovatieve activiteiten. Zie uitzondering in Investeringsreglement.
Focus
Overig
Betrekkelijk volwassen projecten in de
Vooral technologisch innovatieve projecten
relevante deelsectoren (biomassa,
in deelsectoren die beleidsmatige relevant
(offshore) wind, gebouwde omgeving)
zijn (zie links)
Zie investeringsreglement
Zie investeringsreglement
2.4. PDENH BV houdt zichzelf in stand en verstoort de markt niet PDENH BV heeft als ambitie om (tenminste) zichzelf grotendeels in stand houden in stand houden. Dat moet voor het reguliere deel mogelijk zijn, sturend op een bescheiden (fonds)rendement voor het reguliere deel (2/3e deel van het budget). PDENH BV zal met een bescheiden rendementseis inzetten
Businessplan PDENH
11 | 23
op daadwerkelijk een verschil maken in de markt voor investering in duurzame energieprojecten. Die rendementseis moet hoog genoeg zijn om in beperkte mate tegenvallers op te vangen. De ‘prijs’ van het beleidsinstrumenten waarin PDENH BV voorziet is dat risico’s worden genomen die mogelijk af en toe hoger zijn dan de markt zou willen nemen voor het bescheiden rendement dat geboden wordt. Het is daarom van belang dat voor ieder project inzichtelijk wordt gemaakt wat de bijdrage is aan de realisatie van provinciale doelstellingen op het gebied van duurzame energie. Daarbij gaat het met name om de groei van de bedrijvigheid (toename omzet en aantal banen). De resultaten zullen gedurende de looptijd van het fonds en de daarop volgende jaren worden gemonitord. De wens van de Provincie Noord-Holland om met het fonds ook in te zetten op innovatie staat mogelijk op gespannen voet met de ambitie om op een volhoudbaar fonds te sturen: het ondersteunen van innovatie vraagt immers de bereidheid om verrassingen te omarmen – en die verrassingen kunnen positief of negatief uitpakken. Daarom dient geaccepteerd te worden risico’s voor het innovatieluik groter zijn dan voor het reguliere fonds, terwijl hier mogelijk slechts beperkt hogere rendementseisen tegenover zullen staan. Het risico bestaat immers dat er projecten gesteund worden die niet renderen of niet aan alle financiële verplichtingen kunnen voldoen. De PDENH BV filosofie is dat PDENH BV niet marktverstorend werkt, maar iets toevoegt aan de markt. Daarom is PDENH BV bereid om haar aandeel door de markt over te laten nemen zodra de markt daartoe bereid is, tegen voor het project en voor PDENH acceptabele voorwaarden. Dit zal altijd het resultaat zijn van een onderhandeling tussen PDENH BV en de marktpartijen. Een dergelijke ‘exit’ (het uitstappen uit een project door PDENH BV) kan aantrekkelijk zijn voor PDENH BV in het licht van het realiseren van de duurzame energie beleidsdoelstellingen van de Provincie Noord-Holland. Middelen komen na een exit immers vrij om nieuwe projecten te ondersteunen.
2.5. PDENH BV is complementair Er is een aantal bestaande initiatieven in de markt die op het eerste gezicht in meerdere of mindere mate vergelijkbaar zijn met PDENH BV en gericht zijn op financiering van of investering in duurzame energieprojecten. Bij nadere bestudering blijkt dat de positionering van PDENH BV wel degelijk complementair is. Enkele bekende fondsen en initiatieven, die mogelijke complementair zijn, worden hieronder beschreven. PDENH BV werkt met open vizier en zal in de toekomst open blijven staan voor samenwerking met andere initiatieven. Tabel 2: Verkenning van enkele relevante initiatieven in Nederland
Naam
Korte beschrijving
Kenmerken
Amsterdams
De pijler Klimaat, Duurzaamheid
Ondersteunt renderende (80% van het totaal) en
InvesteringsFonds
en Luchtkwaliteit (€ 60 mln.) is een fonds dat zichzelf grotendeels in stand moet houden.
risicovolle (20%) projecten in de metropoolregio Amsterdam; Extern beheerd; Projecten moeten aantoonbaar haalbaar zijn (80%) of vernieuwend (20%); Aantoonbare CO2 emissiereductie.
Businessplan PDENH
12 | 23
Naam
Korte beschrijving
Kenmerken
Duurzaam
Provinciaal fonds van € 250 mln.
