buitenlandse studenten binden?

t ran sfe r

vakblad over internationalisering in het hoger onderwijs

Hoe kan Nederland

buitenlandse studenten binden?

5

jaargang 20 | maart 2013

officier mensenhandel over misbruik studievisa | ‘braziliaanse bèta’s echt een

aanwinst’ | scandinaviërs compenseren onderlinge mobiliteit | erasmusbeurs voor staf vaak onbekend | onderzoek naar meerwaarde buitenlands studieverblijf

5 Transfer is een onafhankelijk vakblad voor internationale samenwerking in het hoger onderwijs en onderzoek. Transfer is ook online: www.transfermagazine.nl. Transfer is een uitgave van de Nuffic, de Nederlandse organisatie voor internationale samenwerking in het hoger onderwijs. Verschijnt acht keer per jaar. Redactie Els Heuts (hoofdredacteur), Annelieke Zandvliet en Ralph Aarnout Aan dit nummer werkten mee Annemieke Bosman, Han van der Horst, Yvonne van de Meent, Annette Posthumus, Martine Postma, Ellen Touw, Robert Visscher Beeld Christophe Boisvieux/Hollandse Hoogte, Niels Bongers, Caro Bonink, René van den Burg, Herman Engbers, Marc de Haan/HH, Nick Hannes/HH, LAIF/HH, Jos Lammers/HH, Jan Luursema/ANP, Inge van Mill/HH, Quadriga images/HH, Bert Spiertz/HH, John Wang/Getty Images, Redactieraad Ries Agterberg (DUB), Sebastiaan den Bak (Nether), Riekele Bijleveld (Universiteit Twente), Patrick Cramers (Codarts), Klaartje van Genugten (Fontys), Joep Huiskamp (TU Eindhoven) Redactieadres Nuffic, Postbus 29777, 2502 LT Den Haag, tel.: 070 – 426 0126 / 426 0144 / 426 0122 fax: 070 – 426 0399 e-mail: [email protected], [email protected], [email protected] website: www.transfermagazine.nl Abonnementen Transfer is gratis verkrijgbaar. Geïnteresseerden kunnen zich voor een gratis abonnement aanmelden via www.ikabonneermij.nl/transfer. Abonnementenadministratie DUO-tijdschriftenservice Postbus 681 3500 AR Utrecht tel.: 030 – 263 1089 Vormgeving en lay-out Sabrina Luthjens BNO en Christina Schürmann (www.makingwaves.nl) Druk Drukkerij Deltahage, Den Haag Overname artikelen Het overnemen en vermenigvuldigen van artikelen uit Transfer is slechts geoorloofd na schriftelijke toestemming van de hoofdredactie. Omslag Foto: Inge van Mill / Hollandse Hoogte Transfer 6, jaargang 20, verschijnt op 11 april 2013

transfer

Lopend vuurtje Het lijkt tegenstrijdig. Voor het eerst in dertig jaar zitten bijna 600.000 mensen thuis zonder werk. De werkloosheid heeft een recordhoogte bereikt. En toch is het voor onze kenniseconomie van cruciaal belang dat Nederland internationaal studietalent aan zich weet te binden. Er zijn hele vakgroepen die draaien op buitenlandse wetenschappers. En de personeelstekorten in bijvoorbeeld de hightech zijn zo groot dat sommige bedrijven overwegen elders te gaan produceren. De Sociaal-Economische Raad (SER) onderzoekt daarom hoe buitenlandse studenten verleid kunnen worden om hier aan de slag te gaan. Dit advies orgaan van de regering organiseerde half februari een kenniscafé voor buitenlandse studenten. Centraal stond de vraag hoe Nederland voor hen aantrekkelijker kan worden en wat ze tegenhoudt om hier te blijven. Eerder dit jaar hield de SER expertmeetings met vertegenwoordigers van onderwijsinstellingen, werkgeversorganisaties en gemeenten. De verkenningen zullen uitmonden in een advies aan minister Bussemaker dat een dezer maanden zal verschijnen. Transfer neemt in dit nummer hierop een voorschot en legt een aantal experts de vraag voor wat er moet gebeuren om internationaal talent aan Nederland te binden. Uit onderzoek blijkt namelijk dat de meeste buitenlandse studenten hier graag internationale werkervaring willen opdoen, maar na afloop van hun studie toch vertrekken. In dit nummer ook aandacht voor Science without Borders. Dit beurzen programma biedt honderdduizend Braziliaanse bètastudenten de kans een periode in het buitenland te studeren. Voorwaarde is wel dat ze daarna terugkeren. Van oudsher richt de Braziliaanse elite, die het zich kan permitteren om in het buitenland te studeren, zich op de Verenigde Staten. Maar Remon Boef, directeur van Nuffic Neso Brazilië, ziet dat de aandacht steeds meer verschuift naar Europa. Nederland ontpopt zich als een populaire bestemming. Van de 21.000 Brazilianen die sinds september over de wereld zijn uitgezwermd, kozen er 350 voor ons land. Transfer sprak met een aantal van hen en tekende enthousiaste reacties op. Nu al fungeren zij als ambassadeur. “Als Brazilianen mij vragen hoe het hier is, schrijf ik dat Nederland een fantastisch studieland is. Dat verspreidt zich via Facebook als een lopend vuurtje door Brazilië”, vertelt een studente wier blog door 12.000 mensen wordt gelezen. Zo wordt Nederland steeds bekender als aantrekkelijke studiebestemming. Nu nog de binding. els heuts [email protected]

r

i n hou d

8

24-42

12

16

20

Hoe houdt Nederland buitenlandse studenten vast? Het kabinet wil dat meer buitenlandse studenten na hun afstuderen een baan zoeken in Nederland. Want dat levert geld op, berekende het Centraal Planbureau. Veel buitenlanders die in Nederland studeren, wíllen ook blijven. Maar in de praktijk pakt het vaak anders uit. Transfer deed een eerste verkenning hoe Nederland buitenlandse afgestudeerden beter aan zich kan binden.

‘Misbruik van studievisa komt steeds vaker voor’ Buitenlanders die niet in aanmerking komen voor een visum, proberen soms via mensensmokkelaars toch ons land binnen te komen. Studievisa worden daarbij steeds vaker misbruikt, weet Warner ten Kate, landelijk officier mensenhandel. Hij doet een appel op de hogeronderwijsinstellingen om daar alert op te zijn.

Spanje

‘Braziliaanse bèta’s zijn echt een aanwinst’ Brazilië is begonnen aan een megaoperatie. In drie jaar tijd worden 100.000 bètastudenten naar het buitenland gestuurd. Het programma Science without Borders moet de techniek en exacte wetenschappen in Brazilië op een hoger plan brengen. Nederland ontving in het kader van het programma tot nu toe enkele honderden Brazilianen. Hoe zijn de eerste ervaringen?

Scandinaviërs compenseren disbalans in mobiliteit In Nederland is vorig jaar geopperd om Duitsland een rekening te sturen voor het opleiden van veel Duitse studenten. Ook in andere landen met een disbalans in studentenmobiliteit komt compensatie wel eens ter sprake. De Scandinavische landen hebben daar al vele jaren een regeling voor. Europa kijkt met belangstelling toe.

En verder 2 Colofon en redactioneel 4 Nieuwsberichten 15 Duitslanddesk promoot samenwerking met oosterburen 22 Aanpakken: internationaliseerders aan het werk 23 Column Ellen Touw 24 Erasmusbeurs voor staf vaak onbekend 27 Vliegende Hollander 28 Onderzoek naar meerwaarde buitenlands studieverblijf 30 Gelezen 31 Agenda

Frankrijk

Portugal

VS

Canada VK

Duitsland Australië

Italië

Nederland

n i euwsb er ic hten

Geen bursalenstelsel, wel aanpassing

Foto: Jan Luursema/HH

Een promotie aan de Rijkuniversiteit Groningen.

Een bursalenstelsel voor promovendi wordt voorlopig niet ingevoerd. Dat heeft het kabinet eind januari besloten na een negatief advies van de Raad van State. Aanpassing van de titulatuur voor afgestudeerde hbo’ers daarentegen blijft onderdeel van het wetsvoorstel dat voortkomt uit het rapport van de commissie-Veerman over een toekomstbestendig hogeronderwijsstelsel.

titulatuur

Universiteiten zijn goedkoper uit als hun promovendi niet langer werknemers zijn, maar promotiestudenten. Maar de Raad van State vreest dat promoveren in Nederland dan minder aantrekkelijk wordt voor internationaal talent, met een vermindering van de onderzoekskwaliteit als gevolg. Het kabinet kiest nu voor een beperkt experiment met promotie studenten. Over het aanpassen van de titulatuur is de Raad van State eveneens kritisch. Als hbo’ers zich ook ‘bachelor of Arts’ dan wel ‘of Science’ mogen noemen, kan het onderscheid met universitair afgestudeerden vervagen. Dan biedt alleen het diploma, waar de naam van de instelling op staat, duidelijkheid over de aard van de opleiding. Minister Bussemaker benadrukt dat de NVAO per opleiding vooraf zal toetsen of toevoegingen passend zijn. Het voorstel om de aanmelddatum naar 1 mei te vervroegen, vormt volgens haar geen probleem voor buitenlandse studenten omdat die zich meestal vroeg inschrijven. Het is nu aan de Eerste en Tweede Kamer om over het wetsvoorstel te oordelen. (ra/az)

Internationalisering lijdt niet onder HO-beleid Het kabinetsbeleid dat het rendement in het hoger onderwijs moet verhogen, lijkt geen negatieve effecten te hebben op de bereidheid van studenten om naar het buitenland te gaan. In 2012 gingen zelfs meer studenten de grens over dan in 2011, blijkt uit onderzoek van het ministerie van Onderwijs. Parlementariërs en o nderwijs- en studentenorganisaties verwachtten dat maatregelen om het rendement te verhogen, zoals de aankondiging van een sociaal leenstelsel, de ‘harde knip’ en de langstudeermaatregel de animo voor een

4 | maart 2013 | transfer

buitenlands studieverblijf zou verminderen. Niet alle ondervraagde studenten bleken goed op de hoogte te zijn van de (mogelijke) veranderingen. Van degenen die ervan afwisten, zei een kwart af te zien van bestuurswerk, vrijwilligerswerk of studeren in het buitenland. In 2012 steeg het aandeel studenten met buitenlandervaring nog significant ten opzichte van 2011. Onder hbo-studenten is de toename groter (van 14,1 naar 19,6 procent) dan onder wo-bachelors (van 11,7 naar 13,6

procent). Onder wo-masterstudenten steeg het aandeel van 33 procent naar 37 procent. Hbo’ers kozen duidelijk minder vaak voor een stage in het buitenland dan voorheen. Op de vraag of ze in de toekomst voor hun studie naar het buitenland willen, antwoordde 38 in plaats van 36 procent (2011) van de studenten positief. Het onderzoek schetst niet meer dan ‘een eerste beeld’, schrijft minister Bussemaker. Eind 2013 verschijnt een vervolg rapportage. (ra)

Foto: René van den Burg

Talent voor Nederland?

NL4Talents, Den Haag, 23 februari. In de pauzes tussen workshops brengen opvallend uitgedoste dames internationale studenten op een speelse manier met elkaar in contact. Ze vragen ze visitekaartjes in te vullen en koppelen studenten met gelijksoortige achtergrond of ambitie aan elkaar. Het doel van NL4Talents: buitenlands talent binden aan Nederland. Met zo’n 650 deelnemende studenten uit 89 landen kijkt de Nuffic terug op een geslaagde dag vol workshops, lezingen en sociale interactie.

Kritiek Kamer op boetes buitenlandse studenten Het is schadelijk voor de Nederlandse kennis economie dat buitenlandse studenten die zich netjes aan de regels houden, verwarrende aanmaningen en boetes krijgen. Dat vindt D66. Die partij stelde, net als de PvdA, Kamervragen naar aanleiding van een artikel in het vorige nummer van Transfer over zorgverzekeringen. Sinds 2011 maande het College voor Zorgverzekeringen zo’n 15.000 buitenlandse studenten een zorgverzekering af te sluiten, op straffe van een boete van 350 euro. Terwijl zij dat niet hoeven te doen als ze jonger zijn dan dertig en geen bijbaan of betaalde stage hebben. D66 wil dat de ministers van Onderwijs en van

Volksgezondheid er bij het CVZ op aandringen alles in het werk te stellen om te zorgen dat buitenlandse studenten in de toekomst geen onterechte aanmaningen of boetes meer ontvangen. Ook de PvdA vraagt om te voorkomen dat de hele groep wordt lastiggevallen. Daarnaast zou D66 graag zien dat er een eenvoudiger, Engelstalig formulier komt waarmee de studenten bezwaar kunnen maken tegen een onterechte aanmaning. Ook informeert de partij bij de ministers naar de mogelijkheid om internationale studenten met een kleine bijbaan vrij te stellen van de verzekeringsplicht, als zij al volledig verzekerd zijn in een ander land. (az)

transfer | maart 2013 | 5

Kort nieuws Minder masterstudenten naar Engeland

Voor het eerst in zestien jaar daalt in het Verenigd

Universiteiten trekken meer buitenlandse studenten

Koninkrijk het aantal masterstudenten van buiten Europa, meldt The Guardian. Vorig studiejaar nam hun aantal met 1 procent af. Dat blijkt uit cijfers van the Higher Education Statistical Agency (Hesa). Daarmee wordt de vrees van Britse universiteitsbestuurders bewaarheid dat het aangescherpte voor internationale studenten. De afgelopen jaren steeg het aantal masterstudenten van buiten de EU jaarlijks nog met

Buitenlandse studenten bij de opening

tien procent.

van het academisch jaar in Leiden.

