bulletinjaargang 18 nummer 2 juli 2015

Konferentie Nederlandse Religieuzen

bulletin

jaargang 18 • nummer 2 • juli 2015

In beeld • Steeds opnieuw JA zeggen • Maria Magdalena van Bussel o.praem. • pagina 4 Religieuzen & kunst • De huid van een schilderij • Philippus Philippus ofm cap • pagina 10 Ouderenzorg • De waarden van de zusters • Bob Pluijter •

pagina 26

knrbulletin 2 | 2015

1

2

Redactioneel

inhoud

In dit nummer opnieuw aandacht voor teksten in het kader van het jaarthema. Gerard Moorman roept op tot actie in het kader van de duurzaamheid. In de rubriek UITGEDAAGD DOOR GOD een portret van dominicanes Holkje van der Veer. In Het Passion in Hummelo krijgen dak- en thuislozen (de ‘gasten’) een time-out om hen een kans te bieden hun leven een andere wending te geven. Meer hierover leest u in de rubriek PROJECTEN. In de nieuwe rubriek DE DERDE LEEFTIJD komen personen aan bod, die na afsluiting van hun reguliere werkzaamheden, verrassende initiatieven ontplooien. Zo heeft Piet Hein van der Veer ofm cap zich in de voorbije jaren bekwaamd tot hypnotherapeut.

2015

Colofon

Het KNR-bulletin (ISSN: 1569-9447) is een uitgave van de afdeling communicatie van de KNR en verschijnt drie maal per jaar. Door middel van dit bulletin wil de redactie religieuzen in Nederland en belangstellenden informeren over ontwikkelingen die zich afspelen in de wereld der religieuzen in brede zin. De redactie behoudt zich het recht voor om toegezonden kopij in te korten. Aan ieder bestuur van de bij de KNR aangesloten religieuze instituten en aan de redacties van congregatiebladen wordt een exemplaar verstrekt. Daarnaast ontvangen leden van commissies van de KNR het blad. Afzonderlijke communiteiten en individuele religieuzen kunnen het bulletin op aanvraag toegezonden krijgen. Artikelen mogen met bronvermelding overgenomen worden. Foto’s voorzijde: Klokkentoren Sint-Catharinadal In de cirkel: Detail van het Jan van het Kruis glas-in-loodraam | Anna Rijken Vormgeving en lay-out: Vormweijs, Nijmegen KNR-afdeling communicatie, Postbus 111, 5201 AC ’s-Hertogenbosch Redactiesecretariaat/Eindredactie: Will van de Ven T: 073 – 6921321, E: [email protected] www.knr.nl / www.religieuzen.nl / www.bewogenheid.nl Het volgende nummer van het KNR-bulletin verschijnt in december 2015 Sluitingsdatum van kopij: 16 november 2015

2


In beeld. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 • Steeds opnieuw JA zeggen In gesprek met zuster Maria Magdalena van Bussel o.praem. 4 • Bestuurswisselingen 6 Bestuurbaarheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 • Richtlijnen: een nieuwe fase in de geschiedenis van diocesane congregaties 7 De derde leeftijd. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 • Hypnose, een heilzaam proces van intense concentratie 9 Religieuzen & kunst. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 • De huid van een schilderij. In gesprek met broeder Philippus Philippus ofm cap 10 Gerechtigheid & vrede. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 • Kerken op weg naar een rechtvaardig klimaatbeleid in Parijs 13 • ‘Open de deuren, laat Hem naar buiten’ 14 Projecten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 • Het Passion 15 Godgewijd leven. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 • ‘Ik reken op jullie om de wereld wakker te schudden’ 17 Jaar van het Godgewijde leven teksten om over na te denken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 • Inzendingen prijsvraag 20 Varia / Korte berichten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 • ’Evangelisch, profetisch, hoopvol’ • Afscheid Sylvia Hobeijn • Bedevaart voor religieuzen • Oproep voor Nederlandse les • Nationale Vredesdag 23 Religieus erfgoed. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 • Stichting Het Tweede Huis 24 Ouderenzorg.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 • De waarden van de zusters 26 • Jubilea SSpS 29 Uitgedaagd door God. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 • Individueel lef is zeldzamer dan collectieve moed In gesprek met Holkje van der Veer o.p. 30 Boeken & bladen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 • Het andere gezicht van de kerk • SVD-missie op Flores • Teresa en Jan in licht • Pico bello • Clara • Een bovenaardse vrouw 37 De exegeet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 • Jezus, exegeet – Tussen woord en boeken 38 Agenda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Religieuzenprijs 2015. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 knrbulletin 2 | 2015

3

In beeld inhoud

Steeds opnieuw JA zeggen In gesprek met zuster Maria Magdalena van Bussel o.praem. Zuster Maria Magdalena van Bussel is sinds 2002 priorin van Sint-Catharinadal. Zij is trots op ‘haar’ zusters die met elkaar een onderscheidingsproces hebben doorgemaakt, uitmondend in het besluit om de priorij een ingrijpende metamorfose te doen ondergaan. De eerste aanzet daartoe is al zichtbaar. Op de landbouwgronden van Sint-Catharinadal in Oosterhout zijn na de IJsheiligen 35.200 stekjes aangeplant die uit kunnen groeien tot vruchtdragende wijnranken. Zuster Maria Magdalena van Bussel vertelt in deze bijdrage over de toekomst van haar gemeenschap en over haar eigen weg tot religieus leven. Magda van Bussel (’s-Gravenhage, 1958) groeide op als jongste kind in een katholiek gezin. Haar vader keerde als oorlogsslachtoffer terug uit Duitsland met twee geamputeerde benen. Desondanks heeft hij veel voor mensen kunnen betekenen, mede dankzij zijn echtgenote. Zuster Maria Magdalena: ‘Onze ouders hebben ons veel meegegeven, waar wij als kinderen nu op onze plaats en op onze wijze mee kunnen woekeren.’ Ze was betrokken bij de kerk en de parochie, nam deel aan gespreksgroepen, zong in diverse koortjes. Ze was succesvol in haar werk als secretaresse en werd gekoesterd door haar Amerikaanse vriend. Ze verlangde ernaar om als gelovige vrouw een levendig en kinderrijk gezin te krijgen. Maar toen bracht een boek van Fred Lammers haar in verwarring. De cover van ‘Achter de kloostermuren’ toonde een afbeelding van de zusters van Sint-Catharinadal. Ze schrok van haar afwijzende reactie en wilde het goed maken door het boek toch te lezen. Wat zij las over de gemeenschap van de norbertinessen sprak haar aan. Uit het boek rees een

4


beeld op van zeer realistische vrouwen met een rijke traditie en vervuld van idealistische bevlogenheid. Maar dat was niets voor haar, want zij wilde toch helemaal niet naar een klooster?’ Gegrepenheid Na een vruchteloze poging tot deelname aan een conferentie over Geloven in deze tijd, belde ze de zusters van Sint-Catharinadal en informeerde naar de mogelijkheid om enkele dagen in het gastenverblijf door te brengen. Ze koppelde dit onmiddellijk aan de mededeling dat ze geen aspiraties had om in te treden. Zuster Maria Magdalena: ‘Maar ik vond het er heerlijk en het liet me niet meer los. Ik voelde een gegrepenheid en die kreeg hier handen en een gezicht. Het was evident, dat ik hier zijn moest, maar kon ik dat thuis vertellen? Mijn keuze stuitte op onbegrip; men kon het niet rijmen met mijn autonomie en sociale instelling. Iemand vroeg zelfs: ‘Kies je nou niet de weg van de minste weerstand?’ Vanwege de inspirerende tekst over alles achter je laten, de hand aan de

ploeg slaan en niet omzien (Lucas 9, 57 – 62) leek 18 oktober (St Lucas) een geschikte dag om in te treden. Maar dat redde zij niet, het duurde te lang. En dus werd het drie maanden eerder, 22 juli 1979, de dag van Maria Magdalena, de naam die zij van haar ouders had gekregen en haar kloosternaam die ze koestert vanwege de onvoorwaardelijke liefde van deze bijbelse vrouw voor Christus. Meteen na aankomst in het klooster kon ze aan de slag met het renoveren van de kamers. Zuster Maria Magdalena: ‘Afbranden, schuren, schoonmaken en verven; we deden alles zelf. Het was een grote overgang en voor zo’n Haagse nuf als ik was het goed om met mijn voetjes op de grond te komen, de verf op mijn handen te zien en het afbrandmiddel in mijn haren te ruiken. En bijzonder was het om daarna met dezelfde vrouwen samen te komen in de vespers.’ Ze ervaart communio als een gave en een dagelijkse opgave. Ze heeft als norbertines beloofd een leven van bekering en communio te leiden. Zo begint de professieformule en dat is

Maria Magdalena van Bussel o.praem.

de basis van het Norbertijner leven. Zuster Maria Magdalena: ‘Ik heb er niet voor gestudeerd en ik heb er niet om gebeden om priorin te worden, maar ik heb het aanvaard omdat ik dienstbaar wil zijn in dat wat op mijn weg komt. Na de verkiezing tot priorin, heb ik het ambt aanvaard met de woorden: ‘Ik ben bereid God en Sint-Catharinadal te dienen.’ Zo hoop ik Christus na te volgen.’ De toekomst De gemeenschap, die thans zeventien zusters telt, bestaat sinds 1271 en is sinds 1647 gehuisvest in het gebouwencomplex te Oosterhout. Eind vorig jaar maakten de zusters bekend dat zij, samen met de provincie Noord-Brabant en de gemeente Oosterhout, de haalbaarheid willen verkennen van een plan gericht op behoud en ontwikkeling van SintCatharinadal. Hoofdelementen van de toekomstplannen zijn de aanleg en exploitatie van een wijngaard, de uitbreiding en modernisering van de gastenvleugel, een wijnhuis met kleine taveerne en landwinkel. Na realisatie biedt het project werkgelegenheid aan mensen met een beperking of met een afstand tot de arbeidsmarkt. Aan het besluit zijn veel gesprekken en de nodige onderzoeken voorafgegaan. Voorafgaand archeologisch

onderzoek leverde de vondst van een karrewiel op, hetgeen de zusters beschouwen als een ‘knipoog van God’. Sint Catharina van Alexandrië wordt immers vaak afgebeeld met een wiel of rad, een martelwerktuig bedoeld om haar wil te breken. Er is volop werk aan de winkel om de plannen te realiseren. De landbouwgrond is geschikt gemaakt voor de aanplant van wijnstokken en groente. Hierna zal als eerste de gastenvleugel aangepakt worden en daarna volgen het wijnhuis, de taveerne en de landswinkel. De investering voor de wijngaard hebben de zusters zelf gedragen. Zuster Maria Magdalena: ‘Het was bittere noodzaak om zo snel mogelijk door te kunnen pakken. We vertrouwen op God’s zegen en er zijn veel mensen die ons ondersteunen. Op de meest cruciale momenten in de historie van de gemeenschap zorgden vindingrijkheid en het geloof er voor dat er stappen gezet konden worden. Enerzijds blijven we trouw aan onze traditie en anderzijds stellen we ons open voor de nieuwe dynamiek. Het is een continu zoeken, waarbij we veel luisteren en elkaar de ruimte laten om het proces zijn gang te laten gaan. Je kunt niets forceren; rust en ruimte zijn nodig om een en ander te laten groeien. Dingen vallen nu op hun plaats. Het was heel spannend,

Sint-Catharinadal

zowel in de gemeenschap als ook daaromheen. God heeft het geduld van eeuwen met ons en dat hoop ik ook een beetje van Hem te leren. Van nature heb ik weinig geduld met mezelf. Maar ik mag God niet voor de voeten lopen. Mijn uur is niet altijd God’s uur en omgekeerd.’ Wegwijzers Zuster Maria Magdalena van Bussel is dankbaar voor de rijkdom van dit leven: ‘Het is Christus om wie ik gekomen ben, om wie ik gebleven ben, om wie ik dit zal blijven doen. De gegrepenheid heeft me altijd geholpen en die voel ik nog steeds. Ik zeg nog steeds JA, iedere keer opnieuw. Wanneer ik wel eens nee zeg is dat ter bescherming van de gemeenschap en van mezelf en ik ben nog aan het leren om me daar niet schuldig over te voelen. Geleidelijk groeit mijn innerlijke vrijheid. Je leert veel van het leven en je leert ook veel af. We zijn een schakeltje in de grote keten van het verleden naar de toekomst. Ieder heeft daarin een eigen taak en daarom moeten we elkaar vasthouden. We staan in een rijke traditie die ons gegeven is en die we mogen doorgeven. Vurig hoop en bid ik dat het mensen mag raken en tot Christus en tot elkaar brengen, want God en mensen horen bij elkaar. Mijn dagen zijn gevuld met vergaderen,


5

IN BEELD

inhoud

overleggen, mailen. In de zelfgave kom ik tot rust en tijdens de stilte momenten in de nacht. ’s Avonds laat lopend door de gangen hier ben ik me bewust van al die voetstappen die er liggen van vorige generaties zusters met hun jonge vitale voetjes en met hun vermoeide loodzware voeten. Wij kloosterlingen mogen,

ieder volgens eigen inspiratie en spiritualiteit, wegwijzers zijn naar God. Met ons leven getuigen wij toen en nu van de hoop en het vertrouwen dat het vruchtbaar zal zijn. Je leert in een gemeenschap om zonder rancune uur na uur af te kunnen sluiten. Dat is wezenlijk, want er kan een moment komen, dat verzoening

niet meer mogelijk is. In ieder klooster slaat er wel eens een deur harder dicht dan de bedoeling was. Het is een taak van gemeenschappen van religieuzen om in al onze gebrokenheid te erkennen dat iets ons overstijgt, gewoon door samen te zijn en te blijven.’ W VDV

www.sintcatharinadal.nl/index.php/toekomst

Bestuurbaarheid Richtlijnen: een nieuwe fase in de geschiedenis van diocesane congregaties

Bezoek van de Congregatio (2014) Gronden van Sint-Catharinadal bestemd voor de wijnbouw

Bestuurswisselingen Franciscanessen van St. Anna te Oudenbosch (rectificatie) –– B. Aoko, algemeen overste –– A. Milando, bestuurslid –– A. Amollo, bestuurslid –– A. Auma, bestuurslid –– V. de Wild, bestuurslid –– Zuster V. de Wild blijft overste in Oudenbosch Minderbroeders Conventuelen –– Th. Moons, prov. del. –– J. Verstraeten, assistent –– M. van Kooten, assistent

6


Zusters van Barmhartigheid –– E. van Eijk, reg. verantwoordelijke –– T. Keurntjes, penningmeester –– P. Paauw, secretaris Spiritijnen –– M. van Moorsel, provinciaal –– K. Gordijn, lid –– M. Uzoigwe, lid –– Th. Naus, adviseur –– G. Spierings, adviseur

Op basis van een door Bisschoppenconferentie en KNR aangereikte tekst heeft de Congregatie voor Instituten van Godgewijd Leven en voor Sociëteiten van Apostolisch Leven (CIVCSVA) op 2 maart een aantal Richtlijnen uitgevaardigd voor het leiding geven aan instituten in Nederland die geen volwaardig bestuur meer kunnen vormen vanuit de eigen leden. Deze Richtlijnen gelden als experiment voor vijf jaar voor religieuze instituten en sociëteiten van apostolisch leven van diocesaan recht, die hun hoofdzetel hebben in Nederland. De Richtlijnen zijn opgesteld, omdat de kerkelijke wetgeving niet voorziet in de situatie die nu is ontstaan. Veel instituten beleven tegelijkertijd de laatste fase van hun bestaan. Dat

maakt dat het nauwelijks mogelijk is dat het ene instituut het andere onder haar hoede neemt. De CIVCSVA ziet in dat er nieuwe regels nodig zijn om instituten te helpen die in de fase van ‘voltooiing’ komen. De situatie in Nederland loopt enkele jaren vooruit op die in veel andere landen. Er mag verwacht worden dat de richtlijnen die nu voor een beperkte groep congregaties (de diocesane) in een enkel land (Nederland) gaan gelden, in de toekomst model zullen staan voor andere regelingen voor instituten van diocesaan en pauselijk recht in die situatie in de hele wereldkerk. De ervaringen van de komende vijf jaar met deze experimentele richtlijnen zijn daarom van grote betekenis.