Gericht op investeren en financieren;
Participatiefonds
ruwweg verdeeld over twee
Extern beheerd;
Overijssel
tranches (energieopwekking en
Omvangrijk in vergelijking met PDENH;
energiebesparing bestaande
Sterke regionale focus .
bouw). Vergelijkbaar met PDENH, maar met een andere focus en een andere regionale verankering
Flevoland: DE-on
Investeringen in duurzame
Provincie, gemeenten en waterschap nemen deel.
energieprojecten. Startkapitaal:
Bijzonder is dat alle decentrale overheden binnen
tussen € 10 mln. en € 20 mln.
de Provincie meedoen; Sterke sturing op leverage (vermeerderen investeringsbedrag door samenwerking met andere financiers en investeerders; Ambitie om in totaal meer dan 1 miljard aan investeringen vlot te trekken; Gericht op Flevoland.
2.6. PDENH BV focust PDENH BV steunt bij voorkeur projecten en bedrijvigheid die binnen de speerpunten van het provinciale duurzame-energiebeleid passen zoals die uiteengezet zijn in het Koersdocument Duurzame Energie. Het businessplan en het investeringsreglement sluiten hierop aan. In het investeringsreglement is in meer detail vastgelegd op welke markten PDENH BV zich richt. Die markten worden hieronder kort weergegeven. Offshore Windenergie Offshore windprojecten voor zover die economische relevantie hebben voor de Provincie Noord-Holland, en bijdragen aan de ontwikkeling van een duurzaam economische cluster in de Provincie Noord-Holland; Infrastructuur voor offshore windprojecten (aanlanding, aansluiting, etc.) voor zover die als afzonderlijke projecten of businesscases ontwikkeld worden; Windenergie op land zolang het projecten met beleidsprioriteit betreft en de projecten binnen de provinciale taakstelling vallen; Bedrijvigheid op het gebied van technologische ontwikkeling en innovatie in deze markt in den breedte, maar alleen als succes van de ondersteunde onderneming resulteert in een economische impuls in de Provincie Noord-Holland. Biomassavergassing Grootschalige projecten op het gebied van biomassavergassing of –vergisting, met een focus op de productie van GroenGas. Faciliteiten voor testen, demonstreren en opschaling van nieuwe technologie op het gebied van vergassing, voor zover hier een gezonde businesscase van te maken is; Bedrijvigheid op het gebied van technologische ontwikkeling en innovatie in de markt voor biomassaprojecten, met name wanneer succes van de ondersteunde onderneming resulteert in een economische impuls in de Provincie Noord-Holland.
Businessplan PDENH
13 | 23
Duurzaam bouwen Grootschalige duurzame renovatie, waarbij aantoonbaar een significante bijdrage geleverd wordt aan vergaande energiebesparing en toepassing van duurzame energie in gebouwen, inclusief relevante infrastructuur voor verduurzaming van gebouwen, zoals bijvoorbeeld: slimme netten (met name warmtenetten) grootschalige uitrol van decentrale opwekking voor de gebouwde omgeving (zon, collectieve warmte, koude) Bedrijvigheid op het gebied van technologische ontwikkeling en innovatie in deze markt, met name wanneer succes van de ondersteunde onderneming resulteert in een economische impuls in de Provincie Noord-Holland. PDENH BV zet nadrukkelijk niet in op maatregelen op het niveau van individuele woningen of andere kleinschalige gebouwen, omdat deze projecten gewoonlijk te beperkt van omvang zullen zijn voor de focus van PDENH BV op grote transacties tenzij meerdere kleinschalige projecten zijn gebundeld tot één initiatief. Zonne-energie Grootschalige zonne-energie projecten in de gebouwde omgeving of in het buitengebied (voor zover de Structuurvisie van de provincie Noord-Holland hiervoor ruimte biedt). Hierbij kan het tevens gaan om een bundeling van een groot aantal kleine initiatieven. Onder het huidige fiscale regiem valt te verwachten dat bij aanvang van het fonds vooral gebundelde zonne-energie projecten zich aandienen, omdat deze het meest rendabel zijn . In het licht van de hierboven genoemde markten is het van belang ook het Koersdocument Duurzame Energie in ogenschouw te nemen, waarin beschreven wordt dat er voor zowel windenergie op land als voor biomassa enkele uitdagingen zijn in het snel ontwikkelen van die markten. Die uitdagingen zijn, kort samengevat: Maatschappelijke weerstand tegen wind op land; Offshore wind is een kans, maar projecten zijn moeilijk te beïnvloeden door de Provincie Noord-Holland; Ontwikkeling van grootschalige biomassaprojecten vergt import van biomassa van buiten de provinciegrens. Dit brengt logistieke uitdagingen met zich mee en vergt mogelijk (haven)faciliteiten die vooralsnog onvoldoende beschikbaar zijn. Kansen liggen met name in de koppeling met kennisinstellingen, koppeling met de agrosector en logistiek, de combinatie stad & landelijk gebied. Nieuwe speerpunten De genoemde speerpunten zijn, zoals ook in het Koersdocument Duurzame Energie aangeven, niet in beton gegoten. Indien blijkt dat er andere kansrijke sectoren binnen de duurzame-energiesector zijn, kunnen deze als speerpunt worden toegevoegd. Zie voor uitzondering op de speerpunten het Investeringsreglement.