Britse universiteiten zijn voor een tiende van hun inkomsten afhankelijk van studenten van buiten Europa. (eh)

‘Desnoods geen meeneembare beurs meer’

De VVD wil niet dat meeneembare studiefinanciering een exportproduct wordt. Maken er te veel buitenlandse studenten gebruik van, dan moet er maar een eind komen aan deze regeling. Dat zei de grootste regeringspartij in januari tijdens een debat over de mogelijkheid om een plafond te stellen aan het aantal meeneembare beurzen. Minister Bussemaker zelf noemde dat plafond een paardenmiddel. Zij zet dat daarom niet bij voorbaat in, maar wil dat wel kunnen doen als blijkt dat het aantal aanvragen van buitenlandse studenten fors toeneemt als gevolg van een uitspraak van het Europese Hof van Justitie. De minister beloofde de Tweede Kamer op de hoogte te houden van het aantal aanvragen en toekenningen op basis waarvan zij eventueel tot een maximum besluit. (az)

Finland neigt naar collegegeld

Een meerderheid in het Finse parlement steunt een voorstel om collegegeld in te voeren voor studenten van buiten de EU. Dat meldt University World News. Daarmee zou Noorwegen het enige Scandinavische land worden waar

Nederlandse universiteiten zijn succesvol op de internationale studentenmarkt. Dit collegejaar staan er 28.196 buitenlandse studenten ingeschreven, ruim 1700 meer dan vorig jaar. Dat blijkt uit cijfers van de universiteitenkoepel VSNU. Het totale aantal studenten uit het buitenland aan Nederlandse universiteiten steeg met 6 procent. Internationale studenten maken dit collegejaar gemiddeld 12 procent van de studentenpopulatie uit, tegen 11 procent vorig jaar. De universiteit Maastricht is traditioneel koploper, met 46 procent buitenlandse studenten, gevolgd door Wageningen (24 procent) en de Erasmus Universiteit Rotterdam (12 procent). Net als vorig jaar sluit de Vrije Universiteit de rij met 4 procent. De Universiteit Leiden maakt een opmerkelijke groei door, van 5 procent vorig jaar tot 7 procent nu. Het aantal internationale eerstejaars nam toe met maar liefst 50 procent. Zowel het university college als de Engelstalige bachelor International studies, beide gevestigd in Den Haag, leveren Leiden veel internationale aanwas op. Duitsland levert traditiegetrouw de meeste studenten en is dit jaar met 3.103 studenten goed voor bijna 30 procent van de instroom van internationale studenten. China staat met 957 studenten op plaats 2. Op de derde plek staat Griekenland met een instroom van 821 studenten, gevolgd door Groot-Brittannië met 537 nieuwe studenten. (ra)

studeren voor iedereen gratis blijft. Het voorstel biedt alumni die in Finland blijven werken de mogelijkheid om het collegegeld af te trekken van de belasting die zij betalen. In 2010 ging in Finland al een proef van start, waarbij hogeronderwijsinstellingen collegegeld mogen vragen aan nietEU-studenten die een master volgen in een vreemde taal. De hoogte van het tarief kunnen ze zelf bepalen. De proef loopt nog tot 2014. (az)


Volg Transfer op Twitter

Meer nieuws op www.transfermagazine.nl. Volg Transfer ook op twitter: @Transfer_nl

Foto: Marc de Haan/HH

migratiebeleid Engeland veel minder aantrekkelijk maakt

Studievisum alsnog goedkoper De Tweede Kamer en het hoger onderwijs pleitten er eerder tevergeefs voor, maar sinds 1 februari is het toch zo ver: studenten betalen fors minder voor een verblijfsvergunning. De leges voor gezinshereniging waren volgens de Raad van State in strijd met een EU-richtlijn, reden voor het ministerie van Veiligheid en Justitie om ook andere leges aan te passen. Een studievisum kost nu 300 in plaats van 600 euro. Wie voor wetenschappelijk onderzoek

komt, profiteert van eenzelfde verlaging en hoeft daarnaast 75 euro minder neer te leggen voor verlenging van de verblijfsvergunning: 300 euro. Verlenging blijft voor studenten 150 euro kosten, maar is niet meer aan de orde als het Modern Migratiebeleid deze zomer wordt ingevoerd. Brussel plaatste al eens vraagtekens bij de hoogte van de leges voor studenten in Nederland. Reeds voor de laatste verhoging, in 2011, lag het tarief ver boven

dat in andere Europese landen. Lidstaten mogen slechts de daadwerkelijke kosten in rekening brengen die aanvragen met zich meebrengen, benadrukte de Europese Commissie. De Tweede Kamer vreesde dat de Nederlandse tarieven studenten van buiten de EU zouden afschrikken. Voormalig minister Leers van Immigratie verwachtte dat niet, omdat de leges slechts een fractie zijn van wat een studie in Nederland kost. (az)

AWT: China-platform moet er nu komen Premier Rutte met een

Foto: Inge van Mill/HH

Chinese delegatie.

Vanuit Nederland wordt veel samengewerkt met Chinese partners, maar kennis en ervaringen worden nauwelijks gedeeld. De Adviesraad voor Wetenschaps- en Technologiebeleid (AWT) dringt er bij het kabinet op aan om daar snel een platform voor op te richten, gezien de snelle ontwikkeling van China als economische factor. In het vorig jaar verschenen advies De Chinese hand-

schoen deed de AWT al de aanbeveling de krachten te bundelen bij samenwerking met China. De meeste betrokkenen vinden onderlinge afstemming wenselijk, zo bleek vervolgens bij een inventarisatie van behoeften en ideeën. Een platform kan ‘starters’ helpen om valkuilen te vermijden en biedt daarnaast een betere etalage voor Nederlandse kennis en deskundigheid in China. In een brief aan de regering heeft de AWT nu uitgewerkt hoe een Connection Point Netherlands China (CPNC) vorm zou kunnen krijgen. De AWT denkt aan vijf ‘kennisdragers’, bijvoorbeeld de ambassadeurs van Nederland en China, aangevuld met boegbeelden vanuit de overheid, het bedrijfsleven en kennisinstellingen. Als de overheid die aanwijst, krijgt het CPNC meer status. Twee personen zouden ondersteunende werkzaamheden kunnen verrichten, zoals het beheren van een website en het opzetten van netwerkbijeenkomsten. Door het verbinden van bestaande initiatieven blijven de kosten beperkt. (az)


ac htergron d

Buitenlandse stud

Foto: Jos Lammers/HH

hoe

kom

j e

e rtu s s e n

o p

d e

a r b e i d sma r kt

?

Nederlandse les in een café in Eindhoven.

Buitenlandse studenten leveren Nederland geld op als zij na hun opleiding hier blijven werken, berekende het Centraal Planbureau. Het kabinet wil daarom meer buitenlands talent behouden. Veel studenten willen wel blijven, maar vertrekken toch. Hoe kan Nederland dat veranderen?


dent wil best blijven In het tweede jaar van haar master Sociale EU-studenten die een meerderheid vormen van de Wetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam buitenlandse studenten die de Nederlandse overheid kreeg Shuiqin Liu een Nederlandse vriend. Was jaarlijks zo’n 90 miljoen euro kosten. ze anders ook hier gebleven na haar afstuderen? Niet-EU-studenten staan ook centraal in het vorig “Waarschijnlijk niet”, zegt ze. Via een Chinese jaar verschenen onderzoek Mobile talent? The staying online community ontdekte ze bovendien dat ze intentions of international students in five EU counna het afronden van haar studie nog een jaar in tries. Voor deze studie, van de Sachverständigenrat Nederland mocht blijven om een baan te vinden. deutscher Stiftungen für Intergration und Migration Vele sollicitatiebrieven later slaagde en de Brusselse Migration Policy zij daarin. Ruim anderhalf jaar na Group, werden online vragen “Als wij bij workshops op het behalen van haar bul werkt de voorgelegd aan master- en Chinese nog steeds in Nederland. PhD-studenten van buiten de EU universiteiten vragen wie Zo veel mogelijk buitenlandse in vijf West-Europese landen. Bijna studenten – net als Shuiqin tweederde gaf aan na afloop van van plan is terug te gaan, Lin – verliefd laten worden op de studie te willen blijven. Bij de een Nederlander, zou een manier masterstudenten in Nederland was steekt ongeveer 30 procent kunnen zijn om de kans te dat 64 procent, bijna 20 procent vergroten dat zij hier blijven na hun twijfelde. zijn vinger op.” studie. En dat is wat het kabinet De meeste studenten willen niet wil, omdat uit een kosten-batenterug naar eigen land, merkt ook analyse van het Centraal Planbureau Cécile Reulen, manager career blijkt dat de schatkist daarbij is gebaat. Gaat een op de services bij de Rotterdam School of Management vijf internationale studenten na de opleiding werken (RSM). “Tot voor kort kwam misschien een keer in Nederland, dan levert dat jaarlijks zo’n 740 miljoen per maand een student met de mededeling ‘ik wil in euro op. Toch lijkt het niet waarschijnlijk dat een Nederland blijven’. Nu horen we dat wel drie keer dating service deel uitmaakt van het advies dat de per dag.” Die indruk heeft ook Linda van OrsouwSociaal-Economische Raad voorbereidt op de vraag: Groener van Together Abroad, een organisatie die een hoe kan Nederland meer buitenlandse studenten carrièreportal en vacaturebank voor internationale verleiden hier te blijven? talenten biedt. “Als wij bij workshops op universiteiten vragen wie van plan is terug te gaan, steekt Verblijfsvergunning ongeveer 30 procent zijn vinger op.” Meer voor de hand ligt het om voor een antwoord Praktische informatie op die vraag eerst te kijken naar de huidige ‘blijHet percentage masterstudenten van buiten de EU vers’: hoeveel zijn dat er en wat zijn hun motieven? dat in Nederland wil blijven, wijkt dus nogal af van Daarover is weinig bekend. De OESO publiceerde het percentage dat daadwerkelijk zijn studievisum in 2011 cijfers over het onderwerp, gebaseerd op omzet – waarbij moet worden aangetekend dat in de het percentage studievisa dat in 2008 of 2009 OESO-cijfers ook bachelorstudenten meetellen, die was omgezet in visa voor andere verblijfsdoelen. relatief minder vaak blijven. Welke factoren zijn van Nederland scoorde met zo’n 27 procent net boveninvloed? Ook daarin geeft Mobile talent? inzicht. gemiddeld (zie tabel op p. 11). Overigens werd het De kans op een baan en de wens om internationale studievisum niet altijd omgezet in een verblijfsverwerkervaring op te doen, zijn voor ruim 80 procent gunning voor werk. Bovendien brengt deze methode van de respondenten in Nederland de belangrijkste slechts studenten van buiten de EU in beeld, niet de


