BRITTANNIË & SCANDINAVIË REIZEN

BRITTANNIË & SCANDINAVIË REIZEN INHOUDSOPGAVE IERLAND / SCHOTLAND (1974) .........................................................................................................4 BRUSSEL...............................................................................................................................................4 CALAIS..................................................................................................................................................5 RAMSGATE ..........................................................................................................................................6 PLYMOUTH ..........................................................................................................................................7 BRISTOL ...............................................................................................................................................9 CARDIFF .............................................................................................................................................11 DUBLIN ..............................................................................................................................................14 BELFAST .............................................................................................................................................18 MARY, HET IRA – LIEFJE .....................................................................................................................19 GLASGOW..........................................................................................................................................24 JACK, EEN SCHOTSE HOMO ...............................................................................................................25 EDINBURGH .......................................................................................................................................27 INVERNESS.........................................................................................................................................29

LONDON (1977) .............................................................................................................................32 VICTORIA STATION ............................................................................................................................32 TATE GALLERY....................................................................................................................................34 NATIONAL GALLERY...........................................................................................................................34 BRITISH MUSEUM..............................................................................................................................35 SOHO .................................................................................................................................................36 SAINT PAUL'S GATHEDRAL ................................................................................................................37 DE TOWER .........................................................................................................................................38 CHELSEA ............................................................................................................................................39 MUSEUM OF GEOLOGY / OF NATURAL HISTORY ..............................................................................40 THE LONDON DUNGEON ...................................................................................................................41

1

MUSEUM OF LONDON ......................................................................................................................42 SHEERNESS ........................................................................................................................................43

ENGELAND (1978) ..........................................................................................................................44 HULL ..................................................................................................................................................44 HADRIAN'S WALL...............................................................................................................................45 LAKE DISTRICT ...................................................................................................................................46 CHESTER ............................................................................................................................................48 NOORD – WALES ...............................................................................................................................49 CAMBRIDGE.......................................................................................................................................52

ENGELAND (1984) ..........................................................................................................................54 MIDLANDS .........................................................................................................................................54 BUXTON.............................................................................................................................................55 LIVERPOOL.........................................................................................................................................57 LONDEN .............................................................................................................................................61 BRIGHTON .........................................................................................................................................65 DOVER / FOLKESTONE .......................................................................................................................67

CVB - MINICRUISE HULL (1985) ......................................................................................................69

ENGELAND CORNWALL (1976) .......................................................................................................79 LONDEN .............................................................................................................................................79 CORNWALL ........................................................................................................................................80 PENTEWAN SANDS ............................................................................................................................82 WEYMOUTH ......................................................................................................................................83

SCANDINAVIË (2006)......................................................................................................................85

DENEMARKEN (2006).....................................................................................................................85 ROSKILDE ...........................................................................................................................................86 KOPENHAGEN....................................................................................................................................86 KRONBORG ........................................................................................................................................95

2

ZWEDEN (2006) .............................................................................................................................97 MALMÖ .............................................................................................................................................97 GÖTEBORG ........................................................................................................................................98 KARLSTAD ........................................................................................................................................102 SKOKLOSTER ....................................................................................................................................103 STOCKHOLM ....................................................................................................................................104 PALEIS DROTTNINGHOLM ...............................................................................................................108 HELSINGBORG .................................................................................................................................109

NOORWEGEN (2006)....................................................................................................................109 OSLO ................................................................................................................................................110 GÅLÅ ................................................................................................................................................113 LILLEHAMMER .................................................................................................................................114 OPPDAL............................................................................................................................................115 RØRØS .............................................................................................................................................116 TRONDHEIM ....................................................................................................................................117 ÅLESUND .........................................................................................................................................119 DE GEIRANGERFJORD ......................................................................................................................120 LOEN ................................................................................................................................................121 URNES..............................................................................................................................................122 BORGUND........................................................................................................................................123 BERGEN ...........................................................................................................................................124 STAVANGER .....................................................................................................................................127 VRÅDAL............................................................................................................................................129

3

IERLAND / SCHOTLAND (1974) Alleen op reis Ik zou die zomer weer eens met Paul Thissen op vakantie gaan. Op het laatste moment zegde hij met een vage reden af. Eigenlijk was ik al lang blij, want mijn onze gezamenlijke reis naar Frankrijk een jaar eerder was me niet zo best bevallen. Maar de reiskoorts kriebelde en ik besloot toch maar in mijn eentje de wijde wereld in te trekken.

BRUSSEL Eenvoudig onderkomen bij café Ik stapte dus maar alleen in de trein richting Brussel. Daar wilde ik de stad bekijken voor ik verder reisde naar Frankrijk om in Calais de oversteek naar Engeland te wagen. Het kostte me niet veel moeite om in noordelijke wijk een kamer in een hotel­pension te vinden, Café Meulebeke geheten en door de familie Spillebeen beheerd. ’s Avonds bleef ik in de gezellige gelagkamer hangen waar ik als een goede kennis door de stamgasten werd ontvangen. Ze spraken hier een sappige Vlaamse variant dat voor Brussels moest doorgaan. De meeste bewoners van Brussel spreken echter Frans. Toeristische Groote Markt De volgende dag verkende ik de stad: de Groote Markt (een echt dorado voor gevel­ toeristen) waarvan ik vooral de details op de middeleeuwse gebouwen zoals het Broodhuis, de Zwaan en de Gulden Boom bewonderde. Niet ver daarvandaan bevond zich het Manne­ ken Pis. Ook bezocht ik nog de Sint Michiels Kathedraal en bezichtigde ik nog enkele monu­ mentale gebouwen, waaronder het enorme Paleis van Justitie. DOORNIK / TOURNAI Middeleeuws stadje Ik stapte opnieuw in de trein richting Frankrijk. In de middeleeuwse stad Doornik (TournaI) moest ik overstappen en had ik enkele uurtjes tijd om de plaats te verkennen. Ook hier weer fraaie gotische en renaissancistische bouwwerken. Het centrum was klein, dus ik was er al gauw doorheen geslenterd. De resterende tijd benutte ik door mosselen te gaan eten in een pas heropend gerestaureerd restaurant met introductieprijzen: de moules kostten er maar een habbekrats. Een muis met een staartje De zaak rook nog nieuw. Ik was er ’s middags de enige gast. Ik nam plaats in een hoek, waar ik onzichtbaar was vanaf de toog. Terwijl ik met smaak de heerlijke mosselen aan het verorberen was, zag ik opeens een jong guitig muisje voorbij trippelen. Ik volgde met stijgende belangstelling de verwoede pogingen die het diertje in het werk stelde om zijn 4

vluchtgaatje op te sporen, vergeefs. Toen kwam ik op een lumineus idee: ik zou het diertje vangen. Daarin slaagde ik al gauw, want het muisje was verstijfd van angst en was nog te jong om te kunnen ontsnappen. Vervolgens nam ik de muis bij zijn staartbeet en begaf mij met nauwelijks verholen binnenpret naar de bar. Daar liet ik het spartelende lijfje voor de verbaasde ogen van de eigenaar bungelen en eiste met hoge stem en verontwaardigde blik een verklaring voor de aanwezigheid van ongedierte in zijn etablissement. De patron stond perplex, was enige seconden sprakeloos van schaamte en putte zich vervolgens uit in duizenden verontschuldigingen. Zijn mengelmoesje van Vlaams en Waals deed lachwekkend aan, maar waar het om ging had ik rap in de gaten: vanwege die “souris” hoefde ik niets af te rekenen.

CALAIS Voor het eerst in de hovercraft Een saaie treinreis voerde me via een omweg door het platte Noordfranse land naar de havenstad Calais. Een paar uurtjes later stapte ik er uit vlakbij het hovercraftstation. Ik had gekozen om met de Hoverlloyd het Nauw van Calais over te steken, in het Frans noemden ze het de “Aeroglisseur à Douvres” ofwel de hovercraft naar Dover. Ik had ook in Zeebrugge of Oostende voor de normale ferry kunnen kiezen, dat zou ook nog eens korter en ook een stuk goedkoper zijn geweest. Ik wilde echter een nieuwe ervaring opdoen. Weinig spannende oversteek In Calais bekeek ik en passant ook nog het imposante beeldhouwwerk Citoyens de Calais van Auguste Rodin. Als een van de laatste kon ik nog een passagebiljet bemachtigen. De trip zelf gaf me tot mijn teleurstelling geen speciale kick zoals ik verwacht had. Hoewel de zee tamelijk ruw was, voelde ik praktisch niets van de deining. De oversteek duurde 30 minuten. NAUW VAN CALAIS DRUK BEVAREN ZEESTRAAT Omzoomd met hoge rotsen. Bleriot vloog er in 1909 als eerste overheen. Het Nauw van Calais of de Straat van Dover, scheidt Engeland van Frankrijk en verbindt de Noordzee met het Kanaal. De begrenzing wordt in het zuiden gevormd door een lijn tussen kaap Gris­Nez en de Engelse kaap Dungeness en in het noorden door een lijn tussen Calais en South Foreland. De zeestraat wordt aan weerszijden ingesloten door hoge krijtrotsen die bij kaap Gris­Nez een hoogte van 50 m en bij kaap Blanc¬Nez 130 m bereiken. De Engelse en Franse kuststrook behoren tot hetzelfde sedimentaire bekken. Deze geologisch zeer recente slenk kon tot voor 10.000 jaar nog t voet worden overschreden; de geul ontstond in de laatste ijstijd toen de smeltende gletsjers een groot deel van Engeland bedekten. Het Nauw van Calais is ondiep en de natte stranden aan de voet van de krijtrotsen zijn soms meer dan 250 m breed, tot een maximum van 1250 m bij het duin van Chatelet ten westen van de baai van Wissant. Achter de kustduinen ligt een poldergebied tussen Sangatte en Calais. In de lengteas van de zeestraat is de bodem geplooid en de grootste van de zo ontstane vaargeulen bereikt een lengte van 15 km en een breedte van 1 km. Elders is het Nauw van Calais zeer ondiep en bij de

5

Franse kust, bij de haven van Calais en voor het kustgebied van Opale, bedraagt de diepte niet meer dan 5 m. Bij helder weer is de Engelse kust zichtbaar. WETENSWAARDIGHEDEN Belangrijkste steden: Folkestone, Dover, Ramsgate, Calais, Boulogne, Max. breedte: 48 km Min. breedte: 31 km Lengte: 33 km / Max. diepte: 64 m Min. diepte: 3 m Om ongelukken te voorkomen is het drukke zeeverkeer sinds 1977 onderworpen aan een internationaal reglement. Het Nauw van Calais is de drukst bevaren zeestraat ter wereld met een frequentie van gemiddeld 600 schepen per dag – nog meer dan de Straat van Malakka. Bovendien verloopt het zeeverkeer in alle richtingen. Grote zeeschepen met bestemming Duinkerken, Oostende, Antwerpen en Rotterdam varen in de lengteas, maar dit verkeer wordt doorkruist door de veerdiensten tussen Calais, Folkestone en Dover, die zelfs na de opening van de Kanaaltunnel nauwelijks zijn verminderd. Zeventien miljoen passagiers en 24 miljoen ton vracht maken nog steeds gebruik van de oversteek te water. Daarbij komt nog een vloot van vissersschepen, met name uit Boulogne, de eerste vissershaven van Frankrijk, om niet te spreken van de Franse en Engelse marineschepen. De navigatie in de nauwe doorgang wordt ook nog gehinderd door vaak moeilijke weers­ omstandigheden. In Dover meet men jaarlijks 40 dagen met een zicht van minder dan 1000 m en in Calais zelfs 58 dagen. In vroeger tijden was schipbreuk aan de orde van de dag en in het Nauw van Calais liggen meer dan 2000 scheepswrakken. Zelfs in de jaren zestig telde men in de gevaarlijkste zeestraat ter wereld nog drie aanvaringen per maand. Na een groot aantal ongelukken in de eerste maanden van 1971 werd radarbewaking ingesteld en de navigatie aan strenge regels onderworpen. Het verkeer in noordelijke richting wordt nu langs de Franse kust geleid en het zuidwaartse ver¬keer langs Dover. Daartussen ligt een veiligheidszone van 2 tot 5 zee¬mijlen. Voor grote olietankers is een speciale passage gereserveerd. BEZIENSWAARDIGHEDEN Shakespeare Cliff, Dover, kaap Gris­Nez, kaap Blanc­Nez, Wissantbaai, de terminal van de Eurotunnel, Côte d' Opale.

RAMSGATE De eerste “bed and breakfast” In Ramsgate gingen we aan wal. Het was toen al donker. Met een goedkope taxi reed ik naar het dorp waar ik me in een straat vol pensions, guest houses en “bed and breakfast” – huizen liet afzetten. Bij de eerste bocht die de taxi maakte schrok ik me rot, hij zat aan de verkeerde kant van de weg. Ik dacht dat de chauffeur dronken was of zo, toen ik me realiseerde dat het verkeer in Engeland links reed. Zou je dit ook als een soort cultuurschok kunnen beschouwen? Ik koos voor de goedkoopste vorm van onderdak: bed and breakfast. Ik kwam terecht in een huis waar ik door een meisje van een jaar of tien ontvangen werd. Ze liet me ongevraagd binnen en toonde me zwijgend mijn kamer. Over een prijs werd niet gerept. Het was onder­ tussen al over tienen. Een uurtje later ging ik onder zeil. 6

Ontbijt: eieren met spek ’s Morgens genoot ik er van een vorstelijk ontbijt (uiteraard bacon and eggs, met gebakken aardappelen en witte bonen in tomatensaus, sausages en veel thee) in het gezelschap van een rijke Waalse met haar 15­jarige dochter. Ik speelde voor tolk voor hen en de hospita. Het werd een genoeglijk gesprek, waarbij ik voor mijn doen veel spraakwater had. Ik was blij dat ik de eerste hindernis van mijn ongeplande reis overwonnen had. Goedgeluimd vertrok ik om mijn verkenning van het “perfide Albion” te beginnen. LONDEN Even Londen aandoen Vanuit Ramsgate liftte ik via Ashford in enkele uren naar een voorstad van Londen, waar ik de underground naar het centrum pakte. In de buurt van het grote station Paddington had ik nog enkele uurtjes over; die besteedde ik door de omgeving te verkennen. In het Londonse straatbeeld viel me vooral het enorme aantal lompe, zwarte taxi’s op. Ze bleken echter goedkoop, efficiënt en van binnen heel ruim te zijn. Ik weet niet meer precies hoe de buurt heette waar ik rondzwierf, Bayswater of Notting Hill. Hoe dan ook, hier wat meer info over beide wijken. Bayswater, Een gezellige buurt In Bayswater vind je de meeste hotels. Het is er gezellig en gemoedelijk en er zijn veel restaurantjes en winkels. Maak gebruik van het feit dat de wijk dicht bij Hyde Park ligt. Er zijn in Bayswater geen theaters, pubs zijn er daarentegen genoeg. Ook aan restaurants is een overvloed. Notting Hill, Een leuke buurt Notting Hill is een ontzettend leuke buurt. Bijna alle huisdeuren hebben een andere kleur en in het echt is de buurt nog leuker dan in de gelijknamige film. Hoe dichter je bij Portobello Road (markt!) komt, des te leuker wordt het.

PLYMOUTH Stad van boekanier Francis Drake Ik liet Londen voor wat het was en reisde verder naar Plymouth, een grote stad aan de rand van Cornwall. Na Londen is deze oorlogshaven in de laatste wereldoorlog het zwaarst door de Duitse Luftwaffe gebombardeerd. Het centrum is dan ook helemaal nieuw, er staan nauwelijks oude gebouwen. Het is de stad van Sir Francis Drake, de zeeheld die de Spaanse Armada in de val liet lopen. In de haven van Cadiz vernielde hij 33 Spaanse oorlogsbodems. (Onze Michiel“in zijn blauw geruite kiel” de Ruyter evenaarde dit huzarenstukje decennia later in Chatham.) Drake was eigenlijk een doodgewone kaper die het de Spaanse galjoenen

7

in de Caribische Zee lastig maakte. Hij was de tegenhanger van onze nationale held Piet Hein, die per slot van rekening ook gewoon een zeerover / boekanier was. Plymouth beviel me niet echt. Ik zwierf er rond door de parken en bezocht een lokaal museum met veel aandacht voor zeevaart. Bovendien was het er slecht weer, het regende vaak. In het uitgaansleven werd me enkele malen de toegang geweigerd, omdat ik geen stropdas om had. Stond ik buiten met nog enkele Nederlanders (studenten uit Leiden) te pruilen en het Engelse toelatingsbeleid te verwensen. THE EXORCIST Ik ging er voor de eerste en enige keer in Engeland naar de bioscoop. Hét gesprek in Engeland en Ierland op dat ogenblik ging over de film The Exorcist. Voor de ingang van het theater was het een drukte van belang. Voor­ en tegenstanders van de film stonden elkaar af te katten en uit te jouwen, terwijl Rode Kruisploegen zich voorbereidden op de te verwach­ ten flauwgevallenen en geflipten. Een reden temeer om deze film te gaan bekijken. Viel dat even tegen. Ik snapte gewoon niet waar al die mensen zich druk om maken. Uiteindelijk is het maar toneelspel en bovendien lag de fake er bij de zogenaamde gruwelscènes duimen­ dik bovenop. Toch was het interessant om de reacties van het publiek eens te bestuderen. Een aantal mensen (voornamelijk vrouwen) miste minstens een half uur van de film omdat ze hun hoofd vol echte afschuw of geveinsde walging van het doek hadden afgedraaid. Verder gebeurde er eigenlijk niets abnormaals. Door de grote herrie in de zaal kon ik helaas hele gedeelten van de gesproken tekst niet verstaan. Vreemd dat zo’n doorsneefilm (want dat was het in mijn ogen) zo veel opschudding kon veroorzaken. Na de film bleven veel bezoe­ kers buiten staan discussiëren. De politie was alert en dreef de verschillende groepjes uiteen met de vriendelijke verzoeken “Split up, please!”. PLYMOUTH De stad staat in het Domesday Book vermeld als Sudtone en ontstaan uit een vissersnederzetting. De stad maakte in de tijd van Elisabeth I een bloeiperiode door. In 1580 keerde Francis Drake van zijn tocht om de wereld terug in Plymouth en in 1620 vertrokken van hier de Pilgrim Fathers naar het Nederlandse Delftshaven, om van daar uit door te varen naar de Nieuwe Wereld, Amerika. De stad was ook de thuishaven van Captain Cook. In 1690 werd de stad oorlogshaven. Plymouth was ook lange tijd aanloophaven voor het transatlantische verkeer van passagiersschepen (tot 1961). Bezienswaardig is The Hoe, met een oorlogsmonument en een standbeeld van Sir Francis Drake. De Smeaton Tower is de vuurtoren, die geopend is voor publiek. Deze heeft verderop langs de kust op een eilandje gestaan, maar toen men ontdekte, dat de fundering het op zou geven, heeft men hem hier neer gezet. De Citadel, met 6 m dikke muren, is gebouwd door King Charles II, meer om zich te beschermen tegen de bevolking, dan tegen aanvallen vanuit zee. Plymouth is marinehaven, Sutton Harbour, en regionaal centrum van Zuidwest­Engeland. Meer dan de helft van de beroepsbevolking werkt in de dienstensector. Het centrum van Plymouth is geheel volgens moderne stedenbouwkundige plannen vernieuwd. Aan de voet van de door Karel II gebouwde

8

17de­ eeuwse citadel, een vijfhoekige vestingbouw met hoektorens, ligt de 16de­ eeuwse wijk Barbican. Buckland Abbey, een cisterciënzerabdij uit de 13de eeuw, was in de 16de eeuw de woning van Sir Francis Drake en is nu een museum.

Slapen tijdens treinreizen Ik nam de trein naar Bristol. Tijdens die korte reis had ik een geanimeerd gesprek met een magnetiseur / hypnotiseur (naar ik meen heette hij David Tabb) met een smal ringbaardje. Hij vertelde me dat ik waarschijnlijk niet gevoelig / vatbaar was voor hypnose (“You are not suggestible.”), omdat ik er totaal niet in geloofde. We hadden het verder of fake genees­ middelen, placebo’s en self fullfilling prophesies. Ik sliep vaak tijdens de vele treinreizen die ik in Engeland maakte. Tijdens de hele reis kende ik veel slapeloze en vermoeiende nachten. Al reizend kon ik gelukkig mijn slaapachterstand inhalen. Bristol, gore stad In de industrie­ en havenstad Bristol moest ik overstappen. Ik had de gelegenheid om een uurtje of zo de stad te bezichtigen, maar dat viel tegen. Ik vond het centrum maar oud en goor. Ik moet echter toegeven dat ik er niet al te veel van gezien heb om er een goede indruk van te krijgen. Volgens de “kenners” heeft de stad toch nog wel wat meer te bieden dan zo op het eerste gezicht lijkt. Hoe dan ook, ik was blij dat ik door kon reizen via de hoge spoorbrug over het estuarium van de brede rivier de Severn (getijdenverschil is hier meer dan 10 meter!) naar het aan de andere kant van het water gelegen Cardiff.

BRISTOL EEN VOORUITSTREVENDE STAD Een wat achtergestelde metropool Hoewel Bristol enigszins buiten het toeristische circuit ligt, vindt men er interessante historische monumenten en gebouwen. (Bevolking: 370.000 inwoners) De hoofdplaats van het graafschap Avon ligt in het zuidwesten van Engeland aan de rivier Avon, niet ver van de mending van de Severn. Ondanks grote getijverschillen, die de scheepvaart bemoeilijken, dankt Bristol zijn welvaart aan de haven. De stad trek minder profijt van de industriële revolutie dan het noorden van Engeland, maar de decentralisatie van de belangrijke vliegtuigindustrie tussen de twee wereldoorlogen gaf Bristol een nieuwe economische impuls. Dit had later zware Duitse luchtaanvallen tot gevolg, waardoor een groot deel van de binnenstad werd verwoest. Deze is inmiddels volledig herbouwd en talrijke historische gebouwen uit de vroegere bloeitijd zijn gelukkig bewaard ge­bleven. Clifton Village, de voorname woonwijk even buiten de stadskern, ademt nog de elegante sfeer van het begin der vorige eeuw. De hangbrug van Clifton, een meesterwerk van de architect Brunel, biedt een fraai uitzicht over het dal van de Avon, het havengebied en het omringende landschap. Bristol heeft een groot aantal van zijn stedelingen verloren aan Bath, een populaire badplaats die nog steeds groeit. BRONNEN VAN INKOMSTEN Voornamelijk invoerhaven. Industries levensmiddelen en zware chemie; papierfabrieken; lucht­ en ruimtevaartindustrie. Atoomenergiecentrum. Belangrijke dienstensector.

9

MEER INFO WALES Wales (archaïsch Nederlands: Galen, Kymrisch: Cymru) is een voormalig vorstendom en vormt met Engeland, Noord­Ierland en Schotland één staat: het Verenigd Koninkrijk. Wales ligt in het westen van het eiland Groot­Brittannië en grenst in het oosten aan Engeland. Wales kent een eigen taal, een eigen vlag en binnenlands bestuur, maar in de internationale betrekkingen speelt als soevereine staat alleen het Verenigd Koninkrijk een rol. Wales is dus geen land in de strikte betekenis van 'onafhankelijke staat', maar wel in een wat ruimere betekenis van 'begrensd gebied met een politieke identiteit'. Wales telt bijna 3 miljoen inwoners. Geschiedenis De Romeinen gaven aan het huidige Wales de naam Cambria, en bouwden een groot aantal forten in het zuiden van het land, tot Carmarthen in het westen. Er is bewijs dat de Romeinen verder westwaarts trokken en van daaruit naar Ierland overstaken. Zij bouwden ook het amfitheater in Caerleon, het best bewaarde in Groot­Brittannië. Offa’s Dyke Door het bergachtige terrein met grote hoeveelheden regen is Wales nooit echt door de Angelsaksen ingenomen. Een van de Saksische koningen, Offa van Mercia, wordt gezien als degene die een grote aarden wal (of dijk) liet bouwen langs de grens met zijn koninkrijk om de Welsh buiten te houden. Delen van Offa's Dyke kunnen tot op vandaag worden bekeken. Groot aantal kastelen De verovering van Wales door de Normandiërs was niet gereed in 1066 toen Engeland werd verslagen, maar het ging geleidelijk, en het proces werd uiteindelijk afgerond in 1282, toen koning Eduard I van Engeland Llywelyn de Laatste versloeg. Eduard bouwde een groot aantal stenen kastelen om de Welsh in bedwang te kunnen houden. De bekendste staan (nog steeds) in Caernarfon, Conwy en Harlech. De kust van Wales Wales ligt op een schiereiland in het centrale westen van het eiland Groot­Brittannië. De oppervlakte van Wales is zo'n 20.779 km², ongeveer even groot als Slovenië. Het is ruwweg 274 km van noord naar zuid en 97 km van oost naar west. Wales wordt begrensd door Engeland in het oosten en door de zee in de overige windrichtingen. Alles bij elkaar heeft Wales een kustlijn van 1200 km. Verder liggen er enkele eilanden voor de kust van Wales, waarvan Anglesey in het noordwesten de grootste is. Het landschap van Wales Voor een groot deel is dat bergachtig, vooral in het noorden en het midden van het land. De Brecon Beacons liggen in het zuiden, met de Pen­y­Fan (886 meter) als hoogste punt, en 10

vormen een verbinding met de Cambrian Mountains, in het midden van Wales, die zich verder uitstrekken naar het noorden. De hoogste bergen van Wales zijn te vinden in Snowdonia in het noorden van Wales; met de Snowdon (1085 meter) als de hoogste berg. Grote steden Wales heeft slechts enkele grote steden. Deze liggen alle in het zuiden van het land: Cardiff, de hoofdstad (302.000 inwoners); Swansea (171.000 inwoners); Newport (117.000 inwo­ ners). Het binnenland is dunbevolkt en heeft een ruig karakter. Mijnstreek Op het einde van 19e eeuw en in het begin van de 20e eeuw was het zuiden van Wales een heel bedrijvige mijnstreek (vooral steenkool). Er kwamen zelfs Belgische gastarbeiders. De sluiting van de mijnen betekende ook het einde van het economisch belang van Wales. Nu kunnen nog steeds enkele mijnen bezocht worden (o.a. de 'Big Pit' in Blaernavon).

CARDIFF Ziek in huurkamer In deze grootste stad van Wales, tevens hoofdstad, vond ik een schamel onderkomen in een pensionnetje voor zeelui. De muren waren met roze bloemetjesbehang beplakt, licht kreeg ik van een gammele tl­buis aan het plafond. Behalve een bed, een kast en een stoel stond er niets in de kamer. De lakens en de sloop waren van glad nylon, heel onaangenaam om onder te slapen en uiteraard ook bijzonder vuurgevaarlijk. Met sigaretjes roken was ik dan ook heel voorzichtig. Om al die ongemakken goed te maken werd er ’s morgens wel een fenomenaal ontbijt gepresenteerd. Niet dat ik daar van kon profiteren, want ik was inmiddels zo ziek als een hond. Ik was ten prooi gevallen aan een zware aanval van bronchitis. Ik kreeg zelfs zo’n hoge koorts dat ik even op het punt stond een dokter te gaan raadplegen. Twee dagen lang bleef ik op mijn troosteloze kamertje uitzieken, waarna ik nog één dag besteedde aan verkenning van de stad. Overigens: tijdens een van de ontbijtsessies werd een van de gasten door de recherche gearresteerd: hij werd verdacht van verkrachting. Monumentale gebouwen Als hoofdstad van Wales moest de stad natuurlijk een eigen, nationale identiteit uitstralen en wel in de vorm van een complex van monumentale gebouwen (1900 – 1910), waarvan het forse City Hall er één van was. Tot dit ensemble van bouwwerken hoorde ook het Welsh Museum, dat in mijn ogen wel interessant was. Ik speelde weer eens de toerist die belangstelling toont voor historie en architectuur. In deze stad viel me weer eens op dat op zaterdag­ en zondagmorgen de trottoirs van de uitgaanswijken vol kots met half verteerde chips lagen. Veel Britten zuipen zich op hun traditionele uitgaansavond met hun poolbiljart en hun darts volledig lam, waarna ze zich verdringen rondom de “fish and chips”­winkels. 11

Tijdens mijn gehele verblijf in Cardiff regende het aan één stuk door en bleef ik gedurende lange perioden binnen. Zware industrie en mijnbouw Mijn laatste dag in Cardiff was ik weer geheel opgeknapt en nam ik plaatselijke bussen om het achterland te verkennen. Rondom de stedelijke agglomeratie werd het liefelijk glooiende landschap ruw onderbroken door rijen vooroorlogse arbeiderswoningen. Daar woonden de talloze arbeiders van de zware staalindustrie en de beruchte steenkoolmijnen. Vaak vinden daar grootscheepse verzakkingen plaats. De huizen staan dan ook schots en scheef en zijn volkomen vervallen. De “belt” (de streek rondom de steden Cardiff, Rhondda en Swansea) is vanouds een bijzonder delfstofrijk gebied. Lieflijk binnenland De hoger gelegen gebieden zijn gelukkig de moeite waard. Het zijn geen echt hoge bergen, meer uit de kluiten gewassen heuvels, hier en daar begroeid met bosschages, maar vooral bedekt met weiden waarop duizenden schapen grazen. Een mooi natuurgebied is het nationale park Brecon Beacons. Wales is rijk aan kastelen, burchten oude kloosters of ruïnes daarvan. Onderweg zag ik er aan aantal liggen, maar aangezien ik niet in toeristenbussen zat werd er niet gestopt. Jammer, een andere keer dan maar. CARDIFF EEN UIT DE GROND GESCHOTEN STAD Cardiff komt op de zevende plaats in de stedelijke hiërarchie van het Verenigd Koninkrijk. De hoofdstad van Wales heeft echter nog steeds de uitstraling van een kleine provincie ­ hoofdstad. Bevolking: 290.000 inwoners. De agglomeratie Cardiff strekt zich in het oosten uit tot in de omtrek van Newport, in het noorden tot aan Rhymney Valley en in het westen tot aan Vale of Glamorgan. Cardiff, de hoofdstad van Wales, ondergaat, ondanks een demografische explosie die kenmerkend is voor uit de grond geschoten steden, op harmonische wijze een metamorfose. Dankzij de ruime bijdrage van familieondernemingen, heeft Cardiff zonder zich te genres de status van hoofdstad weten te bereiken. Het centrum bewaart het monumentale aspect dat aan de stad toebehoort. De in Portlandsteen opgetrokken gebouwen van het Civil Center, die in 1904 werden gebouwd op grondgebied dat was aangeboden door de Butefamilie ­ de familienaam komt men overal in de stad tegen ­ verhouden zich goed tot de schitterende panden van het nieuwe handelscentrum. Cardiff heeft de fouten die zijn gemaakt bij de oude havens ter harte genomen en uiterst nauwgezet de renovatie van de dokken en de kades voorbereid die na het eind van de Tweede Wereldoorlog in verval raakten. Door de bouw van een stuwdam, het belangrijkste onderdeel van dit project, wordt een meer van 200 hectare gevormd. Nu al worden er op de dokken van East Bute, die voor de gelegenheid Atlantic Wharf worden genoemd, nieuwe huizen gebouwd. BEZIENSWAARDIGHEDEN Cardiff Castle, het nationaal museum van Wales, St Fagan's Welsh Folk Museum, Welsh Industrial and Maritime Museum, de kathedraal van Llandaff, Caerphilly Castle.

12

In een tijdsbestek van een eeuw is de bevolking van de stad vertienvoudigd. Cardiff is gelegen op de plaats van een voormalig, in het jaar 75 opgericht Romeins kamp. Cardiff, was aan de vooravond van de 19e eeuw slechts een kleine, niet centraal gelegen stad. De stad maakte een late, maar wel spectaculaire ontwikkeling door. Met de ontwikkeling van de ontginning van het steenkoolbekken van Glamorgan ­ Monmouth in de tweede helft van de 19e eeuw werd duidelijk hoe gunstig de stad gelegen was. Daar Cardiff in het begin van de 20e eeuw de belangrijkste uitvoerhaven ter wereld van steenkool was, werd er geen enkele andere industrie ontwikkeld, waardoor er, toen het verval intrad, nieuwe activiteiten moesten worden ontplooid. Er ontstond een bescheiden lichte industrie en een dienstensector. De stad werd pas in 1956 tot hoofdstad van Wales gekozen.

Reisgenoot Uwe uit Karlsruhe Op weg naar Ierland ontmoette ik in de trein een Duitse jongeman, Uwe geheten. Deze zeventienjarige drukkersleerling uit Karlsruhe bleek nogal avontuurlijk van aard en had dezelfde interesses en plannen als ik. Ook hij was op weg naar Dublin, waarna hij Belfast als volgende doel had. We besloten een tijdje samen te reizen. Met zijn vrolijke gemoed en zijn gemoedelijke Bargoens en plat Duits maakte hij me regelmatig aan het lachen. Hij noemde me gekscherend “Stirnglatze”, iets waarmee ik geen moeite had. Als echte Duitser had hij zijn reis grondig voorbereid; zo had hij een walkman met tientallen cassettes in zijn enorme back pack zitten. In die tijd was een walk man nog tamelijk uniek en modern. In Fishguard staken we met de car ferry ­ autoveerboot ­ de Ierse Zee over. Eenmaal op Ierse bodem moesten we vanaf Rosslare nog een dik uur sporen voor we de hoofdstad Dublin bereikten. Groen, groen landschap We genoten van het weidse uitzicht, golvende heuvels in alle schakeringen van groen. Het is inderdaad een groen eiland, “The green, green grass of home” van Tom Jones is hier een realiteit. De luchten waren er grijs, dreigend en het weer onberekenbaar, wat ons deed denken aan de onmetelijke Atlantische Oceaan die dit vruchtbare eiland omspoelt. De kusten aan de westkant van het eiland zijn het mooist: hoge, ruig kliffen, spaarzaam begroeid, altijd winderig en stormachtig. We reisden evenwel aan de oostkust en konden ons dus niet vergapen aan dat fraaie stukje natuur. DE IERSE ZEE IN HET HART VAN DE BRITSE ARCHIPEL Een maritieme corridor De Ierse Zee is in wezen een lange zeedoorgang met tegengestelde stromingen, waardoor de afvoer van het industriële afval moeizaam verloopt. De Ierse Zee is een zeegebied van de noordoostelijke Atlantische Oceaan in het hart van de Britse archipel, grotendeels door land omsloten. De zee grenst in het noorden aan Schotland, in het oosten aan Engeland, in het zuiden aan Wales en in het westen aan Ierland. Tussen Carnsore Point en Kaap St.David gaat de Ierse Zee over in de Atlantische Oceaan en de noordgrens ligt bij de Schotse Kaap Galloway. In wezen gaat het hier om een 300 km lange zeestraat van wisselende breedte, die via het North Channel in het noorden en het St. George's Channel in het zuiden in verbinding staat met de Atlantische Oceaan. Door zijn ligging op het continentale plat is de Ierse Zee ondiep. De zeebodem is betrekkelijk vlak, afgezien van een opmerkelijke geul van meer dan

13

100 m diepte, die van noord naar zuid loops. Dit zeeravijn wordt onderbroken door een drempel die het schiereiland Lleyn met het Ierse Wexford verbindt en die de zuidelijke Ierse Zee in twee gebieden verdeelt. Aan de noordelijke en zuidelijke uiteinden vermengt de Ierse Zee zich met het oceaanwater. Het St. George's Channel is sterk getijdengevoelig; de nauwelijks 20 km brede noordelijke doorgang tussen Cape Torr en Cape Kintyre veroorzaakt heftige stromingen. Een zee met geheimen De sinds de oudheid bevaren binnenzee speelde een belangrijke rol in de Engelse koloniale tijd. Ierland was in het Tertiair door een landstrook met Engeland verbonden voordat de eilanden werden gescheiden door de verschuivingen van alpiene landschollen. Het westelijk deel van de archipel werd door de Britten via de Ierse Zee in bezit genomen. De Engelse hegemonie van meer dan acht eeuwen verklaart het oost­west onderscheid, dat in Ierland nog steeds voortduurt. Aan de oostkust, tegenover Groot ­ Brittannië, kwamen steden en industrieën van de grond, maar de westkust van Ierland was ten prooi aan ontvolking. Deze Atlantische binnenzee bezit een grote visrijkdom en boven het zee­ oppervlak treffen vogelzwermen uit de poolstreken en meer gematigde zones elkaar. BEZIENSWAARDIGHEDEN De kusten, de nationale parken, Lake District, Snowdonia, het eiland Man, de vogelrots Msa Craig in de Firth of Clyde, de hunebedden aan de kust van Ierland. WETENSWAARDIGHEDEN Belangrijkste havens: Belfast, Dublin, Blackpool, Liverpool, Holyhead, Southport Belangrijkste eilanden: Man, Anglesey, Holy, Walney, Lambay CIJFERS Oppervlakte: 47.000 km² / Gemiddelde diepte: 40­49 m / Maximale diepte: 272 m

DUBLIN De Ierse hoofdstad Dublin In Dublin vonden we vlakbij het station en de hoofdstraat O’Connell Street onderdak in een eenvoudig pension. Nadat we ons geïnstalleerd hadden, was het eerste wat we deden de kroeg induiken. Ook verkenden we de stad, die een kleinsteedse en provinciale indruk op ons maakte. Vergeleken met de Engelse steden was hier opvallend weinig gemotoriseerd verkeer. We hadden echter vooral oog voor de Ierse meiden die volgens Uwe zeer “kontakt­ freudig” waren. Inderdaad maakten we op straat kennis met een tweetal chicks, allebei roodharig met roomkleurige huid en erg kortgerokt. We boden hun in een nabijgelegen kroeg iets te drinken aan. Tot verdere kontakten kwam het echter niet, er werden bij het afscheid geen adressen uitgewisseld. Hun Iers­Engels konden we maar met de grootste moeite verstaan. Af en toe bommeldingen Een paar keer maakten we in Dublin “bomb scare” mee. In een kantoor had dan een bom­ melding plaatsgevonden, waarna het voltallige personeel geëvacueerd moest worden. Aan 14

de overkant van de straat stonden ze dan rustig te wachten tot het sein “veilig!” gegeven werd. Ik had de indruk dat zo’n doodgemoedereerd groepje “vluchtelingen’ die bommel­ dingen wel een welkome afwisseling van de werkdag vonden. Ondertussen wordt het gebouw snel en grondig door de veiligheidsdiensten en politie uitgekamd. Meestal is het vals alarm (negen van de tien keer, volgens de kranten), maar met name in Belfast hebben we genoeg ruïnes van gebouwen gezien waar wel degelijk sprake was van echte bommen. Engelse doelwitten Doorgaans zijn alleen gebouwen en instellingen van kapitalistische en koloniale doelen het mikpunt van de IRA–terroristen (volgens de Engelsen en de protestanten) of – vrijheids­ strijders (volgens de Noord­Ieren of katholieken): banken, makelaarskantoren, verzekerings­ gebouwen. Die symbolen van bezetting zijn over het algemeen in handen van Engelse concerns. Ook als het alarm vals is, wordt het doel toch als bereikt beschouwd. Immers, het bedrijf wordt voor enkele uren platgelegd, wat een gevoelig verlies aan arbeidsuren betekent. En dan nog niet eens te spreken over de psychologische schade die het bij het onschuldige personeel aanricht. Fabrieken en werkplaatsen werden bijna nooit bedreigd door de IRA. Levendig volksaard Dublin is de stad van James Joyce, een groot schrijver die met zijn vuistdikke Ulyssis een meesterwerk afleverde. Het openbare leven scheen zich vooral af te spelen in de talloze bars, lounges, cafés en restaurants. De pub staat zowat centraal in het leven van de doorsnee Ier. Hoewel de meeste straten in de steden er net zoals in Engeland grauw en eentonig uitzien, is het de bevolking van Ierland die heel anders is dan de Engelse. Terwijl de Engelsman ietwat afstandelijker en laconieker is, leeft de Ier met zijn hart en geeft hij ongehinderd lucht aan zijn gemoed. De stad zelf heeft geen grotestads ­ allures, verre van dat, maar het is er toch aangenaam vertoeven door de bijna mediterrane sfeer die er hangt. Dat komt natuurlijk door de levendigheid van de bewoners die geen blad voor de mond nemen, welbespraakt zijn, emotioneel reageren, gastvrijheid hoog in het vaandel hebben staan. En natuurlijk, zij leven er ook wel een beetje van de hand in de tand en zuipen als ketellappers, iets wat zij overigens met de enigszins verwante Schotten gemeen hebben. Daarvan hebben we ons zelf kunnen overtuigen. We waren destijds goede drinkers, maar tegen de dorstlust van de Ieren waren we in het geheel niet opgewassen. Aan de muren van veel cafés hangen bordjes met grappige one liners, zoals “If you need glasses, see an opti­ cian; don’t take ours!”

15

IERLAND HET BETOVERENDE EIRE / HET GROENE EILAND Opvallend in het weelderig begroeide Ierse landschap zijn de kronkelige riviertjes, die vaak hun loop veranderen en hier en daar meertjes doen ontstaan. Het eiland, dat vroeger met Groot ­ Brittannië verbonden was, wordt daar nu van gescheiden door de Ierse Zee en het St.­George's Kanaal. Het is het meest westelijke land van Europa (afgezien van IJsland) en is gelegen tussen 51 en 56 noorderbreedte. De Ierse Republiek, of Eire, strekt zich uit over zo'n 400 km van noord naar zuid en 300 km van oost naar west en beslaat zeven achtste van de totale oppervlakte van het eiland. In tegenstelling tot de Britse worden de Ierse landschappen gekenmerkt door eenvormigheid. Van het uit het Primair stammende reliëf, dat gedurende duizenden jaren heeft blootgestaan aan de krachten van de erosie, resten nu nog slechts afgeronde verheffingen van geringe hoogte. Het midden van het eiland bestaat uit een uitgestrekte depressie omrand door laaggebergten en doorsneden door dalen die aflopen naar zee. Deze depressie is in feite een ondoordringbare vlakte met verspreid liggende ovale heuvels (drumlins) en met kiezel­ en zandgronden die het water hebben vastgehouden en zo kommen hebben doen ontstaan waarin zich meren en veengronden hebben gevormd. De zeer talrijke meren, gelegen temidden van de door de permanente vochtigheid goed gedijende begroeiing, vormen een schitterend landschap. Om hun grijze en regenachtige dagen was op te vrolijken, schilderen de Ieren de gevels van hun huizen graag op in felle kleuren. CIJFERS Oppervlakte: 70 280 km² / (1,7 x Nederland) Bevolking: 3,55 miljoen inwoners Bevolkingsdichtheid: 51 inw. km² / Hoogste punt: 1041 m BEZIENSWAARDIGHEDEN Alleen al de schitterende landschappen zijn een reis naar Ierland waard. In Dublin: de musea (National Gallery), het kasteel, de bibliotheek van het Trinity College, Dun Laoghaire en het huis van Joyce. Arklow en zijn duinen. Killarney en zijn meren. De middeleeuwse overblijfselen op het schiereiland Dingle. Het eiland van de Kelten Om aan de honger of aan de Engelse onderdrukker te ontsnappen, werden veel Ieren gedwongen te emigreren. Waar ze zich ook ter wereld gevestigd hebben, nooit hebben ze hun afkomst of hun geloof verloochend. In de Verenigde Staten zijn de Ieren tegenwoordig de voortrekkers van de katholieke gemeenschap. Ierland, dat waarschijnlijk eerst bewoond werd door vissers uit Schotland, werd later bevolkt door de Kelten, die hier hun taal en cultuur verspreidden. Later kwamen de Vikingen en de Normandiërs, en in de 16e eeuw vestigden de Engelsen er hun gezag. De Ieren werden toen van hun land onteigend door Engelse en Schotse grootgrondbezitters en in de 17e eeuw werd het land beheerst door de Engelse aristocratie. In de 19e eeuw nam de bevolking met de helft af: 2 miljoen mensen emigreerden naar de Verenigde Staten. De levensomstandigheden die de Britten aan de Ieren oplegden en de grote hongersnood (1845¬­1849) zijn de belangrijkste oorzaken voor deze uittocht, die vooral de boeren trof. Deze Amerikaanse Ieren richtten een geheim genootschap op, verbonden met de Ierse Republikeinse Broederschap, dat met geweld de onafhankelijkheid probeerde te verkrijgen. Dat doel

16

werd, na een gewelddadige opstand, in 1921 bereikt, maar Ulster, waar de protestanten in de meerderheid zijn, bleef bij Groot ­ Brittannië. WETENSWAARDIGHEDEN Officiële naam: Ierse Republiek / Hoofdstad: Dublin / Staatsvorm: parlementaire republiek / Talen: Engels, Iers (Gaelisch) / Godsdiensten: christendom 96 % (katholiek 93%, anglicaans 3%) / Belangrijkste steden: Dublin (478.000 inwoners), Cork (173.700 inwoners) BRONNEN VAN INKOMSTEN Tarwe, gerst, aardappelen; runder­ en schapenteelt; elektriciteitopwekking; toerisme. KLIMAAT Typisch zeeklimaat. Veel regen: minstens 200 dagen per jaar. Minder zon en minder grotere temperatuurschommelingen dan in Groot ­ Brittannië.

DUBLIN CENTRUM VAN ALLE MACHT Met de blik op Groot­Brittannië Het statige Dublin (478.000 inwoners) ligt aan de rand van een baai die wordt omklemd door Kaap Howth en Kaap Dalkey. De Liffey stroomt van west naar oost dwars door de stad Dublin naar de Ierse Zee. Op de zuidelijke oever zijn de culturele, bestuurlijke, economische en overheidsinstellingen gevestigd. Deze hebben hun intrek genomen in de openbare gebouwen en de herenhuizen die Dublin de allure van een grote Europese hoofdstad geven. Op de noordelijke oever liggen de winkelstraten aan weerszijden van de O' Connell Street. Het hart van de stad ligt tussen het Royal Canal in het noorden en het Grand Canal in het zuiden en bestaat uit wijken met een architectuur in Georgiaanse Stijl. In een rand daaromheen liggen de 20e­eeuwse dunbebouwde stadsuitbreidingen. De stedelijke agglomeratie van Dublin, die als een halve cirkel rondom de baai ligt, symboliseert het overwicht dat de oostkust ondanks het gevoerde decentralisatiebeleid nog altijd heeft ten opzichte van de rest van het eiland. KLIMAAT Zeeklimaat. Gemidd. temperaturen: 1 ­ 8° C in januari, 11 ­ 20° C in juli. Jaarlijkse neerslag: 750 mm. Verzetshaard In deze stad, die het inkt van talrijke schrijvers heeft zien vloeien, hebben zich de belangrijkste hoofdstukken afgespeeld van de onafhankelijkheid van de Ierse Republiek. De 19e eeuw was voor Dublin de gouden eeuw, toen het de hoofdstad van de Engelse enclave van de Tudors was. Vele imposante bouwwerken verrijzen en Dublin wordt een mondaine stad, die in het Verenigd Koninkrijk enkel door Londen wordt overtroffen. Maar er ontstaat ook onrust. Na een kortstondige wetgevende autonomie versterken de Act of Union en de daaropvolgende lange crisis de nationalistische gevoelens. In 1916 breekt een opstand uit, gevolgd door de onafhankelijkheidsoorlog en, na de oprichting van de Ierse Vrijstaat, burgeroorlogen. Dublin komt deze onrustige periode slechts met moeite te boven. Na de ongebreidelde groei in de j aren '60 komt Dublin weer een beetje op adem in 1973 door de aan¬sluiting bij de Europese Unie.