Businessplan PDENH
14 | 23
3. PDENH BV ORGANISATIESTRUCTUUR EN PROCESSEN 3.1. PDENH is een BV PDENH BV wordt ingericht als een besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid (BV), om de volgende redenen: Aansprakelijkheid: door participaties binnen een BV-structuur te plaatsen wordt de financiële aansprakelijkheid van de provincie Noord-Holland beperkt. De politieke verantwoordelijkheid wordt overigens niet beperkt door een BV; Privaatrechtelijke verhouding: Indien PDENH investeert vanuit een privaatrechtelijke positie is het eenvoudiger om individuele participaties aan te gaan en te beheren; Snelheid van besluitvorming: Door instemming van GS en PS met dit businessplan, de onderliggende (concept)statuten en het investeringsreglement kunnen besluiten over individuele participaties door de directie van PDENH genomen worden, na goedkeuring door de aandeelhoudersvergadering (GS); Transparantie: door het inrichten van een zelfstandige rechtspersoon wordt zakelijkheid en transparantie betracht. De BV zal volgens formele richtlijnen moeten rapporteren aan haar aandeelhouder (de provincie Noord-Holland). Dit is vastgelegd in de (concept) statuten die in bijlagen bij dit businessplan bijgevoegd zijn. Staatssteuntechnisch: De Algemene Groepsvrijstellingsverordening eist dat staatsteun in de vorm van risicokapitaal wordt verleend met gebruikmaking van een private equity fonds. PDENH BV voldoet aan de eisen van deze Europese verordening In de Kadernota Verbonden Partijen van de provincie Noord-Holland (vastgesteld in december 2010) staat op welke manier de provincie Noord-Holland haar rol als aandeelhouder invult. Om tot een goede borging van aandeelhoudersbelangen te komen zal aan de volgende voorwaarden voldaan moeten worden: 1. Belangen van de provincie Noord-Holland bij PDENH BV worden primair via de aandeelhoudersrol behartigd. Met PDENH BV wordt jaarlijks één of meerdere keren afstemmingsoverleg gehouden tussen de gedeputeerde en de bestuurder; 2. De provincie Noord-Holland maakt via de statuten, het aandeelhouderschap en het investeringsreglement met PDENH BV concrete afspraken. Het volgende is een minimale vereiste: a. De prestaties (producten en diensten) die PDENH moet leveren; b. De kosten en opbrengsten voor de provincie Noord-Holland, waaronder begrepen afspraken omtrent een zodanig niveau van dividenduitkering dat een normaal te achten rendement op het verstrekte vermogen wordt behaald, tenzij andere belangen zwaarder wegen; c. De benoeming, waardering en beheersing van de financiële risico’s. 3. Deelname in PDENH BV wordt minimaal eenmaal per vier jaar geëvalueerd. De vierjaarlijkse evaluatie gaat in op de vraag of deelname aan PDENH BV een doelmatige en doeltreffende oplossing is om (provinciale) doelstellingen te bereiken.
3.2. PNH is 100% aandeelhouder van PDENH BV De provincie Noord-Holland is de 100% aandeelhouder van PDENH BV, een rol die door GS wordt ingevuld. In de aandeelhoudersvergadering worden besluiten over investeringen door PDENH BV voorgelegd. Dit proces wordt in paragraaf 3.3. in detail beschreven.