redenen om te willen blijven . Dat betekent niet meteen aansluiting kregen op de arbeidsmarkt.” alleen dat de arbeidsmarkt attractief moet zijn, Nannette Ripmeester ziet daar een taak voor de zegt Nannette Ripmeester, internationaal expert werkgeversorganisaties, die bedrijven zouden in wat zich afspeelt op het raakvlak van onderwijs kunnen aanmoedigen meer stages aan te bieden en arbeidsmarkt. “Het moet voor buitenlandse aan buitenlandse studenten. Aan die drie maanden studenten ook duidelijk zijn hoe ze daar toegang toe kunnen ze zich geen buil vallen, denkt Cécile krijgen. Als ze bijvoorbeeld weten Reulen, terwijl cijfers uitwijzen wat er hier anders is aan sollicitatiedat een stage bij circa de helft van ‘Leer de taal’ is het procedures, scheelt dat veel.” de RSM-afgestudeerden bijdroeg Dergelijke praktische informatie aan het vinden van een baan. Van advies dat de RSM geeft voor wie in Nederland aan de alle respondenten in de Holland slag wil, is sinds kort te vinden Alumni Barometer die stageliepen aan alle studenten op de website Careerinholland.nl tijdens hun studie, vond 21 procent van Agentschap NL en de Nuffic. naderhand een baan in Nederland. die willen blijven Ripmeesters organisatie Expertise Bij mensen met relevante werkerin Labour Mobility leverde een varing was dat 25 procent. En zelfs bijdrage aan die site. van de afgestudeerden die zomaar Ook onderwijsinstellingen informeren hun buiteneen bijbaantje hadden, vond 19 procent hier werk, landse studenten steeds meer over de arbeidsmarkt, tegenover 6 procent van de alumni zonder enige merkt Van Orsouw-Groener, die de afgelopen twee Nederlandse werkervaring. jaar bij steeds meer instellingen werd uitgenodigd. De experts hebben wel een verklaring voor de posi“Universiteiten hebben bijna allemaal een career tieve invloed van een bijbaan. Zelfs als caissière of service en organiseren steeds meer recruitment days. vakkenvuller kunnen studenten iets opsteken, zeggen Dat is positief.” Van Orsouw-Groener en Ripmeester. Zo’n baantje is Cécile Reulen vertelt dat de RSM een online stappen goed voor de sociale contacten en om de Nederlandse plan ontwikkelt voor studenten die in Nederland werkcultuur te leren kennen. Ripmeester vindt willen blijven. “Dat ze niet weten hoe de procedures daarom dat de overheid soepeler zou moeten omgaan in elkaar zitten, vormt echt een barrière. Zo valt de met bijbaantjes. Nu mogen niet-EU-studenten maxikennis over de zoekjaarregeling tegen. Daar valt absomaal tien uur per week werken, of fulltime gedurende luut winst te behalen.” de zomermaanden. Verder is Nederland het enige De grote onbekendheid met het zoekjaar bleek van de voor Mobile talent? onderzochte landen waar in 2011 al uit de Holland Alumni Barometer. Nog de werkgever een tewerkstellingsvergunning nodig geen 30 procent van de ruim 7.000 respondenten heeft, een andere hindernis. Onderwijsinstellingen kende de regeling waarbij pas afgestudeerden een kunnen volgens Ripmeester meer het belang benaverblijfsvergunning voor een jaar kunnen krijgen drukken dat Nederlandse werkgevers hechten aan om werk te zoeken en waarvan ook Shuiqin Lin nevenactiviteiten. “Anders doen studenten misschien gebruikmaakte. Van de alumni die Nederland hadden alleen hun best om zo snel mogelijk af te studeren.” verlaten, noemde 39 procent het verlopen van het Onbekendheid visum als voornaamste reden. Overigens geeft het Nog belangrijker vindt ze het dat universiteiten en ook te denken dat slechts drie respondenten gebruikhogescholen zorgen dat buitenlandse studenten zich maakten van het zoekjaar. welkom voelen. “Door Nederlandse studenten er Bijbaantje actief bij te betrekken, kunnen ze bijdragen aan echte Het zoekjaar heeft de aandacht van de SER, zegt Paul integratie.” van Kempen, als secretaris onderwijs van werkgeKennis van het Nederlands helpt natuurlijk ook versorganisaties VNO-NCW en MKB Nederland om contacten te leggen. ‘Leer de taal’ is het advies betrokken bij de voorbereiding van het advies dat de RSM geeft aan alle studenten die willen over binding van buitenlandse studenten. Ook bij blijven. Ripmeester juicht dat toe. “Het belang bedrijven kan de kennis over de regeling beter, erkent van het Nederlands wordt vaak onderschat. hij. “Maar het zoekjaar moet vooral bekend zijn bij de Instellingen kunnen erop wijzen dat basiskennis student. En eigenlijk zou het jaar niet nodig moeten van het Nederlands belangrijk is.” Bij internationale zijn, als studenten via een afstudeeropdracht of stage bedrijven is Engels weliswaar vaak de voertaal, in het


midden- en kleinbedrijf is dat veel minder het geval. Buitenlandse studenten komen meestal niet over de eerste horde, omdat hun cv’s meteen opzij worden geschoven, is Ripmeesters ervaring. Zij vindt het daarom niet terecht dat de technieksector het gebrek aan benodigde mensen enkel als een hogeronderwijsprobleem ziet. Onderwijs en bedrijfsleven moeten de handen ineenslaan, denkt ook werkgevers-vertegenwoordiger Paul van Kempen, met de overheid in een faciliterende rol. Net als Ripmeester noemt hij als voorbeeld de Brainport, de regio rond Eindhoven waarin veel bedrijven en instellingen zijn gericht op technologie. Daar draait het allemaal om de samenwerking tussen bedrijfsleven, overheid en kennis- en onderwijsinstellingen, vertelt Yvonne van Hest. Binnen Brainport Development houdt zij zich bezig met international labour market development. Ze vertelt over bedrijfsbezoeken en gastcolleges door CEO’s, als onderdeel van een “integrale aanpak”. Door dat soort zaken leren buitenlandse studenten het midden- en kleinbedrijf kennen. Onbekendheid daarmee is volgens Van Hest voor veel studenten een reden voor vertrek.

Open en eerlijk Binnen de Brainport is onderkend dat het voor internationale studenten en kenniswerkers niet alleen draait om carrièremogelijkheden, maar ook om een fijne leefomgeving. Daarom steken onder

meer Fontys, de TU Eindhoven en het lokale Expat Center elke twee maanden de koppen bijeen om af te stemmen wat er voor deze groep te beleven valt. Nieuw is het project Brabant Talents, gericht op het behoud van afgestudeerden voor de provincie. Een klankbordgroep met buitenlandse studenten krijgt daarin een belangrijke rol. Van Hest: “Misschien hecht een Pool vooral waarde aan een hoog salaris en kiest een Spanjaard meer voor persoonlijke ontwikkeling. En de drijfveren om in Nederland te blijven kunnen voor een techniekstudent anders zijn dan voor een marketeer.” Veel buitenlandse studenten zien het best zitten om in Nederland te gaan werken en er wordt steeds meer gedaan om dat te vergemakkelijken. De ongunstige arbeidsmarkt lijkt voorlopig het grootste obstakel. “Het is moeilijk om in deze economische situatie een baan te vinden”, zegt sociaal wetenschapper Shuiqin Liu uit eigen ervaring. Zij had in 2011 concurrentie van 28.000 werkloze hoogopgeleide jongeren en sindsdien is het er niet beter op geworden. “Je wilt niet dat álle buitenlandse studenten blijven”, concludeert Nannette Ripmeester. “Wees er open en eerlijk over dat er vooral werk is in sectoren als health en hightech, daar hebben studenten helemaal geen moeite mee. Het duurt even, maar uiteindelijk kiezen mensen dan vanzelf studies in die richtingen.”

annelieke zandvliet

perc entage stu denten dat wijzigt (2008 of 2 009 )

n a

d e

stu d i e

h e t

vi s um

35 30 25 20 15 10

nri jk ste Oo

je an Sp

d Ier lan

Jap an

nd uw -Ze

ela

nd Nie

Fin la

orw eg en No

dK on ink rijk

d lan

Ve ren ig

Du its

ë

nd erl a Ne d

ral i Au st

ië ch Tsj e

jk kri Fra n

ad Ca n

0

a

5

Bron: OESO, Education at a Glance, 2011


i ntervi ew

war n e r

ten

kate

,

l an delij k

o f f i c i e r

m e n s e n h a n d e l

‘Misbruik van studievisa

Foto: Herman Engbers

komt steeds vaker voor’


Chinese studentes die in massagesalons werken, vindt Warner ten Kate een teken aan de wand. De landelijk officier mensenhandel signaleert dat misbruik van studievisa steeds vaker voorkomt en roept instellingen op hier alert op te zijn.

Nederland is een van de rijkste landen ter wereld en oefent daardoor een enorme aantrekkingskracht uit op vreemdelingen die een beter bestaan willen opbouwen. Dat stelt Warner ten Kate, sinds 2005 landelijk officier mensenhandel. Ten Kate werkt bij het Landelijk Parket, dat als onderdeel van het Openbaar Ministerie de (inter)nationale georganiseerde misdaad bestrijdt. “Mensen die niet in aanmerking komen voor een visum, proberen op allerlei andere manieren ons land binnen te komen”, weet Ten Kate. “Bijvoorbeeld via mensensmokkelaars en een studievisum. De methodes worden steeds geraffineerder.” Een recent voorbeeld van misbruik van studievisa in combinatie met mensensmokkel is de strafzaak die loopt tegen de directeur van de voormalige European University for professional education (EUPE). In 2010 werd die samen met drie handlangers gearresteerd. De tenlastelegging luidt mensensmokkel en oplichting. De particuliere hogeschool in Den Haag, met uitsluitend buitenlandse studenten, werd in 2011 door het ministerie van Onderwijs gesloten. Het onderwijs voldeed al jaren niet aan de gestelde eisen. “EUPE bleek geen echte hogeschool te zijn, maar een brug naar Nederland voor met name Indiase studenten. Om het hoge collegegeld te kunnen betalen, werden ze gedwongen allerlei baantjes te nemen”, aldus Ten Kate. Hoewel de studenten nauwelijks onderwijs kregen, organiseerden ze in 2010 een handtekeningenactie om hun instelling open te houden. “In eerste instantie voelden deze studenten zich geen slachtoffer”, verklaart Ten Kate. “Dat is vaak het geval met mensensmokkel, omdat de slachtoffers er alle belang bij hebben om naar Nederland te komen.” Het is niet bekend wanneer de strafzaak voorkomt. “Er moeten getuigen worden gehoord in India en dat kost veel tijd.”

Massagesalons Mensenhandel is een misdrijf tegen de menselijke waardigheid, legt Ten Kate uit. “Iemand dwingt mensen om arbeid te verrichten en strijkt zelf het geld daarvoor op. Vaak gaat dat hand in hand met mensensmokkel, waarbij mensen veel geld moeten

neertellen om een land binnengesmokkeld te worden. Ze willen dat geld graag terugverdienen en gaan hier onder beroerde omstandigheden aan de slag.” Een ander voorbeeld zijn de Chinese studentes die in de afgelopen jaren bij controles in Chinese massage salons in de Randstad werden aangetroffen. De invallen maakten deel uit van een onderzoek naar de georganiseerde Chinese criminaliteit in Nederland waarbij Ten Kate nauw betrokken is. De helft van de Chinese massagesalons blijkt een illegaal bordeel te zijn. Ten Kate weet niet of de medewerksters die op een studievisum naar Nederland kwamen, werden gedwongen tot prostitutie. “In de Chinese cultuur lopen massage en prostitutie door elkaar heen. Dat is een schimmig gebied.” Tussen 2005 en 2010 werden 14.000 studentenvisa verstrekt aan Chinezen; 148 ‘studentes’ eindigden in de beautybranche. Volgens het onderzoek De positie van Chinese masseuses in de Chinese beautybranche in Nederland dat in 2012 verscheen, zijn de studentes die in een beautysalon werken, doorgaans in de eerste plaats naar Nederland gekomen om hier te studeren. Maar ook zij kunnen volgens het onderzoek slachtoffer worden van uitbuiting, omdat ze worden misleid over het type dienstverlening in de beautysalons. Als de meisjes eenmaal seksuele handelingen hebben verricht, kunnen ze worden afgeperst, omdat op prostitutie een groot taboe rust.

Mensonwaardige situaties In 2011 drong de Tweede Kamer er bij de regering op aan misbruik van studievisa bij mensenhandel effectief aan te pakken. Volgens VVD’er Van der Steur, die hierover een motie indiende, is er nog een slag te maken in de strijd tegen illegale en vaak gedwongen prostitutie in Chinese en Thaise massagesalons, die vaak gepaard zou gaan met misbruik van studievisa. Omdat de betrokkenen zich vaak geen slachtoffer voelen, speelt er veel onder de oppervlakte. Ten Kate: “Mensenhandel en mensensmokkel zijn geen delicten die zich spontaan aanbieden. Als je op straat wordt beroofd, is dat heel zichtbaar en zit je tien minuten later op het politiebureau. Maar we zien niet iedere ochtend tien vrouwen op de stoep


i ntervi ew

van het politiebureau staan om te vertellen dat ze de afgelopen nacht zo zijn uitgebuit. Daar moet je op een andere manier achterkomen. Voor het Openbaar Ministerie is de bottomline of zich mensonwaardige situaties voordoen. Als de studenten hier een redelijk leven hebben, is de noodzaak voor het OM om in te grijpen minder groot. Maar als zo’n Chinees meisje wordt gedwongen seksuele diensten te verlenen in een massagesalon, schromen we niet haar daar meteen weg te halen.” Het toegenomen misbruik van studievisa is volgens Ten Kate een rechtstreeks gevolg van de globalisering. “Vijftien jaar geleden bestonden hogescholen en universiteiten voor 95 procent uit Nederlandse studenten. Het risico was toen dus veel kleiner.”