17

BEZIENSWAARDIGHEDEN Bank of Ireland (voormalig parlementsgebouw), Trinity College, Old Library, Dublin Castle, de pleinen en tuinen in Georgiaanse Stijl, Mansion House (stadhuis), Leinster House (Parlement), Academy House, National Museum, National Gallery, IMMA (Irish Museum of Modern Art), de twee kathedralen, Four Courts, Custom House, de Guinness ­ brouwerij. BRONNEN VAN INKOMSTEN Whiskystokerijen, conservenindustrie, meelfabrieken, koekjesfabrieken, slagerijen. Machine­ en computerindustrie.

BELFAST Belfast, stad in staat van beleg Samen met Uwe ging ik met de trein naar Belfast, de hoofdstad van Noord – Ierland, ook wel Ulster genaamd. De helft van het station aldaar was uitgebrand na een bomaanslag, houten keten vervingen de kantoren. Het zag er luguber uit, over een onaantrekkelijk visitekaartje gesproken. Al na vijf minuten werden we bij een road block aangehouden en op barse wijze door getatoeëerde Engelse soldaten gefouilleerd. Er zouden nog vele keren volgen. De straten rondom de City Hall behoorden tot een controlled area en waren allemaal afgezet en door poorten hermetisch afgesloten. We waren dergelijk manhaftig wapengekletter niet gewend, maar het bleek wel nodig te zijn. ’s Nachts werden we regelmatig opgeschrikt door geweervuur en ontploffingen. Overdag was het in de stad redelijk rustig en veilig. Enige toeristen in de stad We vonden een pension in een kalme en statige protestantse wijk, vlakbij de Queen’s Universiteit. We kregen er de beschikking over een ruime en toch goedkope kamer. Volgens onze hospita (in haar hele doen en laten Engelser dan de Engelsen zelf) waren we de enige toeristen in Belfast: Wat kwamen we hier eigenlijk zoeken? Een soortgelijke vraag werd ons ook herhaaldelijk gesteld in de kroegen die we ’s avonds bezochten. Ook vond men het vreemd dat wij samen zo vriendschappelijk met elkaar optrokken: Hollanders en Duitsers waren immers gezworen vijanden? Hadden zij op het WK van 1974 elkaar niet op leven en dood bevochten? Wij vonden dat maar zwart – wit denken en hadden moeite om hen uit te leggen dat je sport met het maatschappelijk leven niet moet vermengen. We konden ons voorstellen dat in dit soort milieu en denkwereld het hooliganisme goed kan gedijen. Hele sloten Guinness Toch vond men ons dapper dat we het aangedurfd hadden hun stad te bezoeken. We kregen dan ook uit alle hoeken en gaten gratis Guinness–bier aangeboden, we waren duidelijk een bezienswaardigheid in de pub. Die enorme pullen sloegen we niet af, hoewel de smaak ons niet echt beviel. Op een gegeven moment spoedde Uwe zich naar het toilet. Na enige tijd keerde hij terug, lijkbleek en met vertrokken gezicht. “Ik heb een maagbloeding. Ik heb bloed 18

moeten kotsen”, vertrouwde hij me paniekerig toe. Toen de Ierse omstanders dit hoorden, moesten zij lachen. “That’s the Guiness in your stomach, you stupid!” Wat een opluchting. Engelse ijzervreters houden niet van bastards Echt goed bekeken hadden we de stad niet. Hier en daar vielen de stalen staketsels van uitgerookte gebouwen ons op en in veel straten lagen de trottoirs nog vol glasscherven van ruiten die aan diggelen waren gegaan. Inderdaad een stad in oorlogstoestand, niet voor niets was er de staat van beleg afgekondigd. In de afgezette binnenstad was fotograferen verboden, maar enkele Engelse soldaten knepen voor ons een oogje toe, wat ons wel enige sigaretjes kostte. Ze vertelden ons dat de vorige dag een sniper – sluipschutter ­ een kameraad van hun door het hoofd had geschoten, halve kop eraf. Die “bezettingstroepen’ gingen er in onze ogen ruw met de bevolking om. Zij spraken niet over Ieren of burgers, maar van those bastards. Ik hoorde de ene soldaat de andere toeroepen: “Attention, catholics!” Na een dag waren we de vele visitaties door de “law and order”­ mensen gewend. Vrouwen mochten uiteraard alleen door vrouwelijke militairen gefouilleerd worden. Wel werd je steeds bedankt voor je begrip voor de disconvenience. Opvallend waren ook de vele waarschuwingen: “Cars may not be left unattented”.

MARY, HET IRA – LIEFJE In die tijd schuwde ik het uitgaansleven bepaald niet. Onderstaand relaas begint dan ook in een van de kroegen waar Ierland zo rijk aan is. Gezellig kroegleven Uwe en ik zaten in een katholieke kroeg, vlak bij de Docks. Het was er best gezellig en de kastelein schonk veel aandacht aan ons. Hij gaf ons nuttige inlichtingen over Belfast en vertelde over de 'troubles' daar. Vooral de willekeurige bomaanslagen baarden hem zorgen. Erg slim vond hij ons niet, want anders waren wij wel ergens anders op vakantie gegaan. Maar goed, buitenlanders in zijn café waren een zeldzaamheid, vandaar die belangstelling. Ook voor de rest van de clientèle waren we vreemde eenden in de bijt. Weer open na sluitingstijd Om 11 uur was het sluitingstijd en moest iedereen de zaak verlaten. De eigenaar gaf ons een knipoogje toen hij in de gaten had dat wij weinig zin hadden om te vertrekken; hij adviseerde ons om een kwartiertje buiten te wachten. Hetgeen geschiedde. We waren trouwens niet de enigen, want overal verspreid liep volk rond. Na een tijdje ging de cafédeur weer open. In een mum van tijd stroomde de gezellige gelagkamer weer vol, waarna de deuren door de portier werden gesloten. (Elke winkel of horecagelegenheid in Ulster heeft een portier die gerechtigd is om personen te visiteren en hun zonder opgaaf van redenen de toegang te ontzeggen.) Toen werd het pas echt gezellig. We kregen aansluiting bij een groep vrolijke dertigers, mannen en vrouwen.

19

Zware van Nelle, dus Nederlander Vanwege een of andere reden werd er gratis bier geschonken en serveerde men er hartige hapjes. Opeens werd ik van achteren omarmd door vrouwenarmen en vroeg een aange­ schoten stem mij om een sjekkie voor haar te draaien. Het vrouwtje in kwestie bleek een ongeveer 25 jaar oude Ierse te zijn, zij was in Ulster op vakantie. Zij zag er ouder uit, een beetje verlept zou ik zeggen als ik haar niet beter had leren kennen. Zij had mijn pakje Van Nelle op tafel zien liggen. Daaruit had zij geconcludeerd dat ik Nederlander was, een reden om met mij een gesprek aan te knopen. Ze begon over een verhouding die ze twee jaar lang met een zekere zeeman Jaap, dus een van Nelle­roker, gehad had. In haar dronkenschap werd ze erg vertrouwelijk, ikzelf ook trouwens. De alcohol was mij naar het hoofd gestegen. Geen wonder, want het kleppen van die levensgrote pinten voltrok zich in een afgrijselijk hoog tempo. Een soort Bloody Mary Zij dronk wodka en heette Mary. Tot 2 uur zaten wij te keuvelen, vervolgens te smoezen, daarna alleen maar aan elkaar te frunniken. Haar geschiedenis sprak me erg aan en ik liep over van medeleven en wilde dit ook tonen (wat misschien haar bedoeling was). Haar life story kwam op het volgende neer: geboren en getogen in de fanatieke katholieke wijk Falls, zonder opleiding of wat ook had ze op haar zeventiende moeten trouwen met de buurjongen, ene Patrick. Inmiddels moeder van twee kinderen; een jongen en een meisje. Haar man is eervol gesneuveld in de katholieke strijd tegen de repressieve protestanten door toedoen van de Ulster Volunteers Defense (UDA). Mary leverde daarna haar twee kinderen af bij haar moeder. Haar vader zat toentertijd vast in de interneringsgevangenis van Long Kesh, voor onbepaalde tijd uiteraard. Zelf vertrok ze naar Engeland waar zij in Hull een baantje als kelnerin aannam. Daar had zij ook haar minnaar Jaap leren kennen, die haar overigens als een stuk vuil behandelde en haar louter en alleen als minnepoes beschouwde. Nu was ze in Ulster op vakantie en logeerde ze bij haar moeder en haar eigen kinderen. Falls, de katholieke arbeiderswijk Ondertussen was het al erg laat geworden. Het lag voor de hand dat ik met haar mee naar huis zou gaan om daar te overnachten. Uwe, die zich ondertussen aan een andere tafel best geamuseerd had, kon tot zijn grote spijt niet mee. Toen ik naar buiten ging, waarschuwde de kastelein me nog om goed uit te kijken, maar ik sloeg zijn raad in de wind en vergezelde Mary. Tien minuten later bevond ik me midden in Falls, de armoedige arbeiderswijk, die precies beantwoordde aan het idee dat wij Nederlanders van een èchte achterbuurt hebben. We gingen een klein huisje uit een rij ‑ van ­ tien binnen. Eenmaal binnen was haar eerste gang naar de fles.

20

Bij de IRA - spionne thuis Ikzelf dronk niets, want de volgende dag had ik geboekt voor de overtocht met de car ferry naar Glasgow. Ik luisterde alleen maar. Met dubbele tong vertelde ze me over internationale spionnen waar de UDA (de protestanten) gebruik van maakte. Vooral Nederlanders schenen zich daarvoor te lenen, had ik enkele dagen eerder in een tijdschrift gelezen, fanatieke Nederlandse Calvinisten zouden dat zijn. Mary zelf werd min of meer geprest om in Hull voor de IRA te spioneren, maar dat ging haar niet zo goed af. Uit haar woorden kon ik opmaken wat in Ulster het lot van verdachte spionnen was: kidnapping, afranseling, marteling, knieschoten, brandmerken en in het ergste geval executie. Het angstzweet brak me uit, nu pas werd ik mij ervan bewust wat de kastelein bedoelde en welke afschuwelijke gevolgen mijn gedrag kon hebben. En ik had ook nog een legerjack aan dat door de aartsvijand UDA werd gedragen. In bed kwam er weinig meer van minnespel terecht, Mary viel als een blok in slaap. Ik kon niet slapen, want ik was op slag nuchter geworden. Overhaaste vlucht Tegen zes uur, ik had geen oog dicht gedaan, kon ik het niet langer meer uithouden. Ik wist echt niet meer wat ik moest doen, hoe ik mij moest gedragen. De beste oplossing leek mij om er zo snel mogelijk tussen uit te knijpen om zo alle risico's te vermijden. Ik stond op, pakte mijn boeltje bij elkaar en sloop muisstil de huiskamer uit (we hadden op de divan geslapen). In de gang kwam ik toch nog haar moeder tegen, een wrak van een mens en door haar dialect bijna onverstaanbaar. Ik maakte haar met schaamrood op de kaken duidelijk dat ik bij Mary hoorde en nu helaas moest vertrekken zonder afscheid van haar te kunnen nemen, omdat zij niet wakker te krijgen was. Dit klopte, want ondanks herhaalde pogingen van moeder bleef zij doorpitten. Even overwoog ik om geld achter te laten, maar dat zou wel eens verkeerd opgevat kunnen worden. Daarom liet ik dat idee maar varen en vertrok ik. Zo snel mogelijk liet ik het wespennest waarin ik me gestoken had achter me. Met kloppend hart haastte ik mij door de straatjes die in het ochtendgloren nog grauwer leken dan overdag. Op weg naar Schotland In het centrum nam ik een taxi naar mijn pension, waar ik tot 11 uur kon uitslapen. De boot van Sealink vertrok pas om 12.30 uur. Ik voelde me leeg van binnen, beschaamd en een rotzak, omdat ik het als een dief in de nacht geknepen had en Mary daardoor erg lomp in de steek gelaten had. Uwe was jaloers. Hij dacht dat ik een fijne erotische nacht had gehad. Ik heb hem maar in die waan gelaten. We zouden nog enkele dagen bij elkaar blijven om samen Glasgow te verkennen. Daar beleefden we een nieuw avontuur. Deze keer was Uwe er wel direct bij betrokken.

21

NOORD – IERLAND HET OUDE ULSTER Noord ­ Ierland bestaat uit massieve heuvels met op de laagste punten de zoge¬naamde drumlins (uitstulpingen uit de ijstijd), afgewisseld met plassen. Het land heeft de vorm van een schotel, met in het centrum Lough Neagh dat met 396 km² het grootste meer van de Britse eilanden is. In het noordoosten rijst het plateau van Antrim tot 554 m op. Dit lage bergland is bijna volledig bedekt met basaltlagen, die aan de kust uitlopen in spectaculaire, loodrechte rotsformaties waarbij de basaltzuilen als orgelpijpen oprijzen uit de branding. Deze pilaren bereiken bij Fair Head een hoogte van meer dan 100 m. Ten westen daarvan ligt de in de zee uitlopende Giant's Causeway, gevormd door de toppen van 40.000 basaltkolommen. Het vochtige klimaat zorgt, evenals in de rest van Ierland, voor een weelderig groen landschap met vennen, in nevelen gehulde heuveltoppen en kabbelende stromen in de valleien. Daardoor ademt het hele gebied een lieflijke, maar soms wat melancholieke sfeer. BEZIENSWAARDIGHEDEN Armagh, Bangor, Belfast, Bushmills, Giant's Causeway, Londonderry, Newry, Omagh CIJFERS Bevolking: 1,67 miljoen inwoners Oppervlakte: 14.144 km² Bevolkingsdichtheid: 118 inw./km² / Hoogste punt: Slieve Donard, 852 m Door gletsjers uitgehouwen Tot aan het begin van de 20e eeuw viel de geschiedenis van Noord­Ierland samen met die van de rest van het eiland. In de 16e eeuw wees Ierland de Kerkhervorming af en in de 17e eeuw werden opstandige bewegingen bloedig onderdrukt. De noordelijke gebieden werden onteigend en toegewezen aan protestantse kolonisten, officieren en soldaten van de Britse Kroon. De ontstellende Ierse hongersnood van 1846­1851 werd door Engeland volledig veronachtzaamd, waardoor de politieke agitatie en het streven naar onafhankelijkheid toenamen. In de 20e eeuw werd de druk van het Ierse nationalisme onhoudbaar, maar omdat Londen het protestantse noorden niet aan zijn lot wilde overlaten, besloot men tot tweedeling van het eiland. Na de godsdiensttwisten van de jaren zestig stuurde Engeland in 1970 een troepenmacht om de vrede te bewaren tussen de protestanten en katholieken. De katholieke minderheid zag dit optreden als een "buitenlandse bezetting". In 1972 kwam Noord­Ierland onder direct bestuur van Londen, waarna de aanslagen van de IRA nog toenamen. Pas in augustus 1994 trad een zekere ontspanning in en op initiatief van de Verenigde Staten begonnen onderhandelingen tussen Sinn Fein en de Britse regering. Inmiddels hebben de IRA ­ terroristen het bestand weer opgezegd. BRONNEN VAN INKOMSTEN Gerst, haver. Veeteelt. Automobiel¬­ en vliegtuigindustrie, textiel, voedingsmiddelen, scheepswerven. WETENSWAARDIGHEDEN Hoofdstad van de provincie: Belfast (290.000 inwoners, agglomeratie 700.000) Ander steden: Londonderry, Bangor, Lisburn / Talen: Engels, Iers­Gaelic / Munt: pond sterling Voornaamste godsdiensten: rooms­katholicisme (38,4%); protestantse meerderheid: 56%.

22

BELFAST, STAD DER HARTSTOCHT Schoonheid in bedrijvigheid Sinds de Normandische inval heeft Belfast geen vrede meer gekend. De door godsdienstoorlogen verscheurde stad werd berucht door de burgeroorlog die er in 1969 uitbrak. Er zijn in de wereld maar weinig steden die zich op een zo mooie ligging kunnen beroemen. Voorbij de hijskranen van de scheepswerven, waar op de heuvels in de lente de kersenbomen in bloei staan, toont de industriestad Belfast zijn andere gezicht. Belfast ligt op slechts 65 km van de kust van Schotland en dankt zijn geweldige economische bloei aan een strategische ligging aan de punt van een brede zeearm. Hoewel de reusachtige hijskranen van de scheepswerf Harland & Wolff het gezicht bepalen van deze industrie­ en havenstad, heeft de bestuurlijke hoofdstad van Ulster toch een bijzondere charme behouden. Omgeven door groene heuvels waar de Lagan tussendoor stroomt, spreidt de stad zich uit rondom Donegall Square met zijn City Hall, het imposante stadhuis in Victoriaanse Stijl dat voltooid werd in 1906. Als symbool van de welvarendheid van de industrie verrezen vanaf het midden van de 19e eeuw pralende overheidsgebouwen. Maar Belfast draagt ook de littekens van de achterstelling waaronder de katholieke gemeenschap langdurig geleden heeft. De Peace Line, een vestingmuur tussen Shankhill Road en Falls Road die de protestantse wijk scheidt van de katholieke wijk, is de pijnlijke illustratie van een burgeroorlog die Noord ­ Ierland sinds 1969 verscheurt.

SCHOTLAND KROON VAN GROOT – BRITTANNIË Schotland beslaat het noordelijke derde deel van het Verenigd Koninkrijk en volgens de Schotten vormt dit ongerepte natuurgebied de kroon van Groot­Brittannië. Het reliëf van Schotland wordt gekenmerkt door twee van het zuidwesten tot het noordoosten lopende berggebieden met talrijke meren uit de ijstijd en gescheiden door een diepe slenk. De noordelijke Highlands doorsneden met nauwe en diepe dalen, lopen uit op de Glen More, waar het beroemde Loch Ness en het Caledonische kanaal te vinden zijn. Ten zuiden van deze weidse slenk vormen de Grampians een groot bergmassief, met in het westen de Ben Nevis van 1343 m hoog. De centrale Lowlands hebben als grote inhammen de Firth of Forth en de Firth of Clyde. Deze fjorden bevorderen het kustverkeer en daar vindt men dan ook de voornaamste Schotse steden, Edinburgh en Glasgow. Het zuiden wordt ingenomen door de Uplands tot een hoogte van 800 m, met uitgestrekte veengebieden. Dankzij de Tweed en zijn zijrivieren is het oostelijke deel een goed landbouwgebied. De afgeronde toppen van het Cheviotgebergte vormen de natuurlijke grens met Engeland en domineren de ruïnes van de muur van Hadrianus (127 na Chr.), die vroeger de grens bepaalde tussen de twee koninkrijken. Aan de westkust wisselen steile rotsen of met uitgestrekte stranden en daarvoor liggen ongeveer de 800 eilanden van de binnenste en buitenste Hebriden. Ten noorden van Kaap Duncansby strekken de Orkney en daarboven de Shetland­eilanden zich uit. CIJFERS Oppervlakte: 78.789 km2 / Bevolking: 5,1 miljoen inwoners / Bevolkingsdichtheid: 138,8 inw./km² Hoogste punt Ben Nevis: (1343 m) tevens hoogste berg van het Verenigd Koninkrijk

23

WETENSWAARDIGHEDEN Sinds 1707 regio van het Verenigd Koninkrijk / Hoofdstad: Edinburgh / Talen; Engels (officieel), Gaelic (2%), Schots / Godsdiensten: protestant (presbyteriaans), anglicaans, katholiek / Voornaamste steden: Aberdeen, Dundee, Glasgow, Livingston BRONNEN VAN INKOMSTEN Veeteelt (schapen), visvangst, traditionele industrie (whisky), scheepsbouw, steenkool, aardolie, aardgas Vanaf 1371 werd Schotland geregeerd door de Stuarts, die na de dood van Elisabeth I in 1603 ook de Britse kroon verwierven, toen Jacobus VI van Schotland koning Jacobus I van Engeland werd. Een eeuw later, in 1707, werd Schotland met Engeland verbonden in een "personele unie". Maar het Schotse nationalisme versaagde niet en de highland clans verenigden zich met de Stuarts om de kroon te herwinnen. De opstand van 1745­1746 werd bij Culloden bloedig neergeslagen, wat tot in lengte van dagen een vertroebeling van de verhouding met Engeland ten gevolge had. De Engelse vergel­ dingspolitiek van dreef de kleine boeren van hun land, ten behoeve van een grootscheepse schapen­ teelt. Tegenwoordig leeft nog maar 4% van de Schotse bevolking in dit gebied. Het Schotse nationalisme werd hierdoor nog versterkt en bij een opinie ­ onderzoek in 1991 spraken 40% van de Schotten zich uit voor zelfbestuur en 20% voor volledige onafhankelijkheid. KLIMAAT Fris en vochtig zeeklimaat. Gemiddelde temperaturen: januari 4° C, juli 12° C

GLASGOW Gesjeesde student De overtocht van Larne naar Stranraer verliep smooth, waarna we nog een hele tijd langs de saaie kust van Lancashire noordwaarts reisden. Vanuit het station in Glasgow begaven we ons direct naar de universiteitswijk, waar wij een kamer trachtten te vinden. Na een half uur hadden we nog steeds geen resultaat geboekt. We klampten een voorbijganger aan, een gedrongen jongeman met vette haren en een smerige bril. Hij kon ons niet helpen, maar stelde voor dat wij op zijn kamer de nacht doorbrachten. Dat zou niet alleen veel goedkoper, maar ook gezelliger zijn. Voor een halve pond konden we bij hem overnachten en zouden we iets te bikken krijgen. Jack, want zo heette onze redder in nood, bleek een karig gemeubileerde kamer te bewonen. Hij had musicologie gestudeerd aan het conservatorium, maar was een half jaar tevoren voor zijn examens gesjeesd en sindsdien unemployed en dus zonder inkomsten. Uwe en ik wilden zo snel mogelijk de kroeg induiken, deed er niet toe waar. Het was echter zondag en in Engeland en zeker in Schotland is het dan een kunst om een café te vinden dat open is. Jack was ons behulpzaam en troonde ons mee naar een sjiek hotel, waar de prijzen toch nog betaalbaar waren. Daar werden we in een no time compleet dronken, vooral Jack had hem goed zitten, want hij was al maanden niet meer uit geweest. Ik versierde nog een meisje (of zij mij, dat weet ik niet meer), maar de riskante affaire in Belfast lag nog te vers in mijn geheugen om er mee door te gaan. Bovendien wilde ik Jack en Uwe niet in de steek laten. 24

JACK, EEN SCHOTSE HOMO ONDER DE SCHOTSE KILT Bernard Haitink en Richard Wagner Op Jacks kamer aangekomen raakten we in een geanimeerd gesprek. Jack bleek een brede algemene ontwikkeling te hebben. We dronken wijn, steeds meer. Jack zat aan mijn kop te zeiken over Bernard Haitink en begon fascistische theorieën te ontvouwen. Daar was ik nogal verbaasd over. Hij ontpopte zich als een ware homoseksuele Wagner ­ liefhebber. Pathetisch deed hij kond van zijn overtuiging en het aanvankelijk geanimeerde gesprek werd steeds vervelender. Uwe nam niet meer aan de conversatie deel. Hij kon het niet meer volgen en was moe en dronken. Ikzelf wilde beleefd zijn tegenover onze gastheer en antwoordde plichtmatig. Levensgevaarlijk jachtmes Na uren vermoeiend bomen ging hij zich uitkleden. Nu pas bleek waarom hij al die tijd zijn tot de knieën reikende jas aan bleef houden: zijn gulp was stuk, zijn broek gescheurd en in zijn onwelriekende trui zaten talloze vuistgrote gaten. Ondertussen werd hij steeds grover in de bek. Hij vond Uwe een fijne gave knul, een prachtig Arisch product met goddelijke billetjes. Hij wenste mij geluk met mijn keuze, want hij dacht dat Uwe niet alleen mijn reiskameraad, maar ook mijn holmaatje was. Uwe hoorde dit alles stilletjes aan en werd almaar bleker. Op een gegeven moment was ik het zat. Jack kwam namelijk grijnzend van het toilet terug met een potje vaseline in zijn handen. Met geile blik en kwijlende mond begon hij de kwaliteit van dat spul aan te prijzen. Zijn gedrag hing mij inmiddels zo de strot uit dat ik hevig tegen hem uitvoer en hem waarschuwde zijn Keltenpoten thuis te houden. Volkomen onverwacht dook hij naar zijn enige kast en haalde er grijnzend een vlijmscherp jachtmes te voorschijn, een wapen waarmee hij in beter tijden het wild op Highlands de doodsteek had gegeven. Dreigend kwam hij op ons af. Bij het zien van dat sabelgrote mes werd Uwe asgrauw. Hij greep naar zijn maag en stortte verkrampt op de versleten vloerbedekking neer. Daar bleef hij stil liggen, af en toe zwak kreunend, volkomen van de kaart. Een doorwaakte nacht Ikzelf bleef ogenschijnlijk bedaard, maar elke vezel van mijn lichaam stond gespannen. Jack aarzelde en ik begon te praten. Eerst zachtjes en dwingend, maar later steeds luider en indringender. Jacks aandacht verslapte, zijn hysterie begon te wijken en hij antwoordde weer bijna normaal. Ik zette gauw thee, ondertussen lulde ik hem plat. Zelden heb ik zo goed Engels gesproken als in deze bewuste nacht. Uiteindelijk kon ik ongemerkt beslag leggen op het mes. Ik kon Jack ertoe bewegen om te gaan slapen. Hij pelde de bruingeel bevlekte onderbroek van zijn graatmagere lichaam en legde zich te ruste, maar niet zonder zijn piemel met vaseline ingesmeerd te hebben. Dat was voor mij het teken dat ik moest blijven 25

waken, kost wat kost. Ik zat met mijn rug tegen de kast en volgde elke beweging en zucht van de slapende Jack angstvallig, het mes in mijn rechterhand geklemd en voortdurend klaar om in actie te komen. De ochtend brak aan zonder dat er iets noemenswaardigs gebeurde. Levensgrote katers Uwe ontwaakte als eerste. Onmiddellijk verifieerde hij bij mij de nachtelijke gebeurtenissen, want hij dacht nog steeds dat het een bange droom was geweest. Jack kampte duidelijk met een levensgrote kater. Hij serveerde ons de stew die dagenlang op het vuur had staan te pruttelen, maar deze was niet te vreten (er zaten rotte ingrediënten in). Hij liet geen woord over de nachtelijke gebeurtenissen vallen; hij kon wel aan geheugenverlies lijden. Ook Uwe en ik hulden ons in hardnekkig stilzwijgen. We zorgden ervoor dat we zo snel mogelijk konden verdwijnen uit dat inferno. Adressen werden uiteraard niet meer uitgewisseld. Uwe naar de 'Nordkapp" Op straat scheidden ook de wegen van Uwe en mij zich. Hij ging terug naar het Europese vasteland, van waaruit hij met Interrail in enkele dagen tijd naar de ‘Nordkapp’ wilde reizen. (Toen ik twee weken later thuis kwam lag er al een kaart van hem uit Noorwegen te wachten.) Ikzelf zette koers naar de meer noordelijk gelegen Schotse Hooglanden en wel naar Inverness. Glasgow: grauwe arbeidersstad Maar eerst toog ik naar de hoofdstad Edinburgh. De trein ging later op de dag, dus had ik ruim de tijd om het centrum van deze grauwe arbeidersstad te bekijken. En inderdaad, het leek me een lugubere stad, berucht vanwege zijn smerige wijken, zijn ongure steegjes en zijn vervuiling Op George Square waaraan de City Chambers ligt, was het wel goed toeven (veel banken, standbeeld op zuil), maar op alle andere plekken van de stad beviel het me minder: het Royal Exchange Square was met roet uitgeslagen, de muren van de Art Gallery (gelegen in een aardig park) waren aangevreten en op de King George V Bridge vielen bedelende zigeuners me lastig. Ik was blij dat ik laat in de middag met de trein aan de stad kon ontsnappen. GLASGOW GROOTSTE STAD VAN SCHOTLAND Glasgow, gebouwd bovenop en tegen de hellingen van zijn zesendertig heuvels, toont steeds opnieuw een ander gezicht. De qua inwonertal grootste stad van Schotland (900.000) strekt zich uit over de oevers van de Clyde niet ver van de monding. Juist door deze ligging op het kruispunt van wegen en vaarwegen heeft de stad vroeger een razendsnelle ontwikkeling doorgemaakt. Glasgow is gebouwd in het westelijk deel van de Lowlands in een vlakte met door gletsjers opgeworpen puinwaaiers uit het Quartair (drumlins) en wordt dan ook omgeven door hoogten. Vreemd genoeg ligt de stad, die lange tijd de naam heeft gehad smerig en vervuild te zijn, te midden van een schitterend landschap met bossen en de

26

beroemde lochs. In de loop van de geschiedenis is zijn uiterlijk sterk veranderd. De stad is gebouwd volgens een dambordstructuur wat vanwege het reliëf een zeer merkwaardig gezicht is. Het middelpunt van de huidige stad is George Square, waaraan een immens gebouw in renaissancestijl staat, de City Chambers. De kathedraal en oud­Glasgow bevinden zich in het oosten, de winkelbuurten en de Victoriaanse wijken in het westen en zuiden. Dankzij de complete renovatie van de laatste jaren (afbraak van bouwvallen, modernisering van de metro en de spoorwegen) is Glasgow een grote, moderne en dynamische stad geworden. Glasgow heeft net als alle Europese steden grote verkeers­ problemen. BRONNEN VAN INKOMSTEN Industrie zware metaal (vliegtuigmotoren, voertuigen op rupsbanden, hijswerktuigen, fijne mechanica (klokken, textielmachines, elektrische en elektronische apparaten); whiskystokerijen. Belangrijkste dienstencentrum van Schotland. In de loop van de 6e eeuw bouwde Sint ­ Mungo, de patroonheilige van de stad, een klein kerkje op de plek waar nu de kathedraal staat. Ondanks de ontwikkeling van de handel met de havens van Rotterdam en Londen bleef de stad van bescheiden omvang tot de vereniging van de twee koninkrijken Schotland en Engeland (1707). Er woonden in die tijd niet meer dan 15.000 mensen. De mogelijkheid om handel te drijven met de Engelse koloniën in Amerika zorgde voor een opleving en bracht al spoedig rijkdom. Glasgow ging zich van toen of aan richten op de handel in tabak, katoen en rum. Door de ontdekking van steenkool en ijzererts in het achterland aan het begin van de 19de ­ eeuw kon er zware metaalindustrie en scheepsbouw worden gecreëerd. De snelle industrialisering schiep behoefte aan veel arbeidskrachten. Het inwonertal steeg door de toestroom van nieuwkomers uit de Highlands, Ierland en de Hebriden. In het centrum verrezen dure en fraaie Victoriaanse gebouwen, die schril afstaken tegen de armoedige arbeiderswijken aan de rand van de stad. Na de Tweede Wereld­oorlog beleefde Glasgow een grote terugval. De industrie raakte in een crisis en de werkloosheid was hoog. Om de economie nieuw leven in te blazen richt de stad zich tegenwoordig op de hightech ­ industrie. BEZIENSWAARDIGHEDEN Het centrum, de kathedraal /de Art Gallery / de Hunterian Art Gallery en Museum (archeologie)

EDINBURGH Het mondaine Edinburgh Edinburgh is een heel ander chapiter. De stad is veel schoner en straalt een meer studentikoze en culturele sfeer uit. De hoofdstraat Princess Street heeft mooie winkels met goed onderhouden gevels. Midden in de stad ligt het magnifieke monument voor Sir Walter Scott, die hier in Schotland ongelofelijk populair is, alleen al vanwege zijn naam. Er was net een festival geweest en veel feestgangers bleven nog wat in de stad rondhangen. Vergeleken met Glasgow, waar het wemelde van de zuippubs, was Edinburgh de stad met de wine bars en de lounges. In een van die bars vol trendy jongeren leerde ik voor het eerst het woord gay kennen. “Are you gay?” vroeg een netjes geklede en gekapte jongeman me. Ik dacht dat hij “vrolijk” bedoelde vanwege het feest en zo, maar dat bleek toch heel anders uit te pakken: ik was in een homotent beland. In een van de vele Hindoestaanse en Bengaalse restaurants had ik een 27

urenlang gesprek met een dikkige Sikh die graag sjekkies draaide van mijn van Nelle, hij had vroeger gevaren en hield van dark tobacco. Hij bood me als dank daarvoor een curry–schotel aan die toch wel “very, very hot and spicy” was. Gelukkig ben ik gek op pittig eten. Een smerig klein kot Na lang zoeken vond ik een kamer in Pilgir Street, goedkoop voor nog geen anderhalve pond (zes gulden). Een afschuwelijk kot was het, klein en bedompt, de vloeipapierdunne wanden met vreselijke pasteltinten gesausd en met slechts een klein dakraampje. Ik besloot hier niet lang te blijven. De volgende dag bekeek ik nog Castle Hill waarop het machtige slot ligt; deze 16de­eeuwse burcht is vanaf alle punten in de stad allesoverheersend. Ik ging er niet naar binnen, de entreeprijs vond ik te hoog. Wel bekeek ik vanaf de fortificaties de onder mij liggende oude stad met zijn kronkelende steegjes. EDINBURGH HISTORISCH HART VAN SCHOTLAND Architectuur in klassieke stijl De opzet van de Schotse hoofdstad, vroeger een vestingstad, getuigt van een rijk verleden. Edinburgh is gelegen aan de zuidoever van de monding van de Forth op een schilderachtige plek aan de voet van de Pentland Hills. De stad vormt het middelpunt van de zeer heuvelachtige streek Lothian. De stedelijke bebouwing strekt zich uit over drie heuvels en de tussenliggende dalen. Deze dalen worden, evenals een aantal zijdalen, overspannen door de voor Edinburgh zo karakteristieke bruggen. Er zijn twee stadskernen die als het ware op elkaar liggen. De oude stad spreidt zich uit rondom het kasteel (Edinburgh Castle), het symbool van een rijk verleden dat al sinds de 12e eeuw een zeer strategische plek inneemt. In deze wijk met ongelijkmatige straatjes, die vanaf de helling naar beneden lopen, hangt nog steeds een middeleeuwse sfeer. In het noorden ligt de nieuwe stad met kaarsrechte straten die elkaar loodrecht kruisen. Een groot aantal plantsoenen verlevendigen het stadsbeeld met het nodige groen. De nieuwe stad, die dateert uit de 18e eeuw, is gebouwd in Georgiaanse stijl, de Engelse tegenhanger van de klassieke bouwstijl. In tegenstelling tot de oude stad, waar vooral armere mensen wonen, wordt de nieuwe stad beschouwd als het meest elegante en welgestelde deel. De fabriekswijken aan de rand van de stad en de voorsteden zijn ontstaan in de 19e en 20e eeuw. De fraaie middeleeuwse stad is dus niet de enige troef van Edinburgh en industrie neemt er beslist ook een vooraanstaande plaats in. CIJFERS Bevolking: 441.620 inwoners / Oppervlakte: 261 km² / Bevolkingsdichtheid: 1691 inw./km² BRONNEN VAN INKOMSTEN Industrie: chemie, geneesmiddelen, staal, elektrische apparaten, elektronica. Whisky, Toerisme. De huidige naam Edinburgh komt van koning Edwin van Northumberland, die een kleine vesting uit de 7e eeuw naar zichzelf vernoemde, vanwaar de naam Edwinsburgh. De echte bloei van de stad was in de 15e eeuw toen de Stuarts er hun residentie vestigden en er hun hoofdstad van maakten. Als bolwerk van Schots nationalisme kreeg de stad veel onlusten en oorlogen te verduren, vooral de verwoestingen van 1544. Maar reeds in de Middel¬eeuwen was het een stad met veel knappe koppen

28

en het werd dan ook het intellectueel centrum van Schotland. In de 19e eeuw zorgde de opkomst van de industrie voor een nieuwe opleving: brouwerijen, stokerijen, papierfabrieken, chemische fabrieken en auto­industrie. In het recente verleden is de stad zich bewust geworden van zijn Schotse identiteit binnen het verenigde Europa. Het jaarlijkse Internationale festival is daar een duidelijk voorbeeld van. Tegelijkertijd zijn er economische topactiviteiten van de grond gekomen zoals engineering, elektronica en research. Edinburgh is na Londen de stad die de meeste toeristische bezoekers trekt van het Verenigd Koninkrijk. Maar de jeugdwerkloosheid vormt sinds de jaren '80 een onoplosbaar probleem en Edinburgh ondervindt veel overlast van criminaliteit, straatbendes, alcoholmisbruik en drugshandel. Princess Street is de grote winkelstraat van de stad.

INVERNESS Lichte nachten in Inverness De trein bracht me naar Inverness in de Highlands, hoog in het noorden. De nachten zijn daar in de zomer heel licht. Eigenlijk wordt het er pas na elf uur een beetje donker, wat een heel aparte sfeer oplevert. Ik kwam er laat aan, waardoor alle pensions en bed and breakfasts bezet waren. Ver na twaalven besloot ik me een afgelegen portiek van een garage neer te leggen om te gaan rusten. Een uur later kreeg ik er gezelschap van een Amerikaan uit New York die net als ik geen onderdak kon vinden. Ik deed daarna geen oog meer dicht, bang als ik was dat hij me zou beroven. ’s Morgens bleek dat hij hetzelfde van mij had gedacht en eveneens de hele nacht gewaakt had. Het was een heel aardige joodse jongeman, uit het stadsdeel Queens afkomstig. Hij gaf me de tip om met de busonderneming Highland Omnibusses Ltd de hooglanden met zijn vele glens (valleien) en lochs (meren) te verkennen. Op het station nam ik een betaalde douche. De hele verdere dag maakte ik een trip met vier verschillende bussen van dorp naar dorp, door de praktisch uitgestorven bergen, tussen hoogveen en heidevelden door. Ik nam de omgeving goed in me op, maar stapte alleen uit om over te stappen op een andere bus(route). Pas laat in de avond keerde ik in Inverness terug. Van de stad zelf had ik nauwelijks een indruk gekregen. Nog geen tien minuten later had ik een trein terug naar Edinburgh en van daaruit kon ik de nachttrein naar Londen nemen. Ik was het alleen reizen moe en wilde zo snel mogelijk naar huis terugkeren. HIGHLANDS DE SCHOTSE HOOGLANDEN Romantische landschappen De Highlands die het noordwesten van Schotland bedekken, vormen, zoals hun naam al aangeeft, een gebied van hoogland, het hoogstgelegen en meest woest van Groot ­ Brittannië. De Highlands, waarin plateaus van 600 tot 900 m hoogte en toppen van meet dan 1200 m (Ben Nevis, 1343 m) elkaar afwisselen, maken deel uit van een primaire bergketen die door erosie diep is uitgesleten. Dit 'Alpen'­landschap vormt een van de bekoringen van het gebied, waarvan de schoonheid de belangrijkste troef is. De Highlands die erg zijn blootgesteld aan westenwinden en op een hoge breedtegraad liggen, hebben een uitgesproken zeeklimaat. De lange winteravonden, de hevige stormen, de enorme uitgestrekte heide­ en veengronden, de prachtige meren en de woeste kusten geven de Highlands een romantisch uiterlijk die de toeristen erg weten te waarderen. Helaas

29

beschikt deze streek over weinig hulpbronnen. De bevolking emigreert dan ook graag naar gebieden waar het bestaan gemakkelijker is. De Highlands hebben, net zoals andere streken van Schotland met beperkte middelen van bestaan, veel mensen zien emigreren naar de nieuwe landen overzee (Canada, Verenigde Staten, Australia, Argentinië), maar ook binnen Groot­Brittannië zelf, naar de Lowlands en Engeland. Deze emigratiegolf, vrijwillig of veroorzaakt door de grote schapenhouders, werd lange tijd in evenwicht gehouden door het hoge geboortecijfer en houdt nog steeds aan. Hierdoor woont tegenwoordig 80% van de Schotten in de Lowlands, die het industriële hart van het land vormen. WETENSWAARDIGHEDEN Bevolking: 180.000 inwoners / Hoogste punt: Ben Nevis, 1343 m / Belangrijkste stad: Inverness BRONNEN VAN INKOMSTEN Het beroemde kasteel Eilan Donan. Actief toerisme (jacht op de "coq de bruyere" en op damherten, bergsport, visvangst, watersport); intensieve schapenteelt; houtbewerking; distillatie van gerst voor het maken van whisky; semi­ambachtelijke textielindustrie; petrochemische­ en aluminiumindustrie; hydro­elektriciteit. BEZIENSWAARDIGHEDEN De prachtige landschappen, de fjorden aan de kust, de beroemde Schotse lochs (diepe meren in valleien). KLIMAAT Sterk zeeklimaat (veroorzaakt door de grote hoogte en de westenwinden), koel en erg regenachtig. Hevige stormen in de winter. Neerslag: 2500 mm per jaar. In driekwart van de Highlands is de bevolkingsdichtheid minder dan één inwoner per km2. De schapenteelt wordt op grote schaal uitgeoefend, maar het verhuren van gebieden voor de jacht verschaft de hoogste inkomsten.

BEN NEVIS HET DAK VAN GROOT – BRITTANNIË In harmonie met de natuur Met een top van 1344 m is de Ben Nevis het hoogste punt van de Highlands, een sterk geërodeerde primaire bergketen, die nu hoofdzakelijk uit hooggelegen plateaus bestaat. Ten noorden van de Glen More bereiken de Highlands hun maximale hoogten, 1214 m voor de Ben Lawers, 1309 m in de Cairngorms en de Ben Nevis met 1344 m. De massieve gletsjers uit het Quartair hebben hier keteldalen gevormd, alsmede trogvormige valleien (de glens) en komvormige meren (de lochs). Het landschap kreeg daardoor een alpachtig aanzien met fraai natuurschoon. Het roemruchte Schotse zeeklimaat zorgt voor overmatige regenval. Op grotere hoogten is het minder winderig en vochtig, maar wel aanmerkelijk kouder. Het in mysterieuze nevelen gehulde Schotse landschap heeft weinig natuurlijke rijkdommen en de vaak moeilijke levensomstandigheden hebben door de eeuwen heen de emigratie van Schotten over de hele wereld in de hand gewerkt. Er heerst een kil en vochtig zeeklimaat, met dominerende westenwinden. Jaarlijkse neerslag van omstreeks 2.500 mm.

30

Londen / Harwich / Hoek van Holland In Londen moest ik een aantal uren overblijven, vooral op en rondom Trafalger Square met de fonteinen, de musea, het standbeeld van Nelson en de kerk van St. Martin’s in the Field. Tegen de avond bevond ik me opnieuw op weg naar het noorden en wel naar Harwich, waar ik me inscheepte op de nachtboot naar Hoek van Holland. Gedurende de gehele oversteek dutte ik onrustig in een strandstoel naast de levendige bar. Vroeg in de ochtend zette ik weer voet op Nederlandse bodem. Ik leed aan een gevoelig slaaptekort en eenmaal thuis was ik van plan voorlopig geen meter meer te reizen.

31

LONDON (1977) ‘AN AUTUMN IN LONDON’ ZONDAG, 14 oktober 1979 VLISSINGEN - SHEERNESS Aankomst boot in Sheerness om 07.00 uur. We wachtten met van boord gaan tot iedereen weg was. Om het gedrang te ontlopen sloten wij pas later aan. Geen controle bij de douane. Om 08.00 uur vertrokken we met de bus van de Olau ­ lijn naar London. Terwijl Clim de omgeving bekeek en zich verbaasde over de uitgestrektheid van de Londense voorsteden (suburbs in Greater London), deed Jos een ongemakkelijk dutje.

