BOSSCHE ARCHITECTUURPRIJS 1995-2015
H et BAI b est a at 20 ja a r! Een mooi moment om terug te kijken wat 20 ja a r a rchitec tuur de st a d heef t opgeleverd .
inhouds opgave
gebouw
01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
adres
pagina
voorwoord uitslag de amazones De cavalier/kop van de muntel Brede Bossche School Nieuw Zuid Jheronimus toren La Faade museumkwartier de heere hintham Zuidelijke Land- en Tuinbouworganisatie Roeivereniging de Hertog Herontwikkeling hoofdkantoor Essent kasteel beeckendael Snellestraat/Stoofstraat pand brugplein Kasteel LeliEnhuyze de armada's Stadhuis/stadskantoor 's-Hertogenbosch Hoofdkantoor Wšrth Nederland Jan van Hoof Galerie woonwijk munteltuinen paleis van justitie Kaart colofon
BOSSCHE ARCHITECTUUR-
4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48 50
3
voorwoord
E r zijn in N ederla nd zo’n 3 6 a rchitec tuurcentra ac tief, en datis een goede za a k . D eze centra zorgen voor een plat form waa r discussies over a rchitec tuur, ste denbouw, la n d sch a p plaat svin den . E n dat allem a al in de vrije tijd en onb et a ald en over het algemeen slecht s licht gesubsidieerd . H et BAI is volgens mij één va n de meest ac tieve centra en dat al gedurende 20 ja a r!
De relatie tussen het BAI en de gemeente ’s-Hertogenbosch is innig: op vele vlakken en momenten wordt samengewerkt. Door middel van lezingen, architectuurvisites, films, excursies, publicaties (denk aan de meest recente “10 x Den Bosch”), tentoonstellingen, het organiseren van de dag ( en de nacht!) van de Architectuur, prijsvragen en niet te vergeten de educatieve projecten met scholen, wordt architectuur in brede zin onder de aandacht gebracht. Ook dit jaar is er weer een prijsvraag uitgeschreven: vergroening van het dak van parkeergarage Wolvenhoek en het is altijd weer verbazend hoeveel inzendingen er binnen komen waarbij afleesbaar is dat er met liefde, vele uren aan zijn besteed. Een jubileum van 20 jaar bestaan mag gevierd worden en het BAI doet dat door middel van een architectuurprijs. De ogenschijnlijk simpele vraag welk gebouw uit de afgelopen twintig jaar het mooist is, houdt in dat de kiezer zich moet verdiepen in de toch indrukwekkende verzameling die in en buiten de binnenstad in de afgelopen 20 jaar
door
4
tot stand is gekomen. 19 gebouwen, vanaf half jaren negentig tot nu, is er één geselecteerd uit de voorraad, zijn voorgelegd aan de architectuurliefhebbers. Elke selectie is arbitrair, maar het is per slot van rekening het feestje van het BAI, ruimhartig is het publiek de mogelijkheid gegeven zelf een twintigste gebouw aan te dragen. De prijswinnaar mag er zijn, de Amazones (in de oorspronkelijke betekenis: vrouwelijke strijders), zijn ontworpen door Liesbeth van de Pol, de toenmalige Rijksbouwmeester, ontving de meeste stemmen. Het complex is het resultaat van een pittig proces, ingezet met de Nota Hoogbouw. De drie gebouwen vormen een mooi stedenbouwkundig ensemble in combinatie met de omringende ruimte. De plattegronden zijn een aanwinst, de architectuur is ingehouden en zorgvuldig gedetailleerd, gecombineerd met een fraaie materiaalkeuze. De galerie van Jan van Hoof, ontworpen door Thomas Kemme, is door het publiek aangedragen. Een fraai voorbeeld van een uitbreiding van een villa, waarbij een bijzondere relatie is ontstaan met de locatie: uitzicht over de Dommel en het Bossche Broek.
Eric
Het ontwerp laat ruimten mooi in elkaar overgaan en kent een fraaie verhouding tussen open en gesloten delen. Het hagelwitte beton, een modern materiaal (ook al hebben de Romeinen het al gebruikt), vormt een prettig contrast zonder dat het aanstoot geeft. Het aardige van deze architectuurprijs is, dat dit keuzeproces losstaat van de vaak verhitte processen van de tostandkoming van de gebouwen. Tegenstanders roeren zich nu eenmaal vaker dan voorstanders. Het aardige is dat bij een aantal recente voorbeelden uiteindelijk ook tegenstanders schuchter toegeven dat de resultaten er toch mogen zijn. Vaak is een kloof gesuggereerd tussen de zogenaamde “kenners” en het publiek. Ik constateer dat de beide groepen naar elkaar toe zijn gegroeid, als ik de stemverhoudingen tot me laat doordringen. Dat is winst. Dat betekent niet dat er ijzeren regels zijn die kunnen voorspellen welk gebouw een breed gedragen lieveling wordt, dat is in het verleden niet zo geweest en dat zal ook in de toekomst niet zo zijn. Allemans vriendjes kunnen overigens ook saai zijn, er moet ook ruimte zijn voor de eigenwijze elementen, dat
voor
houdt de spanning er in en houdt het gesprek levendig. Het BAI schrijft in haar begeleidende tekst bij de architectuurprijs dat de stad haar nek heeft uitgestoken, dat maakt de stad krachtig, geeft de stad contrasten en leidt tot meer juweeltjes in de stad. Ik feliciteer het BAI met haar twintigjarige bestaan en wens van harte dat zij door gaat met haar missie en zich daarbij constant vernieuwt en een spiegel blijft voor de Bosschenaren en haar bestuur.
We t h o u d e r E r i c L o g i s t e r
Wethouder van o.a. Stedelijke transformatie.
BOSSCHE ARCHITECTUUR-
5
Gebouw nr
01
Geordend van nieuw naar oud. N a a m va n gebouw
D e Am azones
06
07
M useumk wa r tier
D e H eere H inth a m
11
Kasteel B eeckenda el
6
16
17
Stadskantoor 's-Hertogenbosch
H oofdkantoor Wür th N ederland
02
03
04
727
05 727
De Cavalier, Kop van de Muntel
BBS N ieuw Zuid
J heronimus toren
L a Faç a d e
08
09
10
Z LTO
Roeivereniging D e H er tog
H oofdka ntoor E ssent
12
13
14
15
S nellestra at / Stoof stra at
Pa nd B rugplein
Kasteel Leliënhuize
Woongebouwen Arm a d a
18
19
20
Woonwijk M unteltuinen
Paleis va n J ustitie
Vrije Keuze
J a n va n H oof G alerie
infographic
uitslag architectuur-
7
01 20
fact list
functie
126 luxe appar tementen (8 4 koop en 42 huur) en parkeergarage architec t
D ok a rchitec ten , Liesb eth va n der Pol opdrachtgever
Va n Wa nrooij Projec tont wik keling / Vesteda Projec tont wik keling aannemer
H endriks B ouw en Ont wikkeling , Oss bruto vloer opper vlak in m2
Totaal 13 6 8 0, 430 0 per toren , kelder 78 0
fotografie
Arjen Schmitz Photography
8
2015
D e ‘Am azones ’, 3 eleg a nte lichte woontorens op een bijzondere plek . Aa n de ra nd va n de historische binnenst a dva n D en B osch en in een heerlijke pa rkachtige omgeving .
winnaar
oplevering
D ok a rchitec ten b egon in 20 0 0 a a n de meer voudige opdracht voor hoogbouw op het voorm alige terrein va n de H ogere Agra rische S chool .
naam
de amazones Er was in Den Bosch weerstand tegen hoogbouw, ook op deze plek. Na intensief onderzoek en studie heeft Dok een goede en mooie oplossing gevonden. De transparantie naar de IJzeren Vrouw vanuit de omliggende wijken is vergroot door de strategische plaatsing van de torens. De gevel van de ‘Amazones’ is stevig naar de stad en open en beweeglijk naar het water. Elke toren heeft 14 lagen met op iedere laag 3 luxe koop- of huurappartementen. Alle woningen zijn licht, ruim en hoogwaardig afgewerkt. De riante buitenruimte biedt een adembenemend uitzicht over Den Bosch.