Inhoud van de richtlijnen De Preambule van de Richtlijnen geeft de uitgangspunten aan. De geest en de intentie van de stichters, het charisma van de congregatie en de goede tradities, moeten leidend zijn voor alles wat er geregeld wordt door het bestuur. De ‘rechtmatige autonomie’ van een religieus instituut is geen doel op zich, maar dient ervoor om dat mogelijk te maken. Datzelfde geldt voor alles wat een bisschop besluit over een instituut: ook de bisschop moet hoeder zijn van het charisma. Het doel van de Richtlijnen is om het bestuur van instituten in goede handen te geven, met respect voor het charisma als een gave van de Geest. Na de Preambule volgen 19 Normen. De eerste vijf gaan over de leiding. De nummers 6 t/m 12 gaan over bevoegdheden en profiel van de bestuurders, en de nummers 13 t/m 19 gaan over de ‘tijdelijke goederen’, het materieel bezit van het religieus instituut. Bij diverse nummers wordt verwezen naar het eigen recht van een instituut. Wat er in de constituties staat, is en blijft van wezenlijk belang voor wat er mogelijk is. De normale situatie is dat alleen leden geldig deelnemen aan het bestuur van een instituut (nr.1). De nummers 2 t/m 5 geven aan wat er moet gebeuren in situaties dat er leden voor de leidinggevende functies gaan ontbreken: bij gebrek aan een geschikte econoom (nr.2), wanneer het bestuur de financiële verantwoordelijkheid niet meer kan knrbulletin 2 | 2015

7

BESTUURBAARHEID

inhoud

dragen (nr.3), wanneer er geen raadsleden meer te benoemen zijn (nr.4), wanneer er geen overste meer te benoemen is (nr.5). In het laatste geval benoemt de bisschop van de hoofdzetel een algemeen administrator, na raadpleging van de leden van het instituut. Deze algemeen administrator krijgt alle bevoegdheden van een volledig bestuur. Haar/zijn taak is om te voorzien in de geestelijke en materiële behoeften van de leden en om het erfgoed, zowel het spirituele als het materiële, te beschermen (nr.6). Wanneer er belangrijke beslissingen moeten worden genomen, moet de administrator de leden van het instituut raadplegen. Wie kunnen algemeen administrator worden? In nr.7 worden de mogelijkheden opgesomd. Het is bij voorkeur een religieus, en bij congregaties van vrouwelijke religieuzen bij voorkeur een vrouw. Is die niet te vinden, kan er ook een priester of diaken worden aangezocht. Deze moet dan wel goed weten wat religieus leven is, en hij moet affiniteit hebben met het instituut. Daarnaast moet elke algemeen administrator bestuurlijke vaardigheden hebben, inclusief financiële. In principe komen de directe medewerkers van de bisschop niet in aanmerking, omdat zij tegelijkertijd waarschijnlijk betrokken zijn bij het toezicht op algemene administratoren. De bisschop van het diocees waar de hoofdzetel staat, houdt toezicht. Dit gebeurt onder meer doordat hij de begroting en de jaarrekening moet goedkeuren. Als de algemeen administrator zaken wil regelen die buiten het gewone beheer vallen, is ook toestemming van de bisschop nodig. Voor schenkingen kan de bisschop normen opstellen, zodat de schenkingen passen bij het charisma en in overeenstemming zijn met de kerkelijke leer. Een algemeen kapittel kan goederen een bestemming geven, als in een testament, maar als men 8


De derde leeftijd

die in de constituties wil opnemen, is daarvoor goedkeuring van de bisschop nodig. Gevolgen De richtlijnen zijn experimenteel voor vijf jaar. Dit wil zeggen dat er een zekere tijd is om te zien hoe ze functioneren, en daarna eventueel bij te stellen. Instituten die nu al een bestuur hebben met niet-leden, wordt gevraagd dit binnen twee jaar aan te passen. Instituten die nog een overste en een raad hebben, maar voorzien dat er over enige tijd problemen zullen ontstaan, doen er goed aan zich voor te bereiden, door bijvoorbeeld op zoek te gaan naar een mogelijke administrator (v/m). Generale kapittels zijn gelegenheden om besluiten te nemen over de laatste periode. Over hoe meer onderwerpen de leden nog zelf beslissen in zo’n kapittel, des te gemakkelijker zal de opgave voor de administrator zijn, want er liggen dan beleidslijnen klaar. In omringende landen wordt nauwlettend gevolgd wat er in Nederland gebeurt. Dat bleek op een bijeenkomst in Wenen, waar van 31 mei tot 2 juni een uitwisseling over het onderwerp plaatsvond, tussen religieuzen en hun adviseurs in Nederland, Oostenrijk, Duitsland en Zwitserland. De Richtlijnen zullen hun invloed hebben op wat er daar gaat gebeuren. Voor de KNR is dit een reden te meer om goed bij te houden hoe de Richtlijnen hier gaan functioneren. TOM BOES TEN

Hypnose, een heilzaam proces van intense concentratie In het algemeen heeft hypnose een slecht imago. Hypnotherapeut Piet Hein van der Veer ofm cap wordt er dagelijks mee geconfronteerd. ‘Ga je me nu ook rare dingen laten doen?’, vroeg zijn broer toen hij het diploma voor hypnotherapie zag, waarop het antwoord luidde: ‘Als je dat per se wilt…’ Het illustreert welke associaties hypnose oproept. Men beschouwt hypnose soms als een van de duistere kunsten van het charlatan-circuit. Op een orthodoxe website stond vermeld dat hypnose als zwarte kunst al door de bijbel verboden is. Een van de oorzaken voor het slechte imago zijn de tv-programma’s, waarin mensen via hypnose tot vreemde gedragingen worden verleid. Deze vorm van entertainment heeft niets te maken met de therapeutische hypnose, zoals blijkt uit deze bijdrage van Piet Hein van der Veer.

Angst De vooroordelen met betrekking tot hypnose weerspiegelen vaak de angst om de controle kwijt te raken, dingen te doen die men niet wil en een ander macht over jezelf te geven. In werkelijkheid is het net andersom: onder hypnose houd je alle controle, diep bewust van wat er gebeurt en in een opperste concentratie. In hypnose wordt een beroep gedaan op het onderbewuste. Iedereen krijgt in het dagelijks leven in een mum van tijd talloze indrukken mee: de ruimte waarin je zit, de kleuren, de personen met wie je bent, hoe ze gekleed zijn, hoe ze ruiken en wat je van hen denkt. Gelukkig hoeven we niet bewust alles te onthouden en kunnen we het grootste deel vergeten, anders zouden we gek worden. Maar al die informatie wordt wel voor later gebruik opgeslagen in ons onderbewuste, waar we dingen terug kunnen halen als dat nodig is. Andersom kunnen we met hypnose ook gebeurtenissen uit het verleden die blijven spoken, terug verwijzen naar waar ze horen. Een man die 70 jaar geleden seksueel was misbruikt, wist sinds vijf jaar, met alle publiciteit rond het misbruikschandaal in de RK kerk, ineens waardoor hij heel zijn leven somber was geweest. Via hypnose was ik in staat die bijzonder pijnlijke dagelijks herbeleefde gebeurtenis te maken tot een verhaal dat wel van hem was, maar dat hem niet dag en nacht meer bezig hield. Hij werd van een sombere persoon een stralende man, vader en opa.

Samen werken Hoe gaan hypnose-therapeuten te werk? Er bestaan veel technieken om iemand in hypnose te krijgen, daar is niet veel voor nodig. Het belangrijkste is dat er een echte band bestaat tussen de hypnotiseur en iemand met een probleem waar hij of zij van af wil. Bij het eerste contact, meestal telefonisch of per email, kan duidelijk worden hoezeer iemand met een probleem worstelt, hoe graag h(z)ij ervan af wil en wat de diepere reden kan zijn voor dat ‘dingetje’. Soms blijkt dat het ‘dingetje’ een uiting is van een dieper liggend probleem, van geloof, van levensoriëntatie. Het kan gaan over stoppen met roken, nagelbijten, gebrek aan zelfvertrouwen, angsten en eigenlijk over alle grote en kleine zaken die een belemmering vormen om vrijuit te leven. Wanneer in het voorgesprek het eigenlijke probleem is verkend, dan kan de meest geschikte techniek gekozen en toegelicht worden. Nadat iemand in hypnose – dus in uiterste concentratie – is gegaan, komt het therapeutische deel. Hypnotiseurs dienen over een groot aantal mogelijkheden te beschikken. Men moet totaal afgestemd zijn op de persoon die men voor zich heeft, want iedere mens is uniek, ook in zijn moeilijkheden. Cliënten schamen zich soms om naar een hypnotherapeut te gaan, maar voor een hypnotherapeut staat het geluk van de cliënt

centraal, wat ook zijn probleem is. De meeste hypnotherapeuten zijn uiterst integere vaklieden met een groot hart en liefde voor de mensen. Velen hebben ook een specialisatie zoals ongewenste kinderloosheid of zijn werkzaam als fysiotherapeut. Zij gebruiken hypnose om hun cliënten nog beter van dienst te kunnen zijn. Steeds vaker maken (tand) artsen gebruik van hypnose en ziektekostenverzekeraars vergoeden veel behandelingen. Hypnotherapie kan ook voor religieuzen van grote waarde zijn. P I E T H E I N VA N D E R V E E R O FM C A P

E: [email protected] T: 06 54648258


9

IN BEELD

Religieuzen & kunst inhoud

De huid van een schilderij In gesprek met broeder Philippus Philippus ofm cap Broeder Philippus Philippus ofm cap is gardiaan van de kapucijnengemeenschap in ’s-Hertogenbosch. En daarnaast is hij graveur, schilder, etser en glazenier. Ruimte maken en houden voor het kunstenaarschap is lastig. Broeder Philippus: ‘Het is altijd dubbel, want je moet twee heren dienen. Je bent kunstenaar, maar ook kloosterling en priester.’ Stripverhalen Broeder Philippus Philippus werd in 1937 geboren als Jan Philippus in Oisterwijk. Hij kreeg onderricht van de fraters van Tilburg en wilde priester worden, evenals zijn plaatsgenoot en vriend Werenfried van Venrooij. Van jongs af aan heeft hij

10


getekend. Dat konden krijttekeningen zijn op straat of stripverhalen, waarin zijn broers en zus figureerden als vliegenier, kapitein en missionaris. Zijn kunstzinnige aanleg dankt hij waarschijnlijk aan zijn moeder, want hij herinnert zich dat ze voor hem in een kladblok een stoel met een kleedje over de armleuning en een kip tekende. Op het kleinseminarie in Voorschoten mocht hij op zondagmiddag tekenen onder leiding van broeder Wulfram. Hij leerde er om goed naar de natuur te tekenen: een opgezet diertje of een gipsen kop (‘Niks vrije expressie!’). Na zijn priesterwijding in 1963 werd hij overgeplaatst naar Oosterhout. Omdat er behoefte was aan een bevoegd tekenleraar, volgde broeder Philippus de opleidingen MOA en MOB in Tilburg. Na ruim zes jaar van tamelijk besloten

kloosterleven vond hij de academie een goede onderdompeling in ‘de wereld’. Zijn bijzondere status als religieus heeft nooit tot ‘vervelendigheid’ geleid. Integendeel, zijn gave tot vriendschap leidde tot diverse vrienden-voor-het-leven. Na voltooiing van zijn opleiding in 1969 werd het seminarie opgeheven en getransformeerd tot een openbaar gymnasium. Het leek hem ‘niet alles’ om daar de rest van zijn leven te slijten. De invitatie van kapucijnen-bisschop Monseigneur van den Hurk en klasgenoten vanuit Indonesië om daarheen te komen sprak hem aan. Maar het was moeilijk om een visum te krijgen. Nadat hij een jaar bij een oud missionaris in Handel taalles had gevolgd, reisde hij in 1972 af. Binnen enkele maanden stond hij al voor de klas als tekendocent en aanvankelijk ook nog als invaller voor andere vakken. In de tekenlessen leerde hij de jongeren vooral om goed te kijken. Vrij snel raakte hij betrokken bij het nabijgelegen gehandicaptencentrum Harapan Jaya. Hij kwam er vaak, praktiseerde er het Evangelie van de nabijheid. Hij tekende veel voor het centrum en werd een soort van rector. Het centrum stond open voor alle godsdiensten. De God die Liefde is ontfermt zich over alle schepselen, daar is broeder Philippus van overtuigd. De gehan-

Philippus Philippus ofm cap

dicapte kinderen hebben hem veel geleerd en hij is dankbaar dat hij in Indonesië heeft kunnen werken. Toen hij vanaf zijn 60e levensjaar meer tijd kreeg, is hij begonnen met het maken van ontwerpen voor glasin-loodvensters in diverse kerken. Materialen Wanneer hij uitlegt wat er allemaal komt kijken bij het maken van een glas-in-lood raam is er een bevlogen vakman èn docent aan het woord. Aanvankelijk tekende hij met verf op glas, waarbij zwarte lijnen het lood voorstelden, maar in korte tijd maakte de felle Indonesische zon alle kleuren flets. Glazeniers in Europa gebruiken met de mond geblazen glas met ribbeltjes en blaasjes erin en juist de onregelmatigheden in het materiaal zorgen voor een caleidoscopische lichtval. In Indonesië moest hij zich behelpen; er was weinig keus en variatie in de soorten en kleuren glas. Zijn ontwerpen

werden gesneden en in lood gezet in een werkplaats van een Chinees in Medan. Broeder Philippus heeft ook grote mozaïeken vervaardigd van badkamertegels, keramische vloertegels en andere steentjes. Het verzagen van keiharde keramiektegels leverde naast enorme hoeveelheden stof ook de nodige glazuurblokjes op. Het laatste mozaïek van zijn hand is een soort Damiaan kruis, dat de kapel van het franciscaans centrum in Naga Huta in Siantar siert en met een hoogte van 6 meter echt de aandacht trekt. Ook elders zijn de kunstwerken van broeder Philippus terug te vinden: in het provincialaat en in diverse parochies. In Jakarta is een grote muurschildering reeds verwoest bij een verbouwing. Met veel geduld legt hij de technische verschillen uit tussen hoogdruk (litho), vlakdruk en laagdruk (dieptedruk). Wanneer hij tijdens het graveren door de platen snijdt ervaart hij de gelukzaligheid van een

scheppingsproces: ‘Ik doe iets met mijn handen en niet alsmaar met het hoofd. Het is fijn om met materialen iets uit te drukken en om bezig te zijn met heel mijn lichaam. Dat slokt me op; in het graveren van dat koper kan ik me helemaal ‘oplossen’. Je moet je houden aan het materiaal. Glas-in-lood moet niet te zoetig zijn; dat kan ook niet anders bij glas in lood. Het moet glas blijven. In een schilderij moet de verf verf blijven. Er mag niets verdwijnen onder de voorstelling.’ Om te kunnen schilderen of etsen moet broeder Philippus een aantal dagen achtereen onafgebroken kunnen werken: ‘Je hoofd moet een beetje leeg zijn en dat staat in gespannen verhouding tot een kloosterlijke dagorde zoals hier. Graveren is in dat opzicht wel iets gemakkelijker, al moet je dat goed voorbereiden. Soms denk ik wel eens: als ik echt zou willen, zou het er vaker van komen. Ik heb last van schroom om te beginnen. knrbulletin 2 | 2015

11

IN BEELD

Gerechtigheid & vrede inhoud

Kerken op weg naar een rechtvaardig klimaatbeleid in Parijs

Het creatieve werk moet nog altijd tussen de bedrijven door gebeuren en dus voelt het een beetje als gestolen tijd. Het is een andere situatie dan die van iemand als Ugolino de Belluno, de Italiaanse kapucijn met zijn bijzondere muurschilderingen. De orde gaf hém de vrije hand om als kunstenaar te werken. Ik moest leraar worden! In mijn werk als kunstenaar heb ik dienend willen zijn. Daardoor was het minder abstract als had gekund, omdat ik wel in contact wil blijven met mensen.’ Voorbeelden Broeder Philippus heeft veel geleerd van Gérard Princée, zijn leraar aan de academie, een Brabantse kunstenaar uit Helmond. Ze gingen geregeld samen naar een concours hippique om te oefenen in het schetsen van paarden. Honderden tekeningen heeft broeder Philippus inmiddels van paarden gemaakt. Dat doet recht

aan zijn naam, want Philippus betekent paarden liefhebber. Maar er zijn nog wel andere thema’s die hem dierbaar zijn. Alle belangrijke episodes uit het leven van Franciscus heeft hij verbeeld en samengebracht in tal van boeken onder andere in de bundel ‘Francesco’. Het in franciscaanse kringen bekende Bruin Brevier en veel Indonesische boeken bevatten illustraties van zijn hand. Overal duiken zijn karakteristieke tekeningen op en wie een indruk van zijn werk wil krijgen kan een kijkje nemen op de website www.kapucijnen.com. Zijn uitgebreide kring van vrienden en vriendinnen kent en waardeert zijn cartoonachtige tekeningen en de fraai gekalligrafeerde adressering op enveloppen bij feestelijke gelegenheden. Wie het voorrecht heeft om broeder Philippus te vergezellen naar een museum en door zijn ogen kunstwerken bekijkt, ziet eenmaal weer

buiten de wereld met andere ogen. Het is niet goed in woorden te vatten, maar een schilderij bijvoorbeeld moet een verbeelding zijn van de werkelijkheid en géén reproductie. Paul Cezanne is dan ook één van zijn favorieten. Broeder Philippus: ‘Zoals je door middel van een gedicht of een mooi verhaal de werkelijkheid beter kunt laten zien, over God kun je zelfs alleen maar in die taal iets zeggen, zo kun je met verf tekens maken, die de werkelijkheid openbaren. Kijk maar eens goed hoe Rembrandt met enkele vegen een perfecte hand kon schilderen. Daarom is het zo heerlijk om een schilderij van heel dichtbij te bekijken. Met de textuur, de huid van een schilderij kun je zoveel uitdrukken.’