Businessplan PDENH
15 | 23
Het is aan GS om PS van informatie te voorzien. Het is daarom belangrijk dat GS als aandeelhouder goede afspraken maakt met PDENH BV over de informatie-eisen waaraan PDENH BV moet voldoen, zodat juist, tijdig, volledig, betrouwbaar en over relevante zaken aan de aandeelhouder gerapporteerd wordt. In de concept-statuten in bijlagen zijn de rapportagevereisten vastgelegd. Beheerder De beheerder heeft ervaring op het gebied van projectfinanciering, duurzame energie en investeren. De beheerder wordt ingehuurd op basis van een aanbesteding die resulteert in het afsluiten van een overeenkomst Fondsmanagement tussen PDENH BV en de beheerder. In de Beheerovereenkomst staan o.m. de opdracht en de voorwaarden voor de beloning van de fondsbeheerder geformuleerd. De beheerder draagt ook de statutair directeur voor. In de eerste algemene vergadering van aandeelhouders zal de voorgedragen statutair directeur benoemd worden. Die opdracht zal onder andere de volgende activiteiten omvatten: Directie en dagelijkse leiding van PDENH BV; Beoordeling investeringskansen in de markt en beoordeling projectvoorstellen en –ideeën; Ontwikkeling van een portfolio van investeringsmogelijkheden, op basis van investeringsverzoeken die aan PDENH BV worden voorgelegd. De fondsbeheerder is zelf geen ontwikkelaar van duurzame energieprojecten; Onderhandelingen over investeringsmogelijkheden; Sluiten van overeenkomsten met ontwikkelaars voor investering en het beheren en monitoren van die overeenkomsten als aandeelhouder op basis van een besluit door GS; Voeren van gesprekken met partijen van wie de investeringsaanvraag niet wordt goedgekeurd; Administratie van PDENH BV en periodieke rapportages opstellen, zoals jaarrekeningen en periodieke rapportages aan de aandeelhouder. Investeringscomité Het Investeringscomité beoordeelt investeringsmogelijkheden die door (de fondsbeheerder van) PDENH BV voorbereid zijn. Het investeringscomité komt periodiek (bijvoorbeeld 1 keer per kwartaal) bijeen om van de fondsbeheerder te vernemen hoe de ontwikkeling van projecten vorm krijgt. In het periodiek overleg kan het investeringscomité mede richting geven aan projecten door te toetsen in welke mate projecten voldoen aan het investeringsreglement en hoe de risicorendementsverhoudingen liggen, bijvoorbeeld voor wat betreft de verdeling tussen reguliere en innovatieve projecten. Daarnaast komt het investeringscomité ad-hoc bijeen om investeringsmogelijkheden te beoordelen voordat deze voorgelegd kunnen worden aan de aandeelhouder. Het investeringscomité behoudt te allen tijde het recht om additionele eisen te stellen aan investeringsvoorstellen die aan het investeringscomité worden voorgelegd door de fondsbeheerder. Daarnaast heeft het Investeringscomité altijd de mogelijkheid om een second opinion te vragen bij ‘industry leaders’ of gerenommeerde instituten voor inhoudelijke toetsing van voorstellen die door de fondsbeheerder aan het investeringscomité voorgelegd worden. De samenstelling van het investeringscomité is als volgt: Senior vertegenwoordiger uit de financiële wereld: commissielid;
Businessplan PDENH
16 | 23
Senior vertegenwoordiger uit de duurzame energiewereld: commissielid; Lid op voordracht van de aandeelhouder.
Voor de vertegenwoordiger uit de financiële wereld geldt dat het hierbij om een particuliere investeerder dient te gaan. Dit is een eis die vanuit de Algemene Groepsvrijstellingsverordening (AGV) wordt gesteld. Voor benoeming van het investeringscomité is een besluit van de algemene vergadering van aandeelhouders nodig. De beloning van de externe commissieleden zal plaatsvinden op basis van daadwerkelijk bestede tijd. De leden ontvangen ten laste van de vennootschap een vergoeding voor hun werkzaamheden waarbij is aangesloten bij de Rijksbegrotingsvoorschriften 2013 inzake de inhuur van extern personeel. Het tarief bedraagt maximaal € 225 per uur. De leden ontvangen een vergoeding per vergadering (incl. voorbereiding e.d.) ad € 775 (uitgaande van een tijdsbesteding van drie uur per vergadering), met een maximum van 15 vergaderingen per jaar.
Selectie en benoeming van comitéleden vindt plaats op basis van een onafhankelijke, transparante procedure. De provincie Noord-Holland heeft als aandeelhouder het recht het Investeringscomité vorm te geven en de leden ervan te benoemen. Energy Board De inrichting, focus en structuur van PDENH BV sluit aan bij een gestructureerde aanpak door de Provincie Noord-Holland van een sterk duurzaam economisch cluster, zoals dat ook vertaald is in het Koersdocument Duurzame Energie. In dat licht is de Energy Board ingericht. De Energy Board heeft als opgave om economische ontwikkeling in de duurzame energiesector te stimuleren. De rol die de Energy Board heeft is faciliteren, verbinden en stimuleren. Ook kan gevraagd en ongevraagd advies uitbrengen aan GS over het gevoerde duurzame-energiebeleid. Er is echter geen directe relatie tussen
Businessplan PDENH
17 | 23
de Energy Board en PDENH BV. De Energy Board zal dan ook niet gevraagd worden om te adviseren over individuele projecten. Afb. Relatie Energy Board en PDENH BV
Communicatie De communicatie rond de activiteiten van het fonds is de verantwoordelijkheid van PDENH BV. PDENH BV wordt opgericht om provinciale beleidsdoelstellingen te realiseren en moet waar nodig op het gebied van communicatie nauw samenwerken met de Provincie Noord-Holland. Communicatiemomenten zoals persberichten, aankondigingen van nieuwe deelnemingen worden onderling afgestemd.