727 stemmen "We hebben lang nagedacht over hoe we alle woningen de mooiste uitzichten konden geven. En dat is gelukt. De woontorens staan nu op een mooie afstand van elkaar met hun neus richting het water."
Liesbeth van der Pol: "Ik ontwerp graag gebouwen met een sterk karakter. De Amazones waken als ranke dames over het park. Ze staan met smalle voeten in het gras, om zo veel mogelijk groen te behouden. De gevels hebben we een speels ritme gegeven van verticale en horizontale vlakken, verwijzend naar de Bossche School. Samen met de beigebruine bakstenen, de grote glasvlakken en het ronde glas in de neuzen van de torens geeft dat een sierlijke en statige aanblik."
locatie
Baden Powelllaan
9
02 20
fact list
functie
74 woningen en 2 werk ruimtes architec t
H I LB E R I N K BOSC H a rchitec ten opdrachtgever
Zayaz woningcorporatie, ‘ s- H er togenbosch aannemer
H endrik s B ouw en O nt wik keling , Oss bruto vloer opper vlak in m2
11 . 3 81
fotografie
René de Wit
10
oplevering
2014
D e wijk de M untel is een va n de eer ste stedelijke uitbreidingen va n de st a d ‘ s- H er togenbosch . Va nwege de g a af heid va n de stedenbouwk undige struc tuur en de ja ren ´3 0 a rchitec tuur is het a a ngezicht va n de gehele wijk a a ngewezen als Rijk smonument . O p de kop va n deze wijk , gelegen a a n een va n de b ela ngrijk ste toeg a ngswegen n a a r het historische centrum en in het zicht va n de Cit a del , wordt een uitgewoond woonblok ver va ngen door nieuwbouw.
naam
De cavalier/ kop van de muntel De locatie grenst aan het voormalige schootsveld van de Citadel en aan de andere zijde aan een brede parkstrook, de vroegere begrenzing van de wijk. Daarmee vormt het hoekblok niet alleen een markant punt in de stedelijke structuur van de wijk, maar ook in die van de stad. Het van Rijkswege beschermde stadsgezicht vraagt om behoud van bouwmassa, materiaalgebruik en detaillering.
compositie zorgen voor een moeiteloze schaalvergroting van het bouwblok. Daarmee verwerft het gebouw zijn plek in de gegroeide stad, vormt het eindelijk een echte stedelijke toegang tot het historische centrum.
Tegelijk wordt een gelijk aantal woningen gevraagd, met grotere woonoppervlaktes, bergingen en de mogelijkheid tot parkeren op het eigen, krappe terrein. Deze paradox vormde de grootste uitdaging in het ontwerpproces. Het blok bevat een grote variëteit aan woningen: van grote stadswoningen, loftappartementen tot eenpersoonsappartementen. Een uitgebreide analyse van de Muntel levert een toolbox op die de basis vormt voor de sculpturale vorm van het gebouw en de uitgesproken metselwerkdetailleringen. Deze rijke detaillering en de weloverwogen bouwblok-
locatie
citadellaan
11
03 20
fact list functie
Kindcentrum , Kinderopvang , Computerhuis , Welzijnsonderneming , G emeente Den B osch , diversen oplevering
J a n ua ri 2013 architec t
Comp en Architec ten , J oh a n va n der Rijt opdrachtgever
B ra ba ntWonen , ‘ s- H er togenbosch aannemer
B ouwgroep va n Stiphout , Sint O ed enrode bruto vloer opper vlak in m2
4 . 20 0
fotografie
Bas Gijselhart, BASE photography
12
oplevering
2013
D e mor fologie va n de nieuwbouw va n de B ossche B rede S chool N ieuw-zuid in pla n M eerendonk te ’s- H er togenbosch is een heldere invulling va n de stra k ke ste den bouwkundige ka der s va n enerzijd s het b eschik ba re driehoekige p erceel a a n de ra nd va n een n atuurgebied en a nderzijds het steden bouwk undige struc tuurpla n va n de gemeente ’s- H er togenbosch .
naam
Brede Bossche School Nieuw Zuid De duidelijke geleding aan de buitenzijde van het gebouw, bestaande uit twee bouwvolumes met daartussen een transparante ‘openbare’ ruimte, heeft ook zijn vertaling gekregen in de functieverdeling binnen de Brede School. De hoofdentree van het gebouw is transparant vormgegeven en vormt als zodanig een laagdrempelig verlengstuk van de openbare buitenruimte. Vanuit deze entree zijn alle functies binnen de BBS te bereiken. Binnen het houten volume bevindt zich het ‘kindcentrum’; kinderopvang, peuterspeelzaal, basisschool en bibliotheek. Het interieur heeft een duidelijke routing en is fris en helder gematerialiseerd, waarbij alle verblijfsruimten een relatie hebben met de buitenruimte, hetgeen bijdraagt aan het lichte binnenklimaat van dit bouwdeel. Het bakstenen volume herbergt alle multifunctionele ruimten waaronder diverse zalen met keuken, computerhuis en gymzaal. Dit bouwdeel heeft een wat zwaarder karakter en heeft overwegend gesloten gevels, waardoor een interessante compositie ontstaat.
locatie
Passieve school Het met hout beklede volume (het ‘kindcentrum’) is ontworpen conform het concept ‘Passief Bouwen’; Het gebouw is zodanig ontworpen, dat er nauwelijks energie noodzakelijk is voor ruimteverwarming. Naast een goede oriëntatie is er veel aandacht geschonken aan hoge isolatiewaarden, het voorkomen van koudebruggen en kieren en efficiënte ventilatie met nachtkoeling. Voor de opwekking van warmte wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van passieve energiebronnen, zoals de zon, de verlichting, computers en natuurlijk lichaamswarmte.