Van 30 november tot en met 11 december 2015 vindt in Parijs de eenentwintigste klimaatconferentie van de Verenigde Naties plaats. Het is een belangrijk moment in de strijd tegen de klimaatverandering. In Parijs moet een nieuw klimaatverdrag ondertekend worden als vervolg op de afspraken die in 1997 in Kyoto (Japan) zijn gemaakt. Paus Franciscus heeft in juni een encycliek uitgebracht over de zorg voor het milieu. Veel mensen kijken daar reikhalzend naar uit, ook in diplomatieke kringen. De KNR en de bisschoppenconferentie hebben een werkgroep in het leven geroepen om te stimuleren dat de nieuwe encycliek in kerken en geloofsgemeenschappen besproken zal worden. Er komt onder meer een gesprekshandleiding en liturgische handreikingen voor vieringen rond zorg voor de schepping. Ook andere kerken roeren zich in het

W VDV

klimaatdebat. Dit najaar organiseren kerken uit heel Europa in de aanloop naar de klimaattop een pelgrimage naar Parijs. Vanuit vele landen, ook in Nederland, zullen mensen letterlijk op weg gaan: te voet of te fiets trekken zij richting Parijs. Zo willen zij de klimaatonderhandelaars uitdagen om de moed te tonen op weg te gaan naar een rechtvaardig en effectief klimaatbeleid. In de kerkelijke coalitie die in Nederland campagne voert voor een rechtvaardig klimaatbeleid zijn de volgende organisaties vertegenwoordigd: Oikos, Kerk in Actie, KNR, Cordaid, Vastenaktie, Micha Nederland, Raad van Kerken, missiesecretariaat Rotterdam. Scheppingszondag, 6 september 2015, gaat de landelijke campagne van start. Alle kerken worden opgeroepen: –– om stil te staan bij hun roeping om zorg te dragen voor de

schepping, in het bijzonder op het punt van klimaatverandering. –– om in liturgie, gebed en verkondiging te spreken over de christelijke opdracht om de Schepping, Gods grootste gave aan mensen, zorgvuldig te koesteren en beschermen. –– Om aansluitend aan de dienst in eigen buurt een korte ‘milieupelgrimage’ te houden: langs plekken waar de natuur zich in al haar schoonheid toont; langs plekken waar de inzet voor duurzaamheid duidelijk is; maar ook langs plekken waar te zien is dat onze natuurlijke leefomgeving wordt aangetast. Pelgrimage voor klimaatgerechtigheid: In de periode september – november zullen mensen in vijf etappes van twee dagen pelgrimeren van Noord-Nederland naar de Belgische grens. Data: 20-21 september; 3-4 oktober; 17-18 oktober; 31 oktober – 1 november; 14-15 november. Landelijke manifestatie: Op 24 oktober vindt in Utrecht een landelijke bijeenkomst plaats. In diverse kerken zullen kerkelijke leiders en voortrekkers uit de duurzaamheidsbeweging zich uitspreken. Gemeenschappen van religieuzen zijn van harte welkom om ook eigen activiteiten te organiseren in het kader van de campagne. Hoe breder de beweging, hoe krachtiger onze stem zal zijn. Kijk vanaf eind juni voor meer informatie over de campagne op de KNR-website. www.klimaatloop.nl

De Klimaatloop; zet een stap, waag de sprong! 12



13

GERECHTIGHEID & VREDE

Projecten

‘Open de deuren, laat Hem naar buiten’ inhoud

Van 4 tot 8 mei vond in Nemi, vlakbij Rome, het jaarlijkse seminar plaats dat Sedos organiseert voor missionaire religieuzen. De oproep van paus Franciscus om de boodschap van Jezus vooral in de periferie van samenleving en kerk te verkondigen bood het raamwerk voor een gezamenlijke reflectie op missie nu. Het seminar vond plaats in een conferentiecentrum van de SVD in Nemi, een klein uur rijden vanuit Rome in de heuvels van Alba. Er namen ongeveer 80 mensen deel aan het seminar; mensen uit alle werelddelen en uit vele landen. Veel deelnemers zijn leden van generale besturen van missionaire congregaties. Een groep mensen dus met enorme missionaire ervaring, zeer goed gevormd en zeer goed op de hoogte van wat er in de wereld speelt. Daarmee zijn de ‘wandelgangen’ van zo’n conferentie alleen al de moeite waard. Bij elke maaltijd zijn er interessante gesprekken en ontmoetingen. Er is bijna geen betere plek om vinger aan de pols te houden van de wereldwijde missie van katholieke religieuzen als de jaarlijkse Sedosseminars. Vanuit Nederland namen zr. Shyny Joseph SSpS en Gerard Moorman, stafmedewerker van de KNR, deel aan het seminar. Uit de comfortzone In zijn openingstoespraak lichtte br. Emili Türu het thema toe. Deze komt rechtstreeks uit een toespraak die – toen nog - kardinaal Bergoglio uitsprak in het preconclaaf. Hij had een duidelijke visie voor de kerk. Kort gezegd verlangt hij naar een pastorale en missionaire bekering van heel de kerk. In Evangelii Gaudium, waarin hij in feite zijn programma uitlegt, gebruikt paus Franciscus stevige taal. Zeven maal heeft hij het over ‘hervorming’, 10 maal over ‘vernieuwing’. Dat maakt nogal wat mensen in het Vaticaan nerveus. Emili Türu riep Franciscus van Assisië in herinnering, die door God geroepen werd 14


Mary McAleese, voormalige presidente van Ierland

om de kerk te herstellen, die in ruïne verkeerde. Teveel wordt de schat van ons geloof afgesloten, weg geborgen, weg gehouden van mensen. Maar, zo zegt de paus, Jezus liet zich niet opsluiten door de wetten van de religie. Jezus wil naar buiten, naar de periferieën van de samenleving. Navolging van Jezus in de periferie kan gecompliceerd zijn. Niemand kan alles onder controle houden. Maar het is mooi om ons te engageren, ‘uit onze comfortzone te stappen’ zoals de paus zegt, en naar de periferieën te gaan om er het licht van het evangelie te doen schijnen. Periferieën Het programma van het seminar was opgebouwd rond verschillende actuele thematieken, ‘de tekenen van deze tijd’ ofwel de verschillende periferieën van nu: radicale islam, vrouwen, migranten, jongeren, leken. In toespraken, plenaire discussies en gesprekken in taalgroepen werden deze thematieken besproken; in de

dagelijkse gebedsmomenten en meditaties werden ze overwogen. Op de laatste dag vatte de voorzitter van Sedos de rode lijnen van de gesprekken knap samen in drie beelden. Om te beginnen sprak men vaak over de noodzaak om stappen te zetten, op weg te gaan: het beeld dus van ‘de weg’. Een weg is niet iets statisch. We weten vaak niet precies hoe de route loopt. Niet zozeer de bestemming, maar de reis zelf is het doel. Geduld is belangrijk. Migranten kunnen wat dit punt betreft een voorbeeld zijn. Het zijn mensen die de ervaring met zich mee dragen van loslaten, achterlaten, vanuit een hoop op een beter leven. Het tweede beeld is dat van in het diepe duiken. We moeten risico’s durven nemen. Laten we het vertrouwde en veilige achter ons durven laten. Wie in alle comfort leeft, sluit zichzelf makkelijk op. Men bouwt een fort rondom het eigen leven om eigen welvaart te beschermen. Migranten leren ons los te laten. God

trekt rond in het tabernakel; hij reist mee met de Israëlieten naar Egypte, in ballingschap. God werd geboren in de periferie. Jezus trok rond en ontmoette mensen waar ze waren. Als je geen risico’s durft te nemen, zul je ook nooit nieuwe dingen ontdekken. Meerdere malen kwam het citaat langs: ‘Alleen als iets het waard is om voor te sterven, is het ook waard ervoor te leven.’ Het derde beeld is dat van de Agora, de Atheense marktplaats: de plek waar mensen samen komen. Paulus deed geen poging om de Grieken over te halen naar de kerk te komen, maar wilde hen allereerst ontmoeten op de plek waar ze waren. Op eenzelfde manier moeten we nu ook naar de mensen toe, op de plekken waar zij zijn. Kortweg gezegd moeten wij een cultuur van ontmoeting stimuleren. Mensen van nu zijn niet zozeer geïnteresseerd in theorieën, maar in authenticiteit en een geloofwaardig getuigenis. Dat geldt in nog sterkere mate voor jongeren. De uitdaging is hen echt ruimte te geven in onze gemeenschappen, te luisteren naar hen. De ‘agora’s’ van nu zijn onder andere te vinden in de interreligieuze dialoog, in het zoeken naar gelijke kansen voor vrouwen, in contacten met migranten en jongeren. De SVD heeft de term ‘profetische dialoog’ ingevoerd. Dialoog op zich is al profetisch in een wereld waarin problemen maar al te vaak worden opgelost met wapens. Maar soms is dialoog alleen niet genoeg en moet men problemen profetisch benoemen. Dit seminar was een ‘agora’, een inspirerende gelegenheid om mensen uit de hele wereld te ontmoeten en samen te reflecteren op onze zending in kerk en wereld. GERARD MOORMAN

Het Passion Het Passion is een diaconale instelling op christelijke grondslag in Hummelo in de Achterhoek. Hier krijgen dak- en thuislozen (de ‘gasten’) een time-out om hen een kans te bieden hun leven een andere wending te geven. Hulpverleners van stichting Ontmoeting verlenen de gasten gekwalificeerde hulpverlening, diaconale vrijwilligers van stichting Het Passion staan de gasten met handen spandiensten terzijde. Dit unieke concept is uitgegroeid tot een instelling met een bijzondere betekenis voor de gasten en de vrijwilligers.

Het Passion biedt aan maximaal 15 mannen een time-outperiode aan voor een duur van gemiddeld zes weken. Het Passion draait al bijna tien jaar en bereikt een gemiddelde positieve uitstroom van bijna 70%: 7 van de 10 gasten keren dus niet terug naar de oude leefomgeving. Volgens directeur Luuk Krol heeft de hoge uitstroom te maken met de combinatie van gekwalificeerde hulpverleners en vrijwilligers: ‘Het is van enorm belang dat onze gasten weer ervaren dat er ruimte voor hen is,

dat zij er mogen zijn, dat er naar hen wordt omgekeken.’ Ondersteuning van het Passion kan op verschillende manieren: in geld of in natura. –– het Passion is voor een aanzienlijk gedeelte (jaarlijks circa anderhalf ton) afhankelijk van giften vanuit de kerken en van particulieren en –– er zijn het hele jaar door diaconale vrijwilligers nodig die een midweek willen helpen. Laatstgenoemde vorm van ondersteuning noemt men een ‘fifty-fifty knrbulletin 2 | 2015

15

PROJEC TEN

inhoud

werkvakantie’. In onderlinge afstemming zorgen de vrijwilligers er voor dat er elke dag tijd is voor de gasten en voor huishoudelijke taken en dat er daarnaast ruimte is voor eigen ontspanning. In een verbouwde jongveeschuur zijn zes kamers met sanitair en een woonkamer voor de vrijwilligers beschikbaar. Voor kost en inwoning betaalt men een bescheiden bijdrage. Paula en Paul hebben als vrijwilligers een ‘fifty-fifty werkvakantie’ meegemaakt. Zij schreven daarover een impressie, die hieronder beknopt is weergegeven. Een weekje thuis bij de onbehuisden Paul en ik hebben samen een week met de gasten doorgebracht als diaconale vrijwilliger. De week start op maandagmorgen 10.00 uur met koffie en uitleg over wat er van je verwacht wordt en eindigt op zaterdagmorgen na het ontbijt. Er ligt een lijst klaar met alle klussen voor de vrijwilligers en daar kun je op intekenen. Je werkt met de vrijwilligers in een teamverband. Vrijwilligers verzorgen de maaltijden en na het ontbijt wordt de gemeenschappelijke ruimte gezogen en gedweild. Een vrijwilliger dankt na de maaltijden en leest een stukje uit de bijbel. Dan kun je een speld horen vallen. De gasten zijn respectvol als het om de boodschap van het evangelie gaat. Ze hongeren er ook naar. Ze vragen en vertellen veel over wat hen bezig houdt. Maar soms is het na het ‘Amen’ direct een drukte van belang. Iedereen krioelt als miertjes door elkaar om hun taakjes te doen. Een geoliede machine! De gasten zorgen voor koffie en thee, voor het dekken en afruimen van de tafels en de afwas. Zij hebben hun eigen onderkomen met een gezamenlijke huiskamer en eigen slaap- en badkamers. Zij houden deze ruimtes zelf schoon en hebben voorts taken in en om de boerderij zoals bladeren harken, kippen verzorgen, tuinwerk 16


etc. Er is een werkplaats waar enkele mannen hout bewerken. De producten van die nijverheid kunnen ze in hun winkeltje verkopen, hetgeen tot extra inkomsten leidt. De maaltijden zijn op vaste tijdstippen en alles verloopt heel gedisciplineerd. Alle gasten zitten bijvoorbeeld ’s morgens 8.30u. aan tafel, of ze nu willen eten of niet (dat lukt in mijn eigen gezin niet eens!). ‘s Avonds gaat stipt om 20.00u de tv aan voor het Journaal en direct na de weersvoorspelling weer uit. De gasten kunnen dan met elkaar en met de vrijwilligers een spelletje doen of een gesprek voeren. Het is gezellig om met elkaar te sjoelen of te poolen, te dammen of te schaken. In zo’n setting komt er heel wat los. De gasten zijn gevoelig voor een huiselijke sfeer, hetgeen de drempel voor contact verlaagt. Toen ze een vrijwilliger ontdekten, die handig was met naald en draad, lag weldra de tafel vol verstelwerk. Hoopvol vroegen de gasten om hulp hierin en ze toonden zich dankbaar na het klaren van de klus. Maar om 22.00u gaan de vrijwilligers en de gasten ieder naar hun eigen onderkomen. Dan is er gelegenheid om alles te laten bezinken. Die mannen hebben veel meegemaakt in hun leven. Sommigen hadden een goede baan, een auto, soms ook een gezin. In alle lagen van de bevolking kan het noodlot toeslaan. Vaak is alcohol de oorzaak. Wij drinken graag een glaasje wijn, maar nu minder onbevangen dan voorheen.