VICTORIA STATION Om 09.30 uur kwamen we bij het Busstation van Victoria aan. Jos begaf zich direct naar de information office om inlichtingen over hotelaccommodatie in te winnen. Met een somber gezicht keerde hij terug: het goedkoopste hotel dat kamers vrij had, vroeg 17 pond per dag. Dat was te gek. Daarom maar richting Victoria Station gelopen. In die buurt zouden volgens de man van de information office genoeg hotels en pensions met ‘bed & breakfast’ liggen. Reeds na 5 minuten hadden we succes: het Leicester Hotel op Belgrave Road. Kosten: 6.50 pound per dag per persoon. Een redelijke prijs, een schoon hotel zonder luxe: een reden te meer om er de hele vakantie te blijven. Bovendien was de underground station slechts 2 minuten lopen van het hotel verwijderd. Na alles snel en provisorisch uitgepakt te hebben, gingen we direct met de metro op pad. We namen de Circle Line naar Petticoat Lane. Na enig zoeken kwamen we bij de woelige zondagmorgenmarkt aan. Ontzettend druk, nogal veel toeristen en nieuwsgierigen, maar ook koopjesjagers en autochtone East End mensen. Levendige handel, sjofele vino's, exotische geuren, oriëntaalse muziek, viswijven, handelende Joden, oosterse figuren, laco­ nieke bobbies, veelsoortige goederen, Pakistaanse gewaden en West­Indische haardrachten: het was een waar internationaal gebeuren. We proefden van de churros (Spaanse deegrolletjes met poedersuiker, te deppen in hete chocoladedrank), gepofte kastanjes en Jos waagde zich ook nog aan een kom "eel" (paling in gelei met azijn). We rustten eerst uit op een binnenplaats, waar we ook foto' s maakten. Van daaruit vervolgden we onze tocht naar Kensington South per metro. Langs de diverse daar in de buurt gelegen musea lopend, bereikten we ons tweede doel: Hyde Park. Het was stralend weer: zeer warm voor deze tijd van het jaar. Via de draf­ en renbaan en de brug over de Serpentine, wandelden wij door naar Speaker’s Corner aan de andere kant van het park. Grote groepen op hun gemak flanerende politieagenten gingen ook die kant op. Midden in het park bleek namelijk een soort policestation te zijn. 32

Op de echte Corner aangekomen, bleek dat het herfstzonnetje drommen mensen had aangetrokken. En inderdaad, Speakers Corner stelde ons niet teleur! Het was erg druk en gezellig en er waren zowat tien sprekers aan het woord. Politieke agitatoren waren druk in de weer, met name de noordelijke hoek uit het Midden ­Oosten weerde zich geducht (Koerden, Armeniërs, Irakezen en Perzen / Iraniërs). Ze spraken in hun eigen taal èn dus ook voor een eigen publiek. De vlugschriften die verspreid werden, waren volgens mijn leerlingen in het Perzisch gesteld. Even verderop stond een echte Joods – Russische emigré te fulmineren tegen het Sovjetregime. Hij nam het op voor de dissidenten en deed dit erg meeslepend. Hij liet iemand die hem steeds in de rede viel door een bobby verwijderen. Dat mag daar. Ook liepen er wereldvreemde figuren rond die het einde van de wereld aan­ kondigden. In aantal werden zij echter overtroffen door religieuze groeperingen, die met zang en muziek het grijnzende volk tot inzicht en bezinning te brengen. Een bekering mochten we helaas niet meemaken. De beste act werd gebracht door een Hindoestaan. Deze begaafde en waarschijnlijk in Oxford of Cambridge gevormde kleurling liet geen spaan heel van de Westerse cultuur, met name het Angel–Saksische cultuurgoed moest het bij hem ontgelden. Na een uur van deze fenomenale show te hebben staan smullen, werd het voor ons tijd naar het hotel terug te keren. We waren eerlijk gezegd hondsmoe, maar we hadden wel iets gezien wat je niet vlug vergeet: de hele wereld vertegenwoordigd in een zondags Londens park. Een unieke ervaring met zijn laconieke bobbies, dronken vagebonden, honden met drie poten, rustig wandelende mammies met krijsende zuigelingen, godsdienstfreaks, militante Arabieren, verongelijkte Joden uit East End die regelrecht uit een Duitse vooroorlogse anti­joodse pro­ pagandafilm gestapt leken, zeepkisten, nauwelijks te volgen discussies, zieligheid en pover­ heid, alles... Met behulp van het kaartje keerden wij te voet terug naar het hotel. Hierbij pikten wij nog even Buckingham Palace mee, maar dat hadden wij al vaker gezien. In het hotel wachtte ons een verfrissend ligbad. Om 8 uur gingen wij de avond in. In een Bengaals restaurant vergastten wij onszelf op champignonsoep en Tandoori kip. In een drietal naburige pubs spoelden wij met bier een en ander weg. Om 11.30 uur waren we terug in onze kamer, waar wij voor het slapen gaan nog de nodige lectuur doornamen voor de volgende vermoeiende dag. Maandag 15 oktober 1979 Om een uur of acht werden wij door de Spaanse kamerboy gewekt. Het ontbijt was naar maatstaven van 10 jaar geleden erg karig: de toeristen krijgen steeds vaker een meer continentaal ontbijt voorgeschoteld. Het echte, zeer uitgebreide Engelse ontbijt is blijkbaar aan het uitsterven, jammer.

33

TATE GALLERY We begaven ons hierna op weg naar het Tate Gallery. Dit museum ligt aan de oevers van de Thames. Interessant museum met een grote, moderne collectie, onder andere van de achttiende­eeuwse Engelse schilder Turner. Koffie gedronken in het bijhorende restaurant. Via de Banks van The River Thames wandelden wij naar de Houses of Parliament, waar wij waarschijnlijk nog in beeld kwamen bij een opname van CBS ­ news, New ­ York. Men was net de Parlementsgebouwen aan het opkalefateren en we mochten er daarom niet naar binnen. We bezichtigden, het nabijgelegen monument van de "Burghers of Calais" van Rodin en het standbeeld van de bekende Engelse suffragette (feministe avant la lettre) Miss Helen Pankhurst. We maakten er foto’s. Westminster Hall was ons volgende doel. Deze grote en oude zaal (13de eeuw) was geopend voor het publiek. Vroeger was hij erg belangrijk. Veel Britse voorname evenementen en historische gebeurtenissen vonden er plaats. Normaal gesproken was het meer een markthal naar middeleeuws model. Pal ernaast staat de Big Ben te pronken. Een mooie toren, maar de smog en de luchtvervuiling hebben hem geen goed gedaan. Helaas waren wij iets te laat, zodat wij zijn machtige klokken niet in directe nabijheid konden beluisteren. Het was inmiddels weer etenstijd. We zochten een aan de kade gelegen Italiaans etablissement op, waar wij omelet en koffie verorberden. Daarna namen wij deel aan boat trip van een uur. We voeren oostwaarts, richting Tower Bridge. Zo konden wij een aantal belangwekkende monumenten en bezienswaardigheden vanaf het water aanschouwen (o.a. Cleopatra's Needle, London Bridge, Music Hall, oude pakhuizen en moderne hotels, het immens dure centrum van communicatie (telefoon, e.d.). Na dit uitstapje bezochten wij een zestal pentekeningen van London en slenterden wij richting Whitehall (regeringsgebouwen). Clim werd aldaar door Jos vereeuwigd naast de traditionele wacht te paard. Clim was verlegen, hij houdt niet zo van die toeristische uitspattingen en was waarschijnlijk ook nog eens bang voor een onverwachte trap van het paard.

NATIONAL GALLERY We vervolgden onze weg in marstempo naar Trafalgar Square. We wisselden geld en liepen de imposante National Gallery binnen. Dit museum is meer klassiek van opzet. Het was er nogal druk. Opvallend was het aantal oudere mensen die er kunst onderricht ontvingen: een leuk gezicht, omaatjes die driftig aantekeningen zaten te maken en oude, bedaagde heertjes die geduldig befaamde meesterwerken naschetsten. Naderhand rustten wij even uit op de Square, temidden van de talloze, brutale duiven. Eén zat er zelfs op Jos zijn hoofd. Men verkocht er maïs ten behoeve van de toeristen. We liepen noordelijker verder, op zoek naar de uitgebreide stripwinkel Forbidden Planet. We ontdekten hem in Denmark Street en de collectie was vooral op het gebied van de science fiction strips erg ruim. Het Franstalige werk ontbrak echter bijna volledig. Jos kocht voor zo'n 20 pond in. Met de taxi cab keerden we hotelwaarts.

34

In het Italiaanse restaurant om de hoek aten we minestronesoep, spaghetti en Duits bier kregen we vanzelf! De Italiaanse serveerster had ons als Duitsers ingeschat en bracht dit bier vanzelf. Ze was zichtbaar trots op haar mensenkennis! We durfden haar niet teleur te stellen. Het was inmiddels al 9 uur geworden. Er bleef niet veel tijd meer over voor pub bezoek. We deden nu een drietal andere pubs in de buurt onze klandizie aan. Clim liet eens te meer blijken een fijne neus voor de laatste pint te hebben: hij speelde het weer klaar op de valreep twee reusachtige pinten te bestellen. Zo konden wij onze thuiskomst steeds een beetje uitstellen. Om 11 uur thuis na een avondje uit, dat kan je toch niet maken? Nu werd het dan keer op keer 11.30 uur. Dinsdag 16 oktober Na het ontbijt zijn we maar direct gestart. We namen de Underground naar de TV – Tower. Jammer genoeg was deze hoge moderne toren voor bezoekers gesloten, zodat we maar door slenterden naar London University. Daar in de buurt namen we enkele sandwiches in een typisch klein broodjeswinkeltje. Vervolgens brachten we anderhalf uur zoet in de University Library. Vooral Clim was er niet weg te branden en zocht enige publicaties van belang voor zijn studie Economie. Hij ontdekte er ook een boek, door een van zijn docenten (prof. Sijben uit Neer) geschreven. Jos ging vergeefs op zoek naar literatuur over onderwijs aan anderstaligen, maar kwam terug met Engelse methodes voor anderstaligen met veel plaatjeswerk.

British Museum Een bezoek aan het imposante en wereldberoemde British Museum kon nu niet uitblijven. We stonden versteld van de grote hoeveelheden archeologische kostbaarheden die de Engelse kolonisten in de loop der eeuwen bij onderworpen volkeren weggehaald hebben: scheepsvrachten Egyptische oudheden (talloze mummies, de steen van Rosetta, sfinxen, beelden), Etruskische grafinhouden, Oudromeinse curiosa, Japanse samoerai­uitrustingen, Koreaanse tekeningen, Venetiaanse fresco's, halve Griekse tempels, een immense weten­ schappelijke–artistieke–culturele­antropologische bibliotheek met veel beroemde oorspron­ kelijke manuscripten en handschriften. Het was waarlijk indrukwekkend. Voor een dergelijk uitgebreid museum dient men als geïnteresseerde zeker een week uit te trekken. We hielden het slechts twee en een half uur vol. Toen waren onze zintuigen verzadigd en zat ons hoofd vol vreemdsoortige impressies. We rustten uit in het restaurant onder het twijfel­ achtig genot van koffie en gebak. Overigens, ook hier viel weer eens op hoe talrijk de gekleurde medemens, c.q. Pakistani en West­Indians, in het Britse Horecawezen is. Bijna het gehele bedienend personeel bestaat er uit. Men kan zich afvragen of deze vorm van gast­ arbeid wel goed is. Tegen een uur of vier, vijf gingen we een beetje winkelen. We kochten alleen kleren: 2 broeken, een colbert (Clim verkocht dit later weer aan Jos), sokken, stropdassen. Per Under­ ground keerden we terug naar het hotel, waar we een bad namen en op ons gemak de 35

vergaarde literatuur, kranten en ansichtkaarten van het museum nog eens doornamen. Clim was danig in zijn sas met zijn economische boekjes.

SOHO STAPPEN IN SOHO Die avond wilden we eens geen pubs bezoeken, maar wel de rosse buurt verkennen. Allereerst aten we duur in een steakhouse bij Oxford Street (steaks en zo, £ 12) Daarna liepen we rustig naar Soho. Het was er tamelijk druk en het stikte er van Chinese restaurants en puriteinse seksboetieks. De Engelse zedenwetgeving is blijkbaar veel strenger dan in Parijs of Roermond: alles zweemde er naar soft porno en gebeurde stiekem via­via. We bezochten een seksfilm in een onguur keldertje, kaartjes moesten we in een sekswinkel enkele straten verderop kopen. De films waren goed, maar van wel van Duitse makelij, dat hadden we hier niet verwacht. Een half uur later waren we weer boven. Bij de ingang van een cabarettheater stonden we te aarzelen, we wilden toch wel eens iets live zien. Een taxichauffeur sprak Jos aan, hij vertelde dat hij, als we iets goeds zochten, hij de weg wel wist. Op aandrang van Jos gaf de aanvankelijk iets onwillige Clim toe en gingen we richting Mayfair. De cab driver zette ons af bij een nachtclub in een stille straat. Hij vertrok bij de portier na zijn aanbrengpercentage geïnd te hebben. Deze laatste was een en al vriendelijkheid. Het was wel duur (bijv. £ l voor de garderobe), maar niet zo duur dat we het ons niet konden permitteren. Trouwens, Jos trakteerde, had hij gezegd. De club lag onder straatniveau. Het was er aardedonker. Het leek wel een schuilkelder tijdens de Duitse bombardementen. Min of meer tastend moesten we ons een weg zoeken. Langzaam wenden onze ogen aan het licht en zagen we dat het toch wel gerieflijk was ingericht. We werden naar een tafeltje bij de vloer geloodst. Twee domme meiden, primitief opgemaakte cockney dellen, kwamen ons gezelschap houden. Jos bestelde een emmer champagne en twee pinten, verder wilde hij niet gaan, zeker niet toen de champagne na 5 minuten al op was. Jos kon of wilde niet met zijn "hostess" (een spichtig, onverstaanbaar en dom East End ­ typetje van net 16 jaar) converseren. Na een kwartier (inmiddels was een vuurvretershow met een naakte dame begonnen, zij duwde allerlei spullen in haar vagina) ging Jos afrekenen. Hij kreeg een peperdure rekening voorgeschoteld: maar liefst £ 92! (Méér dan f 400) Hoewel we maar enkele pilsjes hadden genuttigd en de meisjes ieder een piccolootje, kwamen er nog allerlei onvermoede kosten bij. Toeslag voor het tafeltje, toeslag voor de show, toeslag voor de bediening en ga zo maar door. Op die bijkomende kosten hadden we echt niet gerekend. Clim bleef zich ondertussen met zijn "love" bezighouden en liet Jos aan de bar alleen doormodderen. De meisjes werden ook ongerust en eisten al bij voorbaat hun ‘fee’ (soort honorarium á £ 10 p.p.) op. Jos had slechts £ 45 bij zich en hij verzocht de eigenaar daar genoegen mee te nemen. Die gaf een seintje naar voren en een uitsmijter kwam dreigend zijn kant uitgelopen. Het kostte ons veel 36

moeite en zweet om de heren ervan te overtuigen dat we niet meer geld bij ons hadden. Bovendien bleven wij gepast verontwaardigd reageren op hun oplichterspraktijken, overi­ gens zonder met de politie te dreigen, want daar is de penoze overgevoelig voor. Gelukkig hoefden we niets in onderpand te geven (onze nieuwe colbertjes stonden hen blijkbaar niet aan) toen we uiteindelijk toestemming kregen om af te druipen. We waren blij dat we er zo goed vanaf waren gekomen. Voor hetzelfde geld slaan ze je in elkaar of nemen ze je paspoort in en dan ben je helemaal in de aap gelogeerd….. Bovengekomen werd het Clim echter teveel, hij had een bedrag ter waarde van een driedelig kostuum in rook zien opgaan (en dat voor 2 pilsjes!). Hij kon zich even niet beheersen en begon opgewonden te bakkeleien met een nu beduidend minder vriendelijke portier. Jos had echter geen zin om op de valreep alsnog moeilijkheden of slaag te krijgen en troonde Clim vlug mee naar buiten. Daar stonden we, op wat losse geldstukken na volkomen berooid. We wisten niet waar we precies waren en liepen op goed geluk naar het zuiden (wat later het noorden bleek te zijn). Pas na een kwartier zagen we onze eerste taxi. We konden hem weliswaar niet betalen, maar bij het hotel aangekomen bleef Clim in de auto zitten, terwijl Jos naar binnen ging om geld te halen. Het was inmiddels één uur geworden. Om kwart over twaalf waren we nog in Soho. Een erg kort en kostbaar avontuurtje dus. Clim was erg stil en rouwde over zijn driedelig kostuum dat aan zijn neus voorbij was gegaan. Jos had minder wroeging, dat kreeg hij pas de volgende dag, toen hij niet wenste te ontbijten om langer te kunnen uitslapen. Slaap doet namelijk vergeten. Woensdag 17 oktober 1980 Jos wilde uitslapen en wilde dus niet ontbijten. Clim, als man van de klok en liefhebber van orde en regelmaat ("Jeden Tag besoffen ist auch ein geregeltes Leben” is zijn lijfspreuk), verscheen wel in de basement waar het hapje voor een holle kies geserveerd werd. Dit belette hem evenwel niet om, voor we tussen tien en elf uur vertrokken naar de City, samen met Jos bij de Italiaan om de hoek een reusachtige sandwich te verwerken. Met de metro kwamen we aan bij Saint Paul's Gathedral. Voordat we deze mooiste kerk van Londen gingen bezichtigen, informeerde Clim bij een inlichtingenkiosk van de Londense Tourist Information naar de thuiswedstrijden van de Londense voetbalclubs. We hadden geluk, Arsenal speelde die avond vriendschappelijk tegen de Los Angelos Aztecs, de club waar ons nationaal exportartikel en sportidool Johan Cruijff furore maakte. Helaas konden wij ter plekke geen plaatsen reserveren. Volgens de lady achter de desk was het zaak vooral tijdig aanwezig te zijn, wilden we niet achter het net vissen.

SAINT PAUL'S GATHEDRAL Zoals al gezegd, St. Paul's was een magnifieke kerk, een ietwat uitbundig geschapen (zoiets verwacht je niet in Engeland: overdaad, wuftheid en speelse decadentie) tempel Gods, voortgesproten uit het brein van de fameuze architect en kunstenaar Sir Christoffer Wren. 37

Van deze Wren hadden wij ook al zijn schitterende bibliotheek in Cambridge kunnen bewon­ deren tijdens een vorige vakantie. Via smalle trapjes trokken wij tussen de binnen­ en buitenkoepels door naar het uiterste topje, Clim vlot en kwiek de treden beklimmend, Jos amechtig hijgend in zijn spoor. Boven rustten we uit en gunden ons blikken over deze wereldstad. Je doet hetzelfde als op de Parijse Eifel­toren: je probeert zo veel mogelijk plaatsen en gebouwen en monumenten te herkennen of te raden. Het is een interessant spelletje dat je oriëntatievermogen in een vreemde stad (nou ja) altijd ten goede komt. Rond één uur gingen we te voet verder. Onderweg zagen we een double decker die richting Tower ging. We stapten op. Het tarief was erg laag. “The fare was very reasonable". Bij de Tower stond zowaar een oude Engelsman te orakelen. Hij had een gehoor van tientallen voorbijgangers. Deze bejaarde, martiale man met zijn geciviliseerde stem brak een lans voor het herstel van “law and order" ten einde het zinkende schip dat Britain heet te redden van een definitieve en roemloze ondergang in de "waves" die ooit door England beheerst werden. Ja, hij zag duidelijk Albions Empire weer herrijzen. Vergane tijden keren niet weer. Een illusie dus.

DE TOWER De Tower is een uitgebreid complex van versterkingen, muren en wallen, dat een opper­ vlakte van enkele hectaren beslaat. Erg interessant vonden we het niet. Hij staat bekend vanwege de Crown Jewels die je er, zwaar bewaakt trouwens, kunt bezichtigen, evenals andere kostbare rekwisieten die het Koningshuis toebehoren. Verder staat de Tower geboekstaafd als onneembare veste, waar tal van illustere personen uit de geschiedenis (Thomas More, Anne Boleyn, e.v.a.) gevangen werden gehouden en berecht, c.q. onthoofd. Een ander visitekaartje zijn de eeuwig aanwezige brutale raven, de bezoekers angst inboe­ zemend als dreigende wachters van de dood. Het viel eigenlijk wel mee, of tegen natuurlijk. Verder kon men er de zeer rijk gesorteerde wapenkamers bezoeken, een museum van een of ander regiment van de Royal Fusilleers aandoen of blikken werpen in geconserveerde kerkers. Een steenworp verderop stond de Tower Bridge te fonkelen in het schrale herfstzonnetje. Onder de Bridge dronken we eerst lekkere thee op een terrasje. De Bridge zelf is niet zo interessant, van een afstand kun je er meer van genieten. We liepen naar de zuidelijke oever en bogen af naar rechts, naar ons volgende doel, de voor toeristen en andere geïnte­ resseerden opengestelde oorlogsbodem H.N.S. Belfast, een kruiser. Deze "man­of­war" uit de jaren vijftig waarin de Koude Oorlog op zijn hoogtepunt woedde, was een bezoek best waard. Vooral Clim met zijn beetje technische achtergrond gaf zijn ogen goed de kost. Het is wel duidelijk dat zulke gevaarten vrachten belastinggeld vreten, terwille van de gevechts­ efficiëntie zijn kosten noch moeite gespaard. En dan te bedenken dat zo'n ding binnen 10 minuten op de bodem van de zee kan liggen... Ja, oorlog is een geldverslindende en verslavende hobby van de mensheid. Jos nam op dit schip nog foto's van Clim die hotdogs bestelt. 38

Inmiddels was het al half zes geworden, We liepen naar het dichtstbijzijnde Underground station en treinden terug naar ons uitgangspunt, Victoria­station. In het hotel namen we snel een snel bad, bij de Italiaan een even snel diner (risotto, lever en bacon) en off we were again.

CHELSEA Het was niet Arsenal dat die avond speelde, maar Chelsea. Een vergeeflijke fout, er zijn immers zo veel Londense voetbalclubs. Per taxi kwamen we om vijf voor acht bij de ingang van het stadion aan. Er was veel volk op de been, er klonk gejoel vanaf de tribunes, politie te paard verscheen ten tonele, een stel opgeschoten jongens kroop over de hekken, kortom, wij als provinciaaltjes waanden ons in een heksenketel en dachten dat de zaken hier duidelijk uit de hand gelopen waren. Niets was minder waar, bleek achteraf. Het waren de normale taferelen die voetbal in England (ont­)sieren. Een zwarthandelaar maakte echter brutaalweg misbruik van onze ver­ warring en verkocht ons tegen vette prijzen (4.50 pond p.p.) zitplaatsen. De oorspronkelijke prijs was slechts 1.00 pond of zoiets, bovendien bleek het stadion helemaal niet uitverkocht te zijn, zoals de zwarthandelaar suggereerde: zeker één derde (m.n. de zittribune) was onbezet. Een schrale troost was dat we niet in de rij hoefden te gaan staan en bijna niets van de overigens zeer matige wedstrijd misten. Het spel was erg pover. De Aztecs bestond uit een middelmatig allegaartje, waarbij buiten Cruijff niemand kon imponeren. Ook niet Wim Suurbier of Clyde Best. Chelsea, als hecht team in de Engelse tweede divisie uitkomend, domineerde de wedstrijd en won verdiend met 2­0. De maestro, Cruijff dus, manifesteerde zich vooral in de eerste helft met zijn weergaloze, maar niet begrepen passes, zijn acceleratie en passeertechniek én zijn behen­ digheid om messcherpe charges en grove tackles te ontwijken. Het tochtte erg op de tribune en Jos raakte er neusverkouden. Het publiek reageerde steeds erg sportief, ook mislukte acties werden er met een gul applaus beloond. Tegen het einde bereikten schuchtere spreekkoren ons oor, uiteindelijk stond Chelsea vóór. Na deze matige vertoning dronken we in een pub vlakbij het stadion enkele lagers en speelden we tot elf uur poolbiljart. Clim won en was blij. Toen we buiten kwamen regende het pijpenstelen. We hadden dit echter voorzien en gebruikten voor de eerste maal onze paraplu’s. Een late bus bespaarde ons een hele tippel en zette ons even na twaalven vlakbij het hotel. Onze schoenen en voeten waren doorweekt en we waren erg moe. We gingen gauw naar bed. Donderdag 18 oktober 1980 Na het ontbijt was het al bijna traditie geworden een kop geurige continentale koffie te gaan drinken bij de Italiaan. Daar stippelden we dan tevens onze route voor deze dag uit. Om half elf stipt doken we in de catacomben van de Underground, om er in station Kensington weer uit op te duiken. We deden eerst een handel in tweedehands boeken aan, waar Jos enige 39

beloofde boeken voor zijn bovenbuurman Piet Nillessen kocht. Ook Clim vond iets inte­ ressants over de E.E.G. De eigenaar was echt iemand met hart voor zijn zaak en omringde elke klant met gepaste service en belangstelling. Jos wilde de boeken graag 'apert' in laten pakken en betalen, een en ander tot grote hilariteit van Clim en iets meer ingetogen geamuseerdheid van de boekhandelaar. Jos bedoelde namelijk "apart" (separately), maar sprak dit woordje totaal foutief uit. Zijn Engelse uitspraak is trouwens toch al aller­ belabberdst.

MUSEUM OF GEOLOGY / OF NATURAL HISTORY Iets verder lag een complex van verscheidene musea. Om half twaalf gingen we, na een korte visitatie door veiligheidsfunctionarissen, het "Museum of Geology" binnen. De musea zijn overal gratis, maar men is wel verplicht bagage te laten onderzoeken. We zwierven twee uur door het museum, hetgeen betekent dat we er uiterst door geboeid werden. Het ten­ toongestelde materiaal was erg didactisch en toch gedocumenteerd van aard. Er liepen dan ook veel schoolkinderen rond. Het was er erg levendig, veel maquettes, diaseries, fleurige kleuren, kortom niets van de vaak bedompte en gedrukte sfeer binnen een monumentaal museum. Een ook voor ons nog leerzame ervaring. Om half twee was het "Museum of Natural History" aan de beurt. Hier gingen we met iets meer tempo doorheen. De veelheid van de getoonde diersoorten verblufte ons. Het vermogen om iets gedetailleerd te bekijken verminderde zienderogen bij ons. Hier merkten we pas voor het eerst echt dat we met musea overvoerd waren. Toch werd het nog drie uur. We waren in alle afdelingen geweest, maar om te zeggen dat we alles goed gezien hadden, nee. In het museumrestaurant bliezen we stoom af. We hadden honger en aten cham­ pignonsoep, fish and chips en dronken thee. We werden weer door Hindoestani bediend. Vervolgens namen we een taxi naar Charing Cross Raad, de straat waar de gerenommeerde boekhandels gevestigd zijn. We dwaalden wel een uur rond in de grootste boekhandel van de wereld, namelijk Foyles. Die hadden een onafzienbare collectie, je werd er gewoon stil van. Het was er tamelijk druk. Jos kon ook hier niks over anderstaligen krijgen, hij had geen titels en daarom kon men hem niet helpen. Clim vond weer iets bij de economieafdeling. Te voet slenterden we daarna weer naar het centrum terug, richting Trafalgar Square. We bezochten onderweg nog Soho Market waar niet veel te doen was. Ook de peepshows in de afzonderlijke cabines vielen tegen. Met de Underground toerden we terug naar Victoria. Jos kocht daar kranten. Voor de late uurtjes sloeg hij bij een off licence (tevens delicatessenwinkel) een fles Malt Whisky en een punt sterk riekende en beschimmelde Stilton­kaas in. Beide artikelen waren erg duur. Die avond wilden we rustig naar een film gaan, maar in de buurt was helaas niets van onze gading. Om naar het centrum terug te gaan, nee, daar hadden we geen zin meer in. We aten een soort koud buffet (vies Engels eten, eigenlijk de eerste echte Engelse hap tijdens deze vakantie) naast een kostelijke tweeling van middelbare leeftijd. In ons hotel namen we nog 40

eens op ons gemak de diverse kranten door. The Times was opgeheven of nog in staking, daarom beperkten we ons tot The Guardian en The Daily Telegraph. Vaak probeerden we moeilijke politieke of ambtelijke stukken samen te vertalen. Bij het voorlezen van leuke artikeltjes werd Jos zijn uitspraak vaak getoetst aan die van Clim, meestal in het voordeel van de laatste. De rest van de avond brachten we door in twee pubs en een amusementshal, waar we flipperden en een geinig basketball videospel ontdekten. Om half twee sliepen we.

THE LONDON DUNGEON Vrijdag 19 oktober 1980 Jos stond niet op voor zijn ontbijt. De nacht van te voren had hij iets veel warme mout whisky achter de kiezen gekregen. Het kopje koffie bij de Italiaan sloegen we over om de aldus verloren gegane tijd weer in te halen. Om half elf vertrokken we naar het griezel­ museum The London Dungeon. Hier werden een aantal werktuigen heel realistisch tentoon­ gesteld, alsmede cachotten, galgen en ander bloedig spul. Het was wel een beetje amateuristisch met zijn bloedstollende kreten en gekreun op de achtergrond als goedkoop effectbejag. Het was trouwens ook commercieel van opzet, want dit was het enige "museum" waar we entree moesten betalen. Via London Bridge trokken we weer de City in. Het was middag geworden en The Monument (een hoge zuil waar je in kunt) was dicht. We liepen nu door het echte zakencentrum van London, de omgeving van de wereldbanken, van Lloyd’s, van de bolhoeden, van de Rolls Royces. Bij het gebouw van de voormalige Exchange hielden we halt. Tegenover ons lag Mansion House, waar we niet naar binnen konden. Rechts naast ons lag de Bank of England, ook daar werden we niet toegelaten, daar hadden we volgens de overigens beleefde bewakers niets te zoeken, tenzij we zakelijke transacties wilden uitvoeren. Nou, dat was niet het geval. Het oude gebouw van de Beurs gingen we wel binnen. Het was nu vol behangen met grote doeken à la Rembrandt en langs het grote betegelde en open middenvlak stonden kraampjes waar men kitsch voor een goed doel verkocht. Even later stonden we in een herenmodezaak. Jos kocht enkele overhemden, een trui en een spencer. Clim nam een nieuw pak, maar geen driedelig, want dat was hem iets te duur. Het kostuum moest nog vermaakt worden. 's Avonds konden we terugkomen om het op te halen. Inmiddels begon de honger te knagen. In een zijstraat je konden we terecht in een eethuisje, dat in de middaguren bevolkt werd door lager kantoorpersoneel. We aten er pizza. Het maal was niet zoals we het zouden wensen, maar ja. Het was vrijdag en veel banken zouden sluiten. We hadden nog Nederlands geld nodig voor de overtocht, maar in dit zakencentrum van de wereld had geen enkele Engelse Bank genoeg Nederlandse valuta! Een sterk stuk. De Amerikaanse Bank of Boston moest hier uitkomst bieden! Nou Brittanië, dit was beslist geen goeie beurt! 41

Museum of London Het voortdurend ronddolen had ons dorst bezorgd die we in een van de hier weinig voorkomende pubs lesten. Het was er stampvol, vooral met jonger volk, waarschijnlijk ook afkomstig uit de talloze kantoren uit de buurt. Om half drie ging het zaakje echter toe en zochten we ons heil in het laatste museum van onze tocht: Museum of London. Dit museum was geheel gewijd aan het ontstaan en de groei van de stad London. Het was een gebouw van nog geen vier jaar oud. Je liep er rond in een soort circuit. Ook dit museum vonden we erg aardig. Met name de normale dagelijkse gebruiksvoorwerpen van de gewone mens in de loop der eeuwen (bedden, kleren, winkelinterieurs, bestek, etc.) werden er veelvuldig getoond en gaven je veel meer inzicht in die woelige tijden. Ook de hoofdstukken Londen in de 2de WO waren erg realistisch uitgebeeld. Rond vijf uur vertrokken we. Via een omweg liepen we terug naar de kleermaker. We kwamen nog langs de Guildhall, maar onze belangstelling voor historische toestanden was duidelijk tanende, bovendien restte ons niet veel tijd meer. De kleren c.q. het kostuum zat Clim als gegoten. De verkoper verwachtte ons weer terug als we ooit weer een bezoek aan Londen brachten. De metro bracht ons terug naar het hotel. We namen een bad, lazen nog wat en gingen weer op weg naar Victoria Station om inlichtingen in te winnen over het vertrek van de bus naar de boot in Sheerness. We gingen hierna duur uit eten in het Franse restaurant “Chez Marcel”. Erg uitgebreid, vooral de salade. De chef­kok was overigens Engelsman en had in 1945 nog in de Peel gevochten. Hij raadde onze afkomst en onze geboortestreek aan het accent van ons Engels. We legden nog aan bij onze stampub, waar we steeds Indian Pale Ale hadden gedronken. In de amusementshal tenslotte verpletterde Clim mij met het reeds genoemde basketball spel: 46­88 ! "Thuis" gekomen kropen we voor enen in bed, maar Jos kon de slaap niet vatten, hij had waarschijnlijk te weinig gedronken. Zaterdag 20 oktober 1980 We werden om half acht gewekt. Onze race tegen de klok zag er als volgt uit: •

07.30 : opstaan

•

07.45 : ontbijt en sleutel inleveren

•

08.00 : kamer opruimen, tanden poetsen

•

08.10 : vertrek te voet naar Victoria Station

•

08.30 : aankomst Victoria Station

•

08.40 : vertrek na enige vertraging. Iemand had kaartje vergeten.

•

10.05 : aankomst in Sheerness 42

•

10.15 : de douane gepasseerd

•

10.30 : op de boot geïnstalleerd in een comfortabele fauteuil

•

11.10 : vertrek boot

SHEERNESS De reis was niet interessant. We dronken veel koffie en aten wat broodjes. Naast ons zat een jochie van elf jaar iemand die veel ouder dan hemzelf te waarschuwen voor de oplichterij van Mayfair. Hadden we dat knaapje maar op de heenreis ontmoet…. We lazen erg veel tijdens de overtocht. Het weer was kalm. De Belgische kust bereikten we al snel. We voeren er een uur langs voor we naar Vlissingen overstaken. In de lounge speelde een overjarig jazzorkest. Sommige reizigers hadden ook een instrument bij zich en voegden zich bij de musici. Het werd een leuke happening, een echte jam session! In de stationsrestauratie van Vlissingen aten we eerst iets. Jos had moeilijkheden aan het loket. Ze konden er geen honderd gulden wisselen! Hij moest wachten tot andere reizigers genoeg contant betaald hadden, gelukkig kwam hij nog ruim voor vertrek van de trein op het perron. Hij zag witheet van woede. In Roermond aangekomen was het al over 23.00 uur. We gingen regelrecht naar huis met de taxi (huis wil zeggen: Kapellerlaan), waar we mam opbelden. Daarna gingen we biljarten én eindelijk gewone pintjes pakken.

43

ENGELAND (1978) ZOMERREIS 1978 ROUTE o

Roermond – Rotterdam (treinreis)

o

Rotterdam – Hull (bootreis)

o

Hull – New Castle – Carlisle

o

Carlisle ­ Keswick (Lake District)

o

Keswick ­ Chester (Cheshire)

o

Chester ­ Caernarvon (Noord – Wales)

o

Caernarvon ­ Cambridge

o

Cambridge – Harwich

o

Harwich ­ Hoek van Holland (bootreis)

o

Hoek van Holland – Roermond (treinreis)

INLEIDING We reisden voornamelijk per trein en twee maal met de veerboot voor de oversteek naar Engeland. Onze vader was nog niet zo lang geleden gestorven (longkanker in 1977), dus het was zaak om onze ongeruste moeder regelmatig een kaartje of een brief te sturen. In Engeland maakten we gebruik van de ‘bed and breakfast’ – mogelijkheden die ons geboden werden. Een tentje waren we inmiddels ontgroeid. Hoewel de nodige Engelse ponden contant bij ons hadden, maakten we ook gebruik van travelers cheques van Thomas Cook. HEENREIS Vanaf Rotterdam Centraal Station namen we een taxi naar de terminal van North Sea Ferries die bij Europoort gelegen was. We hadden er een standaard cabine op Deck G gereserveerd. Die cabine bleek zich pal naast of boven de machinekamer te bevinden, dus van veel nachtrust onder de waterlijn was geen enkele sprake. Bovendien werden we om al vijf uur ‘s ochtends door een vrolijke purser gewekt voor de early morning tea! Daar hadden we echt niet op gerekend. Het ontbijt was bij de prijs inbegrepen en bood ruimschoots alles wat ons hart begeerde, dat maakte veel goed.

HULL In Hull hingen we ’s morgens wat rond voor we op de trein stapten. We bezochten er de Court of Justice, waar we enkele rechtszaken tegen zwervers en andere onverlaten meemaakten. Het ging er losjes aan toe, heel anders dan we verwacht hadden.

44

HULL / KINGSTON UPON HULL Noord­Engeland. Graafschap: Humberside. Aantal inwoners: 295.300. De stad Kingston upon Hull, meestal kortweg Hull genoemd, ligt aan de noordelijke oever van de Humber, die 35 km verder naar het zuidoosten in de Noordzee uitmondt. De grote visserij in open zee en de industrie vormen de economische ruggengraat van Hull. In de Tweede Wereldoorlog werden grote delen van de stad verwoest. Sinds 1954 is er in Hull een universiteit. GESCHIEDENIS Kingston upon Hull werd in 1292 aan beide zijden van de kleine rivier de Hull, die hier in de Humber uitmondt, door Edward I gesticht. De stad is ontstaan dankzij de middeleeuwse haven die door monniken werd aangelegd, en die vooral van belang was voor de handel in wol. In 1293 werd de huidige stad door koning Eduard I gesticht. De weigering van Gouverneur Sir John Hotham, Karel I in de stad toe te laten, was in 1642 een eerste daad van weerspannigheid en dus een van de factoren die de burgeroorlog ontketenden. Tijdens het verdere verloop van deze oorlog werd de stad meermalen zonder succes door de royalisten belegerd. CARLISLE Over de eerste treinreis valt weinig te vermelden. We moesten in New Castle overstappen naar Carlisle. Die stad wordt ook wel de toegangspoort tot het Lake District en Adrians Wall genoemd. Onderweg konden we af en toe een glimp opvangen van de Muur van Hadrianus, een soort verdedigingsmuur die de Romeinen bijna tweeduizend jaar geleden tegen de binnenvallende, woeste Picten uit het noorden (Caledonië) opgeworpen hebben. We bekeken en passant nog even Carlisle, maar erg interessant kan het niet geweest zijn, want we kunnen er ons nu in 2008 weinig van herinneren. We konden hier kiezen tussen de bus of de trein naar Keswick, het toeristische centrum van de regio. We kozen voor het laatste en moesten nog een keer overstappen in het plaatsje Penrith. GRETNA GREEN Slechts 12,8 km aan de Schotse grens ligt het eens zo beroemde Gretna Green. De weg naar Gretna Green is niet zo romantisch als hij misschien was voor de jonge, trouwlustige paren die zonder toe­ stemming van de ouders bij de beroemde smid van Gretna Green wilden trouwen. De Schotse wetten waren anders dan de Engelse en een verklaring van de jonge mensen in aanwezigheid van getuigen was voldoende voor een huwelijk. Nadat in 1940 de wet veranderd werd, kan men echter nog steeds in Gretna Green trouwen, maar de trouwlustigen moeten dan van tevoren minstens twee weken in deze plaats hebben gewoond. In ieder geval heeft Gretna Green met zijn 2.050 inwoners daardoor meer hotels dan dorpen van vergelijkbare grootte.

HADRIAN'S WALL Omstreeks het jaar 120 gaf de Romeinse keizer Hadrianus de opdracht een muur te bouwen die zijn kolonie Brittania scheidde van het vrij gebleven Caledonia. De kleine reeks forten die al eerder werden gebouwd , werd nog eens uitgebreid met een keten van 17 versterkte kampementen. De "Wall" liep van de Sollway First tot aan de Noordzee over een afstand van 160 km. en met een hoogte van 5 mtr. Van de muur is niet veel meer over, omdat veel als bouwmateriaal voor boer­derijen en kerken werd gebruikt. In totaal hielden 13.000 infanteristen en 5.500 cavaleristen de wacht op en bij deze muur.

45

De zuidelijkste is de Hadrian's Wall (muur van Hadrianus); deze staat op menige kaart slechts aangegeven met 'Roman Wall'. De muur van Hadrianus strekt zich dwars over het land uit over een afstand van 117 km vanaf Wallsend (einde van de muur) tot aan Solway Firth. Met de bouw werd begonnen in het jaar 122. In 132 was de muur klaar. Hoewel het een verdedigingsmuur was, werd hij voorzien van poorten, want de belangstelling van de Romeinen reikte nog verder. De muur, die zich uitstrekt van zee tot zee en met zijn flauwe bochten is aangepast aan het heuvelachtige landschap, bestond oorspronkelijk uit twee muren van bewerkte stenen, waarvan de tussenruimte was opgevuld met aarde, steenmortel en puin. Een diepe gracht aan de ene kant langs de muur en een minder diepe aan de andere kant maakten deze nog betrouwbaarder. De dikte van de stenen muur kwam tot 3 meter, de hoogte tot aan 6 meter, tegenwoordig is hij nergens hoger dan 1,8 meter. Talrijke forten en grote militaire steunpunten, beschermden de muur. Deze verschaften telkens een onderkomen aan 500 of 1000 man met hun kazernes, hoofdkwartier, magazijnen en werkplaatsen. Behalve deze forten lagen er op regelmatige afstanden van elkaar (een Romeinse mijl) zgn ‘Mile Castles', kleine forten of waarnemingsposten. Daartussen lagen telkens twee wachttorens om de grens te bewaken en bij gevaar alarm te slaan. Een heirweg liep langs de hele lengte van de muur en behalve de forten ontstonden hier dorpen met winkels, herbergen en tempels. Het aantal koppen in een garnizoen liep waarschijnlijk op tot ongeveer 10 000 mensen, die afkomstig waren uit alle delen van het Romeinse rijk, dus ook uit Groot Brittannië zelf. Met zekerheid is bekend dat de muur meer dan een keer door stammen uit het noorden onder de voet werd gelopen. Diverse malen werd de muur vernieuwd en verbeterd (voor de laatste maal in 369) maar tegen het einde van de 4de eeuw werd het gebied door de Romeinen ontruimd. Tegenwoordig is de muur, die natuurlijk dikwijls als steengroeve misbruikt is (stenen uit de muur bevinden zich zowel in kerken als in particuliere huizen) een zeer geliefde wandelroute geworden.

LAKE DISTRICT Plaatsje Keswick aan Derwent Water In Keswick vonden we zonder moeite een aardig pensionnetje bij een sympathiek echtpaar, mr. and mrs. Rita and Fred Eaton. Fred was een fanatieke liefhebber van de cricketsport. Hij nam ons een keer mee naar een wedstrijd, maar we snapten geen snars van de onbe­ grijpelijk regels; het spel is en blijft voor niet – Engelsen ondoorgrondelijk. Keswick ligt aan het Derwent Water, een van de vele meren in dit mooie bergachtige natuurgebied met veel donkere bossen. Dit is het stamland van de Lakeland dichters, zoals Keats, Shelley, Wordsworth en Coleridge. Op de HBS moesten we die uitentreuren lezen voor het examen Engelse literatuur. Dit natuurgebied werd dan ook de bakermat van een nieuwe school van romantische dichters, de Lakeland Poets. Tal van buitenactiviteiten We bleven er een paar dagen en hielden ons bezig met spelevaren (zowel met een motorbootje als met een roeiboot), paardrijden op tamme pony’s in de heuvels onder bege­ leiding van een jonge meid. Toen we terug waren bij het Trekking and Trail Riding Centre voelden onze billen aan als rauwe biefstukken. Voor Clim was het de eerste keer “on 46

horseback”! Ook speelden we golf: dit was meer een soort minigolf, maar op echte golflinks en putting greens. Clim wist Jos bij alle gelegenheden vernietigend te verslaan. De bergen in Meestal was het die zomer mooi, zonnig weer in Engeland, zodat we veel buiten vertoefden. We maakten nog een fikse bergwandeling naar het hoogste dichtbijgelegen punt, zo’n 800 meter hoog. Jos moest halverwege al afhaken, terwijl Clim stug doorliep en de top haalde. Tenslotte bezochten we nog enkele plaatselijke musea, waaronder de Electronic Model Railway Exhibition, waar Clim niet bij weg te slaan was. In Keswick maakten we voor het eerst ook kennis met het systeem dat bij goede restaurants gehanteerd wordt om aan de bar op een tafeltje te wachten. We zagen dat er genoeg tafeltjes vrij waren, dus namen we alvast plaats. Dat werd ons niet in dank afgenomen: “You have to wait to be seated!”, werd ons bars toegesnauwd. Jos bestelde er black pudding, wat gewoon een soort balkenbrij bleek te zijn. LAKE DISTRICT EEN MEESTERSTUK VAN DE NATUUR Overvloed van meren Het Lake District, een streek van meren en lage bergen, is een nationaal park in het noordwesten van Engeland. Het Lake District strekt zich uit over een oppervlak van 2280 km2 en behoort tot het graafschap Cumbria; het is het grootste nationale park van Engeland. Het Lake District dankt zijn naam aan de talloze meren en meertjes die het landschap domineren. In het centrum ligt het bergland van Cumbria met de Scafell Pike (978 m) als hoogste punt. Dit oude vulkanische massief, doorsneden met brede valleien, werd gevormd door de gletsjers uit het Quartair. Een groot deel van de diepe dalen werden bekkens voor de in de ijstijd gevormde meren. De langgerekte, smalle en hier en daar diepe meren kenmerken het natuurschoon van een van de schilderachtigste streken van Engeland. De gletsjer­ tongen vormden slenken en keteldalen en het onderliggende rotsgesteente kwam op sommige plaatsen als door erosie afgerond bergland aan de oppervlakte, zoals bij de Skiddaw (931 m), die qua vorm scherp contrasteert met meet abrupte hellingen, als de Scafell Pike en de Helvellyn. Het gletsjerijs vormde ook "hangende" valleien met fraaie watervallen. In het midden domineren lagers heuvels van leisteen en zand met meren als Windermere, Esthwaite Water en Coniston. De berghellingen gaan over in de zogenaamde fells, uitgestrekte weiden waarvan het gras door schapen wordt kort gehouden – met hier en daar kleine witte dorpjes. De veelvuldige regens garanderen een groen landschap. Door de natuurlijke obstakels bleef dit fraaie gebied gevrijwaard van grote doorgangswegen. CIJFERS Lengte: 48 km Breedte: 32 km / Oppervlakte park: 2280 km² . Hoogste punt: 978 in, Scafell Pike WETENSWAARDIGHEDEN Belangrijkste steden: Windermere, Ambteside, Grasmere, Staveley, Keswick, Kendal Massief: Cumbrian Mountains / Anders toppen: Scafell (964 m), Helvellyn (950 m), Skiddaw (931m)

47

BRONNEN VAN INKOMSTEN Schapenteelt. Visserij, Wol, Toerisme. Het licht en reliëf van de Hardknott Pass, ten noorden van Ulpha, doet denken aan een romantisch Engels schildertij. Tot het midden van de 18e eeuw bleef het ontoegankelijke Lake District een geïsoleerde en weinig bekende streek. Dat veranderde tegen het einde van die eeuw, toen de uit Cumbria stammende Engelse dichter William Wordsworth het ongerepte natuurgebied bezong in zijn sonnetten en de stoot gaf tot de nieuwe school van Lakeland Poets. Talrijke romantische dichters volgden Wordsworth voorbeeld en vonden aan de oevers van Lake Grasmere inspiratie voor odes aan de natuurlijke pracht van het Lake District. Na Wordsworth maakten vooral Coleridge en Southey naam als dichter. In de 19e eeuw deed een mate van industrialisering en mijnbouw zijn intrede in de omgeving. Kustplaatsen in dit gebied konden nauwelijks leven van de visvangst en zochten andere bronnen van inkomsten, goals de metaalindustrie en uitvoer van steenkool. Maar het bergachtige landschap bemoeilijkte de verbindingen en daarmee de industriële ontwikkeling. Gelukkig voor de natuur­ liefhebbers is de staalindustrie inmiddels volledig verdwenen en door de schaarse toegangswegen bleef de afzondering van het natuurgebied grotendeels intact, ondanks de toename van het toerisme. KLIMAAT Zeeklimaat. Fris en regenachtig. Gemiddelde temperaturen: januari, 3° C; juli, 15° C.