3.3. PDENH BV kent gedegen procesvoering en besluitvorming In de procesvoering binnen en rond PDENH BV is gezocht naar een goede balans tussen operationele afstand en bestuurlijke invloed op grote besluiten. Lopende zaken worden door de fondsbeheerder uitgevoerd en hierover wordt periodiek gerapporteerd. Alle besluiten om een participatie aan te gaan worden echter voorgelegd aan de aandeelhouder (provincie Noord-Holland).
3.3.1. Proces tot aangaan participatie Het voorbereiden van besluitvorming van projecten vormt de kerntaak van PDENH BV. Een zorgvuldige balans tussen de handelingsvrijheid van de fondsbeheerder en de besluitvorming door GS is daarbij van groot belang. De Directie voert een eerste toetsing uit op de binnengekomen aanvragen en voert overleg met de aanvrager. Op het moment dat de aanvraag voldoende is uitgewerkt voor besluitvorming, wordt deze voorgelegd aan het investeringscomité. Pas na een positief oordeel van het investeringscomité zal het voorstel tot het aangaan van een participatie worden voorgelegd aan GS als aandeelhouder. Het is dan aan GS om een positief dan wel negatief besluit te nemen over de voorgestelde participatie. Bij verkoop van aandelen in een project waarin PDENH BV geïnvesteerd heeft, geldt dat voorafgaand aan een besluit de goedkeuring van GS nodig is. Het kan aantrekkelijk zijn om deelnemingen op het juiste moment te verkopen: aandelen zijn immers veel waard wanneer de opstartrisico’s uit een project zijn en het verdienpotentieel daadwerkelijk gerealiseerd kan worden.
3.3.2 Beëindiging van een deelname Er zijn vier hoofdscenario’s denkbaar voor het beëindigen van een deelneming. Deze scenario’s zijn niet uitputtend. Hoewel veelal projectspecifieke omstandigheden aan de orde zullen zijn, is er in grote lijnen een uitspraak te doen over elk van deze processen. Het gaat om de volgende processen: geplande exit participatie of ongeplande exit participatie.
Geplande exit deelneming Wanneer PDENH BV een deelneming aangaat zal gewoonlijk een afspraak gemaakt worden over de termijn van deelneming, en de voorwaarden voor een exit (de verkoop van aandelen). Indien een exit rond het voorziene moment plaats vindt en de verkoop van aandelen een positief resultaat oplevert geldt een lichte informatieplicht . De Directie doet een voorstel aan het Investeringscomité over de voorwaarden van de exit (moment van de exit, voorwaarden, betrokken partijen). Indien het
Businessplan PDENH
18 | 23
Investeringscomité akkoord gaat met het voorstel van de Directie wordt het exit proces in gang gezet en wordt de aandeelhouder op een regulier moment geïnformeerd. Een geplande exit behoeft de goedkeuring van de aandeelhouder. Ongeplande exit deelneming Een ongeplande exit van een deelneming vindt bijvoorbeeld plaats als een project in de problemen komt of onenigheid ontstaat over de toekomststrategie voor het project en er een partij wordt gevonden die het belang van PDENH BV wil overnemen. Een mogelijke voortijdige beëindiging van de deelname van PDENH BV zal zodra er signalen in die richting ontstaan zeer nadrukkelijke aandacht van de Directie hebben. Het proces dat volgt zal sterk afhankelijk zijn van de situatie. Duidelijk is dat er nauwe samenwerking zal zijn tussen de Directie, het Investeringscomité en de aandeelhouder. Enig besluit tot een ongeplande exit zal aan de aandeelhouder voorgelegd moeten worden. In geval van faillissement van een doelonderneming is er van een exit geen sprake: vrijwel altijd verliest een aandeel dan elke waarde. Omdat PDENH BV altijd een minderheidsaandeelhouder is in doelondernemingen zal de invloed van PDENH BV hierbij beperkt zijn. 3.3.3 Monitoring resultaten De PDENH BV zal jaarlijks rapporteren over de resultaten die bij de deelnemingen zijn geboekt. Daarbij zal met name worden gekeken naar de omvang van het kapitaal dat door private partijen wordt geïnvesteerd, de groei van de omzet, de toename van het aantal arbeidsplaatsen en de toename in de hoeveelheid geproduceerde megawatts aan duurzame energie.