De meldplicht ligt gevoelig bij de instellingen, omdat die op gespannen voet staat met de privacy van studenten.

Geen heksenjacht

“Doordat de instellingen de studievoortgang moeten controleren, heb je er meer zicht op of mensen ook daadwerkelijk studeren”, vindt ten Kate. “Het gaat niet om een heksenjacht, maar je wilt graag de mensen hebben die een bijdrage kunnen leveren aan de Nederlandse economie.” De landelijk officier mensenhandel is van mening dat instellingen een bredere verantwoordelijkheid hebben dan het in de gaten houden van studie resultaten. Op een bijeenkomst van het Europees Migratienetwerk eind vorig jaar deed hij een appel Gedragscode op de instellingen om te letten op mogelijk misbruik. Op welke schaal het misbruik plaatsvindt, is lastig “Ik zeg niet dat het probleem erg groot is, maar we vast te stellen. Onderzoek van de Onderwijsinspectie moeten onze ogen er niet voor sluiten. Studenten in toonde in 2008 aan dat bij acht hogescholen buitenmassagesalons zijn een teken aan de wand”, zei hij landse studenten waren verdwenen. toen. Die uitspraak leidde tot wat Ze hadden zich niet meer bij hun weerstand bij het publiek, dat voor “Als er duidelijk afwijkende een deel uit medewerkers van hogeinstelling gemeld, terwijl ze er volgens hun verblijfsvergunning scholen en universiteiten bestond. patronen zijn, moeten nog hadden moeten studeren. “Je kunt niet verwachten dat onderRelatief veel Pakistanen bleken hun wijsinstellingen controleren wat er een paar alarmbellen studie voortijdig af te breken. “Zo’n studenten in hun vrije tijd doen”, student verdwijnt dan binnen de was een van de reacties. gaan rinkelen” Europese ruimte. Zo lang hij niet “Het strafrecht is geen panacee de Schengen-grens overgaat, kan voor alle problemen”, stelt Ten hij zich binnen Europa redelijk vrij Kate. “Het kan wel een aantal zaken bewegen.” oplossen, maar je hebt ook mensen nodig die een vinger aan de pols houden. In Nederland heerst sterk Om oneigenlijk gebruik van studievisa tegen te gaan, de opvatting dat je zelf je leven moet bepalen. Dat is zijn de afgelopen jaren diverse maatregelen genomen. een groot goed, maar dat ontslaat instellingen niet Zo is er sinds 2006 de Gedragscode hoger onderwijs. van een bepaalde mate van verantwoordelijkheid Hierin is vastgelegd aan welke eisen internationale als buitenlandse studenten afglijden. En daar moet studenten en instellingen moeten voldoen. Een je misschien wel een stapje verder in gaan dan bij de extra check is het Nuffic-certificaat China, waarin de gemiddelde Nederlandse student. Medewerkers van authenticiteit van Chinese diploma’s en graden en de instellingen hoeven geen opsporingsambtenaren te Engelse taaltoets wordt bevestigd. Zonder dit certiworden. Maar als je een buitenlandse student hebt ficaat kan een Nederlandse onderwijsinstelling geen wiens studie niet goed loopt en die bijvoorbeeld grote visum aanvragen voor een buitenlandse student. schulden heeft, dan moeten er een paar alarmbellen Een andere maatregel is dat internationale studenten gaan rinkelen. Ook vanuit medemenselijkheid.” per studiejaar minimaal de helft van hun studieVolgens Ten Kate zijn er genoeg papieren controles. punten moeten halen. Als zij daar niet in slagen, “Maar je moet ook controleren door met je voeten kan de IND hun verblijfsvergunning intrekken. in de klei te staan. Soms zijn er duidelijk afwijkende De onderwijsinstelling heeft de plicht om de studiepatronen. Als een student in Amsterdam woont en voortgang van niet-EU-studenten te rapporteren aan in Maastricht een bijbaantje heeft, kun je je afvragen de IND. Deze regeling, die ook in de Gedragscode is hoe reëel dat is.” opgenomen, treedt in werking als de Wet modern els heuts migratiebeleid komende zomer van kracht wordt.


actu eel

Duitslanddesk wijst weg

naar oosterburen

Vorig jaar overwoog Nederland nog om Duitsland een rekening te sturen voor de Duitsers die hier studeren. Inmiddels waait er een nieuwe wind. Een Duitslanddesk moet mobiliteit naar en samenwerking met Duitsland stimuleren. Want wij kunnen veel van onze oosterburen De goede naam van de Duitse industrie trekt veel studenten.

opsteken, blijkt ook uit een nieuw rapport.

Bijna de helft van de buitenlandse studenten in Nederland is afkomstig uit Duitsland. Andersom is dat slechts 0,7 procent, zo’n 2.100 studenten. De ophef over de kosten van deze disbalans verstomde vorig jaar, toen werd berekend dat buitenlandse studenten de schatkist spekken als zij hier blijven werken. Toch zette de ongelijkheid het ministerie van Onderwijs aan het denken. Want Duitsland is Nederlands belangrijkste handelspartner en biedt kwalitatief goed onderwijs. Daarom kondigde het ministerie eind februari aan geld beschikbaar te stellen voor een Duitslanddesk. Die moet – vooralsnog voor drie jaar – informatie bieden over studeren in Duitsland en hogeronderwijsinstellingen ondersteunen bij samenwerking met Duitse partners. De Duitslanddesk wordt ondergebracht bij het Duitsland Instituut Amsterdam (DIA). Dat presenteerde afgelopen maand, samen met de Adviesraad voor het Wetenschaps- en Technologiebeleid (AWT), een onderzoek naar het Duitse wetenschapslandschap en R&D-beleid, getiteld Vasthoudend Innoveren.

Foto: Langrock/ Zenit/ laif/HH

Maakindustrie “Samenwerking met Duitsland vereist kennis van het systeem, en die ontbreekt nogal eens”, zei DIA-directeur Ton Nijhuis bij de presentatie. Het gaat om een complex systeem, erkende hij. Kenmerkend noemt Nijhuis de honderden buiten-universitaire onderzoeksinstituten, die voor massa en continuïteit zorgen en goed toegerust zijn voor samenwerking met het bedrijfsleven. Dat gaat wel ten koste van onderzoek aan universiteiten, wat blijkt uit hun positie in rankings.

Vasthoudend innoveren schetst verder de vanzelfsprekendheid in Duitsland om te investeren in R&D. Ook in de jaren ’80 bleef de maakindustrie er van belang, terwijl andere landen vooral inzetten op dienstverlening. Recenter is de Exzellenzinitiative, waarbij vijftien jaar lang geld wordt uitgetrokken voor onderzoekssamenwerking. Ook internationaal spelen partnerschappen een grote rol. Nederland wordt in beleidsstukken niet als speciale partner genoemd. Nijhuis hoopt dat het rapport een stimulans is voor samenwerking met Duitsland, maar ook een voorbeeld voor het aantrekken van bètastudenten uit het buitenland. Door een gerichte branding van Duitsland als hét techniekland en dankzij de goede naam van de Duitse industrie, lukt het de Duitsers om veel internationale studenten en promovendi aan te trekken. Het aantal buitenlandse promovendi is de afgelopen tien jaar verdubbeld, vanuit India zelfs vertienvoudigd. De DAAD, een grote zusterorganisatie van de Nuffic, is na consequent beleid van decennia een begrip in het buitenland. Dat geldt ook voor de Alexander von Humboldt-Stiftung, die een rol speelt bij het aantrekken van internationaal gerenommeerde onderzoekers. Beide organisaties voeren bovendien een actief alumnibeleid. “Ein gutes Beispiel ist der beste Lehrmeister”, zei staatssecretaris Sander Dekker (OCW) toen hij het rapport in ontvangst nam. “Maar lessen trekken is beter dan kopiëren.”

annelieke zandvliet


ac htergron d

b ra z i lian en

b r engen

meer

dive rs ite it

i n

d e

i nte r n ati o n a le

k l as

Beursprogramma zet Nederland

i

Een enorm mobiliteitsprogramma is van start gegaan: Brazilië stuurt in drie jaar 100.000 bètastudenten naar het buitenland. Van de 21.000 Brazilianen die sinds september zijn uitgezwermd, kozen er 350 voor Nederland. De eerste ervaringen – zowel bij de studenten als bij de instellingen – zijn positief.

Spanje

Frankrijk

Portugal

Foto: John Wang/Getty Images

VS


Canada VK

Duitsland Australië

Italië

Nederland

1 VS met 4684 100% 2. Portugal met 285 3. Frankrijk met 257 4. Spanje met 2356 5. Canada met 2045 6. VK met 1804 36% 7. Duitsland met 16 8 Australië 825 16,5 9 Italië 633 12,6% 10. Nederland 596

n Brazilië op de kaart “Ik heb er altijd van gedroomd om in het buitenland getwijfeld tussen Nederland en België, maar ik vond te studeren”, vertelt de Braziliaanse Gabriella Ribeiro. Nederland cooler. Het is net als Brazilië een multicultureel land en daarbij voel ik me thuis.” Omdat haar ouders niet erg bemiddeld zijn, leek dat Het programma dat beide studentes in Nederland een onvervulbare wens. Daarom oriënteerde de informaticastudente zich op mogelijkheden om au pair te volgen, sluit inhoudelijk goed aan bij hun studie in worden. Totdat haar vader ruim een jaar geleden op de Brazilië, al was de onderwijsaanpak wel even wennen. radio hoorde over het nieuwe mobiliteitsprogramma “Hoewel ik als architectuurstudent veel ontwerpopdrachten krijg, is het onderwijs in Brazilië toch veel Science without Borders, waar de Braziliaanse regering theoretischer. Hier ben je veel meer 1,4 miljard euro in steekt. Daarmee bezig je kennis in de praktijk toe te kunnen tot en met 2015 100.000 “Ik heb getwijfeld tussen passen”, vertelt Jessica. “In Brazilië bèta- en techniekstudenten een jaar volg ik voornamelijk hoorcolleges”, naar het buitenland. Nederland en België, maar vult Paula aan. “Hier word je aan het Gabriella Ribeiro ging er meteen werk gezet met praktijkproblemen. achteraan en wist als een van de ik vond Nederland cooler” Dat vond ik eerst best eng. Maar eersten een beurs te bemachtigen. daardoor leer je iets waar je echt wat Ze koos het in Brazilië tamelijk onbekende Nederland uit als aan hebt als je gaat werken.” bestemming. “Ik had me al verdiept in de Nederlandse Gabriella, Jessica en Paula horen tot de eerste groep van samenleving en cultuur toen ik au pair wilde worden. 153 Science without Borders-studenten die in september Wat ik las, beviel me.” in Nederland arriveerde. Het mobiliteitsprogramma Het Nuffic Neso-kantoor in Brasilia bracht het moet de techniek en exacte wetenschappen in Brazilië Nederlandse onderwijsaanbod vervolgens goed onder op een hoger plan brengen en de inzetbaarheid van de aandacht. “De medewerkers zijn heel actief op afgestudeerden vergroten. Het is de bedoeling dat de Facebook en laten daar niet alleen berichtjes achter. Je studenten tijdens hun buitenlandse verblijf praktijkervaring opdoen bij een bedrijf, in een laboratorium kunt ook met ze chatten”, zegt de studente. Ze deed of door te werken aan praktijk-cases. Het programma bijvoorbeeld mee aan een online-voorlichtingsbijeenkomst die twee uur duurde. Een slimme aanpak in een richt zich op bachelorstudenten die na het buitenlandse studieverblijf weer teruggaan naar Brazilië. groot land als Brazilië waar reizen duur is, vindt ze. Over haar studiekeuze hoefde Gabriella ook niet lang Buitenkansje te denken. Toen ze het korte Engelstalige programma Science without Borders biedt Nederlandse universiteiten kunst & technologie van Saxion Hogescholen zag, was en hogescholen een unieke mogelijkheid om in contact ze meteen verkocht. “In Brazilië studeer je kunst óf te komen met het hoger onderwijs in de opkomende techniek. Maar ik wil na mijn afstuderen aan de slag economie Brazilië, stelt Remon Boef, directeur van het met sociale media. Dan heb je niet genoeg aan technische kennis alleen, je moet bijvoorbeeld ook wat Neso-kantoor in Brasilia. Die contacten kunnen leiden weten van grafisch ontwerpen. Of onderzoek kunnen tot structurele uitwisseling van studenten en onderzoekers. De Braziliaanse overheid biedt Nederlandse doen naar internetgedrag. Dat leer ik hier.” instellingen bovendien een vaste collegegeldvergoeding Multicultureel van 8.000 euro per jaar. Meedoen aan Science without Architectuurstudente Jessica Oliveira en Paula Silveira Borders is dus een buitenkansje dat niet veel instellingen die in Brazilië milieutechnologie studeert, volgen laten lopen. bij Saxion het internationale programma ruimtelijke De eerste 153 Braziliaanse studenten hebben zich ordening en stedenbouw. Jessica koos voor Nederland verspreid over dertien hogescholen en acht universiteiten. Tweederde koos voor een hbo-studie. omdat ze tijdens het backpacken Nederlandse vrienden Met zestien Brazilianen deed vooral Saxion goede had gemaakt. Paula wilde eigenlijk naar Duitsland, zaken. “Ons Engelstalige aanbod sluit goed aan bij de omdat ze daar al een jaar heeft gewoond en de taal focus van het programma”, verklaart Chris van den spreekt. “Maar de Duitse universiteiten zaten al vol Borne, directeur van het international office, het Saxionmet Science without Borders-studenten. Daarna heb ik


ac htergron d

succes. “We hebben een aantal short degree programs waarbij internationale studenten de laatste fase van het bachelorporgramma volgen. De Brazilianen kunnen daar zo bij aanschuiven.” Ook de TU Eindhoven mag zich verheugen in een grote Braziliaanse belangstelling. Onderzoekers van de universiteit hadden al contacten met collega’s in Brazilië, maar Karen Ali, directeur van het international office, denkt dat de populariteit van de TU/e vooral te danken is aan de intensieve samenwerking met het bedrijfsleven. “Die relatie is voor de Brazilianen erg belangrijk.” Toch zijn van de ruim honderd Brazilianen die zich bij de TU/e hadden aangemeld, er in de eerste ronde maar dertien geplaatst. “Er was sprake van een mismatch”, legt Ali uit. “Zeker een kwart van de aanmelders wilde industrial design gaan doen, maar ze snapten niet allemaal wat die studie inhoudt. Ze dachten dat het een toegepaste kunstopleiding is, zoals de Design Academie aanbiedt.”