De vrijwilligers lopen de hele dag met een sleutel voor alle deuren en kasten. De gasten accepteren dat en sommigen zeggen zelf dat ze niets van enige waarde kunnen laten liggen. De gasten mogen alleen onder begeleiding het terrein af. Eén keer per week gaan ze mee boodschappen doen bij de plaatselijke supermarkt. Er is een zero-tolerance beleid met betrekking tot alcohol en drugs. Sommigen krijgen medicatie in de time out periode om hun verslaving de baas te kunnen. De grootste en tevens de leukste klus is het koken voor een groot gezelschap. Stipt om 17.30u moet het eten op tafel staan. ’s Ochtends wordt het voorwerk verricht, zoals bonen afhalen, piepers jassen of boerenkool snijden. Om 16.00u begint het eigenlijke kook- en bakwerk. Gelukkig zijn er goede keukenmaterialen: grote pannen, een professioneel fornuis en een grote oven. Voor wie dat wil en kan staat op vrijdagmiddagen vaak een uitstapje op het programma, bijvoorbeeld naar de bowlingbaan in Zevenaar. De week was een indrukwekkende, maar mooie ervaring. Het was diaconaal bezig zijn vanuit ons hart. Het Passion is mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van de gezamenlijke religieuzen via de commissie Projecten in Nederland www.hetpassion.nl

Godgewijd leven ‘Ik reken op jullie om de wereld wakker te schudden’ Bij gelegenheid van de opening van het Jaar van het Godgewijde Leven in november 2014 verscheen een brief van de paus, geadresseerd ‘aan alle Godgewijden’. De brief inspireerde frater Brendan Geary tot onderstaande reflectie, de tweede in een serie van drie. fr Brendan Geary fms

Wat een uitdaging, de wereld wakker schudden, als de gemiddelde leeftijd in onze Provincies en congregaties tussen de 70 en 80 jaar ligt. Mario Cuomo, de voormalige gouverneur van New York die begin dit jaar overleed, deed de beroemde uitspraak dat we ‘campagne voeren met poëzie en besturen met proza’. Zijn brieven van de paus de poëzie van ons geloof, die ons inspireren maar de proza van het dagelijkse leven niet kunnen raken? Het zou jammer zijn als dat zo was. Paus Franciscus stelde dat ‘het heden met passie beleven’ het tweede doel is voor het Jaar van het Godgewijde Leven. In zijn brief van eind november 2014 aan alle Godgewijden laat de paus duidelijk zien dat hij zich bewust is van de daling van het aantal religieuzen en dat onze reis als religieuze congregaties en als individuele personen ‘licht en schaduwen’ heeft gekend. Tegelijkertijd nodigt hij religieuzen uit te reflecteren op hun leven en op zoek te gaan naar de passie die hen als jonge mannen en vrouwen voor het religieuze leven deed kiezen. Het is heel leerzaam om te luisteren naar de woorden die de paus kiest: grenzeloos, ruimhartigheid, moed, radicaal, ja, hoop, de

welsprekendheid van jullie leven, wachters, marges van het bestaan. Het is waar dat Paus Franciscus bewondering heeft voor mensen die in situaties kunnen zijn waar conflicten en spanningen heersen. Dit doet me denken aan leden van mijn eigen orde die in Syrië en Pakistan blijven om jonge mensen te dienen. Het belangrijkste punt van de brief van de paus is echter dat hij ons wegroept van een hokjesmentaliteit en kleingeestigheid, van roddelpraat, jaloezie, kritiek, vijandigheid en elke vorm van negativiteit – elke uiting van bekrompenheid die mensen zegt dat wij genoegen nemen met minder. Paus Franciscus wil dat wij ‘experts in verbondenheid’ zijn in een wereld waar het steeds moeilijker wordt om anders dan anderen te leven. Hij wil dat wij mensen aantrekken tot het Evangelie door het getuigenis van ons leven – en niet door de drukte daarvan – en dat wij er zijn voor hen die alle hoop kwijt zijn, jonge mensen zonder toekomst, de zieken en verlatenen, gezinnen met problemen, degenen die op zoek zijn naar een doel in hun leven en dorsten naar het goddelijke. Voor veel religieuzen houdt ons ‘heden’ in dat wij leven met de gevolgen

van veroudering, met afname in termen van gebouwen en ledental, met een gebrek aan jonge mensen. Paus Franciscus zegt duidelijk: ‘We zouden niet moeten toegeven aan de verleiding om de dingen te zien in termen van aantallen en efficiëntie.’ Hij nodigt ons uit het Evangelie te ‘omarmen’. We omarmen dingen die ons dierbaar zijn. Als we verliefd zijn, zal de passie zichtbaar zijn op ons gezicht en in ons leven. Gerard Hughes SJ, auteur van God of Surprises, vergeleek mensen die door God worden gedreven met mensen die zich tot God aangetrokken voelen. Misschien hebben we, doordat we ons in het verleden concentreerden op het behoud van instellingen, een zekere gedrevenheid gekregen in het religieuze leven. Ons verlies van kracht en invloed mag een gelegenheid voor ons zijn om aandacht te hebben voor God, die ons naar Hemzelf toe trekt. Als dat gebeurt, hoeven we niet op zoek te gaan naar passie – ze zal vanzelf naar ons toe komen. B R E N DA N G E A R Y FM S

Vertaling Daphne van Dongen


17

KNR-jaarthema 2015:

Jaar van het Godgewijde leven teksten om over na te denken… inhoud

”

In het kader van het Jaar van het Gewijde leven verscheen een voorbereidingsbrief aan alle religieuzen: ‘Verheugt u…’ Aan het eind van deze brief zijn bezinningsvragen opgenomen van paus Franciscus. Op deze, en ook op het volgende middenblad van het Bulletin, staat één van deze vragen centraal. Daarbij treft u enkele citaten uit de brief ter overweging.

‘Wij worden geroepen om een exodus uit onszelf te ondernemen en een tocht van aanbidding en dienstbetoon aan te vatten. ‘Het is niet genoeg alleen de deur verwelkomend open te zetten, maar we moeten door die deur naar buiten gaan en de mensen ontmoeten! […] Heb de moed om tegen deze cultuur van efficiency, de cultuur van het weggooien in te gaan. Ieder ontmoeten en verwelkomen met solidariteit en broederlijkheid: dit is wat onze maatschappij werkelijk menselijk maakt. Wees dienaars van gemeenschap en van de cultuur van ontmoeting! Sta me toe te zeggen dat we hierin haast obsessief moeten zijn. We willen niet aanmatigend zijn.’ (p. 25 e.v.)

”

‘Wij kunnen ons afvragen: ben ik onrustig voor God, onrustig om Hem te verkondigen, om Hem te doen kennen? Of laat ik mij inpalmen door die wereldse geest die ons ertoe aanzet om alles uit eigenliefde te doen? Wij, Godgewijden, wij denken aan onze persoonlijke belangen, aan het functionalisme van onze werken, aan onze carrière. Tja, wij kunnen zoveel denken… Heb ik me als het ware ‘genesteld’ in mijn christelijk leven, in mijn priesterleven, in mijn leven als religieus, ook in mijn leven in de gemeenschap? Of bewaar ik de kracht van de onrust voor God, voor zijn Woord, die mij ‘naar buiten doet gaan’, naar de anderen?’

”

‘In een wereld in de greep van wantrouwen, ontmoediging en neerslachtigheid, in een cultuur waarin mannen en vrouwen zich laten omgeven door kwetsbaarheid en zwakheid, door individualistische neigingen en persoonlijke belangen, wordt ons gevraagd om het vertrouwen te introduceren in de mogelijkheid van echt geluk, de realiseerbaarheid van hoop, die niet louter steunt op talenten, kwaliteiten en kennis, maar op God. Aan allen wordt de mogelijkheid geboden Hem te ontmoeten. Het volstaat om Hem te zoeken met een eerlijk hart.’ (p. 24)

”

‘Tijdens zijn pastoraal bezoek aan Assisi, vroeg Paus Franciscus zich af waarvan de Kerk zich moet ontdoen. En hij antwoordde: ‘Van elke daad die niet voor God is, die niet van God is; zich ontdoen van de schrik om de deuren te openen en om naar buiten te gaan, allen tegemoet te treden, in het bijzonder de armsten, de meest hulpbehoevenden, degenen die het verst weg zijn. En dit zonder dralen; weliswaar niet om mee gesleurd te worden, te verdwalen in de schipbreuk van de wereld, maar om met moed het licht van Christus, het licht van het Evangelie te brengen, ook in het donker, waar men niets ziet, waar men kan struikelen. Zich ontdoen van de ogenschijnlijke rust die de structuren, die zeker noodzakelijk en belangrijk zijn, bieden, maar die nooit de enige, echte kracht mogen verduisteren: die van God. Hij is onze kracht!’. (p. 27 e.v.)

”

‘De Paus duidt het gebed aan als bron van de vruchtbaarheid van de missie: ‘Laten wij de contemplatieve dimensie cultiveren, zelfs in de maalstroom van de dringendste en zwaarste taken. En hoe meer de missie u vraagt om naar de existentiële randgebieden te gaan, des te meer zal uw hart één zijn met dat van Christus, vol van barmhartigheid en liefde.’ (p.19)

De Nederlandse vertaling van de brief is te vinden: op de webpagina over het Jaar van het Godgewijde leven (www.knr.nl)

18



19

GODGEWIJD LEVEN

GODGEWIJD LEVEN

Inzendingen prijsvraag

– Een brief (aan de KNR) –

De abonnees van het KNR-bulletin ontvingen als

inhoud

bijlage bij het maartnummer de Nederlandse vertaling van de apostolische brief van Paus Franciscus. Hieraan gekoppeld was de uitnodiging van de werkgroep ‘Jaarthema KNR’ aan de abonnees om ook zelf geïnspireerd aan het werk te gaan. Dat kan nog steeds op tal van manieren: door het schrijven van een brief, een gedicht of een gebed, door het componeren van een lied, door een klein borduur- of breisel, door middel van een foto, een tekening of een schilderij. Dus: pak pen en papier of ander materiaal zoals een camera, een schilderezel of naald en draad en geef vorm en kleur aan uw reflectie op deze brief! Bijgaand enkele inzendingen.

Mandala zuster José van Klaveren (Kl. Zusters van St. Joseph)

Wat me bijzonder aansprak in de brief van de Paus was de oproep ‘om het heden met passie te beleven’. In deze tijd met passie leven? Kijk eens wat er wereldwijd gebeurt. Maar om me tot Nederland te beperken: Nederland loopt in Europa achteraan, wat betreft de zo noodzakelijke duurzaamheid. Steeds maar weer, gefundeerde klachten over de zorg, de vele werklozen, het groeiend aantal armen, het racisme, de neoliberale economie met zijn alsmaar meer groei en meer winst, de graaicultuur van banken… noem maar op! Toe maar… en dan leven met passie? En toch – zeg ik Laatst kwam ‘n ex-vluchteling bij ons op bezoek. In het gesprek zei hij onder andere: de technische ontwikkeling gaat alsmaar hoger en hoger. Maar waar blijft de mens? De mens heeft behoefte aan een hart. En dan, een neef van mij. Hij werkte als maatschappelijk werker in een gemeente. Hij zei: Werken in de wijk? Ik vind de wijk een straatsmederij (zijn vader was smid). Bij dat werk moet er altijd vuur (warmte) aan te pas komen. Mensen moeten er toe komen samen initiatieven te ondernemen. Ik was toen net het boek ‘Kairos, een nieuwe bevlogenheid’ aan het lezen over de groeiende aandacht tegenwoordig voor Kairos. In de Griekse oudheid kende men Chronos, de god van de gestaag, doortikkende tijd. Maar ze kenden ook Kairos, de god van het juiste moment. Kairos inspireerde mensen, als in de maatschappij wat fout begon te lopen, om even met Chronos te stoppen en terug te kijken op achterliggende tijd. En dit leidde tot ’n nieuwe aanpak, ’n nieuwe bevlogenheid. Dan kwamen er nieuwe initiatieven op allerlei gebied. Maar niet van boven, nee van onderen, van gewone mensen in hun werk en leven. In dit boek vind je ook ’n heel abc-darium van nieuwe initiatieven op maatschappelijk gebied. De ‘Straatsmederij’ vond ik hier een klein voorbeeld van. Sommige van die initiatieven zijn al aan het groeien. In onze wijk hebben we ‘Buurtzorg’ een nieuwe vorm van wijkzorg. De mens , de patiënt staat centraal en het verzorgingsteam werkt zelfstandig, zonder een manager, die van ergens uit bepaalt hoeveel minuten voor kousen aantrekken. En, op het ogenblik zijn er honderden wijken met ‘Buurtzorg’. Maar ook van ’n heel andere kant hoorde ik hetzelfde geluid. Het tijdperk waarin we leven dat kan en mag zo niet verder. We zitten al in een transitietijd. De boeken van Jan Rotmans spreken hier uitvoerig over. Zijn laatste boek: Nederland kantelt. Ja… boeken! Nee, ze spreken over wat er aan de gang is En dat geeft me een gevoel van passie door er waar mogelijk aan mee te doen, er over te vertellen, te schrijven. Want ik geloof erin. En nu mijn vraag: Kan de KNR ons ook niet meenemen op weg naar een nieuw tijdperk, ’n nieuwe wereld? Naar een nieuwe bevlogenheid in het jaar van het Godgewijde leven? Dan kunnen we, ook al zijn we oud toch met passie in het leven staan.

– Een gedicht – Toewijding Toegewijd zijn, zorgzaam, voorkomend, zien wat nodig is, je hart volgen. De Weg gaan en alles op je nemen wat je tegenkomt; met openheid, gastvrijheid, aandacht die bij de ander is. Toegewijd zijn, een houding zoeken ten aanzien van wat op je weg komt. Gewijd, je wijdt je aan: de vreugde van het evangelie, zegt paus Franciscus in zijn apostolische brief aan alle godgewijden. Je wijdt je aan de wetenschap, aan zieken, aan zorgen in Gods Naam, aan onderwijs, aan verstandelijk gehandicapten. Zo wijd als al Gods werkelijkheid. zuster Angela Put (Ursulinen van Bergen)

Vertrouwvol, Agnes Koekoek (Zusters van Liefde van Schijndel) Inzendingen zijn nog tot 15 augustus welkom bij de afdeling Communicatie op het bekende adres van de KNR of via e-mail: [email protected]

20



21

VA R I A | KO R T E B E R I C H T E N

VA R I A | KO R T E B E R I C H T E N

Varia / Korte berichten inhoud

Afscheid Sylvia Hobeijn

Vanwege het bereiken van de AOW-gerechtigde leeftijd neemt Sylvia Hobeijn deze zomer afscheid van Bureau KNR, waaraan zij sinds 1998 als full time secretaresse verbonden was. Sylvia heeft met name de commissies FKR en COR ondersteund en – sedert het vertrek van Truus Kuster - Vrouwencontacten en Vredesvraagstukken. Ook verrichtte zij taken rond het rechtspositiereglement, de KAR en de WOI. Als BHV-er was ze verantwoordelijk voor het plakken van pleisters bij bloedende collega’s. Ze onderhield de contacten met de verhuurder en men kon voor vragen rond parkeerplaatsen, badges en beveiliging bij haar terecht. Tot Sylvia’s favoriete bezigheden behoren onder meer: wandelen, fietsen, zwemmen, dansles, fitness, bridge, tennissen, tuinieren en kokkerellen. En dan is er natuurlijk haar grote liefde in New York: kleinkind Olivier, enkele maanden oud. Het devies van Sylvia luidt: Pluk de dag en probeer van elke dag iets bijzonders te maken. Gezien haar brede belangstelling zal haar dat vast lukken. Op het Bureau KNR is inmiddels Anouschka Vente als nieuwe kracht het team komen versterken (in deeltijd).