CHESTER Middeleeuws stadje: de kathedraal en The Rows Een lange treinreis bracht ons via de dicht bevolkte Mersey­side (met de metropool Liverpool) naar het liefelijke stadje Chester. Ook deze plaats bestond al in Romeinse tijden. We vonden het een mooie en interessante plaats. Vooral The Rows vielen bij ons in de smaak: middeleeuwse winkelgalerijen boven elkaar met houten gevels en in vakwerkbouw. Ook de kathedraal was het aanzien waard. Het koor is het mooiste gedeelte van de kathedraal; het is gebouwd in vroege Decorated Style. Het koorgestoelte heeft prachtig houtsnijwerk; de koorstoelen met de 48 misericordia komen behalve hier in deze volmaakt­ heid hoogstens alleen nog in Lincoln en Beverley voor. De Mariakapel is zuiver Early English Style. Achter het hoogaltaar staat de 14de­eeuwse schrijn van de heilige Werburga. Very, very hot! We aten weer eens etnisch. In een Bengaals restaurant bestelden we ieder apart een curry schotel, Clim mild en Jos very hot. Clim zat tijdens het eten peentjes te zweten, hij vond de curry toch wel erg pittig. Jos daarentegen beklaagde zich erover dat zijn eten veel te flauw was. Wat bleek? De ober had beide schotels verwisseld.

48

CHESTER West­Engeland. Graafschap: Cheshire. Aantal inw.: 62.900. De prachtig gerestaureerde zandstenen kathedraal die grotendeels stamt uit de 14de eeuw. Chester, de hoofdstad van het graafschap, ligt aan de noordelijke oever van de Dee. op 11,2 km afstand van de monding. Het is in Engeland de stad die onbetwist het meest zijn middeleeuws gezicht heeft behouden. Er zijn nog oude stadsmuren, er is een overdaad aan goed onderhouden vakwerkhuizen en zuidelijk aandoende lieflijke 'Rows', pergola's en arcaden. Mooie bruggen en parken, promenades langs het water, oude poorten en torens en tenslotte de kathedraal maken van Chester een kleinood onder de Engelse steden. GESCHIEDENIS. Vier eeuwen lang, vanaf 78 n. Chr., was Deva, de Romeinse vesting aan de Dee, het hoofdkwartier van het beroemde XXe legioen. Opgravingen hebben een amfitheater, diverse onderkomens en andere overblijfselen aan het licht gebracht. Chester was de laatste belangrijke plaats die zich overgaf aan Willem de Veroveraar. In de middeleeuwen was de stad bekend om zijn mysteriespelen. De gilden lieten, op grond van Bijbelteksten, Miracle Plays in de Engelse taal uitvoeren. In de 16de eeuw werd deze gewoonte opgegeven om plaats te maken voor Shakespeare uitvoeringen. BEZIENSWAARDIGHEDEN. — Men krijgt een eerste indruk van de stad, als men een wandeling maakt over de Walls, de stadsmuren, Deze volgen de Romeinse stadsmuren en zijn hoofdzakelijk opgetrokken in rode zandsteen, In het zuiden en westen wijken zij af van het Romeinse spoor en lopen naar de rivier, waar zij ook het Castle omsluiten. Dit is een afstand van 3,2 km. De vier hoofdpoorten: North Gate, East Gate, Bridge Gate en Water Gate (de noord, de oost, de brug en de waterpoort) zijn in de 18de en 19de eeuw vernieuwd. Een andere bijzondere bezienswaardigheid in Chester zijn de al genoemde Rows, die uit de vroege 13de eeuw stammen. Men vindt ze in de vier hoofdstraten, die elkaar naar Romeinse traditie bij het marktplein in een rechte hoek ontmoeten. In Eastgate Street, Bridge Street en Watergate Street bevinden de Rows zich als galerijen of arcaden ter hoogte van de eerste verdieping van de huizen. Deze voetgangersdomeinen, die men via trappen bereikt, hebben houten pilaren en de bogen bestaan uit vakwerkconstructies. Winkels en cafés, werkplaatsen en woonhuizen kan men daardoor zelfs bij regen met droge voeten bereiken en man kan op beide verdiepingen rondslenteren en inkopen doen. Zij winnen nog aan bekoorlijkheid door de gangetjes en hoekjes. In de East Gate Street zijn zij het allermooist. In de Watergate Street staan prachtige vakwerkhuizen. Zij zijn in Chester talrijker dan in enige andere stad in Engeland (vele zijn weliswaar nabootsingen uit de 19de of uit de 20ste eeuw; het verschil is echter nauwelijks waarneembaar).

NOORD – WALES Kennismaking met locals in Caernarfon Chester ligt op de grens met Wales. We reisden door naar de belangrijkste plaats in het gebied, Caernarfon. Onderweg kwamen we voorbij Conwy waar een machtige burcht aan het water te zien was. We vonden een kamer bij een sympathieke vent, ene John uit Mer­ seyside. Hij leende ons zijn lidmaatschapkaart (of waren we zijn introducés?) van zijn stamcafé­club. Daar speelden we een potje poolbiljart met enkele locals. Uiteraard lieten die ons alle hoeken van de biljarttafel zien. We maakten er ook kennis met ene David Ellis, een leeftijdgenoot die ons bij hem thuis uitnodigde. Daar brachten we enkele genoeglijke uurtjes 49

samen met zijn vrouw Barbara door, het werd erg laat en het bier vloeide rijkelijk. Tot op de dag van vandaag hebben we nog contact met elkaar via wederzijds gestuurde kerstgroeten. David bleek in 2004 zelfs via Google onze websites op internet ontdekt te hebben. Hij is ook aan het reizen geslagen, onder andere verbleef hij enkele maanden voordat Jos er kwam in Nepal. Beklimming van de Snowdon Mountain Vlakbij ligt de hoogste berg van Engeland (niet van Groot Brittannië, dat is de Ben Nevis in Schotland), de Snowdon (hoogte 3.560 feet ofwel 1085 meter). We “beklommen” de berg op ons gemak. Halverwege de route van bijna 8 kilometer wilde Jos al de pijp aan Maarten geven, kleine kinderen snelden hem voorbij alsof het niets was. Met veel moeite (althans Jos, Clim was toen nog in een redelijke conditie) bereikten we toch de top, die overigens ook bereikbaar was met een treintje. Hadden we dat maar genomen! Het uitzicht over de heidevelden en de aanpalende bergen viel ietwat tegen, het was iets te heiig. Na een verfris­ sing in het restaurant keren we met het bergtreintje terug. Treinrit naar de leisteenmijn Een ander uitstapje maakten we met een smalspoortreintje over een pittoresk traject van 22 kilometer. We bezochten de Ceudwll Llechwed Slate Mine (leisteengroeven) van Blaenau Ffestiniog, waar we met een mijnwerkerstreintje de berg inreden en de caverns bekeken. De groeve werd in 1970 voor het publiek opengesteld; ze werd van 1890 tot 1945 geëx­ ploiteerd. We werden uitgerust met een helm. Jos kocht er een leistenen beeld van de dikke Falstaff. Op de terugweg namen we een andere weg door een stel dorpjes met wel heel lange namen. Hier in deze buurt ligt ook het dorp dat de langste naam van de wereld heeft: 64 letters. De valleien hebben moeilijke namen als Nant Gwynant, Betws­y­Coed (met de ijzeren Miner’s Bridge) en Nant Ffrancon. Wales zelf wordt in eigen taal trouwens Gwynedd genoemd. Het kasteel van de Prince of Wales Niet te missen is een bezoek aan het Caernarfon Castle, het dertiende­eeuwse kasteel waar de Prince of Wales (de laatste was Prins Charles) wordt gekroond. Het is dé trekpleister van de stad en ligt idyllisch aan de haven en de baai. Een deel ervan komt bij ons over als een simpele ruïne, maar voor royalistische Engelsen is het een soort heilige plaats. Grote gedeeltes zijn dan ook bijzonder goed in stand gehouden. Interessant is het Royal Welsh Fusiliers Museum. Op de hoge rotsachtige oevers van de kust ligt een aantal golfterreinen van waaruit je een ver uitzicht hebt op het grote eiland Anglesey dat door een nauwe zee­ straat van Wales gescheiden wordt. Van hieruit kun je een veerboot naar de andere kant van de Ierse Zee maken, naar Ierland dus. In de buurt liggen ook nog de ruïnes van een Romeins fort, maar die bezochten we niet.

50

MEER INFO WALES Wales (archaïsch Nederlands: Galen, Kymrisch: Cymru) is een voormalig vorstendom en vormt met Engeland, Noord­Ierland en Schotland één staat: het Verenigd Koninkrijk. Wales ligt in het westen van het eiland Groot­Brittannië en grenst in het oosten aan Engeland. Wales kent een eigen taal, een eigen vlag en binnenlands bestuur, maar in de internationale betrekkingen speelt als soevereine staat alleen het Verenigd Koninkrijk een rol. Wales is dus geen land in de strikte betekenis van 'onafhankelijke staat', maar wel in een wat ruimere betekenis van 'begrensd gebied met een politieke identiteit'. Wales telt bijna 3 miljoen inwoners. Geschiedenis De Romeinen gaven aan het huidige Wales de naam Cambria, en bouwden een groot aantal forten in het zuiden van het land, tot Carmarthen in het westen. Er is bewijs dat de Romeinen verder west­ waarts trokken en van daaruit naar Ierland overstaken. Zij bouwden ook het amfitheater in Caerleon, het best bewaarde in Groot­Brittannië. Offa’s Dyke Door het bergachtige terrein met grote hoeveelheden regen is Wales nooit echt door de Angelsaksen ingenomen. Een van de Saksische koningen, Offa van Mercia, wordt gezien als degene die een grote aarden wal (of dijk) liet bouwen langs de grens met zijn koninkrijk om de Welsh buiten te houden. Delen van Offa's Dyke kunnen tot op vandaag worden bekeken. Groot aantal kastelen De verovering van Wales door de Normandiërs was niet gereed in 1066 toen Engeland werd verslagen, maar het ging geleidelijk, en het proces werd uiteindelijk afgerond in 1282, toen koning Eduard I van Engeland Llywelyn de Laatste versloeg. Eduard bouwde een groot aantal stenen kastelen om de Welsh in bedwang te kunnen houden. De bekendste staan (nog steeds) in Caernarfon, Conwy en Harlech. De kust van Wales Wales ligt op een schiereiland in het centrale westen van het eiland Groot­Brittannië. De oppervlakte van Wales is zo'n 20.779 km², ongeveer even groot als Slovenië. Het is ruwweg 274 km van noord naar zuid en 97 km van oost naar west. Wales wordt begrensd door Engeland in het oosten en door de zee in de overige windrichtingen. Alles bij elkaar heeft Wales een kustlijn van 1200 km. Verder liggen er enkele eilanden voor de kust van Wales, waarvan Anglesey in het noordwesten de grootste is. Het landschap van Wales Voor een groot deel is dat bergachtig, vooral in het noorden en het midden van het land. De Brecon Beacons liggen in het zuiden, met de Pen­y­Fan (886 meter) als hoogste punt, en vormen een verbinding met de Cambrian Mountains, in het midden van Wales, die zich verder uitstrekken naar het noorden. De hoogste bergen van Wales zijn te vinden in Snowdonia in het noorden van Wales; met de Snowdon (1085 meter) als de hoogste berg. Grote steden Wales heeft slechts enkele grote steden. Deze liggen alle in het zuiden van het land: Cardiff, de hoofdstad (302.000 inwoners); Swansea (171.000 inwoners); Newport (117.000 inwoners). Het binnenland is dunbevolkt en heeft een ruig karakter.

51

CAMBRIDGE De universiteit van Cambridge Het laatste doel van onze reis was de wereldberoemde universiteitsstad Cambridge. We vonden er een tamelijk aftandse kamer tegen een schandalig hoge prijs in de studentenwijk. Clim was in het geheel niet tevreden over dit Sorrento Hotel en kenschetste de Italiaanse eigenaar als een regelrechte maffia­oplichter. Jos moest hem weerhouden van boude acties tegen de man. De universiteit is in 1441 gesticht en bestaat uit een aantal aparte Colleges, die allen min of meer gespecialiseerd zijn in bepaalde studierichtingen. We bezoeken er King’s College, Trinity College (met de Neville’s Court en de Wren Library), Pembroke College en Queen’s College. Ze hebben allemaal kapellen / kerken van esthetische allure met meesterwerken van o.a. Rubens. Monumentale Colleges We waren behoorlijk onder de indruk van het monumentale karakter van de campussen, de historie en de tradities druipen er vanaf. De collegegebouwen liggen rond een court met groene gazonnen (verboden te betreden, alleen hoogleraren hebben dit onvervreemdbare recht!) en tonen alle architectonische stijlen van de afgelopen 600 jaar. De in totaal 31 gebouwen liggen gegroepeerd rond het stadscentrum en hebben grote tuinen en parken, the Backs genaamd, die uitlopen naar de oevers van het riviertje de Cam. Punteren op de Cam Op een zorgeloze middag kun je met een platboom punteren op de rivier. Maar dat toeristische verzetje vonden we te duur, daarom kozen we voor een gewoon motorbootje waarmee we de rivier opvoeren. Langs de oevers lagen fraaie panden en villa’s van de professoren. Even verderop begonnen de fabrieksterreinen, tijd dus dat we omdraaiden. De bruggen hadden er fantasierijke namen zoals Mathematical Bridge, Bridge of Sighs en Wren’s Bridge. Het was niet echt druk in de stad. De meeste studenten hadden zomer­ vakantie, maakten een wereldreis of zaten bij pap en mam thuis. CAMBRIDGE, EEN WERELDREPUTATIE Bevolking: 114.790 inwoners. Het aan de oevers van de River Cam gelegen Cambridge is een groene provinciestad met veel tuinen, parken en weiden. Cambridge ligt op minder dan 80 km ten noorden van Londen aan de River Cam, waaraan de stad zijn naam ontleent. De rivier slingert zich door de bebouwde kom en maakt een grote boog van zuid naar noord. Tussen de centrale verkeersader en de rivier liggen de oudste universiteitsgebouwen, die tussen de 13e en de 16e eeuw verrezen. Een tweede groep colleges uit de 16e eeuw ligt aan weerszijden van een noordwestzuidoost as, die begint bij Bridge Street en eindigt in St. Andrew's Street. Het Dude stadscentrum is van deze academische complexen gescheiden door een aantal parken en grote gazons.

52

In tegenstelling tot Oxford is Cambridge in hoofdzaak een universiteitsstad. Met zijn parken, tuinen en het riviertje Cam ademt Cambridge een rustieke charme, met name in The Backs, een stadsdeel dat men te voet of te water bezoekt. De statige paleizen en de kapellen die lijken op ware kathedralen geven Cambridge een tijdloos karakter. De gebouwencomplexen bestaan meestal uit vier grote vleugels rondom een centrale binnenplaats. Het universitaire centrum vormt een palet van Engelse bouwstijlen van de Middeleeuwen tot aan de moderne tijd. BRONNEN VAN INKOMSTEN Drukkerijen, uitgeverijen. Precisie­instrumenten, elektrische apparaten, radio­ en televisieapparatuur, wetenschappelijk onderzoek en ontwikkeling. BEZIENSWAARDIGHEDEN Universiteiten: Peterhouse College, Corpus Christi, Jesus College, King's College met de kapel, Queen's College, Pembroke College, Sidney Sussex College, St. John's College, Trinity College. Botanische tuinen, Fitzwilliam Museum, Kettle's Yard Museum. Boottochtjes met platboom, de punters. Merkwaardigerwijze heeft Cambridge zijn ontwikkeling te danken aan zijn grote rivaal Oxford. In die universiteitsstad leidde een conflict tussen studenten en stadsbewoners tot de uittocht naar Cambridge van een groot aantal studenten en professoren, die daar een nieuwe universiteit stichtten. Het academische leven begon met het bescheiden Peterhouse College, dat in 1284 werd gesticht. In 1318 verhief de paus Cambridge tot universiteitsstad. De academische cultuur ontwikkelde zich geleidelijk tot aan de 14e eeuw, met het accent op rechtenstudie. In 1441 lies Hendrik VIII het fraaie King's College bouwen. In Engeland was Cambridge een van de eerste centra van de protestantse reformatie, niet in het minst dankzij de Rotterdamse humanist Erasmus, die tussen 1511 en 1513 doceerde aan het Queen's College. In 1540 stond Cambridge te boek als de grote protestantse universiteit. In die jaren overvleugelde Cambridge zelfs zijn academische rivaal Oxford, maar later taande de invloed van beide steden. Als academische onderwijsinstelling wist Cambridge zich te handhaven dankzij de beroemde mathematicus Isaac Newton, die in 1669 een grote impuls gaf aan de wis­ en natuurkunde faculteit. Cambridge telt tegenwoordig 28 colleges met 9.000 studenten uit de hele wereld. Vanaf 1960 worden ook vrouwelijke studenten toegelaten.

Op weg naar Harwich en naar huis Onze vakantie liep ten einde. Voor het laatst zochten we het station op voor een korte rit naar Harwich. Daar bleven we een nacht in het pension van Elephant and Castle, een veel voorkomende kroeg­ en biernaam in Engeland. Deze keer staken we de Noordzee over met Sea Link. Tijdens de overtocht maakte Clim kennis met een jongedame met wie hij langdurig in een geanimeerd gesprek bleef. Volgens mij is het verder niets geworden. Eenmaal in Hoek van Holland roken we stal en namen we een enkeltje Roermond. Daar kwamen we dezelfde dag nog aan.

 

53

ENGELAND (1984) Autoreis met Hub. Tonnaer Dag 1 Zaterdag 14 juli 1984 Start in Roermond om 17.30 uur. Eerst tanken aan de Andersonweg. Via Geleen, Belgisch Limburg, Leuven en Brussel bereikten we Aalst, waar we om 19.30 uur een goede maaltijd genoten à raison van B.francs. 1.210 in restaurant St. Antoon. Rond 20.30 uur zetten we opnieuw koers naar Zeebrugge, dat 270 km van Roermond af ligt. Om twintig voor tien kwamen we daar aan. We verkenden even de plaats van inscheping voordat we nog even het stadje per auto gingen verkennen. We slenterden over de boulevard, bekeken een langsmarcherende fanfare en dronken bier en koffie in de Ascot Pub. In het cafetaria van de "ferry terminal" dronken we ook nog een drietal flessen bier. Om 24.00 uur reden we aan boord. Het schip droeg de naam Free Enterprise III (een kapitalistische boot dus), had 75 bemanningsleden, kon 1200 passagiers vervoeren en behoorde toe aan de Townsend ­ Thoresen Line. We installeerden ons op het B ­ deck, bijna helemaal boven. Het was er heel clean. We sliepen die nacht niet of nauwelijks en hielden ons onledig met lezen en scheepsverkenning. Om 05.00 uur kregen we de Engelse kust in zicht. Om 06.00 uur in Dover zetten we de eerste voet op Albion's bodem. We reden rechtstreeks door naar Londen. Op weg naar Canterbury was het niet druk. Hub. kon als chauffeur gemakkelijk wennen aan het linksrijdend verkeer. Bij de douane waren we niet gecontroleerd, dat was dus ook soepel verlopen. We gebruik­ ten zo veel mogelijk de Motorway (de autosnelweg). Vóór Londen moesten we rechtsaf door de Dartford ­ tunnel die onder de Thames door loopt. Daar kregen we pas de eerste echte moeilijkheden met links verkeer: vooral bij rotondes en bij passeermanoeuvres moest Hub. bewust gaan rijden en op zijn qui vive blijven. Na de tunnel geraakten we op London's Orbital, een rondweg van meer dan 200 km (om precies te zijn: 170 mijl), via welke we de M 1, "the motorway to the North" bereikten. Een stukje voor Luton ontbeten we in een wegrestaurant van het grote hotelrestaurant ­ keten GRANADA en lieten we onze tank volgooien. Opvallend waren de vele Sikhs en Indiërs die onderweg waren. Later lazen we dat er in Birmingham een landelijke bijeenkomst voor hen gehouden werd.

MIDLANDS Dag 2 Zondag 15 juli 1984 Ten noorden van Birmingham sloegen we linksaf de Midlands in. Om 11.00 uur hielden we halt in Burton, een slaperig stadje. De plaatselijke herbergen waren echter nog gesloten, daarom reden we dwars door het industriële landschap door naar Stoke ­ on ­Trent. In een "shabby" pub informeerden we naar een adres voor "bed en breakfast”. Men stuurde ons naar een nabij gelegen stadje, Newcastle­under­Lyme. 54

Daar aangekomen vonden we tot onze verbazing het opgegeven adres zonder enige moeite. Het Grove Court Hotel lag tegenover een "public school" (typisch Engelse kostschool) en kostte £ 8.50 per persoon. We waren erg vermoeid, zodat we maar direct onder de wol kropen om 2 uur 's middags. Om 5 uur stonden we op en namen we een frisse douche. Te voet gingen we het stadje verkennen, aten scherpe spijzen bij een Bengaals restaurant en wipten enkele pubs binnen. In één ervan werden de nieuwste videoclips vertoond. Tenslotte beluisterden we een muziekuitvoering van een band op een kiosk in een park vol prieeltjes. Om 10.15 uur waren we terug in het hotel. Terwijl Hub. ging slapen, gebruikte Jos de ter beschikking staande "tea and coffee ­ making facilities", keek nog wat naar de televisie, las enige informatie voor de volgende dag door, stelde de wekradio af op 07.45 uur en dook om middernacht tenslotte ook in zijn nest. Dag 3 Maandag 16 juli 1984 Na het traditionele Engelse ontbijt ("eggs and bacon") genuttigd te hebben, zetten we om 09.30 uur onze reis voort. In de plaatselijke Openbare Bibliotheek staken we ons (toe­ ristische) licht op over de omgeving, bij de bank Barclay's wisselden we Eurocheques in en schaften we ons enkele landelijke dagbladen aan (meestal "The Daily Telegraph" of "The Guardian"). Na enig zoeken in de streek die "The Potteries" wordt genoemd (vanwege de hoge aardewerkovens in de omgeving), vonden we de Wedgwood ­ fabrieken. We bezochten er van 10.45 tot 12.15 uur het aanpalende museum en wat werkplaatsen. Hub. kocht een cadeautje voor zijn moeder, terwijl Jos thee dronk in de kantine. Om 12.30 uur waren we weer "en route". In het stadje Leek hielden we een sanitaire stop; we lunchten er in een Inn (chicken pie with roasted potatoes) en begoten een en ander met enkele "pints of lager".

BUXTON Over kale hoogvlaktes, waarop talloze schapen graasden, bereikten we het voormalige kuuroord Buxton, midden in het natuurgebied "Peak District" gelegen. De plaats ademde in onze ogen vanuit elke porie verval en vergane glorie uit. Al vanaf 16.00 uur verkenden we de Crescent en bezochten we het Micrarium, een museum met veel microscopische toe­ standen. Het zoeken van een hotel had heel wat voeten in de aarde, tenslotte kozen we voor een middenklassenhotel in het centrum: The Grove Hotel. Om 09.00 uur 's avonds gingen we de stad in na in het hotel gedineerd te hebben. Er was niet voel te doen. Daarom waren we al om 10.30 uur terug in de lounge van het hotel. Na sluitingstijd werden we bij de gerant van het hotel, Charles, en zijn vrouw Vera in hun privé ­ vertrekken uitgenodigd. Het gesprek handelde over varkens, bedrijfsvoering, schoolsystemen en culinaire onderwerpen. Om 01.00 uur lagen we in bed. Overigens: in de vooravond hadden we ook nog de kermis bezocht en kaarten geschreven in een volkspub. Verder nog: fotorolletjes gekocht, de toerist office aangedaan en het Theatre Pavillion met belendend park bekeken. 55

BUXTON - (20.000 inwoners) Buxton is Engeland's hoogst gelegen kuuroord en bevindt zich temidden van het prachtige landschap van het Peak District National Park. In lang vervlogen tijden was het een vakantiekampement voor Romeinse legioenen. De warme (28° C), geneeskrachtige bronnen waren vroeger erg in trek. Buxton's mineraalwater wordt nu nog geëxporteerd naar alle delen van de wereld. Toch is het een stadje van vergane glorie.

We bezochten er:   



The Crescent, een complex van 18de­eeuwse gebouwen in een halve boogvorm, gelegen tegenover een heuvel die het centrum van het dromerige stadje domineert. Onder aan de heuvel ligt de voormalige Pump Room, van waaruit het water opborrelde. The Micrarium, een museum dat bezoekers de gelegenheid biedt de grillige wereld van de natuur door tientallen microscopen te bespieden. The Pavillion Gardens, temidden van uitgebreide parken en tuinen gesitueerd paviljoen. Bestaande uit glas en smeedijzerwerk, ontworpen door Milner (assistent van Paxton die roem verwierf met zijn Christal Palace in London). Wordt momenteel gebruikt voor beurzen, lunches, concerten (in de Music Hall) en zelfs voor circussen. Ernaast ligt een mineraalwaterzwembad. Een en ander dateert uit 1871. Poole's Cavern, een druipsteengrot, genoemd naar de struikrover Poole die er zijn schuilplaats had. Reeds in het IJzertijd bewoond, vandaar huidige archeologische opgra­ vingen. Verscheidene stalactieten zijn door onverlaten in de vorige eeuw afgebroken. Er loopt ook een ondergrondse rivier (de Wye) doorheen. De stalagmieten lijken er op "poached eggs" (gebakken eieren). STOKE-ON-TRENT (265.000 inwoners) Een tweelingstad met Newcastle­under­Lyroe (waar wij logeerden), wereldbekendheid verworven met zijn zogenaamde"potteries”, de werkplaatsen en fabrieken waar sinds eeuwen allerlei vormen van aardewerk vervaardigd worden. Wij brachten er een bezoek aan de “Wedgewood Works and Museum”, gesticht door Josiah Wedgewood (een Jood) in de 18de eeuw. Er is een grote collectie aardewerk en porselein te bezich­ tigen. De bussen toeristen rijden er dan ook af en aan. Karakteristiek voor oude aardewerkfabrieken zijn de flesvormige ovens, waarvan er enkele in de buurt bewaard zijn gebleven.

Dag 4 Dinsdag 17 juli 1984 Om half negen stonden we op. We namen allebei een bad (niet tegelijkertijd). Als ontbijt kregen we Deense bacon (was de avond van te voren onderwerp van gesprek geweest). Om kwart over negen waren we al weer op weg naar onze volgende bestemming in de buurt: Poole's Caverne We betraden de grot onder leiding van een gids. Het was er aangenaam koel. Karakteristiek voor deze grot waren buiten de bekende druipsteenformaties vooral de "poached eggs" en de onderaardse rivier de Wye.

56

Na bezichtiging reden we op ons gemak naar het plaatsje Macclesfield, waar we om 12.00 uur aankwamen. We bezochten er een zijdeindustrie­museum, een zogenaamde "silk mill” met allerlei weefgetouwen en dergelijke. Een vrouwelijke vrijwilligster van deze Paradise Mill trachtte ons een en ander aan het verstand te brengen, maar veel van die tekst en uitleg ontging ons vanwege de vaktechnische terminologie. Enfin, de dame was in ieder geval erg vriendelijk. Een bezoek aan de 16de­eeuwse Gawsworth Hall stond vervolgens op ons programma. Het landhuis werd pas om 14.00 uur geopend. Omdat we te vroeg waren, wandelden we door het omliggende parklandschap, slenterden over een vervallen kerkhof en liepen een oude kerk binnen. The Hall werd nog bewoond door een adellijk echtpaar, dat dan ook hoogst persoonlijk aan de entree stond. In de achtertuin stond nog een toneelpodium opgesteld. Het Huis werd omgeven door goed onderhouden grasvelden, bosschages en vijvers. Het interieur was oud­Engels klassiek / antiek. Er waren ook een privékapel en een heuse biljart­ kamer aanwezig. Toch was het huis maar van beperkte afmetingen. Tegen een uur of vier waren we (een vervelende omleiding ten spijt) al weer bij Jodrell Bank, een terrein van de Universiteit van Manchester waarop een gigantische radiotelescoop staat opgesteld. Er ligt ook een astronomisch museum, waar onder meer zaken over ruimtevaart aangeroerd worden. We konden daarvan nog net een laatste voorstelling in het Planetarium meemaken. In de kantine aten we quiche met thee.

LIVERPOOL Van hieruit was het nog 70 km naar Liverpool. Midden in het avondspitsuur kwamen we daar aan, maar Hub. liet zich niet van de wijs brengen en reed regelrecht naar het station, waar het "tourist office" lag. Daar regelde men een hotel voor ons. Het motregende inmiddels; in de stationsrestauratie dronken we bier temidden van onguur volk (zwervers, vino's, junks). Ons hotel Hanover in de gelijknamige straat had geen eigen parkeerplaats, maar de nacht­ portier hield een oogje in het zeil op onze auto die voor de ingang stond geparkeerd. Om half acht gingen we de stad in, aten bij een Pakistaanse Moslim een schotel Tandoori Chicken, bachi (uienkoek), kebab en köfte (gehakt). Op straat werden we vaker benaderd door bedelaars. In de kroegen, we bezochten er zo'n drie, bevonden zich veel zingende en lallende Ieren. Eigenlijk is Liverpool een half Ierse stad. We gingen vroeg naar bed: 11.00 uur. Hub. sliep direct in, terwijl Jos zoals gewoonlijk eerst nog een tijdje las. LIVERPOOL Stad van 600.000 inwoners aan de rivier de Mersey, die uitmondt in de Ierse Zee. Liverpool was vooral op het einde van de vorige eeuw een haven van grote importantie, vooral wat betreft slavenhandel (17de eeuw) en het vervoer en de handel in koloniale waren. Het kwam midden '60 opnieuw in de belangstelling, nu als bakermat van de beatmuziek, gepersonifieerd in de popgroep "The Beatles". In 1207 kreeg het plaatsje stadsrechten. Haar naam is afkomstig van de Liver­vogel (een watervogel) en "the Pool”, een kreek in het estuarium van de Mersey. De vogel staat nog in het stadswapen. De

57

stad kende een trage ontwikkeling, ook al had ze een gerenommeerde vesting. Toen men in de 17de eeuw handel ging drijven met West­Indië en Virginia, nam de scheepvaart een hoge vlucht. In 1715 werd het eerste dock geopend. Na 1750 kwam de handel in zwarte slaven uit Afrika tot bloei. In de laatste Wereldoorlog is de haven er zwaar gebombardeerd door de Duitsers. Meer dan de helft van de huizen werd er min of meer ernstig beschadigd door de talloze brandbommen. Vanaf 1942 was het de belangrijkste aanvoerhaven van Amerikaanse troepen die de Invasie in Normandië voor­ bereidden. De laatste decennia heeft Liverpool te kampen met een dramatische teruglooop van het inwoner­ aantal. Een illustratief lijstje: 1921: 803.000 / 1931:856.000 / 1941: 685.000 / 1951: 790.000 / 1961: 745.000 en in 1971 tenslotte slechts 607.000 inwoners! Behalve havenstad staat Liverpool ook bekend als industriecentrum. Er is dan ook veel sociale problematiek, zeker tegenwoordig met de economische regressie.

De door ons bezochte bezienswaardigheden: 

Pierhead, het pierhoofd aan de Mersey dat door een drietal historische gebouwen wordt beheerst: 1. Royal Liver Building, in 1911­1914 gebouwd. Het eerste grote gebouw waarbij gewapend beton werd gebruikt. De gevel is van graniet. The Liver Clock, in een van de twee torens, is groter dan de Londonse Big Ben (diameter 25 inch tegen 23 inch van de Big Ben). Tot in de zestiger jaren was het Engeland's grootste commercieel gebouw. Het telt 17 etages. 2. Cunard Building, de kantoorgebouwen van de wereldbekende Cunard Scheepslijn, geïnspireerd door het Farnese Paleis in Rome. Gebouwd in de eerste Wereldoorlog. Huisvest momenteel Belastingkantoren (o.a. voor de VAT = BTW), de Franse Ambas­ sade, scheepsmakelaars, douanekantoren en ambtenarijen. 3. Port of Liverpool Building, eveneens van paleisachtige afmetingen met een groene koepel. Herbergt kantoren van assuradeurs, scheepsbevrachters en allerlei over­ heidsinstellingen.  Walker Art Gallery, een museum uit 1873, met een permanente schilderijen­ en beeldencollectie. O.a. Frans Hals, Rembrandt, van Ruysbroeck, Rubens. Tevens werk aanwezig van enkele Franse impressionisten (Seurat, Degas, Cezanne). In de hal is een kunstboekhandeltje gevestigd.  The Art of The Beatles Exhibition, een tentoonstelling van tekeningen en fotootjes van de 4 Beatles, vooral uit de tijd dat ze nog niet zo bekend waren. Ook dia­ projecties en eigen werk van de "golden boys". Een speciale afdeling van de Walker Art Gallery was hiervoor gereserveerd.  The Cavern, de geboorteplaats van de beatmuziek, het Mekka van het popminnende publiek: de kelder waar John, Paul, George en Ringo het eerst optraden. Is na een brand nu uitgebreid en gerestaureerd. Ligt in Mathew Street midden in het Centrum; ook wel eens "Beatle Street" genoemd.  Beatle City, een audiovisueel spektakelmuseum, geheel gewijd aan de groep muzi­ kanten die Liverpool naambekendheid hebben gegeven. Lag vlakbij ons hotel. Een 58

   



 

expositie van vooral gebruiksvoorwerpen van de "fabulous four" en uitvergrote foto's van historische momenten uit hun carrière. Uiteraard volop gelardeerd met hun onvergetelijke sound! The Pubs, een viertal schitterende en bekroonde pubs: Crown Hotel, Art Nouveau Café, gelegen naast Lime Street Station; volop bewerkt mahoniehout, ornamentele gepleisterde plafonds, beeldschoon geslepen glas, etc. The Vines, eveneens schitterend interieur met zinken bar, veel koper en brons, hoge Victoriaanse, hoge zuilen. Heeft zelfs een Throne Room met muurschilderingen. Central Hotel, tegenover het Centraal Station van de Underground, iets kleiner dan de andere pubs, maar met evenveel splendeur en grandeur; hier veel spiegelwerk, een rijk geornamenteerd koepeltje en groene pasteltinten. Voornamelijk een jeugdig publiek; lag in de buurt van ons hotel. Philharmonic Hotel, een superieur voorbeeld van Victoriaanse uitbundigheid. Groot en zeer gerieflijk, kristallen kandelaars, geslagen koper, gepleisterde friezen, glas­in­ lood ramen, geslepen glas, marmeren toiletten, hangplanten voor spiegels, mahonie­ houtsnijwerk, beelden. International Garden Festival, een soort Floriade op een uitgestrekt tentoonstel­ lingsterrein aan de Mersey, even buiten het Centrum. Tevens allerlei andere attrac­ ties zoals Laser Dome, Theater, Muziek e.d. Merseyside Maritime Museum, voor een gedeelte een openlucht museum bij en aan een viertal dokken. Veel gebouwen waren gesloten en het Albert Dock was vanwege renovatiewerkzaamheden niet toegankelijk. Botenhuis, informatie over scheepvaart en scheepsbouw, maritieme geschiedenis, etc.

Dag 5. Woensdag 18 juli 1984 's Morgens ging Hub. geld wisselen, terwijl Jos ontbeet en een praatje maakte met de vrouw van de eigenaar (die in Holland had gewerkt.) Vanaf 10.00 uur waren we in Beatle City, het speciale museum dat geheel en al gewijd is aan het fameuze viertal. Om 12.00 uur liepen we naar het havenhoofd aan de Mersey, maar eerst parkeerden we onze auto in een parkeergarage. Op "Pier Head" bewonderden we de drie monumentale gebouwen: Royal Liver Building, Cunard Building en Liverpool Doek Building. Op het plein luisterden we een tijdje naar een plaatselijke brass band. Om 14.00 uur bezochten we het nabijgelegen Maritieme Museum met zijn dokken en andere bezienswaardigheden. Het geheel viel wat tegen, de helft van het museum was niet toegankelijk vanwege renovatiewerkzaamheden. Te voet doorkruisten we de stad naar de Walker Art Gallery, waar een tijdelijke exhibitie was van The Art of the Beatles. We bekeken ook de rest van het Museum. Buiten gekomen aten we gebakken vis bij een Griekse "fish and chips"­ shop.

59

Vervolgens bezochten we de mooie en klassieke art­nouveau pub "The Crown Hotel", die naast het station lag. De avond te voren hadden we reeds haar "sister­pub" The Vines bezocht. Rond 18.00 uur trokken we ons terug in ons hotel om uit te rusten. Na achten dineerden we bij de Chinees om de hoek (Foe Yang Hai en mixed grill) en zochten we het beroemde Philharmonic Hotel op. Het was er razend druk en er speelde een bandje. Het interieur was er magnifiek. Om 10.15 uur gingen we te voet op zoek naar het "red light district". We konden dit echter niet vinden en langs de Anglicaanse Kathedraal keerden we terug naar de binnenstad. We versierden ons toegang tot een besloten discotheek (je moest eigenlijk "member" zijn, maar wij als “foreigners" mochten toch naar binnen) in een grote kelderruimte. Daarna kwa­ men we terecht in een "gay club" en een andere immense disco (waar het overigens niet druk was). De homojongetjes verwezen ons naar de "She­club", waar we om kwart voor een arriveerden. Ook dit was een gigantisch uitgaanscomplex, met veel zalen, bars, restaurants en aparte ruimten. Er was live music. De sfeer was prima. Tegen sluitingstijd leerden we twee jonge vrouwen uit Liverpool kennen, Mary en Maureen. We trokken met hun per taxi naar een Chinees restaurant, waar opnieuw werd gegeten (haaienvinnensoep en ribjes). Maureen was een typische Ierse; ze was ladderzat. Hub. zat echt met haar in zijn maag. Mary, waar Jos zich voornamelijk mee bezig hield, was best aardig. We besloten hen niet naar het hotel mee te nemen (vanwege die beschonken Maureen) en maakten voor de vol­ gende avond een afspraak. Jos betaalde voor de meiden de taxi naar huis. Om half vijf lagen we in bed, met een behoorlijk aantal halve liters "lager" achter de kiezen. Dag 6 Donderdag 19 juli 1984 Om half tien stonden we met een fikse kater op; vooral Jos was er slecht aan toe. We waren te laat voor het ontbijt, maar kregen toch thee e.d. geserveerd. Jos kotste later op straat die thee weer uit. Het was mooi weer die dag; dat kwam goed uit, want we zouden het Garden Festival bezoeken. We kochten tickets met korting bij de "underground". Met de metro bereikten we om kwart voor elf het tentoonstellingsterrein dat aan de oever van de Mersey lag. We wan­ delden aan één stuk door en bezochten praktisch alle attracties, zoals de Laser Dome, het Gezondheidscentrum, de tientallen landenpaviljoens, de vijvers, de heuvels, de siertuinen, de modelwoningen, de toneelvoorstellingen, etc. Slechts één keer rustten we uit en dronken we een lauwe pint. Om 17.00 uur waren we weer in het hotel. Jos kroop direct in zijn nest; Hub. ging kranten kopen en een bad nemen. Om 19.00 uur gingen we met de auto bij de Spanjaard eten. Na het diner gingen we opnieuw, ditmaal rijdend, op zoek naar het befaamde zeemansuitgaans­ centrum: ook nu vergeefs.

60

Om kwart voor negen waren we op de afgesproken plaats (een zogenaamde Club Cygnet in Oost­Liverpool) om Mary en Maureen te ontmoeten. We wachtten enige tijd vergeefs. We stapten toen maar op om naar de legendarische "Cavern Club" in Matthew Street te gaan. Er speelde een jazzbandje. De Club werd door een brand totaal verwoest, maar is inmiddels uitgebreid en hersteld. Het was er erg slapjes. Minder slapjes was het in de "She­Club", waarheen we ons na 11.00 uur (toen ging die pas open) spoedden. Om 12.00 uur kwam Maureen met een stel meisjes uit de sloppen binnenstappen. Zij en Mary waren te laat geweest op de afspraak; Mary was nu bij haar kinderen. Maureen misdroeg zich in onze ogen opnieuw en wij lieten haar links liggen. Om een uur of een waren we terug in het hotel, allebei erg vermoeid.

LONDEN Dag 7 Vrijdag 20 juli 1984 De dag van ons vertrek uit Liverpool was aangebroken. Om half tien gingen we op weg. Via Warrington bereikten we de M6, de autoweg naar het zuiden. Achter Birmingham pau­ zeerden we om 13.00 uur in een restaurant. We aten friet met hamburgers. Hub. voelde zich erg vermoeid. We tankten voor er voor een bedrag van £ 10. Om 15.00 uur kwamen we in Londen aan. Het was er ontstellend druk, maar Hub. liet zich niet intimideren en reed zonder aarzelen rechtstreeks naar het Victoria­station. In de buurt daarvan vonden we na enig zoeken een hotelletje (Hotel Stanley in Belgrave Road); er waren niet veel "vacancies': We hadden radio, televisie en een eigen badkamer. We rustten tot zeven uur uit. Hub. Sliep, Jos las en nam een uitgebreid bad. Die avond gingen we al direct uit. Bij Victoria wisselde Jos tegen zwaar verlies een ‘traveller cheque" in; de "Hong Kongse" Bank was de enige die nog open was. Ook konden we enkele Nederlandse kranten op de kop tikken, het nieuws van onze jongens in de "Tour de France" was ons welkom. We reisden met de "underground” naar Charing Cross en liepen van daar­ uit naar het uitgaanscentrum Soho (nu voornamelijk sekstenten en peepshows) en de thea­ terwijk rondom Shaftesbury Avenue. We wilden de musical "Evita" gaan bekijken, maar de entree was minimaal £ 10.­ (fl 43) en dat vonden we toch wel wat aan de hoge kant. We aten heel goedkoop bij een Italiaan: ox tail-soup, spaghetti, pasta, pizza, bier en koffie voor ongeveer een tientje per man. Vanaf tien uur slenterden we door de wijk. In de "Hippodrome", de bekendste en grootste disco van Londen, werden we niet toegelaten. De andere disco's vroegen een exorbitant hoog entreegeld. Het was erg druk in de straten. Hier en daar stonden wat muzikanten te musiceren. Om 12.00 uur wipten we een pizzeria binnen om wat te drinken (de pubs waren inmiddels allen gesloten), voor de schijn bestelden we een panpizza. Helaas werd ook daar geen bier meer getapt. Om 01.00 uur liepen we terug naar ons hotel. We wilden eigenlijk de "Night Owl"­bussen gebruiken, maar steeds misten we de juiste lijn. Via Trafalger Square, White Hall, Parliament 61

Square en Westminster bereikten we eindelijk onze wijk Belgravia. Het werd een lange tippel, Jos had blaren onder zijn voeten. Dag 8 Zaterdag 21 juli 1984 Omdat Hub. geen trek had, ontbeet Jos alleen. Per tube begaven we ons daarna naar het Imperial War Museum in de buurt van het station "Elephant and Castle”. Daar bleven we tot 12.00 uur. Bij een tentje dronken we cola en aten we een “hot dog”. Daarna toerden we met bussen wat rond door de Zuidlondense wijk Brixton, waar enkele jaren geleden hevige rassenonlusten woedden. Het straatbeeld wordt er beheerst door West­Indiërs (zwarten dus) en Hindustani (bruine Zuid­Aziaten uit onder meer Pakistan en India). Om 13.00 uur zaten we op een terras bij Covent Garden. Het was er wel gezellig, er hing een vredige sfeer zonder het koortsachtige verkeer van de City. We doolden een tijdje rond in het nabij gelegen London Transport Museum (alle historische transportmiddelen levensgroot aanwezig), bekeken het straattheater en keerden tegen half vijf terug naar ons hotel bij het Victoria Station. Die avond hielden we het rustig. We bleven in de buurt, slenterden door Belgravia met zijn imposante herenhuizen en deden “en passant" het Buckingham Palace aan. We dineerden bij Slater's, waar we met een coupon van de "underground­explorer" korting kregen. Tussen 21.00 en 23.00 uur vereerden we een drietal pubs met een bezoek. Om half twaalf legden we ons te ruste; althans Hub., Jos bleef op om naar de film "Jeremiah Johnson" met Robert Redford op de televisie te kijken. Hij ging om 2 uur slapen.

LONDON "Sir, when a man is tired of London,

he is tired of life" Dr. Samuel Johnson (1709­1784)

Hoofdstad van het Verenigd Koninkrijk, ofwel Groot­Brittanië. De stad ligt 75 km van de Noordzee af landinwaarts; Groot­London beslaat een oppervlakte van 1850 km2 en telt zo'n 9 miljoen inwoners. De snelweg rondom de stad wordt de "Orbital" genoemd en is meer dan 200 km lang. Het historische London, de City, is slechts klein en telt enkele duizenden inwoners; overdag werken er desalniettemin een half miljoen mensen, voornamelijk in kantoren en winkels. Het is de City die in 1666 door de Great Fire bijna volledig in as werd gelegd. London werd gesticht door de Romeinse legioenen die in 54, 55 na Chr. Brittania bezetten; het werd Londinium gedoopt. Reeds in de Middeleeuwen was het de belangrijkste stad van Engeland. In die tijd ontstond ook Westminster, een nederzetting ten westen van London, waar nu onder meer de regeringsgebouwen gevestigd zijn.