Tussentijdse instroom De Engelse taal was een tweede struikelblok. De Braziliaanse topuniversiteiten selecteren hun beste studenten, maar die moeten, voordat ze een beurs krijgen, wel aantonen dat ze voldoen aan de toelatingseisen van de buitenlandse instelling. “Studenten die een Engelstalige studie gaan doen, moeten een TOEFL- of IELTS-certificaat overleggen en dat hebben ze meestal niet. Daardoor is er een run op taalcursussen ontstaan en zijn er inmiddels wachtlijsten voor de examens”, vertelt Remon Boef. Het gevolg is dat maar een klein deel van de 550 studenten die zich vorig voorjaar hadden aangemeld voor een studie in Nederland, in september kon beginnen. Daarom is de toelatingsprocedure inmiddels aangepast. Braziliaanse studenten kunnen zich nu pas aanmelden bij een Nederlandse universiteit of hogeschool als de Science without Borders-beurs is toegewezen. Om studenten uit de eerste ronde die inmiddels wel aan de toelatingseisen voldoen, niet te lang te laten wachten, heeft Neso Brazilië een tussentijdse

so c iale

ongelij kh ei d

i n

instroom georganiseerd. Daardoor konden 205 Brazilianen in januari en februari alsnog aan een Nederlands studieverblijf beginnen. In totaal zijn daarmee in de eerste ronde 350 Braziliaanse studenten geplaatst, terwijl Nederland had ingezet op tweehonderd plaatsingen in die ronde. Bij de tussentijdse ronde scoorden vooral Fontys en Avans goed, waardoor deze twee Brabantse hogescholen het tussenklassement nu aanvoeren. Bij Saxion arriveerden in februari nog zeventien Brazilianen (zie infographic).

Meer diversiteit Ondanks dat succes is Nederland een kleine speler in het gigantische Science without Borders-veld. Volgens de Braziliaanse overheid zijn in september ruim 21.000 studenten met een beurs in het kader van het programma uitgezwermd. De Verenigde Staten, waar de Braziliaanse elite van oudsher studeert, is met ruim 4.600 geplaatste studenten het meest in trek. “Maar de belangstelling verschuift naar Europa”, stelt Neso-directeur Boef. Dat is voor een groot deel te danken aan de run op Portugal en Spanje, waar universiteiten geen taaleisen stellen. “Voor studenten die geen vreemde taal spreken, is het Iberisch schiereiland een veilige haven”, weet Boef. “Maar dat is niet de soort studenten waarop Nederland mikt. Wij willen studenten die echt internationaal georiënteerd zijn.” Nederland eindigt met 350 plaatsingen in de top tien van bestemmingslanden. Daarmee is Boef dik tevreden. “Nederland staat in Brazilië nu echt op de kaart als studiebestemming.” Saxion en de TU/e zijn op hun beurt ook tevreden over de instroom. “De studenten zijn echt goed”, stelt Karen Ali (TU/e). “Er zijn er al twee die mogen terugkomen voor een master of PhD. Dat zijn echt excellente studenten.” Hun studiehouding deugt ook. “Het zijn proactieve studenten die gewend zijn om samen te werken en die zich richten op het verwerven van inzicht. Anders dan Aziatische studenten die vaak timide en afwachtend zijn en erg gericht op reproductie”, stelt Chris van den Borne (Saxion). Ze zorgen bovendien voor wat meer diversiteit in de internationale klassen in Deventer en Enschede,

b ra z i li a a n s

o n d e rwi js

De beste Braziliaanse universitei-

studenten voordragen voor een

die volledig door de overheid

latingsexamens en laten alleen

ten behoren internationaal tot

Science without Borders-beurs. Of

worden betaald.

de best presterende studenten

de subtop: op de internationale

een universiteit van dat niveau

Hoewel de staatsuniversiteiten

toe. Omdat de onderwijskwaliteit

rankings vind je ze vanaf de hon-

is, wordt afgemeten aan de score

geen collegegeld vragen, is het

op openbare middelbare scho-

derdste plaats, niet ver onder de

op de jaarlijkse kwaliteitsbe-

voor studenten uit de lagere

len bedroevend is, weten alleen

beste Nederlandse universiteiten.

oordeling. Het resultaat wordt

inkomensgroepen toch extreem

rijkere studenten die op een

Maar de kwaliteitsverschillen zijn

uitgedrukt in een eindcijfer

moeilijk om op zo’n topuni-

privéschool hebben gezeten, een

groot in Brazilië. Daarom mogen

van 1 tot en met 5. Een 5 halen

versiteit terecht te komen. De

plaatsje aan een topuniversiteit

alleen de topuniversiteiten

alleen de publieke universiteiten,

universiteiten organiseren toe-

te bemachtigen. (yvdm)


i n stro om

s c i enc e

48

without

b o r d e r

-stu

d e nte n

35

33

12

9

i n ste ll i n g

34

20

18

p e r

15 7

10 4

4

2 3 1

8

13

20

16

13 7

16 10

xio

rg bu Til an tv t tei ich rsi str ive aa Un tM tei it rsi am ite ive ers erd Un niv ott tR dU tei ou rsi db ive Ra Un us nte sm we Era tT tei t rsi ch ive tre en Un tU ing tei ven ron rsi ho tG ive ind itie Un tE ers tei niv rsi ive ksu Rij Un he isc hn Tec d uy lZ org oo nb sch e ge itt Ho lW m oo rda sch e ge ott Ho m lR i e oo esh ten sch m ge ind ron da Ho lW lD ter oo oo ms sch sch ge nA ge Ho Ho l va g oo he aa isc sch nH rar ge De Ag Ho st e un ijk eK tel ris nd Ch lde ee nB va TV ie NH en em mg cad l Nij o nA en ho Ko esc em og rnh eh nz nA Ha l va oo l sch o ge ho Ho esc og nd sh lla an ho Av l In oo sch len o ge sch Ho ge d Ho lan tys ee Fon lZ oo sch ein t s ge Ho ren a ll-L len Ha ho esc og nH

n Va

Sa

waar in het verleden Aziatische studenten nogal oververtegenwoordigd waren. “De Brazilianen zijn echt een aanwinst”, aldus Van den Borne.

Academisch toerisme Natuurlijk is er ook een minpuntje. De erkenning van de in Nederland behaalde studiepunten is nog niet goed geregeld, stelt Van den Borne. “Klopt”, zegt Remon Boef. “De Braziliaanse universiteiten hebben niet met alle instellingen waar hun studenten naartoe gaan, overeenkomsten over het erkennen van studiepunten. Het is een bewuste keuze van de Braziliaanse regering om dat soort zaken niet vooraf helemaal af te kaarten. Dan ben je acht jaar bezig met alle bureaucratie. Brazilië is gewoon begonnen en wil dit soort problemen al werkend oplossen.” Daardoor ontstaat wel het gevaar dat Brazilianen de studie in Nederland niet helemaal serieus nemen. “Wij krijgen signalen binnen dat sommige studenten voornamelijk voor de fun hierheen komen en de studie als een soort extraatje zien”, vertelt Van den Borne. “Dat is wel

een probleem, want academisch toerisme beïnvloedt het studieklimaat negatief.” Desondanks spant Saxion zich in om in de volgende twee rondes weer flink veel Science without Bordersstudenten binnen te halen. Dat zal niet al te moeilijk zijn, want er is belangstelling genoeg, vooral voor kunst & techniek. Dat verbaast Gabriella Ribeiro niks. Ze is verliefd geworden op Nederland en wil proberen of ze hier met een andere beurs verder kan studeren. “In Brazilië wordt veel met sociale media gewerkt, maar lang niet zo professioneel als in Nederland. Hier wordt echt onderzoek gedaan. Daar wil ik mee verder.” Haar enthousiasme draagt ze uit via Facebook en haar eigen blog. “Ik heb 2.000 volgers en mijn blog wordt door 12.000 mensen gelezen. Als Brazilianen mij vragen hoe het hier is, schrijf ik dat Nederland een fantastisch studieland is. Dat verspreidt zich nu als een lopend vuurtje door Brazilië.”

yvonne van de meent


ac htergron d

eu ropa

kij kt

met

i nter ess e

n a a r

s ca n d i n avi s c h e

d ea l

Compensatie voor disbal Toen in Nederland ophef ontstond over de vele Duitsers die hier op Nederlandse kosten studeren, werd het idee geopperd om een financiële compensatieregeling met Duitsland te treffen. Ook elders in Europa komt dat onderwerp wel eens ter sprake.

tevredenheid van alle deelnemers.

Onder Noorse studenten is Denemarken een popuvooral vanwege het grote aantal Noren dat dat land laire studiebestemming. In het studiejaar 2010–2011 ontvangt. stonden ruim 2.500 Noren ingeschreven aan een Goede buren Deense hogeronderwijsinstelling. Omgekeerd is het Als Denemarken in 2014 evenveel Noren ontvangt enthousiasme veel minder groot: slechts 195 Denen als nu, gaat dat Noorwegen circa 10 miljoen euro studeerden in datzelfde jaar in Noorwegen. Een groot kosten, tegen 7,5 miljoen dit jaar. Voor Noorwegen is verschil is dat de Scandinavische landen de financiële dat een forse extra kostenpost. Toch leverde de wijzigevolgen van de disbalans onderling compenseren. ging geen lastige onderhandelingen op. “Iedereen Ze hebben daartoe al zeventien jaar een overeenkomst. Als er bijvoorbeeld meer Zweden zag in dat onze wensen redelijk waren”, zegt Jacob in Noorwegen studeren dan andersom, wordt Fuchs van het Deense ministerie van Wetenschap, Noorwegen voor de kosten daarvan Innovatie en Hoger Onderwijs. financieel deels gecompenseerd. De Zijn Noorse collega Rolf Larsen “Dit is de Scandinavische vergoeding per student bedraagt van het ministerie van Onderwijs omgerekend een kleine 3.000 euro beaamt dat. “We vinden het belangmanier van werken, we per jaar. De regeling dateert uit rijk om goede buren te blijven”, 1996. Een van de bedoelingen ervan zegt hij. “Het is de Scandinavische houden rekening met was de onderlinge diplomamobilimanier van werken, we denken om teit in Scandinavië te bevorderen. elkaar”, benadrukt ook de Fin Kai In al die jaren is de hoogte van de onze buren” Koivumäki van de Scandinavische vergoeding nooit gewijzigd. Het raad van ministers, het samenwerbedrag is vreemd genoeg ook nooit kingsverband dat tot wijziging van aangepast op de inflatie. Maar dat gaat veranderen. de overeenkomst heeft besloten. Per 1 januari 2014 gaat het bedrag per student fors Het drietal noemt de vernieuwing een herenakkoord. omhoog, tot omgerekend ruim 4.000 euro. Die Want Denemarken moet de Noorse studenten verhoging was een sterke wens van Denemarken, wegens Europese verdragen hoe dan ook toelaten.