Jac. Van Looystraat 5
13
04 20
fact list
functie
Woon a ppa r tementen en commerciële voorzieningen op de b ega ne grond architec t
B a umschlager E b erle, Lusten a u , Austria opdrachtgever
Vesteda projec tont wik keling en Paleisk wa r tier B .V. aannemer
B ouwb edrijf Wessels Zeist B .V. bruto vloer opper vlak in m2
14 . 40 0
fotografie
ArchPhoto, New York, USA
14
oplevering
2013
N a ast de gotische St . J a nskathedra al , de groot ste kerk va n N ederla nd en het Provincieh uis va n de beroem de a rchitec t M a aska nt , st a at er nu een derde toren in het B ossche st a dsla ndsch a p: J heronimus , genoemd n a a r de B ossche schilder J heronimus B osch , die het middeleeuwse leven in zijn st a d onster felijk gem a a k t heef t .
naam
Jheronimus toren Een woontoren van 75m hoogte en zichtbaar van verre, gelegen op de grens van oude stad en uitgestrekt landschap, naast het Centraal Station in het Paleiskwartier. Het spoorwegenplacement biedt een dynamisch uitzicht vanuit de woontoren. Aan de voet van de toren ligt de Hofvijver en de centrale watergracht van de nieuwe wijk. De watervlakte onderstreept door spiegeling het verticale karakter van de stadsgrens. Jheronimus markeert als solitair de ingang van de stad.
en intelligent ontworpen draagstructuur garanderen een extreem lange gebruiksduur. Opdrachtgever Vesteda heeft geprofiteerd van de decennialange ervaring van het Oostenrijkse architectenburo Baumschlager Eberle in het bereiken van integrale duurzaamheid, zowel in technisch-economische zin, als ook esthetisch, sociaal, cultureel en ecologisch. Jheronimus zal met alle respect voor de St.Jan, een nieuw hoogtepunt in het zuiden van Nederland zijn.
Door de simpele gradatie in de top van de toren werkt het volume op verschillende schaalniveaus. Markant van ver weg en bescheiden op wijkniveau. De mat reflecterende glasgevel omhult de gehele toren en biedt interessante lichtvariaties. De translucente huid geeft iets van de constructie prijs en geeft het hoge gebouw een zachter karakter dat beter aansluit bij de bomen, het water en de uitgestrekte natuur. De meeste appartementen zijn overhoeks gelegen, een privilege dat meestal slechts de penthouses toekomt. De flexibele indeling
locatie
Hofvijver
15
05 20
fact list
functie
Twee ka ntoorgebouwen bouwjaar
O plevering in 2013 architec t
Diederendirrix a rchitec ten , B er t Dirrix opdrachtgever
H eijm a ns Vastgoed aannemer
H eijm a ns Woningbouw bruto vloer opper vlak in m2
32 50
fotografie
Arthur Bagen
16
oplevering
2013
I n stedenbouwk undige zin miste het st ationsgebied in D en B osch a a n de oostzijde een af ba kening va n het plein . Diederendirrix ont wierp een gesloten bouwblok als af ronding va n de loc atie. H et blok definieer t het volume va n het plein , en m a a k t een h a ndreiking n a a r het st ation en het achterliggende Paleisk wa r tier.
naam
La Faade In architectonische zin wordt een eigentijdse, vocabulaire aansluiting gezocht met zowel historische motieven, als de meer formele architectuur rond het station. Het gevelmotief bundelt schaal, geleding en detail in een eigenzinnige wand die een impuls geeft aan het plein.
De gebouwen zijn geschikt voor het Nieuwe Werken, waarbij de gebruiker en zijn gezondheid centraal staat, door bijvoorbeeld rekening te houden met het daglicht en het uitzicht.
Het nieuwbouw kantoorgebouw La Façade in ’s-Hertogenbosch ontving het BREEAM-NL certificaat *** Very Good en heeft daarnaast ook een Groenverklaring en het energielabel (A+) behaald. Het bouwkundig ontwerp is geoptimaliseerd door te kiezen voor een robuuste, duurzame onderhoudsarme detaillering. De gevelopeningen zijn dusdanig van positie en verhouding dat ze voorzien in voldoende daglicht met behoud van interne flexibiliteit. De vloervelden zijn vrij indeelbaar door de vrije overspanning van de vloervelden. La Façade maakt onder andere gebruik van zonnepanelen, een zuinige klimaatinstallatie, zuinige liften, milieubewust en duurzaam materiaalgebruik waaronder FSC hout en waterbesparend sanitair.
locatie
Stationsplein
17
06 20
fact list
architec t
B ierm a n H enket a rchitec ten opdrachtgever
N oordbrabant s M use um: Provincie N oord - B ra ba nt Ste d elijk M use um: G emeente ’s- H er togenbosch M use umwoning e n: B ouwcombin atie D e B onth va n H ulten en St a m + de Koning aannemer
B ouwcombinatie De B onth van H ulten , Stam + de Koning
bruto vloer opper vlak in m2
fotografie
Totaal: 1 6 . 39 8 , G rif fiegebouw: 5 . 465 , H et Noordbrabants M useum: 5 .785 , Stedelijk M useum: 4 .12 5 , M useumwoningen: 1 .02 3
Joep Jacobs
18
oplevering
2013
D oor de nieuwbouw voor het Stedelijk M useum ’s- H er togenbosch (S M ’s) te combineren met de uitbreiding va n het N oordbra ba nt s M useum , is in de historische binnenst a d va n D en B osch een a a ntrek kelijk museumk wa r tier ont st a a n . H edend a agse k unst is s a mengebracht met region ale k unst , cultuur en geschiedenis rondom de monument ale tuin va n het voorm alig G ouvernement uit 176 8 .
naam
Museum kwartier Het Noordbrabants museum is sinds 1987, na een geslaagde verbouwing door architect Wim Quist, gehuisvest in dit gebouw. Het museum is volledig gerestaureerd en de ‘Quistvleugel’ is uitgebreid met nieuwe museumzalen. De nieuwe zalen worden omringd door vijf museumwoningen die een blinde gevel aan de aangrenzende Weversplaats voorkomen. Aan de overzijde van de gouvernementstuin heeft het SM’s een nieuw gebouw gekregen met een eigen hoofdentree. Een groen glazen gevel en uitkragende massa’s die meedraaien met de aangrenzende steeg De Mortel, vormen een eigentijdse ingreep in een vergeten hoek van de binnenstad.
Beide musea en de gemeenschappelijke functies worden met elkaar verbonden door een centrale verbindingsgang. Deze hoge, vrij toegankelijke ruimte heeft een glazen gevel aan de tuinzijde en maakt een rondgang om de tuin mogelijk. De verbindingsgang smeedt de verschillende gebouwen tot een ruimtelijk geheel, terwijl het eigentijdse Stedelijk Museum en het monumentale Noordbrabants Museum hun eigen identiteit behouden.
