Brede aanpak Yerseke biedt receptuur voor dynamiek in zwakke kernen

Brede aanpak Yerseke biedt receptuur voor dynamiek in zwakke kernen

Yerseke is wereldberoemd vanwege de schaal- en schelpdieren die er vandaan komen. Bijna het hele dorp was op deze sector gericht. Yerseke werd in 2007 geconfronteerd met een verbod op het opvissen van mosselzaad in de Waddenzee. Toen het verbod van kracht werd, was het de vraag hoe met gebruikmaking van de potenties van het dorp en regio weer nieuwe kansen voor Yerseke tastbaar gemaakt konden worden. Via een brede benadering is men nu zo ver gekomen. Maar dit vereiste een aanpak die gerust uniek genoemd mag worden. Bij deze aanpak waren drie organisaties nauw betrokken: adviesbureau Nieuwland, Habiforum en Leven met Water. •

Hoe krijg je in een dorp met een complexe ruimtelijke en sociaal-economische situatie weer leven in de brouwerij met behulp van water?

•

Welke lessen kunnen we hiervan leren voor andere dorpen en regio’s die te maken hebben of krijgen met krimp?

•

Welke rol spelen overheden, bedrijven, adviesbureaus en kennisimpulsprogramma’s om dorpen die in een dip zitten, weer op te nemen in de vaart der volkeren?

In een driegesprek met Rob de Waard, directeur van het adviesbureau Nieuwland, Huib Haccoû, programmamanager bij Habiforum en lector ruimtelijke ordening en Milieukunde aan Saxion Hogescholen in Deventer en Charles van Schaik, projectbegeleider van LmW, ontrafelen we de opgave voor Yerseke. Rob de Waard: “Yerseke valt onder de gemeente Reimerswaal waarvoor ik al werkte op het gebied van ruimtelijke ordening. De gemeenteraad werkte aan het opstellen van een toekomstvisie en zei daarbij meteen dat er gefocust moest worden op Yerseke als belangrijkste kern. De raad vond dat er veel breder dan alleen naar de schaal- en schelpdieren gekeken moest worden. Er moest een innovatieslag gemaakt worden op basis van drie pijlers: recreatie en toerisme, inschakeling van de twee aanwezige kennisinstituten in het dorp en aquacultuur. Op basis van die uitgangspunten is er in 2007 opdracht gegeven aan Nieuwland om hier aan te werken.” Huib Haccoû: “Dit viel samen met een proeftuin die daar door Habiforum was opgezet met als thema gebiedsontwikkeling. De gemeente Reimerswaal wilde zo’n proeftuin en wij vonden het interessant, omdat het omgaan met ruimte een elementaire rol speelde Nieuwland Advies www.nieuwlandadvies.nl - Nieuwland Geo-Informatie http://geo.nieuwland.nl

1

bij het doorbreken van de economische impasse. Plus daarbij het uitgangspunt dat enkelvoudige oplossingen bij voorbaat kansloos zijn. Die meervoudigheid van functies en de vertaling daarvan in ruimtelijke inrichtingsoplossingen was onze insteek voor de proeftuin. Dus innovatie dankzij een combinatie van ruimtelijke kwaliteit, educatie en toerisme. Door de ideeën die daarin ontstaan zijn, ontstond er uitzicht op koppeling van het economische vraagstuk met innovatie en ruimtelijke invulling.” Charles van Schaik: “De insteek van Leven met Water was dat Yerseke zo verbonden is met water. Het hele dorp leefde van het water. Dat was cruciaal voor de sociaal-economische ontwikkeling van het dorp. Wij staan als LmW voor water z’n nieuwe plek geven en vonden Yerseke zo interessant, omdat het omgaan met water nadrukkelijk gekoppeld werd aan een ruimtelijke context, aan de sociaal-economische kant van water en aan innovatie. Daarnaast zijn er twee onderzoeksinstituten in het dorp, NIOO en Imares, en wij wilden helder krijgen wat hun betekenis kon zijn voor de ontwikkeling van Yerseke als gemeenschap aan het water.”