Illustratie: Niels Bongers

Scandinavië heeft zo’n regeling al jaren, tot

lans in studentenmobiliteit Dat was midden jaren ’90 nog niet zo. Sinds het begin van de regeling is ook de verdeling van studenten tussen de Scandinavische landen flink veranderd. In 1997 ontving vooral Zweden veel studenten uit andere Scandinavische landen, blijkt uit cijfers van de raad van ministers. Pas vanaf 1999–2000 gingen steeds meer studenten naar Denemarken. Volgens Koivumäki is onduidelijk waarom dat zo is. “Dit jaar begint een evaluatie om dat na te gaan”, zegt hij. Daarbij zal ook worden onderzocht hoeveel van de mobiele studenten na afloop van hun studie in het gastland blijven en hoeveel er teruggaan naar hun geboorteland.

Niet lucratief Vooral tussen Denemarken en Noorwegen bestaat een disbalans in de onderlinge studentenmobiliteit. Het aantal Noren in Denemarken nam sinds 2001–2002 met 60 procent toe. Alleen Zweden kwam vorig jaar bij deze disbalans in de buurt, met ruim 1.800 Zweedse studenten in Denemarken tegenover 374 Deense in Zweden. De Scandinavische landen benadrukken dat de nieuwe vergoeding per student een gedeeltelijke compensatie is, geen vergoeding van alle kosten. “Gemiddeld wordt 75 procent van de kosten vergoed”, zegt Koivumäki. “Het wordt niet plotseling lucratief om studenten van andere Scandinavische landen te werven.” Het is daarom de vraag of de hogere compensatie een einde maakt aan het Deense gemopper over de grote toestroom van Noren. Vooral over Noren die medische studies komen volgen, wordt geklaagd, hoofd zakelijk vanwege de hoge kosten van die studies.

hoe de overeenkomst tot stand is gekomen. “Ook daar wordt gepleit voor een vorm van financiële compensatie.” Fuchs benadrukt dat de Scandinavische overeenkomst eenvoudig af te sluiten was, doordat de deelnemende landen cultureel veel gemeen hebben. “Datzelfde gaat ook enigszins op voor Nederland en Duitsland, Nederland en België en Duitsland en Oostenrijk. Maar moet er ook een verdrag komen als veel Zuid-Europeanen in Noord-Europa gaan studeren? Dat vind ik lastig te beoordelen.” Het is überhaupt de vraag of de studenten de gastlanden wel zo veel geld kosten. Het Centraal Planbureau berekende vorig jaar dat buitenlandse studenten de Nederlandse schatkist jaarlijks 740 miljoen euro opleveren, op basis van de schatting dat een op de vijf na het afstuderen in Nederland gaat werken. Fuchs zegt bekend te zijn met zulke cijfers. “Toch vind ik het reëel dat Denemarken gecompenseerd wordt voor het deel van de Noren dat teruggaat”, zegt hij. “Want zij stimuleren daar de economie met wat ze hier leerden.” Hij spreekt met klem tegen dat Denemarken niet openstaat voor buitenlandse studenten. “De Noren blijven van harte welkom. De vernieuwde overeenkomst onderstreept dat. De Scandinavische landen laten hiermee vooral zien oog te hebben voor elkaars belangen en de kosten te willen delen.”

robert visscher

Cultureel veel gemeen De disbalans in de onderlinge mobiliteit is geen exclusief Scandinavisch probleem. Ook elders in Europa bestaat er ergernis over. In Nederland en Oostenrijk studeren bijvoorbeeld relatief veel Duitsers, in België veel Nederlanders. De overeenkomst tussen de Scandinavische landen wordt daarom in Europa met veel interesse bekeken. Volgens Jacob Fuchs (Deens ministerie van Onderwijs) heeft vooral Oostenrijk geïnformeerd

b e ta a l d e

Denemarken Finland Noorwegen Zweden

com p e n sati e 1997

2009

2010

2012

- 8481

- 55 325

- 55 902

- 62 205 + 12 689

+ 8646

+ 13 299

+ 12 688

+ 13 200

+ 34 617

+ 35 558 + 38 000

- 13 365

+ 7409

+ 7656

+ 11 517

Eenheid van de bovenstaande bedragen is MDKK, wat staat voor miljoen Deense kronen. Negatieve bedragen betekenen dat een land in het betreffende jaar meer compensatie heeft ontvangen dan betaald.


a a n pakken

‘Steeds meer

ouders

gaan mee naar studiebeurzen’

vertelt Frederiek Cazemier over haar werk als

Voordat ze naar Windesheim kwam, vloog Cazemier voor de Hanzehogeschool de hele wereld over. Ze kwam veel in China, maar ook in Mexico, Vietnam en Oost-Europa. Voor Windesheim zoekt ze potentiële studenten dichter bij huis. Duitsland, ‘een goed beurzenland’, geldt voor haar als belangrijkste markt. Dat komt niet alleen doordat ze een beperkt budget heeft. Duitsland ligt dichtbij en er bestaat veel belangstelling voor de opleiding die aspecten van geneeskunde, communicatie en business combineert. “We hebben bewust veel in Duitsland geïnvesteerd, dat werpt zijn vruchten af.” Van de 42 studenten die afgelopen najaar van start gingen, was iets meer dan de helft Duits.

international recruitment manager bij hogeschool

Niet uit de verf

Onder de noemer internationalisering worden in het hoger onderwijs de meest uiteenlopende taken verricht. In de vijfde aflevering van deze rubriek

Foto’s: Windesheim

Windesheim.

Een weekend thuis is in deze periode zeldzaam. Voor haar geen standaard werkweken met lange dagen aan een bureau, zegt Frederiek Cazemier, in landen als Duitsland beter bekend als Frederika, omdat uit die naam duidelijker blijkt dat ze een vrouw is. Beurzen zijn meestal in het weekend, en ze zijn belangrijk in het werk van de international recruitment manager die specifiek studenten werft voor het Honours College van Windesheim. Zelfs nu online werving een steeds grotere rol speelt. “Deze specifieke opleiding is lastig te vermarkten”, vertelt ze. “Het programma behoeft persoonlijke toelichting.” Waar de meeste mensen zich wel carrièremogelijkheden kunnen voorstellen na bijvoorbeeld international business and management studies, is het beroepsperspectief voor afgestudeerden aan de eerste hbo-variant van university colleges minder helder. Die zouden projectmanager kunnen worden bij een ngo, legt Cazemier uit, of adviseur gezondheidszaken.


Om een betere mix van studenten te krijgen, richt de werving zich nu ook op Engeland en Ierland. Daar kiest Cazemier voor een andere aanpak. “Ik ben twee keer naar een grote beurs in Engeland geweest, maar ik kwam er met één opleiding niet uit de verf tussen ‘reuzen’ als de Hanzehogeschool, die bijna twintig Engelstalige opleidingen promootte.” Daarom werkt ze samen met marketingbureau A Star Future en staan er deze maand bezoeken aan scholen op het programma. Waar ze op beurzen een paar jaar geleden nog vooral groepjes scholieren zag, heeft Cazemier nu steeds meer met ouders te maken. Dat heeft andere gesprekken tot gevolg, merkt de recruitment manager. “Engelse ouders zijn wat angstig over een eventueel studieverblijf van hun kind in Nederland. Ze denken aan drugs en prostitutie.” In Duitsland is het beeld wat realistischer. Maar daar zouden veel ouders graag zien dat hun zoon of dochter dokter wordt. “Dan probeer ik het gesprek op de interesses van het kind te brengen, door hem of haar erbij te betrekken.”

annelieke zandvliet

c

o

l

u

m

n

Het glas is

weer halfvol

Foto: Henriëtte Guest

Ik was prettig verrast toen ik een uitnodiging ontving voor een werkconferentie, eind februari, over studiemobiliteit tussen Nederland en Duitsland. De conferentie was een initiatief van het ministerie van Onderwijs, in nauwe samenspraak met het Bundesministerium für Bildung und Forschung in Berlijn en de Deutscher Akademischer Austausch Dienst (DAAD). Prettig verrast omdat dit altijd interessante evenementen zijn om naartoe te gaan, maar vooral omdat er toch een iets andere wind lijkt te waaien in het beleid ten aanzien internationalisering, in elk geval ten aanzien van de grenslanden. Het is nog maar kort geleden dat we een staats secretaris hadden die sprak van de noodzaak “om maatregelen te nemen tegen de negatieve gevolgen die een ongebreidelde toename van buitenlandse studenten kan hebben”. Over het relatief hoge aantal Duitse studenten bij opleidingen in de grensstreek zei hij: “Oververtegenwoordiging van specifieke groepen buitenlandse studenten gaat ten koste van de kwaliteit en zal in principe worden ontmoedigd.” De staatssecretaris reageerde op zijn beurt op signalen van oud-topambtenaar Ferdinand Mertens, die – om ex-Nuffic-directeur Sander van den Eijnden te citeren – dit probleem wilde oplossen door met een kanon op een mug te gaan schieten. Hij wilde voor alle studenten in Nederland een kostendekkend collegegeldtarief invoeren, eventueel voor Nederlanders weer te compenseren in het sociale leenstelsel. En dat alles om vooral Duitse studenten te weren van onze opleidingen. De grenslanden plus de toestroom van leergierige jeugd uit die landen werden ineens geïdentificeerd als een probleem, iets waartegen acuut forse maatregelen moesten worden genomen.

Maar wat zijn grenslanden? Grenslanden zijn de landen waar we, ook als we helemaal niet bewegen, toch altijd met onze volle lengte en breedte tegenaan liggen. Ze gaan niet weg als we hard ‘boe’ roepen, ook niet als we onze ogen ervoor sluiten. Ik ken mensen uit de grensstreek die in Nederland werken en in Duitsland wonen, of andersom. Zij kopen koffie bij Albert Heijn omdat die lekkerder is, en drank bij de Duitse Aldi omdat die goedkoper is. Ze vieren Sinterklaas en Rosenmontag. Hun kinderen, die geboren zijn in het dichtstbijzijnde ziekenhuis, ongeacht aan welke kant van de grens dat stond, gaan straks studeren waar ze willen, echt niet waar ze van de overheid moeten. Voor hen zijn grenzen al lang fictieve strepen op de kaart, als ze er überhaupt nog over nadenken. Daarom was ik dus prettig verrast door de toon van deze werkconferentie, waar niet alleen Nederlandse ambtenaren kwamen kijken hoe de problemen moet worden aangepakt. Nee, Nederland en Duitsland gaven aan gezamenlijk te gaan verkennen wat de mogelijkheden zijn om de Nederlandse studie mobiliteit naar Duitsland te vergroten. En hoe hogescholen en universiteiten in Nederland en Duitsland nauwer kunnen samenwerken. Om te laten zien dat het menens is, deze nieuwe manier om het onderwerp te benaderen, opende Jet Bussemaker de conferentie met een videoboodschap. Ik was prettig verrast om te zien dat voor deze minister het glas kennelijk weer halfvol kan zijn als het gaat over internationalisering, en niet per definitie halfleeg.

ellen touw Ellen touw is beleidsmedewerker internationalisering bij de TU Delft


ac htergron d

e rasmusb eu rs

vo or

do c ente n

va ak

o n b e ke n d

‘Ik kwam

geïnspireerd terug’ “Een verrijkende ervaring; deze reizen zijn de krenten in de pap; helemaal fantastisch; een geweldig programma; ik kwam geïnspireerd terug.” Aan enthousiasme geen gebrek bij Nederlandse docenten en stafmedewerkers die met een Erasmusbeurs op pad zijn geweest. Toch komt het aantal toegekende beurzen al jaren niet boven de duizend uit.

“Schotse studenten zijn net als mijn studenten afgeschrikt door het papierwerk. “Je moet verschilheel open en vrij in hun denken, maar ze verzetten lende formulieren invullen, de juiste handtekeningen veel meer werk”, vertelt Bart Wagemakers, docent verzamelen, alles afstemmen met je contacten in het geschiedenis bij de lerarenopleidingen van de buitenland. Gelukkig kreeg ik daarbij hulp van ons Hogeschool Utrecht. “Het is leuk en interessant om international office.” dergelijke overeenkomsten en de verschillen te zien.” Zes, zeven jaar geleden maakten pabo-studenten van Wagemakers gaf een maand college in Aberdeen en de Utrechtse Marnix Academie nauwelijks gebruik volgde daarnaast cursussen van een expert op zijn van Erasmusbeurzen. En docenten al helemaal niet. vakgebied. Zijn verblijf in Schotland werd mogeMaar daar is verandering in gekomen nadat opleilijk door een bijdrage vanuit het dingsmanager Jan Karel Verheij zich Erasmusprogramma, dat niet alleen aansloot bij een informeel Europees “Nederlanders zien studentenbeurzen verstrekt, maar netwerk van lerarenopleiders dat ook stafmobiliteit stimuleert. elk jaar bij elkaar komt om plannen vaak meer belemmeringen Wagemakers vond het een gewelen ideeën uit te wisselen. Het dige ervaring. “Het was fantastisch netwerk inspireerde de Marnix dan kansen” om op te trekken met mijn Schotse Academie om internationalisering collega. Ik heb veel van hem geleerd. een deel te laten uitmaken van Niet alleen door het volgen van zijn het curriculum. Tegenwoordig colleges, maar ook door het persoonlijke contact. gaan alle tweedejaars een week naar het buitenland Je loopt samen naar de universiteit, je gaat met elkaar en worden daarbij vergezeld door twee docenten. naar de pub. Daar leer je meer van dan wanneer je “We sturen altijd één onervaren docent mee met een alleen zijn boek leest.” docent die al meerdere studiereizen heeft gemaakt”, Toch maken maar weinig docenten en stafmedevertelt Verheij. “Als ze terugkomen, zijn ze zó werkers gebruik van de Erasmusbeurzen. Het aantal enthousiast. Het werkt aanstekelijk als er in de koffiesubsidietoekenningen schommelt al jaren rond kamer wordt gesproken over de positieve ervaringen de 900. Wagemakers denkt dat veel collega’s worden van collega’s.”