Tussen beide musea ligt het 19e-eeuwse monumentale gebouw van de voormalige Provinciale Griffie van architect Van Lokhorst. Hierin zijn gemeenschappelijke functies zoals een auditorium, een restaurant, een museumwinkel, een personeelskantine en kantoorruimtes gevestigd. Daarnaast zijn hier Erfgoed Brabant en het Provinciaal Archief Bodemvondsten gehuisvest.
locatie
verwersstraat 41
19
07 20
fact list
functie
Appar tementen , seniorenpluswoningen , zorgcentrum , sociaal cultureel centrum architec t
M olenaar&B ol &Van Dillen architec ten , Michael B ol opdrachtgever
K leine M eierij Rosm alen aannemer
P. H oedem a ker s en Zn . B .V. bruto vloer opper vlak in m2
2 9.0 0 0
fotografie
Fotograaf onbekend bij redactie met het ter perse gaan van deze publicatie
20
oplevering
2010
O nt m oeten a a n d e waterka nt . Een pret tig en veilig woonzorgklim a at , met uitzicht op het water, sociale en culturele voorzieningen en een luxe uit straling . Dat zijn de k waliteiten va n de H eere H inth a m , gelegen a a n de plas H et I Jzeren K ind in de B ossche wijk H inth a m -Zuid . H et multif unc tionele woonzorgcentrum is gerealiseerd op de voorm alige loc atie va n het socia al - cultureel centrum ' D e B iechten '.
naam
de Heere hintham Het grootschalige project biedt onderdak aan een nieuwe bibliotheek, een verpleeghuis met 90 plaatsen en een dagverzorging, een ouderensteunpunt met seniorenrestaurant, 30 zorgwoningen en 90 koopappartementen.
Het parkeren gebeurt grotendeels in parkeergarages onder de gebouwen. Om het complexe programma een rustige, en eenduidige uitstraling te geven zijn alle buitengevels voorzien van een grid van prefab beton, met een kenmerkende rotsstructuur.
Veel aandacht is gegeven aan het welzijn van de bewoners. Het atrium bestaat voornamelijk uit glas en biedt een prachtig uitzicht op de waterplas. In het centrale gedeelte vestigen zich onder meer de bibliotheek, het sociaal - cultureel centrum en een grand café. Vanuit het centrale deel zijn er twee vertakkingen met woningen en kantoren, gericht op het water. Het plan bestaat uit drie “uitwaaierende” bouwblokken. Deze uitwaaierende structuur zorgt voor doorzicht naar de waterplas het IJzeren Kind. Met deze stedenbouwkundige vormgeving ontstaat een meerwaarde voor de omgeving ten opzichte van de huidige bebouwing. De bouwhoogte aan de zijde van de wijk is drie lagen. Alleen op de koppen van de drie bouwblokken worden in vijf, zes en zeven lagen de koopappartementen gerealiseerd.
locatie
Vincent van Goghlaan 1
21
08 20
fact list
functie
Kantoren , 21 0 parkeerplaat sen architec t
D e Architek ten Cie, Pi de B ruijn opdrachtgever
N C BOG B .V. , Tilburg aannemer
H eerkens va n B avel B ouw, Tilburg bruto vloer opper vlak in m2
4 . 50 0
fotografie
Daria Scagliola & Stijn Brakkee
22
oplevering
2010
H et nieuwe hoofdka ntoor va n de Zuidelijke L a nd - en Tuinbouworg a nis atie (Z LTO), is een clubgebouw voor zijn medewerker s en een a mbass a de voor de la ndbouw. H et ont werp refereer t a a n wuivende gra a nvelden en boeren schuren , m a a r is tegelijk een st ate of the a r t represent atief ka ntoorpa nd d at een eigentijds gezicht a a n de Z LTO verleent . H et gebouw m a rkeer t niet alleen de hoek va n het Paleisk wa r tier in D en B osch m a a r verbindt tevens t wee b est a a nde a a npalende agra rische scholen tot een ‘ food a nd health c a mpus ’.
naam
Zuidelijke Land- en Tuinbouworganisatie Het compacte kantoorvolume biedt een hoge flexibiliteit met een verscheidenheid van kolomvrije vloeren. Het gebouw is ontworpen volgens ‘het nieuwe werken’ waardoor een kantoorafname van 30% is bereikt. De expressieve houten dakconstructie verleent, samen met de kromme verticale raamstroken, karakter aan het clubgebouw. Het ontwerp is opgesteld in nauwe samenwerking met de eindgebruikers met verantwoordelijkheidsbesef naar de toekomst. ZLTO en de Architekten Cie. samen hebben veel moeite ondernomen de opgave integraal duurzaam te benaderen en veel aandacht is besteedt aan gezondheid, veiligheid, energiebesparing en leefomgeving. Met het nieuwe pand is een besparing gerealiseerd van 63% op energieverbruik. Het gebouw is compact ontworpen opdat een klein geveloppervlak de energietransmissie beperkt.
(warmwater) en zonnecellen op het dak. Leemstuc aan binnenwanden en het kunstzinnige bassin op de begane grond hebben naast esthetiek ook vochtregulerende eigenschappen. Speciaal ontworpen tapijten zijn gemaakt van biologische wol en gekleurd met natuurlijke kleurstoffen. Er is enkel duurzaam geproduceerd hout, formaldehydevrij spaanplaat en gerecycled pvc gebruikt. Bijzonder is de daktuin boven op de parkeergarage dat een ‘buitenkantoor’ is om in te werken en te overleggen maar ook het regenwater opvangt en buffert.
Met slechts 27% raamopening wordt excessieve opwarming voorkomen, terwijl de verticale ramen het zonlicht toch diep binnenlaten. Energie wordt opgewekt met zonnecollectoren
locatie
Onderwijsboulevard
23
09 20
fact list
functie
Accommod atie roeivereniging architec t
VHV a rchitek ten opdrachtgever
G emeente 's- H er togenbosch / Roeivereniging D e H er tog aannemer
bouwb edrijf Va n den B ouwhuijsen , 's- H er togenbosch bruto vloer opper vlak in m2
1 .1 0 0
fotografie
Fotograaf onbekend bij redactie met het ter perse gaan van deze publicatie
24
oplevering
2010
H et gebouw van roeivereniging De H er tog bestaat uit een opslagruimte voor roeiboten in de vorm van vier loodsen van circ a 6 x 2 5 meter. Daarnaast zijn in het clubhuis de normale voorzieningen ondergebracht zoals kleedkamers , werkplaat s , kantine en bestuursruimte.
naam
Roeivereniging de Hertog Een roeivereniging ligt vanzelfsprekend aan het water, in dit geval aan een bocht van de Aa tegenover de citadel op een openbaar terrein. De precieze locatie is zo bepaald dat de citadel altijd zichtbaar blijft, of men nu via de Diezebrug of via de Citadellaan de stad binnenkomt.
Maar eenmaal in gebruik kunnen alle deuren open en krijgen ook roeiers in de kantine contact met buiten door de schuifpui die over de volle breedte geopend kan worden. In de vijf jaar dat het gebouw in gebruik is, is het ledenaantal van de vereniging bijna verdubbeld.