Businessplan PDENH
19 | 23
4. PDENH BV FINANCIËN 4.1. PDENH BV bekostiging De beheerskosten van PDENH BV worden bekostigd vanuit het fondsbudget. Hiertoe zal bij de start van het fonds een bedrag van € 1.5 miljoen beschikbaar worden gesteld aan de BV. Na verloop van tijd zal het fonds opbrengsten gaan ontvangen uit de projecten wordt deelgenomen (dividend). Zodra deze opbrengsten voldoende zijn om (een deel van) de beheerkosten te dekken, kan ook het voor beheer gereserveerde bedrag worden geïnvesteerd. Onderstaand is een uitwerking te vinden van de beheerkosten voor het fonds. Naast de beheerkosten zal er ook sprake zijn van kapitaallasten voor het fondsbudget. Deze zijn naar verwachting € 1.925.000 per jaar (rentelasten). Hiervoor is reeds een post opgenomen in de staande begroting.
4.2. Beheerkosten PDENH BV Geraamd is voor PDENH BV dat de beheerkosten tussen de 1% tot 1,5% van het belegde vermogen zullen bedragen. Het uiteindelijke bedrag dat aan beheerkosten wordt besteed, zal de uitkomst zijn van een Europese aanbesteding. Kosten die door de Provincie Noord-Holland in rekening worden gebracht aan het fonds voor ondersteuning zijn hierin niet verwerkt.
4.2.1. Kosten fondsbeheer De beheerder is verantwoordelijk is voor het ontwikkelen van een portfolio van projecten (maar niet de ontwikkeling van de projecten zelf), het aangaan en beheren van projecten en voor het management van PDENH BV. De beloning voor de fondsbeheerder heeft de volgende kenmerken: De beheerder is een onderneming die wordt met name beloond op basis van zijn inspanningen; Er is een beperkte variabele beloning. Dit komt voort uit een eis vanuit de Algemene Groepsvrijstellingsverordening die stelt dat een fonds zakelijk beheerd dient te worden, onder andere door een prestatiegerichte vergoeding te hanteren. De eisen die aan de variabele worden gesteld, zullen onderdeel zijn van de Europese aanbesteding. Of, en zo ja, in welke mate de variabele beloning wordt toegekend wordt bepaald door de aandeelhouder. De vergoeding voor de directeur en andere personen dient te vallen binnen de norm van de Wet Normering Topinkomens (ook wel ‘Balkenende-norm’). 4.2.2. Overige kosten Naast de kosten voor het inhuren van een fondsbeheerder zullen onder andere voor de volgende zaken kosten worden gemaakt: Secretariële ondersteuning; Huisvesting; Communicatie en PR; Inhuur specialistisch advies (financieel en juridisch); Vergoedingen voor leden investeringscomité; Proceskosten (organiseren bijeenkomsten, etc.). In overleg kan op verzoek van de fondsbeheerder worden besloten om ondersteuning vanuit de ambtelijke organisatie te bieden. In dat geval zullen de integrale kosten voor de betreffende ambtenaren worden doorberekend aan het fonds.
Businessplan PDENH
20 | 23
4.3. Winstbestemming Het is periodiek aan de aandeelhouder om de winstbestemming te bepalen. Dit is ook vastgelegd in de concept-statuten voor PDENH BV. Als primair uitgangspunt zullen rendementen die voortkomen uit de activiteiten van PDENH BV uitgekeerd worden aan de aandeelhouder, met in acht name van de volgende uitgangspunten:
PDENH BV ontvangt alleen inkomsten uit dat deel van het fondsbudget dat aangewend is voor investering in projecten; rendementen op geïnvesteerd vermogen blijven binnen PDENH BV tot een maximum van een geaccumuleerde kaspositie van € 1.5 mln. boven de maximale fondswaarde. Bij een hogere fondswaarde en bij beschikbaarheid van voldoende liquide middelen (meer dan € 1.5 mln.) zal dividend uitgekeerd worden aan de aandeelhouder. In deze simulatie is er van uit gegaan dat middelen boven de genoemde bedragen niet geherinvesteerd worden, maar uitgekeerd worden als dividend; Tot een maximum van € 1.5 mln. aan kaspositie wordt echter niet uitgekeerd, maar worden middelen gereserveerd als “stroppenpot”, om eventuele tegenvallers op te vangen en een bescheiden reserve op te bouwen om bij te dragen aan het in stand houden van het oorspronkelijke budget én bij tegenvallende inkomsten in enige periode te voorzien in de kosten van de projectorganisatie; De aandeelhouder bepaalt jaarlijks of PDENH BV dividend uitkeert of herinvesteert in duurzame energieactiviteiten.