Foto Simlandscape Map-IT

Kluwen spaghetti De drie gesprekspartners benadrukken dat de problematiek in Yerseke zo verweven is als een kluwen spaghetti zodat alleen een integrale aanpak soelaas zou bieden. Maar wie mogen er dan precies meedoen, hoe houd je het proces beheersbaar en hoe voorkom je dat partijen afhaken? Enkele elementen in de kluwen spaghetti zijn (naast het verbod op het opvissen van mosselzaad in de Waddenzee): de ‘te goede’ waterkwaliteit van de Oosterschelde waardoor schaal- en schelpdieren daar minder groeien, de invasie van de Japanse oester waardoor er niet alleen minder voedsel is maar ook meer voedselconcurrentie, de wegtrekkende jeugd, de smalle economische basis en bedrijven die vrezen voor hun voortbestaan.

Nieuwland Advies www.nieuwlandadvies.nl - Nieuwland Geo-Informatie http://geo.nieuwland.nl

2

Huib Haccoû: “Wat voor ons interessant is, is het proces. Hoe krijg je een gemeenschap die in een dip zit weer in een positieve houding, een beetje geloof in de toekomst. En kun je hierbij proefondervindelijk een receptuur ontwikkelen die ook in andere regio’s toepasbaar is? We krijgen aan de randen van Nederland immers steeds meer met krimp te maken. Dat wordt een groot ruimtelijk en economisch vraagstuk. Na een werkbezoek van minister Van der Laan aan Heerlen zei hij: de krimp slaat toe. Als Habiforum zijn wij erg in een receptuur daartegen geïnteresseerd.”


Brede gebiedsontwikkeling Rob de Waard: “Bij gebiedsontwikkeling wordt het in steeds meer gebieden duidelijk en noodzakelijk dat we de traditionele kijk daarop achterwege moeten laten. Die kijk heeft veel te maken met vastgoedontwikkeling op beperkt gebied waar de complexiteit bijvoorbeeld bestaat uit eigendomsverwerving. Dan heb je nog de wereld van ruimtelijke ordening die pro-actief beleid ontwikkelt. Dat wil zeggen: niet alleen een richtinggevend plan produceren, maar er ook aan werken dat dat plan wordt uitgevoerd. Op zich prima, maar onvoldoende om de problematiek zoals in Yerseke, mee aan te pakken. De derde manier bestaat uit wat ik noem brede gebiedsontwikkeling. Dit betekent dat je in een gebied niet alleen kijkt naar de fysieke kant, waaronder water, maar ook naar de sociaal-economische kant. Het is cruciaal dat je een gebied niet vanuit de sectoren benadert, maar juist vanuit het perspectief en karakteristiek van een gebied en dat je in samenspraak met alle betrokkenen werkt aan een oplossing.” Het bureau van Rob de Waard, Nieuwland, heeft ook een instrument ontwikkeld om deze nieuwe benadering handen en voeten te geven. Dat instrument heet Simlandscape en is vanaf 2000 ontwikkeld door Nieuwland Advies, Nieuwland GeoInformatie, TU Eindhoven en Habiforum. Simlandscape is een digitale ontwerptafel waar meerdere mensen van verschillende pluimage zich buigen over de mogelijke ruimtelijke inrichting. Je kunt het ook een omgevallen computer noemen, waarin een schat aan gegevens met een druk op de knop op te roepen is. Dan moet je denken aan allerlei soorten beleidskaarten en aan feitelijke informatie zoals bevolkingsaantallen, aantallen dieren in natuurgebieden, topografie, bodem enzovoorts.


3

De afgelopen twee jaar is dit instrument met steun van Leven met Water doorontwikkeld voor ‘water’ in het kader van het project Simwaterscape en geprojecteerd op de ruimtelijke ontwikkeling van West-Brabant. “Sim” staat voor simulatie. Met vertegenwoordigers van andere partijen simuleer je ingrepen in een gebied waarbij water en ruimte het met elkaar eens moeten zien te worden. Aan Simlandscape is het domein water nadrukkelijk toegevoegd (Simwaterscape) met alle planvorming, peilstanden en doorstroomsnelheden van dien. Laboratoriumsituatie Rob de Waard: “Het instrument komt tegemoet aan de behoefte van veel water- en r.o.-mensen om een soort laboratoriumsituatie te hebben waarin je vrijuit inrichtingskeuzes in een gebied kunt maken en kunt zien wat de consequenties van één of andere ingreep zijn. Je kunt in het echt niet zomaar iets uitproberen om te kijken wat er dan gebeurt. Maar vanwege de verwevenheid van de problematiek is de behoefte aan inzicht in de ingreep-gevolg-relatie groot. De sectorale benadering op zich levert geen oplossingen, maar zorgt juist voor een taalprobleem als de ene sector de andere ontmoet. De oplossing is om mensen van diverse sectoren bij elkaar in een hok te zetten rondom Simlandscape. Door naar hartenlust te ontwerpen, doorloop je met elkaar in één middag een proces waar je anders maanden over doet.”