De functies zijn afleesbaar in de tweedeling van het gebouw: loodsen uitgevoerd als laagbouw met sheddaken verwijzend naar de industriegebouwen die hier stonden, en het clubhuis in hoogte en vorm contrasterend. Deze deling is logisch: loodsen niet geïsoleerd en sterk geventileerd om de boten te drogen, het clubhuis normaal verwarmd en goed geïsoleerd. Als het gebouw niet gebruikt wordt, zijn alle gevelpanelen gesloten en oogt het gebouw als een monoliet, visueel tegenwicht biedend aan de citadel. Het gebouw is daarom bekleed met één materiaal: cortenstaal, dat goed bestand is tegen vandalisme, en in de uiteindelijke oranjebruine kleur mooi contrasteert met de groene elementen in de omgeving.
locatie
Citadellaan 28
25
10 20
fact list
functie
Kantoren en parkeerplaat sen architec t
de Architek ten Cie, Pi de B ruijn opdrachtgever
E ssent Facilities aannemer
BAM Utiliteit sbouw, I mtech bruto vloer opper vlak in m2
4 0.0 0 0
fotografie
Daria Scagliola & Stijn Brakkee
26
oplevering
2009
I n 1 9 5 6 liet de P N E M (Provinciale N oord - B ra ba nt s E lek triciteit s M a at sch a ppij) h a a r hoofdka ntoor bouwen a a n het Willemsplein in D en B osch . H et gebouw, n a a r ont werp va n a rchitec t C . H . de B ever, wordt gerekend tot de tra ditionele a rchitec tuur stroming va n de D elf t se S chool . M et zijn hellende da ken , torentjes en klok kentoren oogt het als een a bstrac t vormgegeven kasteel .
naam
Herontwikkeling hoofdkantoor Essent Inmiddels is de PNEM opgegaan in Essent, een bedrijf dat elektriciteit, kabeldiensten en afvalverwerking verzorgt. Essent wilde haar diensten bundelen op het Willemsplein. In een meervoudige opdracht werd aan drie architectenbureaus gevraagd een visie te ontwikkelen voor de renovatie en forse uitbreiding van het gebouw. Het lag voor de hand naast het 'kasteel' een nieuw kantoorgebouw te ontwerpen. Deze optie werd echter verworpen, omdat dan een discontinuïteit tussen de oude PNEM en het nieuwe bedrijf vormgegeven zou worden. Bovendien zou het programma worden opgesplitst: het 'kasteel' zou het representatieve programma huisvesten, terwijl de nieuwbouw zou verworden tot werkgebouw. In plaats daarvan is ervoor gekozen het oorspronkelijke gebouw en de uitbreiding te laten versmelten tot één complex, waarbij het oude gebouw een vanzelfsprekende plaats krijgt binnen het geheel.
Deze mainstreet vormt het kloppend hart van het gebouw: de plek waar medewerkers en bezoekers elkaar tegenkomen. Alle liftkernen naar de kantoorverdiepingen liggen direct aan de mainstreet en het gehele collectieve programma wordt vanuit deze zone ontsloten. Een bijzonder onderdeel is het vergadercentrum met restaurant, dat is gehuisvest in het oude gebouw. Hiertoe is de binnenhof getransformeerd tot een met glas overkapt atrium om dienst te doen als foyer voor de omliggende vergaderzalen. Op deze wijze ontstaat een compact en harmonieus geheel onder één dak, zonder scheiding tussen oud en nieuw, tussen representatief deel en werkvloer.
Basis van het ontwerp vormt de 'mainstreet', een lineaire zone die het kasteel verbindt met de nieuwe vleugels.
locatie
willemsplein
27
11 20
fact list
functie
Woningbouw architec t
K A AN Architec ten , Kees Ka a n opdrachtgever
MAB O nt wik keling Regio Zuid aannemer
BAM Utiliteit sbouw regio Eindhoven bruto vloer opper vlak in m2
8 .0 0 0
fotografie
Sebastian van Damme, Luuk Kramer
28
oplevering
2008
H et sp ecifieke va n kasteel B eeckenda el is de ver scholen ligging in het dichte L a ndgoedbos . H et pla nconcept la at een optim ale wisselwerking tussen b ebouwing en la ndsch a p zien . D oor de bouwm ass a va n het kasteel rond een H te vormen ont st a a n zowel binnen als buiten het kasteel hoven en pleinen met een grote diver siteit in sch a al en sfeer. Alle woningen worden ont sloten va nuit het binnengebied en zijn optim a al n a a r het la ndsch a p georiënteerd d . m .v. terrassen en balkons .
naam
kasteel Beeckendael Het gebouw ligt verheven op een terp. De centrale Esplanade en de vier hoven zijn bereikbaar via de hellingbaan die tot onder de toegangspoort leidt. Langs de Esplanade, tegenover de toegangspoort, is een appartementengebouw gesitueerd. Onder de woningen en het appartementengebouw is op het hoogteniveau van het huidige maaiveld een stallingsgarage opgenomen.
ticiteit om dit te versterken. In de hoven zijn de gevels zachter en persoonlijker. Rood-wit gestreepte houten luiken voorzien de woningen aan de Esplanade van privacy.
De woningen die aan de koppen van de Esplanade geplaatst zijn en verschillende andere woningen hebben een privé-stallingsgarage met inpandige trapopgang. De eigenaren van de overige woningen en de appartementseigenaren parkeren in de afgesloten garage. Bezoekers parkeren in de voor het kasteel ontworpen parkeerhoven die in het talud geïntegreerd zijn. De diversiteit in de planopbouw laat een grote mate van uniformiteit in architectuur en materialisatie toe. Door de woningscheidende penanten in het gevelbeeld te verveelvoudigen is een erg monolithisch gebouw beoogd. Baksteen en prefab beton bieden plas-
locatie
beeckendael, haverleij
29
12 20
fact list
functie
Commerciële ruimten , woningen , pa rkeerpla at sen en fiet senst alling architec t
Architec tenbureau De Twee S noeken , Tom Senders en M arcel H anegraaf projectleider
M a rcel H a negra af opdrachtgever
Aa nnemer sb edrijf M . P. D rijver s B .V. aannemer
Aa nnemer sb edrijf M . P. D rijver s B .V.
bruto vloer opper vlak in m2
fotografie
Commerciële ruimten: tot a al 475 , I n 8 unit s gerest a ureerde woningen: 3 stuk s c a . 1 8 5 , N ieuwbouw woningen: 3 stuk s c a . 1 65 , N ieuwbouw a ppa r tementen: 6 stuk s 13 8 en 1 6 8 , Pa rkeerc a rrousel: 41 5
Fotograaf onbekend bij redactie met het ter perse gaan van deze publicatie
30
oplevering
2007
Dit st a dsvernieuwingsprojec t is gesitueerd in een voorheen wat verpa up erd gedeelte va n de binnenst a d va n ’s- H er togenbosch m a a r wel direc t tegen het centrum a a n . D oor de realis atie va n dit projec t is een in k waliteit verb eterde ex tra en va nzelf sprekende ‘ winkel - lus ’ ont st aa n die aa n h a a k t a a n het kernwinkelgebie d .
naam
Snellestraat/ Stoofstraat Op de begane grond zijn diverse commerciële ruimten opgenomen in zowel de historische panden als in het nieuwbouwgedeelte en die ruimten zijn ingevuld met winkels en horeca. Op de verdiepingen zijn aan de Stoofstraat, zowel in de bestaande panden als in de nieuwbouw stadswoningen over drie woonlagen met een kap gerealiseerd met een eigentijdse ruimtelijke ontwikkeling. In het bestaande pand aan de Snellestraat, boven de commerciële ruimte, is ook een woning gerealiseerd. Bij de nieuwbouw daar zijn aan beide zijden van een open trappenhuis, met zicht op een binnenhof met een prachtige eeuwenoude beukenboom, ieder drie appartementen met verschillende oppervlakten gerealiseerd waarbij ook de ruimte in de kap als woonruimte is betrokken.
is een parkeercarrousel gebouwd voor 20 auto’s en in het souterrain zijn bergingen en fietsenstallingen opgenomen. Het gehele complex met een rustige, enkelvoudige maar tijdloze, statige architectuur, is uitgevoerd in baksteen, in lichte kleuren geschilderd, waarin opgenomen houten en stalen puien en ramen in zuiver wit en antraciet. De daken zijn belegd met keramische dakpannen. Combinatie van verbouwing en nieuwbouw, van commerciële ruimten, woningen en appartementen, restauratie van beeldondersteunende historische panden met bovendien een parkeercarrousel.