Businessplan PDENH
21 | 23
5. RISICO’S 5.1. Inleiding In dit hoofdstuk wordt een aantal mogelijke risico’s beschreven die de prestatie van PDENH Bv negatief kunnen beïnvloeden. Daarbij wordt per risico aangegeven wat de impact is. Bovendien wordt toegelicht hoe risico’s beheerd of afgewenteld kunnen worden.
5.2. Overzicht van risico’s 5.2.1. Financiële risico’s Beschrijving risico’s PDENH BV gaat ondernemen. Daarmee gaan altijd risico’s gepaard. Participaties kunnen verloren gaan. PDENH BV ondersteunt bovendien projecten die zonder de steun van PDENH BV moeilijk of niet van de grond komen. Vooral bij het ondersteunen van innovatieve projecten of bedrijvigheid middels het Innovatieluik ontstaat een risico. Vroeg in de levenscyclus wordt een nog niet praktijkrijpe technologie ondersteund waarvan nog niet bekend is wat het technologisch potentieel en het marktpotentieel is. Een typische benadering voor investeringen in innovatie en technologie is om een portfolio van projecten te ontwikkelen, waarbij geaccepteerd wordt dat een deel van de investeringen verloren gaan. Bij het ontwerp van het MKB+ fonds (het innovatiefonds van het Rijk van € 500 mln.) wordt er rekening mee gehouden dat 20% tot 30% van het portfolio afgeschreven moet worden, omdat partijen die ondersteund worden niet allemaal in staat zijn om hun verplichtingen te voldoen2. Om het fonds niet als geheel bloot te stellen aan de risico’s van ondersteuning van innovatie wordt een deel van de middelen in het fonds afgezonderd, specifiek voor innovatieve projecten. Daarbij wordt geaccepteerd dat innovatie onzekerheid met zich mee brengt en dat mislukking onderdeel is van de inspanning. Door voldoende transacties aan te gaan kan mogelijk geborgd worden dat deel van het fonds ook in stand blijft. Immers, door open te staan voor “verrassing”3 zullen niet alleen tegenvallers, maar ook meevallers kunnen ontstaan. Impact risico’s Uitgangspunt voor het reguliere deel van PDENH BV is dat het fonds zichzelf in stand houdt. Dat wijkt af van de traditionele wijze van subsidiering. Immers: bij een traditionele vorm van subsidiëring vloeien gelden zeker weg uit de beschikbare middelen binnen de Provincie Noord-Holland. De impact die het “omvallen” van projecten potentieel heeft op het in stand houden van PDENH BV hangt sterk af van de omvang van de projecten, de timing ervan en het resultaat op andere projecten. De gevolgen van een project in de problemen op de prestatie van PDENH BV is vooraf moeilijk te kwantificeren. Wel is te duiden hoe omgegaan kan worden met risicobeheersing om de impact van faillissement van een project (en daarmee waardeverlies in aandelen) te minimaliseren. Beheersing en mitigatie risico’s
2
Op basis van informele indicatie van EL&I 2011, revolverend innovatiefonds MKB+
3
Zie ook Innovatie vernieuwd. Opening in viervoud, WRR, 2008
Businessplan PDENH
22 | 23
De beheersing van het risico gebeurt door: Het aanstellen van een ter zake kundige fondsbeheerder en het inrichten van een professionele beheerorganisatie; Een precies ontworpen goedkeuringsproces voor projecten, binnen de kaders van het investeringsreglement en dus een zorgvuldige selectie van te ondersteunen projecten op basis van kwaliteit en robuustheid van de business case; Een professionele toetsing van projecten plaats te laten vinden en altijd te werken met een zorgvuldig goedkeuringsproces middels de inzet van een investeringscomité en besluitvorming door de aandeelhouder; altijd voor een minderheidsaandeel te kiezen, met bij voorkeur een ‘blocking vote’ voor majeure besluiten. Behoudend portfoliobeheer. Aangezien met name het omvallen van grote projecten in een vroege fase van de ontwikkeling van PDENH BV financieel grote negatieve gevolgen kan hebben, zal met name bij de eerste participaties voorzichtig omgegaan worden met de omvang van projecten in relatie tot de risico’s die projecten met zich meebrengen;