62

We bezochten er de volgende bezienswaardigheden: 



    



 



Imperial War Museum, gevestigd in een voormalig hospitaal. Uitgebreide collectie voor­ werpen en nagebootste situaties (loopgraven) m.b.t. de oorlogen en het Britse leger. Modellen van oorlogsmaterieel (vliegtuigen), uniformen, ordes en medailles, stafkaarten, bombardementsvluchtschema's en luchtfoto's van verwoeste Duitse steden, kanonnen en ander wapentuig. In de voortuin: 2 gigantische kanonnen, afkomstig van een fregat. London Transport Museum, gelegen nabij Covent Garden. Bevat alle historische voer­ tuigen, installaties, affiches e.d. die betrekking hebben op de geschiedenis van het Londonse openbare vervoer. Niet alleen op schaal, maar ook levensecht (in natuurlijke grootte): trams, (trolley­)bussen, locomotieven, treinstellen, paardenwagens. Buckingham Palace, de Londense residentie van de Engelse Koninklijke Familie, met een 16 ha grote tuin. Door John Nash in 1825 voor George V herbouwd. Op het voorplein vindt dagelijks de "Changing of the Guard" plaats, een gebeurtenis die toeristen trekt. Queen Victoria Memorial, een voor de betreffende Koningin­Moeder in 1911 opgericht monument, ontworpen door Sir Aston Webb en Sir Thomas Broek. Eros Statue, beroemd fontein van Sir Alfred Gilbert, ligt midden op Picadilly Circus. Heet eigenlijk Shaftesbury Memorial, naar een Engelse filantroop uit de vorige eeuw. Opge­ richt in 1892. London Heathrow Airport, de grootste en modernste Londense luchthaven en vliegveld (andere: Gatwick, Croydon en Luton) dat ten westen van London ligt. Uitzicht op het vliegverkeer vanaf de zgn. Roof Gardens. Nelson Column, een 56 m hoge gedenknaald (zuil van Devon­graniet) midden op Trafal­ ger Square. In 1840­1843 opgericht ter ere van de zeeheld admiraal Nelson door E.H. Bailey. Het standbeeld is 5 meter hoog. Op de grond houden vier bronzen leeuwen de wacht. Speaker's Corner, een ruimte gelegen in een hoek van Hyde Park, waar vooral 's zondags tal van sprekers en redenaars van alle soorten en gezindten hun meningen aan de vele toehoorders verkondigen. Men noemt dit wel eens een voorbeeld van Britse democratie. De sprekers mogen niet onderbroken worden, tenzij ze zelf met het publiek in discussie willen treden. Laconieke bobbies op de achtergrond zien hierop toe. Petticoat Lane, Londens drukste zondagmorgenmarkt. Nu iets op zijn retour. Grote sor­ tering goederen, echter geen vlooienmarkt meer. Covent Garden, de voormalige bloemen­, fruit­ en groentewijk van London. Nu aange­ past aan het toerisme. Gezellige arcades met veel smeedijzer in Jugendstil en pastel­ kleurtjes. Groot assortiment aan kleine winkeltjes en boetiekjes, veel terraswerk en straattheater, optreden van muziekgroepen. Vooral op zaterdag zijn er veel attracties. Blackfriar's City of London Tavern, een taveerne, zogenaamd in de sfeer van de histo­ rische Inns, Pubs en Taverns van oud­London. Attracties: One Man Band, Jazz Band, Sea Food Stall, Cellar Disco, Hot Pub Food, Cocktail Bar, Shoe Shine, Sleight of Hand, Salad Bath, etc. 63

Dag 9 Zondag 22 juli 1984 Na het ontbijt kropen we opnieuw een uurtje in bed. Pas om half elf (het was zondag, dus uitslapen geblazen!) togen we naar de bekende ochtendmarkt Petticoat Lane, waar onze wegen zich voor een uurtje scheidden vanwege de drukte. Jos probeerde verschillende schelpdieren uit aan een stalletje. Om half een waren we bij de Speaker’s Corner van Hyde Park aangekomen. Het was er behoorlijk druk. Er waren dan ook een tiental sprekers, waaronder enkele héle goeie! Om 3 uur hadden we er genoeg van en liepen we van Marble Arch dwars door Hyde Park naar het Waterfront Café; daar wachtte een zoetigheid op ons. In een kiosk bij Hyde Park Corner speelde een militaire kapel. We bleven er een kwartiertje naar luisteren. Vervolgens doken we weer de métro in en ging het richting Heathrow, het nieuwste vliegveld / luchthaven in het westen van London Area. Het was daar een komen en gaan van verschillende typen vliegtuigen, die we vanaf de zogenaamde Roof Gardens konden aanschouwen. De reis terug naar het centrum duurde een half uur. Om 19.00 uur konden we eindelijk een bad nemen; we waren daar beiden aan toe, want het was een warme en eens te meer vermoeiende dag geweest. Helaas vonden we toen enorme kakkerlakken in de badkamer. Tegen half negen bezochten we London Tavern Pub in het wijkje Blackfriars. Dat was een bittere teleurstelling. We aten er gaarkeukenkost, zaten er wat te niksen en waren dus vroeg weer thuis, om 12.00 uur. Dag 10 Maandag 23 juli 1984 We vertrokken uit Londen. Allereerst reserveerden we onze terugreis: de enkele bootreis Dover­Ostende (dagboot), daarna wisselden we nog geld. Via Brixton reden we Londen uit op weg naar Brighton, waar we om 13.30 uur aankwamen. We parkeerden de auto in een parkeergarage bij het congrescentrum. Via de “tourist information office" reserveerden we een kamer in een klein hotelletje, slenterden door de steegjes (hier de "Lanes" geheten), aten o.a. knoflookbrood en kip in een restaurantje en zochten om 4 uur ons hotel op. We installeerden ons vlug en gingen weer op weg om het befaamde, in Indiase Moghul­stijl gebouwde Royal Pavillion­paleis te bezoeken. Dat werd om 5 uur gesloten. Schuin ertegen­ over werd een recital gegeven door enkele oude muzikanten, liggend op het gras bleven we ernaar luisteren. Na de uitvoering richtten we onze schreden naar de nieuwe Pier. Opvallend waren hier de vele gokmogelijkheden. In een cafeetje op het uiteinde dronken we bier en namen we de kranten door. Te voet liepen over de boulevard terug naar ons "Kenmure Hotel", waarvan de “landlord" een iets oudere homoseksueel was, hij had een stel lieve hulpjes in huis. Jos sliep een uurtje. Hub. nam een uitgebreid bad, nu gelukkig zonder kakkerlakken.

64

Om acht uur reden we met de auto naar de Marina, de grote jachthaven. Helaas kwamen we daar niet binnen. We keerden terug naar Brighton en dineerden ergens in de "Lanes" in een Frans restaurant. Het eten was er peperduur, maar smaakte voortreffelijk. Jammer genoeg waren de hoeveelheden slechts minimaal, typisch voor de nouvelle cuisine. Daarna zaten we tot 23.00 uur in een kroeg. Men verwees ons naar een tent waar tot na 12.00 uur werd opengehouden, "a place called Rosie's", en die voornamelijk door zuip­ schuiten van Ieren werd gefrequenteerd. Daar sloegen we nog ettelijk grote glazen bier achterover voor we enigszins rozig onze bedden opzochten. Dag 11 Dinsdag 24 juli 1984 Het ontbijt werd geserveerd door de jonge minnaars van de chef. In de morgenuren bezoch­ ten we het museum, British Enginerium, vol stoommachines en gebouwd in een voormalig pompstation in Brighton's buurstad Hove. We waren er de eerste bezoekers. Jammer genoeg was er alleen op zondag een en ander in werking. Om 12 uur stoomden we door naar het historische stadje Lewes, in een vallei gelegen aan het riviertje de Ouse, 30 km van Brighton. We wisselden er voor de laatste keer geld, bezochten er de burcht, de Barbican (de uitspringende uitzichttoren boven de vestingpoort) en een soort heemkundemuseum. We dronken er koffie in een pub en aten vis, friet, kote­ letten en brood en salade op een terras. We moesten daar lang wachten en ontmoetten er ondertussen een bejaarde Canadees die beweerde in de oorlog Noord­Limburg en Nijmegen bevrijd te hebben. Om 16.00 uur reden we via de heuvelrug de "South Downs” naar Royal Tunbridge Wells. Het VVV­kantoor verwees ons naar een middenklassenhotel dat we pas na enig zoeken konden vinden. Eerst weer even uitrusten, toen schoenen kopen voor Hub. en een bezoek brengen aan de naast het hotel gelegen chique Royal Oak Inn. ‘s Avonds bezochten we de 'Pantiles'; een historisch met populieren beplant winkelwijkje, daar aten we bij een Indiër allerlei spul dat we niet konden thuisbrengen. We luisterden er een luid gesprek van een stel "Prusinne" af, bezochten een drietal pubs en een wine bar. We waren om 12 uur "thuis”.

BRIGHTON BRIGHTON AND HOVE De bekendste badplaats van Engeland, 250.000 inwoners. In de 18de eeuw nog een klein vissersdorpje. Dankzij de gezonde lucht en een zand­ en kiezelstrand kon het uitgroeien tot een elegante stad, die veel uit de vroeg ­ 19de­eeuwse Regency ­ periode heeft kunnen behouden.

65

We bezochten er:  



  

The Lanes, een doolhof van steegjes en huisjes (waarin nu voornamelijk winkeltjes, antiquairs en restaurantjes zitten) uit de tijd toen Brighton nog een onaanzienlijk vissers­ plaatsje was. The Royal Pavillion, een pompeus paleis in Indiase Moghul­stijl. In 1815 op last van Prins­ Regent George (een beruchte losbol) ten behoeve van zijn maîtresse gebouwd. In 1850 al afgedankt. Gebouw en inhoud werd door de Engelse Koninklijke Familie in eeuwige bruikleen afgestaan aan Brighton. Brighton Centre, een gigantisch congresgebouw voor 5.000 gasten. Ook geschikt voor beurzen, sportmanifestaties en concerten (o.a. Eurovisiesongfestival). Ernaast ligt het “Grand Hotel” waar in september 1984 een IRA­bomaanslag op de Engelse premier Margaret Thatcher mislukte. The Marina, een moderne jachthaven, eerder aangelegd als prestigeobject dan als noodzakelijkheid. Met 2.300 ligplaatsen (zowat) de grootste van Europa. The Palace Pier, met veel amusementshallen, een theater en café. Hij ligt 300 m in zee. De oude houten pier, The West Pier, is vervallen en ligt een halve mijl verderop aan de boulevard. The Engineerium, een museum waarin allerlei machines uit het stoomtijdperk (Watt, Stephenson) op schaal of op ware grootte zijn tentoongesteld. LEWES Een stadje (14.000 inwoners) met een 1000­jarige geschiedenis. Destijds beheerste Lewes met zijn kasteel geheel oost­Sussex. Het ligt aan een riviertje. Er zijn verscheidene 18de­eeuwse geveltjes te bezichtigen. We bezochten er:   

The Castle, althans wat ervan overgebleven is. Je had er een goed uitzicht op het omringende land. The Barbican, dit is de versterkte poort van een kasteel. Hier waren schilderijen en gravures te bezichtigen. Barbican House Museum, een soort streekmuseum, waar veel didactisch verantwoorde aandacht aan Engeland's prehistorie geschonken was. Verder werden er Romeinse en Middeleeuwse vondsten tentoongesteld.

ROYAL TUNBRIDGE WELLS Een voormalig spa­kuuroord met veel overnachtingaccommodatie; met 45.000 inwoners. De genees­ krachtige bronnen zijn in 1606 ontdekt en liggen aan het begin van een kleine, charmante boulevard, beplant met lindebomen en met een hoge en lage winkelgalerij. De naam hiervan: The Pantiles. We bezochten het in de avonduren.

66

DOVER Vanwege de talrijke ferryverbindingen met het vasteland (The Continent) wordt Dover (37.000 inwoners, evenveel als Roermond) de toegangspoort tot Engeland genoemd. De bekende krijtrotsen liggen hier vlakbij. Het kiezelstrand ligt in een bocht ideaal beschut tegen de noorden­ en westenwinden. Dover was in de zomer van 1984 het centrum van de vervoerstaking, waar wij gelukkig geen last van hadden. We bezochten er: 

The Prince of Wales­Pier, met op het einde ervan een vuurtorenrestaurant, van waaruit men de haven en het scheepvaartverkeer op het Kanaal (hier 21 mijl = 37 km breed) goed kon bezichtigen.

FOLKESTONE Een ex­vissersplaatsje, 47.000 inwoners, evenals Dover nu ferry boat port, of zoals dat in scheep­ vaarttermen heet, “roll­on, roll­off”­ haven. Bezienswaardigheden:   

The Leas, een boulevard, zo'n 60 meter boven zeeniveau. The Lunapark, een kermisachtige attractie aan de Marine Walk. The Harbour, met een verschrikkelijk groot verschil tussen eb en vloed, variërend van 8 tot 10 meter.

DOVER / FOLKESTONE Dag 12 Woensdag 25 juli 1984 Dit zou onze eerste echte regenachtige dag in Engeland worden. Onder een stortbui laadden we onze koffers in en onder mistroostige weersomstandigheden gingen we via Ashford op weg naar Dover. Om 12 uur al kwamen we er aan. Allereerst verkenden we de haven, zodat we wisten waar we ons de volgende dag moesten inschepen. We wandelden over de een halve mijl lange pier naar het “Light House", waar we een kleinigheid aten en de aan­ en afvarende ferry’s en hovercrafts bekeken. Aan de kade hadden we geluk, want we konden de opnamen meemaken van speciaal televisie­ programma c.q. documentaire ter gelegenheid van de eerste kanaalvlucht van Blériot (75 jaar geleden) en de eerste Kanaalcrossing van een hovercraft (25 jaar geleden). Om 14.00 uur begaven we ons naar het Norman Guest House, ons hotel. Jos barstte van de slaap en ging ogenblikkelijk pitten. Hub. trok Dover's binnenstad in en verkende die alvast voor 's avonds. Om 16.00 uur was hij terug en gingen we samen op weg naar Folkestone, een kilometer of tien verderop. We maakten onderweg foto's van de witte krijtrotsen. In Folkestone aten we aan de haven "sea food" (schelpdieren zoals garnalen, mosselen, "whelks", in het Nederlands ‘wulken’), liepen over het permanente kermisterrein, klommen door de steile straatjes via de stadskern naar de hoog gelegen boulevard. In een achterafpub speelden we een partijtje "pool"­biljart. In een van de vele doorsneerestaurants aten we 67

onder anderen kip en spinazie. Op de terugweg naar Dover verbaasden we ons over de snel­ heid waarmee de haven door de vloed volgelopen was. Om 21.00 uur hadden we de "arcades" (amusementshallen: gokken, flipperen) van Folke­ stone achter ons gelaten en waren we weer in Dover. We parkeerden de auto voor het hotel en gingen stappen in de binnenstad. We hielden ons een tijdje op in de mooie pub "Brittannia". Tegen half elf verschaften we ons toegang (ten koste van £ 2 per persoon) tot een enorme discotheek, gehuisvest in een voormalige bioscoop. De consumptieprijzen waren er overigens van normaal niveau. We dansten niet. De herrie was er oorverdovend. Het bier smaakte weer best. Op de terugweg verdwaalden we in Dover's aardedonkere buitenwijken. Even na enen konden we gelukkig het juiste spoor terugvinden. Dag 13 Donderdag 26 juli 1984 Om half acht waren we toch al uit de veren. De boot zou om 09.00 uur vertrekken, die haalden we dus ruimschoots. De overtocht kostte ons £ 52, voor 2 personen en één vervoer­ middel. Om 10.00 uur vertrok de boot, waarop een Belgische bemanning werkte. Jos kocht tax free drank (whisky) en sigaretten en sliep vervolgens een gat in de dag. Hub. verkende de boot en genoot van de vergezichten over het Kanaal. In onze buurt zat een jeugdteam uit Erkelenz dat in Dover gevoetbald had. Om 3 uur legden we in Oostende aan. De douane viel ons van beide kanten überhaupt niet lastig. Om half vier waren we dan ook al "full speed" op weg naar Roermond. Tegen 6 uur stapten we het Crest ­hotel in Born binnen om nog eens exquise te tafelen. We lieten nog één keer de benzinetank volgooien. Om half acht waren we bij Hub. thuis. Om 8 uur waren we bij Jos aan de Kapellerlaan thuis, waar Clim reeds zat te wachten om met ons naar de plaatselijke Sjómmelmert te gaan.

68

CVB - MINICRUISE HULL (1985) Brief 1 Geachte medewerk(st)er,

Separaat heeft u de reisbescheiden voor de C.V.B. MINICRUISE ENGELAND '85 ontvangen. Zoals toegezegd op de bijeenkomst d.d. 6 juli j.l. ontvangt u bijgaand:   

1 rode badge met busnummer 1 buslijst 1 infomateriaal van Holland International

Tijdens de gehele reis is een dokter in ons gezelschap. Zijn naam is J.M. Lemmens met persoonlijk (bus­)nummer 1007 (weekend 1) 1028 (weekend 2). Hij reist dus in bus 1. Voor de goede orde volgt hieronder een korte samenvatting van de taken en aandachtspunten zoals die besproken zijn op de bijeenkomst met de heer H. van het Hooft.   

U controleert aan de hand van de buslijst of iedereen aanwezig is. U wijst iedereen op het verplicht zichtbaar dragen van de badge. U bent tussenpersoon voor de deelnemers en de organisatie van de mini cruise.

Vragen of problemen kunt u aan een van de leden van de organisatie doorspelen. U krijgt een rode badge met daarop uw busnummer. Zo bent u voor alle mensen in uw bus herkenbaar. Wij stellen het op prijs indien u op tijd in Rotterdam CS aanwezig bent, daar zal dan ook de organisatie van de mini cruise aanwezig zijn. Na de inscheping en de welkomstborrel hebben wij een korte bespreking met de reisleiders gepland. Mocht u nog vragen hebben, dan kunt zich wenden tot: 1. Armand Daemen 2. Jan Looze 3. Leo Wormgoor 4. W.L. Tolenaar Wij waarderen uw medewerking voor het doen slagen van deze mini ­ cruise en wensen u een plezierige reis toe. Bij voorbaat dank voor uw medewerking. Met vriendelijke groet, Organisatie C.V.B. MINI CRUISE ENGELAND '85 W.L. Tolenaar

69

Brief 2 Aan alle deelneem(st)er(s) van het tweede weekend.

Utrecht, 4 september 1985 Het eerste weekend van de CVB MINI CRUISE zit er alweer op. Gezien de spontane reacties belooft het voor u ook een onvergetelijk weekend te warden. De ervaring van het eerste weekend heeft ons geleerd dat we toch nog enkele punten onder uw aandacht moeten brengen, zodat we het weekend op een vlotte en pret¬tige manier kunnen laten verlopen. 1. Voor de herkenbaarheid van onze deelnemers is het uiterst belangrijk de meegeleverde badge te dragen. Onder het motto: "last zien dat u erbij hoort" moet u de badge reeds dragen bij het verlaten van de trein. 2. Op het station Rotterdam CS staan verschillende paraplu’s klaar om u de weg te wijzen, via de uitgang naar de bussen. Met behulp van de badge kunnen ze u herkennen en doorverwijzen. 3. In de hal (terminal) van North Sea Ferries treft u achterin de balie voor de CVB deelneem(st)er(s) aan. Daar ontvangt u uw boarding pass en de bestelde Engelse ponden + zakgeld. De boarding pass geldt zowel voor de heen­ als de terugreis. Bij het inschepen moet u de boarding pass tonen. Bij het ontschepen in Hull moet u de boarding pass en het paspoort meenemen. 4. Mochten er gedurende de overtocht vragen zijn, dan kunt u terecht tegenover de receptie (CL dek) in onze werkruimte. Op de deur is een grote CVB ­ sticker geplakt. 5. Het diner geschiedt in groepen. De laatste groep is erbij gebaat wanneer het gezellige natafelen niet in het restaurant, maar in een van de bars zou plaatsvinden. Uiteindelijk profi­ teert u er zelf ook van tijdens een van de twee diners. 6. Degenen die geen hutaccommodatie hebben, kunnen tijdens het verblijf in Engeland hun bagage aan boord laten. Wij vertrouwen erop dat u in goed overleg met uw collega's, uw bagage kunt achterlaten in een van de hutten. Mocht dit niet het geval zijn, dan kunt u de bagage in onze werkruimte stallen. Een zelfde oplossing is denkbaar tijdens het verblijf aan boord. Wij hopen met deze aanvullende informatie de voorgaande informatie te completeren. De organisatie CVB MINI CRUISE ENGELAND 1985.

70

Brief 3 Betreft: C.V.B. MINI CRUISE ENGELAND '85

Bijna is het zover, dat wij onze reis naar Engeland kunnen beginners. Daarom ontvangt u hierbij de benodigde reisbescheiden. Wij willen echter nog enkele punters onder uw aandacht brengen. Lees het programmaboekje eerst goed door:    

Controleer aan de hand van onderstaande lijst of alle reisbescheiden compleet zijn. Indien er iets niet juist is, moet u direct contact opnemen met Armand Daemen Mocht u tijdens de reis vragen of problemen hebben, den kunt u zich wenden tot uw reisleid(st)er. Deze is herkenbaar aan een rode, ronde badge met een nummer dat overeenkomt, met uw busnummer (het le cijfer op uw badge). Vertrek vrijdag tijdig van huis, zodat u op tijd op station Rotterdam Centraal aankomt. Daar staan bussen van de firma Vermaat klaar (uitgang centrumzijde) om u naar Europoort te brengen (deze rit duurt circa een uur). In Europoort treft u de vertrek­ en aankomsthal van de North Sea Ferries aan. Daar ontvangt u uw boarding pass, waarop is aangegeven waar zich uw slaapplaats bevindt.

Tegen overlegging van de kwitantie Engelse ponden (zie punt 7 reisbescheiden) ontvangt u de door u bestelde valuta. Aanvullend op de informatie in het programmaboekje makers wij u er u op attent, dat er ook bankbiljetten van £ 50 (+ f 225,00) en munten van 20 pence (+ 80 A 90 ct) bestaan. In verband met eventuele zeeziekte is het raadzaam pillen tegen zeeziekte mee te nemen en zo nodig vooraf in te nemen. NB De busnummers gelden alleen voor de Engelse bussen. De reisbescheiden bestaan uit: 1. programmaboekje 2. indelingformulier bestaande uit:    

weekendindeling hutindeling persoonlijk (bus)nummer naam van uw reisleid(st)er

3. documentatiemateriaal over Yorkshire, met o.a. een plattegrond van York met daarop aangegeven waar de hostesses van Holland International zich bevinden en de busstandplaats voor terugkeer naar Hull. 71

4. bagagelabels 5. badge met persoonlijk (bus)nummer en naam 6. treinkaartje(s), tenzij u in Rotterdam woont 7. kwitantie Engelse ponden Volg tijdens de reis de instructies van uw reisleid(st)er of de omroepinstallatie op. Alvorens u een fijne en plezierige reis toe te wensen, willen wij u attenderen uw geldig paspoort of toeristenkaart en uw trein­kaartje(s) niet te vergeten. Een fijne en plezierige reis toewensend, de organisatie van de C.V.B. MINI CRUISE EN LAND '85

Tolenaar

72

Stormachtig tweede weekend VERTRAGING VANWEGE BUS BELGEN In het tweede weekend werd het North Sea Ferries schip de Norstar voornamelijk bevolkt door CVB'ers van onder de grote rivieren. Tijdens windkracht acht bewezen de meesten van hen, in tegenstelling tot wat wordt beweerd, dat de zuiderlingen wel degelijk zeebenen hebben. Maar een enkeling bracht de heenreis uitsluitend zittend of liggend door. Maar werd de polonaise nog gedanst? Kortom: hoeveel invloed had de storm. En in hoeverre verschilde het tweede weekend qua programmering, sfeer en omstandigheden van het eerste. Het beloofde een enerverende reis te worden. Matige tot harde wind zei het weerbericht vrijdagmiddag. Maar opgewekt en vastbesloten er een feest van te maken stapten de CVB passagiers aan boord. De uitdrukking op hun gezichten vormden een schril contrast met de donkere wolken en de koude wind. Het weer was er de schuld van dat maar weinig mensen de afvaart buiten bekeken. Binnen was het daardoor des te gezelliger. Er werden veel handen geschud en joviale klappen op schouders gegeven. „Het leukste van deze reis is dat je de bekende CVB'ers weer eens ziet. En dat je door de informele sfeer weer nieuwe mensen leert kennen. En de mensen hebben nu eindelijk tijd voor elkaar. Hun agenda of andere werkbesognes dwingt ze niet om gesprekken snel te beëindigen." Zo verwoordde een beheerder het. En een ander: “Zo'n reis schept een band, want je maakt hetzelfde mee." Een aangenaam verschil met het eerste weekend was dat er vroeger gegeten kon worden. Het organisatiecomité van de CVB had er bovendien voor gezorgd dat iedereen in een voor de bank gereserveerd gedeelte kon plaatsnemen. Al die badges om je heen versterkten het gevoel dat je met een grote groep op reis was. Dus veel gezelliger. Een groot pluspunt was ook dat je niet met knorrende maag en uitzicht op etende mensen hoefde te wachten op het moment waarop een plaatsje vrijkwam. Dit kwam omdat het aantal passagiers niet zo groot was als in het vorige weekend. De boot was minder vol. Dit ondanks het feit dat op het laatste moment een extra buslading aan boord was gekomen. Die bestond uit Belgen die wegens overboeking niet meekonden met de North Sea Ferries ­ boot die van Zeebrugge naar Hull vaart. Dit werd allemaal pas op het laatste moment ontdekt. De boot moest op de komst van de Belgen wachten en vertrok daarom anderhalf uur later dan gepland. HOE WORDT ZEEZIEKTE VOORKOMEN De meeste CVB'ers hadden al gegeten toen de trossen losgegooid werden en diverse, kort daarna, tot hun schrik tot de ontdekking kwamen dat de boot zelfs op het water binnen Europoort al deinde. Onder de mensen die in mijn buurt aan het eten waren, werd druk gefilosofeerd over de vraag wat of onder zulke omstandigheden nu het verstandigst is: veel of weinig eten, net als anders een borreltje drinken of niets. Men vroeg zich ook af of de 73

antizeeziektepleisters, die diverse CVB'ers achter het oor hadden geplakt, nu werkelijk iets hielpen. Eenmaal in volle zee was goed merkbaar dat windkracht acht woei. Het schip kraakte weliswaar niet in z’n voegen en je hoefde je ook niet vast te houden, maar als je in een rechte lijn wilde blijven lopen, moest je duidelijk tegensturen. Zelf had ik eens van mensen met zeebenen gehoord dat dat tegensturen je evenwichtsmechanisme in de war schopt en zeeziekte kan veroorzaken. Over drankgebruik gesproken: in de disco en de Snugbar deden de obers qua bierverkoop betere zaken dan anders onder deze omstandigheden gebruikelijk is. De redenering van velen was: gewoon gezellig meedrinken, net als anders, en geen voorzorgsmaatregelen nemen, dan ben je er niet mee bezig en krijg je geen zeeziekte. Op de dansvloer van de disco werd ook nog even vrolijk de polonaise gedanst. Maar om half tien zochten velen de Snugbar op. De redenering was: twee verdiepingen hoger schommelt het minder. En inderdaad het maakte wat verschil. Om tien uur waren veel plaatsen onbezet in de disco. De dansvloer was overwegend leeg. Iedereen danste al voldoende bij een verplaatsing. De muziek was die avond rustig en meer Hilversum 2 dan Hilversum 3­achtig. De platen waren aangepast bij het weer en het publiek dat overwegend de veertig al was gepasseerd. Bij de goktafels was het die eerste avond opvallend druk. Veel mensen zochten afleiding om het zware weer te vergeten. Opvallend was dat veel meer beheerders een gokje waagden dan tijdens de vorige reis. De naweeën van het calvinisme hebben in het zuiden duidelijk minder invloed op de mentaliteit gehad dan in het noorden. Ik besloot ook maar eens een gokje te wagen en plaatste steeds twee fiches op een nummer. Door alles of niets te gokken was ik binnen vijf minuten mijn stapeltje fiches, ter waarde van vijf pond kwijt. Ook de plastic rondjes van de beheerders, die meespeelden, kwamen snel in het bankdepot terecht. HAPPENING IN INFORMATIEHAL Na tienen werden de gevolgen van het weer merkbaarder. Diverse wit weggetrokken mensen waren op zoek naar de dokter. Velen gingen uit voorzorg vroeg naar hun hut. Verschillende mensen die geen hut hadden zochten een bank uit om horizontaal te gaan. Een enkeling die het echt te kwaad kreeg koos zelfs voor de vloer. Twee van hen hadden zich met kussen en deken in de informatiehal rustig neergevlijd. Hoewel rustig? In de buurt zat een vrolijke groep Limburgse beheerders. Ook zij waren in de informatiehal neergestreken, omdat je in het centrum van het schip minder last hebt van de deining dan aan de voorkant, waar de beide bars zich bevonden. Sommigen van hen zagen een beetje witjes, maar de meesten dronken onder leiding van districtmanager Klomp, vrolijk de ene pint na de andere. Ze hielden hier een ware happening. Net als 'jaren­zestighippies' zaten ze in kleermakerszit op de grond. Ze hadden het hier zo goed naar hun zin dat zij het langst opbleven. DE VOLGENDE DAG De volgende morgen zag de meute er, ondanks het zware weer, heel wat uitgeslapener uit dan de vorige groep die het heel wat later had gemaakt. Ook de mensen op de slaapstoelen 74

zagen er redelijk fit uit, want nu waren er voldoende dekens. Dit dankzij de gesprekken die het organisatiecomité met de purser van North Sea Ferries had gevoerd. De boot arriveerde een uur later dan gepland in de haven van Hull. Getracht was om de achterstand die door het late vertrek was ontstaan onderweg in te lopen, maar dat was vanwege het slechte weer niet helemaal gelukt. De dubbeldekkers vertrokken daarom wat later naar Beverley. Het was jammer dat de ramen onderweg steeds besloegen door het slechte weer. Een verschil met het vorige weekend was dat bus 1 met daarin de directie, bestuurders, gepensioneerden en beheerders, nu koffie dronk in het vliegtuig bij het parkeerterrein. In het volkomen lege vliegtuig, alle apparaten en stoelen waren eruit gehaald, kon je goed zien hoe het vliegtuig was opgebouwd. In het midden van het vliegtuig stond een lange tafel met koffiebekers en Engelse biscuits. Duidelijk was dat deze koffielocatie in goede aarde viel bij de aanwezigen. Een voor veel beheerders aangenaam verschil met de vorige reis was verder dat de speeches van de burgemeesters in het Nederlands werden vertaald door Han van 't Hooft van Holland International. Deze reis hadden we een half uur langer de tijd om York te bekijken dan tijdens het vorige weekend. Sommigen zochten een museum op. De meesten verkenden de binnenstad en de winkels. Tot opluchting van het organisatiecomité konden de bussen op de tijd die was gepland vertrekken. Tijdens de terugtocht was de storm gelukkig gaan liggen. Dat kwam de stemming ten goede. In de disco werd volop gestijldansd en geswingd door jong en oud. In de Snugbar was het ook een gezellige boel. Een jolig groepje beheerders A uit het zuiden bombardeerde de een na de ander tot jarige. BACON EN BONEN In de ontbijtzaal liepen veruit de meeste CVB'ers richting gekookte eieren, en gewone boterhammen met kaas of ham. Een enkele durfal schepte vrolijk bonen, gebakken spek en eieren op het ontbijtbordje. Vrijwel op tijd meerde de boot aan in de haven van Hull. Een haven waar de economische crisis harder heeft toegeslagen dan in de vaderlandse havens. Teveel gebouwen hebben hier te lang geen verfje gezien. Eenmaal buiten, zagen velen tot hun verrassing een hele rij echte Engelse dubbeldekkers. Ondanks dat iedereen zich daarheen spoedde om een plaatsje op de bovenste verdieping te bemachtigen, hadden de reisleiders er geen zware dobber aan. Vrijwel iedereen liep naar de bus met hetzelfde beginnummer als op de badge. SOLDAAT SPELEN IN BEVERLEY 75

De bus koos op de heenweg de snelste en landelijkste route naar Beverley. De tocht ging langs grappige kleine dorpjes met pastelkleurige huizen die opvallende erkers bezaten. Verder overheersten de groene heuvels en dalen, die inderdaad een beetje leken op die van de streek rond Valkenburg. Na een half uurtje stopte de bussen bij het Army Transport Museum van Beverley. Naast het parkeerterrein stond een groot vliegtuig uit de tweede oorlog. Al in de bus waren de roffelklanken hoorbaar van de militaire drumband die ons bij de ingang verwelkomde. Het museum was groter dan buiten verwacht. Er was van alles te zien: tanks, locomotieven, jeeps, woestijnvoertuigen, vliegtuigen en zelfs de Rolls Royce van Montgomery. Het leuke was dat je overal in mocht klimmen. GERUCHTEN NA SPEECH Na de koffie met biscuits, klom de burgemeester van Beverley op een alternatief bordes dat bestond uit een plateau van een trap met doorzichtige ijzeren roosters. De roddel had het eerste weekend zo'n succes vanwege het deftige image van de burgermoeder. Ze leek zo uit een film over een aristocratische Engelse familie in het Victoriaanse Engeland gestapt te zijn. Overigens kwam ze sympathiek over en ze kon best tegen een grapje. Na nog wat officiële verwelkomende en goed bedoelde bla­bla bedankte ze ons vriendelijk voor het mooie weer dat we hadden meegebracht. En vervolgens begon ze haar stad te promoten. Het museum zou nog veel groter en interessanter worden. En in haar stad was nog veel en veel meer te zien. Algemeen directeur Van der Sommen, die daarna achter de microfoon plaatsnam en Yorkshire al eens eerder heeft bezocht, bevestigde dat haar stad beslist de moeite waard is, vooral vanwege de uit de achtste eeuw stammende Munsterkerk. Ook refereerde hij in zijn toespraak aan de inzet van zijn medewerkers. Als uw mensen op dezelfde manier met grote inzet kunnen samenwerken als de CVB'ers dan kunt u trots zijn op de inwoners van Beverley. Vervolgens overhandigde hij haar bloemen en een cadeau: een pentekening van Utrecht. VERRASSING IN TENTEN Tussen Beverley en York werd het landschap interessanter: hogere heuvels en een kronkelende weg met een paar heuse haarspeldbochten. Eenmaal aangekomen bij het Yorkshire Race Court, een plaats waar paardenrennen worden gehouden, begon het te rege­ nen. Rennend beklommen we de trappen van dit terrein. Boven zagen we twee grote ten­ ten. Het geelwitte interieur hiervan was een verrassing. Het ademde een nostalgische Engelse sfeer vanwege de gebloemde plaids over de stoelen, de ronde tafels en het gele licht. In het midden van de tent stond een langwerpige tafel met daaraan de directie met hun aanhang en de burgemeester, lady mayoress, de sheriff en de sheriff's lady. Na haar speech en de uitreiking van cadeaus, bloemen en een pentekening van Utrecht voor de Engelse hoogwaardigheidsbekleders en het cadeau voor de CVB: het wapen van York, volgde een heerlijke lunch. Die bestond uit soep, heerlijke rauwkostsalades en boter­ hammen met ham. Tot slot een heerlijke punt chocoladetaart: pure verwennerij dus. Dat we 76

chocoladetaart aten verbaasde me niet. Al voor de grenzen van de stad was te ruiken dat York de stad is waar de meeste Engelse chocolade wordt geproduceerd. BELONING VOOR NIJVERE ARBEID Tijdens de lunch richtte de heer Van der Sommen het woord tot alle aanwezige CVB'ers. Hij zei ondermeer dat het 65­jarig bestaan een van de aanleidingen was voor de mini­cruise, maar dat de belangrijkste reden was dat het hoog tijd werd dat de beheerders weer eens op iets feestelijks werden getrakteerd. Dit hebben ze dubbel en dwars verdiend, vooral vanwege alle extra inspanning die het afgelopen jaar nodig was voor de introductie van de Patentrekening, de automatisering, de conversie en noem maar op. Deze taken zijn uitstekend volbracht. Daarbij kwam dat de beheerders het afgelopen jaar, en ook tegen­ woordig, meer moeite moesten doen om hun obligo te vergroten, want de concurrentie is groter geworden. Hij bedankte ieder voor de uitstekende medewerking. En sprak de hoop uit dat hij daar ook in de toekomst weer op zou kunnen rekenen. GIFT AAN KANUNNIK Na deze gezellige lunch ging de tocht richting binnenstad van York. Vanuit de bus was goed te zien waarom York de stad van de kerken wordt genoemd. Vanaf een hoog punt telden we al zo'n tien kerktorens. Er moeten er wel zeventien zijn. De kerk die overal bovenuit torende is de bijna 700 jaar oude Munsterkerk. Dit is een van de grootste en mooiste Gotische kerken van Engeland. Zij heeft prachtige gebrandschilderde ramen uit de middeleeuwen. De Kanun­ nik van de kerk vertelde het een en ander over de geschiedenis van de kerk. Hij zei ondermeer: ,Jullie bevinden je hier op historische grond. Onder jullie voeten bevindt zich het centrum van de vroegere Romeinse cultuur in Engeland. De Romeinse keizer Constantijn hoorde hier, in de derde eeuw na Christus, dat zijn vader was overleden. Op de funda­ menten van het Romeinse paleis is later in de 12e eeuw gestart met de bouw van deze kerk. De bouw duurde in totaal 250 jaar." PUB TOCH OPEN Na de bijeenkomst in de kerk koos iedereen, voor zo'n anderhalf uur, zijn of haar eigen weg. Wij besloten de oude binnenstad te verkennen. De tocht ging door smalle middeleeuwse straten met houten gevels en vooroverhellende balustrades. Onverwacht bleek toch een van de Engelse Pubs open te zijn. We besloten er een Guinness te drinken, want het zag er gezellig uit: een echte Engelse Coronation Street­achtige pub, waarin ook veel bejaarden, vrouwen en kinderen aanwezig waren. Diverse andere CVB'ers ontdekten deze kroeg en vonden ook dat zo'n café gewoon bij een bezoekje aan Engeland hoort. Ook zij consta­ teerden tot hun verrassing dat deze etablissementen gewoon open waren. Dit omdat het organisatiecomité van de minicruise verkondigd had dat alle cafés gelukkig dicht waren, zodat de kans op te laat bij de bussen arriveren aanmerkelijk kleiner was. Op tijd gingen we door de nauwe bochtige authentieke middeleeuwse straatjes weer richting station, waar de bussen stonden. 77

HUMBERBRIDGE Nadat iedereen weer bij de bussen was gearriveerd, een klein aantal zo'n tien minuten later dan afgesproken, dat gaf overigens niet, want er was een kwartier speling ingebouwd, ging de bussenkaravaan richting boot. We namen een andere route dan op de heenweg. Nu gingen we door de landelijke heuvelachtige streek, dicht bij de rivier de Humber. Ook zagen we een stukje van een beroemde hangbrug boven deze rivier. Deze bezit maar liefst 70.800 draadkabels en heeft de grootste spanwijdte van de wereld (dat was dus in 1985, nu in 2008 al lang niet meer!). We reden ook nog langs een stukje van de historische binnenstad van York. Die zag er vanaf een afstand vrijwel net zo interessant uit als die van Beverley. Het geheel vormde een schril contrast met de verfloze bebouwing rondom de haven. Het inschepen was zo gebeurd bij de boot. De douane hoefde uitsluitend de badge te zien. Na een half uur begonnen de motoren te ronken. Velen liepen richting dek om de manoeu­ vres van het schip gade te slaan. Er moest gekeerd worden in de smalle rivier de Humber.

78

ENGELAND CORNWALL (1976) Juli 1976 1 Een dag eerder hadden Clim en ik tot 2 uur 's nachts het Schuttersfeest de "Aad Limburger" in Ool bezocht. (Clim had daar trouwens op zijn eigen manier afscheid genomen van Lucky Geenen, die met een Italo in Rome ging samenhokken.) We stonden dan ook verre van fit op. Worstelend met een fikse kater stonden we om 09.00 uur op het station van Roermond. In Maastricht stapten we uit en liepen naar het kantoor van de NBBS in de binnenstad. Daar kwam Clim een oude kennis uit Heerlen tegen, Lydia Thomissen. Jos liet ergens zijn hangtas repareren en kon de viskraam op de markt niet weerstaan. In de stationsrestauratie wacht­ ten we op het vertrek van het boemeltje naar Luik. Daar aangekomen kochten we direct 2 enkeltjes Penzance in Cornwall (zomaar een ingeving), via de NBBS hadden we geen reducties of iets dergelijks kunnen regelen. Laat in de middag toerden we door het Hene­ gouwse land richting Brussel We hoefden niet over te stappen en konden linea recta met dezelfde trein doorreizen naar Oostende. Voor we ons inscheepten, aten we ergens "duur", vooral Clim had dit nodig, want die voelde zich gammel en lamlendig. Bij de ferry was het een drukte van jewelste, zelfs orthodoxe Joden deden aan het gedrang mee. Om 11.00 uur waren we op de boot; we installeerden ons op een bovendek.

LONDEN 2 Pas tegen 01.00 uur ‘s nachts vertrok het schip, naar onze smaak veel te vol. Tientallen passagiers sliepen her en der op de vloer. Om 04.30 uur voeren we Dover (Folkestone) binnen. Om 05.00 uur mochten we pas aan wal. Per trein bereikten we om 07.15 uur Londen. We waren erg vermoeid en zochten in de buurt van het Victoria station (waar we waren aangekomen) Green Park op, gelegen naast Buckingham Palace. Terwijl Jos in de strandstoelen van het park sliep, bekeek Clim de aflossing van de wacht (“change of the guard”). Dit is nog steeds een toeristische trekpleister van de eerste orde. De plechtigheid verloopt volgens een strak officieel protocol waar geen millimeter of minuut wordt afge­ weken. Rond het middaguur maakten we een wandeling door West End en werd Clim voor het eerst geconfronteerd met het links rijdende verkeer; hij vond het maar een "pedestrian horror". Jos wisselde enkele traveller cheques, waarna we met de "underground" (in Londen ook wel de ‘tube’ genoemd) naar het station Paddington gingen. Vanuit dit station gaan alle treinen westwaarts. We gaven onze bagage af bij het depot en dronken eerst Guinness bier (te lauw voor Clim's van streek zijnde maag) en daarna "chilled milk". In enkele parkjes in de buurt (Sussex Gardens) en het grote Hyde Park lummelden we wat rond en bekeken we de in de buurt gesitueerde Mansions, nu voornamelijk tweederangs hotelletjes. CLim voelde zich hoe langer hoe zieker. 79

In de vooravond vertrok onze trein via Reading en Plymouth naar Cornwall. We hadden in onze coupé gezelschap van een Slowaak, wiens zoon na de Praagse Lente in Engeland was gebleven. De oude man vertelde erg enthousiast over de vlucht van zijn zoon naar het Westen en hij liet een aantal foto's zien. In Plymouth kwamen we tijdens het ochtendgloren aan. Clim had onderweg veel geslapen en Jos had in een boek van Isaak B. Singer zitten lezen. Inmiddels was het woensdag geworden.

CORNWALL 3 Om 08.00 uur in de morgen bereikten we Penzance, een voormalig zeerovershol, gelegen aan een baai en gebouwd tegen een rotsachtige helling. Het was eb en de vissersboten lagen op het droge op apegapen. Het tij is hier in het Engelse Kanaal erg sterk en zuigt de haven­ tjes elke zes uur min of meer leeg. Westelijk van het stadje lag Mouse Hole, een kaap die je moet ronden om in de Ierse Zee te komen. Daar zijn al talloze schepen in slecht weer vergaan. Schipbreuken en strandjutten waren trouwens een welkome bron van inkomsten voor de arme Cornishmen. Later kwam daar ook nog de kaapvaart bij, vooral in de grote oorlogen met Spanje, Frankrijk en Portugal in de 16e t/m 18e eeuw. We wonnen informatie over de omgeving in en slenterden door het dorp. De krijsende en agressieve meeuwen maakten veel indruk op ons, plattelandsjongens als we waren (en nog steeds zijn). We kochten een tros bananen om de diarree van Clim te stoppen. Helaas vergeefs, want onderweg naar de camping (een zogenaamd ‘leisure park’ pal naast een helihaven gelegen) kotste hij de hoopvol genuttigde bananen al onverteerd uit. Om 12.00 uur zetten we ons tentje (geleend van Leon Lintjens, een broer van Gerda) op. Terwijl Clim onder zeil ging, deed Jos inkopen en nam hij een bad dat hem na de vermoeiende reis geheel verkwikte. Clim wilde niets eten en werd hoe langer hoe zieker. Uiteindelijk moest Jos toch weer helemaal naar Penzance lopen om medicijnen bij een apotheek te kopen. 's Avonds bleef Clim in zijn slaapzak. Jos vertrok naar een nabij gelegen kroeg, waar hij een zekere Leen van der Velde leerde kennen, een Rotterdamse taxichauffeur, oud­Indiëganger en ervaren parachutist, uit wier hoofde hij de Roermondenaren Victor Cillekens (ex­man van Jeanine Rodts) en Fer Thijssen (handbalkeeper HV Irene en vrachtwagenchauffeur bij transportonderneming Hoefnagels BV) kende. Er werd behoorlijk getetterd. Toen Jos om 11 uur bij de tent aankwam, trof hij er Clim kokhalzend aan. Even later moest hij zelf ook overgeven en kwam er een sloot lagerbier uit. Met een steen als kussen sliep hij in.

80

4 Land’s End Om half elf stonden we op. Na een behoorlijk ontbijt gingen we met de bus naar de andere kant van Cornwall, naar het stadje St. Ives, een stuk toeristischer dan Penzance, maar dan ook veel schilderachtiger en gezelliger. We bezochten er het Fisher's Gate, een Maritiem Museum en luierden wat op en rondom de rotsen aan de kust. Opvallend was dat de kleine zandstranden in particulier bezit waren. Jos kocht in een bazaar een Indiaas shirt. We aten voor het eerst (Clim althans) “fish and chips” en we bewonderden een “life boat”. Terug in Penzance maakten we zelf nog iets te eten klaar, waarna we met een andere bus naar Land’s End reisden door een licht glooiend landschap met talrijke laantjes. In dat toeristische, meest westelijke stukje Engeland met een vuurtoren vijf mijl uit de kust bleven we een tijdje. Daar vandaan stuurden we een ansicht naar Bair Cox met de vergelijking van een rots in de branding”. We misten de als onvergetelijk geadverteerde zonsondergang. Tot 23.00 uur bezochten we nog een pub, waarna we ons te ruste legden. 5 Tegen het middaguur liepen we over het kiezelstrand, dat grotendeels bedekt was met groen kelp, naar de andere kant van de baai. Daar lag, gesitueerd in een bocht, een bezienswaardigheid die erg veel lijkt op de Mont Saint Michel aan de andere kant van het Kanaal in Bretagne. Hier is de vesting op een eilandje de Michaels Mount genaamd. (Clim noemde het een keer abusievelijk Mitchell’s Mountain…) Het eiland is bij heel laag tij bereikbaar via een stenen pad. Maar het was nu geen eb, maar vloed, dus met een sloep moesten we de 1 km lange waterstrook tussen land en eiland oversteken. Onder een warm zonnetje bestegen we de met pijnbomen begroeide helling. Het op een hoogte van 90 meter gelegen klooster en kasteel waren niet zo bijzonder, hoewel de specifieke "showrooms" er wel mooi uitzagen. Het stamt uit de elfde eeuw en was in bezit van monniken, Later toen het in adellijke handen kwam is er natuurlijk nog veel bijgebouwd in de destijds gangbare stijlen. Via een andere weg keerden we naar de camping terug. 's Avonds deden we weer een pub aan, waar we poolbiljart speelden tegen een drietal Engelsen. Om half twaalf gingen we onder zeil. 6 Ook nu een rustige dag. We hielden ons een tijdje op rond de "heliport", de helikopter ­ luchthaven van waaruit een lijndienst onderhouden werd met de 30 km uit de kust gelegen met subtropische vegetatie begroeide Scilly Isles. Daarna moest Clim zo nodig de skelter op. Op de kartingbaan was het niet zo druk. 's Middags vertoefden we in een mooi aangelegd parkje in Penzance, dat alleen bezocht werd door ouden van dagen en "vino's" (alcoholisten) die op de banken hun roes lagen uit te slapen. Terwijl Clim lag te soezen in de zon of een

81

wandeling maakte, schreef Jos in een tuinhuisje twee brieven, een naar mam en een naar zijn vriendin Gerda. 's Avonds deden we nogmaals inkopen in de provisorisch uitgeruste kampwinkel (iedereen werd daar "my dear", "my love" of "my sweet" genoemd, een vreemde ervaring voor kerels als ons), gebruikten een uitgebreid stortbad en bezochten andermaal een kroeg.