Aan het Bokhovenstraatje is een stadswoning over twee woonlagen gerealiseerd boven de begane grond. Aan de achterzijde, gelegen aan de binnenhof die toegankelijk is vanuit een poort aan de Stoofstraat,
locatie
Snellestraat/
31
13 20
fact list
functie
Wonen met commerciële ruimte architec t
Tarra architec tuur & stedenbouw opdrachtgever
TP N groep aannemer
B ouwb edrijf H azen berg bruto vloer opper vlak in m2
G een opgave
fotografie
René de Wit
32
oplevering
2006
H et m axim a al ‘a a n de rooilijnen ’ b ebouwen va n de driehoekige kavel a a n B rugplein lijk t de meest voor de h a nd liggende stedenbouwk undige keuze. B rugstra at en H avensingel zouden da a rdoor op een gelijk wa a rdige m a nier s a menkomen . D e ac tuele situatie is minder symmetrisch en gelijk wa a rdig en vra agt om een a ndere interpret atie.
naam
pand brugplein Bovengronds is de straatwand van de Havensingel tot in de punt van de driehoek doorgezet, maar ondergronds maakt het gebouw vanuit de Brugstraat een nieuwe connectie naar het water. Zo ontstaat een balkon aan het water en een nieuw Brugplein, dat het einde van de Havensingel markeert. Het wonen richt zich op Dommel, Citadel en historische binnenstad. De ge-vels aan de waterzijde zijn helemaal van glas en geven de vier woon-werklofts maximaal uitzicht. Aan de Brugstraat heeft het gebouw een blinde geluidwerende gevel, dat het sculpturale en diamantvormige karakter van het gebouw versterkt. Onderin bevindt zich de entree naar de kantoorruimten. Een trap in de punt van het gebouw, geeft onder de straat door, toegang tot de werkruimten. Een groot venster in het talud aan de voet van het water vormt een groot contrast met de ondoordringbare vestingmuur aan de overzijde.
materialen zijn 100% recyclebaar en het energieverbruik is extreem lag, met name door het grote accumulerend vermogen van de onderbouw. Voor verwarming en koeling van het gebouw wordt gebruik gemaakt van aardwarmte. Hiervoor is een bronnensysteem tot een diepte van 70 meter in de bodem gebracht. Het gehele platte dak is voorzien van een zonnestroominstallatie. Prijzen en nominaties 1e prijs prijsvraag Brugplein, inzending ‘Snap to node’. Nominatie Schreudersprijs, een prijs voor innovatief ondergronds ruimtegebruik
Bij de ontwikkeling en realisatie hebben duurzaamheidaspecten een grote rol gespeeld. De toegepaste bouw-
locatie
brugstraat 33
33
14 20
fact list
functie
Wonen architec t
Soeters Van Eldonk architec ten , Sjoerd Soeters opdrachtgever
H eijm a ns I B C Vastgoed O nt wik keling bruto vloer opper vlak in m2
27. 5 13 m 2
fotografie
Daria Scagliola & Stijn Brakkee
34
oplevering
2006
Kasteel Leliën h uyze m a a k t onderdeel uit va n H averleij . D e opg ave was een pla n te m a ken voor duizend woningen op een opp er vla k va n 2 20 hec t a re. I n pla at s va n de huizen als k ruimels over het gebied uit te strooien zijn de woningen geconcentreerd in een ‘ vesting ’ en negen ‘ kastelen ’. H ierdoor kon het overgrote deel va n het terrein onb ebouwd blijven en getra nsformeerd worden tot een prachtig la ndsch a p.
naam
Kasteel LeliE nhuyze Kasteel Leliënhuyze heeft in de buitenring twee-onder-een-kapwoningen, in de binnenring rijtjeshuizen en in de hoektorens appartementen. De woningen zijn zo gesitueerd dat ze allemaal uitzicht hebben op het landschap. De binnenring ligt hoger dan de buitenring en heeft terrassen aan de buitenkant, zodat de bewoners tussen de twee-onder-een-kappers door naar het omringende landschap kunnen kijken.
het gebouw in het verleden meermalen verbouwd en aangepast is. Inspiratiebron was het werk van de Engelse landhuisarchitect Edwin Lutyens (1869-1944), die zijn metselaars ’s ochtends bier gaf om ze enigszins onregelmatig te laten metselen. Dit mag nu niet meer vanwege de Arbowetgeving, en daarom hebben de metselaars van dit kasteel precieze tekeningen gekregen van de gewenste onregelmatigheid en zijn ze aangemoedigd tot ‘vrij-metselen’.
De woningen in de buitenring hebben dubbelhoge woonkamers, en hebben in plaats van voor- en achtertuinen ‘tussentuinen’ met uitzicht. In dit kasteel zijn per woning 2,2 gebouwde parkeerplekken gerealiseerd, die zich onder de woningen en de binnenplaats bevinden. De buitenkant van het kasteel heeft een rustiek uiterlijk gekregen door verschillende kleuren bakstenen te gebruiken en door natuursteenblokken, dichtgemetselde raamnissen en gotische bogen in het metselwerk te verwerken. Dit wekt de suggestie dat
locatie
LeliE nhuyze 1-79
35
15 20
fact list
functie
1 0 gebouwen met in tot a al 2 55 a ppa r tementen architec t
B D P Kandahar, Anthony M cG uirk opdrachtgever
Paleisk wa r tier B .V. architec t
B ouwcombinatie De B onth van H ulten B ouwgroep M oonen bruto vloer opper vlak in m2
27. 5 13 m 2
fotografie
Ger van der Vlugt
36
oplevering
2005
D e Arm a d a’s st a a n in het h a r t va n het Paleisk wa r tier la ngs het bassin . Ze zijn een iconisch middelpunt va n dit nieuwe st a dsk wa r tier in ’s- H er togenbosch . D e Arm a da’s b est a a n uit een ensemble va n t wee t yp en woongebouwen , een ‘ long house’ en een ‘ t all house’, dieaf wisselend la ngs het bassin zijn opgesteld .
naam
de armada's De gewelfde vormen van de roestvrijstalen daken en gevels doen denken aan zeilschepen (vandaar de naam) en geven het ensemble woongebouwen een geheel eigen identiteit. De balkons en de appartementen zijn op het zuiden gericht om optimaal van de zon te kunnen genieten en ieder appartement uitzicht op de ‘weidse Hollandse luchten’ te geven. Aan de noordzijde van de gebouwen zijn wintertuinen over meerdere verdiepingen gesitueerd, waarin de galerijen die de appartementen ontsluiten, zijn opgenomen. De wintertuinen beschermen de bewoners tegen de koude noordoostenwind en dienen als informele ontmoetingsplaatsen voor burenpraat en speelruimte aan de voordeur voor kleine kinderen.
terwijl textuur in het metselwerk de tegenhanger hiervan vormt in de kopgevels van de ‘Tall Houses’. De patronen in het metselwerk zijn gemaakt door verschillende kleuren steen te gebruiken en door de stenen om te draaien. De beweging van de wind is de inspiratiebron voor deze patronen, alsof het langs de materialen ‘strijkt’, zoals zij dat doet met water of graanvelden. De Armada’s hebben een aantal internationale erkenningen gewonnen, waaronder de Building Design International Regeneration Award in 2004.