Foto: Rudy Folkersma

Foto: Christophe Boisvieux/HH

Foto: Quadriga images/Look-foto/HH

Foto: Bert Gijsbers

Ook bij de academie voor sociale studies van de Hanzehogeschool zijn de studiereizen ingepast in het onderwijsprogramma. Bert Gijsbers, docent en coördinator internationalisering zag daardoor de animo voor Erasmus bij zijn collega’s groeien. “In 2008 gingen er acht docenten op pad, nu zijn het er al vijftien. Ze kloppen op de deuren!” Volgens Gijsbers heeft dat vooral te maken met de cultuur op school. “Bij ons is internationalisering beleid. Maar er komt wel veel kijken bij het organiseren van de uitwisselingen.” De Groningse hogeschool heeft een netwerk met 22 partners. Een keer per jaar komen alle coördinatoren drie dagen bijeen om de uitwisseling en gastlessen te plannen.” Zelf geeft Gijsbers gastlessen in het Spaanse Malaga en in het Belgische Hasselt. Die internationale ervaring levert hem veel op. “Het leert je breder kijken, je krijgt feedback van collega’s en leert veel over andere onderwijsprogramma’s.” Dat een buitenlandervaring belangrijk is, staat voor iedereen buiten kijf. “Internationale ervaring is in mijn vak, sterrenkunde, cruciaal. In de wetenschap boek je de meeste vooruitgang als je met collega’s praat,” zegt Gijs Nelemans, universitair hoofddocent astrofysica aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Via Erasmus doceert hij als deeltijdhoogleraar in Leuven. “Ik vind het vooral goed voor de studenten. Zij krijgen te maken met meerdere buitenlandse docenten. Daardoor wordt het voor hen makkelijker om in het kielzog van een docent mee te gaan naar een universiteit in het buitenland.”

Jelly Offereins is verantwoordelijk voor internationalisering bij de Hogeschool Utrecht. Als docent marketing reisde ze zelf ook regelmatig naar het buitenland, recentelijk nog naar het Ierse Cork. Ze noemt Erasmus ‘de krenten in de pap voor docenten’. Er is op haar instelling veel enthousiasme voor het programma. “Uitdaging blijft wel het inbedden van de resultaten van zo’n individueel bezoek. Het is in de praktijk moeilijk te meten of een docent zo’n buitenlandervaring ook één op één in zijn lessen invoert.” Wat ze jammer vindt, is dat het minimum aantal dagen bij stafmobiliteit op vijf ligt. “Je zou ook korter moeten kunnen gaan, want nu kan het alleen in lesvrije periodes.”

Vol lof Het schort her en der bovendien aan informatie voorziening over Erasmus voor docenten en stafleden, vinden veel Erasmusgangers. De meesten hadden wel van het programma gehoord, maar dachten dat het alleen voor studenten was. Rudy Folkersma, lector duurzame kunststoffen aan Stenden Hogeschool, bezocht vorig jaar de Linnaeus Universiteit in Zweden om partners te zoeken op het gebied van onderzoek en onderwijs. “Dat is gelukt en daarom is het goed geweest voor mijn eigen lectoraat en ons kenniscentrum. Zonder Erasmus hadden we het waarschijnlijk niet gedaan.” Folkersma is vol lof over zijn collega’s van bureau internationalisering, die een deel van de formulieren al hadden ingevuld. “Wat wel goed zou zijn, is als het programma intern beter onder de aandacht wordt gebracht. Dus niet via een algemeen mailtje, maar door mensen directer te benaderen en informatiebijeenkomsten te organiseren.”


Foto: Irma Smegen

Foto: Nick Hannes/HH

ac htergron d

De komende jaren komt er meer Europees geld beschikbaar voor het stimuleren van de stafmobiliteit. De Europese Commissie wil voor Erasmus for All, de opvolger van het Leven Lang Leren-programma, 19 miljard euro uittrekken. Een miljard daarvan is bedoeld voor hoger onderwijs. Dat is meer dan in de afgelopen jaren en geeft aan dat mobiliteit belangrijk gevonden.

leven

l ang

ler en

&

Nuffic-medewerker Heleen Ravenhorst, die voor het Nationaal Agentschap Leven Lang Leren het Erasmusprogramma coördineert, hoopt daarom dat de instellingen hun mensen de komende jaren wat enthousiaster weten te maken voor Erasmus. “We hebben nu al jaren te maken met een stabiele mobiliteit, daar is op zich niets mis mee. Maar het zou omhoog kunnen. Het is jammer dat potentiële deelnemers soms meer belemmeringen dan kansen zien.” Ze vindt dat de administratieve rompslomp niet overdreven moet worden. “Het zijn vier formulieren. Wij kunnen daar overigens niets aan veranderen, want dat wordt bepaald door de Europese Commissie.” De Stenden Hogeschool steekt al veel energie in het op gang brengen van de stafmobiliteit, vindt pabodocent Irma Smegen, maar zij is desondanks een van de weinigen die gebruikt maakt van de Erasmusbeurs. Ze maakte diverse reizen, onder andere naar Kroatië en Antwerpen. Binnenkort vertrekt de drama-docent naar Turkije om workshops te geven en een theater voorstelling te maken. Smegen is enthousiast over Erasmus: “Je werkt intensief samen met buitenlandse collega’s, doet ideeën op, leert hoe anderen lesgeven. Heel inspirerend. Dat niet veel collega’s gaan, verbaasde me wel. Misschien zit het gewoon in de mensen zelf.”

annette posthumus

erasmu s

Erasmus is een programma binnen

gastcollege geven aan een buiten-

jaar respectievelijk 773 en 207. In de

het Europese programma Leven

landse instelling. Niet-onderwijzend

jaren daarvoor lag dat aantal op het-

Lang Leren. Doel is het vergroten van

personeel kan voor bijvoorbeeld een

zelfde niveau. Het totale toegekende

mobiliteit en samenwerking in het

cursus of detachering in een van de

budget kwam uit op 608.325 euro.

hoger onderwijs in Europa. Niet alleen

33 deelnemende landen een aanvraag

De populairste bestemmingen voor

studenten kunnen hier gebruik van

doen bij Erasmus.

Nederlanders zijn Duitsland, België,

maken, maar sinds 1997 ook docenten.

In het studiejaar 2010/2011 gingen bin-

Finland, het Verenigd Koninkrijk en

In 2007 kwamen er daarnaast beurzen

nen Europa ongeveer 32.000 docenten

Spanje. Gemiddeld duren de studie

voor niet-onderwijzend personeel.

en 12.000 stafleden met Erasmus op

reizen vijf dagen. (AP)

Docenten kunnen met een bijdrage

reis. Het aantal Nederlandse Erasmus-

uit Erasmus een workshop, lezing of

docenten en -stafleden bedroeg in dat


vli egen de

holl an der

‘De Spanjaarden

het leven’

vieren

Wouter Klaase (22) is bezig zijn bachelor Media en Cultuur aan de Universiteit van Amsterdam af te ronden. Hij hoopt journalist te worden. Tijdens een halfjaar in Spanje heeft hij ervaren dat een ruime blik daarvoor onontbeerlijk is.

de Spanjaarden omgaan met de economische crisis. Afgaand op de nieuwsberichten in Nederland, verwachtte ik sombere, naar binnen gekeerde mensen aan te treffen. Maar het tegendeel was waar. De Spanjaarden vieren het leven. Dat het nou toevallig crisis is, ach. Het lijkt ze niet te deren, hoewel hun land onevenredig hard getroffen is. Ik denk dat dit komt doordat hun leven zich grotendeels buitenshuis, op straat afspeelt. Ze hebben allemaal een enorm sociaal netwerk. En het is altijd lekker weer in Valencia. Blijkbaar kun je dan een hoop hebben.

Lichtvaardig

Foto: Caro Bonink

“Door de digitale media is de journalistiek aan het veranderen, dat is op zichzelf geen nieuws. Op internet lees je in twee, drie zinnen de hoofdzaken en zo wordt je nieuwshonger instant bevredigd. Wat mij leuk zou lijken, is een nieuwssite ontwikkelen met de diepgang van de traditionele media. Dat je niet alleen in een oogopslag ziet wat er aan de hand is in de wereld, maar dat je er ook de achtergronden bij kunt lezen. Anders worden we met z’n allen steeds dommer, steeds minder genuanceerd. En de wereld is nou eenmaal niet getekend in zwart en wit. Van mijn Erasmusstudie aan de universiteit van Valencia heb ik vooral opgestoken dat je de werkelijkheid vanuit zoveel meer perspectieven kunt waarnemen dan die waar je toevallig in bent opgegroeid. We zijn geneigd ons eigen verhaal te creëren, uit te gaan van onze eigen verwachtingen. Ik hoop dat anders te doen, mocht ik journalist worden. Ik wil een integer aandeel hebben in de nieuwsvoorziening. Wat me opviel, was bijvoorbeeld de manier waarop

Die laconieke houding heeft wel een keerzijde, vind ik. Als je ergens een drankje drinkt, maar niet genoeg geld bij je blijkt te hebben, zal de barman je het restbedrag altijd kwijtschelden. Mensen maken daar wel eens lichtvaardig gebruik van. Dat begrijp ik dan niet goed. Zo wordt het toch nooit wat met die economie? Maar mijn bewondering voor de veerkracht van de Spanjaarden blijft groot. Ik heb in Valencia een fantastische tijd gehad. Het is zo’n mooie stad. Doordat hij, anders dan bijvoorbeeld Barcelona, niet door het massatoerisme is ontdekt, zit je er middenin de Spaanse samenleving. Ik woonde op een kamer in het centrum, met twee Italiaanse huisgenoten. We gingen samen veel uit, naar van die typisch Spaanse barretjes. Lekker tapas eten en met iedereen kletsen. Dat is gezellig en het verruimt je blik. Al is het nog lang niet zo gemakkelijk om een echt gesprek te voeren in het Spaans. Ze praten allemaal zo snel, dat ik vast niet alles goed begrepen heb.”

annemieke bosman


ac htergron d

on derzoek

na ar

meerwa a r d e

i nte r n ati o n a a l

stu d i eve r b l ij f

Foto: Bert Spiertz/HH

Buitenlandse stage en stu

In steeds meer curricula wordt ruimte vrijgemaakt voor een buitenlands studieverblijf. Maar wat is de toegevoegde waarde van een buitenlandse stage of studieverblijf voor het opdoen van internationale competenties en hoe meet je dat? Het lectoraat Internationale Samenwerking van de Haagse Hogeschool deed er onderzoek naar.

Dat hogeropgeleiden door de voortschrijdende globalisering over internationale competenties moeten beschikken, staat buiten kijf. Lastiger is de vraag hoe je deze competenties objectief kan meten, weet Jos Walenkamp, lector Internationale Samenwerking aan de Haagse Hogeschool. Met zijn kenniskring deed hij de afgelopen drie jaar onderzoek naar de meerwaarde van een buitenlands studieverblijf voor het verwerven van internationale competenties. Daaronder vallen volgens de lector sociaal-culturele en interculturele competenties, de beheersing van vreemde talen en academische en professionele competenties.


Talenkennis en academische competenties zijn te meten, maar interculturele competenties zijn een stuk lastiger vast te stellen. De inzet van de Intercultural Readiness Check, een online enquête waarmee studenten hun interculturele competenties zelf beoordelen, leverde een teleurstellend resultaat op. De studenten gaven aan nauwelijks competenter te zijn geworden van een verblijf in het buitenland. Mede omdat in de internationale literatuur vraagtekens worden gezet bij de betrouwbaarheid van dergelijke zelfbeoordelingen, pasten de onderzoekers ook andere onderzoeksmethodes toe. De studenten werden geïnterviewd over hun ervaringen in het buitenland en de ontwikkeling van competenties als empathie, flexibiliteit, interculturele sensitiviteit, zelfreflectie en omgaan met onzekerheid. Daarnaast werd de 360 graden feedbackmethode ingezet. Daarbij gaven docenten, familie en vrienden aan hoe zij de competenties van de buitenlandgangers hadden zien veranderen. De uitkomsten van de onderzoeken werden steeds vergeleken met die van een controlegroep, die uit thuisblijvers bestond.