PENTEWAN SANDS 7 We braken op. Jos wilde naar een zandstrand. Er waren er enkele in de buurt, n.l. in Newquay en in Marazion. We spoorden naar St. Austell, een iets groter provinciestadje en besloten daar naar Pentewan Sands te gaan waar bij Mevagissey een uitstekende camping lag; in 1975 had deze een nationale prijs gewonnen met haar faciliteiten en ligging. Om 2 uur kwamen we daar aan, onmiddellijk togen we voor enkele uurtjes naar het inderdaad mooie en zuivere zandstrand. Daar namen we om beurten een duik in het uitermate heldere zeewater. De rest van de dag besteedden we aan verkenning van de omgeving: we klauterden over de rotsen en kliffen, wandelden over de pier en de sluisdeuren naar een gehucht met een verzand haventje, dronken bier in de “Ship’s Inn”. Daar was levende muziek en ontmoetten we een Nederlandse jongeman met zijn Franse vrouw. Het was zondag en dus ging de kroeg om half elf al dicht. Met een six pack bier begaven we ons toen naar ons favoriete rotsplekje, waar we onder de sterren en bij het geklots van het oceaan­ water tot diep in de nacht bleven kletsen.

8 We waren nu precies een week onderweg. Het was mooi weer en Clim nam die gelegenheid te baat om onze vuile spulletjes te wassen, tot groot vermaak van de hem omringende huisvrouwtjes in de wasruimte. Jos ging ondertussen met de bus naar St. Austell om daar geld te wisselen. Na de was zo goed en kwaad mogelijk opgehangen te hebben, liepen we gezamenlijk naar Mevagissey, een vissersdorp waar toch ook al het toerisme was door­ gedrongen (althans er waren speel­ en gokhallen en bingopaleizen!). Ook hier aten we fish and chips. Veel aandacht besteedden we aan de vangsten van binnenkomende schippers, c.q. vissers. De meeste van de vissen konden we niet eens benoemen; er zaten enorme joekels tussen. De vis werd ter plaatse verhandeld. Later zaten we in een pub. Clim gaf bij het afrekenen fooi, iets wat hem door de kastelein niet in dank werd afgenomen. Hij deed er erg schamper over. Die buitenlanders weten niet hoe ze zich in Engeland moeten gedragen.

82

9 Slecht weer vandaag, de eerste keer eigenlijk. Het regende weliswaar niet, maar het was somber en bewolkt en de zon bleef verscholen. Er lag een typische nevelsluier over het land­ schap. We deden de hele dag weinig: Jos las zijn Engelse boek van I.B. Singer uit en Clim waagde zich aan de bereiding van vers aangekochte vis. Het lukte hem aardig. Tegen een uur of 10 (misschien 11) 's avonds trachtte Clim naar Roermond te bellen. Na veel vijven en zessen lukte het hem in de campingtelefooncel een "collect call” (ontvanger betaalt) te krijgen via Mevagissey, St. Austell, London, Amsterdam en uiteindelijk Roermond. Pap was in die tijd nog herstellende van zijn eerste ingrijpende longoperatie. Uiteraard waren onze ouders bezorgd, maar we konden hen geruststellen.

WEYMOUTH 10 We hielden het voor gezien in Engeland. Om 12 uur hadden we de camping verlaten. In het stadje Saint Austell informeerden we bij een reisbureau over mogelijkheden om naar Frankrijk over te steken. Zij adviseerden ons vanuit Weymouth te varen. Per boemeltrein reisden we uiterst langzaam naar Weymouth. In een of andere uithoek (Yeovil Junction) moesten we overstappen en met een taxi naar een ander station 5 km verderop gaan. De reis ging over Devonport en Plymouth. Torquay, Exeter (allemaal in Devon), Yeovil Junction (in Somerset) en Dorchester naar de havenstad Weymouth in Dorset. In Weymouth zochten we direct een hotelletje (The Ocean) vlakbij de haven. We moesten ons ‘s morgens tamelijk vroeg inschepen en we hadden geen zin om de boot te missen. Voor we gingen eten, genoten we beiden van een heerlijk ligbad. In een belendend Hotel Rex bestelden we een T­bonesteak. We kregen iets opgediend dat waarlijk zo groot als een plavuis was! Wat hebben we gesmikkeld, een en ander uiteraard rijkelijk overgoten met bier. Daarna gingen we de stad in. Het was er een duffe bedoening naar onze smaak. Weymouth is een oude badplaats die al heel lang op haar retour is. Eigenlijk is alleen de ferry er nog van belang. De Engelsen hebben Frankrijk en Spanje als vakantiedoel ontdekt: veel goedkoper en romantischer en natuurlijk veel meer kans op mooi, stralend zonnig weer…. We bezochten een soort nachtclub, maar daar was ook niets te doen. Later vonden we in een volkswijk een erg gezellige pub, waar iemand volksmuziek speelde en zeemans­ en dronkemansliederen zong. Die zaak bleef ook langer open, met als gevolg dat we iets te veel bier nuttigden en met een stuk in de kraag in bed vielen.

83

NORMANDIË 11 De volgende morgen zaten we al in alle vroegte (dat betekent voor ons: om 9 uur) op de car ferry en konden we het “good old England” vaarwel zeggen. Het was niet zo druk op de boot; er stond een licht briesje en verder was het weer uitstekend. De overtocht verliep "smooth" en om 14.00 uur konden we de wazige silhouetten van het Franse vasteland ontwaren. Om 15.00 uur stonden we in het stadscentrum van Cherbourg na in de haven nog bijna de bus gemist te hebben. We lieten onze bagage op het station achter en zwierven wat door de stad. Op de markt, waaraan ook het theater lag, kochten we wat verse etenswaar om ‘s avonds te kunnen koken. Daarna zochten we een camping op. ’s Avonds brak een hevig noodweer los, waardoor ons tentje zonder grondzeil onder water liep.

84

SCANDINAVIË (2006) DENEMARKEN Dag 1 woensdag 5 juli 2006 Roermond- Venlo – Krefeld - Duisburg – Gelsenkirchen – Münster - Osnabrück – Bremen – Hamburg – Kiel – Flensburg - Schafflund (Schleswig Holstein)

Vertrek om 11.15 uur. Direct na Elmpt stuurt Jos Clim de autobaan op richting noorden. Even later blijken we in Venlo uit te komen, wat een blunder... Enfin, via Krefeld doorkruisen we alsnog het Ruhrgebied, waarna Jos een tukkie gaat doen. Als hij wakker wordt bevinden we ons midden in de stad Münster. Clim heeft abusievelijk de afslag naar het centrum gekozen i.p.v. de autobaan naar Osnabrück aan te houden. Vanuit Duitsland’s Fahrrad – Hauptstadt zoeken we weer de autobaan op. Via Bremen, Hamburg (we passeren er een imposante brug over de havenwerken, maar wij nemen de Elbtunnel) en Kiel bereiken we vrij vroeg nog Flensburg. In het dorp Schafflund (20 km van de stad) heeft Jos via internet een twin ­ kamer besteld in het landelijke Hotel Utspann. Het wordt een niet ­ rokerskamer, maar wel een ouderwetse en erg royale suite. We hebben ieder een eigen kamer ter beschikking. Clim kiest voor het matrimoniale bed van koninklijke afmetingen. We drinken koele pilsjes in de Biergarten achter het hotel. De hele dag is het aangenaam warm geweest, zo’n 30 graden. We eten ook in het hotel, goede stevige Duitse kost. ’s Avonds bekijken we op de tv de WK ­ wedstrijd Frankrijk – Portugal (1­ 0). Af en toe gaan we buiten in de zachte avondlucht aan de straat sigaretjes roken.

Dag 2 donderdag 6 juli 2006 Schafflund – Flensburg – Duits/Deense grens – Kolding – Odense – Roskilde – Kopenhagen We vertrekken na een fatsoenlijk ontbijtbuffet om half elf richting grens. Daar worden we niet gecontroleerd, we blijven per slot van rekening binnen de EU. We tanken er en Jos pint zijn eerste Deense kronen. (Dit is de eerste en laatste keer dat we deze activiteiten in dit verslag vermelden.) We zitten nog steeds op de autosnelweg die hier door een golvend en groen landschap loopt. Bij de stad Kolding gaan we ervan af, op zoek naar een Unesco­site, genaamd de Jelling Mounds of die zich vlakbij het plaatsje Velje moeten bevinden . Die archeologische site (grafheuvels uit de middeleeuwen, beginperiode Deense koninkrijk met Harald de Blauwtand en Koning Grol) kunnen we niet vinden, hij staat nergens aangegeven. 85

We drinken koffie bij een kiosk langs de weg en gaan verder naar Odense, de tweede stad van Denemarken. We zijn dan via een aardige brug over de zee­engte de Kleine Belt op het eiland Fünen beland. De vaste oeververbinding met het eiland Seeland over de Grote Belt bestaat uit een heel lange brug waar we 200 Deense kronen (ongeveer 30 euro) tol moeten betalen.

ROSKILDE Om half vier bereiken we Roskilde, een volgende Unesco – site in het Deense Koninkrijk en wel met name de historische Domkerk uit 1170 die we er bezoeken. Hier ligt een groot aantal Deense koningen en familie begraven. Allerlei dynastieën liggen in afzonderlijke cryptes of kapellen vol praalgraven en sarcofagen. Sommige kisten zijn uitzonderlijk fraai bewerkt. Veel van de grafmonumenten zijn afgeschermd met uitzonderlijke, gietijzeren hekken. De kerk is in onze ogen tamelijk klein en donker. Er is opvallend veel baksteen in verwerkt, wat ons doet denken aan de baksteengotiek van Noord – Duitsland. We drinken er koffie op het centrale plein, waaraan ook het middeleeuwse stadhuis gelegen is. Naast ons steekt een oude vrouw een sigaar op na van een cappuccino genoten te hebben. Die sigarenpaffende dames waren Clim al in 1968 opgevallen toen hij er liftend met Frans Thomissen was. Om vijf uur rijden we door naar Ishøj, een plaatsje aan zee 16 km ten zuiden van Kopenhagen. Ons ZZZleep Hotel (geboekt en betaald via credit card per internet) is een budgethotel (twee sterren) in moderne hoogbouw, we zitten op de negende etage. We parkeren de auto ondergronds, gratis zo bleek achteraf. Alweer een niet ­ rokerskamer, maar we paffen toch wat weg door het open raam. Op de begane grond is een winkelcentrum waar we tot onze verbazing een bruine kroeg vinden waar gerookt mag worden. Het bier is er prijzig, maar smaakt best. We eten fast food in een belendende Burger King en lopen nog even buiten rond; het is allemaal nieuwbouw hier. ’s Avonds tv kijken (Clim) en boeken / brochures lezen (Jos). (Dit is de laatste keer dat we dit vermelden.)

KOPENHAGEN Dag 3 vrijdag 7 juli Ishøj – Kopenhagen – Ishøj Raar ontbijt: alles is er ingepakt, zelfs het kleinste stukje vleesbeleg, en ligt in grote vitrinekoelkasten. Gelukkig is er wel genoeg. De koffie uit een moderne automaat is er echter van uitmuntende kwaliteit! Een van de schoonmaaksters (bediening is er niet) is een vrouwelijke lilliputter die haar mannetje lijkt te staan. Naast het winkelcentrum is een station, waar we de forenzentrein naar de hoofdstad nemen. De rit duurt toch nog 25 minuten, tijdens welke we door voorsteden, woonwijken en 86

industriegebieden trekken. Het Centraal Station ligt pal in het centrum. Er tegenover ligt het bekende pretpark Tivoli (entreeprijs omgerekend € 15), dat laten we links liggen. Het motregent, maar gelukkig is dat slechts van tijdelijke aard. We bezoeken het stadhuis dat in de tijd van onze architect Cuypers is gebouwd (einde negentiende eeuw dus). De grote zaal heeft is weg van Italiaanse palazzo’s met hier en daar neo­gotische invloeden. De wanden en gangen worden geflankeerd door beelden met motieven uit de klassieke oudheid. Ook het binnenplein doet ons denken aan Italiaanse (bakstenen) renaissance – gebouwen. Naast het raadhuis staat een beeld van Hans Christian Andersen, de befaamde (sprookjes­)schrijver. Verder nog een klassiek hotel en een Viking op een zuil. We lopen door naar het eiland waar de paleizen en musea liggen. De Christiansborg is er een van. We gaan er niet naar binnen, maar lopen er omheen. Het is in het begin van de 19e eeuw definitief gebouwd en ziet er fors en nogal donker uit. Op de pleinen rondom het paleis staan onveranderlijk ruiterstandbeelden van allerlei koningen waarvan we de namen vergeten zijn. In de Holmenkerk (17e eeuw) valt vooral de maquette van een schip op die midden in de kerk hangt. Ook de uitbundig bewerkte houten preekstoel en het doopvont zijn de moeite waard, maar de moderne schilderijen à la Mondriaan bevallen ons minder. Mooi vinden we wel weer het beursgebouw uit het einde van de middeleeuwen, natuurlijk uit baksteen opgetrokken, maar met heel fraaie torentjes en erkers. Op weg naar het hart van de stad passeren we de Deense Nationale Bank, een Theater, het oudste warenhuis van de stad in art deco­stijl. Op het centrale plein de Kongens Nytorv rusten we uit op een bankje en eten we worst aan een kraampje. Het toeristische Nyhavn (een gracht met patriciërshuizen erlangs) komt op het plein uit. Het is er vergeven van het volk (veel Amerikaanse en Japanse toeristen), dus Jos maakt er snel een foto van en we zoeken een andere wijk op. In de buurt van het paleis Amalienborg (heel symmetrische bouwwerken met in het midden van het plein natuurlijk een ruiterstandbeeld en aan de haven een immens fontein) ontdekken we een koepelkerk, die van binnen rijk bewerkt is met kostbaar gesteente. In de hoven rondom deze Marmorkirke (eigenlijk Fredrikskirke) staan levensgrote beelden van allerlei kerkhervormers en theologische geleerden, we herkennen Luther, Calvijn, Jan Hus en Erasmus. Dure koffie drinken op een terras op een steenworp afstand van een Russisch orthodoxe kerk. Door langs de haven, waar in een muur vitrines zijn aangebracht met modellen van allerlei grote schepen. Aan de overkant ligt de marinehaven en het nieuwe Opera ­ gebouw. Even verderop op de kade waar de rondvaartboten aangemeerd liggen, staat een enorme kopie van het standbeeld David, Michelangelo’s creatie uit Florence. We gaan niet de Kleine Zeemeermin bekijken, maar houden het bij een Anglicaanse kerk St. Albans (waar Clim een heel gesprek aanknoopt met een nogal Engels overkomende oude dame, die uitleg verstrekt) en het indrukwekkende fontein (Springwand in het Deens, uit 1908) van de godin Grefion, 87

die op een strijdwagen met ossen staat. Volgens de legende heeft zij hiermee het Zweedse Vättern Meer in één nacht tijd uitgegraven en met de grond het eiland Seeland (tussen het Zweedse Skåne en het Deense Fünen) geschapen. Via een andere route lopen we terug. Het is ondertussen warm geworden, een watertje op een beschaduwd terras van een trendy café is dan wel lekker. Ook lekker duur: € 4 per stuk! Na wat minder indrukwekkende kerken wacht ons een interessante wijk: een woningbouwproject uit de zeventiende eeuw, goed onderhouden schipperswoningen, in de kleuren oranje en geel gesausd en tegenwoordig voornamelijk bewoond door jongeren en kunstenaarstypen. Vroeger vonden 2200 marinemensen in dit Bygoder met hun gezinnen onderdak. Voor de gevels staan nogal wat fietsen geparkeerd. De architectonische stijl vinden we opmerkelijk twintigste­eeuws. We passeren enkele voormalige pakhuizen die tot appartementengebouw zijn getransformeerd. In de goed onderhouden straten vallen de vele geveltuintjes en grasperkjes op. Hier wordt nog duidelijk geleefd en gewoond. Geregeld worden we vergast op jonge frisse blonde meiden op de fiets. Ze hangen voorover op het lage stuur, waardoor ze een fraaie inkijk bieden op / in hun laag uitgesneden t ­shirts en naveltruitjes. Vooral Jos heeft hier oog voor. Een oud ziekenhuis / lazaret is in oude staat bewaard gebleven. Tenslotte bekijken we nog het Rosenborg, een ietwat kleiner kasteel midden in Kongens Have, een ruim aangelegd park waarin op deze zonnige dag het volk aan het zonnen en luieren is. Ook hier gaan we niet naar binnen (veel te fraai weer), maar bekijken we alleen de buitenkant. Er ligt een slotgracht omheen en we zijn er uiteraard niet de enige bezoekers. De slottuin bestaat inderdaad uit rozenperken. Gebouwd in 1617, grondig gerestaureerd in 1759 en gebruikt als plezierslot voor feestelijke aangelegenheden. De gigantische ridderzaal op de 2e verdieping en de schatkamer schijnen interessant te zijn. Het loopt tegen vijven als we per trein terugkeren naar ons hotel. Daar nemen we in Ishøj nog een pilsje in een ander café dat we ontdekken, La Mode. De Turkse kelners kijken verrast op als Jos hun taal blijkt te spreken. Daar eten we ’s avonds ook. Gelukkig is het eten in dit land minder duur dan de drank. Clim zorgt voor enige hilariteit door het Deense dienstertje in het Turks aan te spreken (net geleerd van Jos).

Dag 4 Zaterdag 8 juli Kopenhagen – Malmö – Helsingborg – Götenborg We vertrekken zonder uit te checken, dat lijkt ons niet nodig. We hebben immers al betaald en de keycard is uniek, d.w.z. alleen voor ons verblijf aangemaakt. Het parkeren blijkt kosteloos te zijn geweest. We zoeken zo snel mogelijk de autobaan op (kost nog enige moeite!) en zetten koers naar Zweden via de Öresund – brug die sinds zomer 2000 de zee­ engte Sont overspant. Eigenlijk is het niet alleen een brug, maar ook een tunnel die eerst 88

naar een kunstmatig eiland voert en daar boven de grond komt. Het is de langste brug van de wereld met zowel een autoweg als een spoorbaan. Het hele bouwwerk is 16 km lang. Hij kost wel een grijpstuiver aan tolgeld, vandaar dat vele Hollanders nog steeds de veerboten verkiezen boven deze mooie oeververbinding waar men zowel in Zweden als Denemarken erg trots op is. Hierna volgt het verslag van onze wedervaringen in Zweden. MEER INFO KOPENHAGEN SMALLE STRAATJES/MOOIE PLEINEN Kopenhagen is gesticht in de twaalfde eeuw en daarmee een van de oudste hoofdsteden ter wereld. In het centrum vindt u indrukwekkende pleinen, smalle winkelstraatjes, gekleurde achttiende­eeuwse huizen, gezellige markten en een van de leukste plekken in de stad: de Nyhavn. Overal op straat zie je bloemenstalletjes en er wordt net als in Nederland veel gefietst. Handig is dat in het centrum zo'n beetje alles op loopafstand van elkaar ligt. WISSELING VAN DE WACHT In de achttiende­eeuwse Amaliënborg woont de Deense koningin Margrethe II met haar familie. De koninklijke residentie bestaat uit vier precies, dezelfde rococo­paleizen die rond een achthoekig plein staan. Iedere dag om twaalf uur is er op het plein een wisseling van de wacht door de koninklijke lijfwachten. ALGEMEEN Is København een aangename stad voor de toerist? Daarover verschillen de meningen nauwelijks. København is een stad voor winkelaars, uitgaantypes, museumbezoekers (van kunst tot curiosa) ­ niet zozeer voor liefhebbers van stedenschoon en bouwkunst. Branden en oorlogsgeweld hebben te veel schade aangericht. Verwacht hier dus geen stad met een oud, wat romantisch centrum (dat vindt u wel in Dragør, hier vlakbij). Maar in die andere opzichten steekt de Deense hoofdstad ver uit boven zijn uiterst oninteressante voorsteden die we dan ook voorlopig nog even buiten beschouwing laten. København is een verbastering van het Deens voor `koopmanshaven'. En al is die haven voor de handel dan steeds minder belangrijk geworden, kooplui zijn de Kopenhagenaars nog altijd. Hier vindt u een van 's werelds beroemdste winkelstraten, de Strøget, die dwars door het centrum loopt. Het staat ook buiten kijf dat København de beste uitgaansmogelijkheden biedt in heel Scandinavië. Niet voor niets steken heel wat Zweden de Øresund over voor een avondje uit. Jazz, folk, pop, klassiek ­ het aanbod is rijk, al is København natuurlijk geen Londen of Parijs. De musea van de stad zijn doorgaans niet zo bekend en het zal u duidelijk worden dat dit niet terecht is. De Ny Carlsberg Glyptotek, het Nationalmuseum en Statens Museum for 89

Kunst verdienen beter. Vergeet ook de kleintjes niet, de kleine musea waar de kleine bezoeker zijn ogen uitkijkt bij het zien van historisch speelgoed, poppentheaters, pijpen, postzegels, rijtuigen en wat al niet meer. Leuk voor jong en oud en dat geldt vooral voor het overbekende Tivoli, een pretpark (en eetpark!) van internationale allure. GEEN HAVENSTAD København is daarentegen geen havenstad (de naam ten spijt), geen industriestad (afgezien van die grote brouwerij). De koopvaardij wijkt uit naar andere havens met diepere vaargeulen en betere aan­ en afvoerwegen. De industrie koos voor Jylland, waar meer ruimte is en de grondprijzen lager liggen. In København maakt de dienstverlenende sector de dienst uit. Het is ook een stad die recent een flinke crisis heeft doorgemaakt. In de jaren zeventig en tachtig daalde het aantal inwoners spectaculair: de hoofdstad en Frederiksborg zagen 135.000 mensen naar elders trekken, voornamelijk naar de voorsteden. Die leegloop is tot staan gebracht, het inwonertal stijgt gestaag tot de circa 485.000 van nu. RAADHUIS Het (vijfde) raadhuis kwam in 1905 gereed naar een ontwerp van Martin Nyrop, de winnaar van de architectuurprijsvraag. Voor leken is dit bouwwerk, in de toen gangbare mengelmoes van neostijlen, niet erg interessant. Let alleen maar op de reeks beelden aan de gevel, waaronder dat van Absalon. Meer aandacht krijgt bet fraaie astronomische uurwerk (Verdensur) van Jens Olsen, dat u binnen aantreft. Pas jaren na zijn dood in 1945 kon het worden voltooid, als eindproduct van 27 jaar rekenwerk, 20 jaar geld inzamelen en 30 jaar constructiewerk. Vanaf de 113 m hoge toren (ruim 300 treden op) kijkt u uit over het grootste deel van de binnenstad en de havens. U kunt nu het plein oversteken in de richting van de Frederiksberggade (schuin rechts aan de overzijde). Deze straat is de eerste van een hele reeks winkelpromenades, de 'gågade' die hier begint en over een afstand van 1,8 km rechtdoor naar de Kongens Nytorv leidt. CHARLOTTENBORG Evert Jansen, een Nederlandse architect uit de school van Vingboons, bouwde tussen 1672 en 1683 een van Scandinavië’s fraaiste barokpaleizen, bestemd voor Ulrik Gyldenløve, de gouverneur van Noorwegen. Charlotte Amalie kocht het in 1700 en schonk het later aan de Kunstacademie. In de verdwenen botanische ruin erachter staat nu een tentoonstellingsgebouw waar wisselende exposities worden gehouden; het hoofdgebouw is in gebruik als bibliotheek. HOLMENS KIRKE Deze tot marinekerk verbouwde ankersmederij was het geschenk van Christian IV aan de helden van zijn vloot (1619). Het resultaat is een aardige renaissancekerk met een mooie gevel aan de waterkant (deel van de smederij). Hier werden de zeehelden Juel en 90

Tordenskjold begraven en traden de latere koningin Margrethe II en haar Franse prins in 1976 in het huwelijk. Het interieur is deels van Thorvaldsen, deels (preekstoel en altaartafel) van Abel Schrøder. Achter de kerk ligt de wijk van klinkende munt en ritselend bankpapier. Zeer opvallend is de gevel van Danmarks Nationalbank (1965­1976) die sterk contrasteert met de hier wat beter passende façade van de Landmandsbank (v/h Peschierpaleis; 1795). Over de brug Holmens bro, stapt u het eiland Slotsholmen op. Recht voor u ziet u de achtergevel van het regeringspaleis Christiansborg. BEURSGEBOUW (Børsgade; niet toegankelijk) In 1619 liet Christian IV tegenover en tegelijk met de Holmens Kirke een handelscentrum bouwen waarvoor hij de Vlamingen Laurens en Hans van Steenwinkel aantrok. Zij zetten dit opvallende, langwerpige gebouw neer dat wordt bekroond door een toren die lijkt op de hoorn van de mythologische eenhoorn, maar bij nadere beschouwing blijkt te bestaan uit de ineengestrengelde staarten van vier draken. Gemakkelijk was hun taak niet; in de drassige bodem van Slotsholmen moest eerst een dam worden gelegd waarna het moeras kon worden drooggemaakt. De kanalen aan weerszijden zijn later gedempt. In de 19e eeuw betrok de Beurs de gebouwen; nu huizen hier nog de administratieve secties en is het pand niet meer te bezichtigen. CHRISTIANSBORG Wat u eerst ziet, is de Ridebane, het terrein voor exercities en de plek waar rijtuigen af en aan reden. Rechts ruikt u de koninklijke stallen, daarnaast staat het vroegere hoftheater. De barokke gebouwen links hadden diverse functies. Het vierkante gebouw voor u is het eigenlijke ontvangstpaleis. U kunt de pronkzalen bezichtigen onder leiding van een gids. Geheel vrij te bezichtigen zijn de ruïnes van de vroegere vestingen onder het paleis. U bereikt deze via een deur aan het binnenplein van het hoofdgebouw, een smalle gang en een trap (duidelijk aangegeven). NYHAVN In het kader van de uitbreiding van de haven werd na 1660 een kort kanaal gegraven, dat de Kongens Nytorv verbond met de vaargeul tussen de stad en Amager. Vanaf 1671 werden beide oevers van de Nyhavn geleidelijk aan volgebouwd: de zuidzijde met statige koopmanswoningen, de noordzijde met pakhuizen en logementen. Andersen woonde er enige jaren, zowel aan de 'keurige' kant (op nr. 18) als aan de 'zondige' zijde (op nr. 67). Als haven is de Nyhavn van weinig betekenis meer. Hier vertrekken nog wel schepen, maar hun bestemming ligt dichtbij: u kunt er (aan het eind rechts om de hoek) aan boord gaan van de draagvleugelboten naar Zweden en de rondvaartboten en de voetveren naar de verlaten vestingeilandjes. Toch is de Nyhavn een kleur rijke buurt gebleven. De koopmanshuizen rechts zijn veelal verbouwd tot kantoor, maar op de parterre of in het souterrain vindt u menig restaurant (vaak wel prijzig). De panden aan de linkerzijde bieden 91

niet veel zeemansvertier meer; er zijn nog maar een paar kroegen en restaurantjes over. Sinds deze zijde van de gracht voor het verkeer is afgesloten, is er dankzij de terrasjes in ieder geval 's zomers flink wat leven in de brouwerij. U vindt hier ook keldertjes waar tatoeëerders hun praktijk hebben en winkels met scheepsbenodigdheden. Veel oude logementen zijn afgebroken om plaats te maken voor herenhuizen die niet onderdoen voor de panden aan de zonzijde. In de Nyhavn liggen enkele licht­ en zeilschepen die eigendom zijn van het Nationalmuseum. AMALIENBORG Aan dit plein, dat zo sterk doet denken aan de Parijse place Vendôme, bouwde Eigtved vier kolossale rococopanden voor evenzovele puissant rijke burgers van de stad. Gerekend vanaf deze ingang ziet u, met de wijzers van de klok mee, de paleizen van graaf Levetzau, baron Brockdorff, raadsheer Løvenskjold (later gravin Schack) en graaf Moltke. De gebouwen kwamen gereed tussen 1749 en 1760 en vertonen onderling een opvallende gelijkenis. Al vrij snel kwamen zij in handen van de koning, die dringend behoefte had aan woonruimte na de brand (1794) in de Christiansborg. Geen van de vorsten die hier onderdak vonden, heeft alle vier paleizen tegelijk gebruikt en ook nu nog heeft elk gebouw een afzonderlijke functie. Het Levetzau Palæ werd bewoond door Christian VIII en Christian X; nu is hier een deel van De Danske Kongers Kronologiske Samlinger gevestigd (het andere vindt u in slot Rosenborg). De collectie belicht de geschiedenis van het vorstenhuis in de periode 1863­1947. Het Brockdorff Palæ was de residentie van Frederik VIII en Frederik IX; nu is het de stadswoning van de hoogbejaarde koningin­moeder Ingrid. Het Løvenskjold Palæ gaf onderdak aan Frederik VI en Christian IX; nu is het de residentie van de koninklijke familie, bij wier aanwezigheid om 12 uur de feestelijke aflossing van de wacht plaatsvindt (de koningin verblijft 's zomers gewoonlijk op de Fredensborg). Het Moltke Palæ ten slotte was het paleis van Christian VII; nu vinden hier ontvangsten en banketten plaats. MARMORKIRKE Wandelend door de Bredgade hebt u waarschijnlijk alleen de hoge koepel gezien, boven de herenhuizen uitstekend. De rest van de kerk werd aan het gezicht onttrokken door de ligging aan een pleintje tussen de huizenzee. Pas nu ziet u haar in haar volle gedaante, een kil, niet meer aan onze smaak appellerend bouwwerk (zegt men). Eigtved maakte er het ontwerp voor, maar aan bouwen kwam hij nauwelijks toe. Jardin nam het werk over en wijzigde het plan enigszins, zonder af te wijken van de gedachte aan een immense barokke kerk op een veelhoekig grondplan, bekroond door een machtige koepel. Ook Jardin kon het werk niet voltooien; pas in 1894 werd, dankzij een financiële injectie door bankier Tietgen, de laatste band gelegd aan de 'marmerkerk'.

92

ALEKSANDER NEVSKI KIRKE Orthodoxe kerken zijn zeldzaam in Scandinavië, waar nooit grote groepen Russische emigranten hebben gewoond. Deze kerk met zijn drie uivormige, vergulde torentjes valt naast die pompeuze Marmorkirke nauwelijks op. Voor een deel is hij een geschenk van tsaar Alexander III; de bouwperiode liep van 1881 tot 1883. Meer aandacht nu voor de rechterzijde van de straat met op nr. 60 de Titkens Gård (1756), bet museum voor de geneeskunde en de patronaatskerk. SINT ALBANS KIRKE De eerste missionaris in Denemarken is de schutspatroon van de moederkerk van de kleine rooms­katholieke gemeenschap in het land. De neoromaanse, torenloze kerk werd in 1842 voltooid. Er is aan de achterzijde een klein museum dat de geschiedenis van het katholicisme na de Reformatie vertelt. Langs het voormalige ziekenhuis waarin nu het museum voor kunstnijverheid is gevestigd loopt u de Bredgade uit. U steekt de Esplanade over en wandelt het schuin rechts aan de overzijde gelegen pad door het Churchillpark op. Het pad loopt langs de vestinggracht en een klein meertje waaraan de Sint Albans kirke staat. Links ligt de hoofdingang van de vesting. GREFION—FONTEIN Net voor u via een brug de Forbindelsesvej oversteekt, ziet u rechts op de achtergrond de grote Grefionfontein. Volgens de sage beloofde een Zweedse koningin aan de godin Grefion net zo veel land als zij in een nacht kon omploegen. Daarop veranderde deze haar vier zonen in ossen en ploegde een groot stuk grond in Gotaland om. Het stuk land wierp zij in de 0ostzee; zo ontstond Sjælland. Wat overbleef, was een groot gat vol water: het Vanernmeer. Langelinien is de naam van de promenade langs de vaargeul naar de binnenhavens. Aan de overzijde ligt Christianshavn, met de grote scheepswerf van B & W Hier komen niet alleen toeristen maar ook dagjesmensen en stedelingen om te flaneren, aan een ijsje te likken of een kop koffie te drinken in het drukbezochte paviljoen. Projectontwikkelaars hebben grote plannen met de Langelinie (hotels, luxueuze flats en kantoren) die vooralsnog stuiten op verzet van liefhebbers van kleinschaligheid. Ongeveer halverwege de Langelinie ligt de jachthaven. In een bocht voor die 'lystbådehavn' staat een van 's werelds beroemdste beeldjes, de Kleine Zeemeermin. NYBODERS MINDESTUER Zo'n 350 jaar geleden liet Christian IV voor zijn gepensioneerde matrozen deze huisjes bouwen. Een paar elvan kunt u bezoeken; de andere zijn meestal in gebruik bij jonge mensen die een vrij beroep uitoefenen en kunstenaars. Een tijdlang was het wonen in de Nyboder (nieuwe woningen) net zo `in' als het tiebben van een onderdak in de `vrijstaat' Christiania. Nu is men in de wijk wat minder trendbewust.

93

ROSENBORG SLOT De grote uitbreiding van de stad waarmee in 1612 begonnen werd, mocht uiteraard niet ten koste gaan van het net in Kongens Have gebouwde lustslot Rosenborg. Integendeel, Christian IV liet het slot juist vergroten. Er werd aan de westzijde een stuk toegevoegd en het slot werd van een tweede etage en drie torens voorzien, waarschijnlijk naar ontwerp van Bertel Lange. Hans van Steenwinkel de Jongere tekende ten slotte de achthoekige toren die tegen de noordgevel werd aangebouwd. Het uiteindelijke resultaat was een prachtig buitenverblijf in dezelfde stijl (Deens­Nederlandse baksteenrenaissance) die u ook in de paleizen buiten de hoofdstad aantreft. De slotgracht werd al vrij snel weer gedempt. Tot 1801 werd de Rosenborg als koninklijk buitenverblijf gebruikt. Kort daarop werd het slot ingericht als een van de twee musea voor de geschiedenis van het vorstenhuis (De Danske Kongers Kronologiske Samlinger). In de zwaar beveiligde kelder ziet u onder meer de kroonjuwelen en verscheidene edelmetalen siervoorwerpen, waartoe een mooie verguld zilveren drinkbeker en een astronomisch uurwerk behoren. Op de eerste verdieping liggen de slaap­ en werkvertrekken. Helemaal boven ziet u de ontvangstzaal; van de gobelins is er maar één bewaard gebleven, de overige zijn naar Helsingør overgebracht. In de andere vertrekken is de verzameling porselein en glaswerk uitgestald. KONGENS HAVE Het eerste stadspark van København, aangelegd in 1606 buiten de toenmalige muren, is ruim 12 ha groot. U kunt er mooie wandelingen maken langs de gesnoeide lindebomen en de rozentuin, waar u uitzicht hebt op de Rosenborg. Onderweg komt u ongetwijfeld het bekende standbeeld tegen van Hans Chr. Andersen die zijn sprookjes vertelt aan de toegestroomde kinderen. In het park bevindt zich de kazerne van de koninklijke lijfwacht; hier vertrekt elke dag om 11.30 uur een eenheid voor de aflossing van de wacht op de Amalienborg (mits de koningin aanwezig is). De garde heeft een eigen museum. TIVOLI Een van 's werelds beroemdste pretparken is ongetwijfeld het in 1843 geopende Tivoli. 'Pretpark' is overigens een vlag die de lading niet helemaal dekt. Er zijn wel veel kermisattracties, maar beduidend minder dan in het 'volkse' pretpark Bakken in de voorstad Klampenborg. Tivoli biedt meer: een hele reeks horecabedrijven en een aantal vermaarde theaters. Onder de ruim 25 restaurants vindt u enkele van de beste (= duurste) van de stad, zoals Belle Terrasse, Divan 1 en 2, Nimb en Perlen. De theaters bieden zeer gevarieerd amusement: topartiesten (dikwijls van wereldniveau) treden op in de grote concertzaal, Deenstalig cabaret ziet u in het Tivolitheater, het ouderwetse pantomimeprogramma is beroemd en verder is er een variétéprogramma in het openluchttheater Plænen en voor de kinderen is er Valmuen, het jeugdtheater. De jazzliefhebber kan terecht in de bar TIV Orleans. De Kindergarde, een kopie van de Koninklijke Lijfgarde met jongens van 10 tot 16 jaar, treedt er dagelijks op en 's avonds gaan de 110.000 lampjes branden. Kortom, er is 94

meer te beleven dan in het gemiddelde pretpark en dat blijkt nog eens temeer uit het programma.

Dag 28 Dinsdag 1 augustus Helsingborg – Helsingör – Kronborg - Kopenhagen – Odense – Kolding – Flensburg – Kiel – Hohenwestedt Drieweken later staan we opnieuw voor deze hindernis, de Sont en het Kattegat, maar dan aan de Zweedse kant in het stadje Helsingborg. We hebben daar de nacht in een motel doorgebracht na een lang rit uit Stockholm. We schepen ons in voor een korte overtocht met de veerboot naar de overkant, het Deense Helsinggör. Dat verloopt erg soepel en professioneel met een Scandinavische grondigheid, het personeel spreekt er perfect Engels. In de 25 minuten dat we op zee zitten worden de tax free shops van de ferry bestormd. Hele kratten bier en dozen vol sterke drank worden in de bagageruimtes van de auto’s gepropt. Wijzelf kopen van het ons resterende Zweedse geld een heupflacon Southern Comfort, een likeur op whiskybasis.

KRONBORG Eenmaal op Deense bodem rijden we regelrecht naar het slot Kronborg, dat naar men beweert Shakespeare als voorbeeld diende voor zijn drama Hamlet. Erg toeristisch, maar wel een beetje tegenvallend. Het ligt bijzonder strategisch aan het begin van de zeestraat en is omgeven door een gracht. De entree doet ons een beetje aan het Groningse bolwerk / stadje Boertangen denken. Op het binnenplein is een Indonesisch gezelschap bezig met de repetitie van een Balinese dansuitvoering die avond. De zalen zijn donker en weinig interessant. Veel schilderijen van edellieden, maar geen tapijten op de ruw houten vloeren, zeker geen parket of mooi ingelegde patronen van kostbaar hardhout. De wandtapijten zijn groot in aantal en vooral afkomstig uit het Vlaanderen van de zestiende en zeventiende eeuw. De kapel bevalt ons een stuk beter met zijn kunstig bewerkte en vergulde kerkbanken en zijn barokke orgel. De kazematten zouden ons angst moeten inboezemen, maar dat gebeurt niet. Jos koopt ansichtkaarten en rekent af met euro’s, maar krijgt Deense kronen als wisselgeld terug. Dat is juist de bedoeling, want hierdoor krijgen we nog wat Deens geld om de tol over de Grote Belt – brug en wat te eten onderweg te kunnen betalen. In een wegrestaurant bij Odense maken we al ons Deense geld op aan broodjes en gebak. Ook nu worden we aan de grens niet aangehouden. We besluiten een stuk Duitsland in te rijden voor we met behulp van het boekje Links und Rechts der Autobahn een hotel gaan zoeken. Een stukje achter Kiel verlaten we de autobaan en rijden naar het 20 km verderop gelegen stadje Hohenwestedt waar we onderdak vinden in het landelijke hotel Landhaus. Het regent pijpenstelen als we er aankomen, vandaag dus geen pilsjes in de Biergarten, maar gewoon aan de Stammtisch in de Stube. Nu wel een rokerskamer! Uitgebreid spijzen in het 95

sjieke restaurant, daar wordt volgens de gutbürgerliche Deutsche Küche geserveerd wat er bij ons altijd wel in gaat. Op de kamer genieten we van documentaires van hoge kwaliteit op de zender Arte, een Duits­Franse coproductie die in Roermond helaas niet op de kabel zit. Dag 29 Woensdag 2 augustus Hohenwestedt – Hamburg – Bremen – Münster – Oberhausen – Krefeld – Mönchen Gladbach- Roermond Aankomst om half zes. Veel regen onderweg. Oponthoud in het Roergebied. Aankomst in Roermond om half zes. Veel regen (zeg maar gerust: noodweer!) onderweg. Oponthoud in het Roergebied door alternatieve route die Jos kiest, blijkt een Bundesstrasse met stoplichten te zijn. Stond op de kaart wel aangegeven als autosnelweg. Onmiddellijk Corné bellen en doorgeven dat we weer sound and safe thuis zijn aangekomen. Jos springt rap op de fiets om zijn fotorolletjes bij het Kruidvat nog net voor zessen af te geven, ze zijn dan nog voor het weekeinde klaar. Pech gehad, de bus met opdrachten is al om kwart voor zes geleegd...

96

ZWEDEN (2006) Op onze reis door Scandinavië doen we Zweden twee keer aan. Een keer op doortocht naar Noorwegen, nadat we de Øresund - brug bij Kopenhagen hebben overgestoken. We bekijken de steden Malmö en Göteborg en overnachten twee keer in een hotelletje aan een romantische baai voor we doorrijden naar Oslo, waar onze rondreis door Noorwegen begint. (Zie hiervoor DEEL II van ons reisverslag.) De tweede keer is het drie weken later. Vanuit Oslo rijden we via Karlstad aan het Vätternmeer naar Stockholm. Ook daar verblijven we twee nachten voor we dwars door het Zweedse platteland vol meren en naaldwouden ‘afdalen’ naar Helsingborg aan de Sont. Met de ferry steken we over naar Denemarken. (Zie verder DEEL I, het verslag van Denemarken.) EERST GELD WISSELEN / ZWEEDSE KRONEN PINNEN Net als we het vasteland van Zweden binnenrijden begint het stevig te regenen. Er zijn geen douaneformaliteiten af te handelen. Het enige wat we te doen hebben is geld opnemen. Ook de Zweden hebben tegen invoering van de euro gestemd, ze blijven liever hun eigen kroon gebruiken. We stoppen bij een tot toeristenbureau omgebouwde boerenhoeve, maar daar kunnen we niet wisselen of pinnen. We drinken er koffie, euro’s accepteren ze er wel.

MALMÖ REGEN OP LILLA TORG IN MALMÖ We rijden een buitenwijk van Malmö binnen en zoeken vergeefs naar een bank of pinmogelijkheid. In die nieuwbouwwijk rijden we ons hopeloos vast; op een gegeven moment zitten we zelfs op een voetpad! Een passant wijst naar zijn voorhoofd, volkomen terecht. Vervolgens proberen we het in het centrum van de stad. Probleem, in de parkeergarage moeten we vooraf met Zweeds geld betalen. Jos gaat alleen op onderzoek uit en keert na een tijdje terug, maar enkel met papierengeld. We lopen het centrum in en drinken weer koffie, op een terras op een historisch pleintje, de Lilla Torg. Het regent dat het giet. Clim betaalt met groot geld en krijgt munten als wisselgeld terug zodat we in ieder geval de parkeergarage kunnen betalen. De rest van de stad, onder andere het stadhuis aan het marktplein, zien we slechts door een waas van regen.

97

ZON EN BROODJE GARNALEN We gaan op weg naar Göteborg. Onderweg op de autobaan maakt de regen plaats voor een zonnetje, wel twee uur lang. Voor het eerst tanken we in Zweden, de benzineprijzen zijn hier ook niet mis: € 1.45 per liter. In een winkelcentrum langs de weg verorberen we bij wijze van lunch een broodje garnalen. In het begin is het landschap vlak en niet echt aantrekkelijk, maar naarmate we noordelijker komen wordt het een stuk aantrekkelijker: eerst glooiend, daarna heuvelachtig met overal verspreid in het groene landschap geïsoleerd liggende boerderijen, waarvan de roodgemeniede schuren los van elkaar staan. Als er brand uitbreekt vliegt tenminste niet alles tegelijk in de fik.

GÖTEBORG GEEN HOTEL IN GÖTEBORG Om half vier komen we in Göteborg aan, de tweede stad van Zweden. Het is zaterdagmiddag en dus behoorlijk druk. We rijden langs het Ullevi—stadion waar net het grootste jeugdhandbaltoernooi van Europa gehouden wordt. (Een maand later volgen we op de tv de Europese Kampioenschappen atletiek die hier plaatsvinden.) We gaan op zoek naar een hotel in of vlakbij de binnenstad, maar al gauw is ons duidelijk dat we hierin niet zullen slagen. Er schijnen ook nog andere festiviteiten in de stad gaande te zijn, de kans op een vacante hotelkamer is dan ook uiterst miniem. We besluiten het een stuk noordelijker op het platteland te proberen. NIET ROKEN BIJ PENSIONAT, HAKEFJORDEN Met succes, we vinden iets geschikts 30 km verderop aan de kust, hoog op de oever gelegen temidden van het groen. Het adres hebben we uit Links und Rechts der Autobahn geplukt. Het gebouw van dit “Pensionat” ziet er niet echt fraai uit (een soort houten Jugendheim…), maar de ligging is subliem, het uitzicht over de baai en de scherenkust verreikend en de rust ongekend. Ze hebben er ook een voortreffelijke keuken, we dineren die avond met zalm en allerlei andere met smaak bereide gerechten. We zijn de enige gasten in het restaurant. Na het eten genieten we van pilsjes op het terras, waar wel gerookt mag worden. Binnen is dat nergens toegestaan. We genieten van de laagstaande zon die met zijn schuin invallende stralen alles een gouden glans geeft. Tot ver na elf uur blijft het licht, de schemering duurt vervolgens lang voordat de ietwat grauwe duisternis invalt. VOETBALLEN OP TV ‘s Avonds bekijken we op de breedbeeld­tv de WK ­ voetbalwedstrijd Duitsland ­ Portugal voor de derde plaats, samen met een aangeschoten Zweed en zijn minnares (denken we) uit Ørebro. De Zweed is op de hand van “Tüskland”, wij ook trouwens. Onze oosterburen winnen terecht met 3­1.