In Yerseke is Simlandscape concreet toegepast. Alle betrokken partijen hebben hier aan meegedaan. Die partijen zijn onder te verdelen in investeerders (overheden en bedrijven), meedenkers (belangenorganisaties en kennisinstituten) en insprekers (belangenorganisaties, bedrijven en burgers). In een laboratorium geldt dus niet: wie betaalt, bepaalt. Het kan ook moeilijk anders, want andere partijen doen alleen maar mee als ze ook de ruimte krijgen om hun visie en ideeën een plek te geven in de afwegingen. Huib Haccoû: “Zoals gezegd, zijn wij erg geïnteresseerd in de ontwikkeling van een receptuur die in meerdere plekken bruikbaar is. Hierbij richten wij ons op de passie van partijen. Wij


4

zoeken naar die actoren in een gebied die er voor willen of moeten gaan. Hierdoor kun je vanuit een heel ander veld beginnen en toch uiteindelijk uitkomen bij ruimtelijke inrichtingsvraagstukken. Als tweede element van de receptuur zoeken wij altijd naar de mogelijkheid om een gebiedsurgentie te koppelen aan een beleidsurgentie. Dan moet je denken aan krimp, ruimtelijke kwaliteit, klimaatverandering, veiligheid enzovoorts. We denken hiermee een receptuur in handen te hebben die succesvol kan zijn voor probleemgebieden.” Methodiekontwikkeling Maar ook is Habiforum bij gebiedsontwikkeling erg geïnteresseerd in methodiekontwikkeling via proeftuinen en projecten. In september presenteerde Habiforum een boekwerk met 40 methoden voor gebiedsontwikkeling. Dit speelt in op toekomstige ontwikkelingen waarbij het uitgangspunt is dat enkelvoudige problemen onvoldoende potentie hebben om tot oplossingen te komen. Door juist meerdere problemen met elkaar te verbinden, waardoor er meer patronen en relaties ontstaan, des te meer partijen in gezamenlijkheid aan oplossingen willen werken. Charles van Schaik: “In Yerseke praat je met name over gebiedsontwikkeling met water. Kunst is om nadrukkelijk de mogelijkheden van water zoveel mogelijk te benutten. Daarvoor biedt de historie van Yerseke al veel aanknopingspunten. Ook in veel andere projecten van Leven met Water is kennis ontwikkeld over gebiedsontwikkeling met water Over deze ervaringen heeft Leven met Water een oogstbijeenkomst georganiseerd. In al deze projecten zien we het grote belang om in breed verband met het water aan de slag te gaan: je moet alle aspecten van gebiedsontwikkeling daarin meenemen en integraal aanpakken. Daar ontkom je niet aan, zeker niet bij zulke opgaven waar Yerseke voor staat. Het bijzondere van de gekozen aanpak in Yerseke is dat ook de sociaal-economische ontwikkeling hierop een groot stempel drukt, op de urgentie en op de uitwerking. Deze ontwikkeling heeft alles te maken met de opgaven voor een fraaie ruimtelijke inrichting met het gezicht naar het water, de plaats en rol van de onderzoeksinstituten, de versterking van de watergerichte recreatie, een impuls aan het toerisme, de plek van Yerseke in de voedselproductie in het zoute water of - op het land - met het zoute water.” Hoe is momenteel de situatie in Yerseke en wat moet er verder nog gebeuren? Rob de Waard: “Voordat die vraag beantwoord wordt, wil ik nog even stil staan bij een nadeel van brede gebiedsontwikkeling. Je hebt namelijk met heel veel partijen en projecten te maken en dat kost tijd. Maar zo’n project heeft ook tijd nodig, dingen moeten rijpen. Als je het over ruimtelijke planning hebt, is er niet een duidelijk en eenduidig probleem aan te wijzen en ook niet een heel duidelijk oplossing. Daarom is een scenariobenadering beter waarin zowel plus- als minpunten zitten. Om echt voortgang te kunnen maken, heb je drie dingen nodig: een samenhangende visie die door betrokken partijen is onderschreven, een portfolio aan projecten en een uitvoeringsorganisatie.”