5.2.2. Juridische en bestuurlijke risico’s Een tweede categorie van risico’s is juridisch en bestuurlijk van aard. Deze uitdagingen zijn met name gelegen in: Mededinging en marktverstoring; Belangenverstrengeling / “pettenprobleem”; Staatssteun. Mededinging en marktverstoring Het is denkbaar dat investeerders of financiers in de toekomst op enig moment aangeven dat de rol van PDENH BV in een bepaald project marktverstorend werkt. Immers: PDENH Bv maakt meer projecten mogelijk door de acceptatie van een minder dan marktconform rendement. Een mechanisme dat bijvoorbeeld door de NOM (Noordelijke OntwikkelingsMaatschappij) wordt toegepast en zoals dat ook is voorgesteld in dit businessplan, is om marktpartijen ten allen tijde in staat te stellen een aanbieding te doen aan PDENH BV om een aandeelhouderspositie over te nemen. Vanzelfsprekend zal dit tegen marktconforme voorwaarden moeten geschieden om te compenseren voor de (extra) risico’s die PDENH BV heeft gelopen bij het aangaan van de investering op een moment dat er nog grote onzekerheden rond het betreffende project waren. Daarnaast zal het aandeel van PDENH BV nooit groter zijn dan 50% van de totale investering in het project. Belangenverstrengeling PDENH BV zal te allen tijde zeer helder moeten zijn over haar zelfstandigheid. Vanuit beleidsperspectief wordt weliswaar hard gewerkt aan een nauwe band met de Provincie NoordHolland, maar op individueel projectniveau mag het nooit zo zijn dat de schijn van belangenverstrengeling bestaat. Formeel wordt dit geborgd door in de statuten beschreven werkwijze van PDENH BV in te perken. In de praktijk zal ervoor gezorgd moeten dat de behandeling van een projectdossier als het gaat om bijvoorbeeld vergunningen en procedures strikt gescheiden is en blijft van de discussies over mogelijke ondersteuning door PDENH BV. Wel moet er voldoende informatie uitgewisseld worden om er op toe te zien dat geen projecten voorgesteld worden die haaks staan op een eventueel negatief besluit rond vergunningen of andere
Businessplan PDENH
23 | 23
procedures. Een concrete maatregel om de schijn van belangenverstrengeling te voorkomen is dat transparante procedures opgesteld zijn en nageleefd moeten worden voor het handelen in toe- en afwijzen van investeringsverzoeken. Daarbij wordt vanzelfsprekend gehandeld binnen de kaders van het investeringsreglement en de (concept) statuten. Staatssteun Een belangrijk aandachtspunt binnen de activiteiten van PDENH BV is het werken binnen de kaders van geoorloofde staatssteun. Er is aanzienlijke ruimte om geoorloofde staatssteun te bieden voor financiering van duurzame-energieprojecten; zo biedt de Algemene Groepsvrijstellingsverordening (AGVV- zie ook bijlage 3) aan overheden de ruimte om participaties aan te gaan voor een bedrag van € 1,5 mln. per jaar (tot een maximum € 7,5 mln.). Het is de verwachting dat vrijwel alle deelnemingen van PDENH BV binnen de kaders van de AGVV zullen vallen. Daarbij zal aan de fondsbeheerder de opdracht worden gegeven om alsnog een formele staatssteuntoets aan te vragen indien het vermoeden bestaat dat een individuele participatie niet binnen de grenzen van AGVV valt.
5.2.3. Politieke risico’s Een mogelijk politiek risico voor de bedrijfsvoering van PDENH BV op de lange termijn is dat iedere vier jaar geëvalueerd wordt of PDENH BV de meest geëigende manier is om publieke doelstelling te helpen realiseren. Dit is ingegeven door de Kadernota Verbonden Partijen. Hoewel dit bestuurlijk een gezond proces is, levert het voor PDENH BV als onderneming mogelijk een risico op. Vier jaar na oprichting van PDENH BV zal de samenstelling van GS en PS gewijzigd zijn en kan PDENH BV potentieel onderwerp worden van een politieke discussie over de functie van PDENH binnen het provinciaal beleid. Dit kan een invloed hebben op de stabiliteit van PDENH BV op de lange termijn en de betrouwbaarheid van PDENH BV in de ogen van derden gedurende de periode voordat de evaluatie plaatsvindt. Het is moeilijk om dit risico te beheersen op de lange termijn en het is gezien de Kadernota Verbonden Partijen en gezond bestuur niet wenselijk te tornen aan het evaluatiemoment. Een duidelijk aantoonbare meerwaarde van PDENH BV in het investeren in projecten ten opzichte van het aanbod van marktpartijen, aansluiten bij de Kadernota Verbonden Partijen en toekomstig succes bij het helpen realiseren van provinciale doelstellingen op het gebied van duurzame energie en economische ontwikkeling zal dit risico doen verminderen.