De schuine beglazing van de noordgevel geeft een sterke architectonische identiteit aan de wintertuin en legt een visuele verbinding tussen de verschillende verdiepingen. Cederhouten rabatdelen op de kopgevels geven karakter aan de ‘Long Houses’,
locatie
bordeslaan
37
16 20
fact list
functie
St a dhuis / st a dska ntoor architec t
K raaijvanger Architec ten , Dirk J an Postel opdrachtgever
G emeente ‘ s- H er togenbosch aannemer
B allast N ed a m Utiliteit sbouw, B reda bruto vloer opper vlak in m2
2 1 . 20 0
fotografie
Fotograaf onbekend bij redactie met het ter perse gaan van deze publicatie
38
oplevering
2003
H et m asterpla n b eschrijf t t wee a a n elka a r gerelateerde projec ten , het b estuur scentrum en het st a dska ntoor. H oewel ver wa nt en toever trouwd a a n één ont werp er, zijn b eide projec ten ver schillend in omva ng , stedenbouwk undige situering en a rchitec tonische b etekenis .
naam
Stadhuis/stadskantoor 's-Hertogenbosch Het stadskantoor is veruit het grootste project, maar kenmerkt zich door de invlechting in de bestaande situatie achter het oude stadskantoor en het voormalige Rijkswaterstaatgebouw, die beide onderdeel vormen van het complex. Het bestuurscentrum heeft ondanks zijn relatief bescheiden omvang onvermijdelijk een meer autonoom karakter. De structuur van het Stadskantoor volgt de hybride structuur van het terrein, zoals deze historisch aanwezig is. Aan de zijde van het Stadskantoor staan de kavels haaks op de straat.
bouwdelen tot een transparante eenheid waarin daglicht optimaal wordt benut en de werkplekken direct op de buitenruimte worden betrokken. Oriëntatie en identiteit zijn in het vitale kantoor immers van primair belang. De transparante gevel zet zich bij de hoofdentree voort tot aan de buitenzijde en vormt zo een etalage van het gebouw aan de stad. Na oplevering is aansluitend het monumentaal stadhuis gerestaureerd.
Op de hoek en in de Keizerstraat is sprake van een blokverkaveling. In de Keizerstraat vormt dit een verwijzing naar het vroegere Keizershof. Door deze structuur slingert zich de loop van de Binnendieze. Aan de buitenzijde gaat het complex schuil achter de formele, stedelijke gevels van baksteen en stucwerk waarvan alleen de Keizerstraat nieuw is. De binnenzijde is geopend met glazen gevels. Deze maken de verschillende
locatie
wolvenhoek 1
39
17 20
fact list
functie
N a ast het ka ntoor zijn er ruimtes gerealiseerd zoals een museum , een showroom , diver se instruc tie lokalen en een a uditorium . architec t
Architec tenbureau De Twee S noeken , M a a r ten Willems , Edwin S molder s opdrachtgever
Wur th N ederla nd; Pieter B a k , Sjifong Djotir to opdrachtgever
H azenb erg B ouw Vught bruto vloer opper vlak in m2
17.0 0 0
fotografie
Fotograaf onbekend bij redactie met het ter perse gaan van deze publicatie
40
oplevering
2001
H et tot ale complex is onder een d a k gebracht . D e gekozen d a k vorm is ont st a a n uit de gedachte va n een hoog f ront a a n de stra atzijde, gekopp eld a a n een geleidelijke verlaging da a r va n in de richting va n het groengebied . H ierdoor ont st a at een n atuurlijke overga ng tussen het b edrijventerrein en het n a astliggende n atuurgebied . D e gekozen d a k vorm sluit p er fec t a a n op de gewenste f unc tion aliteit .
naam
Hoofdkantoor Wšrth Nederland Essentie: Alles onder een dak, inpassing in het landschap, form follows function, minimum aan materiaal en vorm, krachtige hoofdvorm, flexibiliteit, uitbreidbaarheid. Nieuwbouw hoofdkantoor met logistiek centrum Würth Nederland. Naast het kantoor zijn er ruimtes gerealiseerd zoals een museum, een showroom, diverse instructielokalen en een auditorium. Het totale complex is onder één dak gebracht.
Waarom staal: 1) De draagconstructie van de complexe dakvorm is technisch prima uitvoerbaar met staal (buigen/walsen van kokerprofielen) 2) De draagconstructie van de kantoren is gemaakt van staal vanwege de korte beschikbare bouwtijd in relatie tot de vorm. Combinatie van stalen draagconstructie met betonnen vloer is aanzienlijk sneller als gehele constructie uitvoeren in beton.
De gekozen dakvorm is ontstaan uit de gedachte van een hoog front aan de straatzijde, gekoppeld aan een geleidelijke verlaging daarvan in de richting van het groengebied. Hierdoor ontstaat een natuurlijke overgang tussen het bedrijventerrein en het naastliggende natuurgebied. Door te kiezen voor een stalen draagstructuur is het mogelijk geweest om binnen gestelde budgetten een krachtig gebouw met een complexe dakvorm te bouwen en dit alles binnen een zeer korte bouwtijd.
locatie
Het Sterrenbeeld 35
41
18 20
fact list
functie
G alerie voor hedendaagse kunst architec t
Thom as Kemme opdrachtgever
Will en J a n va n H oof aannemer
B ouwb edrijf Visser s , ‘ s- H er togenbosch bruto vloer opper vlak in m2
20 0
fotografie
Jan Derwig, 13hoog.nl en Sofie van Dam
42
oplevering
2000
Ra m en lijsten B ra ba nt s la n d sch a p in Kom niet a a n de B ossche B roek , het weidse la nd dat direc t a a n de M iddeleeuwse st a dswal grenst . Zelf s de ra nd er va n wordt scherp b ewa a k t . E lke nieuwbouw ka n immer s een a a nslag zijn op dit unieke gebied wa a r de grens tussen st a d en n atuur nog even scherp is als vijf eeuwen geleden .
naam
Jan van Hoof Galerie De eigenaars hebben dat geweten. De galerie bestaat sinds 1992, een oude droom van kunstverzamelaars Will en Jan Van Hoof die al in 1980 met dit doel hun statige woonhuis, gebouwd in 1919, kochten. Architect Thomas Kemme maakte een ambitieus plan, waarbij ook een veldje aan de zijkant van het huis - waarop een manshoog kruisbeeld staat - werd bebouwd. De gemeente keurde dit plan echter af: nieuwbouw moest strikt binnen de eigen kadastrale grenzen blijven. En het opmerkelijke is, dat Kemme erin is geslaagd het nadeel van deze nieuwe, kleine bouwlocatie in tal van voordelen om te zetten. De nieuwe vleugel biedt vooral beslotenheid maar laat wel degelijk de omgeving zichtbaar. Ramen van verschillende grootte lichten er, zorgvuldig geplaatst, als het ware de mooiste stukken uit.