98

Vele schepen lopen de ruime havens binnen en snelle veerboten varen naar Kopenhagen. Door de nieuwe brugtunnelverbinding over de Sont, zal de stad ongetwijfeld nog meer profiteren van de betere bereikbaarheid en de nabijheid van het internationale vliegveld Kastrup bij Kopenhagen. HANDELS- / INDUSTRIESTAD Malmö is een handels­ en industriestad met moderne gebouwen en fonkelende neonreclames. Ze heeft 250.000 inwoners, is hoofdstad van de provincie Skane en is de derde stad van Zweden. In de 12e eeuw lag hier een vissersdorp dat door de gunstige ligging en door de ondernemingsgeest van de bewoners uitgroeide tot een haven waar Hanzeschepen geregeld aanlegden. In het begin van de 16e eeuw was Malmö na Kopenhagen de belangrijkste stad van Denemarken. In 1434 liet koning Erik van Poinmeren er het Malmöhus bouwen. Nadat deze burcht in oorlogen ten dele was verwoest werd hij in 1540 door Christian III van Denemarken herbouwd. Tot 1658 was de stad met een korte onderbreking in Deense handen. In dat jaar veroverde Karl X Gustav geheel Skäne. Malmö werd toen een ommuurde stad. Dankzij deze zelfverdedigingslinie slaagden de Denen er in 1677 niet in Malmö te heroveren. SOORT DEENSE STAD Qua sfeer is Malmö nog steeds een Deense stad. Het is er altijd druk en gezellig. Leuk is vooral het Stortorget met vele caféterrassen en restaurants. De moeite waard zijn ook de mooie stadsparken, waaronder het Folkets Park, ten zuiden van het oude centrum, waar allerlei amusement wordt geboden. 's Avonds kunt u naar het stadstheater gaan, waar tegelijkertijd drie verschillende voorstellingen kunnen worden gegeven, of naar de bioscopen en dansgelegenheden, terwijl de grote hotels hun eigen nachtclubs hebben. VERS ONTBIJT Het ontbijt is uit de kunst: veel verse vis en pas gebakken broodjes. Er blijken toch nog andere gasten te zijn, onder andere een Duitse familie met een Michael Ballack­achtige zoon en een Steffi Graf­achtige schoondochter. Om half elf gaan we de stad Göteborg bezichtigen. HYPERMODERNE HAVEN Een half uurtje later parkeren we de Volvo in een “Tiefgarage” midden in het centrum. We starten onze vroege ochtendwandeling (op zondag zijn we nooit zo vroeg op) bij het station, daarna gaan we naar de haven met een gerestaureerd zeilschip (nu restaurant), een avant­ gardistisch operagebouw en een hypermodern appartementencomplex. Er loopt van hieruit een overdekte voetgangersbrug naar het centrum, waaronder een verkeerstunnel wordt gebouwd. De voormalige winkelstraten heeft men allen overdekt, waardoor er een soort oosterse bazaarsfeer ontstaat, een souk in het hoge noorden.

99

KANALEN EN GRACHTEN We komen uit op een centraal plein dat doorsneden wordt door een kanaal. Natuurlijk met de nodige standbeelden en het raadhuis. We passeren de markthallen en patriciërshuizen in alle soorten en maten. Na wat kerken en andere gebouwen bekeken te hebben drinken we koffie op een beschaduwd terras bij de kathedraal uit 1927 in klassieke stijl gebouwd. (Katholieken horen in Zweden tot een kleine minderheid van 2%, het land is overwegend luthers­evangelisch.) De zon is inmiddels weer eens doorgebroken. GROENGORDEL EN STADSPARK We bereiken andere kanalen en een soort ringvaart. Daarbij liggen de bastions en lunetten van de oude vestingstad, tegenwoordig voornamelijk gebruikt als park en wandelgebied. Veel groen dus hier. De bevolking is uitgelopen om te genieten van het zomerweer. We lummelen wat op een bankje bij het stadspark dat aan de grote Avenue gelegen is. Daar liggen ook de monumentale gebouwen, zoals theaters, rechtbanken en dergelijke. Er dreigt onweer, dus we keren terug naar ons hotelletje in het groen. VESTINGRUÏNE BOHUS Onderweg stoppen we nog een tijdje bij de vesting Bohus, de ruïne van een burcht die in vroeger tijden erg belangrijk was. Eeuwenlang heeft het op een heuvel aan de rivier liggend kasteel de grens bewaakt tussen Noorwegen en Zweden. We besluiten toch maar geen rondleiding te riskeren. We eten op een terrasje nog een broodje. VOETBALFINALE: FRANKRIJK—ITALIË De rest van de dag brengen we door op ons landgoed. De regen valt met bakken uit de hemel. Als het even droog is, begeven we ons naar buiten om sigaretjes te roken. Om zeven uur hebben we het diner (met entrecôte) gepland. We worden bediend door een vlotte meid die aangeeft zowel receptioniste, kelnerin als kok te zijn. Om acht uur scharen we ons om de tv om de WK—finalewedstrijd tussen Frankrijk en Italië te bekijken. We hebben gezelschap van een groep Franse ornithologen die op een eilandje in de baai vogels aan het observeren zijn. Ook de Duitse familie is present. “Les bleus”, ook wel de Haantjes genoemd, verliezen van de Italianen na strafschoppen. We zijn getuige van de historische kopstoot die Zidane uitdeelt aan een van zijn directe belagers die zijn vrouwelijke familie verbaal beledigd zou hebben. ‘Dommage’, vinden ook de Fransen. Ze lijken ons niet bijzonder chauvinistisch ingesteld.

100

MEER INFO GÖTEBORG INLEIDING Hoewel Göteborg (455.000 inwoners) een aantal grote industrieën bezit, is het in de eerste plaats de scheepvaart die de stad haar karakter geeft. De enorme, hypermoderne havens maken Göteborg tot de grootste havenstad van Zweden. De stad is bijzonder gunstig gelegen aan de westkust van Zweden, daar waar de Göta älv uitstroomt in het Kattegat. Deze 'Poort van Zweden' (de enige grote haven van Zweden die praktisch het gehele jaar ijsvrij is) ontvangt jaarlijks 12.000 schepen en met de Stena Line veerboten komen meer dan 4 miljoen passagiers aan. De omvang van de haven, waar een groot deel van Zwedens im­ en export wordt verwerkt, en de rijke geschakeerdheid van de industrie hebben geleid tot een grote rivaliteit met Stockholm, dat weliswaar hoofdstad is, maar in economisch opzicht voor deze tweede stad van het land moet onderdoen. De ontwikkeling van de industrie neemt nog steeds toe; het aantal fabrieken van machinerieën, kogellagers, textiel, levensmiddelen en chemische producten, naast talloze andere, loopt al naar de duizend. Tot de bekendste behoren wel de Volvo­, Mölnlycke­ en Hasselbladfabrieken. GESCHIEDENIS Sedert oeroude tijden hadden vissers en zeelieden hun verblijfplaats aan de monding van de Göta älv. Nadat koning Gustav II Adolf hun in 1621 stadsrechten had verleend, werd Göteborg opgebouwd door Hollandse en Duitse kolonisten. Huizen en kerken verrezen, havens werden aangelegd en de Hollanders konden het niet nalaten kanalen en grachten te graven. Dat Göteborg pas in 1621 werd gesticht, vindt zijn oorzaak in de tegenwerking van de Denen, die de machtsuitbreiding van deze havenplaats vreesden. Sporen van de versterkte vesting die Göteborg vroeger was, zijn terug te vinden in de drie forten die de stad bezit, waaronder de vesting Nya Älvsborg in de monding van de Göta älv. Voornamelijk door de handel op het Oosten braken in de 18e eeuw voorspoedige tijden aan. GRACHTENSTAD De oude, sfeervolle stad wordt omsloten door de 17e­eeuwse stadsgracht, de Vallgraven. Deze gracht wordt aan de buitenzijde omringd door de Kungsparken en het park van de Trädgårdsföreningen. Daaromheen liggen de nieuwe wijken en de vele parken die de stad rijk is. U kunt beginnen met een korte oriënteringswandeling door de belangrijkste winkelstraten naar de aardigste hoekjes en mooiste pleinen van de stad en enkele bezienswaardigheden.

101

ZWEDEN TIJDELIJK VERLATEN Na het ontbijt nemen we koffie mee naar het terras. Het is een stuk kouder geworden. Jos betaalt de hotelrekening (circa € 300) met zijn credit card. Pas na elven vertrekken we noordwaarts richting Uddevalla. Het landschap onderweg in wat ons nog van Zweden rest blijft aantrekkelijk met zijn groene heuvels en de verspreid liggende boerenonderkomens met de roestbruine schuren op poten. Van het oversteken van de Noorse grens merken we hoegenaamd niets. NB Zie voor het vervolg van deze reportage DEEL II van ons vakantieverslag naar Scandinavië, Noorwegen.

Vervolg reisverslag Zweden EINDELIJK WEER AUTOBANEN Een kleine drie weken later zijn we weer terug in Zweden. Bij de grens kunnen we gewoon doorrijden. We trekken door een glooiend landschap langs uitgestrekte meren. Het land is hier duidelijk minder dichtbevolkt dan aan de westkust in de buurt van Malmö en Göteborg. De goede, maar smalle wegen van Noorwegen met zijn talloze snelheidsbeperkingen en bochten maken al gauw plaats voor brede autosnelwegen waar Clim eindelijk zijn hart aan kan ophalen. Niet dat hij nu hard gaat scheuren, integendeel, maar wel gebruikt hij de cruise control op standaard 90 km en vaker ook op 110 km per uur.

KARLSTAD HOTEL IN KARLSTAD Voor we het weten zitten we in de buurt van Karlstad waar we willen overnachten. Tevergeefs kloppen we tweemaal aan bij een hotel langs de autobaan, een Scandic en een Best Western Hotel. In het centrum is het echter vrij snel raak, we slagen bij het ietwat ouderwetse Drott Hotel (vooroorlogse lift!), waar we ook een gratis avondbuffet aangeboden krijgen. Dat wordt smullen voor met name Jos, er staat namelijk een terrine met scherpe Thaise Tom Yam soep waar hij gek op is. Er is geen twin ­ kamer beschikbaar, daarom krijgen we een hele grote luxe kamer toegewezen met een extra breed bed, teakhouten meubels, minibar en een comfortabel bankstel. Roken is er niet toegestaan, dus dat doen we vanuit het open raam. De auto parkeren we in de buurt in een P­garage, verplicht op de vierde verdieping , een lift ontbreekt echter (buiten werking?). AVONDLIJKE STADSWANDELING ‘s Avonds maken we nog een wandeling door het oude centrum. Oude herenhuizen aan de rivier Älvgrenen zijn door de laatste allesvernietigende brand gespaard, dat is alles wat er aan historie rest.

102

MEER INFO KARLSTAD In 1584 gaf hertog Karl, jongste zoon van Gustav Vasa, de stad haar tegenwoordige naam. Ook Karlstad is herhaalde malen door brand geteisterd. De laatste grote brand vond plaats in 1865. Op moderne wijze, met brede straten en mooie parken, werd de stad herbouwd en weinig oude gebouwen resteren nog. Karlstad is bisschopsstad en zetel van de gouverneur. In economisch opzicht is Karlstad belangrijk als doorgangsplaats aan de hoofdweg Stockholm ­ Oslo, ook zijn er belangrijke industrieën van ijzer, timmerhout en papier (houtpulp). Het was altijd een fraai gezicht de kleine sleepboten de lange slingerende linten van boomstammen door de Klarälv te zien trekken. Sinds 1991 wordt al het hout echter met vrachtauto's vervoerd. Ook op cultureel gebied is het een belangrijke plaats: er is een theater, waarin prominente gezelschappen optreden. In de zomer vinden de voorstellingen plaats in Mariebergsskogen, waar een openluchttheater is gebouwd. Dit fraai beboste attractiepark ligt in het zuidwestelijk deel van de stad. Naast het reeds genoemde openluchttheater vindt u er een kinderdierentuin, kermisattracties (Tivoli), een danszaal en een hembygdsmuseum met oude Värmlandse huizen, onder andere de jachthut van Karl IX. In het oostelijk deel van de stad ligt aan een meertje het grote zwembadcomplex Orsholmsbadet met verwarmde openluchtbaden. Jos rekent af, terwijl Clim de auto uit de parkeergarage haalt. Er volgt een kalme rit oostwaarts, voornamelijk op de cruise control gereden. We zijn ongeveer 30 km van ‘s lands hoofdstad af als we een zijweg inslaan en het paleis Skokloster opzoeken ; dat wordt in een van onze reisgidsen aanbevolen.

SKOKLOSTER MIDDELEEUWEN IN SKOKLOSTER Als we er aankomen deinzen we even terug: een gigantisch parkeerterrein doemt voor ons op en ook nog eens grotendeels bezet! Er blijken twee festiviteiten tegelijkertijd plaats te vinden: kasteelfeesten bij het 17de ­ eeuwse barokpaleis (een soort middeleeuws festival met wagenspelen, steekspelen, tournooien, Vikingtenten, oude ambachten en natuurlijk worstkramen met biertenten en zo) en even verderop een grote bijeenkomst met tentoonstelling voor auto’s. Een en ander heeft veel weg van een Oud Limburgs Schuttersfeest. We banjeren wat door de modder, bekijken oude sloepen en uitrusting van Noormannen, er vindt net een treffen plaats tussen strijdende partijen met heuse zwaarden en bijlen en veel geschreeuw. De Engelstalige rondleiding in het paleis is net weg, hij duurt ons trouwens ook te lang. We eten een broodje in de tot restaurant omgebouwde kasteelkeuken. Buiten regent het voortdurend, wat veel klanten voor het buffet oplevert. Binnen een uur zijn we weer op weg, eigenlijk veel te kort voor de hoge entreeprijs die we hebben moeten neertellen (€11.– per persoon). 103

HOTEL IBIS VAN ACCOR Nog geen uur later hebben we de voorsteden van Stockholm bereikt. Daar vinden we een tamelijk onbezet tweesterrenhotel Ibis (van de keten Accor), waar we voor twee nachten een kamer reserveren. De auto kunnen we voor de ingang parkeren. Op advies van de receptioniste rijden we het stadje in om te eten. We vinden het restaurant nabij het station niet direct, Jos moet er zelfs de auto voor uit. Dat is overigens wel de moeite waard, want het Wirtshus blijkt goede kost te serveren (vis en biefstuk) met een stevig glas bier. Het zaakje wordt door een tweetal Turken gerund die bijzonder verrast zijn door Jos’ kennis van hun taal. De volgende dag komen we hier terug, maar dan wel op het terras vanwege het zonnige weer. GRATIS INTERNET In bijna alle Zweedse en Noorse hotels kun je in de lobby gratis internetten. Jos checkt dan ook regelmatig zijn e ­ mailbox en bekijkt zijn websites. Vanavond stuurt hij berichten met vakantiegroeten en gezondheidswensen naar Ger en Door Geurts (Ger heeft namelijk enkele tia’s achter gehad) en Dorine Houbiers. Deze is met haar man Jo een weekje in Trondheim bij haar aldaar wonende en werkende (bij Statoil) dochter op bezoek geweest. We hebben elkaar op tien dagen na gemist.

STOCKHOLM MET DE TREIN NAAR DE STAD Het ontbijt is in dit tweesterrenhotel kwalitatief een stuk minder, maar toch nog voldoende. Na bij de balie enige info ingewonnen te hebben, vertrekken we naar het station. Jawel, we hebben besloten vandaag met de trein naar het centrum te gaan. Jos maakt een praatje met de vriendelijke lokettist, een jongeman uit Rawalpindi, Pakistan. Binnen tien minuten staan we in het hartje van Stockholm. GAMLA STAN Vanuit het hoofdstation lopen we rechtstreeks naar Gamla Stan, het oude centrum op een eilandje. De stad is ruim van opzet, met veel kanalen en dus ook tal van bruggen. We passeren het operagebouw, een theater en het rijksdaggebouw. Bij het Koninklijk Paleis, een reusachtige steenklomp met weinig uitstraling, is men net bezig met de voorbereiding van de aflossing van de wacht. Daar gaan we niet op wachten. Busladingen vol toeristen komen aan, vooral afkomstig van cruiseschepen. Gamla Stan is dan ook behoorlijk toeristisch, de oude sfeervolle straten zijn verstopt met slenterend toeristenvolk. Restaurantjes en souvenirshops rijgen zich aaneen. Men moet oppassen dat dit circus de authenticiteit van de wijk aantast, voor zover dit nog niet gebeurd is tenminste.

104

HET VÅSA MUSEUM We lopen naar een ander eiland om de veerboot naar het Våsa—Museum te nemen. We missen hem op enkele seconden na. Ook de tweede boot missen we. We blijken geen kaartjes gekocht te hebben (normaal kun je die in Scandinavië op de boot zelf kopen), dus Jos in de rij voor tickets. Dat duurt zo lang dat de boot zonder ons vertrekt. Vooral veroorzaakt door: Amerikanen die zo’n luttel bedrag (zegge en schrijve €4) met de credit card willen afrekenen, bejaarden die korting willen met hun 65+pas, studenten idem met hun studentenkaart, toeristen met hun Stockholm­kaart, senioren die nadere informatie vragen met een rij wachtenden achter hun… Enfin, een half uur later dan gepland kunnen we pas vertrekken. Jos bekijkt ondertussen de buurt en maakt foto’s. ZEER DE MOEITE WAARD De ingang van het Våsa ­ Museum moeten we even zoeken. Hoge entreeprijs, maar dat is het wel waard. Dit is een van de toeristische hoogtepunten van de stad. We kijken onze ogen uit en bewonderen de volharding waarmee men dit schip uit de 17e eeuw niet alleen gebouwd heeft, maar ook waarmee men het in zo’n tien jaar tijd geborgen en gerestaureerd heeft. We zijn zeer onder de indruk. Het is er druk, alle nationaliteiten zijn hier vertegenwoordigd, onder andere ook veel Nederlanders. Achteraf blijken we toch nog enkele onderdelen van de expositie gemist te hebben. WALLENBERG EN SYNAGOGE We varen terug naar de stad langs de Strandgatan met tal van prachtige paleisjes en statige herenhuizen. Via een monument voor Raoul Wallenberg (de diplomaat die in de oorlog duizenden Hongaarse Joden heeft gered en zelf in de sovjet ­ Goelag Archipel verdwenen is) en vlak daarbij een netjes opgekalefaterde synagoge bereiken we de Kungstrådgard, een groot plein (uiteraard met ruiterstandbeeld en fontein) waar we op een terras dure koffie drinken en nog duurdere baguettes met brie en salami nuttigen. RITTERHOLMEN GRAFMONUMENTEN Terug naar Gamla Stan, nu de andere kant aan de oevers van het meer. Daar ligt de kerk van Ritterholmen waar leden van de Zweedse koninklijke familie liggen begraven. Opmerkelijk zijn de herdenkingsschilden aan de wand van pakweg alle groten van de aarde van de laatste eeuwen: onze oud­koninginnen Wilhelmina en Juliana, koning Boudewijn, koning Hoessein van Jordanië, keizer Hirohito, staatshoofden zoals de Gaulle en Mitterand, Helmut Kohl, maar ook generalissimo Tsjang Kai Tsjek en andere dubieuze figuren. Ze hebben allemaal een Zweedse koninklijke onderscheiding ontvangen, vandaar die eer. De cryptes zijn er tamelijk sober en nauwelijks toegankelijk, net zoals de hele kerk trouwens. Aan de ingang moet enkele euro’s entree betaald worden. Buiten blijven we even op een bankje van het zonnetje genieten voor we terugkeren naar het station.

105

BIERTJES EN TV-FILM Om 5 uur staan we weer in onze buitenwijk. We haasten ons naar het terras van het Wärtshus van gisteren. Na de biertjes blijven we hier ook nog eten. Terug in het hotel kijken we naar een film met Kevin Costner die als body guard optreedt voor een zwarte rockdiva en daarop verliefd wordt (of beter: zij op hem…) MEER INFO STOCKHOLM MIDDELEEUWEN Tijdens de Middeleeuwen omvatte Stockholm hoofdzakelijk liet tegenwoordige Gamla Stan (Oude Stad) tussen de bruggen. Na voortdurend in strijd gewikkeld te zijn geweest met de vijandelijke buurlanden, brak er onder het bewind van Gustav Vasa en zijn zonen een vreedzamer tijd aan en groeide de stad sterk uit. Nieuwe stadswijken ontstonden en de houten huizen werden door stenen vervangen. In 1634 werd Stockholm officieel hoofdstad van het rijk, waarvan het overigens al sinds kort na de stichting residentie­ en regeringsstad was geweest. 18E / 19E EEUW In de loop van de 18e eeuw, waarin Stockholm aanvankelijk leed onder de gevolgen van oorlogen en het uitbreken van een pestepidemie, bracht een krachtig economisch beleid de stad er weer bovenop. Het stadsbeeld wijzigde zich opnieuw, terwijl ook kunst en literatuur steeds belangrijker werden door het contact dat de koningen van Zweden met het buitenland onderhielden. Dan neemt na de bestuursproblemen in het begin van de 19e eeuw de welvaart een grote vlucht. Stockholm krijgt de eerste spoorwegverbinding en het centraal station verrijst. De reeds ingezette industrialisatie neemt toe. Hogescholen, talrijke wetenschappelijke instituten en belangrijke musea worden opgericht. In korte tijd is Stockholm een wereldstad geworden, die een voorbeeldfunctie vervulde voor andere westerse steden. GAMLA STAN Gamla Stan is ongetwijfeld Stockholms bezienswaardigste en schilderachtigste deel, vol historische charme, voorname gebouwen, fraaie gevels, antiekwinkeltjes en boetieks, gezellige restaurants en flanerende mensen. Het is geen openluchtmuseum, maar een levend stadsdeel. STADSWANDELING De navolgende wandeling is in 2 à 2,5 uur te maken (zonder bezichtigingen). De nummers verwijzen naar de plattegrond (niet in dit verslag opgenomen). Beginpunt Stadshuset (1). Vandaar over de Stadshusbron in de richting van het centraal station naar het drukke verkeerspunt Tegelbacken. Rechts aanhouden en over de Vasabron. 106

Aan het eind van de brug ligt links het Bondeska Palats (39), rechts het Riddarhus (40), getekend door Joost Vingboons en Jean de la Vallée. Van het Riddarhustorg met een standbeeld van Gustav Vasa over de Riddarholmsbron naar de Riddarholmskyrkan (41). U wandelt links om de kerk. Links van de kerk ziet u dan overblijfselen van een franciscanenklooster. Vervolgens linksaf door de Wrangelska Backen langs het Wrangelska Palats (42). Achter langs dit paleis en langs het water naar de Birger Jarls Torn (43). Bij de toren langs de kade blijven lopen en dan weer rechtsaf door de smalle Schering Rosenhanes Gränd naar het Birger Jarl Torg. Nu weer terug over de Riddarhustorg naar de Myntgatan. Links ligt het Kanslihus (38), het regeringsgebouw. Bij het Mynttorg slaat u rechtsaf de Västerlånggatan in, de winkelstraat van Gamla Stan met vele mooie oude gevels. Halverwege verrijst links de Tyska kyrkan (35). HOOGTEPUNTEN Om in korte tijd een goede indruk te krijgen van de stad noemen wij hier de bezienswaardigheden die representatief zijn voor de stad. U ontloopt de kans een belangrijk onderdeel te missen en u kunt later beweren dat u Stockholm een beetje kent. De nummers verwijzen naar de plattegronden. Nadere bijzonderheden geven wij in de alfabetische lijsten van bezienswaardige gebouwen en musea. Dit zijn ze: Stadhuset (1); Gamla Stan met Kungliga Slottet (29); Riddarhuset (40); Stor­kyrkan (30) en Tyska kyrkan (35); Riddarholmskyrkan (41); Nationalmu­seum (23); Hötorg City (5); het eiland Djurgärden met openluchtmuseum Skansen (71) en het Vasa­museet (16). Daarnaast zijn zeker ook een bezoek waard: Statens Historiska Museet (12); Nordiska Museet (13); Lidingö met Millesgården (81) en Drottningholms Slottet (83). Door de Järntorgsgatan naar het Järntorg. Rechts ziet u de oude Riksbanken. U steekt het plein over, loopt dan even de Västerlånggatan in en slaat dan rechtsaf door de smalste straat van Stockholm, de Mårten Trotzig Grand. Aan het eind van het straatje rechtsaf en vervolgens linksaf door de Österlånggatan. Direct aan uw rechterhand vindt u op 51 het beroemde kelderrestaurant Den Gyldenen Freden (33). Even verder op 37 een oud huis met gevelsteen: `Gaet het wel men heeft veel vrinden, keert het luik wie kan ze vinden'. Vervolgens komt u op een pleintje, waarop een bronzen kopie staat van het beeldhouwwerk St.­Joris en de Draak (het origineel van hout vindt u in de Storkyrkan). Linksaf door de Köpmangatan met zijn antiekwinkeltjes naar het Stortorg met de Börs (37). Links van de Börs door de Trängsund naar de Storkyrkan (30). Links op de hoek van de Storkyrkobrinken (2) staat het huis (1650) van Axel Oxenstierna, kanselier van Gustav II Adolf. U staat nu ook tegenover het Kunliga Slott (29). U wandelt rechts om het paleis heen naar de Slottsbacken. De obelisk op het plein werd opgericht ter herinnering aan de Russische Oorlog (1788­1790). Aan uw rechterhand ziet u rechts (het gele gebouw) de Finse kerk, met er naast op 4 het Tessinka Palats (31).

107

U loopt verder naar de Skeppsbron met het fraaie standbeeld van koning Gustav III. Linksaf om het paleis heen via de Slottskajen naar de Norrbron, een 115 meter lange brug, waarvan links het Riksdaghus (28) staat, dat door een gang met de Riksbanken is verbonden. Rechts beneden in het parkje Strömparterren staat de `Zonnezanger', een standbeeld van Carl Milles. Aan het eind van de brug ligt het Gustav Adolf Torg met in het midden het ruiterstandbeeld van Gustav II Adolf. Aan de linkerzijde van het plein ligt het Aivfirsten Palats (27) en rechts van het plein ligt de Operan (26). Achter de Operan staat de kleine S:t Jacobskyrkan (25). Voor de kerk ligt het Karl XII Torg met het in 1868 opgerichte standbeeld van Karl XII. Aansluitend aan het plein strekt zich de Kungsträdgård (24) uit. Vele banken nodigen de bezoeker uit zich even te verpozen, om vervolgens naar de in het noorden aansluitende Hamngatan te wandelen. Hier staat het Sverigehus (7) en het grote NK­warenhuis. U volgt de Hamngatan linksaf naar het Sergelstorg (4) met zijn indrukwekkende grote gebouwen, met links het Kulturhus (3) en rechts de vijf wolkenkrabbers van Hötorg City (5), een winkelcentrum. Hier doorheen over de Drottninggatan met het Ählens warenhuis. Vervolgens rechtsaf door de Kungsgatan naar het Hötorg met het Konserthus (6). Voor het gebouw staat de fontein 'Orpheus' van Carl Milles. U slaat rechtsaf de Sveaväg in terug naar het Sergels Torg. Rechtsaf de Klarabergsgatan in met links de Klarakyrkan (2). Via de Vasa­gatan (linksaf) langs het centraal station en over de Stadhusbron naar het beginpunt terug.

PALEIS DROTTNINGHOLM Even na tienen vertrekken we. We vinden op goed geluk de juiste weg naar het paleis van Drottningholm. Een kwartiertje later komen we daar aan. Het paleis ligt aan een meer en ziet er statig uit in het zonnetje. We bezichtigen de mooi ingerichte kamers en het fraaie trappenhuis. Het is zeker niet het mooiste paleis dat we ooit bezocht hebben, maar wel een bezoekje waard. De slottuinen en het Chinese paviljoen bekijken we maar niet. INDUSTRIESTEDEN We vervolgen onze weg op zoek naar de autosnelweg, de E4 of de E 20. Die kunnen we alleen bereiken door een ferry /veerboot te nemen, gelukkig varen die met een hoge frequentie. Daarna volgt een rit waarbij we behoorlijk kunnen doorkachelen. Het aanvankelijke weldadige zonnetje maakt regelmatig (zo om het half uur) plaats voor een korte plensbui. We passeren industriesteden zoals Södertalje (lucifers en Scania Vabis) en een hele ris steden waarvan de namen allemaal eindigen op –köping: Nyköping, Norrköping, Jönköping en Linköing. Hier liggen de fabrieken en hoofdvestigingen van wereldconcerns als Ikea, Asean Brown Bovery en Huskvarna. Het land is hier plat, sterk bebost met naaldwouden en overal liggen meren te glinsteren. We stoppen ergens halverwege voor broodjes en koffie.

108

HELSINGBORG MOTEL IN HELSINGBORG Pas tegen half zeven bereiken we de provincie Skåne met het stadje Helsingborg. Aan de rand van de stad vinden we een bescheiden motel, we krijgen er een kamer die zo te ruiken al heel lang niet meer in gebruik is geweest. We eten op een terras aan een pleintje in een woonwijk uit de jaren zestig / zeventig. ‘The food is good’ en de prijzen alleszins redelijk. Buiten de stadscentra, waarin we nolens volens regelmatig vertoeven, ligt het prijspeil een stuk lager. Ze zijn te vergelijken met Nederlandse prijzen, in de horeca tenminste. Het ontbijt is wat kariger dan we gewend zijn. Jos heeft de vorige avond al van te voren betaald, dus er hoeft niet te worden afgerekend. OVERTOCHT MET FERRY We rijden de binnenstad in, waar overal staat aangegeven waar we de ferryboten kunnen vinden. Het kost ons dan ook geen enkele moeite om ons in te schepen. De overtocht (tarief € 30 enkel reis) duurt nog geen 25 minuten. Om half elf staan we na drie weken weer op Deense bodem en zetten we koers naar een van de sites die op de Unesco ­ lijst van Werelderfgoed van de Mensheid prijken: Kronborg, het kasteel van Hamlet.

NB Het vervolg op dit verslag kunt u lezen in DEEL I van onze reportage van onze vakantiereis door Scandinavië: Denemarken.

NOORWEGEN (2006) Noorwegen is ongeveer tien keer zo groot als Nederland en heeft drie maal zo weinig inwoners. Noorwegen betekent letterlijk de ‘Weg naar het Noorden’ daarom is Noorwegen een smal en langwerpig land, dat aan de bovenkant een soort kap vormt over Scandinavië. De kuststrook van het land is de langste van Europa en het noorden van het land ligt boven de poolcirkel. Noorwegen is relatief gemakkelijk te bereiken door de vele ferry mogelijk­ heden vanuit Denemarken en Duitsland. De afgelopen decennia is de infrastructuur van het land aanzienlijk verbeterd door de aanleg van tientallen tunnels en bruggen en kunt u goed met de auto het land verkennen. In het land zijn overblijfselen te vinden van de legendarische Vikingen. Niet alleen grote steden als Oslo en Bergen zijn interessante steden om te bezoeken, maar ook in wat kleinere dorpjes en steden kunt u culturele monumenten vinden die de moeite waard zijn om te bezoeken, zoals de eeuwenoude houten stafkerken.

109

In Noorwegen is vooral de natuur betoverend, zowel in de zomer als de winter. De vele natuurparken zijn verspreid over het hele land, van noord tot zuid. Fjorden zijn over het gehele land te vinden, enkele bekende voorbeelden zijn het Hardangerfjord en het Sognefjord. De bergen, rivieren, watervallen en meren maken het tot een van de mooiste landen van de wereld! We hebben Denemarken en Zweden achter de rug. We beginnen nu aan Noorwegen, ons eigenlijke reisdoel waar we een rondreis van twee weken gaan maken. Dag 6 Maandag 10 juli

GOTHENBURG - ASKIM - OSLO THE COUNTRYSIDE Ongehinderd rijden we Noorwegen binnen. Het landschap blijft hetzelfde als in Zweden: groen en glooiend met hetzelfde soort hoeves verspreid op de hellingen liggend. We zien een bordje dat naar “Gamle by” verwijst. We weten ondertussen vanuit het Deens dat ‘gamle’ oud betekent en ‘by’ dorp of stadje. Trouwens, ‘store’ en ‘lille’ betekent respectie­ velijk groot en klein. Zou er een etymologisch verband bestaan tussen respectievelijk het Nederlandse ‘stoer’ en het Engels ‘little’? Waarschijnlijk wel. VERDWAALD OP VRUCHTBAAR PLATTELAND We raken echter het spoor volkomen bijster, nergens meer een richtingbord te zien. (Later blijkt dat er de oude binnenstad van Fredrikstad mee bedoeld is, dat juist in tegenover­ gestelde richting ligt…). We belanden op kleinere weggetjes tussen bossen, over heuvels, langs landerijen en meertjes en rijden door kleine dorpjes. Een vruchtbare streek, dat staat buiten kijf. We stoppen nog bij een alleraardigst wit dorpskerkje. KOFFIE EN BROODJES IN ASKIM Uiteindelijk komen we uit in het grotere plaatsje Askim, waar we het centrum opzoeken om koffie te drinken en ons nader te oriënteren. Jos pint zijn eerste bedrag aan Noorse kronen in een modern winkelcentrum. Op een terras zonder zonneschermen bestellen we koffie en broodjes. Het spontane meisje dat ons bedient heeft een tijdje via een uitwisselings­ programma gelogeerd bij een Nederlandse familie in Steenwijk, Nederland en is erg enthou­ siast.

OSLO HOTEL SORIA MORIA Oslo is niet ver meer, zo’n 60 km. We rijden de hoofdstad binnen via de rondweg Ring 3. Daar wordt tol geheven, maar Clim rijdt door de poort van automatische betalers / vergun­ ninghouders, eigenlijk moet hij de poort “manual” kiezen. Benieuwd of we daar nog iets van 110

horen, een boete van de verkeerspolitie bijvoorbeeld. We vinden onze afslag naar Hotel Soria Moria vrij eenvoudig. Het ligt bovenop een berg van 500 meter, de Holmenkollen, en biedt uitzicht over de hele Oslo ­ fjord. Het is een voormalig sanatorium (Edvard Grieg heeft er nog een kuur gevolgd), dus we zijn verbaasd als we zonder enig probleem een rokers­ kamer krijgen toegewezen. Er is verder niets te doen in het hotel, de bar is dicht en we hebben dorst. We besluiten daarom alvast een stukje Oslo te gaan verkennen. SPRINSCHANS SKIËN HOLMENKOLLEN Even verderop ligt voor wintersportliefhebbers een bekende attractie, de skischans van Holmenkollen. Die bekijken we, evenals een stafkerk die ze ergens anders hebben weggehaald en hier hebben herbouwd. Op een van de nabijgelegen hellingen (daar wordt ‘s winters op gelanglaufd, er worden nu nog steeds loipes aangegeven, meer bedoeld voor nordic walking, mounain biking ...) staat een enorme lelijke trol van beton. We dalen de berg met al zijn haarspeldbochten af en belanden in de noordelijke wijken van de stad. SCHITTEREND VIGELAND - PARK Door puur toeval ontdekken we ergens het bordje Vigeland­park (ook wel Frogner­Parken genoemd). Hoewel het tegen zessen loopt aarzelen we niet lang en parkeren de auto aan de achterkant van het park. Het is behoorlijk uitgestrekt en het biedt de liefhebber van beeldende kunst heel wat spectaculairs. In het zachte, schuin invallende avondlicht krijgen al die naakte beelden nog extra glans. Het park is in de periode 1924 ­ 1950 gebouwd. Indrukwekkend zijn de monoliet, het fontein en de brug met 58 beelden uit het leven van de mens. Overal bloeien de rozentuinen die ons met hun indringende geur bijna bedwelmen. We bestellen ieder een schotel in het restaurant en moeten daarvoor € 60 neertellen. Dat hakt er in en voor wat eigenlijk? Zo bijzonder is het allemaal niet. Op de terugweg naar de auto komen we bekenden tegen: het Duitse paartje ‘Steffi Graf ­ Michael Ballack’ uit het hotel in Hakefjorden. Om half negen zijn we terug op de berg. OSLO - Frognerparker - Gustav Vigeland Gustav Vigeland werd in 1869 geboren in Mandal. Hij kwam uit een timmersmansgeslacht. Reeds als kind bewees de kleine Gustav al dat hij veel vaardigheid en talent voor tekenen en houtsnijden bezat. Daarom werd hij naar Oslo gestuurd om in de leer te gaan bij houtsnijder Fladmo. Ook was hij een tijd bij een beeldhouwer in de leer. In 1891 reisde hij naar Kopenhagen, een jaar later naar Parijs. Daarna verbleef hij meestal in Noorwegen. Daar leidde hij een erg teruggetrokken leven, waarbij hij zich steeds meer ging wijden aan zijn levenswerk, de Vigelandsanlegg in het Frognerpark. Dit beeldenpark, dat ongeveer 15 miljoen gulden gekost heeft, is hier onder leiding van Vigeland zelf aangelegd. Het is echter pas na zijn dood in 1943 voltooid. De laatste 20 jaar van zijn leven heeft Vigeland in het Frognerpark gewerkt en gewoond. In zijn woonhuis is nu het Vigelandmuseum ondergebracht. Hier is ook zijn as bijgezet. Vigeland heeft niet alleen de sculpturen in het park ontworpen; ook de aanleg van het park is van zijn hand. Om te beginnen met de hoofdingang. Het smeedijzeren hek met 5 grote en 2 kleine poorten is een ontwerp van zijn hand. Hierin zijn verschillende draken­ en slangenmotieven verwerkt.

111

Het beeldenpark is opgebouwd uit verschillende grote groepen: ­ de brug ­ de barneplassen ­ het fontein (met labyrint) ­ het monolietplateau ­ de monoliet zelf Brug Op elke hoek van de brug staat een granietgroep die bestaat uit slangen en mensenfiguren. Drie van deze groepen verbeelden een man in gevecht met de slang, de vierde stelt een vrouw voor die zich door een slang laat omarmen. Op de reling van de brug staan 58 figuren en groepen in brons. Zij representeren mensen van verschillende leeftijden en de dominerende motieven zijn: man en vrouw / man en kind / vrouw en kind. Erotiek en liefde worden door deze beelden uitgebeeld. Midden op de brug staan aan elke kant een ringgroep. In de ene ring zweven een man en een vrouw (de eeuwige aantrekkingskracht tussen beide geslachten). In de andere ring zit een man opgesloten; hij probeert te ontsnappen. Barneplassen Beneden bij de brug bevindt zich een klein rond plein met een aantal beelden van kinderen in brons. Midden op het plein staat een volgroeid embryo, afgebeeld in natuurgetrouwe afmetingen en houding (met het hoofd naar beneden). Langs de rand staan 8 kleine kinderen, in het vroegste levensstadium. Fontein en labyrint Dit is het oudste deel van het park. De middengroep bestaat uit 6 reusachtige figuren, van verschillende leeftijden. Ze symboliseren de mens in strijd met de moeilijke opgaven in het leven. De 20 bronzen groepen op de rand van het bassin stellen combinaties voor van mensen en bomen. In de mythologie is de boom een symbool voor wedergeboorte en eeuwig leven. De 20 groepen kunnen worden ingedeeld in 4 groepen van 5. Op elke hoek wordt een ander stadium uit een mensenleven uitgebeeld: kinderen / jongeren / volwassenen / ouderen. Het plein rond de fontein is 1800 m² groot en bestaat uit een mozaïek in zwart en wit graniet. Dit mozaïek vormt een labyrint. De weg door het labyrint is ongeveer 3 kilometer lang en heeft een aparte in­ en uitgang. Monolietplateau en monoliet Het plateau is 120 x 60 meter groot. Op de ronde trap zijn 36 granietgroepen geplaatst. Het thema dat door deze groepen wordt uitgebeeld is de levenscyclus. Op de bovenste ring staat een groep bestaand uit een aantal kleine kinderen tegenover een groep die bestaat uit dode mensen. Tussen deze beide uitersten worden mensen van allerlei verschillende leeftijden uitgebeeld. Daarbij worden dagelijkse situaties uitgebeeld. Midden boven op het plateau staat een zuil die bestaat uit 121 mensenfiguren: de Menneskesøylen. In de volksmond werd al snel de naam monoliet in gebruik genomen. De zuil is uit één blok graniet gemaakt. Vigeland heeft er bijna 5 jaar over gedaan om de zuil te ontwerpen. De totale hoogte (inclusief sokkel) is 17,3 meter. Het blok graniet is afkomstig uit Iddefjord en weegt 180 ton. Het steenhouwen is ter plaatse gebeurd. Van 1929 tot 1943 hebben er dagelijks 3 beeldhouwers aan gewerkt. Onder in de zuil liggen ogenschijnlijk dode mensen, bovenin bevinden zich kleine kinderen. Helemaal aan het eind van het pad bevindt zich nog het Levenswiel.

112

GÅLÅ Dag 7 Dinsdag 11 juli OSLO - EIDSVOLL - GJØVIK - LILLEHAMMER - GÅLÅ EEN STUKJE AUTOSNELWEG Na een stevig ontbijt (het is toch nog druk geworden, bussen vol toeristen!) vertrekken we even na tienen, onze standaard vertrektijd als we op pad moeten gaan. We kiezen voor de autobaan (een van de weinige in Noorwegen) naar Trondheim. Na 40 km is die al ten einde en komen we terecht op de nationale wegen. Die zijn doorgaans goed geplaveid, maar tamelijk smal. De maximumsnelheid is er over het algemeen 80 km per uur, dat schiet dus niet echt goed op. LANGGEREKT MEER We slaan af naar de weg die langs de westzijde van het Mjösa Meer loopt. Aan de oostzijde ligt de bekende plaats Hamar (internationale schaatswedstrijden). In het stadje GjØvik ongeveer halverwege drinken we koffie bij een kiosk langs de weg. Onderweg stoppen we ook nog bij een dorpskerkje voor een sigaretje. Daar begint het te regenen en dat weer houdt uren aan. We maken bewust een omweg door berggebieden en genieten van de vergezichten. De wegen zijn prima berijdbaar. Bij Lillehammer (ook bekend als stad waar de Olympische Wintersportspelen plaats hebben gevonden) komen we weer op onze aanvankelijke route, de E6. We volgen het meer, dat meer dan 80 kilometer lang is, en de rivier enige tijd. BUFFETDINER IN WINTERSPORTHOTEL Tenslotte gaan we bij Harpefoss opnieuw de bergen in tot het wintersportoord Gålå. Daar ligt ons eerste hotel, vooral van hout gebouwd. Het is een hØjfjellhotel, dat wil zeggen dat het voor dat bijzondere kwaliteitspredikaat op meer dan 800 meter hoogte moet liggen. Mooi uitzicht op het blauwe meer en de toppen van de bergen die hier en daar nog besneeuwd zijn. ‘s Avonds genieten we er van een uitgebreid buffet (later blijkt dit € 45 per persoon te kosten…), samen met een buslading oudere Franse toeristen uit Aurillac. Na een korte avondwandeling wast Clim nog even de auto, terwijl Jos pogingen doet om de hik te onderdrukken; hij vreest het ergste… Gelukkig verdwijnt de klacht na enige tijd en komt de gevreesde nachtmerrie van langdurige braaksessies niet uit.

113

LILLEHAMMER Dag 8 Woensdag 12 juli GÅLÅ- PEER GYNT VEGEN - LILLEHAMMER - GÅLÅ RIJDEN OVER HOOGVLAKTE Direct na het ontbijt op pad. Hoewel het bewolkt is en er regelmatig wat regen uit de hemel valt, breekt het zonnetje af en toe toch bescheiden door. We rijden eerst beneden naar het meer, waarna we de hoogvlakte oprijden om de beroemde Peer Gynt Vegen (of Veien vol­ gens de oude spelling) tot Skei te gaan volgen. Die bestaat uit heide, veenmoerassen, meertjes, dwergsparren, kruipwilgen, taaie grassoorten, wilde bloemen en dergelijke. Door de lage begroeiing heb je er weidse uitzichten. Je moet wel een kleinigheid (€ 8) tol betalen. We hebben geen kleingeld voor de automaat. Een ons tegemoetkomende auto stopt om ons te helpen. Het blijkt een jong paar uit Schimmert te zijn; ze hebben slechts een dikke week hier. Zij tippen ons dat we ook met de credit card kunnen betalen. We moeten opletten dat we geen schaap aanrijden; je ziet ze overal langs de weg opdoemen, meestal zijn ze met zijn tweeën. Het zijn de enige dieren die we er zien; geen muskusossen, rendieren, elanden, lynxen, veelvraten of ander wild dat hier schijnt te leven. KIL EN GUUR WEER Halverwege drinken we koffie in een bergrestaurant met veel opgezette dieren aan de wand. Het is dan buiten behoorlijk guur geworden. De kilte is wel verklaarbaar, we zitten op meer dan 1000 meter hoogte. Onderweg komen we regelmatig auto’s met Nederlandse nummer­ borden tegen, we zijn beslist niet de enige bezoekers uit de Lage Landen. In Skei is het gedaan met de weidse panorama’s en komen we weer in de bewoonde wereld. OPENLUCHTMUSEUM MAIHAUGEN IN LILLEHAMMER We rijden door naar Lillehammer (letterlijk: het kleine Hamar, een grotere plaats verderop aan het meer), waar we het openluchtmuseum Maihaugen bezoeken. Entree €12 per persoon. Veel Noorse houten boerenarchitectuur hier, een mooi stafkerkje (ons eerste, er zullen er nog vele volgen) en nog een dorpsstraat uit de vorige eeuw. Koffie en broodje in het restaurant. We stoppen nog even in het stadje zelf en treffen er bij toeval een Vinmonopolet aan, de enige staatswinkel waar je sterke drank kunt kopen. We slaan er bier in: €4,50 voor een halve liter, da’s niet mis. Min of meer rechtstreeks (we missen de staaf­ kerk van Ringebu) rijden we terug naar ons hooggelegen hotel, waar we ons ‘s avonds opnieuw tegoed doen aan het rijkelijke buffet. De Franse groep is vervangen door Span­ jaarden (ze zijn met de bus helemaal uit Alicante in Zuid­Spanje!) en Duitsers. Dag 9 donderdag 30 juli GALA - RINGEBU - ATNA - ALVDAL - FOLLDAL - OPPDAL 114

STAFKERK RINGEBU Clim moet bij vertrek meer dan 300 euro afrekenen, zoiets hakt er wel in. Onderweg naar de vallei van Gudbrandsdalen zien we een dood schaap op het wegdek liggen, ongetwijfeld aangereden. Eerst bezoeken we de staafkerk van Ringebu. We gaan er niet naar binnen. Een paar bussen met bezichtigers zijn ons al voorgegaan. De kerk valt onder andere op door een rode toren. Rondom ligt zoals overal in Noorwegen een uiterst zorgvuldig onderhouden kerkhof. De kerk is op de hoge oever van de rivier gelegen, dit in verband met de voor­ jaarsoverstromingen als de wintersneeuw en de gletsjers beginnen te smelten en de vallei onder water zetten. PLATEAU VOL HUTTEN Daarna gaan we de fjell op, ofwel het hooggebergte. We rijden tussen twee bergmassieven door, de Rondane en de Døvre Fjell, nu allebei beschermde natuurgebieden. Mooie uitzichten op de gedeeltelijk met sneeuw bedekte toppen. We stoppen bij een stroom­ versnelling met een oude watermolen die ooit een houtzagerij heeft aangedreven. Bij mooie plekken heeft men soms een uitzichtplatform aangelegd. Het plateau is letterlijk bezaaid met weekendhuisjes en kampeerhutten. Een overwegend kaal landschap met veel loslopende schapen, geen grote kuddes, maar eenlingen zoals een ooi met een of twee lammeren. We maken nog een wandeling over de Kongsveien, een oud pelgrimspad naar Trondheim waar ooit de koningen met hun koetsen voorbijkwamen. Het is nu een smal spoor in een nauwe kloof.