Begrip Uit dit uitgebreide onderzoek bleek dat de persoonlijke, sociale en interculturele competenties wel degelijk toenemen tijdens een studieverblijf in het buitenland. Driekwart of meer van de studenten is zelfredzamer geworden, heeft meer inzicht gekregen in de eigen mogelijkheden en heeft veel geleerd over de cultuur, de waarden en de normen van het bestemmingsland. Daardoor hebben studenten met buitenlandervaring ook meer begrip voor andere culturen en kunnen zij zich beter verplaatsen in de positie van een ander. De ontwikkeling is minder sterk als het gaat om academische en professionele competenties. Uit het onderzoek zijn ook conclusies over de optimale invulling de internationale ervaring. Opleidingen die hun studenten optimaal willen laten profiteren van een verblijf in het buitenland, doen er goed aan een duidelijk traject te ontwikkelen voor de voorbereiding en begeleiding. Uit het onderzoek blijkt dat 30 tot 35 procent van de

udie kunnen veel beter benut worden ondervraagde studenten daar niet tevreden over Hogescholen en universiteiten kunnen ook veel is. Een goede voorbereiding en begeleiding helpt meer doen om een studieverblijf in het buitenland studenten te observeren, hun ervaringen en reacte bevorderen, stelt de lector. “In ons onderzoek ties te analyseren en leert ze op geeft een deel van de controlegroep dat alles kritisch te reflecteren. aan zich niet gestimuleerd of zelfs “Welke interculturele Het lectoraat heeft daarom een ontmoedigd te voelen.” Hoewel trainingsmodule ontwikkeld die internationalisering door bestuur competenties een verblijf studenten voorbereidt op het en management heel serieus wordt doelbewust verwerven van intergenomen, ziet Walenkamp dat het in het buitenland moet nationale competenties tijdens een op de werkvloer geen topprioriteit buitenlandervaring, maar ook in de is. “Het onderwijs komt altijd op opleveren, wordt zelden international classroom. de eerste plaats. Dat is begrijpelijk Een ander verbeterpunt is dat de want de druk om de hoge studievastgelegd” opleiding de doelen die nagestreefd uitval te verminderen en het niveau worden met een buitenlandvervan afgestudeerden op te krikken, blijf, helder formuleert. “In het is groot. De ruimte voor docenten algemeen worden de te verwerven competenties om zich met internationalisering bezig te houden, zwak beschreven. De praktijk is vaak dat een student is dus beperkt. via een uitwisseling drie maanden aan een buitenDe Haagse Hogeschool heeft een hogeschoolbreed landse universiteit studeert en daar dan vijftien internationaliseringsbeleid en ieder academie heeft studiepunten voor kan incasseren”, constateert Jos een implementatieplan. Zo dient elke student 30 Walenkamp. “In het gunstigste geval is vastgelegd studiepunten aan internationale ervaring te halen. welke professionele en academische competenties “Dat is een mooie, maar vrij cijfermatige opstelling. studenten moeten verwerven, maar welke interculMet onze onderzoeksresultaten in de hand kun je die turele competenties studenten ze moeten ontwikdoelen ook uitdrukken in competenties waardoor kelen wordt vrijwel nooit geformuleerd.” Jammer, internationalisering aan kwaliteit wint.” want dan heeft een student ook geen doel om naar els heuts toe te werken, vindt hij. “Als je dat wel goed vastlegt, kunnen studenten er ook mee aan de slag.”

Stagelopers Opleidingen moeten ook een bewustere keuze maken tussen een buitenlandse stage en een studieverblijf, vindt Walenkamp, want uit het onderzoek blijkt dat de leereffecten duidelijk verschillen. Zo scoren stagelopers hoger op de ontwikkeling van hun persoonlijke, sociale en interculturele competenties. Dat kan volgens de onderzoekers, te maken hebben met de leefomstandigheden. Studenten die voor een stage zijn weggeweest, hebben vaker tussen de lokale bevolking gewoond, zijn meer ondergedompeld in de lokale cultuur en werden vaker geconfronteerd met cultuurverschillen.

h et lectora at i nter nationale samenwer ki ng De Haagse Hogeschool startte drie jaar geleden met het lectoraat Internationale Samenwerking. Ontwikkelingssamenwerking is een belangrijk onderzoeksonderwerp. Zo doet de kenniskring onderzoek naar de aansluiting tussen het hoger beroepsonderwijs en de arbeidsmarkt in Ghana en brengen de docent-onderzoekers de motivatie van hogescholen voor ontwikkelingssamenwerking in kaart. Andere onderwerpen zijn de internationale competenties, talenkennis en motivatie van docenten, en de wensen van werkgevers en alumni ten aanzien van de internationale competenties van de afgestudeerden van de Haagse Hogeschool. (EH)


g e lezen

Waarschuwing en inspiratiebron tegelijk Over internationale samenwerking in het hoger onderwijs wordt veel gepubliceerd. Historicus Han van der Horst bespreekt maandelijks een nieuw boek. Deze keer het onderzoeksrapport Beyond more of the Same, door Rahul Choudaha en Yoko Kono.

Wij zitten te simmen over de crisis, maar in de rest van de wereld gaat het goed. Daar treden tussen 2010 en 2015 alleen al 125 miljoen huishoudens toe tot de middenklasse. In principe is dat een geweldig werkterrein voor internationale studentenwerving. Deze gegevens staan in Beyond more of the Same, the top four emerging markets for international Student Recruitment, een beknopte maar inhoudelijk rijke uitgave van de Amerikaanse World Education Services (WES). Voor Nederlandse lezers kan deze publicatie gevaarlijk zijn. Ze inspireert tot zelfvoldaanheid. De auteurs betogen namelijk dat universiteiten in de Verenigde Staten belangrijke markten laten liggen: SaoediArabië, Brazilië, Turkije en Vietnam. Dat zijn landen waar Nederland zijn onderwijsproducten al jaren positioneert. Toch is het de vraag of wij kunnen standhouden als er een Amerikaanse marketinggolf volgt. Voor veel jongeren vormen de VS nu eenmaal het beloofde land. Dat geeft Amerikaanse instellingen een natuurlijke voorsprong.

Stof tot nadenken Tot nu toe komt de grote meerderheid van de buitenlandse studenten in de VS uit maar drie landen: China, India en Zuid-Korea. Choudaha en Kono tonen aan hoeveel kansen daardoor aan de instellingen voorbijgaan, zeker nu ze door krimpende budgetten elke zelfbetaler extra goed kunnen gebruiken. Overal in de zich emanciperende Derde Wereld groeit de koopkrachtige vraag naar hoger onder-


wijs. De onderzoekers noemen ook landen waaraan je in dit verband niet zo gauw denkt, zoals Nigeria en Bangladesh. Je hebt Beyond more of the Same in een uurtje uit. Daarna heb je voor dagen stof tot nadenken. We vertellen elkaar constant dat wij opereren in een snel veranderende wereld. Intussen blijkt er echt een mondiale revolutie gaande te zijn, die de fundamenten van onze instellingen aantast. Het Westen heeft de laatste jaren laten zien hoe kwetsbaar het is, terwijl Afrika – althans grote delen daarvan – zich transformeert tot een continent van hoop, zonder dat Europa daarin een merkbare rol speelt. De crisis heeft niet alleen financiële, maar ook reputatieschade aangericht. Daardoor is ook het internationaal renommee van ons onderwijs en onderzoek aangetast. Voor wie dat beseft, is deze publicatie een waarschuwing en een bron van inspiratie tegelijk. Juist door zijn focus op de VS geeft Beyond more of the Same medewerkers van Nederlandse instellingen allerlei handvatten voor een informele SWOT-analyse van het promotiebeleid in de praktijk. Zijn we alert genoeg? Nemen we wezenlijke signalen waar? Trekken we de juiste conclusies? Beyond more of the same is heel geschikt achtergrondmateriaal voor brainstorms en workshops. Nog gratis te downloaden ook.

han van der horst R. Choudaha & Y. Kono, Beyond More of the Same: The Top Four Emerging Markets for International Student Recruitment. World Education Services (WES), New York, 2012. Downloaden via: www.wes.org

A G E N D A

Hoe kun je succesvol samenwerken met Rusland? Die vraag staat centraal tijdens een Rusland seminar op 19 maart in de Hermitage in Amsterdam. Best practices komen aan de orde en alumni vertellen over hun ervaringen. Meer informatie en aanmelden via www.nesorussia.org

maart

2013

Het jaarlijkse internationaliseringsseminar van de NVAO vindt plaats op 27 maart. Dit jaar gaat het over internationalisering van het curriculum en de leeruitkomsten. Meer informatie en aanmelden via www.nvao.net/nvao-congressen De KNAW en de stichting voor vluchtelingstudenten UAF organiseren op 28 maart de bijeenkomst Verboden wetenschap. Na een opvoering van de theatervoorstelling De verboden wetenschapsmonologen spreekt een panel van deskundigen over wetenschappelijke samenwerking en twijfelachtige regimes. Meer informatie en aanmelden via www.knaw.nl European Universities – Global Engagement is het thema van het jaarcongres van de EUA op 11 en 12 april in Gent. Met onder andere een speech van EU-commissaris Vassiliou (Onderwijs) en de presentatie van de tweede EUA Rankings review. Meer informatie en aanmelden via www.eua.be/events/

Fairs Korea Study Abroad Fair Seoul 30–31 maart Europosgrados/Becas Chile Santiago 4–5 mei Antofagasta 7 mei Concepción 9 mei

april

2013

Cultureel Verdrag-beurzen Promodoc Korea Seoul 11–12 mei Busan 14–15 mei

Meer informatie via [email protected]

Journal of Studies in International Education Artikelen in de editie van februari 2013 (Vol. 17, nr. 1) “Brits Abroad”: The Perceived Support Needs of U.K. Learners Studying in Higher Education Overseas – Brendan Bartram “More Aware of Everything”: Exploring the Returnee Experience in American Higher Education – David Haines International Students in an Indian Technical University: Faculty Counselors’ Preparedness and Perspectives – Nandini Karky Tuition Fees for International Students in Finland: Where to Go From Here? – Yuzhuo Cai en Jussi Kivistö

Veel landen bieden studie- en onderzoeksbeurzen aan voor Nederlandse studenten – met name laatstejaars – en pas afgestudeerden, vaak in het kader van een Cultureel Verdrag met Nederland om de samenwerking op cultureel, educatief en wetenschappelijk gebied te bevorderen. Via hun universiteit of hogeschool kunnen studenten bij de Nuffic een aanvraag indienen voor zo’n CV-beurs. Studenten in een eerder studiejaar komen alleen in aanmerking voor een zomerbeurs. Cultureel Verdrag-beurzen

deadline aanvraag

aanvang studie

Hongarije, studiebeurs

15 maart

september

Hongarije, onderzoek

15 maart

september

IJsland, studiebeurs

1 april

september

Griekenland, studiebeurs

15 april

september

Griekenland, zomerbeurs

15 april

juli/augustus

Italië, studiebeurs

2 mei

januari – september 2014

Meer informatie, ook over andere landen die beurzen beschikbaar stellen, via www.wilweg.nl/cv

Visitor or Inhabitant? Addressing the Needs of Undergraduate Transnational Medical Students – Jennifer Lindley, Louise McCall en Adela Abu-Arab transfer | maart 2013 | 31

Solutions for

erk

etw n s e c i v r e S S URAXES

E

se n het Europe a v d li k o o e anisati Wordt uw org ices netwerk? erv EURAXESS S tief van de

op initia ees netwerk p ro u kers en hun E n e e rvices is ale onderzoe e n S io S at S E rn X te A R in EU helpt mmissie. Het Europese Co Europa. g te vinden in gezin hun we de wordt: collega’s uit organisatie lid n honderden va ze rk t e e m Doordat uw tw e ct n ta gang tot een nt direct con – Heeft u toe landen. U ku se s trainingen e al p zo ro u n E te e n d e n m e e m n e ve ln e e 37 de n tijdens ze ontmoete opnemen, of Europese es; nieuws over m o t aa iatieven g of conferenti t e h enten en init te rij als m rs o ru vo st n e si d id p o le – Zit u ieuwe be en en over n en die ontwikkeling van activiteit Commissie; g se n e ri p e ci ro u an E n e fi van d men voor nmerking ko oelstelling. – Kunt u in aa EURAXESS-d e d p o n e it u aansl Lidmaatschap

is gratis.

Ga naar ? ie t a m r fo in Meer maatschap d li l/ .n s s e x a r www.eu

researchers

buitenlandse studenten binden?

Recommend Documents