het noorden beslaat: dit biedt een verpletterende blik op de verre stad, met de toren van de kathedraal St. Jan als hoogtepunt. Deze ramen, met hun verschillende lichtinval, hebben bovendien een prachtig ruimtelijk effect. Vooral de begane grond werd zo een volwaardig museum in een notendop, waar ieder schilderij en elk object op een unieke plek kan schitteren. De galerie is tegenwoordig vanaf de Stadswal in Den Bosch te zien. Het grote raam op het noorden licht 's avonds, dwars over het oude land, hel op. Hilde de Haan, fragmenten uit de Volkskrant, 24 maart 2001
Een rechthoekig raam op ooghoogte laat, direct bij binnenkomst al, de weidsheid van landschap zien. Een lang horizontaal raam, direct boven de vloer toont een uitsnede van het water van de Dommel. Magistraal, vooral het raam dat een groot deel van de zijwand op
locatie
Vughterweg 60
43
19 20
fact list
functie
Koopwoningen architec t
Atelier P RO a rchitek ten , Leon Thier, N oud te Riele opdrachtgever
Va n Roey Projek tont wik keling BV, Rosm alen aannemer
N ijssen B ouw BV, Rosm alen bruto vloer opper vlak in m2
G een opgave
fotografie
Ton v.d. Vorst
44
oplevering
2000
D e M unteltuinen is een unieke loc atie a a n de ra nd va n de binnenst a d va n D en B osch , a a n het water va n de Aa . O p het terrein va n de M unteltuinen was voorheen de H ogere Agra rische S chool va n D en B osch gehuisvest . Va n de k week tuin die bij de school hoorde, is een bijzondere collec tie bomen gespa a rd .
naam
woonwijk munteltuinen De witte woonblokken met zwarte plint zijn geïnspireerd op het Witte Dorp van Dudok in Eindhoven, waar Leon Thier zijn jeugd heeft doorgebracht, zijn loodrecht op de oever van de Aa geplaatst zodat zoveel mogelijk bewoners daar zicht op zouden hebben. Tussen de blokken liggen autovrije woonpaden die met elkaar verbonden zijn door een steeg, waar de kinderen uit de wijk graag spelen. De koppen van de blokken zijn bijzonder: aan de waterkant hebben de woonkamers riante terrassen en aan de middenstraat hebben de woningen hun entree aan de kopzijde. Hierdoor ontstaat binnen een eenvoudige opzet een grote diversiteit aan typen. Landschapsarchitect Peter Lubbers nam de bestaande bomen en heesters op in zijn ontwerp voor de openbare ruimte. Prijzen en nominaties Nominatie Schilderprijs 1998 Nominatie Bossche Architectuurprijs 2003
locatie
munteltuinen
45
20 20
fact list
functie
Ka ntoren , zit tingzalen architec t
Charles Vandenhove et A ssociés , Luik opdrachtgever
Rijk sgebouwendienst , VRO M , ‘ s G ravenh ague en I N G aannemer
Kondor Wesselsgroep bruto vloer opper vlak in m2
5 1 . 9 50
fotografie
Fotograaf onbekend bij redactie met het ter perse gaan van deze publicatie
46
oplevering
1998
I n 1 9 92 op uitnodiging va n de Rijk s- bouwmeester Kees Rijnbout t werden wij , Ch a rles Va ndenhove en Prudent D e Wisp ela ere, gevra agd om een nieuw Paleis va n J ustitie te ont werp en . D e ver wachtingen va n de pla at selijke gebruiker s echter, wezen eerder in de richting va n een plechtig , enigszins indruk-wek kend gebouw, een echt paleis .
naam
Paleis van Justitie Van in het begin heeft ons project afstand genomen van het bestemmingsplan, dat een naar de spoorweg georiënteerd gebouw voorschreef. Ons voorstel bestaat uit een paleis op zichzelf gekeerd in de vorm van een vierhoek begrensd door de kantoorvleugels, soort klooster waarin de zittingszalen geïntegreerd zijn en rechtreeks op een groot openbaar binnenplein aansluiten en waaronder een grote parkeerkelder is gesitueerd. De zittingzalen zijn centraal ontworpen in twee lagen – het Gerecht van Eerste Aanleg op de begane grond en het Hof op de verdieping – en ontsluiten aan een ruim verlichte open hal.
architect hun bijdrage geleverd met het ontworpen van motieven voor lambrisering en wandtapijten. De gehele inrichting is ontworpen door het bureau Vandenhove : stoelen, banken, kasten, vergadertafels, eiken lambrisering, kristallen hanglampen, balies, vloerbekledingen, enz… Wij zelf hebben, samen met alle partners, een samenwerking tot stand gebracht en hopen dat iets van die samenwerkingsgeest afstraalt op de dagelijkse gebruikers van het Paleis van Justitie.
Omdat het een gebouw betreft dat openstaat voor het publiek en dat zich binnen de Europese Gemeenschap bevindt, heeft hedendaagse kunst hier een belangrijke plaats gekregen. Voor de inrichting van de publiekshal en de zittingzalen hebben internationaal vermaarde kunstenaars in samenwerking met de gebruikers en de
locatie
Leeghwaterlaan 8
47
11
14
01 09
02
13 19 05
20
12
15
16 06 08
04 10
18
01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
de amazones De cavalier/kop van de muntel Brede Bossche School Nieuw Zuid Jheronimus toren La Faade museumkwartier de heere hintham Zuidelijke Land- en Tuinbouworganisatie Roeivereniging de Hertog Herontwikkeling hoofdkantoor Essent kasteel beeckendael Snellestraat/Stoofstraat pand brugplein Kasteel LeliEnhuyze de armada's Stadhuis/stadskantoor 's-Hertogenbosch Hoofdkantoor Wšrth Nederland Jan van Hoof Galerie woonwijk munteltuinen paleis van justitie
07
17
03
colofon Deze public atie is mede mogelijk gemaak t door bijdragen van de volgende bedrijven of instanties:
BNA kring 's-Hertogenbosch Gemeente 's-Hertogenbosch Stimuleringsfonds Creatieve Industrie Janssen de Jong Bouw Zuid B.V. Stam + De Koning Bouw bv Van Wanrooij projectontwikkeling B.V. Hazenberg Bouw B.V. Movement Investments B.V. Giesbers Wijchen| ontwikkelen en bouwen Hekkelman Advocaten
w e r kg r o e p
J ordy St a mps , Wendy va n Rosm alen , Kees B echtold Te kst schrijve r, E lly B rugm a n C oördinator druk werk
D ruk kerij C S G rafimedia w w w.c sgrafimedia . nl O plag e: 30 0 stuks grafisch ontwerp
Raoul Wilke, w w w. studioturbo. nl
Copr yright Wij hebben alle moeite gedaan om rechthebbenden van copyright te achterhalen . Personen of instanties die aanspraak maken op bepaalde rechten , wordt vriendelijk verzocht contac t op te nemen met de uitgever.
colofon
BOSSCHE ARCHITECTUURPRIJS 1995-2015