OPPDAL NOODWEER IN OPPDAL Zonder moeite vinden we ons hotel in Oppdal, eigenlijk een wintersportplaats. Het hotel ligt langs het pittoreske stationnetje, waar we desondanks geen last van voorbijrazende treinen hebben. We krijgen een niet­rokers kamer toegewezen, maar “om toch te kunnen roken hebben we jullie een kamer met balkon gegeven”, stelt de receptioniste ons gerust. We drinken een pilsje en eten een stuk pizza in een winkelcentrum. Om vijf uur kijken we naar de aankomst van de Tour de France. Mensjov van de Rabo­ploeg wint de etappe. We eten schnitzels in een eenvoudig restaurant dat uitsluitend door vrouwen wordt gerund. Om acht uur zitten we weer op onze kamer, buiten woedt een hevig noodweer. Gelukkig hebben we de minibar volgestouwd met bier (o.a. Duvel voor Jos), dus de avond kan niet meer stuk. Op het open balkon zien we ons genoodzaakt sigaretjes te roken onder de paraplu. Dag 10 Vrijdag 14 juli OPPDAL - WATERVAL GJØRA - OPPDAL DE WATERVAL VAN AMOTAN

115

Ons “wakkertje” loopt achter waardoor we ons een uurtje verslapen. Geen nood, we hoeven vandaag nergens heen, bovendien regent het nog steeds. Als het ophoudt vertrekken we naar Gjőra, 40 km verderop naar het westen, waar een mooie waterval van tientallen meters hoog ligt, de Amotan Fossen. Eerst bekijken we hem van boven met uitzicht over het dal met in de verte de boerderij van Jenstad die tegen een helling aangebouwd is. Daarna moeten we bijna een uur klauteren over ongelijke steile paadjes om hem van onderen te zien. Aan de voet van de waterval komen drie riviertjes bij elkaar. Als we weer terug zijn bij de auto voelen we ons tamelijk uitgeknepen. Nee, conditioneel hebben we weinig meer te bieden. Ouderdom, drank, sigaretjes eisen meedogenloos hun tol. VIKINGENBEGRAAFPLAATS Op de terugweg broodjes en koffie in een typisch wegrestaurant. We maken nog een omweg naar het Trollgebergte, maar als we voorbij het meer zijn en een slechte tolweg naar een berghut begint maken we rechtsomkeer. We bezoeken verder nog twee dorpskerkjes en een Vikingenbegraafplaats, waar op wat grafheuvels na bitter weinig te zien is. Wel interessant is dat ze hier voorwerpen gevonden hebben die onomstotelijk afkomstig zijn uit Schotland en het gebied van de Rijn in Duitsland, duidelijk een buit van rooftochten aldaar. We eten in hetzelfde restaurant als gisteren. Ook wippen nog even de plaatselijke Vinmonopolet binnen om onze biervoorraad aan te vullen. Op de tv: Tour de France (een onbekende Italiaan wint) en atletiek in Rome.

RØRØS Dag 11 Zaterdag 15 juli OPPDAL - RØRØS - TRONDHEIM OUDE KOPERMIJNEN IN RØRØS: (UNESCO - SITE) Met een grote omweg naar het oosten toe rijden we ‘s morgens naar het Unesco—mijnwerkersstadje Rørøs. Het plaatsje ligt tamelijk hoog, tussen 600 en 700 meter, maar daar zie je niet zo veel van omdat het op een hoogvlakte ligt. In feite bestaat het uit slechts twee straten met tussenstraatjes die met hun houten huizen nog in originele staat verkeren. Het is in trek bij toeristen, niet voor niets horen wij daar ook bij. We bezichtigen het oude kerkje uit het einde van de achttiende eeuw. MUSEUM IN MIJNCOMPLEX Langere tijd vertoeven we in het museum dat in de gebouwen van de kopermijn (die pas in 1960 definitief werd gesloten) gehuisvest is. Mooie maquettes van alle machines die gebruikt werden en modellen van mijnen en schachten, heel aardig. De moderne kunst die in een van de ruimtes geëxposeerd staat en hangt bevalt ons een stuk minder. In een soort kantinetje drinken we de smerigste koffie van onze reis, tevens wel de goedkoopste. Het is mooi weer vandaag. Onder een strakblauwe hemel met temperaturen van boven de 25 116

graden vervolgen we onze reis naar het noorden. We trekken door een bijzonder bosrijke streek. We komen uit op een soort autosnelweg die ons rechtstreeks naar de grootste stad van de omgeving (Midden—Noorwegen) voert, Trondheim.

TRONDHEIM TRONDHEIM: OUDE HOOFDSTAD EN UNIVERSITEITSSTAD De routebeschrijving klopt deze keer perfect, we rijden tot aan het hotel zonder enig moment van aarzeling. Parkeren is een probleem, maar dat kan volgens de receptioniste gewoon langs de openbare weg, gratis want het is weekend. We zitten echt in het hartje van de stad. We gaan gezien het fraaie zomerweer onmiddellijk op verkenning uit. Eerst naar de haven, daarna terug naar het centrum waar we op een leeg binnenplein pilsjes pakken. Veel pakhuizen zijn hier verbouwd tot café of restaurant. Er zijn ook veel jonge mensen op de been, Trondheim is een aantrekkelijke studentenstad. We gaan op zoek naar een visrestaurant, maar dat is net gesloten. Wordt het dan Indiaas? Ook niet, uiteindelijk valt onze keuze op de Chinees aan de haven. In het Peking ­ menu voor twee personen dat we er bestellen zitten erg veel garnalen. We hebben van bovenaf uitzicht op een terras waar zich vooral “young beautiful people” ophouden. Opvallend veel jongedames zitten er aan het bier. Omdat het zo lang licht blijft maken we nog een wandeling door de stad, inclusief sigaretjes op een bankje. Naar ons gevoel blijft het avondrood op deze geografische hoogte urenlang hangen en daarna blijft de hemel nog steeds licht. Tegen vier uur ‘s nachts komt de zon al weer boven de kim uit. Dat weten we omdat we die nacht allebei met maag­ en darm­ klachten te kampen krijgen. Zouden die grote aantallen garnalen daar debet aan zijn? Dag 12 Zondag 16 juli TRONDHEIM: KLEURRIJKE PAKHUIZEN OP PALEN We staan iets later op dan normaal, per slot van rekening is het zondag en hoeven we vandaag niet te rijden. Het buffet van de “frokost’ (ontbijt) is tot 11 uur open. Veel bus­ toeristen, waaronder een heleboel Amerikanen. We kijken even of onze auto er nog staat enkele straten verderop. Daarna bezichtigen we de stad met zijn kleurrijke pakhuizen op palen aan de rivier, de houten ophaalbrug, de statige herenhuizen die vooral uit hout zijn gebouwd, een theater, een rechtsgebouw. We lopen de steile heuvel naar het fort op. Tot onze verbazing heeft een vindingrijk iemand daar een soort fietslift geconstrueerd, een ketting (met fiets dus) die over een rail naar boven getrokken wordt. KRISTIANSEN FESTNUNG Bij de Kristiansen Festnung blijven we een tijdje rondhangen. De stad ligt aan onze voeten met de dominerende kolos van de kathedraal die overal bovenuit piekt. We maken een rondgang over de bastions, het museum in de weertoren laten we links liggen. We drinken koffie in het milde zonnetje op een terras waar we omringd worden door brutale kraaien, of zijn het kauwen of raven? Groot en luidruchtig zijn ze in ieder geval wel. 117

DE NIDAROS DOM Weer terug in de stad gaan we via het stadhuis de Nidaros Dom in, het is behoorlijk druk daar. Voor veel Noorse gelovigen is dit een heilige plaats waarnaar ze op bedevaart gaan. Je moet er entree betalen. De voorgevel is ronduit prachtig met zijn tientallen, goed gecon­ serveerde figuren uit de bijbel en kerkgeschiedenis. Het is een duistere kerk, men wil er een authentieke sfeer creëren door kaarsen te laten branden. We duiken de crypte in, maar de schatkamer kunnen we niet vinden: is die misschien dicht? We zoeken niet lang en gaan door naar het belendende klooster en aartsbisschoppelijke paleis (de Erkebispegården), waarin een oorlogsmuseum (de Rustkammeret) is gevestigd. Dat bekijken we helemaal, met name de expositie over WO II heeft onze belangstelling. Jos loopt de brug over de Nida op en af om boeiende foto’s te maken. We zoeken vergeefs naar een synagoge die in de buurt zou moeten liggen. HOUTEN PALEIS STIFTSGÅRDEN Om vier uur melden we ons voor een rondleiding door het oudste houten paleis van Scandinavië, de Stiftsgården. Elk jaar verblijft de koninklijke familie van Norge hier nog enkele weken. De gids is een Chinees die als kind door een Noors gezin geadopteerd is. Niet bijster interessant, geen luxe hier en sober ingericht. Wel veel aandacht voor de onafhan­ kelijkheidsviering in 1905 waarvan allerlei ceremoniën hier plaatsvonden. Oude foto’s onder andere. We eten ‘s avonds in een Burger King, baguettes met friet. Tot laat in de avond van de schemersfeer ontspannen op het plein waar het standbeeld van stichter Olaf de wacht houdt. TRONDHEIM INFO 135.000 inw. Olav de Heilige, die het kersteningswerk voltooide, liet Trondheim en daarmee heel Noorwegen plaatsen onder het gezag van het aartsbisdom Bremen. In 1152 verwierf Nidaros (zoals men Trondheim na het voltooien van de kathedraal noemde) kerkelijke autonomie. Trondheim is de op twee na grootste stad van Noorwegen en was in de middeleeuwen de koningszetel en hier worden sedertdien de Noorse koningen gekroond. Toen de stad bovendien bisschopszetel werd, was Nidaros duidelijk de belangrijkste stad van Noorwegen. De stad verloor echter lang­ zamerhand aan belangrijkheid, viel herhaaldelijk ten prooi aan Zweedse overvallen en de destijds gebruikelijke stadsbranden en raakte zijn status als regeringszetel en als religieuze hoofdstad kwijt. In 1681 werd het centrum dusdanig herbouwd, dat het gevaar voor weer zo'n desastreuze brand beperkt werd. Het karakter van de stad kenmerkt zich sedertdien door brede straten en veel pleinen. Bezienswaardig is vooral de Nidaros­dom. Het is het grootste gebouw uit de middeleeuwen in Noor­ wegen (101 bij 50 meter) en is gebouwd in een fraaie, gotische stijl. Vooral de westgevel valt op, waaraan tientallen figuren zijn geplaatst: heiligen, vorsten, bisschoppen en bijbelse figuren. Verder zijn er nog de middeleeuwse kerken van Byneset, Lade en Vår Frue. Andere interessante gebouwen zijn het klooster op het eilandje Munkholmen, de vesting Kristiansten, de Erkebispegården (vlakbij de Domkerk) en de Stiftsgården, een enorm houten paleis in rococostijl.

118

Ook een bezoek waard zijn o.a. het Muziekhistorisch museum in Ringve, het Kunstindustriemuseum Nordenfjeld, het zeevaartsmuseum en het Tröndelag Folkemuseum. Vanaf de Gamle Bybruen (oude houten roodgeschilderde brug) uit de 17e eeuw ziet U vele houten pakhuizen langs de rivier en de koopmanswoningen aan de Kjöpmannsgate.

Dag 13 Maandag 17 juli TRONDHEIM - ORKANGER - HALSA - ANDALSNES - ÅLESUND ONZE EERSTE VEERBOTEN Terwijl Jos uitcheckt, haalt Clim de auto op. Spannend, hij blijkt niet gestolen te zijn wat onze vrees was. We rijden naar het zuiden via Orkanger (waar de beste zalmrivier van het land stroomt) en een langgerekt meer. Het is behoorlijk regenachtig, maar daar hebben we nu in de auto weinig last van. Dan breekt het moment aan dat we veerboten moeten nemen. In Halsa missen we net de afvaart. Koffie en een broodje in een kiosk, Jos verzamelt info­ materiaal dat er in ruime mate voor handen ligt. We verbazen ons over het grote aantal auto’s dat op de ferry past. Door de bouw van (mooie) hangbruggen en tal van tunnels zijn veel ferry’s overbodig geworden. De organisatie is erg efficiënt, er is een restaurant aan­ wezig en ze zijn niet echt duur: gemiddeld € 12 voor een auto met 2 personen. We vervolgen onze weg aan de overkant van de fjord. Door de vele inhammen en baaien is de weg zeer bochtig, voortdurend moet Clim de komende dagen aan het stuur draaien en dat terwijl de weg daalt of stijgt. MISTIGE TROLLSTIEGEN In het plaatsje Åndelsnes aan het einde van de fjord begint de legendarische Trollstiegen, een negentiende­eeuwse steile weg vol met haarspeldbochten en watervallen. Het weer wordt slechter en mist en motregen vertroebelen onze blik op de omgeving. Bussen rijden af en aan: deze weg is een toeristische topattractie. Boven gekomen blijven we een tijdje op een hoogvlakte rijden, waarna we weer afdalen naar de volgende fjord. Dankzij een aantal tunnels hoeven we geen veerboot meer te nemen en kunnen we non­stop doorrijden naar de stad Ålesund, waar we pas om zeven uur aankomen.

ÅLESUND ÅLESUND, JUGENDSTILJUWEELTJE Ons niet­rokers hotel ligt weer pal in het centrum. We eten fish en chips en een club­ sandwich in een Ierse kroeg, waarna we een avondwandeling door het stadje maken. De beeldbepalende architectuur hier is de Art Deco ofwel Jugendstil: de meeste woningen en herenhuizen zijn na een brand in 1904 in deze stijl herbouwd, wat een grote eenheid tot gevolg heeft gehad. We vinden het een aantrekkelijk stadje. Alleen in het kleine haven­ kwartier liggen nog enkele houten panden die niet door de brand zijn verwoest; een ervan is nu het visserijmuseum. 119

Dag 14 Dinsdag 18 juli ÅLESUND - STORDAL - GEIRANGER - STRYN - LOEN

DE GEIRANGERFJORD We blijven maar een nacht in dit schone stadje. Jos gaat ‘s morgens alleen de stad in op fotojacht. Met name langs de binnenhaven komt hij in actie. We rijden een stukje dezelfde weg van gisteren terug tot Linge, waar we de veerboot pakken naar Eidsvoll. Daar gaat het direct steil omhoog tot boven de boomgrens. We belanden op een kale, gure hoogvlakte met om ons heen sneeuwvelden. Als we weer omlaag moeten, ontvouwt zich voor ons een uniek panorama. Diep onder ons ligt de Geiranger­fjord in alle glorie. We stoppen bij enkele uitzichtpunten, waar de tourbussen zich verdringen op de nauwe parkeerplaatsen. Dit is de meest gefotografeerde fjord van Noorwegen, vooral ook omdat hij zo smal is. Door zijn diepte kunnen er grote cruiseschepen aanleggen en vanaf de tot 1000 meter oprijzende bergwanden storten tientallen watervallen zich omlaag. VISITOR CENTER UNESCO Het stadje zelf heeft in onze ogen weinig te bieden, één grote toeristenkermis zo te zien. We rijden door en bezoeken het pas opgeleverde bezoekerscentrum annex museum dat gewijd is aan de Unesco Werelderfgoedlijst, waarop deze fjord sinds kort opgenomen is. Op het terras nuttigen we in het zonnetje Kaffee und Kuchen. In het museum bekijkt Jos nog een tijdelijke expositie van aardige politieke spotprenten en cartoons. Veel ervan gaan over de Islam en Mohammed de Profeet, maar ook Cowboy Bush wordt niet gespaard. BEDELENDE SCHAPEN OP HOOGVLAKTE Alweer moeten we omhoog, tot 1038 meter. We passeren ijskoude en spiegelgladde gletsjermeren, af en toe versperren schapen ons de weg. Als we langs de weg pauzeren, komen de oudere ooien aangesneld om te bedelen, ze zijn verre van schuw. De lammeren zijn doorgaans niet zo vrijpostig als hun moeders. De vergezichten zijn talrijk, maar weinig gevarieerd. We ergeren ons op de vakantiegangers met brede caravans en de enorme campers die het ons op deze smalle bergweggetjes moeilijk maken. In feite mogen die hier helemaal niet komen, maar wie controleert dat? Politie hebben we bijna niet gezien in dit land. TUNNELS: GEVREESD ALS ZWARTE GATEN We zitten nu midden in het fjordengebied. Dat betekent: de ene tunnel in, de andere uit. Clim krijgt er langzamerhand een punthoofd van, steeds als we weer zo’n tunnel over­ wonnen hebben staat het zweet hem duimendik op het voorhoofd. De meeste tunnels zijn enkele kilometers lang en doemen voor ons op als donkere holen, die slecht verlicht zijn en waar soms geen enkele wegmarkering is. Vaak maken ze onverwachte bochten, tot haakse

120

toe direct na de ingang. De wanden zijn ruw uitgehouwen en niet netjes betegeld zoals bij ons.

LOEN TOERISTENHOTEL IN LOEN Bij een infobord treffen we Nederlanders die ook naar Loen moeten. Het grapje ‘Loen aan de Vecht’ kunnen alleen maar Hollanders begrijpen. Er volgen enkele meren waarvan we de oevers tot Stryn volgen. Dan is het niet meer ver naar Loen. Ons hotel daar ligt aan een snel stromend riviertje dat regelrecht van een gletsjer afkomt. Pilsjes op het terras. Jos verkent het dorp en koopt in de plaatselijke supermarkt ansichtkaarten, een video en de krant Daily Telegraph. We eten in het café van het hotel. ‘s Avonds komen toeristenbussen aan met volk uit Engeland, Duitsland en zelfs Spanje! Opmerkelijk in onze rokerskamer: de vloer van de badkamer is verwarmd. In de Tour de France wint de Luxemburger Frank Schleck de berg­ etappe naar Alpe d’Huez. Dag 15 Woensdag 19 juli LOEN - BREDAL GLETSJER - OLDEN - LOEN LAWINE VEROORZAAKTE TSUNAMI Alweer een stevig ontbijt. De toeristenbuspassagiers zwermen als een sprinkhanenplaag om het buffet heen. Na tienen zijn de bussen vertrokken, ook die van het Condor ­ legioen (zo heette de Spaanse busmaatschappij). We bekijken eerst het kerkje van Loen. Interessant is niet het interieur, maar het imposante Vikingkruis ervoor en het monument voor een ramp die hier in 1904 plaatsvond. De namen van complete families staan hierop. We rijden eerst naar Stryn om te tanken, vervolgens gaan we langs het meer de berg op. Bij de lawine­ overblijfselen van 1904 en 1937 (daarbij werden 2 dorpen weggevaagd met 70 doden, deels door een soort tsunami) kunnen we niet verder, de weg is geblokkeerd. We moeten om­ keren en gaan een stukje terug een kleiner dal in (tolweg). Bij een razende waterval stoppen we. Jos loopt een eindje door tot een berghutcafé van waaruit je de gletsjertong kunt zien en waar de wandeling van een half uur begint. Die maken we echter niet. TOERISTENKERMIS BIJ GLETSJER We drinken koffie bij een kiosk (van lokale bewoners die een graantje van het toerisme willen meepikken) en zoeken een andere gletsjer bij het plaatsje Olden op. Veel tegemoet­ komende touringcars onderweg en tot grote schrik van Clim onverlichte tunnels, gelukkig niet al te lang. Bij de Jotunheimenbree is het een drukte van belang. We tellen er zestien bussen, waarvan enkele vol Japanse reizigers. Te voet kun je van hieruit de gletsjertong gemakkelijk bereiken. Aan de voet ervan ligt een meertje van smeltwater. Vroeger kon je ook met paardenkoetsen heen, maar tegenwoordig hebben ze daar gemotoriseerde karre­

121

tjes voor. Jos gaat een stuk op weg om foto’s te maken. Clim blijft achter op het aangename terras met koffie en koek. PILSJES BIJ HOTEL ALEXANDER Om vier uur keren we terug naar Loen. In het dorp kunnen we de Telegraaf van de vorige dag kopen. We bestellen biertjes op het bijna verlaten terras van Hotel Alexander, een luxer uitvoering van ons hotel; een eeuw geleden kwam hier al de Engelse koninklijke familie op vakantie. Fraaie tuinen met fonteintjes, gazonnetjes, prieeltjes en perkjes. Op tv volgen we van de Tour de France de 2de bergetappe in de Alpen die gewonnen wordt door de Deense Rabo­renner Rasmussen. We eten in de bar van het hotel. Jos geniet van vissoep, maar baalt van de nachos die hij per vergissing heeft besteld. Clim houdt het bescheiden bij een pizza. Dag 16 Donderdag 20 juli LOEN - SOGNEDAL - URNES - ARDALSTANGEN Clim rekent het eten en drinken af (mat og drikke). Langs het meer vervolgen we onze reis. Dan gaan we weer de bergen in. We treffen hier veel schapen en zelfs een geitenkudde op de weg aan, uitkijken dus. Gletsjers en vele tunnels volgen. Bij Skai en Sognedal gaan we weer omlaag naar de volgende fjord. We moeten een zijarm oversteken en een half uur wachten op de veerboot, een tijd die we benutten door iets op een terras te drinken. Dan komt de verrassing: het is een klein veer en Clim moet er tot zijn afgrijzen achteruit oprijden met aan beide kanten een speelruimte van slechts enkele decimeters. Hij weet echter het huzarenstukje zonder averij te klaren, hoewel het angstzweet hem van het voorhoofd parelt. Als een jonge meid onze auto inkijkt om het veergeld te innen, roept zij: “Oh, my God, are you twins?!” Wij vinden dat maar een rare reactie. Zo veel lijken we ook alweer niet op elkaar.

URNES Aan de overkant bezoeken we het stafkerkje van Urnes, dat op de Unesco ­ lijst staat. Niet vanwege haar omvang (het is gewoon erg klein vergeleken met al die andere stafkerken), maar vooral vanwege de ouderdom (oudste van Noorwegen zegt men) en de authenticiteit. We krijgen er een rondleiding in drie talen, maar na een tijdje haken we af. De kerk is gebouwd op een stenen fundament, vandaar dat ze zo lang geconserveerd is. Heel bijzonder schijnen ook de heidense Viking ­ ornamenten (wijnranken, draken) aan de buitenkant te zijn. Op een erg smalle weg rijden we naar het noorden. We passeren de op een na hoogste waterval van het land. Jos loopt er een eindje naar toe voor een foto. Onderweg worden we aangehouden door een Nederlandse buschauffeur. Hij heeft zich op deze enge weg vast gereden. Hij vraagt ons vertwijfeld of er verderop een plaats is waar hij met zijn gevaarte kan keren. Dat had die jonge, wanhopige Tukker zich wel eens eerder mogen realiseren. Op­ nieuw gaan we het gebergte in en wel via op een prachtige, goed berijdbare weg. Dat mag 122

ook wel, want we moeten € 8 tol betalen. Links van ons doemen de hoogste bergen van Noorwegen op, allebei reiken ze tot boven de 2400 meter. Rechts van ons ontvouwt zich een desolaat landschap met kristalheldere bergmeren en eeuwige sneeuwvelden. We zitten hier ver boven de boomgrens, de begroeiing bestaat dan ook enkel uit lage struikjes en mos. Aan de andere kant van de bergen 40 km verder) ligt onze bestemming Årdalstangen. Hotel Klingenberg ligt pal aan de kleine haven. Het stadje kan bogen op de grootste alu­ miniumfabriek van het land. Pilsjes in de tuin, er zitten meer Hollanders en zelfs een Lim­ burgs echtpaar (volgens Clim uit Sittard). We hebben de beschikking over een grote kamer met een heuse minibar. We willen eten in het hotel, maar de ober gebaart ons hautain dat we op onze beurt moeten wachten, hoewel er zat tafeltjes vrij zijn. Dat bevalt Clim niet, dus taaien we af en gaan we met de auto op zoek naar een alternatief. Na het stadje en een stuk van de omgeving vergeefs afgezocht te hebben, keren we toch maar terug naar ons hotel en schuiven we aan aan het dure buffet. Gelukkig heeft dat veel vis te kust en te keur, precies wat Jos zijn hartje begeert. In de schemerige avonduren maken we nog een wandelingetje langs het haventje. Op tv bekijken we de filmklassieker “The Postman Always Rings Twice” met de weergaloze Jack Nicholson in de hoofdrol. Dag 17 Vrijdag 21 juli ÅRDALSTANGEN - ØYE - BORGUND - LAERDAL - ÅRDALSTANGEN EEN TWEETAL STAFKERKEN: ØYE EN BORGUND Het ontbijt in dit familiehotel vindt eerder plaats dan normaal. We maken vandaag een rondrit door de bergen. Weer veel hutten en weekendhuisjes op de hoogvlakten. In Øye stoppen we voor een klein stafkerkje, we worden er rondgeleid door een ietwat dikkige stu­ dente archeologie uit Trondheim. Jos koopt van haar een boek over stafkerken, later blijkt datzelfde boek elders veel goedkoper te zijn. Het kerkje is niet origineel, maar volledig her­ bouwd.

BORGUND Een stuk terug in het dal ligt Borgund, de grootste stafkerk van Noorwegen. We drinken wat op het terras van het moderne, geheel nieuwe ‘visitor center’, maar gaan de kerk zelf niet binnen. We maken er van buitenaf foto’s van. Zij ziet er overigens wel schitterend uit. Ze ligt niet op een heuveltje zoals de meeste andere stafkerken. Daarna volgen weer allerlei claustrofobisch aandoende tunnels die ons naar het plaatsje Laerdal voeren. Daar pauzeren we een tijdje bij het oude centrum met zo’n 40 goed bewaarde houten gebouwen uit de vorige eeuw. Ze zijn nog steeds bewoond en worden keurig onderhouden. We slepen nogal wat informatiemateriaal weg uit het ‘tourist office’ dat in een voormalig bankgebouwtje gevestigd is.

123

JUNK FOOD BIJ KIOSK MIX Om half vier zijn we terug bij ons hotel. Dutje doen, terrasje pikken, Tour de France kijken. Geen buffet vandaag, maar een gewoon broodje met worst bij het cafétaria Mix in het dorp. Het is een multifunctioneel winkeltje in feite. Het fungeert ook als postkantoor en als ‘betting office’. De meeste dorpen in Noorwegen hebben geen echte kern zoals elders in Europa: kerkje, pastorie, wat cafés, elementaire winkeltjes en zo aan een pleintje bij elkaar. De kerken bijvoorbeeld liggen vaak aan de rand van het dorp. Toch is er meestal wel een supermarkt of een postkantoortje te ontdekken. In het hotel vindt die avond een chique diner plaats met candle light en een statig orkest. Brrr, Clim moet ervan gruwen… We zijn blij dat we die opgeblazen toestand niet hoeven mee te maken, het zou een ware bezoeking voor ons zijn geweest. Dag 18 Zaterdag 22 juli ÅRDALSTANGEN - GUDVANGER - FLAM - VOSS - BERGEN DE LANGE LAERDAL - TUNNEL Clim maakt bij het afrekenen een praatje over tunnels met de spichtige receptionist / eigenaar. Die vertelt dat er zelfs T­shirts te koop zijn met de opdruk “I survived Norwegian tunnels!” En inderdaad, een half uur later zitten we middenin de langste landtunnel van de wereld, de Laerdal ­ tunnel die 24,5 km lang is. Boven ons ligt de op een na grootste gletsjer van Europa. Gelukkig is deze tunnel wel goed verlicht en geen aardeduistere spelonk zoals vele andere. Tot drie keer toe verwijdt de tunnelbuis zich tot een ruime hal die blauw verlicht is. Deze keer komt Clim er zonder holle ogen en trillende handen uit. Achter de tunnel stoppen we voor de laatste blik op een gletsjertong. Na de Gudvanger ­ fjord (ook een heel mooie), de Naeringer ­ fjord (heel smal, maakt deel uit van Unesco­site) en het plaatsje Flåm (waar een populair toeristentreintje loopt) kiezen we voor de richting Voss en Bergen. MOOI PANORAMA BIJ STALHEIM Onderweg stoppen we af en toe voor uitzichten. Het mooiste is het panorama dat we bij het luxe hotel Stalheim hebben. Ze hebben er een speciaal terras voor aangelegd. We maken daar kennis met een oude, tanige Nederlander die er met een excursie van een cruiseschip is. Veel Japanners drommen om ons heen. We drinken er koffie en kopen er ansichtkaarten.

BERGEN PARKEERPROBLEMEN IN BERGEN Om half vier komen we in de drukke stad Bergen aan. Ons hotel moet pal in het centrum bij de oude wijk Bryggen liggen, maar we kunnen het niet vinden. Komt dat doordat we teveel letten op een schip dat net feestelijk ten doop wordt gehouden? We zien de champagnefles tegen de boeg in scherven gaan. We parkeren de auto ergens in een garage en gaan te voet 124

op onderzoek uit. Wat blijkt? Het hotel ligt wat achteraf en gaat schuil achter bomen zodat het vanaf de straat niet te zien is. Jos checkt in, terwijl Clim teruggaat om de auto dichterbij te parkeren. Dat mislukt, zodat hij in arren moede weer terugrijdt naar de oorspronkelijk parkeergarage. Enfin, het is nog vroeg, dus maken we nog een wandeling door de stad. VERKENNING VAN BRYGGEN Eerst naar de vesting vlakbij. De bastions zijn niet zo bijzonder. Het kasteeltje zelf op de binnenhof bezoeken we maar niet. Een gotisch kerkje in de buurt is niet toegankelijk. Daarna gaan we naar het geheel uit hout gebouwde wijkje uit de middeleeuwen, Bryggen. Het is duidelijk nog niet zo lang geleden opgeknapt en het is er vergeven van de toeristen. In de meeste oude pakhuizen zijn nu winkels voor dure merkartikelen, cafés, restaurants, antiek­ zaakjes en uiteraard souvenirshops gevestigd. We drinken er een duur pilsje (€ 8 per groot glas) op een binnenterras met een beetje zon. We eten bij een ietwat verloederd Grieks res­ taurant, waar je gerechten uit bijna alle keukens van de wereld kunt bestellen. Jos kiest voor Indiaas (masala vindaloo) en bestelt er een milkshake bij, Clim houdt het bij meer westerse kost. NIET ROKEN, WEL KOFFIE ‘s Avonds gaat Jos nog even alleen de straat op om sfeerfoto’s te maken nu de zon zo laag staat. In de haven hebben grote zeilschepen aangelegd, een stel Poolse matrozen zit hoog boven in het want. De terrassen zijn overvol. In dit hotel moeten we echt vanaf de 8e etage naar beneden om buiten te kunnen roken. Men heeft daar speciaal een zitje met asbakken voor de verstokte nicotineverslaafden gemaakt. Aardig van dit hotel is wel dat er in de lounge een koffieautomaat staat die de gasten gratis kunnen gebruiken. Dag 19 Zondag 23 juli BERGEN: WANDELING DOOR DE STAD Vandaag gebruiken we de auto niet. De hele dag blijven we in de tweede stad van Noorwegen rondsjouwen. De ochtendmist trekt geleidelijk op als we langs de haven en de vismarkt kuieren en de schepen bekijken. We lopen naar het Aquarium, waar we een anderhalf uur doorbrengen. Echt bijzonder is het niet. Het is zondag, de traditionele uitjesdag voor de gezinnen. De moeders blijken hun slanke jeugd bijna allemaal ingeleverd te hebben, ze zijn aan de lijvige kant. AANGENAAM MIDDAGZONNETJE We lopen terug door een oude wijk van de stad, vol goed verzorgde houten huizen, allemaal in het wit. Hier houden zich weinig toeristen op, die concentreren zich merendeels aan de andere kant van de haven, de trekpleister Bryggen. We belanden bij het Ole Bull ­ plein, 125

waar we een tijdje bij een fontein en een grasperk verpozen. In het gras ligt een dronkaard ogenschijnlijk te creperen, even verderop liggen verspreid de zonaanbidders op het groene tapijt. De kiosk die er staat lijkt een kopie van de onze op het Munsterplein. Een Sri Lankese familie maakt er foto’s. In Noorwegen ziet men trouwens veel allochtonen, vooral in de steden. De werksters in de hotels zijn vaak van buitenlandse komaf. Noorwegen neemt, samen met buurland Zweden, percentueel gezien de meeste asielzoekers en vluchtelingen ter wereld op. Etnische eettentjes treft men er overal aan. OMHOOG MET DE FLØY - BANEN Op weg naar de tandradbaan, de Fløybanen, eten we aan een kraampje broodjes met knoflookworst. Boven op de klif is het druk. Het volk geniet meer van de ijsco’s en de snacks dan van het uitzicht op de havenstad, die op een schiereiland ligt. We drinken koffie op het terras dat net als al die andere terrassen in dit land geen parasols heeft. Men wil optimaal profiteren van het weinige zonlicht dat hier normaal gesproken komt. Bergen staat bekend als de regenrijkste stad van heel Europa, samen met A Coruna in het Spaanse Galicië. Weer beneden aangekomen passeren we nog enkele kerken. We eten in restaurant New Castle (een Engelse zusterstad van Bergen, tussen beide havensteden bestaat intensief veer­ verkeer, de bewoners doen bij elkaar inkopen) en bekijken nog het houten zeilschip van de Deense marine, dat als oefenschip dient voor aankomende cadetten / rekruten van de zeevaart­school. Op de tv een ons onbekende film met Harrison Ford, de laatste wordt door Clim hardnekkig “Indiana Jones” genoemd. Dag 20 Maandag 24 juli BERGEN - STAVANGER DRIE FJORDEN EN SCHERENKUST Clim gaat ‘s morgens alleen de auto uit de parkeergarage halen, Jos waakt ondertussen buiten over de bagage. We rijden richting zuiden naar de havenplaats Stavanger. Die ligt slechts 200 km verderop, maar de route is lastig: we moeten drie fjorden oversteken en ook een aantal eilandjes van de scherenkust die door hangbruggen met elkaar verbonden zijn. Twee keer moeten we gebruik maken van een veerboot: een van die overvaarten duurt bijna een uur! Daarnaast duiken we misschien wel tien keer een tunnel in. Twee van die tunnels staan ons nu nog steeds bij: zij voeren ons tot 133 en zelfs 223 meter onder zeeniveau! Het is daarin letterlijk bergaf, bergop. Voor veel van die tunnels en bruggen moet tol betaald worden. Een eindje voor Stavanger ligt een toeristenbureautje waar we info over de stad inslaan.

126

STAVANGER EXCELLENTE KOFFIE IN HOTEL Ons hotel ligt weer eens in het centrum. Na enig zoeken vinden we een parkeerplaats op het platte dak van een busstation, midden in de felle zon. We hebben moeite om de in ­ en uitgang te vinden. Een stel oudere Zuid­Limburgers staan te klooien met de lift in het bus­ station. We kunnen in de lounge gratis koffie (excellente uit de automaat) en zelfs gebak krijgen, een rokerskamer is eveneens geen probleem. Wat willen we nog meer? Het is een typisch toeristenhotel (Nederlanders dus) dat met name in trek is bij Noorse en Zweedse motorrijders. ECLECTISCHE DOMKERK Tegenover het hotel ligt de stadsvijver met een fontein in het midden. Aan de rand bevindt zich een zwanennest met donzige jongen, dat zie je niet vaak. We bekijken de domkerk die een mix van gotiek en romaans is. Mooie polychrome preekstoel van hout, het barokke orgel mag er ook zijn. Pilsjes op het zonnige terras aan de haven. Terwijl Clim zich gaat douchen (hij wil per se de zweet die hij in de tunnels opgelopen heeft afwassen…), zwerft Jos door de pittoreske straatjes en steegjes om foto’s te maken. We eten goedkoop bij een Maleise snackbar, de jongens hebben er zelfs peanut sauce in de aanbieding. Koffie gebruiken we weer in het hotel, die is per slot van rekening uitermate smaakvol en ook nog eens gratis. Op tv oorlogsfilm met Nicolas Cage in de hoofdrol. Dag 21 Dinsdag 25 juli STAVANGER: INTERESSANT OLIEMUSEUM We blijven in de stad vandaag. Jos gaat meestal eerder dan Clim naar de ontbijtzaal en confisqueert dan alvast een hard ‘boiled egg’ en, indien voorradig, bacon voor hem. Aller­ eerst bezoeken we het wijkje met houten huisjes in fleurige pasteltinten; het heeft iets weg van La Boca in Buenos Aires. Vlak daarbij ligt het Olie Museum, een futuristisch aandoend gebouw aan het water waarin boorplatforms te herkennen zijn. We vinden het een heel leerzame en dus interessante expositie waarin alle aspecten van het zwarte goud aan de orde komen: aardgeschiedenis, ontstaan van olie, oliewinning met boortorens op zee en aan land, ongelukken, helikopters, boorkoppen, duikklokken, modellen op schaal, etc. En natuur­ lijk films en dia’s. In het restaurant drinken we echt de allerduurste koffie van onze reis, 6 euro per kopje. Rokertjes op het terras, binnen is roken uiteraard verboden. GAMLE STAVANGER OVERSPOELD DOOR CRUISEGANGERS We lopen terug het centrum in, onder andere naar de Brandwachttoren, waarin een mini­ expositie wordt getoond over de plaatselijke brandweer. We bevinden ons hier in een levendige toeristenwijk met veel kleine winkeltjes en muziek op straat. Zo treffen we er een Russisch orkest aan dat professionele folkloremuziek ten gehore brengt. Langs de jachthaven 127

en de vismarkt bereiken we Gamle Stavanger, ofwel het oudste gedeelte van de stad waar ongeveer 200 houten huizen uit de achttiende en negentiende eeuw bewaard zijn gebleven. We struikelen er over de vele groepen van een gigantisch cruiseschip (uiteraard geregis­ treerd in Panama…) die er rondgeleid worden. We lopen een oud conservenfabriekje binnen, maar bekijken de expositie niet. Sigaretje op bankje bij de vijver met vóór ons de eendjes en zwaantjes, flesje mineraalwater bij de kiosk even verderop. RELAXTE ZOMERNAMIDDAG Om vier uur zijn we terug in het hotel. Clim gaat een dutje doen. Jos leest een boek op het zonovergoten binnenplein, checkt zijn e­mail (veel spam, maar ook berichten van de leer­ lingen Ester en Bernadet). Later voegt Clim zich bij hem met een puzzel / cryptogram. We eten pasta en puree in de binnenstad op een terras bij een stil restaurantje dat louter door dames bestierd wordt. Op tv atletiek, geen film vanavond. Dag 22 woensdag 26 juli STAVANGER - SANDNESS - DALEN - EIDSBORG - VRÅDAL SCHAPEN ZOEKEN SCHADUW Door een industriegebied rijden we de stad uit. Achter Sandnes nemen we een afslag de bergen in. Al gauw zitten we op een plateau zoals al die andere tijdens onze reis, alleen ligt dit wat lager. Als we ergens langs de weg stoppen voor een sigaretje en het uitzicht zoeken de bergschapen naarstig schaduw achter en onder onze auto. De arme beesten hebben het warm met hun warme vacht. Ook likt er een oudere ooi ons nummerbord schoon. In het Seterdal drinken we koffie bij een stil hotel aan een meer. De eigenaresse blijkt een Neder­ landse uit Eindhoven te zijn; zij werkt sinds twee jaar samen met het plaatselijke vliegveld en heeft er een vliegschool. Daarna opnieuw een hoogvlakte op, om er in Dalen af te dalen (What’s in a name…). WEER EENS EEN STAFKERK In de buurt ligt het stafkerkje van Eidsborg dat we bezoeken. Het staat net in de steigers wegens restauratie aan de buitenkant en de kerk zelf is gesloten omdat de lokale gids bezig is met een groep. We bevinden ons inmiddels in de provincie Telemark, een gebied waar veel gewandeld wordt en dat groener is dan de meer noordelijk gelegen natuurgebieden. We stoppen nog bij een voormalige kopermijn met een museumpje, Anders Werk. We drinken daar fris mineraalwater, voor koffie is het vandaag echt veel te warm. Via de oevers van een langgerekt meer (dat onderdeel is van het zogenaamde Telemark Kanaal) bereiken we het dorpje Vrådal met ons hotel. Dat ziet er heel plechtstatig uit en heeft zelfs een nacht­ club en een overdekt zwembad met sauna en zo. We zitten hier in de oudste toeristenstreek van het land en dat is te merken ook; de attracties zijn ouderwets en versleten. De zaak is

128

overduidelijk op zijn retour. Hier wordt voornamelijk gewandeld, gevist, paard gereden en watersport bedreven.

VRÅDAL BUFFET IN HOTEL EN KOFFIE BIJ INDIËR We nemen weer eens deel aan een uitgebreide buffet dat het hotel voor ons in petto heeft. Speciaal voor ons is er al een tafel gereserveerd. We worden omringd door Nederlanders (negen auto’s met een Nederlands nummerbord op de parkeerplaats), maar leggen wijselijk geen contact met hen. Koffie drinken we in het dorp bij een Indiër uit Kerala die er met vrouw en zoon een soort eenvoudig restaurantje op na houdt. De man slooft zich echt uit, misschien heeft hij daarom juist genoeg klandizie. Het is die nacht zo warm dat we nauwe­ lijks de slaap kunnen vatten. Dag 23 Donderdag 27 juli VRÅDAL - RONDRIT RONDTOUREN IN DE OMGEVING Niet zo actief vandaag. We ontbijten laat en pas tegen elf uur stappen we in de Volvo voor een rondrit in de omgeving. We rijden om twee meren heen en stoppen regelmatig onder­ weg. Het is een van de warmste dagen van onze vakantie, het kwik loopt op tot een eind boven de dertig graden. De natuur is hier niet zo groots als elders in dit land, maar deson­ danks nog steeds de moeite waard, zeker vergeleken met ons lage landje. APATHISCH DOOR DE HITTE Om drie uur zijn we terug in het hotel. We rusten wat uit in onze helemaal verduisterde kamer, jammer dat we nu geen air conditioning of een ventilator hebben. We puzzelen wat op het terras, waar Jos de reisboeken over Zweden te voorschijn haalt en alvast begint die door te neuzen. Morgen komen we immers in dit land aan. Koffie en avondeten bij de Indiër: friet met worst. We moeten lang wachten, maar dat deert ons nu niet. Dag 24 Vrijdag 28 juli VRÅDAL - HEDDAL - DRAMMEN - ASKIM - ZWEDEN HEDDAL: ENORME STAFKERK Clim rekent af. We moeten eerst nog een eindje noordwaarts, waarna we afslaan naar het oosten, richting Oslo en Zweden. Onderweg maken we een stop bij een prachtige en heel grote stafkerk en wel die van Heddal. Terecht heeft deze houten joekel veel toeristische belangstelling. Een voordeel is natuurlijk ook de gunstige ligging aan een belangrijke door­ gaande weg (Oslo ­ Stavanger). Jos waadt door een korenveld om een artistiekerige foto te maken. We drinken er koffie in een tot bezoekerscentrum uitgebouwde schuur. Achter 129

Heddal wordt het land een stuk vlakker en het landschap minder aantrekkelijk. Voor we de Oslo­fjord bij de grotere plaats Drammen bereiken, wordt de richting Stockholm al aangegeven, da’s echt handig. We hoeven nu alleen nog maar de borden te volgen en niets meer zelf uit te zoeken. LAATSTE STOP IN ASKIM Welgeteld zeven tunnels moeten we in en door om de fjord te kunnen passeren. We komen uit op de ons inmiddels van de heenweg bekende autosnelweg ten zuidoosten van Oslo, ook wel ringweg genoemd. We besluiten in Askim, hetzelfde stadje als bij het begin van onze reis, te pauzeren en te lunchen. Dat worden Italiaanse foccaccio’s, een soort brood ruim belegd met kaas en ham. Op de valreep slaan we in een supermarkt blikjes Borg­bier in: onze Noorse kronen moeten uiteindelijk helemaal opgesoupeerd worden. Het worden onze goedkoopste blikjes van de reis: ‘slechts’ € 2,25 per stuk! Een half uurtje later bevinden we ons al op Zweedse bodem. Van een grens of zoiets merken we nauwelijks iets. EINDELIJK WEER AUTOBANEN Een kleine drie weken later zijn we weer terug in Zweden. Bij de grens kunnen we gewoon doorrijden. We trekken door een glooiend landschap langs uitgestrekte meren. Het land is hier duidelijk minder dichtbevolkt dan aan de westkust in de buurt van Malmö en Göteborg. De goede, maar smalle wegen van Noorwegen met zijn talloze snelheidsbeperkingen en bochten maken al gauw plaats voor brede autosnelwegen waaraan Clim eindelijk zijn hart kan ophalen. Niet dat hij nu hard gaat scheuren, integendeel, maar wel gebruikt hij de cruise control op standaard 90 km en vaker ook op 110 km per uur.

130