Bedevaart voor religieuzen

Komend najaar vindt er een speciale bedevaart naar Lourdes voor religieuzen plaats. De reis wordt begeleid door Mgr. Jan van Burgsteden sss. Voor de bedevaart worden zusters, broeders en paters uit heel Nederland uitgenodigd. Ook oudere en mindervalide religieuzen kunnen deelnemen, omdat de organisatie over voldoende vrijwilligers beschikt om hen te begeleiden. In Lourdes krijgen de deelnemers een volledig verzorgd programma aangeboden met vieringen, processies, ontmoetingen met andere religieuzen en stil gebed aan de grot van de verschijningen. www.lourdesbedevaart.nl | 6 – 11 september 2015

Oproep voor Nederlandse les

De zusters Benedictinessen van Aalsmeer, een gemeenschap van 13 jonge zusters, zijn op zoek naar iemand die bij hen aan huis Nederlandse les geeft. Het zou fijn zijn als diegene ook Italiaans spreekt. Kent u iemand of bent u zelf geïnteresseerd, dan kunt u telefonisch contact opnemen met de zusters: 0297 78 53 45

’Evangelisch, profetisch, hoopvol’ Op 3 en 4 september organiseert de werkgroep Jaarthema in het Dominicanen klooster van Huissen een tweedaagse bijeenkomst rond de drie grondwoorden van het Jaar van het Godgewijde leven: ‘Evangelisch, profetisch, hoopvol.’ Uitgangspunt voor deze ontmoeting is de oproep van paus Franciscus om het heden van het religieuze leven met passie te beleven. In zijn brief vraagt de paus aan alle godgewijde vrouwen en mannen om: ‘… aandachtig luisterend naar wat de Geest vandaag tot de Kerk zegt, op een nog intensere manier de essentiële aspecten van ons godgewijde leven concreet gestalte te ge-

ven.’ (Apostolische brief, pag. 2) Tijdens deze bijeenkomst willen wij elkaar ontmoeten en werken aan de vraag hoe wij antwoord kunnen geven op deze oproep. Wij hopen daarbij op een realistische bezinning, die ons opbouwt in de uitdaging waar wij voor staan. ‘Ik verwacht niet dat jullie utopieën in leven houden, maar dat jullie ruimte weten te creëren voor een leven volgens de evangelische logica.’ (Apostolische brief, pag. 18) Deze ontmoeting is bestemd voor religieuzen die actief betrokken zijn bij het interne en externe apostolaat van de gemeenschap.

De kosten zijn € 107,50 p.p. Opgave voor 15 augustus 2015. Mocht u het programma willen ontvangen of vragen hebben, dan kunt u contact opnemen met Esther van de Vate ocarm, tel: 073 6921321 of [email protected].

22


Nationale Vredesdag

Het thema is dit jaar: TREK WEG, als zwerver, nomade, pelgrim… Wegtrekken is niet zomaar iets. Het vraagt inspanning om het vertrouwde los te laten. Het vraagt moed om alles achter je te laten Het is wegtrekken zoals Abraham, de goden achter je laten, en vertrouwen op je innerlijke stem. Het is wegtrekken en kijken met andere ogen, de ogen van de arme en afgeschreven mensen. Wat is er nodig om op tocht te gaan? De organisatie van deze (27ste) Vredesdag berust voor het laatst bij de werkgroep Vredesvraagstukken. Datum: 12 september 2015. Spreker: Lieve Troch. Locatie: Ds Pierson College in ‘s- Hertogenbosch. Informatie en opgave (tot uiterlijk 21 augustus): Bureau KNR, afdeling communicatie, Postbus 111, 5201 AC Den Bosch of via [email protected]


23

RELIGIEUS ERFGOED

Religieus erfgoed inhoud

Stichting Het Tweede Huis Het Tweede Huis in Nederasselt is een voormalig klooster van de Zusters van de Sociëteit van JMJ. Inmiddels heeft het klooster al bijna 25 jaar een andere bestemming, namelijk als opvanghuis. Johannesklooster In 1903 besloot het kerkbestuur om aan de bisschop de bouw van een klooster en een school voor te stellen. Op een kavel van het kerkbestuur kon de bouw van het klooster in 1904 van start gaan. In 1905 werden de eerste zusters per koets in Wijchen van de trein gehaald. De koetsier vertelde dat ‘hij niet kon zien of de zusters jong of oud, . schoon of lelijk waren, want ze zaten diep in de kap… ’ Begin 1906 arriveerde Mère Afra en enkele maanden later werd de bewaarschool geopend. Als onderwijscongregatie hebben de zusters zich vanaf het begin verdienstelijk gemaakt voor de meisjes in de lagere school en de naaischool en voor jongens en meisjes in de bewaarschool. Er groeide in de loop der tijd een hechte band tussen klooster en parochie. In 1990 kwam er een einde aan een tijdperk met het vertrek op 15 juli van de laatste zes zusters uit het klooster. Opvang Weldra diende er zich een geïnteresseerde partij aan, ‘Stichting het Tweede huis’, die mogelijkheden zag voor een nieuwe bestemming voor het klooster. In de praktijk van de crisisopvang bleek behoefte te zijn aan een huis waar mensen na een crisis-situatie enige tijd zouden kunnen verblijven. ‘Het Tweede Huis’ biedt mensen de gelegenheid om tot rust te komen en zelfvertrouwen op te bouwen. Zij kunnen hier op verhaal komen en zich voorbereiden 24


op terugkeer in de maatschappij. De zusters vonden dit een sympathiek doel en brachten een deel van de inboedel, die zij reeds naar elders hadden overgebracht, weer terug. Vervolgens verschenen artikelen en oproepen in verschillende bladen. Er werden informatie- avonden georganiseerd en medewerkers geworven. Huisartsen, maatschappelijk werkers, instellingen en instanties zijn aangeschreven om hen te informeren over de toekomstige opvangmogelijkheden. In het gebouw zijn extra douches en wastafels aangelegd. Op 4 januari 1991 werd Het Tweede Huis officieel geopend. Direct na de opening kwam er een stroom van aanvragen op gang, een stroom die niet meer op zou drogen. Anno 2015 staat het klooster weer volop in de steigers. Nadat het pand circa 25 jaar geleden met behulp van de gemeente was aangekocht is het nu tijd voor een grondige renovatie. Marijke Graat is sinds acht jaar werkzaam als coördinator, zij is de enige betaalde parttime kracht. Zij is het ‘gezicht’ van het huis en vertelt over het actuele reilen en zeilen van het Tweede Huis: ‘We zijn een non profit stichting en werken met vrijwilligers. Dat geldt ook voor de mensen van de technische dienst. Voor de meer omvangrijke klussen zijn we afhankelijk van fondsen. Het Oranjefonds heeft ons nieuwe verwarmingssysteem bekostigd. Maar met nieuwe verwarming alleen kom je er niet, want de ra-

men tochtten, het dak was niet geïsoleerd, het lekte en er werd asbest ontdekt. Nu hebben we nieuwe ramen, het dak wordt gerenoveerd en de bordessen worden opgeknapt. Zodra die ingrijpende verbouwing achter de rug is moet het huis zeker nog weer 25 jaar meekunnen. Bewoners Er zijn nu elf bewoners, de capaciteit bedraagt 13 tot 14 bewoners en enkele kinderen. Maar er wonen hier nu geen kinderen vanwege de gevaren die een verbouwing met zich meebrengt.

Het Tweede Huis

De maximale verblijfsduur voor bewoners bedraagt een jaar. Dit huis is geen Wlz-gefinancierde instelling. De bewoners betalen een eigen bijdrage van circa 430 euro per maand voor onderdak en voeding. De meeste bewoners leven van een uitkering; een betaalde baan is uitzonderlijk. Zij variëren in leeftijd van 21 jaar (dat is de minimumleeftijd) tot zeventigplus. Iedere bewoner heeft een vaste mentor, die men tweemaal per week spreekt. We werken niet met wachtlijsten. Indien er plek is kunnen mensen veelal op korte termijn bij ons terecht. Verwijzingen naar Het Tweede Huis komen veelal via een huisarts of psycholoog, maar noodzakelijk is dat niet; mensen kunnen ook zelf bellen. Er is wel een contraindicatie want mensen met verslavings-problematiek of ernstige psychische proMarijke Graat

blemen kunnen hier niet terecht. Er is geen acute crisisopvang. Wie zich aanmeldt krijgt een uitnodiging voor een uitvoerige intake. Samen met mijn collega’s van het coördinatieteam probeer ik in te schatten of Het Tweede Huis geschikt is voor deze persoon. Denken we dat dit het geval is dan staan we met de nieuwe bewoner uitvoerig stil bij de huisregels. We verwachten dat de bewoners zich hieraan conformeren. Soms vertrekken mensen omdat ze de regels te beklemmend vinden of omdat er een relatie is ontstaan. Dat is niet de bedoeling en dan vragen we de jonggeliefden om elders te gaan wonen. Er is ook een programma om mensen wat structuur en afleiding te bieden. Op maandagen en donderdagen wordt er gezongen, daarnaast is er een creatieve middag of avond. Deelname hieraan is echter niet ver-

plicht, mensen worden wel aangesproken op het dagritme. Eenieder wordt geacht om 8.30 uur aangekleed aan het ontbijt te zitten en we spreken bewoners ook aan op taken. De bewoners zijn met elkaar verantwoordelijk voor de huishouding. Kookbeurten doen mensen veelal samen met een andere bewoner en bij de maaltijden houdt men rekening met bijvoorbeeld vegetariërs of mensen met glutenallergie. Er is wekelijks een bewonersvergadering met verplichte opkomst en dan worden praktische zaken besproken. Hoe is de sfeer, zijn er bijzonderheden om te delen? Wie zit er niet lekker in zijn vel? De vergaderingen zijn ook handig voor het verdelen van taken en het invullen van kooklijsten.’ Compassie In totaal zijn er circa 40 vrijwilligers actief en met elkaar is er sprake van knrbulletin 2 | 2015

25

RELIGIEUS ERFGOED

inhoud

een 24-uursbezetting. Voor de vrijwilligers geldt van weerszijden een proefperiode en na drie maanden vindt een gesprek plaats om de balans op te maken. Wanneer de evaluatie negatief uitpakt heeft dat vaak te maken met een onevenwichtigheid in de spanningsboog van afstand en nabijheid. Het valt ook niet altijd mee om in een groep te leven. Er zijn sinds het jaar 2000 drie permanente bewoners, die via een sollicitatieprocedure zijn geworven en die inpandig een eigen appartement bewonen tegen een gereduceerd tarief. Zij leven geheel zelfstandig, behalve wanneer ze ‘dienst’ hebben, dan eten ze met de bewoners. Momenteel zijn de drie permanente bewoners van het mannelijk geslacht en dat is een

OUDERENZORG

voordeel wanneer zich een stevige ex aandient van een van de bewoonsters. Vervelende incidenten tussen de bewoners onderling doen zich zelden voor, want de bewonersgroep is samengesteld met stabiliteit als inzet. Marijke Graat: ‘Dit huis is een plek in de luwte van de maatschappij, een zeer weldadige plek op humanistische grondslag. Na de verbouwing hopen we ons 25-jarig feest te kunnen gaan vieren. Iedereen is trots op wat we hier voor mekaar krijgen. Mensen komen hier graag. Uit compassie voor de medemens willen velen zich graag inzetten om mensen een nieuwe start te geven. We zien ook veel dat mensen die hun leven weer op de rails hebben er zijn voor

Glas-in-lood JMJ

de anderen. Ze willen tijd, aandacht en energie vrijmaken om anderen te steunen, zodat ook zij weer op kunnen krabbelen.’ www.stichtinghettweedehuis.nl

Ouderenzorg De waarden van de zusters De zorg voor oudere medezusters en – broeders is een belangrijk aandachtspunt voor alle besturen van religieuzen. De ingrijpende veranderingen op dit terrein leiden tot veel onzekerheid en stress bij de betrokkenen. Hoe kunnen bestuurders inspelen op de veranderingen en daardoor de toekomst met meer vertrouwen tegemoet zien? Een gesprek met Bob Pluijter in Uden. Bob Pluijter

Retraitehuis Vorig voorjaar was het driemaal feest voor de Missiezusters Dienaressen van de Heilige Geest in Uden. De congregatie zelf bestond 125 jaar, het Retraitehuis in Uden en de gelijknamige Zorgstichting bestonden respectievelijk 100 en 25 jaar. De Missiezusters Dienaressen van de Heilige Geest hebben in 1912 het Re26


traitehuis in gebruik genomen als huis voor bezinning en gebed. Na een ingrijpende renovatie in 1998 is het Retraitehuis nu een woonzorgcentrum met verpleeghuiszorg. De bewoners zijn bijna voor de helft zusters en de andere helft zijn leken. De eigenaar van het Retraitehuis, Hercules, zal naast het Retraitehuis en het Arnoldusklooster 40 woon/

zorgappartementen als nieuwbouw gaan realiseren. Verder zal woningcorporatie Area rondom het Retraitehuis een gemengde woonwijk voor diverse doelgroepen realiseren. Het middengebied rond het Retraitehuis blijft groen. Toekomstige bewoners die behoefte hebben aan zorg, kunnen desgewenst terugvallen op de diensten van het Retraitehuis. Door

in dit gebied nieuwe woningen te bouwen, blijft er hier voor de toekomst een leefbare gemeenschap bestaan. Bob Pluijter fungeert sinds oktober 2013 als parttime directeur-bestuurder van het Retraitehuis. Bij zijn aantreden constateerde hij dat de zusters en de organisatie intensief bezig waren met het proces van ontvlechting. In een basisovereenkomst werd precies omschreven wat de zusters tot op het laatst graag wilden behouden. De basishouding was proberen te behouden wat er is, de zorg voor de zusters en de identiteit van het huis voor hen veilig stellen. Bob Pluijter: ‘Toen heb ik het omgedraaid door de zusters te vragen om ons te blijven helpen bij het hervinden en behouden van de identiteit van het verpleeghuis. De zusters kunnen actief aanwezig zijn en praktisch blijven bijdragen, en ook met en voor ons bidden. Zij kunnen nieuwe medewerkers inwijden in het gebouw met zijn specifieke verhaal en geschiedenis. De partners die het gebied ontwikkelen, waaronder het Retraitehuis zelf, hebben de zusters gevraagd mee te denken over de toekomstige waarden en inrichting van het gebied rond het Retraitehuis, en over een nieuw logo. Je kunt een logo beschouwen als een vorm van marketing en branding, de buitenkant. Ons vertrekpunt vormen steeds de intrinsieke waarden van waaruit we doen wat we doen. Dankzij de spiritualiteit van de zusters zitten hun waarden diep verankerd, in de stenen, in de organisatie, in het gedrag van mensen en in het mensbeeld van waaruit wij werken in de zorg. De zusters hebben veel te bieden ook na de ontvlechting, we hebben hen nodig. Daarom is er nu een basisovereenkomst ondertekend vanuit wederkerigheid, met tweerichtingsverkeer.’ Identiteit blijven onthullen In vergelijking met zorgorganisaties die hun identiteit zijn kwijtgeraakt

steekt het Retraitehuis gunstig af. Het pleidooi van Bob Pluijter is om te voorkómen om een ‘grijs gemiddelde’ te worden: ‘Je moet je nestgeur centraal stellen. Niet uit romantiek, maar omdat het werkt. Dit huis heeft toekomst. We zijn efficiënt en wendbaar, we kunnen snel inspringen op ontwikkelingen; we hebben een gemiddeld laag ziekteverzuim onder het personeel. Dat heeft ook te maken met deze bijzondere locatie waar toewijding voor de medemens ingebed is. We hebben dan ook een wachtlijst. Mensen die hier willen wonen, kiezen voor de bijzondere waarden in dit huis. Uit onderzoek van Motivaction blijkt dat een groeiende groep ouderen vanuit waarden invulling wil geven aan het leven. Wij willen de waarden van de zusters en de waarden van deze plek graag blijven ontdekken, blijven onthullen, en tot hun recht laten komen. Samen met IVN kijken we bijvoorbeeld welke natuurwaarden in de tuin present zijn; de spechten, uilen, eekhoorns, en zelfs de ijsvogel is gesignaleerd. Als zorgaanbieder richt je je aandacht op de persoon, op deze individuele oudere mens. Voor ons staat de vraag centraal wat voor de individuele bewoner belangrijk is. Heeft iemand bijvoorbeeld een hondje als huisdier waar zij of hij erg aan gehecht is, dan is het uitgangspunt dat we samen proberen dat het hondje meekomt. Maar men kan ook verleid worden door de grote eenpersoonskamers met een eigen badkamer en klein keukenblok of door onze eigen keuken, het gezamenlijke eten en de grote tuin. De ruimte voor stilte, voor een troostend gesprek, voor ontmoeting. Het klinkt paradoxaal, maar door een beter zorgaanbod en een eigen identiteit kan je meer bieden en dat betekent dat de vraag groter wordt waardoor je als bedrijf meer continuïteit biedt.’ En om zijn visie kracht bij te zetten belicht Bob Pluijter één facet van de ouderenzorg: ‘De Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ),