5


Opschaling Om de voortgang tastbaar te maken, is al gestart met vier projecten die niet ruimtelijk van aard zijn. Deze projecten komen uit een ideeënboek waarin ideeën uit de hele gemeenschap zijn gebundeld. De vier projecten zijn: een kenniscentrum schaal- en schelpdieren, mosselexperience (museum, hotel en conferentiecentrum), oesterteelt en oesterputten en als vierde project evenementen die geen gebouwen vergen. De oesterteelt en oesterputten worden als een belangrijke pijler gezien voor de drie andere projecten. Inspelen op toerisme is een belangrijk kenmerk van die vier projecten waarmee men in het voorjaar van 2009 gestart is. Dat wil zeggen: er wordt een haalbaarheidstudie uitgevoerd en er is subsidie aangevraagd bij het ministerie van LNV voor het kenniscentrum schaal- en schelpdieren. Dat kenniscentrum moet een verbinding vormen tussen de twee aanwezige kennisinstituten in Yerseke en de schaal- en schelpdiersector. Deze aanpak gooit zulke hoge ogen dat de organisatie Economisch Impuls Zeeland wil dat deze aanpak voor heel Zeeland toegepast gaat worden. Rob de Waard: “Deze organisatie vindt deze aanpak interessant omdat je daarmee in de haarvaten van de samenleving terecht komt. En omdat men ziet dat partijen in beweging komen, afspraken gemaakt worden en dat er dingen gebeuren. Het bedrijfsleven doet mee en hun betrokkenheid is ontzettend belangrijk.”

Samenvatting Yerseke Dorpen en steden aan de rand van Nederland krijgen in toenemende mate te maken met krimp: wegtrekkende bevolking en bedrijvigheid. En als men aan een oplossing wil werken, komen er eerst nog meer problemen op tafel: ruimtelijke knelsituaties, een economisch smalle basis, onevenwichtige bevolkingssamenstelling, maar ook problemen op het gebied van water en klimaatverandering. De vanzelfsprekendheid


6

van veel gemeenten om louter te denken in termen van groei, ontwikkeling en inverdieneffecten gaat in krimpgebieden niet op. In Yerseke kwamen al deze problemen helder op tafel toen in 2007 het opvissen van mosselzaad in de Waddenzee verboden werd. Inmiddels zien de bewoners weer licht aan het einde van de tunnel. Er is een intensief proces gestart om tot een breed gedragen gebiedsontwikkeling te komen. Als alle plannen doorgaan, gaat het Zeeuwse schaal- en schelpdierendorp straks op bredere basis weer mee in de vaart der volkeren. Hoe heeft men dat bereikt? Wat kunnen andere regio’s in Nederland van deze nieuwe aanpak leren? Duidelijk is dat de wijd en zijd bekende toelatingsplanologie (waarbij de lokale/regionale overheid aangeeft wat is toegestaan) niet werkt . In Yerseke heeft adviesbureau Nieuwland, ondersteund door de BSIK-programma’s Habiforum en Leven met Water, bereikt dat alle betrokken partijen een helder en stevig perspectief voor ogen hebben. Leerpunt is onder meer dat wanneer je bij gebiedsontwikkeling alleen maar kijkt naar de fysieke kant (waaronder water), je in een valkuil loopt. Je moet ook kijken naar de sociaal-economische kant en werken vanuit de lokale gemeenschap. Verder draait het om een integrale benadering en het koppelen van een gebiedsurgentie aan een beleidsurgentie. Water speelt in de aanpak van Yerseke een voorname rol (bedrijvigheid, onderzoek, inrichting, recreatie). De formule is ook elders in Nederland toepasbaar. Daar zullen naast water andere elementen een sleutelrol spelen. Tekst: Jaap van Peperstraten


Simlandscape bestaat uit een analoog gebiedsontwikkelingsspel (rollen-en gebiedssimulatie) en de software Simlandscape-MapIT. Voor nadere informatie: Nieuwland Advies Rob de Waard e: [email protected] / René Siemens e: [email protected] t: 0317 467246, Nieuwland Geo-Informatie Kymo Slager e: [email protected] / Sander Wijsman e: [email protected] t: 0317 421711


7

Brede aanpak Yerseke biedt receptuur voor dynamiek in zwakke kernen

Recommend Documents