de naam zegt het al, is na de 2e wereldoorlog in het leven geroepen als een vangnet voor onverzekerbare risico’s. Zoals bijvoorbeeld een gezin waarin een kindje met het Downsyndroom geboren wordt. In vorige decennia zijn het ouder worden en de kosten die de ouderdom met zich mee brengt ook in de AWBZ ondergebracht. Maar het ouder worden is op zichzelf geen onverzekerbaar risico. De AWBZ was uitgegroeid tot een grote ruif, waar teveel verstrekkingen uit betaald werden voor teveel mensen. De zorginstellingen zijn te sterk afhankelijk geworden van die ruif. Het is goed dat de bekostiging uit de AWBZ gedeeltelijk terug gaat naar de zorgverzekeraars en dat er meer private ouderenzorg komt. ‘Niet het zorgkantoor is je klant, maar de zorgbehoeftige mens zelf. Je eigen maatschappelijke achterban bepaalt of je recht van bestaan hebt, niet het zorgkantoor of de overheid. Dat is mijn overtuiging’, aldus Bob Pluijter. Ontmoeting Tijdens de Nieuwjaarsbijeenkomst heeft Bob Pluijter dit jaar voor het eerst aan de personeelsleden moeten zeggen dat er geen baanzekerheid meer is. Vervolgens heeft hij duidelijk gemaakt dat er slechts één manier is om zekerheid te krijgen: door aandacht voor de bewoners. Bob Pluijter: ‘Ik stimuleer de medewerkers om er in te springen, zelf te staan voor kwaliteit en aandacht en niet naar anderen te wijzen. Je moet het met elkaar doen als team. Het is mijn verantwoordelijkheid om wat de zusters hier decennia lang hebben opgebouwd nu als woonzorgorganisatie voort te zetten. Naast de aandacht voor de immateriële kant, ben ik ook alert op planning en control, de bedrijfsvoering moet in orde zijn. Te voorzien is dat in de toekomst de huidige financieringsvorm gaat stoppen en dat de tarieven vrijgegeven zullen worden. Wanneer de vaste vergoedingen voor diensten en voorknrbulletin 2 | 2015

27

OUDERENZORG

inhoud

zieningen verdwijnen moet je meer gaan concurreren. Risico’s, maar ook kansen, nemen toe. Wij zijn met ons huis een relatief kleine speler in een veld. Dan is het zaak een ‘product’ aan te bieden wat mensen willen hebben. Wanneer mensen hier in dit huis op bezoek komen bij een dementerende partner hebben ze soms de behoefte om daarna even een praatje te maken, een biljartje te leggen, een biertje te drinken of hun verhaal te delen. We willen daar ruimte voor scheppen. Ook is het een kwestie van voortdurend inspelen op vragen die komen, bijvoorbeeld ‘wat is dementie’ en ‘wat is de vraag achter de vraag die ons gesteld wordt’. Dit vergt blijvende aandacht voor scholing. Vanochtend werd een bewoner uitgedragen. Medewerkers stonden aan weerszijden van de gang richting buitendeur, ieder die zich vrij kon maken. Bij de deur draaide een van de kinderen zich om, keek ons aan en zei: ‘Bedankt dat jullie ons pap zo liefdevol verzorgd hebben.’ Die boodschap mochten we open ontvangen. We hebben met deze bewoner en met de familie samen geleefd, in het werkelijke contact. De zusters brengen

bijzondere waarden mee als dragers van een cultuur die ook wij belangrijk vinden. Ze zijn dynamische wereldburgers, spreken verschillende talen en zitten vol verhalen. Het is een moderne open congregatie en in huis blijven de kloosterwaarden in stand. De sociale cohesie blijft behouden, ook omdat de zusters voor elkaar zorgen. Hopelijk zullen de zusters nog lang in ons midden zijn. Maar later zetten wij hun vlammetje voort. De identiteit zit in alle haarvaten van onze organisatie: in de statuten en in de functiebeschrijvingen. De identiteit is een punt van gesprek en komt naar voren in de functioneringsgesprekken. Alle nieuwe medewerkers krijgen te horen over Steyl. Je hebt elke dag opnieuw het bijzondere te zoeken in het contact met de medemens, want als we in de routine gaan, dan gaan we dood.’ Als God ver weg lijkt… Evenals de zusters is Bob Pluijter een wereldburger. Hij heeft gewerkt met leden van andere missiecongregaties in Sri Lanka, Kameroen, India en heeft daarnaast de zorg in Nederland goed leren kennen, onder meer

als interimmanager bij Brabantse zorginstellingen in Rosmalen en Boekel. Ook via het Liliane Fonds waar hij lang actief was, leerde hij congregaties kennen. Bob Pluijter heeft affiniteit met de zusters vanwege gedeelde interesses en waarden, hetgeen onder meer blijkt uit zijn eigen reguliere stilteweken, die hij tweemaal per jaar inlast. Bob Pluijter: ‘Ieder mens zie ik als een religieus wezen met existentiële behoeften en verlangens, met vragen die de materie te boven gaan. Het leven wordt mooi als zich de bereidheid in je opent om het mysterie te zoeken en je vragen te doorleven. Wat ik ervaar bij de zusters is dat het leven zowel religieus en tegelijkertijd ook heel aards is. Het gebedsleven vraagt veel zelfcontrole en discipline en dat komt het werk ten goede. Toch ontkomt niemand eraan dat er levensfasen zijn waarin het zicht op God vertroebeld is. Dan kun je je afvragen: Heeft Hij zich van mij verwijderd of was ik het die bewoog? If God seems far away, guess who has moved? W VDV

www.retraitehuis.nl

Jubilea SSpS Onder het motto ‘Dankbaar gedenkend, hoopvol kijkend naar de toekomst’ hebben de Missiezusters Dienaressen van de H. Geest vorig jaar verschillende jubilea gevierd. Van 8 december 2013 tot 8 december 2014 is er wereldwijd stil gestaan bij het 125 jarig bestaan van het instituut. Behalve het 125-jarig jubileum vierde de Nederlandse provincie in 2014 ook het 100-jarig bestaan van het Retraitehuis in Uden. Het begin Arnold Janssen (Goch, 1837) voelde zich geroepen om Gods Bevrijdende Boodschap uit te dragen, dichtbij en veraf. Zijn ouders hadden hem vaak verteld over de noden in de wereld en over de geloofsverdeeldheid in Duitsland. Zijn betrokkenheid bij deze problemen stimuleerde hem tot het stichten van een Missiehuis. Vanwege de ‘Kulturkampf’ week hij hiervoor uit naar Steyl in Nederland, waar hij een kleine herberg kocht. Geld had hij nauwelijks, durf wel en… een groot Godsvertrouwen. Monseigneur Paredis, de bisschop van Roermond, zei over Arnold Janssen: ‘Die man wil een missiehuis bouwen zonder één cent op zak. Hij is ofwel een gek of… een heilige!!’ Arnold Janssen liet zich niet ontmoedigen en in 1875 werd de congregatie: Gezelschap van het Goddelijk Woord – Societas Verbi Divini – afgekort SVD gesticht. Het Gezelschap groeide snel en al in 1879 konden de eerste twee missionarissen uitgezonden worden naar China. Omdat vrouwen gemakkelijker dan mannen toegang zouden hebben tot gezinnen, armen en wezen, leerlingen, zieken en zwakkeren, stichtte Arnold Janssen in 1889 de Congre-

gatie: Missiezusters Dienaressen van de H. Geest - Servae Spiritus Sancti - SSpS. De Duitse Helena Stollenwerk en Hendrina Stenmanns werden medestichteres. En om Gods Zegen te vragen voor het missiewerk, stichtte Arnold Janssen in 1896 een derde congregatie, ook in Steyl: Missiezusters Dienaressen van de H. Geest van de Altijddurende Aanbidding - Servae Spiritus Sancti de Adoratione Perpetua - SSpSAP.

leven en proberen zij op eigentijdse wijze het Evangelie ‘handen en voeten te geven’, opdat zoals de H. Arnold Janssen, het uitdrukte: ‘De H. Drieëne God moge leven in onze harten en in de harten van alle mensen!’ Behalve het 125-jarig jubileum vierde de Nederlandse provincie in 2014 ook het 100-jarig bestaan van het Retraitehuis in Uden. De zusters hebben zich vanaf het begin aan het retraitewerk gewijd en in 1951 kon de honderdduizendste retraitant Groei en bloei verwelkomd worden! Naarmate de Spoedig na de stichting van de con- Nederlandse zusters vergrijsden gregatie SSpS begon Arnold Janssen ontstond er behoefte aan een goede met een intensieve voorbereiding verzorging in een vertrouwd reliop het missiewerk van de zusters gieus leefklimaat. Dit heeft er toe overzee. De vorming van nieuwe le- geleid dat het ‘Retraitehuis’ getransden werd aan de medestichteressen formeerd is tot Klooster Verzorgingstoevertrouwd. De congregatie groei- huis en vervolgens een Verpleeg- en de snel. Al in 1895 konden de eerste Verzorgingshuis is geworden. Onzusters uitgezonden worden naar danks een gevorderde leeftijd dragen Argentinië, daarna volgden Togo en veel zusters hun missie tot op de dag Australisch Nieuw Guinea. De zus- van vandaag uit. Medezusters weters vormen nu een internationale reldwijd prijzen zich rijk met deze missionaire congregatie met actu- oudere zusters, wier leefwijze en geele vestigingen in negenenveertig bed zij ervaren als een tastbare steun landen. Alle leefgemeenschappen een krachtbron. zijn multicultureel van samenstel- De zusters hebben het afgelopen jaar ling en dragen zo bij aan het veel- intens beide jubilea gevierd met de kleurige leven van de wereldkerk. hele ‘Arnoldusfamilie’, met familieZij pogen samen met de mensen te leden, leden van de MHGG, genodigkomen tot een betere levenssituatie den, vrienden, kennissen, dorps- en door geestelijke en maatschappelij- stadsgenoten. Zij hebben de uitgeke ondersteuning, door scholing en sproken dank, waardering en begezondheidszorg. moediging als inspirerend ervaren. Hun bewogenheid door Gods liefde, de Geest van waaruit Jezus Christus Met dank aan zusters Th Barendse, leefde, verbindt de zusters. Vanuit MJ Geurts en MR Schakenraad die kracht staan ze midden in het

Voor meer informatie: www.retraitehuis.nl en www.missiezusters.org Op Youtube staat een miniserie over 100 jaar Retraitehuis

28



29

IN BEELD

U I T G RE EDLAI A GG I EDU D SO E ROFRGGOOE D

Uitgedaagd door God Het niet of niet meer kunnen is voor iedereen, jong en oud, een groot drama.

inhoud

Individueel lef is zeldzamer dan collectieve moed In gesprek met Holkje van der Veer o.p. Holkje van der Veer heeft ruim 25 jaar met veel plezier met jongeren gewerkt. Door omstandigheden nam haar leven rond haar 50e een andere wending. Dankzij televisie-uitzendingen en verschillende publicaties is zij nu een ‘bekende zuster’, die regelmatig gevraagd wordt voor lezingen over kloosterspiritualiteit. Daar zegt ze liever geen Nee op. Het is een kans om te getuigen van het goede dat zij aantreft op haar pad en dat door te geven aan anderen. Ze heeft meegewerkt aan Man bijt hond vanuit het besef dat veel mensen nieuwsgierig zijn naar het leven van religieuzen. Holkje: ‘We mogen ons laten zien en laten horen en wanneer we dat samen doen is dat krachtiger.’ ‘Wat wil je weten?’ Holkje van der Veer (Amsterdam, 1960) groeide op in een Doopsgezind milieu in Amsterdam. Haar ouders zijn afkomstig uit de Zuid-West hoek van Friesland. In haar jeugd speelde de kerk een rol als vertrouwde thuisplek, de bredere gemeenschap waar het gezin bij hoorde. De benadering van religie in het gezin was vrijzinnig en nuchter. Diezelfde vrijzinnigheid was typerend voor haar schooltijd in de jaren zeventig. Ze raakte toen betrokken bij het Doopsgezinde jeugdwerk. Aan de Singel 452, pal naast de Krijtberg, was onder de kerk een kelder en alle jongeren die bij het jeugdwerk betrokken waren kregen daar een eigen sleutel van. Het vertrouwen van de leiding in de jongeren was dus heel groot. Pubers konden als ze dat wilden dag en nacht naar deze plek komen. In het onderwijs voerden door Montessori geïnspireerde pedagogische ideeën de boventoon. Holkje: ‘De docenten waren vraaggericht: vertel het ons, wat wil je weten? Zelf had ik wel een gemeenschapje nodig om me op koers te houden. Ik spijbelde vaak 30


om bijvoorbeeld radio-opnames bij te kunnen wonen van Piet Ponskaart. De reactie van de docenten was dan: ook leuk als je denkt dat je dat moet doen. Ik ben nu, achter af blij met de mogelijkheden en de kansen die ik heb gekregen. Ik bewaar er goede herinneringen aan.’ Corset Reeds als baby was duidelijk dat Holkje een bijzonder lichaam had. De diagnose luidde: het Marfan Syndroom. Ondanks wat problemen met haar rug, waardoor ze geruime tijd met een corset moest lopen, heeft ze altijd normaal onderwijs gevolgd. Holkje: ‘Het is nooit een excuus geweest om dingen niet te doen. Als kind neem je het leven zoals dit vanzelfsprekend naar je toe komt. Ik was eigenwijs, een mondige puber. Ik moest wel een corset dragen, maar ziek was ik nooit. De weken die ik in het Binnengasthuis, op de Amsterdamse Wallen doorgebracht om daar vanwege een scoliose in traktie te liggen waren vormend. Ik ben nooit gepest op school, wel geplaagd gelukkig. Ik hoorde er gewoon bij en

mocht overal aan mee doen. Op mijn 19e ben ik aan mijn rug geopereerd. Daarna heb ik tot aan mijn 40e levensjaar een vrij normaal leven geleid. Natuurlijk waren er de reguliere check ups en scans, maar die speelden niet door in mijn functioneren. Het aneurysma, een zwakke plek in mijn aorta, dat mij trof als veertigjarige, heeft mij doen realiseren dat het leven niet oneindig is. Toen besefte ik, dat wilde ik iets doen, ik het nu zou moeten doen.’ Dominicaans leven Ze is fier op hetgeen ze heeft bereikt. Holkje: ‘Ik heb me in het Studentenpastoraat kunnen ontplooien, ik ben dominicanes geworden en heb veel gereisd. Ik ben niet geneigd om af te wachten, maar stel me ontvankelijk op voor mogelijkheden.’ In het vertrouwen dat ze daar moest wezen vond ze in de jaren tachtig haar weg naar de kleine gemeenschap van dominicanessen in Zwolle. In het werken met jongeren, in de dominicaanse gemeenschap, in de prachtige IJsselstad was ze super gelukkig. Totdat ze in het jaar 2000 moest er-

Holkje van der Veer | Foto William Moore

varen dat het ‘op’ was en dus de tijd was aangebroken om op weg te gaan. Na haar vertrek uit Zwolle bleek dat ze ziek was: er was onvoldoende zuurstof in het bloed. Geavanceerde apparatuur vult nu iedere nacht dit tekort aan en hierdoor voelt ze zich weer helemaal helder en gezond. Ze woont in een appartement bij haar medezusters in Neerbosch (Nijmegen). Van hieruit verzorgt ze diverse cursussen in Huissen. Holkje doet veel verschillende dingen, maar het werken met jongeren, en dan met name jongeren met een beperking raken haar. Holkje: ‘Er is veel humor en onderlinge solidariteit, jongeren herkennen bij elkaar gelijksoortige ervaringen. Vooral de overstap van studie naar betaald werk is voor veel jonge mensen moeizaam. Iedere jongere wil een bestaan opbouwen, zelfstandig zijn, toekomst hebben. Ondanks dat we een staatssecretaris hebben die zichzelf met een rollator voortbeweegt (Jette Klijnsma) en andere rolmodellen zoals Marc de Hond draait het in onze cultuur om de snelsten, de besten, de toppertjes. Hoor je daar niet bij als gevolg van de

ziekte van Lyme of Pfeiffer of je stottert heel erg, dan is de kans dat je een baan krijgt aanzienlijk minder.’ Kwetsbaar? Ze is geïntrigeerd door de vraag naar de betekenis van het imperfecte, maar kan tegelijkertijd het woord ‘kwetsbaar’ niet meer horen, omdat het is uitgehold. Holkje: ‘De samenleving is harder geworden. In mijn tijd was het hip om – zoals ik deed - in een overall of een tuinbroek te lopen. Dit had het voordeel dat ik mijn lichaam enigszins kon verstoppen. Maar nu moeten alle lichaamscontouren niet enkel zichtbaar zijn, maar juist geaccentueerd worden. Voor mensen die onzeker zijn over hun uiterlijk is dat best lastig. Ik merk vaak bij mensen met beperkingen dat ze kwaliteit van leven nastreven. Hun lef neemt toe evenals hun behoefte om zichzelf te uiten, bijvoorbeeld door middel van muziek. Het niet of niet meer kunnen is voor iedereen, jong en oud, een groot drama. Veel mensen ervaren dat pas op latere leeftijd. Soms slaat de frustratie hierover naar bin-

nen als kwaadheid. Maar ik vraag me eerder af: waarom zou het mij niet overkomen? Het was niet mijn vrije keuze om hier in een appartement te wonen, maar voor mijn gezondheid en dus voor mijn welzijn is het beter. Ik moet toegeven dat ik hier toch heel gelukkig ben. We hebben bij Huize Rosa en de Catharinahof een prachtige nieuwe kapel gebouwd, de Dominicuskapel. Er is ook een multifunctioneel congregationeel-centrum en ik woon vlakbij een heleboel medezusters. Ik ben op mijn plek in de dominicaanse traditie. Het vormt de basis van waaruit ik wil onderzoeken wat mijn verbond met God is. Ik wil de tijd nemen om iets te laten bezinken en te verbinden met de tijd waarin ik leef. Dominicus sprak met een waard in de kroeg op het kruispunt van religies en culturen; hij ging de dialoog aan. Het is ook vandaag een uitdaging om op zoek te gaan naar een taal om met mensen te spreken over de dingen die ertoe doen. Het woord HOOP is daarin essentieel, want dat is het belangrijkste wat religie ons brengt. Ooit had ik een tegeltje waaraan ik gehecht knrbulletin 2 | 2015

31

UITGEDA AGD DOOR GOD

BOEKEN & BLADEN

inhoud

was, omdat ik het kreeg nadat een stukje van mij was geplaatst in ons Amsterdamse kerkblad. Helaas is het verdwenen. De tekst op de tegel luidde: ‘De individuele moed is veel zeldzamer dan de collectieve.’ Daar geloof ik in. Uiteindelijk is er één iemand die een stap zet, die anders durft te zijn.’ Schrijven Toen ze meer tijd kreeg en er rijp voor was vroeg iemand van uitgeverij Ten Have haar om een boek te schrijven. Dat was een leerzaam proces met als resultaat ‘Verlangen als antwoord’. Ze ontdekte bij zichzelf een soort schrijversdrift en zocht naar een sleutel om het verhaal aan op te hangen. Holkje: ‘Je kunt verschillende perspectieven kiezen en elk daarvan kan tot een ander ver-

haal uitgroeien op basis van hetzelfde materiaal. Het is spannend om iets te maken wat nog niet bestaat. Ik heb tijdens het schrijfproces veel met mensen gesproken en ik weet nu dat het schrijven krachtiger wordt als je er langer over doet. Het keer op keer hernemen van een tekst is vruchtbaar.’ Ze werkt inmiddels aan een volgend boek. Holkje: ‘Vaak denk ik aan een uitspraak van Schillebeeckx: iedere dominicaan vertelt met zijn eigen leven het ordesverhaal en daarmee vertellen wij samen het verhaal van de orde verder. In deze tijd zijn mensen benieuwd naar het IK-verhaal; dat willen ze lezen. Mens wie ben jij, en waarom doe jij wat je doet? Ben je betrouwbaar? Op deze manier zoals ik nu schrijf had ik het 20 jaar geleden niet gekund. Schrijven is een duursport en daar ben je

beter in naarmate je ouder wordt. Ik vergelijk het ook wel ’s met een trui breien. Heb ik het eerste hoofdstuk af, dan denk ik: de boord staat er. Ik mag graag breien, maar ik gebruik nooit een patroon. Ik begin gewoon en zie wel hoe het uitpakt. Ik hou ook van film en van theater en vind dat het Katholiek Nieuwsblad een uitstekende filmrubriek heeft. Religie is duidelijk present in moderne culturele uitingen zoals films, theaterstukken of muziek. De bijbel behoort tot ons nationale erfgoed; een groot aantal regisseurs is daarvan overtuigd. Ook kleinkunstenaars zoals Sara Kroos en Brigitte Kaandorp willen mensen tot denken aanzetten en ook zij gebruiken in hun werk vaak bijbelse thema’s. Dat is toch ongelooflijk spannend?’ W VDV

Verlangen als antwoord. Mijn weg met de Dominicaanse traditie. ISBN 9789025903152. | dominicanessenvanneerbosch.nl

Boeken & bladen Het andere gezicht van de kerk Dertig jaar geleden ging de Acht Mei Beweging van start. Naar aanleiding van het omstreden bezoek van paus Johannes Paulus II aan ons land wilden kritische katholieken ‘het andere gezicht van de kerk’ laten zien: een kerk die werk probeerde te maken van meer vrijheid, minder leerstelligheid en grotere inspraak van de gewone gelovigen. 32


Tot aan haar opheffing in 2003 heeft de AMB een belangrijke rol gespeeld in de Nederlandse katholieke kerk. Zij bood inspiratie en steun aan hen die naar een open en democratische kerk verlangden. En ze heeft al die jaren ook de leiding van de kerk opgeroepen en uitgedaagd om de verlangens van deze gelovigen serieus te nemen.

Tom van den Beld, de auteur, heeft zich niet alleen gebaseerd op archiefonderzoek, maar heeft ook gesproken met belangrijke hoofdpersonen uit de beweging. Ook interviewde hij enkele ‘tegenspelers’, onder andere kardinaal Simonis. Van den Beld komt tot de conclusie dat de AMB weliswaar een generatieverschijnsel was, maar dat de vernieuwingsgezindheid die zij mede heeft aangeblazen niet verdwenen is maar voortleeft in verschillende kleinere geloofsgemeenschappen.

SVD-missie op Flores De Nederlandse SVD-provincie zond vanaf haar zelfstandigheid in 1916 honderden missionarissen uit naar de Indonesische archipel, meer specifiek naar het Kleine Sunda-eiland Flores. De start was moeilijk, zeker toen in 1918-1919 de congregatie diverse missiewerkers verloor aan de wereldwijd uitgebroken Spaanse griep. Toch zou binnen enkele decennia de evangelisering van de Sunda-eilanden een feit worden. Marie-Antoinette Willemsen, die al meerdere geschiedenissen van religieus leven op haar naam heeft staan, heeft de SVD-missie op Flores beschreven aan de hand van levensbeschrijvingen van acht missionarissen. Het honderdjarig bestaan van de Nederlands-Belgische SVDprovincie vormde een mooie aanleiding voor het boek. Ze heeft een zo gevarieerd mogelijk beeld willen geven van de missieactiviteiten door vier taakgebieden

aan bod te laten komen: onderwijs, landbouw, bestuurlijk werk voor de congregatie en tenslotte het werk van twee broedermissionarissen. Het boek werpt licht op interculturele spanningen waarmee missionarissen te maken kregen. Deze lagen niet alleen in de overdracht van het geloof. Ook in de ontwikkelingsprojecten waarvoor enkele missiewerkers zich inzetten, bleek er verschil van inzicht te bestaan over de inbreng van de lokale bevolking, het tempo waarin de projecten moest worden uitgevoerd of het uiteindelijke doel dat gediend werd. Het is onvermijdelijk dat ook de roerige 20e eeuwse geschiedenis van Indonesië in het algemeen en Flores in het bijzonder aan bod komt: het koloniale tijdperk dat op zijn einde liep, de Japanse inval en de internering in kampen, de onafhankelijkheidsstrijd en de daarop volgende indonesianisatie-proces waarbij alle

Europeanen hun positie ondergeschikt moesten maken aan die van de Indonesiërs en de gewelddadigheden rond de generaalscoupe van 1965. Ook de vernieuwingen die het gevolg waren van het Tweede Vaticaans Concilie gingen niet aan Flores voorbij. Willemsen beschrijft op kundige en vlot geschreven wijze wat de consequenties waren van al deze gebeurtenissen voor de Nederlandse missionarissen alsook voor het samenwerken met de Florinese clerus en de contacten met de lokale bevolking. Het valt wat buiten het kader van het boek, maar toch is het jammer dat een heel concrete vrucht van het missiewerk op Flores niet aan bod komt: de uitzending van Florinese missionarissen naar Nederland vanaf de jaren ’90 van de vorige eeuw. Het zou bij wijze van epiloog een fascinerend slot zijn geweest van deze boeiende missiegeschiedenis.

Marie Antoinette Willemsen, De lange weg naar Nusa Tenggara. Spanningsvelden in een missiegebied. ISBN 978 90 8704 519 7. Uitgeverij Verloren. € 24,00

Tom van den Beld, Het andere gezicht van de kerk. De Acht Mei Beweging 1985 - 2003. ISBN 978 90 5625 443 8. Valkhofpers. € 19,50


33

BOEKEN & BLADEN

BOEKEN & BLADEN

Pico bello

Jan Teresa en

in Licht

inhoud

Teresa en Jan in licht Glazenier Anna Rijken heeft twee glas-in-lood ramen vervaardigd, geïnspireerd door respectievelijk Teresa van Avila en Jan van het Kruis. De ramen zullen eind dit jaar geplaatst worden in de doopkapel van de Petrusbasiliek in Boxmeer. Daaraan voorafgaand zijn de beide ramen nu tentoongesteld in het Erfgoedcentrum Nederlands Kloosterleven in Sint Agatha. Het raam van Teresa van Avila vormde het eindwerkstuk van de opleiding van Anna Rijken in Schoonhoven en voor haar ‘meesterstuk’ is ze met lof geslaagd. Ze had de opdracht een raam voor een jubileum of gedenkdag te ontwerpen en uit te voeren. Het vijfde eeuwfeest van Teresa van Avila vormde de concrete aanleiding voor het ‘Teresaraam’. Anna Rijken (‘s-Gravenhage, 1991) heeft een grote interesse in theologie en mystiek. In het boekje ‘Teresa en Jan in Licht’ vertelt zij hoe zij hoofdthema’s uit het werk van beide middeleeuwse mystici op een moderne

wijze vorm heeft gegeven. Ter voorbereiding heeft zij zich verdiept in ‘’Het kasteel van de ziel’’, het meest bekende werk van Teresa van Avila (en tevens de titel van de huidige tentoonstelling in het Erfgoedcentrum Nederlands Kloosterleven). Teneinde de teksten van Jan van het Kruis om te kunnen zetten in beeld heeft zij gesproken met iemand die thuis is in het werk van deze Spaanse mysticus. Naast glas in lood maakte Anna Rijken gebruik van technieken als brandschilderen en zandstralen. Het boekje ‘Teresa en Jan in Licht’ biedt ook een ‘kijkwijzer’ voor wie wil weten wat er precies is afgebeeld op de beide ramen. Er is een opvallende symmetrie in de vorm, het kleurenpalet en de gebruikte symboliek, die onderstreept dat de ramen bij elkaar horen. Het is Anna’s droom om veel religieus werk te maken, omdat religiositeit haar fascineert en zij dat graag wil vertalen in glas en licht.

Arjan Broers, Teresa en Jan in Licht. Glas in lood door Anna Rijken kost 8,50 euro (inclusief verzendkosten 12,50 euro) en is te bestellen via [email protected] Rekeningnr: NL67 INGB 0000 1673 03 t.n.v. Vormweijs Nijmegen.

34


Wereldwijd wordt Don Bosco’s visie op opvoeding en begeleiding van jeugd en jongeren nog dagelijks als inspiratiebron gebruikt en in praktijk gebracht. Preventie van opgroeiproblemen is hiervan een belangrijk effect, maar het reikt verder. De zoektocht naar geluk is diep geworteld in het hart van jongeren, ze zijn hierbij afhankelijk van kansen. Ze hebben volwassenen nodig die zich medeverantwoordelijk voelen voor deze kansen en het evenwichtig opgroeien van de jongere generatie. In de uitgave Pico Bello worden jeugden jongerenwerkers en iedereen die betrokken is bij jonge mensen, uitgenodigd om kennis te nemen van het gedachtegoed van Don Bosco en de eigen pedagogische inzichten te onderzoeken en verdiepen. Auteur Rita Vermeltfoort heeft in deze uitgave het pedagogisch gedachtegoed van Don Bosco in een eigentijdse vorm geboekstaafd. Rita Vermeltfoort genoot een brede vorming. Ze is opgeleid in organisatieontwikkeling en training/coaching en kwam vervolgens uit bij de studie theologie en levensbeschouwing. Daaraan voorafgaand ontving ze vele jaren individuele begeleiding van een cisterciënzermonnik. Op dit moment is ze verantwoordelijk voor vorming en bezinning binnen de Don Bosco Werken Nederland en heeft ze daarnaast een eigen praktijk: ‘Met mensen zoeken naar hun waardigheid, kracht en bestemming, kenmerkt mijn werk de afgelopen 25 jaar. In de loop van de tijd wisselde ik mijn trainingen in de commerciële sector af voor training

en coaching gericht op mensen die niet vanzelfsprekend succesvol zijn / tot hun recht komen in onze huidige samenleving. Daar gaat mijn zin/hart naar uit; van re-integratie tot gevangeniswezen, van jongeren in het gedrang tot eenieder met honger naar zingeving, alle leeftijden. Samen met deelnemers hun unieke profiel en levensverhaal plaatsen in een context van hoop en zingeving werd de route die ik met mensen wilde gaan na jaren van empowerende trainingen gericht op uitbreiding van vaardigheden, efficiency en performance. Want hoe mooi is de schoonheid immers van mensen die ‘ zichzelf’ zijn geworden, soms kwetsbaar en met een barstje, ieder met een heel eigen kleur en gelaat, wonderlijk bedacht en indrukwekkend in onverbloemde eigenheid. Kracht vinden in het herkennen van je persoonlijke mogelijkheden en beperkingen, van je unieke roeping en deze accepteren, is een avontuur. ‘Ja’ zeggen tegen een schepper die voorbij je ‘zelf’ gaat, is verzeild raken in een dynamiek van vertrouwen en overgave. Bij mensen die zich op deze dimensie verlaten ervaar je direct de bescheidenheid en ruimhartigheid die hoort bij het ‘ loslaten’, bij het lef en ontzag hebben om in beweging te komen op een weg die vaak niet strookt met de eigen agendering en altijd de richting opgaat van de andere mens en het

ecosysteem. Het is in Gods schepping waar ieders unieke bijdrage precies van pas komt, met het oog op een leefbare wereld – vermoed ik.’ Rita Vermeltfoort: ‘Men spreekt wel over het charisma van Don Bosco, dat intrigeert me; dat de heilige geest zo krachtig en vol liefde wordt ingezet voor de dienst aan kwetsbare jeugd en jongeren dat mensen hierdoor worden aangemoedigd, zodra ze er maar een kiertje van hun deur voor openzetten. ’t Gaat over vuur dat om zich heen grijpt en nodig is, omdat alleen hiermee Gods rijk op aarde kan komen. En laat me eerlijk zijn: als ik steeds zelf het vlammetje zou moeten oppoken, als inspiratie en werk alleen van mezelf moesten komen, dan was ik onderweg allang ergens afgeslagen.’ Rita Vermeltfoort wil aansluiten bij de fundamentele levensvragen van jonge mensen door hen woorden, beelden of rituelen aan te reiken voor hun innerlijke leven: ‘Over ‘het geheim’ dat niet intellectueel of emotioneel begrepen kan worden maar waar we wel mee in verbinding staan, willen jongeren graag iets horen. Ik denk dat we dat onderschatten. Maar veel volwassenen vinden het zelf moeilijk om hierover te spreken, hebben er geen taal voor. Zo zitten opgroeiende jongeren ‘op een droogje’ en wordt hun spirituele dimensie niet gevoed.’

Rita Vermeltfoort

‘Het Onze vader’ in ‘sms-taal’:

‘dad@hvn,ur spshl. we want wot u want & urth2b like hvn. giv us food & 4giv r sins lyk we 4giv uvaz. don’t test us! save us! bcos we kno ur boss,ur tuf & ur cool 4 eva!ok?’.

Rita Vermeltfoort, Pico Bello Don Bosco, Handvat voor jeugden jongerenwerkers kost € 6,- en is te bestellen via www.donboscowerken.nl | Rita Vermeltfoort zal op 2 september aanstaande de bijeenkomst van de ‘kleine congregaties’ bijwonen.


35

BOEKEN & BLADEN

BOEKEN & BLADEN

inhoud

Clara 30 januari 2015 was een feestelijke dag voor de franciscaanse beweging, in het bijzonder voor de Clarissen. Na 7 jaren vertaalwerk was daar dan de presentatie van het nieuwe Claraboek. De teksten zijn vertaald door een groep van 5 mensen, onder wie twee clarissen en Gerard Pieter Freeman. Het Clara-onderzoek heeft de laatste twintig jaar nieuwe bronnen en ontdekkingen opgeleverd. Met de nieuwe vertaling van de Geschriften van Clara hebben we dan ook echt een nieuw boek in handen. Er zijn 38 verschillende teksten vertaald, de teksten van Clara zelf, de teksten van het proces van haar heiligverklaring, haar levensbeschrijving en diverse franciscaanse getuigenissen en kerkelijke documenten die een licht werpen op het leven van Clara en haar zusters. Het boek bestaat uit vier delen. Het eerste deel bevat teksten van Clara zelf: de brieven aan Agnes, haar Testament en haar

zegen. In het tweede deel vinden we diverse getuigenissen en teksten die een licht werpen op de ontstaansgeschiedenis van Clara haar leefregel en de tekst van de Regel van Clara zelf. Clara haar eigen teksten bieden een boeiende inkijk op haar spiritualiteit, in wat Clara en haar zusters bewogen heeft en staande hield. Twee belangrijke krachtlijnen uit haar leven zijn: de beleving van de heilige armoede zoals Franciscus die haar in de navolging van Jezus Christus heeft geleerd en de band met de minderbroeders. In het derde deel vinden we de teksten van het proces van Clara haar heiligverklaring, haar levensbeschrijving en nog enkele andere teksten die een licht werpen op haar leven. Het zijn zeer waardevolle bronnen over wie Clara was, zowel voor haar bekering als daarna als mindere zuster in San Damiano. In het laatste deel staan andere getuigenissen en kerkelijke

Een bovenaardse vrouw documenten die ons beeld van Clara verlevendigen en aanvullen. Het boek is voorzien van uitstekende en uitvoerige inleidingen die de soms toch wat moeilijke teksten toegankelijk maken voor een breder publiek. Hiermee is dit boek een aanrader, niet alleen voor de zusters van Clara, maar voor allen die geïnteresseerd zijn in de franciscaanse spiritualiteit. Zoals het in de canonisatiebulle van Clara staat geschreven: ‘Ja, Clara was verborgen, maar haar leven kwam aan het licht, Clara zweeg, maar haar faam weerklonk; ze was verscholen in haar cel, maar werd bekend in de steden.’ (CanBull 21-23) Zo komt Clara van Assisi ook door dit boek weer tot leven als een moedige inspirerende en veelzeggende vrouw, die ook in onze tijd mannen en vrouwen wil en kan boeien op hun geestelijke weg. Tot lof van God. Z U S T E R M A R I A N N E VA N H A A S T R E C H T

Samengesteld onder leiding van Gerard Pieter Freeman. Clara van Assisi, Geschriften en oudste bronnen. ISBN 978 90 5625 433 9. Omvang 448 blz. Prijs €29,50 Valkhof Nijmegen.

Onder deze titel verscheen een tweeluik over Liduina van Schiedam. Deel een schetst haar vereringsgeschiedenis tot op heden en deel twee bestaat uit een vertaling van de Vita Lidewigis van Thomas van Kempen. Liduina van Schiedam (1380-1433) is vooral bekend vanwege haar noodlottige val op het ijs, waardoor zij een rib brak. De laatste 33 jaar van haar leven was zij aan het ziekbed gekluisterd en heeft haar lichaam de grond niet meer aangeraakt. Zij was dus niet enkel figuurlijk, maar ook letterlijk een ‘’bovenaards’’ wezen. Liduina van Schiedam is vanwege haar opofferingsgezindheid en haar ‘’lijdzaamheid’’ aan generaties van gelovigen als navolgenswaardig voorbeeld voorgehouden. Mede dankzij enkele boeiende vitae die van haar vervaardigd zijn, bleef zij eeuwenlang populair. De climax van haar populariteit lag rond 1933, haar vijfde eeuwfeest, maar vanaf circa 1960 sprak haar voorbeeld de gelovigen steeds minder aan. De concrete aanleiding voor deze boeiende, goed verzorgde publicatie vormt het ‘Li-

duina van Schiedam jaar 2015’. In het eerste deel schetst Charles Caspers de ups en downs in de populariteit van Liduina. Zijn studie omspant zes eeuwen, die globaal over drie hoofdstukken zijn verdeeld. Het eerste hoofdstuk (vijftiende en zestiende eeuw) bevat een korte levensschets van Liduina en haar betekenis voor haar tijdgenoten; de verering in de decennia na haar dood; een typering van de vita van Thomas van Kempen en Liduina’s cultus te Schiedam tot aan het begin van de tachtigjarige oorlog. Het tweede hoofdstuk (zeventiende en achttiende eeuw) gaat met name over de relikwieën van Liduina. Omstreeks 1600 dreigde in Schiedam en elders de verering voor Liduina weg te kwijnen. Maar de spectaculaire ontvoering van haar gebeente naar de Zuidelijke Nederlanden bracht een wending. Het derde hoofdstuk (negentiende en twintigste eeuw) gaat over de terugkeer van Liduina’s gebeente naar Nederland, de officiële bevestiging van haar status als heilige, de collectieve inspanningen

van de geestelijkheid om haar te bevorderen tot volksheilige nummer één en haar verering na de tweede wereldoorlog. Het tweede deel bevat een nieuwe, door Rijcklof Hofman vervaardigde vertaling van Liduina’s levensbeschrijving geschreven door Thomas van Kempen. Hoewel Thomas een leeftijdgenoot was van Liduina is zijn vita minder relevant als het gaat om de strikt biografische feiten. Maar Thomas’ vita heeft wel bij uitstek bijgedragen tot de faam van Liduina in de eeuwen na haar dood. In zijn levensbeschrijving van haar legt hij niet de nadruk op de voortschrijdende ziekte, maar op haar geestelijke ontwikkeling, haar voortgang der deugden en haar groeiende status als heilige. In Thomas van Kempen heeft Liduina van Schiedam een goede ambassadeur getroffen. Zijn werken zijn herhaaldelijk en op prestigieuze wijze in druk verschenen, in ruime mate verspreid en veel gelezen. De heilige Liduina zoals velen haar hebben gekend bezit karaktertrekjes die zij van Thomas heeft meegekregen.

Charles Caspers, Een bovenaardse vrouw. Zes eeuwen verering van Liduina van Schiedam. Thomas van Kempen, Het leven van de Heilige Maagd Liduina vertaald door Rijcklof Hofman. ISBN: 9789087044879. Uitgeverij Verloren.

36



37

DE EXEGEET

De exegeet inhoud

Jezus, exegeet Tussen woord en boeken In misschien wel een van zijn mooiste composities, In Principio (2003), presteert Arvo Pärt het onmogelijke: hij zet de menswording van God op muziek. Volgens velen gaat het Johannesevangelie vooral daarover: het mens worden van God. De Proloog zegt het bijna tastbaar: ‘Het Woord is vlees geworden’ (Joh. 1,14). Ook de bedoeling van deze vleeswording wordt onthuld: ‘Niemand heeft ooit God gezien, maar zijn eniggeboren zoon heeft Hem geëxegetiseerd’(Joh. 1,18). Exègèsato, staat er in het Grieks. Christus als exegeet. Hoe legt Jezus ons God uit? En hoe legt Johannes uit dat hij dit doet? En als we onszelf even in de derde macht mogen verheffen, hoe interpreteren wij die exegese van Johannes dan weer? Verdwijnen we zo achter een wolk van interpretaties zonder het centrum van de Godswaarheid nog te betreden? Of maakt het evangelie het met opzet zo moeilijk? Toen God de hemel en de aarde schiep, vertelt de Midrash Rabba, een Joods commentaar op het boek Genesis uit de tweede eeuw na Christus, raadpleegde hij de Tora. Dit zijn niet de vijf boeken van Mozes (de tora vormt slechts 1/64.000ste deel van die Tora), maar is een voorwereldlijk Plan, een blauwdruk van de Kosmos en het Leven. Johannes perfectioneert dit idee. Hij noemt het Scheppingsplan de Logos, het Woord. ‘In den beginne’ – dat betekent merkwaardig genoeg: vóór het bestaan van de taal – ‘was het Woord’. En uiteraard was dit Woord: God. 38


H.O. Tanner: Nicodemus bezoekt Christus (1899)

Exegeten moeten het van taal hebben. Johannes ook. Zijn evangelie ligt besloten tussen twee begrippen die de wereld in taal vatten. Aan het begin: het Woord. Aan het slot (het laatste woord van het Johannesevangelie): de bijbel, biblia. Ingeklemd tussen deze ultieme begrippen, woord en boeken, ontvouwt zich het vierde evangelie als het eerste en het laatste woord, de hoogste waarheid. Hoe wordt deze door Jezus ‘uitgelegd’? Rudolf Bultmann, de Duitse exegeet die op de uitleg van het Johannesevangelie in de vorige eeuw een allesbepalend stempel heeft gedrukt,

noemt de tekst van het vierde evangelie ‘ein bloβes Das’. Een huis zonder kamers, een boek zonder betekenis. Taal verwijst normalerwijs naar iets buiten zichzelf, maar de taal van Johannes niet. Waar brood normaal gesproken naar voedsel verwijst, water naar drinken, deur naar toegang, weg naar begaanbaarheid, wijnstok naar druiven (etc.), verwijst bij Johannes geen enkel woord naar buiten. Alles wijst terug naar binnen. ‘Ik ben de waarheid’, zegt Jezus, over zichzelf en over God. ‘Ein bloβes Das’, zegt Bultmann, want het zegt niets over de waarheid. De tekst van het Johannesevangelie

is een ‘betekenaar’ zonder ‘betekenisinhoud’. In mijn opvatting is Johannes, de evangelist, zich hiervan bewust. Hij weet dat zijn tekst faalt in het onthullen van de waarheid. Dat wil zeggen, de waarheid over God. Johannes onthult ons wel een andere – negatieve – waarheid. Negatief in de theologische zin van het woord. Om ons deze vernietigende waarheid te doen inzien, legt hij Jezus een uitspraak in de mond die hedendaagse taalfilosofen nog altijd de adem beneemt. ‘Alles wat ik heb gezegd’, vertelt Jezus zijn leerlingen in een lange monoloog ten afscheid, ‘heb ik jullie in paroimiai gezegd’ (Joh. 16,25). ‘Paroimiai’ is door vertalers op velerlei wijze verstaan, als ‘spreuken’, ‘parabels’, ‘metaforen’, ‘beeldende taal’. Letterlijk betekent het wat-bezijden-de-weg-ligt, een ‘zijstraat’ of ‘dwaalweg’, een weg die niet op het beoogde punt uitkomt. Dit is Jezus’ – of Johannes’ – definitie van taal. Taal – het woord – schiet principieel tekort. In het Johannesevangelie is Jezus zich daarvan bewust. Taal is een omweg. En dat blijkt. ‘Wij weten niet waar hij het over heeft’, merken zijn leerlingen tegen elkaar op (Joh. 16,18). Zij laten hem in de steek. Aan de voet van het kruis vinden we alleen de drie Maria’s en Johannes zelf. Niemand heeft ooit God gezien, en Jezus heeft zijn leerlingen over deze God niet kunnen ‘exegetiseren’. Maar hoe zit het dan met de verwijzingen naar binnen? Is de oplossing niet eenvoudig dat Jezus zelf God ís: ‘Ik ben’. Biedt het niet veel informatie wanneer iemand zich

identificeert met brood, water, licht, waarheid, deuren, wegen, wijnstokken? Is de exegetische taak van Jezus in het Johannesevangelie daarmee niet volbracht? Dat is toch meer dan Bultmann die zegt dat Jezus alleen maar onthult dat hij de boodschapper is. Of is het juist weer te veel? En komt er nooit een eind aan de identificaties, c.q. betekenisgeving (‘Niets van wat geworden is, is buiten Hem geworden’)? Het Johannesevangelie houdt ons twee tegengestelde soorten waarheid voor. De eerste openbaart ons God in Jezus. De tweede luidt dat we daarmee niet mogen denken dat we ook maar iets weten. Aldus brengt Johannes ons het mysterie dichterbij: Jezus is God. En tegelijk haalt hij het van ons weg: niemand kent of begrijpt deze Jezus. Daarom eindigt hij zijn evangelie met die voor exegeten en andere theologische boekenschrijvers zo ontmoedigende conclusie: ‘… de kosmos zelf is niet in staat te bergen wat er over deze Jezus te schrijven valt aan biblia’ (Joh.21,25). Een wereld vol boeken kan het mysterie niet verklaren. Zelfs als de tekst van het vierde evangelie had volstaan met dat ene woord dat alles zegt – Jèsous – was ons weten ontoereikend geweest. In principio. PAT R I C K C H AT E L I O N CO U N E T


39

Agenda

inhoud

2015

2 september 2015

Bijeenkomst ‘kleine congregaties’ ‘s-HERTOGENBOSCH

3 – 4 september 2015

Tweedaagse ‘Evangelisch, profetisch, hoopvol.’ HUISSEN

12 september 2015

Nationale Vredesdag Religieuzen ‘s-HERTOGENBOSCH

8 oktober 2015

15 oktober 2015

Studiedag COR FKR 15-10-2015 ‘s-HERTOGENBOSCH

15 oktober 2015

Atelier Huis van de Roeping

24 oktober 2015

Kleurrijk Religieus Leven

30 oktober 2015

Orientatieweekend Huis van de Roeping BOXMEER

12 november 2015

Kleine christelijke leefgemeenschappen MAARSSEN

12 november 2015

AV-KNR 12-11-2015 ‘s-HERTOGENBOSCH

13 november 2015

Religieuzenprijs 2015 ‘s-HERTOGENBOSCH

12 december 2015

Boekpresentatie Missionaire Bondgenoten

WOI Studiedag

Religieuzenprijs 2015 Iedereen van harte welkom bij de uitreiking van de Religieuzenprijs op 13 november. Zie hier de kanshebbers. Meer info?: www.knr.nl

40


bulletinjaargang 18 nummer 2 juli 2015

Recommend Documents